รายงานวิจัย-การศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนับสนุนองค์ความรู้ทางกฎหมายฯ - อ.ไพสิฐ

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปญั หาและสนับสนุนองคค์ วามรู้ เพอื่ การพฒั นาคุณภาพชวี ติ คนไร้บา้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 ไดม้ ีการประกาศใช้พระราชบญั ญตั ิการคมุ้ ครองคนไร้ที่พึง่ พ.ศ. 2557 อันเป็นกฎหมายทมี่ ีเป้าประสงค์ ท่ีต้องการจะคุ้มครองดูแลให้คนไร้ที่พึ่ง25 สามารถดารงชีวิตอยู่ในสังคมได้อย่างปกติสุข โดยมีปัจจัยขั้น พน้ื ฐานในการดารงชีวติ และมีสภาพร่างกายและจติ ใจเชน่ เดียวกบั บุคคลทั่วไป นอกจากน้ีรัฐไทยยังให้ความสาคัญแก่ ผู้สูงอายุ ผู้พิการ ผู้ป่วยจิตเวช และเด็กโดยมี การ ประกาศใช้พระราชบัญญัติสุขภาพจิต พ.ศ. 255126 ที่มุ่งบาบัดรักษาบุคคลท่ีมีความผิดปกติทางจิต ทั้งคุ้มครองความปลอดภัยของบุคคลนั้นและสังคม โดยมีสิทธิได้รับการบัดรักษาตามมาตรฐานทาง การแพทย์ โดยคานึงถึงศักด์ิศรีความเป็นมนุษย์27 ด้านผู้สูงอายุกาหนดให้มีการประกาศใช้ พระราชบญั ญัติผสู้ ูงอายุ พ.ศ. 2546 ทาให้ผูส้ ูองอายุได้รับความคุ้มครอง รวมถงึ ส่งเสริมและสนับสนุน ในด้านการบริการทางการแพทย์ การศึกษา ศาสนา การประกอบอาชีพ การจัดหาท่ีพักอาศัย รวมถึง เบี้ยยังชีพ และอ่ืนๆ แก่ผู้สูงอายุ28 ด้านพระราชบัญญัติส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ พ.ศ. ในการจัดสวัสดิการสังคมตามวรรคหน่ึง ให้มีการส่งเสริมและสนับสนุนให้บุคคล ครอบครัว ชุมชน องค์กร ปกครองส่วนทอ้ งถน่ิ องค์กรวชิ าชพี สถาบนั ศาสนา และองคก์ รอ่ืนไดม้ ีส่วนร่วมด้วย” 25 พระราชบญั ญตั กิ ารค้มุ ครองคนไร้ท่ีพึ่ง พ.ศ. ๒๕๕๗ มาตรา ๓ “ในพระราชบัญญัตนิ ี้ “คนไร้ท่พี ง่ึ ” หมายความวา่ บุคคลซง่ึ ไรท้ อี่ ยู่อาศยั และไมม่ ีรายไดเ้ พียงพอแกก่ ารยงั ชีพ และให้รวมถงึ บคุ คล ท่ีอยใู่ นสภาวะยากลากและไม่อาจพ่ึงพาบคุ คลอ่นื ได้ ท้ังน้ี ตามทคี่ ณะกรรมการประกาศกาหนด” 26 พระราชบญั ญัตผิ สู้ ูงอายุ (ฉบบั ท่ี ๒) พ.ศ. ๒๕๕๓ หมายเหตุ : เหตุผลในการประกาศใช้พระราชบัญญัติฉบับน้ี คือ โดยท่ีรฐั แห่งราชอาณาจักรไทย มาตรา ๕๓ กาหนดให้บุคคลซ่ึงมีอายุเกินหกสิบปีบริบูรณ์และไม่มีรายได้เพียงพอแก่การยังชีพ มีสิทธิได้รับสวัสดิการส่ิงอานวย ความสะดวกอันเป็นสาธารณะอย่างสมศักด์ิศรีและความช่วยเหลือที่เหมาะสมจากรัฐ ดังนั้น เพ่ือให้สอดคล้องกับ บทบัญญัติรัฐธรรมนูญดังกล่าว สมควรแก้ไขเพ่ิมเติมบทบัญญัติเก่ียวกับอานาจหน้าท่ีของคณะกรรมการผู้สูงอายุ แห่งชาติ สทิ ธเิ รอื่ งเบ้ียยังชพี ของผู้สูงอายุ และอานาจหน้าท่ีของคณะกรรมการบรหิ ารกองทุนผสู้ ูงอายเุ พื่อใหผ้ สู้ งู อายุมี สทิ ธไิ ดร้ ับเบ้ียยังชีพเป็นรายเดือนอย่างทั่วถงึ และเป็นธรรมจากรฐั จงึ จาเป็นตอ้ งตราพระราชบญั ญัตนิ ้ี 27 พระราชบญั ญัตสิ ขุ ภาพจิต พ.ศ. ๒๕๕๑มาตรา ๑๕ “ผูป้ ่วยย่อมมีสทิ ธิดังต่อไปนี้ (๑) ไดร้ ับการบาบดั รักษาตามมาตรฐานทางการแพทย์ โดยคานงึ ถงึ ศักด์ศิ รีความเป็นมนษุ ย์ (๒) ไดร้ ับการปกปิดข้อมลู เกี่ยวกบั การเจ็บป่วยและการบาบดั รักษาไว้เปน็ ความลบั เว้นแต่มกี ฎหมายบญั ญตั ิ ไว้ใหเ้ ปดิ เผยได้ (๓) ได้รบั ความค้มุ ครองจากการวจิ ยั ตามมาตรา ๒๐ (๔) ไดร้ ับการคุ้มครองในระบบประกันสุขภาพและประกันสงั คม และระบบอน่ื ๆ ของรฐั อย่างเสมอภาคและ เทา่ เทยี มกนั ” 28 พระราชบญั ญัตผิ สู้ ูงอายุ พ.ศ. ๒๕๔๖ มาตรา ๑๑ “ผู้สงู อายุมสี ทิ ธไิ ด้รับการคมุ้ ครอง การสง่ เสริม และการสนับสนุนในดา้ นตา่ ง ๆ ดงั น้ี (๑) การบรกิ ารทางการแพทย์และการสาธารณสขุ ท่ีจดั ไว้โดยใหค้ วามสะดวกและรวดเรว็ แก่ผ้สู งู อายุเปน็ กรณี พเิ ศษ (๒) การศึกษา ศาสนา และข้อมลู ข่าวสารทเี่ ป็นประโยชน์ต่อการดาเนนิ ชวี ิต (๓) การประกอบอาชีพหรอื ฝึกอาชพี ทเ่ี หมาะสม (๔) การพัฒนาตนเองและการมีส่วนรว่ มในกิจกรรมทางสังคม การรวมกลมุ่ ในลักษณะเครือขา่ ยหรอื ชุมชน (๕) การอานวยความสะดวกและความปลอดภยั โดยตรงแก่ผู้สูงอายุในอาคาร สถานท่ี ยานพาหนะ หรือการ บรกิ ารสาธารณะอืน่ 4-6

รายงานวจิ ัยฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพือ่ การพัฒนาคุณภาพชวี ิตคนไรบ้ า้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 2550 ท่ีกาหนดให้คนพิการสามารถเข้าถึงสิทธิ และใช้ประโยชน์จากส่ิงอานวยความสะดวกอันเป็น สาธารณะ ตลอดจนสวัสดิการและความช่วยเหลืออ่ืนจากรัฐ ไม่ว่าจะเป็นด้านการแพทย์ การศึกษา การฟื้นฟูสมรรถภาพด้านอาชีพ เบี้ยยังชีพ และด้านอ่ืน ๆ29 และสิ่งสาคัญที่รัฐจัดสวัสดิการให้คือ การ (๖) การช่วยเหลือดา้ นค่าโดยสารยานพาหนะตามความเหมาะสม (๗) การยกเวน้ คา่ เขา้ ชมสถานทีข่ องรฐั (๘) การช่วยเหลือผู้สูงอายุซึ่งได้รับอันตรายจากการถูกทารุณกรรมเหมือนถูกแสวงหาประโยชน์โดยมิชอบ ดว้ ยกฎหมาย หรอื ถูกทอดทิ้ง (๙) การให้คาแนะนา ปรึกษา ดาเนินการอืน่ ทเ่ี ก่ียวข้องในทางคดี หรือในทางการแกไ้ ขปญั หาครอบครวั (๑๐) การจดั ทีพ่ กั อาศยั อาหารและเครอ่ื งนุง่ หม่ ใหต้ ามความจาเปน็ อย่างทว่ั ถงึ (๑๑) การสงเคราะหเ์ บี้ยยงั ชีพตามความจาเปน็ อย่างทวั่ ถงึ และเปน็ ธรรม (๑๒) การสงเคราะหใ์ นการจัดการศพตามประเพณี (๑๓) การอน่ื ตามที่คณะกรรมการประกาศกาหนด...” 29 พระราชบัญญตั สิ ่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชวี ติ คนพิการ พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๒๐ “คนพิการมีสิทธิเข้าถึงและใช้ประโยชน์ได้จากส่ิงอานวยความสะดวกอันเป็นสาธารณะตลอดจนสวัสดกิ าร และความชว่ ยเหลือจากรัฐ ดงั ตอ่ ไปน้ี (๑) การบริการฟ้ืนฟูสมรรถภาพโดยกระบวนการทางการแพทย์และค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาล ค่า อปุ กรณ์ เคร่อื งชว่ ยความพกิ าร และสอื่ ส่งเสรมิ พัฒนาการ เพ่อื ปรบั สภาพทางรา่ งกาย จิตใจ อารมณ์ สังคม พฤตกิ รรม สติปัญญา การเรยี นรู้ หรอื เสรมิ สร้างสมรรถภาพให้ดีขน้ึ ตามทีร่ ัฐมนตรีวา่ การกระทรวงสาธารณสขุ ประกาศกาหนด (๒) การศึกษาตามกฎหมายว่าด้วยการศึกษาแห่งชาติหรือแผนการศึกษาแห่งชาติตามความเหมาะสมใน สถานศึกษาเฉพาะหรือในสถานศึกษาทั่วไป หรือการศึกษาทางเลือกหรือการศึกษานอกระบบ โดยให้หน่วยงานท่ี รับผิดชอบเกี่ยวกับส่ิงอานวยความสะดวกส่ือ บริการ และความช่วยเหลืออื่นใดทางการศึกษาสาหรับคนพิการให้การ สนับสนุนตามความเหมาะสม (๓) การฟื้นฟสู มรรถภาพด้านอาชีพ การใหบ้ ริการท่มี ีมาตรฐาน การคมุ้ ครองแรงงาน มาตรการเพอ่ื การมีงาน ทา ตลอดจนได้รับการส่งเสริมการประกอบอาชีพอิสระ และบริการสื่อ ส่ิงอานวยความสะดวกเทคโนโลยีหรือความ ช่วยเหลอื อ่นื ใด เพือ่ การทางานและประกอบอาชีพของคนพิการ ตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และเง่อื นไขที่รัฐมนตรีว่าการ กระทรวงแรงงานประกาศกาหนด (๔) การยอมรับและมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม เศรษฐกิจและการเมืองอย่างเต็มที่และมีประสิทธิภาพ บนพื้นฐานแหง่ ความเทา่ เทยี มกับบคุ คลทวั่ ไป ตลอดจนไดร้ บั สง่ิ อานวยความสะดวกและบริการต่าง ๆ ทจี่ าเปน็ สาหรับ คนพกิ าร (๕) การช่วยเหลือให้เข้าถึงนโยบาย แผนงาน โครงการ กิจกรรม การพัฒนาและบริการอันเป็นสาธารณะ ผลิตภัณฑท์ ่ีมีความจาเป็นต่อการดารงชีวิต การช่วยเหลือทางกฎหมายและการจัดหาทนายความว่าต่างแก้ต่างคดี ให้ เปน็ ไปตามระเบยี บท่ีคณะกรรมการกาหนด (๖) ข้อมูลข่าวสาร การส่ือสาร บริการโทรคมนาคม เทคโนโลยีสารสนเทศและการส่อื สารและเทคโนโลยีสง่ิ อานวยความสะดวกเพื่อการส่อื สารสาหรับคนพิการทุกประเภทตลอดจนบริการส่อื สาธารณะจากหน่วยงานของรัฐหรือ เอกชนท่ีได้รับงบประมาณสนับสนุนจากรัฐ ตามหลักเกณฑ์ วิธีการและเง่ือนไขที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเทคโนโลยี สารสนเทศและการส่ือสารกาหนดในกฎกระทรวง (๗) บริการลา่ มภาษามอื ตามระเบียบที่คณะกรรมการกาหนด (๘) สิทธิท่ีจะนาสัตว์นาทาง เครื่องมือหรืออุปกรณ์นาทาง หรือเครื่องช่วยความพิการใด ๆ ติดตัวไปใน ยานพาหนะหรอื สถานท่ีใด ๆ เพอ่ื ประโยชน์ในการเดนิ ทาง และการได้รบั สง่ิ อานวยความสะดวกอนั เป็นสาธารณะ โดย ได้รับการยกเว้นคา่ บริการ คา่ ธรรมเนยี ม และค่าเช่าเพ่ิมเติมสาหรบั สตั ว์ เครือ่ งมอื อุปกรณ์ หรือเครือ่ งช่วยความพิการ ดังกล่าว 4-7

รายงานวิจัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปญั หาและสนับสนุนองคค์ วามรู้ เพือ่ การพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตคนไร้บ้าน รหสั โครงการ 59-00124-05 คุ้มครองและดูแลเด็ก ซ่ึงรวมถึงเด็กเร่ร่อน30 การจัดสวัสดิการแก่บุคคลเหล่านี้เป็นการแสดงให้เห็นถึง ความพยายามของรัฐ ที่จะให้ความสาคญั แกใ่ นทกุ กลุ่มประชากร นอกจากน้ีในปี พ.ศ. 2559 รัฐไทยยังได้มีการประกาศใช้พระราชบัญญัติควบคุมการขอทาน พ.ศ. 2559 ซ่ึงเป็นกฎหมายท่ีปรับปรุงมาจากพระราชบัญญัติควบคุมการขอทาน พุทธศักราช 2484 โดยมีการปรับให้การจัดสวัสดิการ ระเบียบเกี่ยวกับการคุ้มครองและพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ทาการ ขอทานให้ดขี ้ึน และดา้ นบทบญั ญัตกิ ารควบคมุ ขอทาน ได้มกี ารแยกประเภทผู้ที่แสดงความสามารถออก จากการเป็นผูท้ าการขอทาน เพื่อเปน็ การแก้ปญั หาสังคมและคุ้มครองสวสั ดิภาพของบุคคลให้เหมาะสม มากยิง่ ขนึ้ 31 ในสายตาของรัฐไทยได้มองเห็นและให้ความสาคัญต่อกลุ่มคนไร้บ้าน ผ่านการออกกฎหมายท่ี ถือเปน็ ความพยายามในการจัดสวัสดิการของรัฐใหแ้ ก่กลุ่มคนไรบ้ ้าน ไม่วา่ จะเป็นการสร้างศูนย์พักพิงใน แต่ละจังหวัด หรือการจัดระบบสวัสดิการในการดูแลทั้งด้านการศึกษา ฝึกหัดอาชีพ หรือด้านการ รักษาพยาบาลก็ตาม แต่กระน้ัน ภายหลังจากการประกาศใช้พระราชบัญญัติคนไร้ท่ีพึ่ง และ พระราชบัญญัติการควบคุมขอทานมาแล้วประมาณ 3 ปี กลับพบว่า จานวนคนไร้บ้านท่ัวประเทศถูก คาดการณ์ว่ามีจานวนมากราว 30,000 คน32 โดยพบว่าปัญหาของคนไร้บ้านส่วนมากมีปัญหาด้าน สุขภาพ ที่มีปัญหาโรคประจาตัว ทั้งน้ีคนไร้บ้านท่ีอาศัยอยู่ในพื้นที่สาธารณะก็มีปัญหาความเส่ียงด้าน สุขภาพเช่นกัน และปัญหาท่ีรองลงมาคือการขาดบัตรประชาชน ซ่ึงจะส่งผลต่อการเข้าถึงสิทธิด้าน สาธารณสุขและการรักษาพยาบาล ปัญหาการขาดบตั รประชาชนนีเ้ อง ท่กี ลายเปน็ สงิ่ สาคัญสาหรับการ ไดร้ ับสิทธอิ ย่างเท่าเทยี มกบั พลเมอื งในประเทศทุกคน บัตรประชาชน ได้สะท้อนถึงสิทธิท่ีจะได้รับการรับรองความเป็นบุคคลตามกฎหมาย อันเป็น สิทธิขัน้ พน้ื ฐานของมนุษย์ภายใตห้ ลกั สิทธมิ นษุ ยชน ทาใหร้ ัฐมหี นา้ ทอี่ อกเอกสารแสดงตนหรือรับรองตัว (๙) การจดั สวสั ดิการเบย้ี ความพิการ ตามหลกั เกณฑแ์ ละวธิ ีการทคี่ ณะกรรมกาหนดระเบียบ (๑๐) การปรับสภาพแวดล้อมที่อยู่อาศัย การมีผู้ช่วยคนพิการ หรือการจัดให้มีสวัสดิการอื่นตามหลักเกณฑ์ และวิธกี ารทีค่ ณะกรรมการกาหนดในระเบยี บ...” 30 พระราชบัญญัติคมุ้ ครองเด็ก พ.ศ. ๒๕๔๖ มาตรา ๔ “ในพระราชบัญญัตนิ ้ี ... “เด็กเร่รอ่ น” หมายความวา่ เด็กทีไ่ มม่ ีบิดามารดาหรอื ผูป้ กครองหรือมีแตไ่ ม่เล้ยี งดูหรือไม่สามารถเล้ียงดู ได้ จนเป็นเหตุให้เด็กต้องเร่ร่อนไปในที่ต่าง ๆ หรือเด็กที่มีพฤติกรรมใช้ชีวิตเรร่ ่อนจนน่าจะเกิดอันตรายต่อสวัสดิภาพ ของตน...” 31 พระราชบัญญัตคิ วบคุมการขอทาน พ.ศ. ๒๕๕๙ “เหตุผลในการประกาศใช้พระราชบัญญัติฉบับนี้ คือ โดยที่พระราชบัญญัติควบคุมขอทานพุทธศักราช ๒๔๘๔ ได้ใช้บังคับมานานแล้ว บทบัญญัติเก่ียวกับการสงเคราะห์ผู้ทาการขอทานตามพระราชบัญญัติดังกล่าวไม่ เหมาะสมกับสถานการณใ์ นปัจจุบัน สมควรให้มีการจัดระเบียบเก่ียวกับการคุ้มครองและพัฒนาคณุ ภาพชีวิตผทู้ าการ ขอทาน การควบคุมการขอทาน และแยกผู้แสดงความสามารถออกจากการเป็นผู้ทาการขอทาน ท้ังนี้เพ่ือเป็นการ แก้ปัญหาสังคมและคุมครองสวัสดิภาพของบุคคลให้เหมาะสมย่ิงขึ้น อีกท้ังสมควรกาหนดความผิดอาญาแก่ผู้ซ่ึงหา ประโยชน์จากความไม่สมประกอบทางร่างกาย ความอ่อนด้อยทางสติปัญญาหรือสภาพจิตใจของบุคคลอื่น จึง จาเปน็ ตอ้ งตราพระราชบัญญัตนิ ้ี 32โพสตท์ เู ดย.์ (๒๕๖๐). “สสส. เผยสถานการณค์ นไรบ้ ้านทั่วประเทศกวา่ ๓ หมน่ื คน”. [ข้อมลู ออนไลน์] แหลง่ ขอ้ มลู : http://www.posttoday.com/social/PR/๔๙๘๘๒๓. สบื คน้ วนั ท่ี ๒๑ กันยายน ๒๕๖๐. 4-8

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนุนองค์ความรู้ เพ่ือการพฒั นาคุณภาพชวี ติ คนไร้บ้าน รหสั โครงการ 59-00124-05 บุคคลตามลักษณะของจุดเกาะเก่ียวระหว่างบุคคลกับรัฐไทย33 เพ่ือเป็นการรับรองว่าบุคคลนั้นเป็นคน สัญชาติไทย และทาให้บุคคลน้ันสามารถเข้าถึงสิทธิข้ันพ้ืนฐานในแต่ละด้านของรัฐได้ ฉะนั้น แม้จะมี กฎหมายที่ออกมาบังคับใช้เพื่อจัดสวัสดิการแก่คนยากไร้ ผู้ด้อยโอกาส หรือคนไร้บ้านก็ตาม แต่กลับ ไม่ได้ทาให้การแก้ไขปัญหาท่ีมีต่อคนไร้บ้านเบาบางลงไปได้ และไม่ได้ทาให้คนไร้บ้านเข้าถึงสิทธิในการ รักษาพยาบาลอยา่ งทัว่ ถึง เนื่องจากปญั หาการไมม่ บี ัตรประชาชน ทีเ่ ป็นตวั แทนของความเป็นคนของรัฐ และเป็นบคุ คลทรี่ ฐั มีหนา้ ที่จะตอ้ งใหค้ วามคมุ้ ครองอยา่ งไม่เลือกประติบตั ิ ขณะเดียวกันปัญหาของคนไร้บ้าน คนไร้ที่พ่ึง ขอทานเร่ร่อนที่เป็นคนข้ามชาติ หรือเด็กไร้ สัญชาติท่ีเกิดจากกลุ่มแรงงานเหล่านี้ ซึ่งล้วนไม่มีเอกสารเข้าเมืองที่ถูกต้องตามกฎหมาย ถูกละเลย ทอดทิ้งจนทาให้กลายเป็น “คนชายขอบ” ยังเป็นปัญหาที่รัฐไทยไม่สามารถดาเนินได้อย่างครอบคลุม ดังนั้น ในประเด็นการศึกษาดังต่อไปนี้ จึงแสดงกรณีศึกษาท่ีสะท้อนถึงปัญหาการไม่มีเอกสารแสดง ตัวตน ซึ่งทาให้เห็นถึงการเสียสิทธิของคนไร้บ้านเมื่อไร้บัตรประชาชน หรือเอกสารแสดงตัวตน ทั้งน้ี ปัญหาของคนไร้บา้ นมลี ักษณะท่ีแตกต่างกัน จงึ จะแบง่ การศึกษาออกเป็น 2 รูปแบบ คอื 1. ปัญหาของ คนไร้บา้ นสญั ชาตไิ ทย และ 2. ปญั หาคนไร้ทพ่ี ่งึ ข้ามชาติ ดงั น้ี 1.) ปญั หาของคนไรบ้ า้ นสัญชาตไิ ทย บัตรประจาตัวประชาชน ได้กลายเป็นหลักฐานช้ินสาคัญที่รัฐไทยออกให้สาหรับประชาชน ภายในรฐั เพือ่ เป็นการจาแนกคนในรฐั หรือรับรองวา่ เปน็ คนสัญชาติไทย นอกจากนีก้ ารมบี ัตรประชาชน ยังเกี่ยวพันกับใช้บริการ หรือการเรียกร้องให้รัฐต้องมีหน้าที่ปฏิบัติดูแลคนในรัฐ ท้ังการเข้าถึงสิทธิขั้น พ้ืนฐานหรือสิทธิด้านอ่ืนๆ ของประชาชนไทย ยังผูกผันกับการใช้บริการข้ันพ้ืนฐานกับหน่วยงานของรัฐ ไทยอย่างเข้มข้น และในทางปฏิบัติประชาชนจะถูกเรียกร้องจากหน่วยงานของรัฐ ให้ต้องมีหลักฐานมา แสดงตัวตน หรือยืนยันเพ่ือรับการบริการเสมอ เช่น การใช้สิทธิด้านสุขภาพกับโรงพยาบาล จะต้องมี การถามถึง “เอกสารพิสูจน์ทราบตัวบุคคล” (identification paper) หรือบัตรประชาชนที่รฐั ออกให้34 เพ่อื ยืนยนั สถานะบคุ คลกอ่ นเข้ารบั การบริการ หรือแมก้ ระทัง่ สทิ ธใิ นการศกึ ษาที่จะต้องมีการยนื่ เอกสาร ใบสูติบัตร หรือสาเนาทะเบียนเพื่อใช้เป็นหลักฐานประกอบของนักเรียนเสมอ และในทางกลับกัน หาก บคุ คลใดขาดไร้ซ่ึงบัตรประชาชน เอกสารแสดงตวั ตน หรอื เอกสารพิสจู น์ทราบตวั บุคคลแล้ว เช่น คนไร้ บ้าน มักจะพบปัญหาและความยากลาบากในการเข้าถึงสิทธิข้ันพ้ืนฐานท่ี บุคคลเหล่านั้นควรจะได้รับ เชน่ กัน งานศึกษาของ อัจฉรา รักยุติธรรม ที่เน้นการศึกษาคนไร้บ้านท่ีอยู่อาศัยในศูนย์พักพิงสาหรับ คนไร้บ้าน ได้ทาให้เห็นถึงสาเหตุการไม่มีบัตรประจาตัวประชาชนของคนไร้บ้านว่า คนไร้บ้านส่วนมาก ไม่มีบัตรประจาตัวประชาชน เพราะขาดการติดต่อกับทางบ้านและทางราชการนาน บางคนไม่มี หลักฐานทางทะเบียน เพราะเติบโตในครอบครัวที่บ้านแตกสาแหรกขาด35 การไม่มีบัตรประชาชนของ 33กรกนก วัฒนภูมิ. (๒๕๕๙). “บตั รสกั ใบ” มันยังสาคญั เสมอ”, ใน วารสารนิติสังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม่ ปี ท่ี ๙ ฉบบั ที่ ๒ (กรกฎาคม – ธันวาคม), หนา้ ๒๐๘ 34เพ่งิ อ้าง, หน้า ๒๐๙ 35อจั ฉรา รักยตุ ธิ รรม. (๒๕๕๙). “คนไรบ้ า้ นการเดนิ ทางสคู้ วามโดดเด่ยี ว”. เสนาะ เจริญพร (บรรณาธิการ). กรุงเทพฯ : ห้างหนุ้ ส่วนจากัดภาพพมิ พ.์ หน้า ๑๙๔ -๑๙๕ 4-9

รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพ่อื การพฒั นาคุณภาพชวี ติ คนไร้บา้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 คนไร้บ้านยังส่งผลกระทบต่อสิทธิการดารงชีวิตในอีกหลายด้าน เช่น สิทธิการรักษาพยาบาล สิทธิ การศกึ ษา หรือสิทธสิ าหรับผูส้ งู อายุทจ่ี ะได้รบั เบ้ียคนชรา สิทธใิ นการทางาน เช่นเดียวกับรายงานการถอดบทเรียน การดาเนินงานมาตรฐานการจัดบริการคนไร้ท่ีพ่ึงใน สถานค้มุ ครองคนไร้ที่พ่ึง โดย กรมพฒั นาสังคมและสวสั ดิการกระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคง ของมนุษย์ และมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้สะท้อนปัญหาการขาดบัตรประชาชนว่า ผู้ใช้บริการท่ีเข้า มาใช้บริการศูนย์พักพิงมีหลายกรณี ที่ไม่สามารถให้ข้อมูลท่ีเพียงพอต่อการวางแผน การให้บริการและ การเข้าถึงบริการ เพราะเน่ืองมาจากการขาดหลักฐานเอกสารแสดงสิทธิ/ รับรองสถานะตัวบุคคล (เลข บัตรประชาชน) เพ่ือใช้บริการด้านสุขภาพตามสิทธิในการรักษาพยาบาล ตามหลักประกันสุขภาพถ้วน หนา้ 36 ปัญหาการขาดไร้บัตรประชาชนหรือเอกสารแสดงตัวตนของคนไร้บ้าน จึงไม่สอดคล้องกับ หลักเกณฑ์ที่หน่วยงานภาครัฐกาหนดขึ้น เพื่อพิจารณาจัดสรรสวัสดิการให้ อาทิ กรณีการย่ืนคาขอรับ การสงเคราะหข์ องสานักคุ้มครองสวัสดิภาพชุมชน กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการท่ีกาหนดให้นกั สังคม สงเคราะห์ หรือผู้ซึ่งอธิบดีมอบหมายให้เป็นผู้ดาเนินการศึกษาพิจารณา วินิจฉัยปัญหา และติดตามผล กับให้เรียกหลักฐานต่างๆ เช่น ใบมรณะบัตร หรือสาเนาทะเบยี นบ้านหรอื ใบรับรองแพทย์ หรือหนังสอื รับรองจากเรอื นจา หรือเอกสารอื่นใดอยา่ งหนึ่งมาประกอบพิจารณาและเสนอความ37 นอกจากนี้ ยังคงมีรายงานข่าวจานวนหน่ึงท่ีสะท้อนปัญหาของคนไร้บ้านที่ไม่มีบัตรประจาตัว ประชาชนว่า การขาดหลักฐานแสดงสถานภาพบุคคล และการขาดการติดต่อกับหน่วยงานราชการมา เปน็ เวลานาน สง่ ผลใหค้ นไรบ้ ้านถูกคัดรายช่ือออกจากระบบทะเบียนราษฎร์ของทางการ ซ่ึงทาให้คนไร้ บ้านประสบปัญหาการเข้าไม่ถึงสวัสดิการของข้ันพ้ืนรัฐท่ีจัดไว้ให้ประชาชน นอกจากนี้การไม่มีบัตร ประชาชนของคนไร้บา้ นยงั เสีย่ งตอ่ การประสบให้เกิดปัญหาการถูกตรวจค้น หรอื ถกู จับกุมจากเจ้าหน้าที่ รัฐเช่นกัน38 จะเห็นได้ว่า การไม่มีบัตรประชาชนได้ส่งผลให้คนไร้บ้านขาดหนทางในการเข้าสิทธิท่ีรัฐ จดั เตรยี มไว้ให้ และเพือ่ ให้เห็นตัวอย่างทีช่ ดั เจน ผู้ศึกษาจงึ จะยกตัวอย่างกรณศี ึกษาเกี่ยวกับปัญหาท่ีคน ไร้บ้านต้องประสบเม่ือไม่มีบัตรประชาชนออกเป็น 4 ประเด็น คือ 1. สิทธิการรักษาพยาบาล 2. สิทธิ การศึกษา 3. สทิ ธกิ ารได้รับเบย้ี เล้ียงยังชีพ และ 4. ทศั นคติของเจ้าหน้าทรี่ ัฐ ดังน้ี 1.1. กรณศี กึ ษาด้านสิทธิการรกั ษาพยาบาล 36กรมพฒั นาสงั คมและสวัสดกิ ารกระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนษุ ย์ และมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์. (๒๕๕๙). “การถอดบทเรยี นการดาเนินงานมาตรฐานการจดั บรกิ ารคนไร้ทีพ่ ง่ึ ในสถานคมุ้ ครองคนไรท้ ่พี ่ึง”. กรุงเทพฯ : เจพร้นิ ท.์ หนา้ ๑๒๓ 37 สุดารัตน์ แก้วกาเหนดิ . (๒๕๕๙). “ปัญหาทางกฎหมายในการคุ้มครองคนเร่ร่อนตามพระราชบัญญัตคิ ุม้ ครองคนไร้ ทพ่ี ึ่ง พ.ศ. ๒๕๕๗”. วิทยานพิ นธ์นติ ิศาสตรมหาบณั ฑติ คณะนติ ิศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยศรปี ทมุ . หน้า ๑๐๓ 38 Voicelabour.org. (๒ ๕ ๕ ๖ ). “ ค น ไ ร้ บ้ า น แ ร ง ง า น ที่ ถู ก ลื ม . [ข้ อ มู ล อ อ น ไ ล น์ ] แ ห ล่ ง ข้ อ มู ล : http://voicelabour.org/คนไร้บ้าน-แรงงานทถี่ ูกล/ . สืบคน้ วนั ท่ี ๒๑ กนั ยายน ๒๕๖๐. 4 - 10

รายงานวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปญั หาและสนับสนุนองคค์ วามรู้ เพ่ือการพัฒนาคุณภาพชีวติ คนไร้บ้าน รหัสโครงการ 59-00124-05 “ ‘ลุงเจิด’เป็นชายวัยใกล้ห้าสิบ ทะเบียนประวัติของลุงถูกคัดออกจาก ทะเบียนบ้านเดิมไปอยู่ในทะเบียนกลางของจังหวัดเชียงใหม่39 ลุงเล่าว่าพ่อแม่เคย เป็นคนยโสธรแตย่ า้ ยไปทางานทีก่ รุงเทพฯ ลงุ เรยี นจบ ม.6 ท่ีโรงเรียนบางกะปิ และ เคยเป็นช่างปนู ในบรษิ ัทก่อสร้างชื่อดังแห่งหนึ่ง เม่ือบริษัทได้งานรับเหมาก่อสร้างที่ จังหวัดเชียงใหม่เมื่อราวย่ีสิบปีที่แล้ว ลุงเจิดได้ย้ายมาทางานท่ีเชียงใหม่ด้วยชีวิต ของลุงเจิดผกผันเพราะเกิดอุบัติเหตุขณะทางาน ลุงตกมาจากน่ังร้านก่อสร้าง ต้อง รักษาตัวอยู่นาน แต่สภาพร่างกายก็ไม่ได้กลับมาปกตไิ ด้เหมือนเดิม แม้จะยังคงเดิน ได้ แต่แข้งขาก็อ่อนแรง น่ังนานไม่ได้ และต้องนอนคว่า มิฉะนั้นกระดูกจะทับ เส้นประสาททาให้ปวดหลัง ในช่วงท่ีบริษัทยังทางานก่อสร้างไม่เสร็จ ทางบริษัทได้ จ่ายค่ารักษาพยาบาลให้ แต่เมื่องานก่อสร้างสิ้นสุดลงบริษัทก็ย้ายกลับไป ลุงเจิด ตอ้ งเล้ียงตัวเองดว้ ยการเก็บของเก่าขายและอาศยั อยู่กับฝร่ังคนหนึง่ ก่อนทจ่ี ะมาอยู่ ทศ่ี ูนยพ์ กั คนไรบ้ า้ น และขอทานหาเลี้ยงตัวเองเมื่อสภาพร่างกายยา่ แย่ลงกวา่ เดิม เอ็น เจ้าหน้าที่มูลนิธิพัฒนาท่ีอยู่อาศัย (มพศ.) ที่เป็นพ่ีเล้ียงเครือข่ายคนไร้ บ้านในจังหวัดเชียงใหม่เล่าว่า ลุงเจิดอยากทาบัตรคนพิการเพ่ือจะได้รับเบี้ยยังชีพ เขาช่วยค้นข้อมูลจากระบบทะเบยี นทางการพบช่ือและเลขประจาตัว 13 หลักของ ลุง แต่ไม่ปรากฏภาพของลุงเจิดขึ้นมาในคอมพิวเตอร์ และทางการไม่ยอมรับให้ เจ้าหน้าที่ มพศ. เซ็นรับรองตัวตน ลุงเจิดจึงทาบัตรประชาชนไม่ได้ แต่ได้รับสิทธิ รักษาพยาบาลจากการที่ มพศ. ทาหนังสือขอความอนุเคราะห์จากโรงพยาบาล มหาราชนครเชียงใหม่ การเดินเร่ืองกับทางเทศบาลนครเชียงใหม่เพ่ือทาบัตร ประชาชนยังไมท่ ันมีความคืบหน้า แต่ลงุ เจดิ กเ็ สยี ชีวิตไปเสียกอ่ น”40 จากกรณีศึกษาข้างต้นเห็นได้อย่างชัดเจนว่า คนไร้บ้านเมื่อได้รับการดูแลจากศูนย์พักพิงก็ตาม แต่เมื่อจาต้องเข้ารับการรักษาพยาบาล ปัญหาการขาดเอกสารระบุตัวตนเช่นบัตรประจาตัวระชาชน หรือเลขประจาตัว 13 หลัก ได้ส่งผลกระทบต่อการเข้าถึงสิทธิในการรักษาพยาบาล ท่ีทางโรงพยาบาล จาเป็นท่ีจะต้องใช้เป็นหลักฐานประกอบในการรักษา และยังคงต้องดาเนินกระบวนการผลักดันใหค้ นไร้ บ้านมีบัตรประจาตัวประชาชน ที่จะต้องใช้ระยะเวลาสักพักในการพิสูจน์สิทธิจากทางราชการ นอกจากนี้กรณีศึกษานี้จะเห็นถึงความพยายามในการให้ความช่วยเหลือของเจ้าหน้าท่ี หรือพี่เล้ียงของ เครือข่ายคนไร้บ้าน ที่สะท้อนให้เห็นช่องทางในการผลักดันให้คนไร้บ้านได้รับการรักษาพยาบาล ผ่านวิธีการขอความอนุเคราะห์จากโรงพยาบาล ซ่ึงวิธีการดังกล่าวย่อมข้ึนอยู่กับดุลยพินิจของ โรงพยาบาลเปน็ รายกรณไี ป 39ทะเบียนบ้านกลาง คือ ทะเบียนที่สานักทะเบียนจัดทาขึ้นสาหรับลงรายการบุคคลที่ไม่อาจมีช่ือในทะเบียนบ้านได้ ด้วยสาเหตตุ ่าง ๆ เช่น เจ้าบ้านไปแจ้งย้ายบุคคลท่ีมีชื่อในทะเบียนบ้านของตนเองแต่ไม่มีตัวตนออกจากทะเบียนบ้าน หรือ เจ้าบ้ายซ้ือบ้านต่อจากผู้อื่นแล้วย้ายช่ือที่ค้างออกจากทะเบียนบ้าน เป็นต้น เม่ือช่ือคนเหล่านั้นถูกย้ายออกจาก ทะเบียนบ้านโดยไม่มีท่ีไปทาให้บุคคลนั้นกลายเป็นบุคคลตกหล่นไม่อาจมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านปกติได้จึงต้องนาช่ือ บคุ คลนั้นไปไว้ในทะเบียนบ้านกลาง 40 อัจฉรา รักยุติธรรม. (๒๕๕๙). “คนไร้บ้านการเดินทางสู้ความโดดเด่ียว”. กรุงเทพฯ: ห้างหุ้นส่วนจากัดภาพพิมพ์. หน้า ๕๗ – ๕๙ 4 - 11

รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพ่อื การพฒั นาคณุ ภาพชีวติ คนไร้บา้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 1.2. กรณศี ึกษาด้านสทิ ธิการศกึ ษา จากการศึกษาจะพบว่า คนไร้บ้านจานวนหน่ึงจะมีลูกเกิดข้ึนก่อนและระหว่างเป็นคนไร้บ้าน และการเลี้ยงเด็กในสภาวะเช่นที่ยากไร้ และไม่มีท่ีอยู่อาศัยจึงทาให้มีคนไร้บ้านจานวนหน่ึงท่ีฝากลูกไว้ กับสถานสงเคราะห์เด็กกาพร้า จึงทาใหล้ ูกของคนไร้บา้ นบางคนประสบปัญหาในการศึกษาเลา่ เรียน ดงั กรณนี ี้ “ ‘หน่อย’และ‘ชมพู่’ เด็กสาวรุ่นราวคราวเดียวกันท่ีมักพบเจอตามสถานท่ีที่ เครือข่ายคนไร้บ้านไปจัดกิจกรรม ถือเป็นกรณีตัวอย่างด้านสทิ ธิการศึกษาที่ต่างกนั ได้เป็นอย่างดี เริ่มต้นจาก ‘หน่อย’ก็เป็นเด็กอีกคนท่ีต้องออกมาจากสถาน สงเคราะห์ตอนท่ีเรียนอยู่ ป. 2 และเม่ือต้องการเข้าเรียนต่อในโรงเรียน จึงทาให้ หน่อยต้องติดขัดเร่ืองเอกสารท่ีต้องในการเข้าเรียน เพราะหน่อยไม่ได้ย้ายชื่อทาง ทะเบียนออกจากสถานสงเคราะห์ ทาให้เธอต้องหยุดเรียนพักใหญ่ และต่อมาจึง เลือกเข้าศึกษาในระบบนอกโรงเรียนจนตอนนี้เธอยังไม่จบชั้น ป.6 เพียงแค่อ่าน ออกเขียนได้บ้าง41 แตส่ าหรับ ‘ชมพู่’ ความโชคดีของเธออยตู่ รงทีช่ มพสู่ ามารถเรียนต่อเนื่องมา เรื่อยๆ เพราะไมม่ ปี ญั หาเร่อื งทะเบยี นบ้านและเอกสารหลกั ฐานทางการเรยี น จงึ ทา ชมพสู่ ามารถศกึ ษาต่อในโรงเรียนไดอ้ ย่างราบรน่ื ”42 ความแตกต่างของหน่อยและชมพู่ ไดท้ าให้เหน็ ตัวอย่างของความสาคัญด้านเอกสารหลักฐานท่ี ใช้แสดงตัวตน เพื่อให้ได้รับสิทธิในการศึกษา เพ่ือที่จะสามารถศึกษาเล่าเรียนได้อย่างเต็มท่ี ซ่ึงปัญหา การขาดหลักฐานยืนยันดังกล่าว แม้จะดูเป็นเพียงเอกสารที่เร่ืองเล็กน้อย แต่ก็ถือเป็นหัวใจสาคัญท่ี สถานศกึ ษาจะใช้เปน็ เกณฑใ์ นการรับเด็กเขา้ ศึกษา 1.3 กรณีศกึ ษาดา้ นสิทธิการได้รบั เบี้ยเลี้ยงยังชีพ เบ้ียยังชีพ เป็นสวัสดิการที่รัฐกาหนดจัดสรรให้กับผู้สงู อายุ ผู้พิการ ซึ่งเป็นสิทธิที่มีรากฐานจาก รัฐธรรมนูญซ่ึงกาหนดให้รัฐดูแลและอุปถัมภ์ให้กับประชากรกลุ่มนี้ แต่ในทางปฏิบัติกลับพบว่า การ เข้าถึงสิทธิดังกล่าวยังคงมีข้อจากัดในเรื่องการแสดงหลักฐานยืนยันตัว ดังท่ีเกิดขึ้นกับกรณีของ “ลุง เครา” คนไร้บา้ น “‘ลุงเครา’ เป็นคนไร้บ้านคนหน่ึงท่ีประสบกับปัญหาเรื่องบัตร ลุงเคราเล่าให้ฟังว่า ตอนเร่ิมเป็นคนไร้บ้าน หลับนอนในพื้นที่สาธารณะ เมื่อประมาณ 2-3 ปีท่ีแล้ว บัตรที่แสดงตัวตนของลุงเคราหายไปท้ังหมด ไม่ว่า บัตรประชาชน บัตรทหารผ่าน ศึก ใบขับข่ีรถยนต์ รถจักรยานยนต์ รวมถึงรถสิบล้อ ซึ่งเป็นในขับขี่ตลอดชีพก็ไม่มี เหลอื ทาให้ขาดเครอื่ งมือมายนื ยันสทิ ธิและตวั ตนของลุงเครา โดยเฉพาะสทิ ธิทหาร ผ่านศึก ท่ีได้มีสวัสดิการพิเศษท้ังทางสุขภาพและสังคม จนเม่ือเครือข่ายคนไร้บ้าน และมูลนิธิพัฒนาท่ีอยู่อาศัย ได้พาไปทาบัตรประชาชน ทาให้ลุงเครามีบัตร ประชาชนใบใหม่ นาห้อยคอไว้พกติดตัวตลอดเวลาเพ่ือป้องกันการสูญหาย ซ่ึงการ 41 เพง่ิ อ้าง, หนา้ ๑๐๙. 42 เพิง่ อา้ ง, หน้า ๑๑๐. 4 - 12

รายงานวิจัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปญั หาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพ่ือการพัฒนาคณุ ภาพชีวิตคนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 มบี ตั รประชาชนน้ี ทาให้ลงุ เคราสามารถไปดาเนินการทาบัตรทหารผ่านศึกท่ีจังหวัด ลพบุรีได้ ซึ่งลุงเคราจะได้รับสวัสดิการทหารผ่านศึก หากมีบัตรใบนี้การได้บัตร ประชาชนของลุงเครา อาจเปรยี บได้ว่าเปน็ การ ‘พลิกชีวติ ’ ทมี่ าพร้อมกบั สทิ ธิต่างๆ ทโ่ี ยงกับบัตรประชาชน ไม่ว่าเปน็ สทิ ธิทางสขุ ภาพ สทิ ธิทางทหารผ่านศึก และสิทธิ ผสู้ ูงอายุ”43 จะเห็นได้ว่าความสาคัญของบัตรประชาชนได้กลายเป็นหลักฐานสาคัญอย่างมาก ท่ีหน่วยงานรัฐใช้เป็นหลักฐานในการยืนยันสิทธิเพ่ือจะได้รับการดูแลจากรัฐ ซ่ึงบัตรเพียงใบ เดียวของลุงเครา ได้ทาให้ลุงสามารถเข้าถึงสิทธิสวัสดิการของรัฐในหลายๆ ด้าน ไม่ว่าจะเป็น สิทธิการดูแลสุขภาพของผู้สูงอายุ หรือทหารผ่านศึก และในทางกลับกันหากคนไร้บ้านที่เป็น ผู้สูงอายุท่ีไม่มีบัตรประชาชนหรือเอกสารแสดงตวั อ่ืน ๆ ก็จะทาให้การเข้าถึงสวสั ดิการของรฐั ยากเป็นไปได้ยากกวา่ 1.4 ปัญหาจากทศั นคตขิ องเจา้ หนา้ ที่รฐั ในปัจจุบันภาครัฐได้ตระหนักต่อสิทธิและปัญหาของคนไร้บ้านมากข้ึน โดยมีความพยายามท่ี ช่วยเหลือให้คนไร้บ้านเข้ามาลงทะเบียนเพ่ือทาบัตรประชาชน แต่กระนั้นด้วยข้อเท็จจริงที่ว่า การ ลงทะเบียนเพ่ือทาบัตรประชาชนใหม่ จะต้องมีการใช้หลักฐานประกอบยืนยันตัวบุคคล และต้องมีคน รับรองเป็นหลัก ซึ่งกระบวนการเหล่าน้ีจะตกอยู่ภายใต้หลักเกณฑ์บางอย่างที่เจ้าหน้าที่ภาครัฐ ใช้เป็น เกณฑ์ในการยอมรับพยานหลักฐานเหล่านั้น จึงมีกรณีศึกษาอีกหนึ่งกรณีท่ีทาให้การจัดทาบัตร ประชาชนใบใหมข่ องคนไรบ้ า้ นไมอ่ าจลลุ ่วงสาเรจ็ ได้ดังน้ี “ เชา้ วนั ที่ 14 พฤษภาคม 2558 ท่ลี านหน้าศาลหลักเมืองจังหวัดขอนแก่น คนไร้ บ้านหลายคนมาร่วมกิจกรรม ‘การพบปะคนไร้บ้าน จ.ขอนแก่น คร้ังท่ี 3’ หน่วยงานภาครัฐและเอกชนหลายองค์กรร่วมพันจัดข้ึน และมีคาบอกต่อ ๆ กันว่า จะมีการทาบตั รประชาชนให้ หน่อย เยาวชนคนไร้บ้าน ทาหน้าที่รับลงทะเบียนเธอบอกให้คนไร้บ้านเขียนช่ือ ที่ อยู่ ของตนเองในใบลงทะเบียนผู้ที่ไม่มีบัตรประชาชนให้เขียนลงไปด้วยว่า “ไม่มี บัตร” จนกระทั่งถึงเวลาที่หลายคนรอคอย พี่อี๊ดประกาศให้ผู้ท่ีไม่มีบัตรประชาชน ไปรวมตวั แล้วพากันเดินไปทเ่ี ต็นท์ของเทศบาล ‘ต้องมีหลักฐาน หรือไม่ก็มีคนมารับรอง’ เจ้าหน้าที่เทศบาลขอนแก่นคนหน่ึงที่ เต็นท์กลา่ วย้าหลายครง้ั ‘น่ีบัตรหมดอายุมานานแล้ว ต้องมีคนมารับรองด้วยเหมือนกัน’ เจ้าหน้าที่คนเดิม กลา่ วกับคนไร้บ้านอีกราย พร้อมกับย่ืนบตั รประชาชนเกา่ ๆ ใบนน้ั คนื ให้ ลุงวยั หกสิบเศษเดนิ งกๆ เง่ินๆ เข้าไปเจรจา ‘ผมเปน็ คนทนี่ ี้ อยทู่ ี่ขอนแก่นน่ีล่ะ’ แก พดู ดว้ ยสาเนียงภาษาอีสาน 43อ น ร ร พิ ทั ก ษ์ ธ า นิ น . (๒ ๕ ๕ ๘ ). “ ค น ไ ร้ บ้ า น แ ล ะ ค น ไ ร้ บั ต ร ” . [ข้ อ มู ล อ อ น ไ ล น์ ] แ ห ล่ ง ข้ อมู ล : http://www.aftershake.net/?p=๑๕๖๐. สืบค้นวันท่ี ๒๒ กันยายน พ.ศ. ๒๕๖๐. 4 - 13

รายงานวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวติ คนไรบ้ ้าน รหัสโครงการ 59-00124-05 เจ้าหน้าทเี่ ทศบาลยังคงย้าคงเดิม ‘ต้องมหี ลกั ฐานหรือมีคนมารับรอง’ ลงุ ไดแ้ ต่พยัก หน้าหงกึ ๆ แตด่ วงตาสบั สนไร้ความหวัง ‘มญี าติไหม เคยเรยี นหนงั สือหรอื เปลา่ ทะเบยี นบา้ นมีไหม’ เจ้าหน้าทถ่ี าม ลุงพยกั หน้า ‘เรยี นจบ ป.4 ทโี่ รงเรียน...’ ลุงตอบ ‘ถ้าอยา่ งนน้ั ไปท่ีโรงเรยี น ไปขอหลักฐานมา...’ ...ลุงผตู้ ้องการทาบัตรประชาชนพยักหนา้ แบบงงๆ แล้วค่อยๆ ถอยหลังออกมาจาก โตะ๊ ของเจา้ หนา้ ทีเ่ ทศบาล ในท่ีสุดผู้ไม่มีบัตรประชาชนทั้งหมด ทาได้เพียงการเขียนชื่อและนามสกุลรวมกันไว้ ในแผ่นกระดาษยับย่นใบหน่ึง แล้วย่ืนให้เจ้าหน้าที่เทศบาล เจ้าหน้าที่รับปากว่าจะ นาไปตรวจสอบให้ว่า ช่อื เหล่านัน้ ปรากฏอยู่ในทะเบยี นราษฎร์หรือไมเ่ ร่ืองจบแค่นั้น ไม่มีกาหนดเวลา ไมม่ ีการนัดหมายว่าคนไร้บ้านซึ่งไม่มีท่ีอย่เู ป็นหลักแหล่ง จะมารับ ฟังคาตอบจากเจา้ หน้าท่ีได้ท่ไี หนและเมือ่ ไหร่”44 จากกรณีศึกษาท้ังส่ีกรณีสะท้อนปัญหาท่ีคนไร้บา้ นตอ้ งพบเจอเม่ือปราศจากบัตรประชาชน ไม่ ว่าจะเปน็ ดา้ นสทิ ธกิ ารรกั ษาพยาบาล การศกึ ษาเลา่ เรยี น หรือการไดเ้ บ้ียยงั ชีพ ท่ีแสดงให้เหน็ วา่ แม้จะมี กฎหมายออกมาเพ่ือแก้ไขปัญหาคนไร้บ้านด้านที่พักพิงอาศัย หรือการสร้างงานสร้างอาชีพ การ อานวยการด้านสุขภาพ หรือการจัดทาบัตรประชาชนใบใหม่ข้ึนก็ตาม การขาดไร้บัตรประชาชน กลายเป็นอุปสรรคและเป็นปัจจัยสาคัญ ท่ีหน่วยงานของรัฐใช้เป็นส่ิงพิจารณาเป็นอันดับหนึ่ง ฉะนั้น ปัญหาของคนไร้บ้านนอกจากจะมีปัญหาทางสภาพจิตใจ สภาพแวดล้อมที่บีบบังคับให้พวกเขาต้อง ออกมาเป็นคนไร้บ้านแล้ว ปัญหาจากรัฐเองก็เป็นส่วนหนึ่ง ท่ีลดทอนการเข้าถึงสิทธิข้ันพ้ืนฐานของรัฐ เช่นกัน ท่ีทาให้คนไร้บ้านต้องสูญเสียสิทธิและโอกาส การได้รับสวัสดิการอันพึงได้เหล่านั้นในการ ดารงชีวิต ฉะนั้น การทางานของเจ้าหน้าที่รัฐผู้ซ่ึงมีหน้าที่อานวยความสะดวกแก่ประชาชน จึงจะต้อง คานึงถึงบรบิ ทและเขา้ ใจสภาพความเป็นอยขู่ องคนไรบ้ า้ น ทม่ี เี ง่อื นไขจากัดมากกว่าประชาชนโดยทว่ั ไป 2) ปัญหาของคนไร้ทีพ่ ่ึงขา้ มชาติ การท่ีประชากรจากประเทศเพ่ือนบ้านเข้ามาในประเทศไทย ไม่ว่าจะมาจากกรณีการเข้ามา เป็นแรงงาน อพยพถิ่นฐาน หรือการลักลอบเข้าประเทศ การเข้ามาด้วยวิธีต่างๆ เหล่านี้หากปราศจาก เอกสารแสดงตัวตนท่ีถูกต้องตามกฎหมาย ซ่ึงหากคนกลุ่มน้ีกลายเป็นคนเร่ร่อน และขอทาน ย่อมจะ กลายเป็นกลุ่มที่ถูกเพ็งเล็งจากเจ้าหน้าที่ของรัฐไทยอยู่เสมอ ช่องว่างดังกล่าวก่อให้เกิดปัญหาด้าน อาชญากรรมตามมาไมว่ า่ จะเป็นปัญหาการค้ามนษุ ย์ ปญั หาด้านยาเสพติด เป็นต้น นอกจากน้ี เดก็ ที่เกดิ จากคนไร้บ้านขา้ มชาติยังตกอยู่ในสถานะ “เดก็ ไร้สญั ชาติ” ตามท่ไี ด้กล่าว ไว้ในแล้วข้างต้นซึ่งเป็นกลุ่มที่ไม่อยู่ในสายตาของกฎหมายไทย เนื่องจากไม่ถูกนับว่าเป็นประชากรของ รัฐไทย ส่งผลให้เด็กที่เกิดจากคนกลุ่มน้ีไม่ได้รับสิทธิการเป็นพลเมือง และไม่ได้รับความคุ้มครองทาง กฎหมาย ท้ังนี้ปัญหาดังกล่าวได้ทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้นในพ้ืนที่เศรษฐกิจพิเศษซ่ึงมีอาณาบริเวณติด กับชายแดน เช่น อาเภอ แม่สอด จังหวัดตาก ที่พบปัญหาการเข้ามาเร่ร่อนของกลุ่มแม่และเด็กเร่ร่อน 44 อา้ งแล้ว, เชิงอรรถที่ (40), หน้า ๑๙๕ – ๑๙๖. 4 - 14

รายงานวจิ ัยฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปญั หาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพอื่ การพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตคนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 (ชาวพม่าและชนกลุ่มน้อย) ที่อพยพมาจากพม่า ส่ิงที่ตามมากับการไม่ได้รับสิทธิและสวัสดิการของรัฐ ไทยส่งผลให้คนกลุ่มน้ีมีความเป็นอยู่ท่ีไม่ปลอดภัย ไม่ถูกสุขลักษณะ อาจนามาซ่ึงปัญหาโรคติดต่อ โรค ระบาด และปัญหาการคา้ มนุษย์ ดังกรณนี ี้ “ชุมชนหลังมัสยิด เป็นชาวมุสลิมที่อพยพมาจากพม่า อยู่ในชุมชนนี้มานาน แล้ว และกาลังท่ีจะต้องย้ายไปอยทู่ ่ีอนื่ แตก่ ล่มุ นส้ี ่วนมากแม่และเดก็ เรร่ ่อนต่างด้าว จะพากันมาขอเงินท่ีซอยนานาในกรุงเทพฯ ซงึ่ มีครอบครัวหน่งึ มาทางานในกรุงเทพ ต้ังแต่รุ่นแม่จนมารุ่นลูกกว่า 20 ปี และเพิ่งโดนจับในกรณีการค้ามนุษย์เมื่อปี พ.. 2556 เพราะเด็กที่ไปขายดอกไม้เป็นหลาน เมื่อตรวจ DNA ออกมาจึงพบว่าเป็น การคา้ มนุษย์ ท่ีบังคับให้หลานทางาน ตามสภาพความเปน็ จรงิ คนกลมุ่ นรี้ วมตัวกนั อยทู่ ่ีชมุ ชนมีนบุรีซง่ึ มีญาติท่ีเคย อยู่ในชุมชนแล้วแต่งงานมีครอบครัว จึงพักอาศัยอยู่ในชุมชนซึ่งตกกลางคืนก็จะพา ลูกหลานออกไปขายดอกไม้ ขายลูกอม หรือเด็กเล็กๆ ไปขอทาน ณ ซอยนานาซึ่ง เป็นแหล่งท่ีเต็มไปด้วยนักท่องเที่ยวชาวตะวันออกกลางเป็นส่วนใหญ่ ส่งผลให้เด็ก เหล่าน้ีไม่ค่อยได้เรียนหนังสือ และเมื่อเด็กโตข้ึนแต่ละครอบครัวจะพาลูกไปทางาน ด้วย ส่วนมากจะเป็นงานเก็บขยะขาย รวมถึงเป็นกรรมกรก่อสร้าง นอกจากน้ียังมี กลุ่มเด็กผู้หญิงท่ีเข้ามาขอทานในพื้นท่ีกรุงเทพฯ แล้วขายบริการทางเพศ ส่งผลให้ เด็กภายในชุมชนเกิดการเรียนแบบ และใช้ชีวิตเส่ียงต่อการติดโรคทางเพศสัมพันธ์ และยาเสพติด เมื่อเด็กหญิงกลุ่มนี้กลับเข้ามาในชุมชนจึงมีโอกาสเส่ียงท่ีเด็กเหล่าน้ี จะพาโรคติดต่อทางเพศกลบั เขา้ มาด้วย”45 จากกรณีตัวอย่างข้างต้นได้สะท้อนให้เห็นปัญหาการเข้ามาในประเทศไทย ของประชากรจาก ประเทศเพื่อนบ้าน ท่ีไม่มีเอกสารแสดงตัวตนอย่างถูกต้องตามกฎหมายของรัฐ เม่ือเข้ามาแล้วเกิดการ อพยพยา้ ยถิ่นฐานเพ่ือหาเล้ียงชีพไปยังพน้ื ท่ีอน่ื ทาให้เดก็ จาเปน็ ท่ีจะต้องเรร่ ่อนติดตามครอบครัว การที่ เด็กหรอื ครอบครวั ของประชากรเหล่าน้ีไม่สามารถเข้าถึงสิทธิตามกฎหมายของรฐั ไทย ไดท้ าให้คนกลุ่มนี้ กลายเป็นกลมุ่ เส่ียงต่อการคา้ มนษุ ย์ และปัญหาอาชญากรรมด้านอ่นื ๆ ท้ังยงั เป็นกลมุ่ ทเี่ สีย่ งต่อการแพร่ ระบาดของโรคซ่ึงย่อมส่งผลกระทบโดยตรงต่อสังคมไทย การเข้าไม่ถึงสิทธิด้านการศึกษาของกลุ่มเด็ก เร่ร่อนได้ส่งผลให้ เด็กเหล่าน้ีกลายเป็นเหยื่อของกระบวนการค้ามนุษย์เช่นกัน แต่หากมีการจดข้ึน ทะเบียนหรอื การออกแบบระบบที่เหมาะสมต่อการขึ้นทะเบียนของคนกลุ่มนี้ ยอ่ มเป็นชอ่ งทางหน่ึงท่ีจะ ช่วยสง่ เสริมทาให้คนกลุ่มน้ีได้รบั ความคมุ้ ครองจากกฎหมายของรัฐไทยมากยิ่งข้นึ และหากมีการพัฒนา ศักยภาพด้านการศึกษาร่วมกับระบบสาธารณสขุ ดังเช่นโครงการสร้างเสริมสขุ ภาวะประชากรข้ามชาติ โดยระบบการศึกษา มูลนิธิเพื่อเยาวชนชนบท (มยช.) ท่ีผลักดันให้เด็กไร้สัญชาติเข้าสู่ระบบการศึกษา เพ่ือให้ได้เข้าถึงสิทธิด้านสาธารณะสุข 46ย่อมเกิดประโยชน์ต่อทุกฝ่ายเพราะเด็กกลุ่มน้ีย่อมจะสร้าง 45 มูลนิธิสร้างสรรค์เด็ก. (๒๕๕๘). “โอกาสทางการศึกษาของเด็กเร่ร่อนแม่สอด”. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมูล: http://www.fblcthai.org/?name=news&file=readnews&id=๑๕. สืบค้นวันท่ี ๘ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๕๖๐. 46 โพสทเู ดย.์ (2560). ระนองโมเดล เช่อื มโยงการศกึ ษาไทย-เมียนมา. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมลู : https://www.posttoday.com/life/life/497343 สืบค้นวนั ที่ 14 ธนั วาคม 2560 4 - 15

รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพ่อื การพฒั นาคุณภาพชวี ิตคนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 อนาคต และสังคมความเป็นอยู่ท่ีดีให้แก่สังคมไทย เพราะจะเป็นการลดปัญหาอาชญากรรม รวมถึง ปัญหาดา้ นอ่ืน ๆ ท่ตี ามมา 1.2 ข้อเสนอแนะ หากคุณค่าของความเปน็ มนษุ ย์อยู่ที่การมองว่ามนษุ ย์ทุกคนมีคุณคา่ เท่าเทยี มกัน การปฏบิ ัติต่อ บุคคลเหล่าน้นั จะต้องมีความเสมอกันในฐานะความเป็นมนุษย์ แต่เมื่อมองสถานะของ “คนไร้บ้าน” ใน ความเป็นมนุษย์จะพบว่า นอกจากเขาเหล่าน้ีจะไม่มีท่ีอยู่อาศัยอย่างเป็นหลักแหล่ง และเป็นบุคคลที่ ต้องให้การช่วยเหลือ จึงทาให้สถานะของพวกเขาเหล่านี้กลายเป็นบุคคลท่ีอยู่ในสภาวะชายขอบของ สังคมที่ถูกมองว่าไร้คุณค่า และไร้ตัวตน ฉะน้ัน การที่รัฐไทยรับรองสิทธิของคนไร้บ้านในไว้รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2560 ทั้งมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติคนไร้ที่พ่ึง พ.ศ. 2557 และพระราชบัญญัติควบคุม การขอทาน พ.ศ. 2559 กลายเป็นส่ิงสะท้อนว่ารัฐตระหนักถึงปัญหาของคนไร้บ้าน และมีความ พยายามทจี่ ะชว่ ยเหลอื ให้คนกลุ่มสามารถกลบั เข้าสู่สงั คมและดาเนนิ ชวี ิตได้อย่างปกตสิ ุข เม่ือพิจารณาพระราชบัญญัติคนไร้ที่พ่ึง พ.ศ. 2557 จะพบหน้าที่ของรัฐในการจัดสวัสดิการ ดว้ ยการกาหนดให้มกี ารจดั ต้ังสถานคุ้มครองคนไร้ทพ่ี ึ่งในเขตพื้นที่ท่ีใหค้ วามคุม้ ครอง โดยกาหนดใหก้ รม พัฒนาสวัสดิการ มีหน้าที่รับผิดชอบการดาเนินของสถานคุ้มครองคนไร้ท่ีพ่ึง47และกาหนดให้สถาน คุ้มครองคนไร้ที่พึ่งมีอานาจในการ สารวจ ติดตาม สืบเสาะข้อมูลของคนไร้ที่พ่ึง จัดหาที่พักอาศัย อาหาร ฯลฯ48 ซึ่งถือเป็นส่ิงที่ดีท่ีรัฐพยายามจะจัดสรรสวัสดิการให้แก่คนไร้บ้าน แต่กระนั้นหน่วยงาน 47 พระราชบญั ญตั คิ นไร้ทีพ่ ึง่ พ.ศ. ๒๕๕๗ มาตรา ๑๓ “ในกรณีที่กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมน่ั คงของมนุษย์ เห็นสมควรจัดตั้งสถานคุ้มครองคนไร้ที่พ่ึง ในเขตพื้นท่ีใด หรือเห็นสมควรให้สถานสงเคราะห์ใดที่ดาเนินการคุ้มครองคนไร้ท่ีพ่ึงเป็นสถานคุ้มครองคนไร้ที่พึ่ง ให้ เสนอตอ่ คณะกรรมการเพือ่ พจิ ารณาประกาศการจดั ต้งั สถานคมุ้ ครองคนไรท้ พ่ี ึง่ ประกาศการจัดตั้งสถานคมุ้ ครองคนไรท้ ีพ่ ึ่งใหก้ าหนดเขตพ้ืนทท่ี ีใ่ ห้การคมุ้ ครองไว้ด้วย ใหก้ รมพัฒนาสังคมและสวัสดิการมีหน้าทีร่ ับผดิ ชอบการดาเนนิ งานของสถานคุ้มครองคนไร้ท่ีพ่งึ ” 48 พระราชบญั ญัตคิ นไร้ทพ่ี ง่ึ พ.ศ. ๒๕๕๗ มาตรา ๑๔ “สถานคมุ้ ครองคนไร้ท่พี ่งึ มีอานาจหนา้ ที่ในการคุ้มครองคนไรท้ ่พี ่ึง ตอ่ ไปนี้ (๑) สารวจและติดตามสภาพและปัญหาเกีย่ วกับคนไรท้ ่ีพง่ึ ในเขตพน้ื ท่ที ร่ี ับผิดชอบ (๒) สบื เสาะขอ้ มูลทเ่ี กีย่ วกับคนไรท้ ี่พ่ึงท่ีขอรับการคมุ้ ครองหรอื ท่ีถูกส่งตวั มายังสถานค้มุ ครองคนไรท้ ่ีพ่ึงตาม มาตรา ๒๐ หรือมาตรา ๒๒ และใหก้ ารคุ้มครอง รวมทัง้ รบั ตวั คนไรท้ พ่ี ่ึงไว้ (๓) จัดให้มีที่พักอาศยั อาหาร และเคร่อื งนุ่งห่มท่ีเหมาะสมและถูกสุขลักษณะ จัดให้มีการตรวจสุขภาพกาย และสขุ ภาพจติ ฝกึ อบรมและฝึกอาชพี รวมทง้ั อาชพี ให้แกค่ นไรท้ พี่ ง่ึ (๔) ประสานงานเพื่อจัดสง่ คนไร้ท่ีพ่งึ ไปยังหน่วยงานที่รับผิดชอบในกรณที ี่มีกฎหมายเฉพาะเพอื่ คุ้มครองคน ไรท้ ่พี ง่ึ ประเภทนั้น (๕) ให้คาปรึกษา แนะนา และช่วยเหลือคนไร้ท่ีพ่ึงในด้านการดารงชีวิต ด้านกฎหมาย หรือด้านอ่ืน เพื่อให้ สามารถดารงชวี ติ อยใู่ นสังคมไดอ้ ย่างปกตสิ ุขเช่นเดยี วกับบคุ คลท่วั ไป (๖) ติดตาม ตรวจสอบ และประเมนิ ผลในการคมุ้ ครองคนไร้ที่พึ่ง (๗) ดาเนินการอน่ื ใดตามท่คี ณะกรรมการกาหนด 4 - 16

รายงานวิจยั ฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปญั หาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพ่อื การพฒั นาคุณภาพชวี ิตคนไร้บ้าน รหสั โครงการ 59-00124-05 ภาครฐั ตอ้ งตระหนกั เสมอว่า คนไร้บ้านมใิ ชค่ นท่ีไม่สามารถช่วยเหลอื ตวั เองได้ เพราะมคี นไรบ้ ้านจานวน มากท่ีสามารถทางานหาเลี้ยงชีพด้วยตนเอง แต่ส่ิงท่ีคนไร้บ้านต้องการคือการแก้ไขเยียวยาสิทธิ ท่ี บกพร่องหรือขาดหายในการเข้ารับสิทธิขั้นพ้ืนฐานจากภาครัฐ ซึ่งตัวกลางในการเช่ือมให้คนไร้บ้าน สามารถเข้าถึงสวัสดิการของรัฐได้น้นั คือ “บัตรประชาชน” ท่ีจะทาให้คนกลุ่มน้ีเข้าถึงการบรกิ ารจากรัฐ ได้อย่างเท่าเทียมกับคนในสังคมได้อย่างแท้จริง ฉะนั้น หากภาครัฐตระหนักถึงความสาคัญของปัญหา การสูญเสียบัตรประชาชนของคนไร้บ้านแล้ว คงจะเกิดกลไกความร่วมมือจากหน่วยงานภาครัฐเข้ามา แก้ไขปัญหา พิสูจน์ ตรวจสอบสถานะบุคคลของคนไร้บ้าน ซ่ึงเป็นกลไกที่จะต้องดาเนินควบคู่ไปกับ กระบวนการฟ้ืนฟูดูแลซึ่งภาครัฐได้ดาเนินมาแล้ว เพื่อท่ีจะทาให้เกิดแนวทางการแก้ไขปัญหาคนไร้บ้าน ทมี่ ปี ระสทิ ธิผลเพ่มิ มากยงิ่ ขึ้น ด้านแก้ไขปัญหาของคนไร้ที่พ่ึงข้ามชาติ หลักการพ้ืนฐานในการดูแลประชาชนของรัฐมักจะ จากัดอยู่เพียงการดูแลการดูแลตามสัญชาติของรัฐนั้นๆ เสมอ แต่หากคานึงถึงความมีมนุษยธรรมและ การปฏิบัติตามปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน จะพบว่าการให้ความดูแลคุ้มครองด้านการบริการ สาธารณสขุ การศึกษา การได้รับการปฏิบตั อิ ยา่ งเปน็ ธรรม เสมอภาค และเคารพศักดิ์ศรีความมนษุ ย์ ยงั เป็นหลักการพื้นฐานท่ีรฐั ทุกรฐั ควรจะปฏิบตั ติ ่อเพ่ือนมนุษย์ด้วยกนั และหากรฐั ไทยให้ความสาคัญและ พยายามจัดสรรสิทธิและสวัสดิการให้กับคนเหล่าน้ีย่อมจะส่งผลทางอ้อมที่สาคัญคือ การมีประชากรใน สังคมทีม่ ีคุณภาพ ลดปัญหาอาชญากรรม ลดปญั หาโรคติดต่อและโรคระบาด ซ่งึ จะเป็นการปกป้องและ พัฒนาสังคมไทยให้ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีในอนาคต ทั้งน้ี หากรัฐไทยพยายามหาแนวทางการ แก้ไขปัญหาร่วมกันกับประเทศเพ่ือนบ้านเพื่อสร้างระบบในการดูแลประชากรอาเซียนให้ได้รับความ เปน็ อยู่ทดี่ ีข้ึน ก็จะเปน็ อีกทางหน่งึ ในการแสวงหาทางออกต่อการลดปัญหาท่จี ะเกิดขึ้นในสังคมไทย การปฏิบตั งิ านของสถานคุ้มครองคนไร้ทพี่ ง่ึ ใหเ้ ป็นไปตามมาตรฐานทคี่ ณะกรรมการกาหนด ทง้ั นี้ ใหค้ านงึ ถึง การส่งเสริมให้คนไร้ที่พ่ึงสามารถดารงชีวิตอิสระในชุมชนและการมีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็นของคนไร้ท่ีพึ่ง ดว้ ย” 4 - 17

รายงานวิจยั ฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนนุ องค์ความรู้ เพ่อื การพัฒนาคุณภาพชวี ติ คนไรบ้ า้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 2. ประเด็นการเข้าถงึ หลกั ประกันสขุ ภาพของคนไรบ้ ้าน สิทธิด้านสุขภาพเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานท่ีมีความจาเป็นสาหรับมนุษย์ทุกคน ไม่ว่าจะเป็นสุขภาพ กายหรอื สุขภาพจิต ตา่ งเปน็ สง่ิ ท่ีต้องได้รบั การดูแลรักษาทางการแพทย์ เมือ่ เกิดความเจ็บปว่ ยขนึ้ ระบบ การบรกิ ารสาธารณสุขของรฐั ในเรอ่ื งการรักษาพยาบาล จงึ ควรจะเป็นสิง่ แรกที่ประชาชนทุกคนสามารถ เข้าถึงได้ เพราะสิทธิด้านสุขภาพเป็นสิทธิข้ันพื้นฐาน ที่รัฐมีหน้าที่ต้องจัดหาให้แก่ประชาชนของตน ไม่ ว่าจะในรูปแบบของสวัสดิการหรือหลักประกันสุขภาพก็ตาม อย่างไรก็ตาม แม้ว่าสิทธิด้านสุขภาพจะ สทิ ธขิ ัน้ พื้นฐานท่ีถูกรับรองไว้ในกฎหมาย ทง้ั กฎหมายระหว่างประเทศและกฎหมายภายใน แตใ่ นความ เป็นจริงยังมีประชาชนอกี จานวนหน่ึง ทไี่ ม่สามารถเขา้ ถึงสิทธิในการรบั บริการสาธารณสุขตามสวสั ดิการ หรอื ระบบประกันสุขภาพแหง่ ชาตขิ องรฐั ได้ คนไร้บ้านจัดอยู่ในกลุ่มประชาชนท่ีต้องประสบปัญหาการเข้าไม่ถึงสิทธิด้านสุขภาพ เนื่องจาก สิทธิในการรักษาพยาบาลของรัฐน้ัน ผูกติดอยู่กับบัตรประจาตัวประชาชนหรือเอกสารยืนตัวบุคคลทาง ทะเบยี นราษฎร ซง่ึ ปัจจุบันมีคนไร้บา้ นประมาณร้อยละ 25 ทไี่ มม่ ีบตั รประจาตัวประชาชนหรือเอกสาร ยนื ยันตัวตนทางทะเบียน49 การไมม่ ีหลกั ฐานทางทะเบยี นดงั กล่าว เป็นอปุ สรรคสาคญั ท่ีทาให้คนไร้บ้าน ไม่สามารถเข้าถึงสิทธิในการรักษาพยาบาลของตนเองได้ เม่ือเข้าไม่ถึงสวัสดิการรัฐในเร่ืองการ รักษาพยาบาลแล้ว ทาใหค้ วามเจบ็ ป่วยของคนไร้บ้านมตี น้ ทุนท่ีต้องจ่าย ซึ่งคนไรบ้ า้ นสว่ นใหญม่ ีอาชีพที่ มรี ายได้ไม่แน่นอน เช่น เกบ็ ของเก่า รบั จ้างทว่ั ไป พนกั งานรักษาความปลอดภยั ฯลฯ หรือบางรายอาจ ไม่มีรายได้เลย ดังนั้น การจะหาเงินมาจ่ายค่ารักษาพยาบาล แม้เพียงหลักสิบหรือหลักร้อยบาทนั้น จึง ไม่ใช่เร่ืองง่าย สาหรับคนที่มีต้นทุนทางสังคมน้อยกว่าคนทั่วไปอย่างคนไร้บ้าน นอกจากนี้วิถีชีวิตท่ีต้อง ใชช้ วี ติ อย่ใู นพื้นท่สี าธารณะตลอดเวลา ทาใหค้ นไรบ้ า้ นมีความเส่ยี งสูงต่อการติดโรคต่างๆ มากกวา่ คนมี บ้านทั่วไป มีคนไร้บ้านหลายคนที่ต้องจบชีวิตลงก่อนวัยอันควร เน่ืองจากความเจ็บป่วยท่ีไม่สามารถ เข้าถงึ การรกั ษาได้ 2.1 สภาพปัญหาดา้ นสุขภาพของคนไรบ้ ้าน บุคคลท่ีต้องใช้ชีวิตในพื้นที่สาธารณะโดยการเร่ร่อนและไร้ท่ีพ่ึงเฉกเช่นคนไร้บ้าน ย่อมมีภาวะ เส่ียงด้านสุขภาพหลายประการ เช่น การมีโภชนาการท่ีไม่ถูกสุขลักษณะอาจส่งผลต่อปัญหาสุขภาพใน ระยะยาว การใช้ยาหรือสารเสพติด โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ปัญหาสุขภาพจิต ภาวะโรคซึมเศร้า รวมถงึ ภาวะเสย่ี งต่อการพิการ ทพุ พลภาพ และการเจ็บปว่ ยเรื้อรงั โดยภาวะความเจ็บปว่ ยเหล่าน้ีจะมัก มีอาการท่ีรุนแรงและซับซ้อนในการรักษามากกว่าบุคคลทั่วไป เน่ืองจากตัวผู้ป่วยเองมีข้อจากัดในการ เขา้ ถึงบริการทางการแพทย์ ทั้งนี้การเปน็ บุคคลที่ไร้สถานะในการเขา้ รับการรักษาพยาบาล ประกอบกับ ความยากลาบากทางเศรษฐกิจ บริบทเหล่านี้ส่งผลให้ปัญหาทางสขุ ภาพท้ังทางกายและทางจิตของผูใ้ ช้ 49 อนรรฆ พิทักษ์ธานิน และคณะ. (2560). 8 เร่ือของ ‘คนไร้บ้าน’ ที่คุณอาจไม่เคยรู้. นักข่าวพลเมือง. [ข้อมูล ออนไลน์] แหลง่ ข้อมลู : https://www.citizenthaipbs.net/node/20410 สบื คน้ วันที่ 6 ธันวาคม 2560 4 - 18

รายงานวิจัยฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพือ่ การพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตคนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 29-22100-95 ชวี ติ ในพ้ืนทีส่ าธารณะมีความซับซ้อนและเรื้อรังมากขน้ึ 50 เน่อื งจากคนไร้บ้านเป็นกลุ่มบุคคลทีม่ ีวิถีชีวิต ที่มีความเส่ียงต่อการเจ็บป่วย หรือเป็นโรคติดต่อต่างๆ สูง แต่กลับเป็นกลุ่มบุคคลที่เข้าไม่ถึงระบบ ประกนั สุขภาพของรฐั ได้อยา่ งท่คี วร มูลนิธิกระจกเงาเปิดเผยว่า บุคคลที่อาศัยอยู่ตามพื้นท่ีสาธารณะ สามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภท51 คอื คนหายและคนป่วยจติ เวช ซึ่งมีสาเหตมุ าจาก 1. มีอาการป่วยทางจติ แบบไม่ร้ตู ัววา่ ตวั เองเดินไปไหน จงึ กลายเป็นคนหาย ซงึ่ บางครอบครัวก็ ออกตามหา แต่บางครอบครัวก็ไม่ได้ออกตามหา เน่ืองจากครอบครัวมีฐานะยากจน ไม่สามารถเข้าถึง กระบวนการติดตามคนหาย หรอื การรกั ษาทางจติ เวชได้ 0. มีปัญหาทางครอบครัว เช่น ไม่เหลือคนในครอบครัวต้องอยู่ตัวคนเดียว ครอบครัวมองว่า ผู้ป่วยจติ เวชเปน็ ภาระ หรือบางคนไมอ่ ยากเป็นภาระของคนในครอบครัว จงึ ออกมาใช้ชีวติ อยูค่ นเดียว คนท่ีใช้ชีวิตอยู่ในพ้ืนท่ีสาธารณะและมีอาการป่วยทางจิต ทั้งที่เป็นอยู่ก่อนแล้วหรือเป็น ภายหลังจากการออกมาใช้ชีวิตข้างถนนเป็นเวลานานก็ตาม ทาให้คนไร้บ้านในกลุ่มผู้ป่วยจิตเวชจัดอยู่ ในข่ายของกลุ่มเสี่ยงพิเศษ ท่ีต้องได้รับการดูแลอย่างเร่งด่วน เนื่องจากผู้ป่วยจิตเวชเร่ร่อนจะสูญเสีย ความสามารถในการดแู ลตัวเอง ตา่ งจากคนไรบ้ ้านท่ัวไปที่สามารถหาทางเอาชวี ิตรอดในพื้นที่สาธารณะ ได้ในระดับหน่ึง ผู้ป่วยจิตเวชเร่ร่อนมักจะมีอาการพูดคนเดียว หัวเราะคนเดียว หวาดระแวง เห็นภาพ หลอน หรือหูแว่ว กลุ่มผู้ป่วยเหล่านี้จึงจาเป็นต้องได้รับยาและการชว่ ยเหลือฟื้นฟู เพ่ือไม่ให้สภาพจิตใจ และอาการแย่ลงกว่าเดิม ซงึ่ นายแพทย์สันติชัย ฉา่ จิตรชน่ื รองผ้อู านวยการฝ่ายการแพทย์ โรงพยาบาล ศรีธัญญา เปิดเผยว่า โรคที่คนเร่ร่อนเป็นมากท่ีสุดจะเป็นโรคจิตเภท ซ่ึงทาให้คนไข้มีความผิดปกติทาง จิตเวช และก่อให้ร่างกายเกิดความผิดปกติหลายด้าน ซึ่งในการเข้ารับการรักษาทางโรงพยาบาลจะ ตรวจสอบเลขบัตรประจาตัวประชาชน 13 หลักของผู้ป่วยก่อน ถ้าได้เลขบัตรประจาตัวประชาชนแลว้ ผู้ป่วยจะได้รับสิทธิในการรักษาพยาบาลตามหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (บัตรทอง) และหากแพทย์ ประเมินว่าผู้ป่วยเป็นผู้พิการทางจิตเวช ก็จะได้รับสิทธิผู้พิการด้วย ดังนั้น สิ่งที่สาคัญคือจะต้องหาเลข บัตรประชาชนของผู้ป่วยเร่รอ่ นใหไ้ ด้52 นอกจากน้ี ผลสารวจของสานกั งานกองทุนสนับสนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) พบว่า คนไร้ บ้านเป็นกลุ่มประชากรท่ีมีปัญหาทางสุขภาพมากกว่าค่าเฉลี่ยของสังคมไทยโดยรวม อาทิ ปัญหาโรค ประจาตัว โดยเฉพาะโรคความดันโลหิตสูงในกลุ่มคนไร้บ้านมีจานวนถึงร้อยละ 51 ขณะท่ีคนทั่วไปมี จานวนอยู่ที่ร้อยละ 20 ปัญหาสุขภาพจิตท่ีไม่รุนแรง (ไม่เป็นอันตรายต่อสังคม) มีคนไร้บ้านป่วย ประมาณร้อยละ 70 ในขณะทคี่ นท่วั ไปมจี านวนอยู่ที่ประมาณรอ้ ยละ 17 โรคประจาตวั โดยเฉพาะโรค ไม่ติดต่อเร้ือรัง (NCDS) มีคนไร้บ้านป่วยจานวนร้อยละ 31 ขณะที่คนท่ัวไปอยู่ที่ประมาณร้อยละ 22 50 กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. (2559). รายงานฉบับ สมบูรณ์ การถอดบทเรียนการดาเนนิ การมาตรฐานการจดั การบรกิ ารคนไร้ทพี่ ่ึงในสถานคมุ้ ครองคนไร้ที่พึ่ง. หนา้ 41 - 42 51 ไทยรัฐออนไลน์. (2558). คนจรจัดเกลอื่ นกรงุ EP.1 เร่ร่อน VS ป่วยจิต เจาะมูลเหตุกาเนิดคนข้างถนน!?. [ข้อมลู ออนไลน์] แหล่งข้อมลู : https://www.thairath.co.th/content/541696 สบื คน้ วนั ที่ 14 กันยายน 2560 52 เพ่งิ อา้ ง 4 - 19

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปญั หาและสนับสนนุ องค์ความรู้ เพือ่ การพฒั นาคุณภาพชวี ิตคนไรบ้ า้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 และปัญหาสุขภาพช่องปากมีคนไร้บ้านป่วยในจานวนร้อยละ 70 ส่วนคนทั่วไปมีจานวนอยู่ท่ีประมาณ ร้อยละ 5053 เปน็ ตน้ ความยากลาบากของคนไรบ้ า้ นที่กว่าจะเข้าถึงสทิ ธิดา้ นสุขภาพของรฐั เห็นได้ชัดในกรณขี องป้า ไข่ “ป้าไข่เป็นคนไร้บ้านท่ีไม่มีบัตรประจาตัวประชาชน แต่ได้รับบัตรประจาตัวผู้ที่ไม่มี สถานะทางทะเบยี น หลงั จากท่กี รุงเทพมหานครได้เปดิ ให้มีการลงทะเบยี น “คนไร้รากเหงา้ ”54 เมื่อเดือนมิถุนายน 2554 ได้บัตรมาในเดือนมีนาคม 2555 ป้าไข่จึงมีสิทธิในการเข้ารับการ รักษาพยาบาลและสิทธิขั้นพ้ืนฐานอื่นๆ เช้าวันหนึ่งฉันพบป้าไข่นั่งสูดยาดมอยู่หน้าบ้าน และ บ่นเร่อื งอาการป่วยไขท้ ่ีแกไม่ได้ไปหาหมอ ปา้ ไขม่ ีโรคประจาตวั คือโรคหอบหืด เมอ่ื เป็นหวัดจึง ต้องรีบรักษาให้หาย “จะเอาเงินที่ไหนไป อย่างต่าต้องมีสักสองสามร้อย” แม้จะมีสิทธิ รักษาพยาบาลฟรีแล้ว แต่การต้องไปโรงพยาบาลยังหมายถึง การต้องมีเวลามากพอที่จะหยุด ทามาหากิน มคี า่ รถ และค่าใช้จา่ ยอ่ืนๆ”55 จากกรณีของป้าไข่เห็นได้ว่า เส้นทางในการเข้าถึงสิทธิการรักษาพยาบาลของคนไร้บ้านไม่ใช่ เรื่องงา่ ย ป้าไข่ต้องใช้ระยะเวลาเกือบ 1 ปีเตม็ กวา่ จะรับบตั รประจาตวั เพ่ือยนื ยนั สิทธิของตน หากไม่มี การลงทะเบียนคนไร้รากเหง้า เปิดช่องทางให้คนที่ไม่มีสถานะทางทะเบียนเหล่าน้ี ให้กลับเข้ามาใน ระบบอีกคร้ัง คงจะเป็นเร่ืองยากที่ปา้ ไข่และคนไร้บา้ นคนอ่ืนๆ จะมโี อกาสมีช่ือทางทะเบียนราษฎรและ เข้าถงึ สทิ ธิข้นั พนื้ ฐานของตนเอง เมื่อคนไร้บ้านเป็นประชากรชายขอบของการเข้าถึงสิทธิในระบบประกันสุขภาพ การเยียวยา รกั ษาความเจ็บปว่ ยของตนเองจึงไมใ่ ช่เร่ืองง่าย โดยสทิ ธิด้านสุขภาพที่คนไร้บ้าน ตอ้ งเสียไปจากการเข้า ไม่ถึงระบบประกันสุขภาพของรัฐน้ัน มีสิทธิประโยชน์หลายประการท่ีจาเป็นต่อผู้ใช้ชีวิตในพื้นท่ี สาธารณะซ่ึงไม่สามารถเข้าถึงสวัสดิการใดๆ ได้ เช่น การเข้าถึงการรักษาพยาบาลโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย การคุมกาเนิด การดูแลสุขภาพหญิงมีครรภ์ การคลอดบุตร การยาต้านไวรัสเอดส์ การรักษาโรคเร้ือรัง ต่างๆ เช่น เบาหวาน ไต เอดส์ มะเรง็ ฯลฯ 53 สานักงานกองทุนสนับสนุนการสรา้ งเสริมสุขภาพ (สสส.). (2560). คนไร้บ้านกว่า 3 หมื่นคน ยังเข้าไม่ถึงสิทธขิ ั้น พ้ืนฐาน. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมูล : http://www.thaihealth.or.th/Content/37004-คนไร้บ้านกว่า% 203%20หม่นื คน%20ยงั เขา้ ไมถ่ งึ สิทธิข้นั พ้ืนฐาน.html สบื คน้ วันท่ี 14 กนั ยายน 0962 54 คนไร้รากเหง้าในที่น้ีหมายถึง บุคคลที่ไม่ปรากฏบุพการี หรือบุพการีทอดท้ิงตัง้ แต่วัยเด็ก ไม่มีเอกสารทางทะเบยี น ราษฎร และไม่มีเลขบัตรประจาตัวประชาชน 13 หลัก ท้ังท่ีเป็นผู้เกิดในประเทศไทย หรือคนต่างด้าวท่ีเข้ามาอยู่ใน ประเทศไทยกอ่ นวนั ท่ี 18 มกราคม 2548 55 อจั ฉรา รักยุตธิ รรม. (2559). คนไรบ้ า้ น การเดินทางสู่ความโดดเดย่ี ว. กรุงเทพฯ : สานกั งานกองทนุ สนับสนุนการ สร้างเสริมสุขภาพ (สสส.), หน้า 73 4 - 20

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพอ่ื การพัฒนาคุณภาพชีวติ คนไรบ้ ้าน รหัสโครงการ 29-22100-95 2.2 กฎหมายทเ่ี กี่ยวข้องกับสทิ ธดิ ้านสขุ ภาพ กฎหมายระหวา่ งประเทศทเ่ี กี่ยวข้องกับสิทธดิ ้านสุขภาพ ตามปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (Universal Declaration of Human Rights หรือ UDHR) อันเป็นกฎหมายแม่บทด้านสทิ ธิมนุษยชน ท่ีรับรองสิทธิมนษุ ยชนข้ันพื้นฐานให้แก่ประชาชนท่วั โลก ซง่ึ เป็นหลกั ประกันด้านสิทธิและเสรีภาพขน้ั พ้ืนฐานของปัจเจกชน ทั้งน้ี ประเทศไทยได้ร่วมลงนาม รับรองปฏิญญาสากลฉบับดังกล่าวด้วย ทาให้ประเทศไทยมีหน้าท่ีต้องปฏิบัติต่อประชาชนภายในรัฐ อย่างเสมอภาคและเคารพในศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ โดยไม่มีการเลือกประติบัติตามหลักการของ ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน56 ส่วนในด้านสิทธิสุขภาพนั้น ปฏิญญาสากลฉบับนี้ยังคุ้มครองให้ มนษุ ย์ทกุ คน ว่ามีสิทธทิ ่จี ะมสี ุขภาพท่ีดีและมหี ลักประกันในยามเจ็บปว่ ย ซึ่งสิง่ เหล่านเ้ี ปน็ หน้าท่ีของรัฐ ท่จี ะต้องดแู ลสขุ ภาพของประชาชนของตน57 นอกจากน้ี ประเทศไทยยังได้เข้าร่วมเป็นภาคีสมาชิกในสนธิสัญญาด้านสิทธิมนุษยชนของ สหประชาชาติท่ีเก่ียวข้องกับสิทธิด้านสุขภาพ (The Right to Health) ของพลเมือง 3 สนธิสัญญา ด้วยกัน คือ กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (International Covenant on Civil and Political Rights – ICCPR) กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทาง เศรษฐกิจ สงั คม และวัฒนธรรม(International Convent on Economic, Social and Cultural Rights – ICESCR)และ อนุสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติใน ทุกรูปแบบ (Convention on the Elimination of all Forms of Racial Discrimination – CERD)58 ซ่ึงการเข้าเป็นภาคีของสนธิสญั ญาดงั กล่าวได้ก่อให้เกิดพันธกรณีท่ีประเทศไทยจะต้องปฏบิ ตั ิ ให้สอดคล้องกับสนธิสัญญาเหล่าน้ัน ถือเป็นพันธกรณีระหว่างประเทศท่ีเกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชนของ ประเทศไทยน่ันเอง 56 ปฏญิ ญาสากลว่าดว้ ยสทิ ธมิ นษุ ยชน ข้อ 1 มนษุ ยท์ ้งั ปวงเกดิ มามอี สิ ระและเสมอภาคกนั ในศักดิ์ศรแี ละสิทธิ ต่างในตนมเี หตผุ ลและมโนธรรม และ ควรปฏิบัติตอ่ กนั ดว้ ยจิตวญิ ญาณแหง่ ภราดรภาพ ข้อ 2 ทุกคนย่อมมีสิทธิและอิสรภาพท้ังปวงตามท่ีกาหนดไว้ในปฏิญญานี้ โดยปราศจากการแบ่งแยกไม่ว่า ชนิดใด อาทิ เช้ือชาติ ผิว เพศ ภาษา ศาสนา ความคิดเห็นทางการเมือง หรือทางอ่ืน พ้ืนเพทางชาติหรือสังคม ทรัพย์สิน การเกิด หรือสถานะอ่ืน นอกเหนือจากนี้ จะไม่มีการแบ่งแยกใดบนพื้นฐานของสถานะทางการเมือง ทาง กฎหมาย หรือทางการระหว่างประเทศของประเทศ หรือดินแดนที่บุคคลสังกัด ไม่ว่าดินแดนนี้จะเป็นเอกราช อยู่ใน ความพิทกั ษ์ มไิ ดป้ กครองตนเอง หรืออยภู่ ายใต้การจากดั อธปิ ไตยอ่นื ใด 57 ปฏญิ ญาสากลวา่ ด้วยสิทธมิ นษุ ยชน ขอ้ 25 (1) ทกุ คนมสี ทิ ธิในมาตรฐานการครองชีพอนั เพียงพอสาหรับสุขภาพและความอยูด่ ขี องตนและของ ครอบครัว รวมท้ังอาหาร เครื่องนุ่งห่ม ท่ีอยู่อาศัย และการดแู ลรกั ษาทางการแพทย์ และบริการสงั คมท่ีจาเป็น และมี สิทธิในหลักประกันยามว่างงาน เจ็บป่วย พิการ หม้าย วัยชรา หรือปราศจากการดารงชีพอื่นในสภาวะแวดล้อ ม นอกเหนอื การควบคุมของตน (2) มารดาและเด็กย่อมมีสิทธิท่ีจะรับการดูแลรกั ษาและการช่วยเหลือเป็นพิเศษ เด็กทั้งปวงไม่ว่าจะเกิดใน หรอื นอกสมรส จะตอ้ งไดร้ ับการคุ้มครองทางสังคมเชน่ เดียวกัน 58 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ . พันธกรณีระหว่างประเทศ. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งที่มา : http: / / www. nhrc. or. th/ Human- Rights- Knowledge/ International- Human- Rights- Affairs/ International- Law-of-human-rights.aspx สบื ค้นวนั ที่ 10 กนั ยายน 2560 4 - 21

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนุนองค์ความรู้ เพือ่ การพฒั นาคณุ ภาพชีวติ คนไร้บา้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (International Covenant on Civil and Political Rights – ICCPR) เป็นสนธิสัญญาท่ีกล่าวถึงพันธกรณีของรัฐ ด้านสิทธิมนุษยชนตามกฎบัตรสหประชาชาติ รวมทั้งหน้าที่ของบุคคลที่จะส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิ มนุษยชนของพลเมืองในรัฐโดยรัฐภาคีจะต้องเคารพและประกันสิทธิของพลเมืองในรัฐอย่างเท่าเทียม กัน หา้ มมีการเลอื กปฏบิ ตั ิไม่ว่าจะด้วยเหตผุ ลทางเชอ้ื ชาติ สีผิว เพศ ภาษา ศาสนา ความคิดเหน็ ทางการ เมือง สัญชาติ สถานะทางเศรษฐกิจ สังคม ถิ่นกาเนิด หรือสภาพอ่ืนใด ซ่ึงประเทศไทยได้เข้าเป็นภาคี สมาชิกโดยการภาคยานุวัติของกติการะหว่างประเทศน้ีเม่ือวันท่ี 05 ตุลาคม พ.ศ. 0935 และมีผลใช้ บงั คบั กับประเทศไทยในวันที่ 05 มกราคม พ.ศ. 0902 โดยกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองได้บัญญัติ ให้พลเมืองทุก คนมสี ิทธใิ นการเขา้ ถึงบรกิ ารสาธารณะอย่างเท่าเทยี มกันโดยปราศจากข้อจากดั อนั ไมค่ วร59 และตอ้ งไม่ มกี ารเลอื กประติบัติทางกฎหมาย กติการะหว่างประเทศวา่ ด้วยสทิ ธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองถือว่า กฎหมายจะตอ้ งเปน็ หลักประกันในการคุ้มครองสิทธใิ ห้แก่ประชาชนทุกคน60 กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม (International Convent on Economic, Social and Cultural Rights – ICESCR).ประเทศไทยเข้าเปน็ ภาคีของ สนธิสญั ญานีโ้ ดยการภาคยานวุ ตั ิเม่ือวันที่ 5 กนั ยายน พ.ศ. 2542 และมผี ลใชบ้ ังคบั กบั ประเทศไทยใน วันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2542 ซึ่งกติการะหว่างประเทศฉบับนี้ได้กล่าวถึงสาระสาคัญของสิทธิต่างๆ ได้แก่ สิทธิในการทางานและมีเงื่อนไขการทางานที่เหมาะสม เป็นธรรม สิทธิที่จะก่อตั้งสหภาพแรงงาน และสิทธิที่จะหยุดงาน สิทธิท่ีจะได้รับสวัสดิการและการประกันด้านสังคม การคุ้มครองและช่วยเหลือ ครอบครัว สิทธิที่จะมีมาตรฐานชีวิตที่ดีพอเพียง สิทธิที่จะมีสุขภาวะด้านกายและใจท่ีดีที่สุดท่ีเป็นไปได้ สิทธิในการศึกษา สิทธิในวฒั นธรรม และประโยชนจ์ ากความกา้ วหน้าทางวทิ ยาศาสตร์61 กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ได้กาหนดให้รัฐภาคี สมาชิกคุ้มครองสิทธิด้านสุขภาพแก่พลเมืองในรัฐ กล่าวคือ รัฐภาคีแห่งกติกาน้ีจะต้องรับรองสิทธิของ ประชาชนทุกคนให้มีสุขภาพกายและสุขภาพจิตที่ดีตามมาตรฐานสูงสุดเท่าท่ีเป็นได้62 เพื่อเป็นการ 59 กติการะหวา่ งประเทศวา่ ดว้ ยสทิ ธพิ ลเมืองและสทิ ธทิ างการเมือง ข้อ 25 พลเมืองทุกคนย่อมมีสิทธิและโอกาส โดยปราศจากความแตกต่างดังกล่าวไว้ในข้อ 2 และโดย ปราศจากข้อจากัดอันไม่ควร (ก) ในการทจี่ ะเขา้ ไปมีสว่ นร่วมในการบรหิ ารรัฐกิจโดยตรง หรือผา่ นทางผแู้ ทนซงึ่ ไดร้ ับเลือกมาอยา่ งเสรี (ข) ในการทีจ่ ะออกเสยี งหรือได้รับเลอื กตั้งในการเลอื กต้ังอนั แท้จริงตามวาระซงึ่ มีการออกเสยี งโดยทวั่ ไปและ เสมอภาคและโดยการลงคะแนนลับ เพื่อประกนั การแสดงเจตนาโดยเสรีของผู้เลือก (ค) ในการที่จะเขา้ ถงึ การบริการสาธารณะในประเทศของตน ตามหลกั เกณฑ์ท่วั ไปแห่งความเสมอภาค 60 กตกิ าระหว่างประเทศวา่ ด้วยสิทธพิ ลเมอื งและสทิ ธทิ างการเมือง ข้อ 26 บุคคลท้ังปวงย่อมเสมอกันตามกฎหมาย และมีสิทธิท่ีจะได้รับความคุ้มครองอย่างเท่าเทียมกันตาม กฎหมาย โดยปราศจากการเลือกปฏิบัติใดๆ ในกรณีนี้กฎหมายจะต้องห้ามการเลือกปฏิบัติใดๆ และต้องประกันการ คุ้มครองบุคคลทุกคนอย่างเสมอภาคและเป็นผลจริงจังจากการเลอื กปฏิบัติดว้ ยเหตผุ ลใด เช่น เช้ือชาติผิวเพศ ภาษา ศาสนาความคิดเห็นทางการเมอื งหรอื ความคดิ เหน็ อื่นใดเผา่ พนั ธุแ์ ห่งชาตหิ รอื สงั คม ทรัพยส์ ิน กาเนดิ หรือสถานะอื่นๆ 61 อ้างแลว้ , เชงิ อรรถที่ (58) 62 กตกิ าระหวา่ งประเทศว่าดว้ ยสทิ ธทิ างเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม 4 - 22

รายงานวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนุนองคค์ วามรู้ เพอื่ การพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตคนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 29-22100-95 ป้องกันและควบคุมโรคท้ังยังเป็นการสร้างหลกั ประกันการบรกิ ารทางแพทย์แก่ประชาชนทุกคนในยาม เจ็บปว่ ย นอกจากนี้ ประเทศไทยยังได้ลงนามเข้าร่วมเปน็ ภาคใี นอนุสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยการ ขจัดการเลือกปฏิบัติทางเช้ือชาติในทุกรูปแบบ (Convention on the Elimination of all Forms of Racial Discrimination – CERD) โดยการภาคยานุวัติ เมื่อวันท่ี 08 มกราคม พ.ศ. 0906 ซง่ึ มผี ลใช้บังคบั กบั ประเทศไทยเมื่อวนั ท่ี 07 กุมภาพนั ธ์ พ.ศ. 0906 อนสุ ญั ญาน้ีได้ให้คาจากัด ความ คาว่า “การเลือกปฏิบัติทางเช้ือชาติ” ไว้ว่า หมายถึง การจาแนก การกีดกัน การจากัด หรือการ เอ้ืออานวยพิเศษ เพราะเช้ือชาติ สีผิว เชื้อสาย หรือชาติกาเนิด หรือเผ่าพันธ์ุ โดยไม่รวมถึงการปฏิบตั ิที่ แตกต่างระหวา่ งบุคคลท่เี ปน็ พลเมืองและไม่ใช่พลเมือง ตัวอย่างนโยบายของรัฐภาคีสมาชิกท่ีมีขึ้นเพื่อขจัดการเลือกปฏิบัติทางเช้ือชาติในทุกรูปแบบ เช่น การประกันสิทธิอันเท่าเทียมกันของบุคคลภายใต้กฎหมาย ท้ังในด้านสิทธิพลเมือง สิทธิทาง การเมือง สทิ ธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม การเยียวยาเมอ่ื ถูกละเมดิ รวมถึงการให้ความสาคัญ ดา้ นมาตรการในการศึกษา และวฒั นธรรม63 อนุสัญญาระหว่างประเทศวา่ ดว้ ยการขจัดการเลือกปฏิบัติ ทางเชื้อชาติในทุกรูปแบบ ยังได้กาหนดให้ประเทศสมาชิกประกันสิทธิในการบริการสาธารณสุข และ การดแู ลทางการแพทยใ์ ห้แก่ประชาชนของตน ไม่ว่าจะจดั อยูใ่ นรปู แบบของประกนั สังคมหรือสวัสดิการ รฐั กต็ าม64 เพ่ือให้ประชาชนทุกคนมีสทิ ธิเท่าเทียมกันโดยไมม่ ีการเลือกปฏิบัติ ข้อ 12 1 .รัฐภาคีแห่งกติกานี้รับรองสิทธิของทุกคนท่ีจะมีสุขภาพกายและสุขภาพจิตตามมาตรฐานสูงสุดเท่าท่ี เป็นได้ 2. ข้ันตอนในการดาเนินการโดยรัฐภาคีแห่งกติกาน้ี เพื่อบรรลุผลในการทาให้สิทธินี้เป็นจริงอย่างสมบูรณ์ จะตอ้ งรวมถึงสงิ่ ต่างๆ ท่จี าเปน็ เพือ่ (ก) การหาหนทางลดอตั ราการตายของทารกก่อนคลอดและของเด็กแรกเกดิ และการพฒั นาท่ีมีประโยชน์ต่อ สุขภาพของเดก็ (ข) การปรบั ปรุงในทกุ ดา้ นของสขุ ลกั ษณะทางสิ่งแวดล้อมและอตุ สาหกรรม (ค) การป้องกัน รักษาและควบคุมโรคระบาดโรคประจาถน่ิ โรคจากการประกอบอาชพี และโรคอ่นื ๆ (ง) การสรา้ งสภาวะทีป่ ระกันบริการทางแพทย์ และการให้การดูแลรักษาพยาบาลแก่ทกุ คนในกรณีเจบ็ ป่วย 63อา้ งแล้ว, เชงิ อรรถท่ี (58) 64 อนสุ ัญญาระหวา่ งประเทศว่าด้วยการขจดั การเลอื กปฏิบตั ิทางเชอื้ ชาติในทกุ รูปแบบ ข้อ 5 เพื่อให้สอดคล้องตามพันธกรณีพื้นฐานท่ีได้จัดวางไว้ตามข้อ2ของอนุสัญญานี้ ซ่ึงรัฐภาคีจะห้ามและ ขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติทุกรูปแบบ และจะต้องประกันสิทธิของทุกคนให้มีความเสมอภาคกันตามกฎหมาย โดยไม่จาแนกตามเชือ้ ชาติสีผวิ หรือชาตหิ รอื เผ่าพนั ธกุ์ าเนดิ โดยเฉพาะอยา่ งย่ิง ในการใช้สิทธดิ งั ตอ่ ไปนี้ (ฉ) สิทธิทางเศรษฐกจิ สงั คม และวัฒนธรรม โดยเฉพาะอย่างยงิ่ (1)สิทธิในการมีงานทา ในการเลือกงานอย่างเสรีในการมีสภาพในการทา งานท่ีเหมาะสมและน่าพอใจใน การได้รับการคุ้มครองจากสภาพการตกงาน ในการไดรับค่าจ้างท่ีเท่าเทียมกันกับงานที่ทา ในระดับเดียวกันในการ ได้รบั ผลตอบแทนทยี่ ุตธิ รรมและน่าพอใจ (2) สิทธใิ นการจัดตัง้ และเข้ารว่ มสหภาพแรงงาน (3) สิทธใิ นการมที ีอ่ ยู่อาศยั 4 - 23

รายงานวิจยั ฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพ่ือการพฒั นาคุณภาพชีวิตคนไร้บา้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 เป้าหมายการพัฒนา (Development Goals) แม้ไม่ใช้กฎหมายระหว่างประเทศดังท่ีได้ นาเสนอไปแล้วข้างต้น แต่เป็นแนวทางท่ีรับมาจากปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนชน เนื้อหาของ เป้าการพัฒนาจึงสอดคล้องและเป็นไปตามปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนชน กล่าวให้ชัดคือ การ ดาเนินยุทธศาสตร์ของรฐั ใหส้ อดคล้องเปา้ หมายการพัฒนา ย่อมเปน็ การดาเนินไปตามปฏิญญาสากลว่า ดว้ ยสทิ ธิมนษุ ยชนชนนน่ั เอง เป้าหมายแห่งสหัสวรรษ หรือ Millennium Development Goals) MDGs ซึ่งเป็น เป้าหมายการพัฒนาระหว่างพ.ศ. 2543 ถึงพ.ศ. 2558 การประชุมสุดยอดสหัสวรรษของ สหประชาชาติ (Millennium Summit) เป็นวาระการพัฒนาเพื่อส่งเสริมการพัฒนาคนและลดช่องว่าง ในการพัฒนา และเมื่อเป้าหมายการพัฒนาตาม MDGs ส้ินสุดลงในพ.ศ. 2558 องค์กรสหประชาชาติ จึงไดเ้ สนอเป้าหมายการพัฒนาฉบับใหม่ทีส่ ืบเนื่องมาจาก MDGs เรียกว่า เปา้ หมายการพัฒนาท่ีย่ังยืน Sustainable Development Goals (SDGs) ซึ่งใช้เป็นทิศทางในการพัฒนาตั้งแต่พ.ศ. 0998 ถึง พ.ศ. 0973 ครอบคลุมระยะเวลา 19 ปี และประกอบไปด้วย 17 เป้าหมายซ่ึงครอบคลุมมากกว่า เปา้ หมายการพฒั นาตาม MDGs โดยเปา้ หมายท่ี 3 ของ SDGs คือ การมสี ุขภาพและความเปน็ อยู่ที่ดี มี เป้าหมายในการสร้างหลักประกันให้ทุกคนมชี ีวิตท่มี ีคุณภาพทด่ี ี และส่งเสริมให้มสี ุขภาวะที่ดสี าหรับคน ทุกเพศทุกวัย โดยมุ่งมั่นท่ีจะยุติการระบาดของโรคเอดส์ วัณโรค มาลาเรีย และโรคติดต่ออื่นๆ ให้ได้ ภายในพ.ศ. 0973 ซ่ึงมจี ดุ ม่งุ หมายเพื่อใหบ้ รรลุหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า และจดั ใหม้ ีการเข้าถึงยา และวัคซนี อย่างปลอดภยั และมปี ระสิทธภิ าพสาหรับทกุ คน65 กล่าวได้ว่า กฎหมายระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติตลอดจนเป้าหมาย การพฒั นาที่ย่ังยืน ตา่ งใหก้ ารรบั รองสิทธดิ ้านสุขภาพ (The Right to Health) ไว้เป็นสว่ นหนงึ่ ของสิทธิ ขั้นพ้ืนฐานท่ีรัฐต่างๆ พึงจัดหาให้แก่ประชาชนโดยทั่วกัน ซึ่งเป็นการบัญญัติสิทธิภายใต้กรอบความคิด ทว่ี ่า สทิ ธดิ ้านสุขภาพเป็นสิทธิข้ันพื้นฐานอย่างหนึ่ง ทม่ี นุษยท์ ุกคนพึงได้รบั อย่างเท่าเทยี มกัน โดยถือว่า สุขภาพเป็นปัจจัยพื้นฐานที่สาคัญ ท่ีจะทาให้ประชาชนทุกคนเข้าถึงสิทธิขั้นพ้ืนฐานในดา้ นอื่นๆ ของตน และเป็นหลักประกันในการดารงอยู่ของบุคคลและรัฐ66 ดังนั้น ประเทศไทยในฐานะที่เป็นหนึ่งในรัฐลง นามรับรองปฏิญญาสากลวา่ ด้วยสิทธิมนุษยชน และยังเป็นรัฐภาคีสมาชิกของท้ังกติการะหวา่ งประเทศ ว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคมและ วัฒนธรรม และอนุสัญญาระหว่างประเทศวา่ ด้วยการขจัดการเลือกปฏบิ ัติทางเชอ้ื ชาติในทุกรูปแบบ จึง มีหน้าท่ีต้องจัดวางกลยุทธ์และแผนนโยบายของรัฐ ให้สอดคล้องและเป็นไปตามกติกาสากลระหว่าง (0) สิทธใิ นการได้รบั บรกิ ารสาธารณสขุ การดแู ลทางการแพทย์การประกนั สงั คม และการบริการทางสังคม (9)สิทธใิ นการได้รับการศกึ ษาและการฝึกอบรม (6)สทิ ธิในการเขา้ ร่วมในกจิ กรรมทางวฒั นธรรมอย่างเทา่ เทียมกัน 65 United Nations Thailand. เป้าหมายการพัฒนาอย่างย่ังยืนของประเทศไทย. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมูล : http://www.un.or.th/globalgoals/th/global-goals/good-health-and-well-being/ สืบค้นวันที่ 7 ธันวาคม 2560 66 สวุ จี จนั ทร์ถนอม-กดู๊ . โครงการวิจัย การค้นหาแนวคดิ เรื่องสทิ ธิและความเปน็ ธรรมในสุขภาพจากมมุ มองทางสังคม และวัฒนธรรมเพื่อการปฏิรูปการดูแลสุขภาพในประเทศไทย. อ้างใน แสวง บุญเฉลิมวิภาส. นิติเวชศาสตร์และ กฎหมายการแพทย์. (กรงุ เทพฯ: วญิ ญูชน), หนา้ 163 4 - 24

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพื่อการพฒั นาคุณภาพชีวติ คนไรบ้ ้าน รหัสโครงการ 29-22100-95 ประเทศดังกล่าว ซึ่งประเทศไทยก็ได้รับเอาหลักการในเร่ืองสิทธิด้านสุขภาพตามกฎหมายระหว่าง ประเทศเข้ามา เป็นส่วนหนึ่งของรัฐธรรมนูญอันเป็นกฎหมายสูงสุด และพระราชบัญญัติต่างๆ ท่ี เกี่ยวขอ้ งเพื่อค้มุ ครองสิทธิในสขุ ภาพขัน้ พ้ืนฐานของพลเมืองภายในรฐั กฎหมายภายในประเทศไทยทเี่ กย่ี วข้องกบั สทิ ธิดา้ นสขุ ภาพ เมื่อย้อนกลับมาดูกฎหมายท่ีเกี่ยวข้องกับสิทธิด้านสุขภาพภายในประเทศไทย จะพบว่าสิทธิ ด้านสุขภาพของประชาชนภายใต้รัฐธรรมนูญของไทย มีการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา กล่าวคือรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2540 เป็นรัฐธรรมนูญที่มีการบัญญัติให้สิทธิด้านสุขภาพแก่ประชาชน อย่างเสมอภาพกัน ท้ังยังมีการคานึงถึงสิทธิด้านสุขภาพของผู้ยากไร้เป็นการเฉพาะ โดยบัญญัติให้สิทธิ แก่ผู้ยากไร้ในการเข้ารับการรักษาพยาบาล จากสถานบริการสาธารณสุขของรัฐ โดยไม่เสียค่าใช้จา่ ย67 ทาใหป้ ระชาชนที่จัดอย่ใู นกลุ่มผมู้ รี ายไดน้ ้อย หรอื ผู้ยากไรส้ ามารถเข้าถึงสวัสดกิ ารด้านสุขภาพของรัฐได้ อย่างทั่วถึง เพราะการให้สิทธิด้านสุขภาพตามหลักการของรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2540 น้ี ทาให้เกิด นโยบายการสร้างหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าให้แก่ประชาชน หรือที่รู้จักกันในโครงการ “30 บาท รักษาทุกโรค” ตามมา ภายใต้พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 0909 ต่อมาในสมัย ของรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2550 สิทธิด้านสุขภาพของผู้ยากไร้ยังคงเป็นสิ่งท่ีรัฐตระหนักถึง จึงมีการ บญั ญตั ิใหส้ ิทธใิ นการรักษาพยาบาลแก่ผ้ยู ากไร้ ในสถานพยาบาลของรฐั โดยไม่เสียคา่ ใช้จา่ ยไว้เช่นเดิม68 ท่ีสาคัญรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2550 ยังมีการบัญญัติเพิ่มสิทธิด้านสวัสดิการรัฐให้แก่ประชาชนกลุ่ม 67 รฐั ธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2540 มาตรา 52 “บุคคลย่อมมีสทิ ธิเสมอกันในการรับบรกิ ารสาธารณสุขที่ได้มาตรฐาน และผู้ยากไรม้ ีสทิ ธิไดร้ ับ การรักษาพยาบาลจากสถานบริการสาธารณสขุ ของรัฐ โดยไม่เสยี ค่าใชจ้ า่ ย ทั้งนีต้ ามบทบัญญตั ขิ องกฎหมาย การบริการทางสาธารณสุขของรัฐจะต้องเป็นไปอย่างทั่วถึงและมีประสิทธิภาพ โดยจะตอ้ งส่งเสรมิ ให้องคก์ ร ปกครองส่วนท้องถ่ิน และเอกชนมีส่วนรว่ มเทา่ ที่จะทาได้ การป้องกันและขจัดโรคตดิ ต่ออันตราย รัฐต้องจัดใหแ้ ก่ประชาชนโดยไม่คิดมลู ค่าและทันต่อเหตุการณ์ ทั้งนี้ ตามกฎหมายบัญญตั ิ มาตรา 82รัฐต้องจัดและส่งเสริมการสาธารณสุขให้ประชาชนได้รับบริการท่ีได้มาตรฐาน มีประสิทธิภาพ อยา่ งทวั่ ถึง 68 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 51 บุคคลย่อมมีสิทธิเสมอกันในการรับบริการทางสาธารณสุขที่เหมาะสมและได้มาตรฐาน และผู้ ยากไร้มสี ิทธิไดร้ บั การรกั ษาพยาบาลจากสถานบรกิ ารสาธารณสขุ ของรฐั โดยไมเ่ สียคา่ ใชจ้ ่าย บุคคลย่อมมสี ทิ ธไิ ดร้ บั การบรกิ ารสาธารณสุขจากรัฐซง่ึ ตอ้ งเป็นไปอย่างทัว่ ถึงและมปี ระสทิ ธภิ าพ บุคคลย่อมมสี ทิ ธิได้รับการป้องกันและขจัดโรคตดิ ต่ออันตรายจากรัฐอย่างเหมาะสมโดยไม่เสยี ค่าใช้จ่ายและ ทันตอ่ เหตกุ ารณ์ 4 - 25

รายงานวิจัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพื่อการพฒั นาคณุ ภาพชีวิตคนไร้บา้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 เสีย่ ง อันได้แก่ เด็กและเยาวชน69 ผู้พกิ ารหรือทุพพลภาพ70 คนไร้ท่อี ยอู่ าศัยและไม่มรี ายได้เพียงพอแก่ การยังชีพ71 เป็นต้น โดยให้สิทธิแก่ประชาชนในกลุ่มเสี่ยงเหล่าน้ี สามารถได้รับความช่วยเหลือจากรัฐ อย่างเหมาะสม แตใ่ นปัจจุบนั รัฐธรรมนูญฉบบั พ.ศ. 2560 สทิ ธดิ า้ นสุขภาพของประชาชนถกู บญั ญัติไว้ ในภาพรวมอย่างกว้างๆ คือ ให้รัฐมีหน้าท่ีดาเนินการให้ประชาชนได้รับบริการสาธารณสุขที่มี ประสิทธิภาพอย่างท่ัวถึง72 โดยไม่มีการบัญญัติถึงสิทธิด้านสุขภาพของผู้ยากไร้ด่ังเช่นที่เคยมีมาใน รัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2540 หรือ รัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2550 ทาให้สิทธิด้านสุขภาพของผู้ยากไร้ และสทิ ธใิ นสวัสดกิ ารรฐั ของประชาชนกลุม่ เสย่ี งขาดหายไปจากรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน 69 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 52 เด็กและเยาวชน มสี ิทธใิ นการอย่รู อดและไดร้ บั การพฒั นาด้านรา่ งกาย จิตใจและสตปิ ัญญา ตาม ศักยภาพในสภาพแวดล้อมท่เี หมาะสม โดยคานึงถงึ การมสี ่วนร่วมของเด็กและเยาวชนเปน็ สาคญั รับความคมุ้ ครองจากรฐั ใหป้ ราศจากการใชค้ วามรุนเดก็ เยาวชน สตรี และบุคคลในครอบครัว มีสทิ ธไิ ด้แรง และการปฏบิ ัติอนั ไม่เปน็ ธรรม ท้งั มีสิทธไิ ดร้ บั การบาบัดฟน้ื ฟูในกรณีทมี่ ีเหตดุ ังกล่าว การแทรกแซงและการจากัดสิทธิของเด็ก เยาวชน และบุคคลในครอบครัว จะกระทามิได้ เว้นแต่โดยอาศัย อานาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมาย เฉพาะเพ่ือสงวนและรักษาไว้ซึ่งสถานะของครอบครัวหรือประโยชน์สูงสุดของ บุคคลนัน้ เด็กและเยาวชนซ่ึงไม่มผี ู้ดูแลมีสิทธไิ ด้รบั การเล้ยี งดูและการศึกษาอบรมทเี่ หมาะสมจากรัฐ มาตรา 55 บุคคลซ่ึงมีอายุเกินหกสิบปีบริบูรณ์และไมม่ ีรายได้เพียงพอแก่การยังชีพ มีสิทธิได้รับสวัสดกิ าร สง่ิ อานวยความสะดวกอนั เปน็ สาธารณะอย่างสมศกั ดิศ์ รี และความช่วยเหลือทเ่ี หมาะสมจากรัฐ 70 รฐั ธรรมนญู แห่งราชอาณาจกั รไทย พ.ศ.2550 มาตรา 55 บุคคลซึ่งพิการหรือทุพพลภาพ มีสิทธิเข้าถึงและใช้ประโยชน์จากสวัสดิการ สิ่งอานวยความ สะดวกอนั เป็นสาธารณะ และความชว่ ยเหลือทีเ่ หมาะสมจากรัฐ บุคคลวกิ ลจริตยอ่ มไดร้ ับความช่วยเหลือท่ีเหมาะสมจากรฐั 71 รฐั ธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 55 บุคคลซึ่งไร้ที่อยู่อาศัยและไม่มีรายได้เพียงพอแก่การยังชีพ ย่อมมีสิทธิได้รับความช่วยเหลือที่ เหมาะสมจากรฐั 72 รัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 มาตรา 55 รัฐต้องดาเนินการให้ประชาชนได้รับบรกิ ารสาธารณสุขที่มีประสิทธิภาพอย่างทั่วถึง เสริมสร้าง ให้ประชาชนมีความรู้พื้นฐานเก่ียวกับการส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค และส่งเสริม และสนับสนุนให้มีการ พัฒนาภูมิปญั ญาด้านแพทยแ์ ผนไทยใหเ้ กิดประโยชน์สงู สดุ บริการสาธารณสุขตามวรรคหนึ่ง ต้องครอบคลุมการส่งเสริมสุขภาพ การควบคุม และป้องกันโรค การ รกั ษาพยาบาล และการฟื้นฟูสขุ ภาพดว้ ย รัฐตอ้ งพฒั นาการบรกิ ารสาธารณสุขใหม้ คี ณุ ภาพและมีมาตรฐานสูงข้นึ อย่างต่อเน่ือง มาตรา 257 การปฏริ ปู ประเทศตามหมวดน้ตี ้องดาเนนิ การเพือ่ บรรลเุ ปา้ หมาย ดงั ตอ่ ไปน้ี ช. ด้านอนื่ ๆ (4) ปรับระบบหลักประกันสุขภาพให้ประชาชนได้รับสิทธิและประโยชน์จากการบริหารจัดการ และการ เขา้ ถงึ บรกิ ารท่ีมีคุณภาพและสะดวกทดั เทยี มกัน 4 - 26

รายงานวิจยั ฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพื่อการพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตคนไรบ้ ้าน รหสั โครงการ 29-22100-95 ส่วนในกฎหมายลาดับรองอย่างพระราชบัญญัติที่เก่ียวข้องกับสิทธิด้านสุขภาพของประชาชน น้ัน พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 0909 เป็นกฎหมายสาคัญท่ีทาให้เกิดการสร้าง หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าที่ ครอบคลุมสิทธิในการรกั ษาพยาบาลสาหรบั ประชาชนทุกคนในสงั คม73 ส่งผลให้ประชาชนทุกคนสามารถเข้ามามีส่วนร่วม ในระบบหลักประกันสุขภาพของรัฐที่มีมาตรฐานได้ อย่างทั่วถึง ภายใต้โครงการ 30 บาทรักษาทุกโรค และมีพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติเป็นกฎหมาย ที่ออกมาเพื่อสนับสนุนกลไกต่างๆ ในเร่ืองสิทธิด้านสุขภาพของรัฐ74 เช่น กลไกตามพระราชบัญญัติ 73 พระราชบัญญัติหลักประกนั สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2555 มาตรา 5 บุคคลทุกคนมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขท่ีมีมาตรฐานและมีประสิทธิภาพตามที่กาหนดโดย พระราชบญั ญัตนิ ้ี คณะกรรมการอาจกาหนดให้บุคคลที่เข้ารับการบริการสาธารณสขุ ต้องร่วมจ่าย ค่าบริการในอัตราท่ีกาหนด ใหแ้ กห่ น่วยบริการในแตล่ ะคร้งั ท่ีเขา้ รบั การบริการ เว้นแต่ผู้ยากไร้หรือ บุคคลอน่ื ท่รี ัฐมนตรปี ระกาศกาหนดไมต่ อ้ งจ่าย คา่ บรกิ าร ประเภทและขอบเขตของบรกิ ารสาธารณสุขที่บุคคลจะมีสทิ ธิไดร้ ับให้เป็นไปตามท่ี คณะกรรมการประกาศ กาหนด มาตรา 6 บุคคลใดประสงค์จะใช้สิทธิตามมาตรา 5 ให้ย่ืนคาขอลงทะเบียนต่อ สานักงานหรือหน่วยงานท่ี สานักงานกาหนด เพือ่ เลอื กหน่วยบริการ เป็นหนว่ ยบรกิ ารประจา การขอลงทะเบียนเลือกหน่วยบริการประจา การขอเปลี่ยนแปลงหน่วยบริการ ประจาและหน้าท่ีของหน่วย บรกิ ารประจาทีพ่ งึ มตี อ่ ผรู้ ับบริการ ใหเ้ ปน็ ไปตามหลกั เกณฑว์ ิธีการ และ เงอื่ นไขที่คณะกรรมการกาหนด โดยคานงึ ถึง ความสะดวกและความจาเป็นของบคุ คลเปน็ สาคัญ ในกรณีที่บุคคลใดมีสิทธิเลือกหน่วยบริการเป็นอย่างอ่ืนตามหลักเกณฑ์การได้รับ สวัสดิการหรือตามสิทธิท่ี บุคคลนั้นได้รับอยู่ตามกฎหมาย กฎ ระเบียบ ประกาศ มติคณะรัฐมนตรี หรือคาส่ังอื่นใด ให้การใช้สิทธิเข้ารับการ บริการสาธารณสขุ ในหนว่ ยบริการเป็นไปตามหลกั เกณฑก์ าร ไดร้ บั สวสั ดกิ ารหรอื สทิ ธขิ องบุคคลนั้น มาตรา 7 บุคคลทีไ่ ด้ลงทะเบยี นแล้ว ใหใ้ ช้สิทธิรับบริการสาธารณสขุ ได้จากหน่วยบรกิ ารประจาของตนหรือ หน่วยบริการปฐมภมู ิในเครือข่ายหน่วยบริการท่ีเก่ียวข้อง หรือจากหน่วยบริการอ่ืนที่หน่วยบรกิ ารประจาของตนหรือ เครือข่ายหน่วยบริการท่ีเก่ียวข้องส่งต่อ เว้นแต่กรณีท่ีมีเหตุสมควร หรือกรณีอุบัติเหตุหรือกรณีเจ็บป่วยฉุกเฉิ น ให้ บุคคลน้ันมีสิทธิเข้ารับบริการจากสถานบริการอื่นได้ ท้ังน้ีตามท่ีคณะกรรมการกาหนด โดยคานึงถึงความสะดวกและ ความจาเป็นของผใู้ ชส้ ิทธริ ับบรกิ าร และใหส้ ถานบริการท่ีให้บรกิ ารน้นั มีสิทธิได้รบั คา่ ใชจ้ า่ ยจากกองทุนตามหลกั เกณฑ์ วิธกี าร และเง่อื นไขทค่ี ณะกรรมการกาหนด 74 พระราชบัญญัติสุขภาพแหง่ ชาติ พ.ศ.2550 มาตรา 5 บคุ คลมีสทิ ธิในการดารงชวี ติ ในส่งิ แวดล้อมและสภาพแวดล้อมท่ีเอื้อตอ่ สขุ ภาพ บุคคลมหี น้าทรี่ ่วมกบั หนว่ ยงานของรฐั ในการดาเนินการให้เกดิ สิ่งแวดลอ้ มและสภาพแวดลอ้ มตามวรรคหน่งึ มาตรา 6 สุขภาพของหญิงในด้านสุขภาพทางเพศและสุขภาพของระบบเจริญพันธุ์ซ่ึงมีความจาเพาะ ซับซ้อนและมีอิทธิพลต่อสุขภาพหญิงตลอดช่วงชีวิต ต้องได้รับการสร้างเสริม และคุ้มครองอย่างสอดคล้องและ เหมาะสม สุขภาพของเด็ก คนพิการ คนสูงอายุ คนด้อยโอกาสในสังคมและกลุ่มคนต่างๆ ท่ีมีความจาเพาะในเรื่อง สุขภาพต้องได้รับการสร้างเสรมิ และคมุ้ ครองอย่างสอดคล้องและเหมาะสมด้วย พระราชบัญญัติสขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ.2551 มาตรา 15 ผปู้ ว่ ยยอ่ มมีสทิ ธดิ งั ตอ่ ไปนี้ (1) ไดร้ ับการบาบดั รักษาตามมาตรฐานทางการแพทย์ โดยคานึงถึงศักด์ิศรีความเปน็ มนุษย์ (0) ได้รับการปกปิดข้อมูลเกย่ี วกบั การเจบ็ ปว่ ยและการบาบดั รกั ษาไวเ้ ป็นความลบั เวน้ แตม่ ีกฎหมายบญั ญตั ิ ไว้ใหเ้ ปดิ เผยได้ 4 - 27

รายงานวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพอ่ื การพัฒนาคุณภาพชวี ิตคนไร้บา้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) กลไกตามพระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช) ฯลฯ เพ่ือให้กลไกของกฎหมายเหล่านี้สามารถขับเคลอ่ื นไปได้ พระราชบัญญตั ิสขุ ภาพแหง่ ชาติ จึงเป็นกฎหมายท่ีมุ่งเน้นไปท่ีการสร้างนโยบาย และยุทธศาสตร์ด้านสุขภาพ โดยพระราชบัญญัติทั้ง 2 ฉบับนี้มีความเก่ียวข้องกับการสร้างระบบประกันสุขภาพแห่งชาติของไทย ซ่ึงจะอธิบายโดยละเอียดใน หวั ข้อต่อไป 2.3 ระบบประกันสุขภาพของประเทศไทย หลักคดิ ในเรื่องระบบประกันสุขภาพแหง่ ชาตนิ ัน้ ประเทศไทยสอดคล้องกบั SDGs เปา้ หมายที่ 3 ซ่งึ สอดคล้องกบั ปฏิญญาสากลวา่ ด้วยสิทธิมนษุ ยชนและ ICESCR –ข้อที่ 12 ดงั ทไ่ี ดก้ ล่าวไปแลว้ ข้างต้น โดยท่ีรัฐไทยได้มีการเริ่มการสร้างระบบประกันสุขภาพให้แก่ประชาชนต้ังแต่พ.ศ. 0906 ในช่วง แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับท่ี 7 พ.ศ. 0939 - 0935 และต่อเน่ืองมาจนถึง แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับท่ี 8 พ.ศ. 0902 - 0900 แต่เมื่อแผนพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมแห่งชาติฉบับท่ี 8 ได้สิ้นสุดลง ยังมีประชาชนอีกประมาณร้อยละ 32 ของประเทศท่ียังไม่ สามารถเข้าถึงหลักประกันสุขภาพใดๆ ในยามเจ็บป่วย ดังน้ัน ในปี 0900 รัฐบาลจึงได้ประกาศใช้ นโยบายการให้ระบบประกันสุขภาพถ้วนหน้าภายใต้โครงการ 32 บาทรักษาทุกโรค ซึ่งในปัจจุบัน เปลี่ยนเป็น 32 บาทช่วยคนไทยห่างไกลโรค เพื่อแก้ปัญหาการเข้าถึงบริการสาธารณสุขในกลุ่ม ผูด้ อ้ ยโอกาส75 โดยระบบประกนั สุขภาพของประเทศไทยแบ่งเป็น 3 ระบบด้วยกัน คือ 1. ระบบสวัสดกิ ารรักษาพยาบาลขา้ ราชการ 2. ระบบประกนั สงั คม (3) ได้รบั การคุ้มครองจากการวิจัยตามมาตรา 02 (0) ได้รับการคุ้มครองในระบบประกันสขุ ภาพและประกนั สงั คม และระบบอ่ืนๆ ของรัฐอย่างเสมอภาคและ เท่าเทียมกัน มาตรา 22 บุคคลท่ีมีความผิดปกติทางจิตในกรณีใดกรณีหนึ่งดังต่อไปน้ีเป็นบุคคลที่ต้องได้รับการ บาบดั รกั ษา (1) มภี าวะอันตราย (2) มีความจาเป็นต้องได้รบั การบาบดั รักษา มาตรา 23ผ้ใู ดพบบคุ คลซึง่ มีพฤติการณ์อันนา่ เชื่อว่าบุคคลนัน้ มีลักษณะตามมาตรา 22 ใหแ้ จ้งต่อพนักงาน เจา้ หน้าท่ี พนกั งานฝ่ายปกครองหรอื ตารวจโดยไม่ชักช้า มาตรา 25 เมื่อผู้รบั ผิดชอบดแู ลสถานที่คมุ ขังหรอื สถานสงเคราะห์ หรือพนักงาน คุมประพฤติ พบบุคคลที่ อยู่ในความดูแลรับผิดชอบตามอานาจหน้าที่ มีพฤติการณ์อันน่าเช่ือว่าบุคคลนั้นมีลักษณะตามมาตรา 22 ให้ ดาเนินการส่งตัวบุคคลน้ันไปยังสถานพยาบาลของรัฐหรือสถานบาบัดรักษาซ่ึงอยู่ใกล้โดยไม่ชักช้า เพ่ือรับการตรวจ วินจิ ฉัยและประเมนิ อาการเบอื้ งตน้ ตามมาตรา 27 การส่งตัวบคุ คลตามวรรคหน่ึง ใหเ้ ปน็ ไปตามระเบียบท่คี ณะกรรมการกาหนด 75 ส า นั ก ง า น ห ลั ก ป ร ะ กั น สุ ข ภ า พ . ค ว า ม เ ป็ น ม า . [ ข้ อ มู ล อ อ น ไ ล น์ ] แ ห ล่ ง ท่ี ม า : https://www.nhso.go.th/frontend/page-contentdetail.aspx?CatID=MTA2OA==# สืบค้นวนั ที่ 13 กันยายน 2560 4 - 28

รายงานวิจยั ฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพอื่ การพัฒนาคุณภาพชวี ติ คนไร้บา้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 3. ระบบประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติ ระบบประกันสุขภาพท้ัง 3 ระบบน้ีให้ความคุ้มครองกลุ่มประชาชนในสัดส่วนท่ีต่างกัน โดย ระบบสวัสดกิ ารรักษาพยาบาลข้าราชการ เป็นระบบที่ให้ความคมุ้ ครองแก่ขา้ ราชการและครอบครัว ผูท้ ี่ ได้รับความคุ้มครองในระบบนี้มีประมาณ 9 ล้านคน ส่วนระบบประกันสังคมเป็นระบบท่ีให้ความ คุ้มครองแก่ลูกจ้างหรือผู้ประกันตนจานวนประมาณ 12 ล้านคน ในขณะท่ีระบบหลักประกันสุขภาพ แห่งชาติเป็นระบบท่ีใหค้ วามคุ้มครองแก่ประชาชนที่อยู่นอกเหนอื จากสทิ ธิความคุ้มครองของสวสั ดกิ าร ข้าราชการและระบบประกันสังคม ซ่ึงประชาชนที่ได้รับความคุ้มครองภายใต้ระบบประกันสุขภาพ แห่งชาติมีมากถึงประมาณ 08 ลา้ นคน76 ระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติเป็นระบบประกันสุขภาพท่ีให้ความคุ้มครองแก่ประชาชน ภายในประเทศมากที่สุดราว 48 ล้านคน โดยดาเนินการภายใต้หลักการ “เฉลี่ยทุกข์ เฉลี่ยสุข” หรือ “ดีช่วยป่วย รวยช่วยจน” มุ่งให้ความสาคัญต่อการคุ้มครองสิทธิด้านสุขภาพของประชาชนตาม รฐั ธรรมนูญ โดยเน้นการเพิม่ ประสิทธิภาพดา้ นการบรหิ ารจดั การ การใช้ทรพั ยากรสาธารณสุข และการ มีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนท่ีเกี่ยวข้อง เพื่อให้ประชาชนผู้มีสิทธสิ ามารถเข้าถึงบริการท่ีมีคุณภาพ และมี มาตรฐานในทุกระดับ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพลเมืองกลุ่มท่ียังไม่สามารถเข้าถึงบริการได้ตามความ จาเปน็ 77 โดยสานักงานหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาติไดต้ งั้ เปา้ ให้ “ทกุ คนที่อาศัยอย่บู นแผ่นดินไทยได้รับ ความคุ้มครองหลักประกันสุขภาพอย่างถ้วนหน้า ด้วยความมั่นใจ” และคาดหวังให้ระบบหลักประกัน สขุ ภาพแห่งชาตสิ ามารถครอบคลมุ ทกุ คนได้78 การสร้างหลักประกันสุขภาพให้แก่ประชาชนจงึ เป็นภารกิจท่ีรัฐจาตอ้ งปฏิบัติตามทั้งในฐานะท่ี เป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชน และเป็นพันธะกรณีระหว่างประเทศ สิทธิด้านสุขภาพตาม หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า จึงเป็นสิทธิท่ีประชาชนทุกคนควรมีโอกาสเข้าถึงได้ ท้ังนี้ระบบประกัน สุขภาพของประเทศไทย กองทุนสุขภาพแต่ละกองทุนจะอยู่ภายใต้ความรับผิดชอบของหน่วยงานที่ ต่างกัน กล่าวคือ ระบบประกันสังคมอยู่ภายใต้สานักงานประกันสังคม สังกัดกระทรวงแรงงาน ระบบ สวัสดิการรักษาพยาบาลข้าราชการ อยู่ภายใต้การบริหารจัดการของ กรมบัญชีกลาง สังกัด กระทรวงการคลัง และระบบระบบประกันสุขภาพแห่งชาติอยู่ภายใต้สานักงานหลักประกันสุขภาพ แห่งชาติสงั กัดกระทรวงสาธารณสขุ 79 ในปีงบประมาณ 2559 กระทรวงสาธารณสุขได้รับ ส่วนแบ่งงบประมาณทั้งสิ้น 247,386.1021 ล้านบาท จากเงินงบประมาณทั้งประเทศราว 3 ล้านล้านบาท80 โดยที่งบประมาณ 76 สถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย. (2556). รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการพัฒนาแนวทางอภิบาลระบบ หลกั ประกนั สขุ ภาพ. เสนอตอ่ สานักงานวิจยั เพอื่ การพฒั นาหลกั ประกนั สุขภาพไทย, หนา้ 10 77 สานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ. (2559). รายงานการสร้างหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ประจาปี งบประมาณ 2559, หน้า 3 78 เพิ่งอ้าง, หน้า 8 79 อา้ งแลว้ , เชิงอรรถที่ (76), หน้า 10 80 ภาพรวมวงเงินร่าง พ.ร.บ. งบประมาณ ปี2560 กระทรวงสาธารณสุข. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมูล : http://bps.moph.go.th/new_bps/sites/default/files/4.2%20budget60%20%20270959%20v4.pdf สบื คน้ วันท่ี 7 ธนั วาคม 2560 4 - 29

รายงานวิจัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพอื่ การพัฒนาคณุ ภาพชีวติ คนไร้บา้ น รหสั โครงการ 29-22100-95 ดังกล่าวถูกสรรให้กองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ที่ต้องดูแลประชาชนผู้มีสิทธิราว 49 ล้านคน จานวน 163,190.18 ล้านบาท81 และยังพบว่ามีประชากรในภาคเอกชน ที่ยังไม่ลงทะเบียนสิทธิอยู่ 0.03 ลา้ นคน (รอ้ ยละ 0.05) และมบี ุคคลทไี่ ม่อยู่ในทะเบยี นบ้าน (รอยืนยนั สิทธ)ิ อีก 0.13 ล้านคน82 นอกจากนี้สัดส่วนของรายจ่ายด้านสุขภาพ ท่ีใช้ในภาครัฐ มีแนวโน้มท่ีจะมากกว่ารายจ่ายด้านสุขภาพ ในภาคเอกชน83 แหล่งทมี่ า :รายงานการสรา้ งหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาติ ประจาปงี บประมาณ 2559 จากข้อมูลข้างต้น แสดงให้เห็นถึงความไม่สมดุลของการจัดสรรงบประมาณ ในระบบประกัน สุขภาพระหวา่ งขา้ ราชการและเอกชน ประกอบกับประการสาคัญคือ การไม่สามารถข้นึ ทะเบียนเพื่อรับ สิทธิในระบบประกันสุขภาพแห่งชาติ ทาให้ยังมีประชาชนอีกจานวนหนึ่งท่ีไม่สามารถเข้าถึงระบบ ประกันสุขภาพของรัฐได้ เน่ืองจากเป็นบุคคลท่ียังต้องรอการยืนยันสิทธิ เพราะไม่มีช่ืออยู่ในระบบ ทะเบียนราษฎร์ของรัฐ หรอื อกี กรณหี น่งึ คือบคุ คลนั้นยังไม่ได้ลงทะเบยี นสิทธิ เช่น เปน็ บุคคลท่ีไม่มีบัตร ประชาชน หรือเอกสารยืนยันตัวตน เป็นต้น โดยสาเหตุหลักท่ีทาให้ประชากรกลุ่มน้ีไม่สามารถเข้าถึง ระบบประกันสุขภาพของรัฐได้นั้น เป็นผลมาจากการขาดหลักฐานทางทะเบียนราษฎร์ ท้ังนี้ เพราะ ระบบประกันสุขภาพแห่งชาติเป็นระบบประกันสุขภาพที่มุ่งคุ้มครองคนไทยท่ีมีเลขบัตรประจาตัว ประชาชน 13 หลักเท่านั้น ซ่ึงปัญหาจากการเข้าไม่ถึงสวัสดิการด้านสุขภาพของรัฐในประชากรกลุ่มน้ี ก่อให้เกิดความเหลื่อมล้าในการเข้าถึงสิทธิด้านสุขภาพของประชากร ท้ังที่สิทธิในหลักประกันสุขภาพ เป็นสทิ ธิข้ันพนื้ ฐานตามกฎหมาย ทป่ี ระชาชนทุกคนควรไดร้ ับ และสามารถเข้าถึงสิทธิได้อย่างเท่าเทียม กันในยามเจบ็ ปว่ ย 81 อา้ งแล้ว, เชิงอรรถที่ (77), หน้า 8 - 9 82 เพงิ่ อ้าง, หนา้ 9 83 เพ่งิ อา้ ง 4 - 30

รายงานวจิ ัยฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนุนองคค์ วามรู้ เพอ่ื การพฒั นาคุณภาพชีวติ คนไร้บา้ น รหัสโครงการ 29-22100-95 2.4 การเขา้ ไมถ่ ึงระบบประกนั สุขภาพของคนไร้บา้ น พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 0909 ระบุให้คนไทยทุกคนมีสิทธิได้รับ บรกิ ารสาธารณสุขท่ีมีมาตรฐานและมปี ระสิทธภิ าพ โดยจัดใหม้ ี “กองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ” ขึ้น เพ่ือดูแลเรื่องค่าใช้จ่าย สนับสนุนและส่งเสริมการจัดบริการสาธารณสุขของหน่วยบริการ และ ส่งเสริมให้คนไทยสามารถเข้าถึงบริการสาธารณสุข ท่ีมีประสิทธิภาพได้อย่างท่ัวถึง ซึ่ง “สิทธิ หลักประกันสุขภาพ” หรือท่ีรู้จักกันในนาม “สิทธิ 30 บาท หรือสิทธิบัตรทอง” เป็นสิทธิตามกฎหมาย สาหรับคนไทยที่มีเลขบัตรประจาตัวประชาชน 13 หลัก ท่ีไม่ได้รับสิทธิสวัสดิการข้าราชการ หรือสิทธิ ประกันสังคม หรอื สิทธสิ วสั ดิการรฐั วิสาหกจิ หรือสทิ ธิอนื่ ๆ จากรัฐ84 สิทธิในระบบประกันสุขภาพดังกล่าว ถือเป็นสวัสดิการรัฐสาหรับประชาชนทุกคน แต่เอกสาร ประกอบการลงทะเบียนสาหรับผู้ต้องการใช้สิทธิหลักประกันสุภาพ อันได้แก่ 1. สาเนาบัตรประจาตัว ประชาชน สาหรับเด็กใช้สาเนาสูติบัตร (ใบเกิด) 0. สาเนาทะเบียนบ้าน หรือหนังสือรับรองการพัก อาศัยจริง เป็นอุปสรรค์สาคัญท่ีทาให้ประชากรบางกลุ่มท่ีแม้จะเป็นคนไทย แต่กลับไม่สามารถเข้าถึง สทิ ธิในหลักประกนั สขุ ภาพได้ เพราะขาดหลกั ฐานทางทะเบียนในการขอรับสิทธขิ องตน คนไรบ้ ้านหรือผทู้ ่ีใช้ชวี ติ ในพืน้ ทีส่ าธารณะ เป็นประชากรกลุ่มหนึง่ ที่ต้องประสบปญั หาด้านการ เข้าไม่ถึงสิทธิในระบบประกันสุขภาพ จากสาเหตุการขาดหลักฐานทางทะเบียน สอดคล้องกับรายงาน ของสานักงานประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ท่ีระบุว่าปัญหาการเข้าไม่ถึงสิทธิในการรักษาพยาบาล จากรฐั ของประชาชน ส่วนใหญ่บคุ คลทไี่ ม่ไดร้ บั การรับรองดังกลา่ ว มกั จะเป็นผ้ปู ระกอบอาชีพอสิ ระ ซง่ึ ไม่ได้เป็นผู้ประกันตน โดยปัญหาสาคัญที่ทาให้บุคคลเหล่าน้ีไม่ได้รับสิทธิข้ันพื้นฐานเก่ียวกับสุขภาพ เนอ่ื งมาจากการท่บี ุคคลเหลา่ นนั้ ไม่มีบตั รประจาตัวประชาชนและสาเนาทะเบียนบ้าน85 จากการสารวจ ของสานักงานกองทนุ สนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพพบว่า ปัจจุบันมีคนไร้บ้านประมาณร้อยละ 25 ที่ ไมม่ ีบัตรประจาตัวประชาชน หรือไมม่ เี อกสารยืนยันตัวตนทางทะเบียน86 เหตุผลที่คนไร้บ้านไม่มีบัตรประจาตวั ประชาชน หรือเอกสารยืนยันตัวตนทางทะเบียนน้ัน เป็น ผลมาจากรูปแบบการใช้ชีวิตของคนไร้บ้าน ท่ีส่วนใหญ่ซึ่งใช้ชีวิตอยู่ในพื้นท่ีสาธารณะเป็นเวลานาน ทา ให้ขาดการติดต่อในระบบทะเบียนราษฎร เช่น บางคนเมื่อออกมาเป็นคนไร้บ้านแล้วก็ไม่ได้ไปต่ออายุ บตั รประจาตวั ประชาชนอีกเลย หรอื บางคนไมเ่ คยมบี ัตรประจาตวั ประชาชนเลย เพราะออกจากบ้านมา ตั้งแต่เด็กโดยท่ียังไม่มีบัตรประชาชน หรือคนไร้บางคนถูกขโมยทรัพย์สินจนหมด ทาให้ไม่มีเอกสารไป ยืนยันตัวตนกับทางราชการ เพื่อขอทาบัตรประจาตัวประชาชนใหม่ได้ เป็นต้น87 สิ่งเหล่านี้ทาให้คนไร้ บ้านจานวนมากถูกคัดชื่อออกจากระบบทะเบียนราษฎร์ หรือยิ่งไปกว่านั้นบางคนถูกบุคคลอ่ืนนาชื่อไป สวมสิทธิเรยี บรอ้ ยแล้ว 84 สานักงานประกันสุขภาพแห่งชาติ. (2556). 10 เรื่องที่ควรรู้สิทธิหลักประกันสุขภาพ. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมูล : https://www.nhso.go.th/files/userfiles/file/PR/10%20%เร่ืองควรรู้สิทธิหลักประกันฯ% 20Update.pdf สืบค้นวันท่ี 30 กันยายน 2560 85 อา้ งแลว้ , เชงิ อรรถท่ี (80) 86 อา้ งแลว้ , เชงิ อรรถท่ี (49) 87 อา้ งแล้ว, เชิงอรรถที่ (55) 4 - 31

รายงานวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพอื่ การพัฒนาคณุ ภาพชีวติ คนไรบ้ ้าน รหัสโครงการ 29-22100-95 อีกหนึ่งปัญหาของคนไร้บ้าน ท่ีแม้จะมีบัตรประจาตัวประชาชน แต่มีท่ีอยู่อาศัยในปัจจุบันไม่ ตรงกับภูมิลาเนาในบัตรประจาตัวประชาชน ทาให้ยากต่อการเข้าถึงสิทธิในการเข้าการรักษาพยาบาล ในเขตท้องท่ีท่ีตนเองอาศัยอยู่ได้ ดังนั้น เมื่อรัฐใช้วิธีการควบคุมการเคลื่อนที่ของประชากร โดยนา ทะเบยี นราษฎรม์ าผูกกับสิทธิตา่ งๆ ของประชาชนเช่นน้ี ทาให้คนไร้บ้านกลายเปน็ กลมุ่ คนท่ีถูกบงั คับให้ ต้องใช้ชีวิตอย่างยากลาบาก มากกว่าประชาชนทั่วไปในสังคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเข้าไม่ถึงสิทธิและ โอกาสตา่ งๆ ท่พี ลเมอื งพึงมีพึงไดต้ ามกฎหมาย88 ดังน้ัน คนไมม่ บี า้ นหรือไม่มีเอกสารทางทะเบียนจงึ ถูก กดี กันไม่ใหไ้ ด้รบั การบรกิ ารจากสวสั ดิการของรฐั และการถกู กดี กันการเขา้ ถึงสิทธขิ น้ั พื้นฐาน สิทธิด้านสขุ ภาพท่ีคนไร้บ้านตอ้ งสูญเสียไปจากการเขา้ ไมถ่ งึ ระบบประกันสขุ ภาพ ผู้ใช้สิทธิหลักประกันสุขภาพมีสิทธิเข้ารบั บรกิ ารสาธารณสุขที่อยู่ในหน่วยบริการตามระบบ จะ ได้รับการคมุ้ ครองคา่ ใช้จา่ ยบรกิ ารสาธารณสุข โดยแบง่ การคุ้มออกเป็น 4 ประเภท คอื 1. บริการสง่ เสริมสขุ ภาพและการรกั ษาโรค บริการส่งเสริมสุขภาพและการรักษาโรค สาหรับผู้ใช้สิทธิตามหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า จะได้รับคุ้มครองขั้นพ้ืนฐานที่ครอบคลุมการรักษาในหลายด้าน เช่น บริการวางแผนครอบครัว การ คุมกาเนิด การฉีดวัคซีน การตรวจหาโรคที่มีความเส่ียง การรับยาต้านไวรัสเอชไอวีจากแม่สู่ลูก การ คลอดบุตร บริการทันตกรรม การตรวจรักษาโรคท่ัวไป89 การยกเว้นค่ายาและเวชภัณฑ์ตามประกาศ ของคณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแหง่ ชาติ การยกเว้นค่าห้องสามัญและค่าอาหารขณะพักรักษาตัว การจัดการส่งต่อเพ่ือการรักษาระหว่างหน่วยบริการ บริการแพทย์แผนไทย บริการฟื้นฟูสมรรถภาพคน พิการ ตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการแห่งชาติ พ.ศ. 0992 เช่น กายภาพบาบัด จิตบาบัด กิจกรรมบาบัด ฟื้นฟูการได้ยิน ฟ้ืนฟูการมองเห็น และรับอุปกรณ์เครื่องช่วย ตามประเภทความพิการไดต้ ามเกณฑ์ ทส่ี านักงานหลักประกันสุขภาพแหง่ ชาติกาหนด90 2. การรักษาพยาบาลในกลุ่มโรคเรือ้ รงั สิทธหิ ลกั ประกนั สุขภาพยังคุ้มครองการรกั ษาพยาบาลในกลุ่มโรคเร้ือรงั และมีคา่ ใชจ้ า่ ยสูงตาม การวินจิ ฉยั ทางการแพทย์อีกดว้ ย อาท9ิ 1 โรคมะเร็ง ผปู้ ่วยมะเรง็ สามารถไดร้ บั การดูแลรักษาตามสทิ ธใิ นหลกั ประกนั สขุ ภาพ ดงั น้ี 1. การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคมะเรง็ ตามทแ่ี พทย์สง่ั 88 อ้างแลว้ , เชิงอรรถท่ี (5), หนา้ 13 – 32 89 การตรวจ การวินจิ ฉยั การรกั ษา ต้งั แตโ่ รคท่ัวไป เช่น ไข้หวัด จนถงึ การรกั ษา โรคเรอื้ รัง โรคเฉพาะทางที่มคี า่ ใช้จ่าย สูง เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสงู มะเร็ง ไตวายเร้ือรัง เอดส์ ผ่าตัดตาต้อกระจก ผ่าตัดหัวใจ ฯลฯ รวมถึงการฟน้ื ฟู สมรรถภาพตามข้อบ่งช้ีทางการแพทย์ 90 อา้ งแล้ว, เชิงอรรถที่ (80) 91 เพงิ่ อา้ ง 4 - 32

รายงานวิจยั ฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปญั หาและสนบั สนุนองคค์ วามรู้ เพื่อการพฒั นาคุณภาพชวี ิตคนไรบ้ ้าน รหสั โครงการ 29-22100-95 0.การรักษาอาการท่ัวไป และการรักษาเฉพาะทาง เช่น การผ่าตัด การฉายแสง การให้ยาเคมี บาบดั 3.การดแู ลแบบประคับประคองท่ีบา้ น (Palliative Care) 0.วัคซนี ไข้หวดั ใหญ่ตามฤดูกาล (เฉพาะผู้ปว่ ยมะเร็งที่ไดร้ ับการรกั ษา ดว้ ยเคมบี าบัด) โรคไตวายเรอ้ื รงั ผู้ป่วยโรคไตวายเร้ือรังท่ีลงทะเบียนใช้สิทธิหลักประกันสุขภาพ ต้องเข้ารับการรักษาในหน่วย บริการตามสิทธิ เพ่ือให้คณะกรรมการกองทุนฟ้ืนฟูสมรรถภาพระดับจังหวัด พิจารณาการให้บริการ ทดแทนไตท่เี หมาะสมสาหรับผปู้ ว่ ยในแต่ละราย โดยเป็นไปตามเกณฑม์ าตรฐานในการรกั ษาของสมาคมโรคไตแหง่ ประเทศไทย ได้แก่ - การลา้ งไตผ่านทางช่องทอ้ งอย่างตอ่ เน่ือง - การฟอกเลือดดว้ ยเครอื่ งไตเทยี ม - การผ่าตัดปลูกถา่ ยไต สาหรบั การลา้ งไตผ่านทางช่องท้องอย่างต่อเนอ่ื ง 3. การรกั ษาพยาบาลในกลุ่มโรคระบาด สิทธิในการรักษาในกลุม่ โรคระบาดนน้ั ได้แก่ ผตู้ ิดเชอ้ื เอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์ ผู้ติดเช้ือเอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์ สามารถเข้ารับบริการและคาปรึกษาได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย ได้ที่หน่วยบริการในระบบหลักประกันสุขภาพ หากตรวจเลือดและพบว่ามีการติดเช้ือเอชไอวี จะได้รับ การประเมินเพ่ือเริ่มการรักษาด้วยยาต้านไวรัส และให้ยาป้องกันโรคติดเช้ือฉวยโอกาสตามข้อบ่งชี้ ทางการแพทย์ โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายเช่นกัน และผู้ป่วยเอดส์ยังสามารถรับยาต้านไวรัสกับ โรงพยาบาลอืน่ ทไ่ี มใ่ ชห่ น่วยบรกิ ารประจาตามสิทธไิ ด้อีกด้วย 4.กรณีอบุ ัตเิ หตุหรือเจบ็ ปว่ ยฉกุ เฉนิ ถ้าผู้มีสิทธิหลักประกันสุขภาพเกิดอุบัติเหตุ หรือภาวะเจ็บป่วยฉุกเฉินสามารถใช้สิทธิ หลักประกันสุขภาพ เข้ารับบริการที่หน่วยบริการของรัฐหรือเอกชนท่ีเข้าร่วมโครงการท่ีอยู่ใกล้ที่สุดได้ ตามความจาเป็นโดยไม่จากัดจานวนคร้ัง และในกรณีเจ็บป่วยฉุกเฉินถึงแก่ชีวิต ผู้ป่วยสามารถเข้า รกั ษาพยาบาลได้ทกุ โรงพยาบาลที่ใกลท้ ีส่ ุดได้ โดยใชบ้ ตั รประจาตวั ประชาชนเพ่ือแสดงตนในการเข้ารับ บริการ ซึ่งจะได้รับสิทธิในการรักษาโดยไม่ถูกปฏิเสธและไม่ต้องสารองจ่าย และหากผู้ป่วยเจ็บป่วย ฉุกเฉินถึงแก่ชีวิตพ้นวิกฤติโรงพยาบาลที่ให้การรักษา จะส่งตัวผู้ป่วยกลับไปยังหน่วยบริการประจาตาม สิทธิของผูใ้ ชส้ ทิ ธิหลกั ประกันสุขภาพ หรอื โรงพยาบาลในระบบหลักประกนั สุขภาพถ้วนหน้า ทพ่ี รอ้ มให้ การรักษาต่อไป โดยผู้ป่วยจะยังคงได้รับการคุ้มครองค่าใช้จ่าย ในการรับบริการสาธารณสุขตามการ วินิจฉยั ทางการแพทย์92 จะเห็นได้ว่า สิทธิในหลักประกันสุขภาพของรัฐที่กล่าวมาแล้วน้ีค่อนข้างครอบคลุมถึงการ รกั ษาพยาบาลในหลายดา้ นและหลายโรคท่สี าคัญ ซง่ึ คนไร้บ้านเป็นกลุม่ ประชากรท่ีมีปัญหาทางสุขภาพ 92 เพ่งิ อ้าง 4 - 33

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพอื่ การพฒั นาคณุ ภาพชีวิตคนไร้บ้าน รหัสโครงการ 29-22100-95 มากกว่าค่าเฉล่ยี ของสังคมไทยโดยรวม คือมีปัญหาโรคประจาตัว โดยเฉพาะโรคความดันโลหิตสูงถึงร้อย ละ 51 ขณะทีค่ นท่ัวไปอยู่ทรี่ ้อยละ 20 ปญั หาสขุ ภาพจิตที่ไมร่ นุ แรง (ไมเ่ ปน็ อนั ตรายต่อสังคม) มคี นไร้ บ้านป่วยประมาณร้อยละ 70 ในขณะท่ีคนท่ัวไปอยู่ที่ประมาณร้อยละ 17 โรคประจาตัว โดยเฉพาะ โรคไม่ติดต่อเร้ือรัง (NCDS) มีคนไร้บ้านร้อยละ 31 ขณะท่ีคนท่ัวไปอยู่ที่ประมาณร้อยละ 22 และ ปัญหาสุขภาพช่องปากมีคนไร้บ้านป่วยในจานวนรอ้ ยละ 70 ส่วนคนท่ัวไปอยู่ท่ีประมาณร้อยละ 5093 ผลกระทบจากการเข้าไม่ถึงสิทธิในการเข้าถึงระบบประกันสุขภาพของรัฐ ทาให้คนไร้บ้านต้องสูญเสีย สิทธิด้านสุขภาพท่ีจาเป็นในการดารงชีวิตไปจากเหลื่อมล้าและไม่เท่าเทียม ท้ังท่ีคนท่ีใช้ชีวิตในพ้ืนที่ สาธารณะอย่างคนไรบ้ า้ น เปน็ ประชากรกล่มุ เสี่ยงต่อการติดโรคตา่ งๆ มากกวา่ คนทใ่ี ช้ชีวิตปกติทัว่ ไปซ่ึง นายสิทธิพล ชูประจง หัวหน้าโครงการผู้ป่วยข้างถนน มูลนิธิกระจกเงา ยังได้กล่าวถึงปัญหานี้ไว้ว่า ระบบสวัสดิการของประเทศไทยที่มีอยู่ขณะน้ี ครอบคลุมเฉพาะผู้ท่ีมีบัตรประกันตนรักษาสุขภาพ อาทิ บัตรทอง บตั ร 32 บาทรักษาทุกโรค แต่สทิ ธใิ นการรกั ษาอืน่ ๆ ไม่เกดิ ผล เนอื่ งจากระบบสวัสดกิ ารต่างๆ ในประเทศไทยยังต้องอาศัยหลักฐานที่เป็นทางการจานวนมาก โดยเฉพาะบัตรประชาชน ซึ่งผู้ป่วยข้าง ถนนเป็นหน่ึงในกลุ่มคนที่ไรส้ ทิ ธิดงั กล่าว94 เห็นได้ชัดว่า ผู้ป่วยข้างถนน คนไร้บ้าน หรือคนไร้ที่พึ่งต่างเป็นกลุ่มบุคคลท่ีเข้าไม่ถึงสวัสดิการ ด้านสุขภาพจากรัฐ โดยงบประมาณท่ีภาครัฐต้องเสียไปอย่างมหาศาลเพื่อจัดทาระบบประกันสุขภาพ แหง่ ชาตแิ กป่ ระชาชนในแต่ละปีน้ัน ไม่สามารถจัดสรรการบริการการด้านสุขภาพใหแ้ ก่ประชาชนทุกคน ได้อย่างทั่วถึง โดยเฉพาะประชาชนท่ีด้อยโอกาสในสังคม ทาให้กลุ่มบุคคลเหล่าน้ีขาดโอกาสในการ เขา้ ถึงสิทธิในสุขภาพจากระบบประกันสุขภาพของรัฐหลายประการ ดงั ท่ไี ด้กลา่ วมาขา้ งต้น 2.5 แนวทางการแกป้ ัญหาในการเข้าไม่ถงึ ระบบประกันสุขภาพแห่งชาติของคนไรบ้ า้ น ภาครฐั สานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ร่วมกับมูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย (มพ ศ.) เคยมีความพยายามในการคืนสิทธิให้แก่คนไร้บ้านกว่า 3,222 คน ท่ีไม่มีบัตรประจาตัวประชาชน โดยมุ่งหวังให้กลมุ่ บุคคลเหล่านี้ได้รบั สิทธิในการศึกษา การทางาน และการรกั ษาพยาบาลอีกคร้ังซึ่งเมื่อ วันท่ี 08 มกราคม พ.ศ. 0998 ที่ผ่านมา จังหวัดขอนแก่นได้เร่ิมโครงการนาร่องข้ึนเป็นท่ีแรก ใน โครงการ ‘ขอนแก่น’ คืนสิทธิคนไร้บ้าน”มีการจัดเวทีสอื่ สาธารณะ เรื่อง “การเข้าถึงสิทธิข้ันพน้ื ฐาน ของคนไร้บ้าน เร่ืองบัตรประชาชน\" โดยดร.ประกาศิต กายะสิทธ์ิ ผู้อานวยการสานักสนับสนุนสุข ภาวะประชากรกลุ่มเฉพาะ สานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ไดก้ ลา่ ววา่ “สสส. มีเป้าหมายเพือ่ ลดความไม่เปน็ ธรรมทางสังคมและสขุ ภาพประชากรกลุ่มเฉพาะ หรือกลุม่ ชายขอบหลาย กลุ่ม อาทิ คนพกิ าร ผูส้ ูงอายุ แรงงานนอกระบบ ผูม้ ีปญั หาสถานะบุคคล กลุม่ ชาตพิ ันธุ์ ซง่ึ สาหรับคนไร้ บา้ นทเี่ รียกได้ว่าเป็นกลุ่มคนชายขอบ เข้าไม่ถงึ โอกาสทางสังคมหลายๆ ด้านดังท่คี นไทยส่วนใหญ่เข้าถึง 93 อ้างแลว้ , เชิงอรรถที่ (53) 94 สิทธิพล ชูประชง. ชีวิต‘ผู้ป่วยข้างถนน’สังคมตีตรา‘คนบ้า’ ถูกท้ิงขณะส่งร.พ.-หลุดระบบดูแลรักษา, [ข้อมูล ออนไลน์] แหล่งข้อมูล : http://www.tcijthai.com/news/0210/20/scoop/0109 สืบค้นวันท่ี 31 มีนาคม 0962 4 - 34

รายงานวิจัยฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพ่อื การพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 29-22100-95 ได้ เช่น รถไฟฟรี เบี้ยคนพิการ เบี้ยผู้สูงอายุ การมีท่ีอยู่อาศัย ฯลฯ สสส. จึงมุ่งให้คนไร้บ้านมีศักยภาพ ดแู ลช่วยเหลือตนเอง สามารถเขา้ ถงึ สิทธิและสวสั ดิการข้นั พน้ื ฐานท่ีมนุษยแ์ ละคนไทยพึงมี โดยโครงการ นี้ได้นาร่องดาเนินงานใน 0 พื้นท่ี คือ กรุงเทพฯ และเชียงใหม่ เน้นทางานร่วมกับองค์กรพัฒนาเอกชน และหน่วยงานรฐั ส่วนกลาง”95 สานกั งานกองทนุ สนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ไดว้ างแผนการดาเนนิ งานคนื สิทธใิ ห้แก่คนไร้ บ้านโดยปรับการทางานร่วมกับหน่วยงานรัฐส่วนกลาง เพ่ือลดข้ันตอนในการออกบัตรประจาตัว ประชาชนคืนสิทธิแก่คนไร้บ้าน และเน้นการทางานร่วมกับองค์กรพัฒนาเอกชนในพ้ืนที่ อย่างไรก็ตาม แม้โครงการคืนสิทธิแก่คนไร้บ้านจะฟังดูเป็นโครงการท่ีดี สร้างความหวังในการมีบัตรประจาตัว ประชาชนและสิทธิต่างๆ ให้แก่คนไร้บ้านได้ แต่จากผลสารวจของสานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้าง เสริมสุขภาพ (สสส.)ในการดาเนินงานตามโครงการคืนสิทธแิ ก่คนไร้บ้าน ต้ังแต่ปี 2558-2560 พบวา่ ในปัจจุบันยังมีคนไร้บ้านประมาณร้อยละ 25 ที่ไม่มีบัตรประจาตัวประชาชนหรือไม่มีเอกสารยืนยัน ตัวตนทางทะเบยี น ซึ่งจะเห็นได้วา่ ปัญหาเรื่องการไร้สถานะทางทะเบยี นของคนไรบ้ ้านยงั ไม่หมดไป แม้ ภาครัฐจะพยายามออกโครงการมาช่วยเหลือก็ตาม คนไร้บ้านที่ไม่มีหลักฐานทางทะเบียนราษฎร์และ เข้าไมถ่ งึ สิทธขิ ั้นพื้นฐานยังคงมีอยู่เปน็ จานวนมาก องคก์ รพฒั นาเอกชน (NGO) 1. มลู นธิ พิ ัฒนาทอ่ี ย่อู าศัย (มพศ.) มูลนิธิพัฒนาท่ีอยู่อาศัยได้เสนอแนวทางการแก้ไขปัญหา ในการเข้าไม่ถึงระบบประกันสุขภาพ แห่งชาติของกลุ่มคนไร้บ้าน โดยเสนอเป็นนโยบายต่อสานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ให้จัดต้ังกองทุนรักษาพยาบาลแก่ผู้ที่ไร้สถานะทางทะเบียน ซึ่งจะสามารถครอบคลุมคนไร้บ้านท่ีไม่มี บตั รประจาตวั ประชาชน96ไดอ้ ย่างทั่วถึง 2. สถาบนั พฒั นาองค์กรชุมชน (องคก์ ารมหาชน) (พอช.) สถาบันพฒั นาองค์กรชุมชน หรอื พอช. ไดม้ ีโครงการใหเ้ งนิ สนับสนนุ คนไร้บ้านทม่ี ีการรวมกลุ่ม กัน เพื่อใช้ในการจัดหาท่ีอยู่อาศัย การทากิจกรรมและการจัดสวัสดิการ เริ่มจากศูนย์คนไร้บ้านสุวิทย์ วัดหนูท่ีกรุงเทพมหานคร ซ่ึงคนไร้บ้านในจังหวัดเชียงใหม่เองก็ได้รับเงินสนับสนุน จากสถาบันพัฒนา องค์กรชมุ ชนเช่นกัน โดยคนไร้บ้านในเชยี งใหมไ่ ด้เริ่มรวมตวั กันตง้ั แต่ปี 2551 เป็นตน้ มา มีสมาชกิ ทมี่ า จากหลากหลายแห่ง ตั้งแต่คนจากภาคกลาง เหนือ อีสาน เช่น กรุงเทพฯ เชียงใหม่ ตาก แม่ฮ่องสอน นครพนม ยโสธร ฯลฯ โดยเป็นการรวมกลุ่มกนั ของคนไร้บา้ นบรเิ วณทา่ แพ ช้างเผอื ก สามกษัตรยิ ์มีการ ประชุมกันทุกวันจันทร์ และทาโครงการธนาคารคนไร้บ้าน ซึ่งต่อมาในเดือนตุลาคม ปี 2590 สถาบัน พัฒนาองค์กรชุมชนได้สนับสนุนงบประมาณ ให้มีการสารวจคนไร้บ้านในจังหวัดเชียงใหม่ พบว่ามี จานวน 196 คน และในปี 0993 สถาบันพฒั นาองค์กรชุมชนและมูลนธิ พิ ฒั นาท่ีอยู่อาศยั จึงได้ร่วมกัน 95 สานักงานกองทุนสนับสนุนการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ (สสส.). นาร่อง ‘ขอนแก่น’ คืนสิทธิคนไร้บา้ น. [ข้อมูลออนไลน]์ แหล่งข้อมลู : http://www.thaihealth.or.th/Content/27279-นาร่อง%20‘ขอนแก่น’%20คืนสทิ ธิคนไร้บา้ น% 20.html สบื คน้ วนั ท่ี 16 กันยายน 0962 96 อา้ งแล้ว, เชงิ อรรถท่ี (55), หน้า 164 4 - 35

รายงานวิจัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพือ่ การพฒั นาคุณภาพชีวติ คนไร้บ้าน รหัสโครงการ 29-22100-95 จัดหาท่ีอยู่อาศัยให้แก่คนไร้บ้านกลายเป็น “ศูนย์คนไร้บ้าน จังหวัดเชียงใหม่”97ท่ีเดิมเช่าตึกแถวอยู่ บริเวณช้างม่อย แต่ในปัจจุบันศูนย์คนไร้บ้าน จังหวัดเชียงใหม่ กาลังดาเนินการสร้างอย่างถาวรในท่ดี นิ ของตนเองบรเิ วณถนนวัวลาย ตาบลหายยา การรวมตัวกันของคนไร้บ้านทาให้เกิดโครงการ “สวัสดิการวันละบาท” ขึ้นโดยเป็นสวัสดิการ เพ่ือค่าใช้จ่ายต่างๆ ของคนไร้บ้านที่เข้าร่วมโครงการ เช่น ค่าน้า ค่าไฟในศูนย์คนไร้บ้าน ค่าเดินทางไป รักษาพยาบาล โดยคนไร้บ้านจะต้องจ่ายเงินเข้าสู้กองกลางของสวัสดิการ ทุกวันคนละหน่ึงบาท และ กองทุนคนไร้บ้านเชียงใหม่ เครือข่ายคนไร้บ้านสลัม 4 ภาค และศูนย์คุ้มครองคนไร้บ้านจะร่วมสมทบ อีกวันละบาทต่อคน โดยสวัสดิการวันละบาทน้ีจะช่วยให้คนไร้บ้าน มีส่วนในการดูแลกันเองได้ภายใน กลุม่ 98 จากการสัมภาษณ์คุณวิเชียร ทาหล้า เจ้าหน้าท่ีท่ีทางานร่วมกับคนไร้บ้านในจังหวัดเชียงใหม่ ไดส้ ะท้อนให้ฟังวา่ “แนวคิดสวัสดิการหน่ึงบาทของคนไร้บ้าน มาจากแนวคิดสวัสดิการของคนไร้บ้านท่ีเกิดข้ึนใน กรุงเทพมหานคร คนไร้บ้านมองว่าระบบสวสั ดกิ ารต่างๆที่รัฐก็ดี กฎหมายก็ดี เป็นผู้จัดสรรสวัสดิการให้ น้ัน ไม่สอดคล้องกับการดาเนินชีวิตของคนไร้บ้าน ยกตัวอย่างเช่น โครงการ 32 บาทรักษาทุกโรคท่ี ครอบคลุมแค่ค่ารักษาพยาบาล แต่ไม่ได้ครอบคลุมเก่ียวกับค่าเดินทาง หรือค่าขนส่งคมนาคมท่ีคนไร้ บ้านจะต้องจาเป็นจะต้องมีค่าใช้จา่ ย ในส่วนน้ีเพ่ือการเดนิ ทางไปรักษาพยาบาลเมื่อมปี ัญหาสขุ ภาพ ซึ่ง ไม่สอดคล้องกับสภาพความเป็นอยู่ของคนไร้บ้าน ที่มีรายได้ไม่เพียงพอต่อค่าใช้จ่ายในการเดินทาง สวัสดิการหน่ึงบาท จึงมีขึ้นเพื่อช่วยเหลือคนไร้บ้านด้วยกัน ในการออกค่าใช้จ่ายในการเดินทางเพื่อจะ ไปรักษาสุขภาพที่โรงพยาบาล อีกด้านหน่ึงของสวัสดิการหน่ึงบาทของคนไร้บ้านน้ี มูลนิธิพัฒนาที่อยู่ อาศยั (มพศ.) ก็ได้เข้ามาชว่ ยเหลือสมทบด้วย คือ คนไรบ้ ้านจา่ ย 1 บาท มพศ. ก็จ่ายใหอ้ ีก 1 บาท แต่ อย่างไรก็ตามสวัสดิการดังกล่าวก็ยังไม่เพียงพอ มพศ. จึงได้จัดกิจกรรมขึ้นมาช่วยเหลืออีกหน่ึงกิจกรรม คอื การเก็บขยะรไี ซเคิล เพอ่ื หารายได้เสรมิ ในสว่ นของกองกลางสวัสดิการน้ี” กล่าวได้ว่า องค์กรพัฒนาเอกชนอย่างมูลนิธิพัฒนาท่ีอยู่อาศัยและสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน ต่างพยายามเข้ามาช่วยเหลือคนไร้บ้าน ให้สามารถพึงพาตนเองได้ ท้ังในด้านท่ีอยู่อาศัยและคุณภาพ ชวี ติ ท่ดี ขี นึ้ ของคนไร้บ้าน 2.6 บทสรุป ความเป็นจริงประเทศไทยเป็นประเทศท่ีมีการรับรองในเรื่องสิทธิด้านสขุ ภาพของประชาชนไว้ อยา่ งชดั เจน ภายใต้รฐั ธรรมนูญและพระราชบัญญัติลาดับรองอกี หลายฉบับ ท้ังรัฐบาลยังมีนโยบายการ สร้างระบบประกันสขุ ภาพถ้วนหน้า อันเป็นหลักประกันด้านสุขภาพให้แก่ประชาชนทุกคนท่ีไม่สามารถ เข้าไม่ถึงสิทธิในการรักษาพยาบาลของรัฐจากระบบสวัสดิการอย่างอ่ืนได้ เช่น ระบบสวัสดิการ 97 Penguin Homeless. คนไร้บ้านเชียงใหม่ ร่วมกันจัดสวัสดกิ ารเพื่อสร้างความมั่นคงด้านท่ีอยู่อาศัยและรายไดโ้ ดย การออมเงิน ปลูกผักอินทรีย์ขาย. [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมูล : https://penguinhomeless.com/homeless- chiangmai-oganicfood/ สบื คน้ วันท่ี 18 กนั ยายน 0962 4 - 36

รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปญั หาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพ่ือการพฒั นาคณุ ภาพชีวิตคนไร้บา้ น รหสั โครงการ 29-22100-95 รักษาพยาบาลขา้ ราชการ หรอื ระบบประกันสังคม ทาให้ประชาชนกลมุ่ ทไี่ ม่ได้รับความค้มุ ครองดังกล่าว ถูกดึงกลับเข้ามาเป็นส่วนหน่ึงของระบบประกันสุขภาพแห่งชาติของรัฐได้อย่างท่ัวถึง แต่เงื่อนไขภายใต้ ระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติของรัฐในเร่ืองบัตรประจาตัวประชาชนและเอกสารทางทะเบียน ราษฎรกลับเป็นอุปสรรคสาคัญในการกีดกันคนบางกลุ่ม อาทิ คนไร้บ้าน หรือคนที่ไม่มีเอกสารทาง ทะเบียนราษฎร ฯลฯ ให้ออกห่างไปจากสิทธิด้านสุขภาพที่พวกเขาพึงมี ทาให้รัฐไทยกลายเป็นทั้งผู้ให้ สทิ ธแิ ละผูก้ ดี กันสิทธิด้านสุขภาพของประชาชนในคนเดยี วกนั การอยู่ในพืน้ ที่สาธารณะในระยะเวลานาน เปน็ ปจั จยั สาคัญท่ีทาใหค้ นไร้บา้ นสุขภาพแยล่ ง แต่ คนกลุ่มนี้กลับไมส่ ามารถเขา้ ถงึ ระบบการรักษาพยาบาล ตามหลกั ประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติได้เพียงเพราะ ไม่มีบัตรประชาชน หรือเอกสารยืนยันตัวตนทางทะเบียนราษฎร การเข้าไม่ถึงสิทธิด้านสุขภาพของคน ไร้บ้านจึงกลายเป็นภาพสะท้อนของปัญหาในระบบสวัสดิการ และบริการสาธารณสุขของไทยที่ไม่ สามารถครอบคลุมประชาชนไดอ้ ยา่ งแทจ้ ริง 4 - 37

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปญั หาและสนับสนนุ องคค์ วามรู้ เพอื่ การพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตคนไร้บ้าน รหัสโครงการ 59-00124-05 3. ประเด็นคนไรบ้ ้านและองค์กรอาชญากรรม ในปัจจุบันการค้ามนุษย์ถือเป็นการกระทาในรูปแบบองค์อาชญากรรมรูปแบบหนึ่ง ที่มีการ พัฒนาขึ้นตามยุคสมัยจนทาให้เกิดความซับซ้อนและยากท่ีจะแก้ไข ทาให้เกิดปัญหาที่ลุกลามจนส่งผล ต่อภาพลักษณ์ของประเทศไทยเป็นอย่างย่ิง ซ่ึงกลุ่มคนไร้บ้านก็ถือได้ว่าเป็นกลุ่มคนอีกประเภทหน่ึงที่ มักจะตกเป็นเหยื่อของการค้ามนุษย์ โดยเฉพาะอย่างย่ิงการค้ามนุษย์ในรูปแบบขบวนการธุรกิจขอทาน หรือ การบังคับใช้แรงงานผิดกฎหมายบนเรือประมง ซ่ึงคนไร้บ้านมักจะตกเป็นกลุ่มเป้าหมายหลัก ของการกระทาผิดกฎหมายในลกั ษณะดงั กล่าวเสมอ 1) องคก์ รอาชญากรรมทางเศรษฐกจิ โดยทั่วไป แม้การขอทานจะเป็นการแสวงหาผลประโยชน์ ที่อาจไม่ได้ก่อความเดือดร้อนหรือ เสียหายต่อสังคม ในแง่ของความปลอดภัยต่อรา่ งกายหรือทรัพย์สิน จึงเป็นท่ีนิยมกระทากันในหมู่คนไร้ บ้านท่ีไม่มีต้นทุน ความสามารถ หรือ ทักษะในการประกอบอาชีพอื่น แต่ในทางภาพลักษณ์และความ เป็นระเบียบเรียบร้อยของสังคมน้ันมองว่าการขอทาน เป็นส่ิงท่ีเส่ือมเสียต่อภาพลกั ษณ์และความมั่นคง ของประเทศ จึงมีการระบใุ ห้การกระทาในลักษณะขอทานเปน็ ส่ิงที่ผิดกฎหมาย 98 และมีบทลงโทษทาง อาญาท่ีไม่รุนแรงมานัก 99 ซึ่งปรากฏใน พระราชบัญญัติควบคุมขอทาน พ.ศ. 2559 แต่ยังไงก็ตาม นอกจากการขอทานโดยทั่วไปของเหล่าคนไร้บา้ น ท่ไี มไ่ ดส้ ร้างผลกระทบอยา่ งรนุ แรงต่อสังคมแลว้ ยงั มี ลักษณะการขอทานอีกประเภท ท่ีเป็นลักษณะการขอทานท่ีผิดกฎหมายลักษณะอ่ืน และส่งผลกระทบ ในหลายด้าน นนั้ คอื การขอทานในรูปแบบธรุ กจิ การขอทานในรูปแบบธุรกิจนั้น ถือเป็นกระทาที่มีลักษณะเข้าข่ายการค้ามนุษย์ประการหน่ึง โดยปัญหาที่เก่ียวกับธุรกิจขอทานถือเป็นปัญหาทางสังคม ที่เกิดข้ึนมาอย่างยาวนานในประเทศไทย โดยเฉพาะกลุ่มบุคคลผู้มีลักษณะเป็นคนไร้บ้าน ซึ่งมักจะถูกเช่ือมโยงกับการกระทาความผิดในรูปแบบ ขอทานอยู่เสมอ โดยในส่วนของงานศึกษาเก่ียวกับการธุรกิจขอทานบางส่วน อันเก่ียวข้องกับกฎหมาย ยังมีจานวนไม่มากนัก เนื่องจากพระราชบัญญัติควบคุมขอทาน พ.ศ. 2559 ได้ประกาศบังคับใช้ ภายในระยะเวลาไม่นานนกั งานศึกษาส่วนหน่ึงจึงเป็นการศึกษาในบรบิ ทของกฎหมายเก่ียวกับขอทาน 98 พระราชบัญญัติควบคมุ การขอทาน พ.ศ. 2559 มาตรา 13 ห้ามบคุ คลใดทาการขอทาน การกระทาอยา่ งหน่ึงอย่างใดดังตอ่ ไปนี้ ให้ถือว่าเปน็ การขอทาน (๑) การขอเงนิ หรือทรพั ยส์ นิ จากผอู้ ื่นเพือ่ เลี้ยงชีวติ ไมว่ า่ จะเป็นการขอดว้ ยวาจา ขอ้ ความ หรอื การแสดงกิริยาอาการ ใด (๒) การกระทาดว้ ยวิธกี ารใดใหผ้ ้อู น่ื เกดิ ความสงสารและส่งมอบเงนิ หรือทรัพย์สินให้ การแสดงความสามารถ ไมว่ ่าจะเป็นการเล่นดนตรีหรือการแสดงอ่ืนใด เพอื่ ใหไ้ ดม้ าซึง่ เงนิ หรือทรพั ยส์ ินจาก ผู้ชมหรือผู้ฟงั การขอเงนิ หรือทรัพยส์ ินกนั ฐานญาตมิ ติ ร หรอื การเรี่ยไรตามกฎหมายวา่ ดว้ ยการควบคมุ การเร่ยี ไร ไมถ่ ือ วา่ เป็นการขอทานตามพระราชบัญญตั นิ ี้ 99 พระราชบญั ญตั ิควบคุมการขอทาน พ.ศ. 2559 มาตรา 19 ผใู้ ดฝ่าฝนื มาตรา ๑๓ วรรคหนง่ึ ตอ้ งระวางโทษจาคกุ ไมเ่ กนิ หนง่ึ เดือน หรือปรับไม่เกินหน่งึ หม่นื บาท หรอื ทง้ั จาท้งั ปรบั 4 - 40

รายงานวจิ ัยฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนุนองค์ความรู้ เพ่ือการพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ คนไร้บา้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 ที่ถูกยกเลิกการบังคับใช้ไปแล้ว จึงต้องศึกษางานเหล่าน้ันในส่วนของลักษณะปัจจัย หรือเงื่อนไขบาง ประการทเ่ี ก่ียวขอ้ งกับธุรกิจขอทาน ทม่ี กี ารเช่อื มโยงกบั คนไรบ้ า้ น ในงานศึกษาของ สมศักดิ์ ชินอรุณชัย ศึกษาถึงมาตรการทางกฎหมายต่อขอทาน และผู้ถือ ประโยชน์ต่อขอทานในประเทศไทย ในบริบทของสังคมภายใต้กฎหมาย พระราชบัญญัติควบคุมการ ขอทาน พ.ศ. 2484 และ ประกาศของคณะปฎิวัติ ฉบับที่ 294 ลงวันที่ 27 พฤศจิการยน พ.ศ. 2515 (กฎหมายท้ัง 2 ฉบับถูกยกเลิกไปแล้วในปัจจุบัน) ซึ่งมองว่าได้มีการพัฒนารูปแบบขอทานจาก อาชีพท่ไี มม่ กี ฎหมายรบั รอง ไปสูร่ ูปแบบธรุ กจิ ผิดกฎหมายที่มคี วามซบั ซ้อนมากข้นึ โดยมกี ารจดั รปู แบบ และใหก้ ารอานวยความสะดวก กับผู้แสวงหาประโยชนจ์ ากภายนอก ทาให้ผกู้ ระทาการขอทานบางส่วน นั้นถูก ล่อลวง ลักพา หรือถูกชักนามาบังคับให้ทาการของทาน จึงทาให้มีคนขอทานเข้าสู่ขบวนการ ธุรกิจขอทานท้งั โดยสมคั รใจและไมส่ มคั รใจ 100 สมศกั ดิ์ ชินอรณุ ชยั มองว่ากฎหมายที่บังคับใช้ในช่วงเวลานั้น (2537) ไมม่ ีประสทิ ธิภาพหรือ มีไม่เพียงพอ ที่จะควบคุมและแก้ไขปัญหาขอทานในรูปแบบดังกล่าวได้ ประกอบกับการท่ีเจ้าหน้าที่รัฐ ไม่ได้ใส่ใจและบกพร่องต่อหน้าท่ี101 ท้ังน้ี เพราะแม้แต่ในกรณีที่ผู้ถือประโยชน์ ได้กระทาความผิดทาง อาญา ไม่ว่าจะเป็นความผิดต่อเสรีภาพ หรือความผิดต่อร่างกาย แม้บุคคลเหล่านี้จะสามารถถูก ดาเนินคดีทางอาญาได้ แต่ก็ไม่ได้มีการเล็งเห็นถึงความสาคัญ หรือให้ความสาคัญกับกฎหมายมาตรา เหล่าน้ันแต่อย่างใด เพราะผู้กระทาความผิดมักไม่ถูกดาเนินคดี ซึ่งในกรณีนี้ สมศักดิ์ ได้ให้ข้อมูลที่ น่าสนใจจากการสัมภาษณ์เจ้าหน้าท่ีกรมประชาสงเคราะห์ว่า ผู้ที่ถือประโยชน์จากคนขอทานนั้นส่วน ใหญ่ยังไม่ถูกดาเนินคดี เพราะคนขอทานส่วนใหญ่ที่ถูกจับกุมน้ัน มักจะให้ปากคาไปในทานองที่ว่า กระทาการขอทานของตนนั้น กระทาโดยสมัครใจและไม่ได้ถูกข่มขู่หรือบังคับมา เน่ืองจากความเกรง กลัวต่ออิทธิพลของขบวนการธุรกิจขอทาน หรือ เกรงกลัวว่าจะขาดแหล่งอานวยสะดวกจากขบวนการ ธรุ กิจขอทาน หากตนไดอ้ อกจากสถานสงเคราะห์และกลับไปขอทานดังเดมิ 102 สิ่งท่ีช้ีให้เห็นถึงความเชื่อมโยงระหว่าง ขบวนการขอทานและคนไร้บ้านได้อย่างชัดเจน คือ นโยบายหรือมาตรการของรัฐท่ีมุ่งแก้ไขปัญหาการค้ามนุษย์ ผ่านกลุ่มคนไร้บ้าน อาทิ โครงการฟื้นฟู และพัฒนาศักยภาพคนเร่ร่อนเพื่อป้องกันการถูกล่อลวง ที่จัดตั้งขึ้นโดยกรมพัฒนาสังคมและ สวัสดกิ าร อันเปน็ ส่วนหนง่ึ ของยุทธศาสตรห์ ลกั คือการต่อตา้ นการคา้ มนุษย์ มีวตั ถปุ ระสงค์คอื 1. เพื่อให้คนเร่ร่อนและกลุ่มเส่ียงได้รับการคุ้มครองสิทธิ มีความรู้ความเข้าใจเรื่องสิทธิ สวัสดกิ ารและสิทธพิ ลเมอื ง ในการปอ้ งกนั มิให้ถูกล่อลวงและตกเป็นเหยอ่ื การค้ามนษุ ย์ 2. เพ่ือให้คนเร่ร่อนและกลุ่มเสี่ยงเข้าถึงบริการ ตามความจาเป็นข้ันพ้ืนฐานในการดารงชีวิต รวมทั้งบริการสวัสดิการสงั คมและสังคมสงเคราะห์ สาหรับพฒั นาศกั ยภาพให้สามารถพ่งึ ตนเองได้ 3. เพ่ือให้คนเร่ร่อนและกลุ่มเส่ียงได้รบั การพัฒนาศักยภาพทักษะด้านอาชีพ สามารถประกอบ อาชพี และมรี ายได้ 100 สมศักดิ์ ชินอรุณชัย. (2537). มาตรการทางกฎหมายต่อคนขอทานและผู้ถือประโยชน์จากคนขอทานในประเทศ ไทย. วทิ ยานิพนธ์นติ ิศาสตร์มหาบณั ฑติ .จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย. หนา้ 1-2 101 เพงิ่ อ้าง, หน้า 13-19 102 อา้ งแลว้ , เชงิ อรรถท่ี (100), หน้า 42-44 4 - 41

รายงานวิจยั ฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนุนองค์ความรู้ เพื่อการพัฒนาคุณภาพชวี ิตคนไร้บา้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 4. เพื่อดาเนินการร่วมมือกับภาคีภาคต่างๆ ในการป้องกัน แก้ไขปัญหาคนเร่ร่อนและสร้าง เจตคติของสงั คมเชิงบวกในการใหโ้ อกาสไดร้ บั การพัฒนา 103 เนื่องจากโครงการดังกล่าวเป็นโครงการท่ีจัดข้ึนโดยทางรัฐ จึงมีการประเมินความสาเร็จจาก ตัวช้ีวัดคือ จานวนประชากรเป้าหมายที่ได้รับการคุ้มครองและพัฒนาศักยภาพ ซึ่งมักจะมีผลลัพธ์ ความสาเรจ็ ในอัตราทสี่ ูง 104 ภายหลังจากทป่ี ระเทศไทยถกู จัดให้อยู่ในบญั ชีกลุ่มท่ี 3 (Tier 3) หรืออนั ดบั ต่าสดุ ของประเทศ ที่มีปัญหาเร่ืองการค้ามนุษย์ ในรายงานประจาปี เร่ือง สถานการณ์การค้ามนุษย์ (TIP Report) ที่ กระทรวงการต่างประเทศของสหรัฐอเมริกาได้จัดทาขึ้น ประเทศไทยถูกจัดให้อยู่ในกลุ่มดังกล่าว ตอ่ เนื่องกนั เปน็ ระยะเวลา 2 ปี (ปี 2557-2558)105 รัฐบาลไทยจงึ ไดใ้ หค้ วามสาคญั ต่อปญั หาการค้า มนษุ ยม์ ากยิ่งข้นึ โดยมีการประกาศใหก้ ารปอ้ งกันปราบกรามการค้ามนุษยเ์ ป็นวาระแห่งชาติ โดยเฉพาะ อย่างยิ่งขบวนการขอทาน ก็ถือเป็นส่วนหนึ่งที่ส่งผลต่อการจัดอันดับดังกล่าว106 โดยเฉพาะการ ปฏิบัติงานของเจ้าหน้าท่ีตารวจ ในแก้ไขปัญหาขบวนการขอทานท่ีพุ่งเป้าไปที่กลุ่มคนไร้บ้าน (จะ กลา่ วถึงในภายหลังในส่วนของทัศนคตขิ องรัฐ) ดังน้ี เมื่อกฎหมายฉบับที่บังคับใช้อยู่ในช่วงเวลานั้น ไม่สามารถแก้ไขปัญหาการขอทานที่ เช่ือมโยงกับการค้ามนุษย์ได้ เนื่องจากเป็นกฎหมายท่ีไม่มีบทบัญญัติลงโทษแก่ผู้แสวงหาประโยชน์จาก ขอทาน จึงนาไปสู่การบัญญัติกฎหมายพระราชบัญญัติควบคุมขอทาน พ.ศ. 2559 ข้ึนมาบังคับใช้ แทน กฎหมายพระราชบัญญตั ิควบคมุ การขอทาน พ.ศ. 2484107 กฎหมายควบคมุ การขอทานฉบบั ใหม่ไดบ้ ัญญัติเพ่ิมเติมในสว่ นของ “ผู้ทแี่ สวงหาประโยชน์จาก ขอทาน” ไว้ โดยกาหนดบทลงโทษท้ังการจาคุกและปรับ ต่อผู้ท่ีทาการ ใช้ จ้าง วาน สนับสนุน ยุยง ส่งเสรมิ รวมไปถงึ วิธกี ารอ่ืนๆ ทีท่ าใหผ้ อู้ ่นื ทาการขอทาน ทัง้ น้ี แมใ้ นบทบัญญัติดงั กล่าวจะได้กาหนดถึง 103 กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. แผนปฏิบัติราชการ (Action Plan) กระทรวงการพัฒนา สังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ประจาปีงบประมาณ พ.ศ. 2558 ( ตุลาคม 2557 - กันยายน 2558). [ข้อมูล ออนไลน]์ แหล่งข้อมูล : https://www.bps.m-society.go.th/uploads/content/download/54c61cebe116b.doc สบื คน้ วันท่ี 26 กมุ ภาพันธ์ 2560 104 กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์. สรุปผลประเมินความสาเร็จในภาพรวมของการดาเนินงาน ทกุ นโยบายและยทุ ธศาสตร์ของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่นั คงของมนษุ ย์ [ขอ้ มูลออนไลน์] แหล่งข้อมูล : https://www.m-society.go.th/download/article/article_20130703112526.pdf สืบค้น วนั ท่ี 26 กุมภาพันธ์ 2560 105 รายงานคา้ มนษุ ย์ปี 58 สหรฐั อเมรกิ าจดั อันดบั ไทยอยูบ่ ัญชีรั้งท้ายปที ี่ 2 ติดตอ่ กัน. (2558). [ขอ้ มลู ออนไลน์]. แหล่งท่มี า : http://prachatai.com/journal/2015/07/60560 สบื ค้นวันท่ี 26 กุมภาพันธ์ 2560 106 นายกรัฐมนตรปี ระกาศ \"การปอ้ งกนั ปราบปรามการค้ามนุษย์. (2558). [ข้อมลู ออนไลน์]. แหล่งท่ีมา : http://www.thaigov.go.th/th/government-th1/item/91126-id91126.html สืบค้นวันท่ี 26 กมุ ภาพันธ์ 2560 107 กม.ขอทานฉบับใหม่ มผี ลบังคบั ใช้ 28 ก.ค.น้ี ลงโทษหนกั มาเฟียหาผลประโยชน์. (2559). [ขอ้ มูลออนไลน์]. แหล่งท่ีมา : http://www.isranews.org/isranews-news/item/48001-kor27.html สืบค้นวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2560 4 - 42

รายงานวิจัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพื่อการพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตคนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 ลักษณะการกระทาที่เป็นเหตุในการเพ่ิมโทษไว้หลายรูปแบบก็ตาม แต่ยังคงมีข้อยกเว้นในส่วนของการ กระทาระหว่างบุพการีและผู้สืบสันดานในบางประการไว้108 นอกจากนี้ ยังมีบทบัญญัติที่กล่าวไว้อย่าง ชดั เจนถึงเร่ือง “การแสดงความสามารถ” วา่ ไมว่ า่ จะเป็นการเลน่ ดนตรหี รอื การแสดงอ่ืน เพ่อื การได้มา ซ่ึงเงินหรือทรัพย์สินจากผู้รับชมหรือผู้ฟัง รวมไปถึงการขอเงิน หรือทรัพย์สินกันฐานญาติมิตร หรือการ เร่ียไรตามกฎหมาย ไม่ถือว่าเป็นการขอทานตามกฎหมายฉบับนี้109 อีกทั้งยังได้กาหนดข้ันตอนและ วิธีการในการขออนุญาตเจ้าหน้าที่ เพ่ือกระทาการแสดงความสามารถดังกล่าวไว้ โดยไม่ได้บัญญัติถึง บทลงโทษในกรณที ม่ี กี ารฝ่าฝนื ไว้ เพียงแตม่ ขี ้อกาหนดให้พนักงานเจ้าหน้าที่ หรือเจา้ พนกั งานทอ้ งถ่ินใน เขตพ้นื ท่ี มีอานาจสัง่ ใหห้ ยดุ หรือยกเลิกการกระทาดังกลา่ วไว้เท่าน้นั 110 บทบัญญัติในลักษณะดังกลา่ วยงั คงถือว่าเป็นการเปิดโอกาสให้ผู้ประกอบธรุ กิจขอทาน หรือค้า มนุษย์ปรับเปลี่ยนรูปแบบการกระทา ไปเป็นการบังคับให้ทาการแสดงหรือเรี่ยไร เพ่ือหลีกเลี่ยงการ กระทาทตี่ ้องหา้ มตามบทบญั ญัติดงั กล่าว ประกอบกับปัจจยั บางประการที่ทาใหบ้ ุคคลไร้บา้ นนัน้ ยินยอม กระทาตาม ทาให้กฎหมายฉบับดังกล่าวไม่สามารถแก้ไขปัญหาขบวนการธุรกิจขอทาน และการค้า มนุษย์ได้อย่างแท้จริง ฉะนั้น การดาเนินการทางกฎหมายกับขบวนการขอทาน จึงต้องนา พระราชบัญญัติควบคุมขอทาน พ.ศ. 2559 มาพิจารณาร่วมกับ พระราชบัญญัติป้องกันและ ปราบปรามการค้ามนุษย์ พ.ศ. 2551 ซึ่งภายหลังจากการประกาศให้การค้ามนุษย์เป็นวาระแห่งชาติ นอกจากจะมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติควบคุมการขอทานฉบับใหม่แล้ว ยังได้มีการประกาศใช้ 108 พระราชบัญญตั ิควบคมุ การขอทาน พ.ศ. 2559 มาตรา 22 ผู้ใดแสวงหาประโยชนจ์ ากผู้ทาการขอทานโดยการใช้ จา้ ง วาน สนับสนุน ยุยงส่งเสริม หรือกระทาดว้ ย วิธีการอ่ืนใดใหผ้ ้อู ื่นทาการขอทาน ต้องระวางโทษจาคกุ ไมเ่ กนิ สามปี หรอื ปรับไมเ่ กนิ สามหมน่ื บาท หรอื ทัง้ จาท้ังปรบั ถ้าการกระทาความผดิ ตามวรรคหน่ึงเป็นการกระทาดังตอ่ ไปนี้ ผกู้ ระทาต้องระวางโทษจาคกุ ไม่เกนิ ห้าปี หรอื ปรบั ไม่เกนิ ห้าหมนื่ บาท หรอื ทัง้ จาทัง้ ปรับ (๑) กระทาต่อหญงิ มีครรภ์ ผสู้ ูงอายุ คนวกิ ลจรติ คนพกิ ารหรือทพุ พลภาพ หรือผู้เจบ็ ปว่ ย (๒) รว่ มกนั กระทาหรือกระทากับบคุ คลตงั้ แตส่ องคนข้นึ ไป ... (๔) กระทาโดยผ้ปู กครองหรือผดู้ แู ลของผู้ทาการขอทาน ... ความในวรรคหนึง่ และวรรคสอง (๑) (๒) และ (๔) ไมใ่ ชบ้ ังคบั กับการกระทาระหว่างบุพการีและผสู้ บื สนั ดาน 109 พระราชบัญญตั ิควบคุมการขอทาน พ.ศ. 2559 มาตรา 13 วรรคท้าย การแสดงความสามารถ ไม่วา่ จะเปน็ การเล่นดนตรีหรอื การแสดงอนื่ ใด เพื่อใหไ้ ด้มาซึง่ เงินหรอื ทรพั ย์สินจาก ผชู้ มหรอื ผู้ฟงั การขอเงินหรือทรพั ย์สนิ กนั ฐานญาติมติ ร หรอื การเรีย่ ไรตามกฎหมายว่าดว้ ยการควบคมุ การเร่ยี ไร ไม่ถอื วา่ เป็นการขอทานตามพระราชบญั ญตั นิ ี้ 110 พระราชบัญญตั ิควบคุมการขอทาน พ.ศ. 2559 มาตรา 14 ผู้ใดประสงค์จะเปน็ ผแู้ สดงความสามารถ ไมว่ า่ จะเป็นการเลน่ ดนตรหี รอื การแสดงอ่นื ใดตามมาตรา ๑๓ วรรคสาม ใหผ้ ู้นน้ั แจ้งเพือ่ เป็นผู้แสดงความสามารถตามระเบียบทีค่ ณะกรรมการกาหนด และเมอ่ื จะแสดง ความสามารถในพ้นื ที่ใด ให้แจ้งตอ่ เจา้ พนกั งานท้องถน่ิ ในเขตพ้ืนที่นนั้ เมื่อเจ้าพนกั งานท้องถ่นิ ในเขตพน้ื ท่ีไดร้ ับแจ้ง แลว้ ใหอ้ อกใบรบั แจ้งไว้เปน็ หลักฐาน ทัง้ น้ี ให้เจา้ พนักงานท้องถิน่ ในเขตพ้นื ที่ประกาศเปน็ การทว่ั ไปเพ่อื กาหนดเขต พืน้ ท่ีหรือสถานท่ีใดอนั เป็นทส่ี าธารณะ วันเวลา การใช้อุปกรณ์ หรือสง่ิ อืน่ ใด ใหใ้ ชใ้ นการแสดงความสามารถ ผู้ใดกระทาการฝ่าฝืนตามวรรคหนึ่ง พนักงานเจ้าหน้าท่ีหรือเจ้าพนักงานท้องถิ่นในเขตพ้ืนที่มีอานาจส่ังให้ผู้ นน้ั หยุดหรือเลกิ กระทาการดังกลา่ วได้ 4 - 43

รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนุนองค์ความรู้ เพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตคนไรบ้ ้าน รหสั โครงการ 59-00124-05 พระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการค้ามนุษย์ เพิ่มเติมอีก 2 ฉบับ คือ พระราชบัญญัติป้องกัน และปราบปรามการค้ามนุษย์ (ฉบับท่ี 2) พ.ศ. 2558 เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการป้องกันและ ปราบปรามการค้ามนุษย์ โดยกาหนดให้มีมาตรการสร้างแรงจูงใจให้ผู้พบเห็นเหตุการค้ามนุษย์ แจ้ง ข้อมูลต่อเจ้าหน้าท่ีของรัฐ และกาหนดมาตรการเพ่ิมอานาจทางปกครองให้แก่เจ้าหน้าท่ี รวมทั้ง ปรับปรุงบทกาหนดโทษท่ีเก่ียวข้องให้เหมาะสมย่ิงข้ึน 111 และ พระราชบัญญัติป้องกันและ ปราบปรามการค้ามนุษย์ (ฉบับที่ 3) พ.ศ. 2560 ที่มีการแก้ไขคานิยาม และเพิ่มลักษณะความผิด ฐานคา้ มนุษยใ์ หม้ คี วามชัดเจนมากขน้ึ และมกี ารปรับเพม่ิ โทษปรับให้สูงข้นึ กวา่ เดมิ 112 กฎหมายฉบับดังกล่าวนี้ได้มีการบัญญัติถึงการกระทา ท่ีเป็นการค้ามนุษย์ไว้อย่างกว้างขว้าง รวมไปถึงการนิยามให้การกระทาความผิดฐานค้ามนุษย์ ว่ามีลักษณะเป็นองค์กรอาชญากรรม โดยสรุป นิยามของการกระทาได้เป็น 3 ส่วน คือ ลักษณะการกระทา วิธีการ และวัตถุประสงค์ ที่นาไปสู่การหา ประโยชน์โดยมิชอบจากบุคคลอื่นไม่ว่าจะในรูปแบบใด และไม่ว่าบุคคลน้ันจะยินยอมสมัครใจหรือไม่ก็ ตาม โดยการกระทาที่ตรงกับนิยามคาว่า “ แสวงหาประโยชน์โดยมิชอบ” คือ การค้าประเวณี การเอา คนลงเปน็ ทาส การนาคนมาขอทาน การบังคบั ใช้แรงงานหรือบริการ113 ทง้ั น้ี กฎหมายฉบบั ดงั กลา่ วยงั ได้กาหนดบทลงโทษไว้สาหรับบุคคลและนิติบุคคล ในกรณีที่มีการกระทาที่มีลักษณะเป็นการค้ามนุษย์ หรือการกระทาอน่ื ใด ทีเ่ ป็นการเกย่ี วข้องกบั การค้ามนุษย์ตามทก่ี ฎหมายบัญญัติไว้ 114 โดยมโี ทษสงู สุด ถึงข้ันประหารชีวิต115 ซึ่งนอกจากบทลงโทษแล้ว กฎหมายฉบับดังกล่าวยังได้บัญญัติถึงมาตรการ เยยี วยา ชว่ ยเหลอื และคุ้มครองสวัสดิภาพผู้เสยี หาย จากการค้ามนุษย์ไว้อกี ดว้ ย116 ในส่วนของกรณีคนไร้บ้านท่ีตกเป็นเหยื่อของการขบวนขอทาน เป็นเด็กที่มีอายุต่ากว่า 18 ปี ซ่ึงมิได้ทาการสมรสนั้น ต้องนากฎหมาย พระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546 มาพิจารณาควบคู่ กับกฎหมาย 2 ฉบับข้างต้น โดยเฉพาะบทบัญญัติท่ีห้ามมิใหม้ ีการกระทา ที่เป็นการบังคบั ขู่เข็ญ ชักจงู 111 ประกาศแลว้ พ.ร.บ.ป้องกันและปราบปรามการคา้ มนุษย์ โทษหนกั ผ้ฝู ่าฝนื . (2558). [ข้อมลู ออนไลน์]. แหล่งที่มา : http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1430208867 สืบค้นวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2560 112 รฐั บาลประกาศใช้กฎหมายค้ามนษุ ย์ ฉบบั ท่ี 3 เพ่ิม. (2560). [ขอ้ มูลออนไลน]์ . แหล่งที่มา : http://www.aseanthai.net/ewt_news.php?nid=6807&filename=index สืบค้นวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2560 113 พระราชบัญญตั ิป้องกันและปราบปรามการค้ามนษุ ย์ (ฉบับท่ี 3) พ.ศ. 2560 มาตรา 4 ...การแสวงหาประโยชน์โดยมิชอบตามวรรคหนึ่ง หมายความว่า การแสวงหาประโยชน์จากการค้าประเวณี การผลิต หรือเผยแพรว่ ัตถุหรอื สอื่ ลามก การแสวงหาประโยชน์ทางเพศในรูปแบบอื่นการเอาคนลงเป็นทาสหรอื ใหม้ ีฐานะคล้าย ทาส การนาคนมาขอทาน การตัดอวยั วะเพือ่ การค้า การบังคบั ใช้แรงงานหรือบริการ หรือการอืน่ ใดทค่ี ล้ายคลึงกันอัน เป็นการขูดรีดบคุ คล ไมว่ า่ บคุ คลนั้นจะยินยอมหรือไม่กต็ าม 114 พระราชบัญญตั ปิ อ้ งกันและปราบปรามการค้ามนุษย์ พ.ศ.2551 หมวด 6 115 พระราชบญั ญัตปิ อ้ งกันและปราบปรามการคา้ มนุษย์ (ฉบับท่ี 2) พ.ศ. 2558 มาตรา 9 ถา้ การกระทาผดิ ตามมาตรา ๕๒ หรอื มาตรา ๕๓ วรรคสอง เป็นเหตใุ ห้ผถู้ กู กระทา (๑) รบั อันตรายสาหสั ตอ้ งระวางโทษจาคกุ ต้ังแต่แปดปีถงึ ยส่ี บิ ปี และปรบั ตง้ั แตห่ น่งึ แสนหกหมน่ื บาทถึงสแ่ี สนบาท หรอื จาคุกตลอดชีวติ (๒) ถงึ แก่ความตาย ต้องระวางโทษจาคกุ ตลอดชีวติ หรอื ประหารชีวติ 116 พระราชบัญญตั ปิ อ้ งกันและปราบปรามการคา้ มนษุ ย์ พ.ศ.2551 หมวด 4 4 - 44

รายงานวจิ ัยฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปญั หาและสนบั สนุนองคค์ วามรู้ เพอื่ การพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตคนไร้บ้าน รหัสโครงการ 59-00124-05 ส่งเสริม ยินยอม หรือ การอ่ืน ให้เด็กไปเป็นขอทาน เด็กเร่ร่อน หรือเป็นเครื่องมือในการขอทาน หรือ การกระทาอ่ืนทเ่ี ป็นการแสวงหาประโยชน์โดยมิชอบจากเด็ก117 อนั เปน็ บทบญั ญัติท่ีกาหนดพฤติการณ์ การกระทาท่ีถือเปน็ ความผิดกบั เดก็ ท่ีมีอายุตา่ กว่า 18 ปี แต่อย่างไรก็ตาม แม้จะมีกฎหมายหลายฉบับที่บังคับใช้แก่กรณีดังกล่าว แต่กลับมีการนา กฎหมายไปบังคับใช้อย่างบิดเบือน ไม่เป็นไปตามเจตนารมณ์ของกฎหมาย โดยเฉพาะใน กฎหมาย พระราชบัญญัติควบคุมขอทาน พ.ศ. 2559 ท่ีมีการปรับปรุงแก้ไขให้มีบทลงโทษแก่ผู้แสวงหา ประโยชนจ์ ากขอทาน เพ่ือหยุดยัง้ ตน้ ตอของการกระทาทีน่ าไปสู่การขอทาน แตท่ ว่าผ้บู งั คบั ใช้กฎหมาย ท่ีมีสว่ นเกี่ยวขอ้ งยังคงนากฎหมายไปบังคับใช้เพียงแคล่ งโทษกลุม่ คนขอทานเท่านัน้ ท้ังนี้ จากการรวบรวมข้อมูลของ โครงการรณรงค์ยุติธุรกิจเด็กขอทาน มูลนิธิกระจกเงา พบปัญหาจากการบังคับใช้กฎหมายอีกประการ น่ันคือ ตัวเจ้าหน้าท่ีผู้บังคับใช้กฎหมายน้ัน ยังมีความ สบั สนวา่ จะบังคบั ใช้กฎหมายฉบับใดเปน็ หลัก ในการดาเนินคดีกบั ผู้ท่ีพาเด็กมาขอทาน เนื่องจากปัญหา ขอทานเด็กน้ันมีหลายกรณีด้วยกัน ท้ังกรณีค้ามนุษย์ บุพการีกระทากับผู้สืบสันดาน (ท่ีมีท้ังการบังคับ และเด็กสมัครใจมาทาการขอทาน) เด็กถูกทอดทิ้ง หรือ เป็นเด็กท่ีมาขอทานเพ่ือประทังชีพเอง ความ สบั สนเหล่าน้ี ไดส้ ง่ ผลให้เจ้าหนา้ ท่ตี ารวจหรือหน่วยงานท่ีเก่ยี วข้องบางแหง่ นากฎหมายท่ีมอี ัตราโทษท่ี รุนแรงเกินความจาเป็นมาบังคับใช้แก่กรณี ซึ่งเป็นผลมาจากการที่เจ้าหน้าท่ีใชเ้ พียงดุลพินิจของตน แต่ ไม่ได้นากรณีศึกษาต่างๆ มาทาการวิเคราะห์และกาหนดวิธีการหรือข้ันตอนการปฏิบัติ เพื่อให้ทุก หน่วยงานท่ีเก่ียวข้องดาเนินการไปในทิศทางเดียวกัน ทั้งน้ี มูลนิธิกระจกเงาได้เสนอแนะให้หน่วยงานท่ี เก่ียวข้องกับปัญหาเด็กขอทาน ทั้งภาครัฐและเอกชนได้มีการหารือถึงแนวทางการปฏิบัติ ให้เป็นไปใน ทิศทางเดียวกัน เพื่อมิให้เกิดการลักลั่นในการบังคับใช้กฎหมาย และมีความเป็นระบบระเบียบมาก ย่งิ ขน้ึ 118 2) การบังคับใช้แรงงานผดิ กฎหมายบนเรือประมง นอกเหนือจากขบวนการขอทานแล้ว การค้ามนุษย์ที่มักจะเช่ือมโยงกับกลุ่มคนไร้บ้านอีก ประเภทหน่ึงก็คือ การบังคับใช้แรงงานผิดกฎหมายบนเรือประมง ซึ่งการหลอกไปใช้แรงงานบน เรอื ประมงน้ัน เปน็ ลักษณะการแสวงหาแรงงานในรูปแบบที่ผิดกฎหมาย และมกั จะมีการสร้างเครือข่าย กับกลุ่มคนในสายอาชีพต่างๆ เพื่อเสาะหากลุ่มชายทั่วไป โดยไม่คานึงถึงสมัครใจ และอายุ เพื่อไป ทางานบนเรื่องประมง โดยมีการหักค่าหน้านายจากการทางานเหล่าน้ัน ซ่ึงกลุ่มคนไร้บ้านก็ตกเป็น กล่มุ เปา้ หมายของการเสาะหาดงั กล่าวเช่นกนั 119 117 พระราชบัญญตั คิ มุ้ ครองเดก็ พ.ศ. 2546 มาตรา 26 อนุ 5 ภายใต้บังคับบทบัญญัติแห่งกฎหมายอื่น ไม่ว่าเด็กจะยินยอมหรือไม่ ห้ามมิให้ผู้ใดกระทาการ ดังต่อไปนี้ … (๕) บังคับ ขู่เข็ญ ชักจูง ส่งเสริม ยินยอม หรือกระทาด้วยประการใดให้เด็กไปเป็นขอทาน เด็กเร่ร่อน หรือใช้เด็กเป็น เครอ่ื งมอื ในการขอทานหรือการกระทาผดิ หรอื กระทาด้วยประการใดอันเป็นการแสวงหาประโยชน์โดยมชิ อบจากเด็ก … 118 มลู นิธกิ ระจกเงา เผยรายงานสถานการณ์ปัญหาเด็กขอทานรอบปี 59. (2560). [ขอ้ มูลออนไลน์]. แหล่งทีม่ า : https://prachatai.com/journal/2017/01/69505 สบื ค้นวันที่ 26 กุมภาพนั ธ์ 2560 119 อาชพี สุดเสย่ี ง‘แรงงานบนเรอื ประมง’ ถูกหลอก งานหนัก เฆ่ยี นตี ไม่ได้คา่ แรง. (2559). [ขอ้ มลู ออนไลน์]. 4 - 45

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนบั สนุนองค์ความรู้ เพ่อื การพฒั นาคุณภาพชวี ติ คนไรบ้ า้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 จากการสารวจของ ศูนย์ปฏิบัติการต่อต้านการค้ามนุษย์มูลนิธิกระจกเงา (2551) พบว่ามีผู้ เดนิ ทางเข้ามาหางานทาในเมืองหลวงจานวนมาก ตกเป็นเหยือ่ ของขบวนการคา้ มนุษย์ โดยเฉพาะอย่าง ยิ่งการถูกบังคับให้ใช้แรงงานบนเรือประมง ซึ่งลักษณะพฤติกรรมของขบวนการค้ามนุษย์ จะเร่ิมจาก การมองหาเหย่ือที่เดินทางเข้ามาหางานทาในกรุงเทพฯ เหย่ือท่ีไม่มีงานทาและเหย่ือที่ไม่มีท่ีพักอาศัย เปน็ หลักแหล่ง ขบวนการค้ามนุษยก์ ลุม่ นี้จะเข้าไปทาทีต่ สี นิท พดู คุย ชกั ชวน และนาเสนอวา่ มงี านให้ทา เป็นงานสบาย รายได้ดี ซึ่งผู้เสียหายส่วนใหญ่มักจะหลงเช่ือ ผลสุดท้ายจึงถูกนาไปขายต่อให้กับ เรอื ประมงในราคาประมาณ 1-3 หม่นื บาทตอ่ หัว120 งานวิจัยท่ีเก่ียวข้องกับคนไร้บ้านของ อ.บุญเลิศ วิเศษปรีชา ท่ีถูกถ่ายทอดออกมาเป็นหนังสือ ในช่ือเรื่องว่า “ โลกของคนไร้บ้าน ” นั้น ได้เล่าถึงประสบการณ์ของคนไร้บ้านท่ีตกเป็นเหย่ือการค้า มนุษย์บนเรือประมง โดยอธิบายถึงการถูกบุคคลที่แสดงตนว่าเป็นนายหน้าหลอกไปลงเรือประมง และ ให้ทางานในลักษณะงานท่ีหนักและได้ค่าแรงไม่ครบ เน่ืองจากมีการหักค่าแรง คนไร้บ้านท่ีเผชิญกับ ประสบการณ์ดังกล่าว บางคนสามารถไหวตัวทันหลบหนีมาได้ ส่วนบางคนไม่สามารถหลบหนีมาได้ อีก ทั้งยังต้องประสบเหตุทาให้พิการ โดยเรือประมงไม่รับผิดชอบใดๆ เพียงแค่นาตัวไปส่งให้กองทัพเรือ เทา่ นั้น121 อีกหน่งึ ขอ้ มูลเกี่ยวกบั เรอ่ื งดงั กลา่ วน้นั นที สรวารี นายกสมาคมสร้างสรรคก์ ิจกรรมอสิ รชน ซง่ึ ได้ทางานกับเด็กเร่ร่อนมาเป็นระยะเวลานาน ได้อธิบายว่าสถานการณ์เด็กเร่ร่อนในปัจจุบันน้ัน กาลัง เลวร้ายลงเป็นอย่างมาก ด้วยสถานการณ์ที่เด็กเร่ร่อนจานวนมาก ถูกชักจูงเข้าสู่กระบวนการของธุรกิจ ผิดกฎหมายรูปแบบต่างๆ โดยเฉพาะธุรกิจค้ามนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นการค้าบริการทางเพศจนถึงแรงงาน เถื่อน นที ให้ข้อมูลว่าเรื่องแรงงานทาสบนเรือประมงนั้น จะมีเรือประมง 2 ลา โดยลาหนึ่งจะมีการจด ทะเบียนถูกต้องตามกฎหมาย ทาหน้าที่คอยส่งแรงงานทาสไปให้เรืออีกลาหนึ่ง ท่ีจะลอยอยู่กลางทะเล ซ่ึงวิธีการพาตัวเด็กขึ้นไปบนเรือก็จะมีด้วยกันหลายวิธี ต้ังแต่การมอมยาไปจนถึงการใช้กาลัง และเมื่อ ขึ้นไปอยู่บนเรือแลว้ เจ้าของเรือก็จะควบคมุ เด็กเหล่าน้ันด้วยวิธตี ่างๆ ต้ังแต่การทรมานทุบตี การบังคับ ให้เสพยาเสพตดิ ไปจนถงึ การนาผู้หญิงไปขายบริการทางเพศบนเรือ ทงั้ นี้ กล่มุ คา้ มนษุ ย์เหลา่ นีจ้ ะอาศัย พน้ื ทแี่ ถวฝง่ั ธน วงเวยี นใหญ่ มหาชยั เปน็ สถานที่ดาเนินการดังกล่าว นที ยงั ไดก้ ล่าวอีกว่า ในแตล่ ะปมี กั มเี ด็กเรร่ ่อนจานวนนบั ไมถ่ ว้ นหายไปจากท้องถนน สว่ นใหญ่ จะถูกนาเข้าสู่กระบวนการค้ามนุษย์ ซ่ึงเม่ือถูกใช้งานจนถึงระยะหนึ่งหรือจนแรงงานหมดแรงแล้ว แรงงานเหล่าน้ันจะถูกฆ่าด้วยการถีบลงเรือให้จมน้าตาย หรือในธุรกิจยาเสพติดก็มักจะปิดปากเด็ก เหล่าน้ีโดยการให้เสพยาจนเกินขนาดตาย หรือให้เสพยาจนมึนเมาแล้วผลักตกคลอง ให้เด็กช่วยตัวเอง ไม่ได้จนตายไปเอง ซง่ึ เมอ่ื ตารวจมาพบศพก็จะสรุปว่าเด็กเหล่านั้น เสพยาจนมึนเมาและตกคลองตายไป เอง โดย นที เองน้ันก็ไม่ทราบจานวนเด็กเร่ร่อน ผู้ตกเป็นเหย่ือของขนวนการค้ามนุษย์ท่ีแน่นอน เน่ืองจากเด็กเร่ร่อนส่วนใหญ่ที่หายไปแล้วนั้น มักจะไม่ได้รอดกลับมา อีกทั้งสาเหตุสาคัญที่ทาให้เด็ก แหล่งที่มา : http://www.tcijthai.com/news/2016/10/scoop/6454 สืบค้นวันท่ี 26 กมุ ภาพนั ธ์ 2560 120 5 จดุ เส่ียงในกทม.แหล่งคา้ มนษุ ย์ล่อลวงคนงาน. (2551). [ขอ้ มูลออนไลน]์ . แหล่งท่ีมา : http://www.mirror.or.th/autopagev4/show_page.php?topic_id=976&auto_id=10& TopicPk= สืบค้นวนั ท่ี 26 กมุ ภาพันธ์ 2560 121 บญุ เลศิ วเิ ศษปรชี า. (2546). โลกของคนไรบ้ า้ น. กรุงเทพฯ: ศูนยม์ านษุ ยวิทยาสริ ินธร. หน้า 77,138 4 - 46

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพอื่ การพฒั นาคุณภาพชีวติ คนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 เร่ร่อนเป็นเหยื่อของธุรกิจผิดกฎหมายเหล่านี้ เพราะเด็กเร่ร่อนเหล่านี้ไม่มีเอกสารทางราชการมาเป็น หลักฐานในการยืนยันตัวตน ไม่มีแม้แต่บัตรประชาชน เด็กส่วนใหญ่ออกเร่ร่อนต้ังแต่อายุ 12-14 ปี เมื่อแจ้งความกับตารวจก็มักจะไม่ได้รับความสนใจ อีกท้ังบางครั้งยังมีปัญหาเร่ืองสัญชาติ ดังน้ี แทนท่ี เด็กจะได้รับการช่วยเหลือ กลับถูกเข้าใจผิดว่าเป็นแรงงานต่างด้าว และถูกผลักดันออกนอกประเทศ แทน นอกจากน้ี นที ยังได้ถ่ายทอดประสบการณ์โดยตรงของ เพชร คนไร้บ้านที่ถูกหลอกลงเรือ และได้เล่าถึงประสบการณ์ท่ีเขาถูกติดต่อ ให้ทางานบนเรือหาปลาด้วยค่าตอบแทนท่ีน่าสนใจ แต่กลับ ถูกบังคับให้ทางานโดยไม่มวี ันหยุดต่อเน่ืองกนั ถึง 4 เดือน วันละมากกว่า 20 ช่วั โมง โดยต้องทางานทุก รปู แบบ ตั้งแตห่ าปลาไปจนถงึ เปน็ กะลาสีเรือจาเป็น ทแี่ ม้จะได้รบั บาดเจบ็ จากการทางานแต่ก็ยังต้องทา ต่อไป เพราะหากหยุดจะได้รับการลงโทษ ท่ีโหดร้ายและทารุณมากกว่าแผลท่ีได้รับบาดเจ็บ บางครั้งมี การขู่ฆ่าและนาศพท้ิงลงทะเล หากไม่ทางานต่อโดยให้เหตุผลว่าเรือน้ันอยู่บนน่านน้าประเทศอื่น หาก เรียกให้ตารวจช่วย ก็จะโดนตารวจประเทศนั้นจับกุมอีก เพชร เล่าว่า หลังจากที่หนีออกมาได้ กลับถูก กลุ่มผู้ค้ามนุษย์พาไปทางานลักษณะดังกล่าวอีกคร้ัง โดยการอุ้มพาตัวไปโดยไม่ได้ยนิ ยอม และแม้จะทา การหนกี อ่ นขน้ึ เรอื เพ่ือไปแจ้งตารวจ แตต่ ารวจกลบั นาตัวมาสง่ ใหก้ ลุ่มค้ามนุษยน์ ัน้ อีกคร้งั เพราะรู้จักกัน เมื่อรู้ว่าตารวจไม่สามารถช่วยได้ จึงยอมกลับไปทางานอีกครั้งและได้หลบหนีออกมาในภายหลัง เพชร ยงั ได้ใหข้ ้อมลู อกี วา่ กล่มุ ผู้คา้ มนษุ ย์มกั อาศัยพื้นทีแ่ ถววงเวยี นใหญ่ และแถววัดดงมูลเหลก็ พระประแดง มองหาเด็กเร่ร่อน โดยทาทีเข้าไปชักชวนก่อนหน่ึงคน ถ้าเด็กไหวตัวทันก็จะพาพวก 4-5 คนเดินตาม บางครงั้ กอ็ มุ้ พาตัวไป หรือบางครั้งกใ็ ช้ปืน หรอื มีดจไ้ี ป บางครัง้ กม็ อมยาใหห้ ลับ เพื่อนาตัวไปขึ้นเรือ122 ในส่วนของกฎหมายระหว่างประเทศ แม้ใน ปี 2543 ประเทศไทยจะได้ลงนามเข้าร่วม ใน อนุสัญญาสหประชาชาติเพื่อการต่อต้านอาชญากรรมข้ามชาติท่ีจัดต้ังในลักษณะองค์กร (United Nations Convention against Transnational Organized Crime ) และได้ร่วมลงนามอีกครั้งในปี 2544 ในพิธีสารเพ่ิมเติมว่าด้วยการป้องกัน ปราบปราม และลงโทษการค้ามนุษย์ โดยเฉพาะสตรี แ ล ะ เ ด็ ก ( Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children) และ โดยเฉพาะอย่างย่ิงใน พิธีสารว่าด้วยการต่อต้านการลักลอบขนผู้ โยกย้ายถิ่นฐานโดยทางบก ทะเล และอากาศ (Protocol Against the Smuggling of Migrants by Land, Sea and Air) ซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับ การค้ามนุษย์ในรูปแบบการบังคับใช้แรงงานผิดกฎหมาย บนเรอื ประมง โดยตรง และในปี 2556 ประเทศไทยได้ให้สัตยาบันเข้าร่วมเปน็ ภาคีใน อนุสัญญาสหประชาชาติเพื่อ การต่อต้านอาชญากรรมข้ามชาติท่ีจัดตั้งในลักษณะองค์กร และ พิธีสารว่าด้วยการป้องกัน ปราบปรามและลงโทษ การค้ามนุษย์โดยเฉพาะสตรีและเด็ก123 แต่ไม่ได้ให้สัตยาบันใน พิธีสารว่า ด้วยการต่อต้านการลักลอบขนผู้โยกย้ายถ่ินฐานโดยทางบก ทะเล และอากาศ ส่งผลให้มีเพียง 122 นที สรวาร.ี (2555). คนเร่รอ่ น กบั ความเสีย่ ง โดนหลอกข้ึนเรอื ประมง. [ข้อมลู ออนไลน์] แหลง่ ข้อมลู : https://www.gotoknow.org/posts/165695 สบื ค้นวนั ที่ 26 กุมภาพันธ์ 2560 123 พระองค์เจ้าพชั รกติ ิยาภาทรงย่ืนสัตยาบนั สารและพธิ ีสาร.... (2556). [ขอ้ มลู ออนไลน์] แหล่งข้อมูล : http:// http://www.tijthailand.org/main/th/content/117.html สืบค้นวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2560 4 - 47

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะห์สภาพปญั หาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพือ่ การพัฒนาคุณภาพชีวิตคนไร้บา้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 ข้อกาหนดในอนุสัญญาและพิธีสาร ที่มีการให้สัตยาบันเท่านั้นท่ีมีผลบังคับใช้ในประเทศไทยได้ ส่วนพิธี สารว่าด้วยการต่อต้านการลักลอบขนผู้โยกย้ายถิ่นฐานโดยทางบก ทะเล และอากาศ ที่ประเทศไทยได้ ลงนามแต่ไม่ได้ให้สัตยาบันน้ัน ยังคงไม่มีผลบังคับใช้ในประเทศ ประเทศไทยจึงมีฐานะเป็นเพียงรัฐ สังเกตการณ์ในปัญหาดังกล่าว และไม่สามารถใช้กลไกความร่วมมือตามพิธีสารฉบับดังกล่าวได้ ดังนี้ กฎหมายท่ีจะสามารถนามาบังคับใช้กับปัญหา การบังคับใช้แรงงานผิดกฎหมายบนเรือประมง คือ พระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการค้ามนษุ ย์ พ.ศ. 2551 เพียงฉบับเดียว ทาให้การป้องกัน และปราบปรามการค้ามนุษย์ในรูปแบบการบังคับใช้แรงงานผิดกฎหมายนั้น ยังคงไม่มีประสิทธิภาพ เพยี งพอ 3) การค้าประเวณี การค้าประเวณีหรือการขายบริการทางเพศน้ัน เป็นอาชีพท่ีนิยมในกลุ่มคนไร้บ้านบางกลุ่ม โดยเฉพาะในกลุ่มคนไร้บ้านที่ยังเป็นเด็กหรือเยาวชน เนื่องจากการเป็นส่ิงที่ทาได้ง่าย และได้รับ ค่าตอบแทนง่ายกว่า เม่ือเทียบกับการทางานแบบอ่ืน โดยใช้เพียงแค่ร่างกายของตนเอง ซึ่งมักจะ ก่อให้เกิดปัญหาตามมา ท้ังในกลุ่มคนไร้บ้านเองและสังคมภายนอก เช่น การตั้งครรภ์ในขณะท่ียังไม่ พรอ้ ม หรอื เกิดการแพร่ระบาดของโรคติดตอ่ ทางเพศ หรอื ภาพลกั ษณ์ของสงั คม จากข้อมูลของ ทศพล บัวศรี ผู้ประสานงานมูลนิธิสร้างสรรค์เด็ก ที่ได้เก็บรวบรวมข้อมูล เกยี่ วกบั เดก็ เร่ร่อนในปี 2553 พบว่า ในชว่ งเวลาดังกลา่ ว เดก็ เรร่ อ่ นนิยมขายบริการกนั มากข้นึ เพราะ สามารถหาเงินได้ง่าย เมื่อเทียบกับการรับจ้างทั่วไปหรือการเก็บขยะ โดยไม่ได้คานึงถึงโรคติดต่อหรือ ภาพลักษณ์ของตน ซง่ึ เด็กทขี่ ายบริการสว่ นมากจะเปน็ เด็กผูช้ ายอายุประมาณ 14-24 ปี 124 การค้าประเวณี มีกฎหมายเฉพาะที่บัญญัติไว้นั้นคือ พระราชบัญญัติป้องกันและปราบปราม การค้าประเวณี พ.ศ. 2539 โดยได้กาหนดการกระทาผิดเก่ียวกับการค้าประเวณีเป็นความผิดซ่ึง จะต้องได้รับโทษ โดยมีท้ังโทษปรับและโทษจาคุก ซึ่งครอบคลุมไปถึงตัวผู้ค้าประเวณี ผู้เป็นธุระจัดหา ล่อหรือชักพา บุคคลอ่ืนไปค้าประเวณี รวมถึงผู้เข้าไปใช้บริการด้วย125 และในกรณีของผู้แสวงหา ประโยชน์น้ัน ย่อมสามารถดาเนินการทางกฎหมายได้ โดยพิจารณาร่วมกับ พระราชบัญญัติป้องกัน และปราบปรามการค้ามนุษย์ พ.ศ. 2551 ทาให้ในแง่ของกฎหมายในเรื่องการค้าประเวณีน้ัน มี กฎหมายท่ีคลอบคลุม และเพียงพอต่อการยับยงั้ และป้องกันการค้าประเวณี แต่ในทางปฏิบัติ การค้าประเวณียังคงมีให้เห็นกันอย่างท่ัวไป โดยคนไร้บ้านยังคงตกเป็นเหยื่อ จากการค้ามนุษย์ในรูปแบบดงั กล่าว และถึงแม้ในทุกปีจะมีการปราบปรามและจับกุมอยา่ งต่อเนือ่ ง แต่ ปัญหาการค้าประเวณีก็ยังคงไม่หมดไปหรือมีทีท่าว่าจะลดลง ซึ่งอาจเป็นปัญหาที่มาจากการบังคับใช้ กฎหมายของเจ้าหน้าท่ีผู้บังคับใช้กฎหมาย จนทาให้มีการประกาศมาตรการลงโทษภายในหน่วยงานท่ี รบั ผดิ ชอบตอ่ พื้นท่ี ท่มี ผี ลการปฏิบัตนิ ้อยหรือไม่กวดขนั จับกมุ 126 124 ทศพล บัวศรี. อา้ งถงึ ใน เดก็ เร่ร่อนฮติ ขายตัวพงุ่ . (2553). [ข้อมลู ออนไลน]์ แหล่งข้อมูล : http://www.posttoday.com/analysis/report/34773 สบื ค้นวนั ที่ 26 กุมภาพนั ธ์ 2560 125 พระราชบญั ญัตปิ อ้ งกนั และปราบปรามการคา้ ประเวณี พ.ศ. 2539 126 บช.น.แถลงจบั คา้ มนษุ ย์ 5 ราย คาดโทษจนท.ละเลยสั่งช่วยราชการ 30 วนั . (2560). [ขอ้ มลู ออนไลน์] แหลง่ ข้อมลู : https://www.khaosod.co.th/breaking-news/news_508640 สืบคน้ วนั ท่ี 26 กมุ ภาพันธ์ 2560 4 - 48

รายงานวิจัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนบั สนนุ องค์ความรู้ เพอื่ การพฒั นาคุณภาพชวี ติ คนไร้บา้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 3.1 ทศั นคติของรัฐต่อคนไร้บ้านและอาชญากรรม 1) ในทางกฎหมาย จะสังเกตได้ว่าใน พระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546 ที่ได้กล่าวมาข้างต้น บัญญัติ คา ว่า “เด็กเร่ร่อน” ว่าเป็นการกระทาท่ีต้องห้ามในหมวดหมู่เดียวกับ “การขอทาน” โดยได้นิยามคาว่า “เดก็ เร่รอ่ น” ไวใ้ นลกั ษณะท่คี ลา้ ยคลึงกับ “เด็กไรบ้ า้ น” กลา่ วคือ เดก็ ทไ่ี มม่ ีบุพการหี รือผปู้ กครองดูแล หรือมีแต่ไม่สามารถเล้ียงดูได้ จนเป็นเหตุให้ต้องเร่ร่อนไปในที่ต่างๆ รวมไปถึงเด็กที่มีพฤติกรรมใช้ชีวิต เร่ร่อนจนอาจจะเกิดอันตรายได้127 โดยรัฐไทยในปัจจุบันมักจะใช้คาว่า “คนเร่ร่อน” เพ่ือนิยามถึง บคุ คลท่ไี มม่ ที อี่ ยอู่ าศัยเป็นหลักแหลง่ อนั เปน็ ลักษณะหนง่ึ ของกลุ่มคนทีเ่ รยี กว่าคนไร้ที่พึ่ง 128 การแสดงทัศนคติของรัฐต่อคนไร้บ้านผ่านบทบัญญัติของกฎหมาย ไม่ได้ปรากฏขึ้นครั้งแรกใน พระราชบัญญัติฉบับดังกล่าว แต่กฎหมายบางฉบับในอดีต ก็ได้มีการบัญญัติถึงบุคคลท่ีมีลักษณะ ใกลเ้ คยี งกับคนไรบ้ ้าน โดยใช้คานิยามลกั ษณะอน่ื อาทิ กฎหมายตราสามดวง ในส่วนของพระอัยการลักษณะพยานนั้น ได้บัญญัติถึงบุคคลที่มีลักษณะ “คนไม่มีเรือนท่ีอยู่” เป็น 1 ใน 33 จาพวกพยานที่ต้องห้ามรับฟัง ด้วยเหตุผลท่ีว่า คนจรจัดในลักษณะดังกล่าว มีฐานะทาง สังคมหรือมีอาชีพบางอย่างที่ไม่ยอมรับ ทาให้ถ้อยคาของบุคคลเหล่านี้ไม่น่าเชื่อถือและสังคมไม่ ยอมรับ129 แม้ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลท่ี 5) จะมีการบัญญัติ แกไ้ ขเปล่ียนแปลงกฎหมาย ด้วยการตราพระราชบัญญตั ิเรือ่ งพยานบุคคลทรี่ ับฟังได้เพ่ิม 11 จาพวก ซง่ึ ท้ังหมดเคยเป็นพยานจาพวกต้องห้ามรับฟัง ทาให้พยานจาพวกต้องห้ามรับฟังเหลือเพียง 22 จาพวก เท่านั้น แต่ “คนไม่มีเรือนท่ีอยู่” ยังคงมีสถานะเป็นพยานต้องห้ามรับฟังเช่นเดิม130 จนกระทั่งมีการ ยกเลิกบทบัญญัติเรื่องพยานต้องห้ามรับฟังดังกล่าว ในพระราชบัญญัติลักษณะพยาน ร.ศ.113 และ เปลี่ยนเงื่อนไขในการรับฟังพยานหลักฐาน เป็นคุณสมบัติทางร่างกายของพยานบุคคลแทนจนถึง ปจั จุบนั 131 พระราชบัญญตั ิดัดสันดานคนจรจดั และคนท่ีเคยตอ้ งโทษหลายคร้ัง ร.ศ. 127 มใี จความสาคัญในตอนต้นว่า 127 พระราชบญั ญัติค้มุ ครองเด็ก พ.ศ. 2546 มาตรา 4 ... “เด็กเรร่ ่อน” หมายความว่า เด็กที่ไมม่ ีบดิ ามารดาหรอื ผู้ปกครองหรือมีแต่ไม่เลย้ี งดหู รือไม่สามารถเลีย้ งดู ได้ จนเป็นเหตุให้เด็กต้องเร่ร่อนไปในที่ต่าง ๆ หรือเด็กท่ีมีพฤติกรรมใช้ชีวิตเรร่ ่อนจนน่าจะเกิดอันตรายต่อสวัสดิภาพ ของตน 128 กรมพฒั นาสงั คมและสวัสดกิ าร. คนไร้ท่ีพงึ่ . [ข้อมูลออนไลน]์ แหล่งข้อมูล : http://61.19.50.68/dsdw/page.php?module=service&pg=servicedetail&ser_id=1 สืบค้น วันที่ 27 กมุ ภาพนั ธ์ 2560 129 อภินันท์ ศรีศิริ. (2552). เปรียบเทียบแนวคิดและหลักเกณฑ์ในการรับฟังพยานหลักฐานตามกฎหมายตราสาม ดวงกับคดีอาญาไทยในปจั จบุ นั . วิทยานพิ นธน์ ิติศาสตรม์ หาบัณฑิต. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.์ หนา้ 68,71 130 เพิ่งอ้าง, หน้า 95 131 อ้างแล้ว, เชงิ อรรถท่ี (129), หน้า 101 4 - 49

รายงานวิจัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนุนองคค์ วามรู้ เพ่อื การพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตคนไร้บ้าน รหัสโครงการ 59-00124-05 “มีพระบรมราชโองการในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว ดารัสเหนือเกล้าฯ สั่งว่า เวลานี้มีคนบางจาพวกท่ีปรากฏว่า มิได้ประกอบการทามาหาเลี้ยง ชีพอย่างใด และไม่มีหลักแหล่ง เท่ียวอาศัยนอนตามศาลาวัดบ้าง ตามโรงบ่อนบ้าง โดยมากเป็นคนที่ ประพฤติการชั่วฉกชิงว่ิงราว ลักทรัพย์ของสาธารณชน ต้องรับพระราชอาญาคนละหลายๆ คร้ังก็มี คน จาพวกเหล่าน้ี สมควรที่จะมีท่ีดัดสันดานให้กลับเป็นคนประพฤติดี ประกอบการทามาหาเลี้ยงชีพเป็น ประโยชนแ์ ก่ตนต่อไป จึงทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ใหต้ ราพระราชบญั ญตั ไิ ว้สืบไป”132 ถ้อยคาดังกล่าวแสดงให้เห็นว่ากฎหมายฉบับน้ี เกิดขึ้นในบริบทของยุคสมัยที่คนไร้บ้านท่ีไม่มที ่ี อยู่อาศัย และไม่ได้ประกอบอาชีพอื่นใด จึงถูกรัฐไทยในสมัยนั้นมองว่าส่วนใหญ่เป็นผู้ที่มีพฤติกรรม ในทางที่ไม่ดีและเป็นอาชญากรรม จึงได้ทาการบัญญัติเหตุเพ่ิมโทษไว้หลายประการ เช่น การขับไล่ ออกไปอยหู่ วั เมอื งอ่นื 133 อย่างไรก็ตาม แม้ภายหลังจะมีการบัญญัติ พระราชบัญญัติกักกันผู้มีสันดานเป็นผู้ร้าย พ.ศ. 2479 เพื่อยกเลิกกฎหมายฉบับดังกล่าวแล้ว แต่ยังคงมีข้อความท่ีระบุว่า “นอกจากบทบัญญัติที่ เก่ียวกับคนจรจัด”134ยกเว้นไว้ ซ่ึงกฎหมายดังกล่าวยังคงบังคับใช้จนกระทั่งมีการบัญญัติ พระราชบัญญัติยกเลิกกฎหมายบางฉบับท่ีไม่เหมาะสมกับกาลปัจจุบัน พ.ศ. 2546 เพื่อยกเลิก กฎหมายฉบับดงั กล่าว ร่วมกบั กฎหมายฉบบั อื่นทไี่ มเ่ หมาะสมกช็ ่วงเวลาน้ันด้วย135 พระราชกฤษฎีกาควบคมุ คนจรจดั และผไู้ ม่ประกอบอาชีพ พ.ศ. 2485 เป็นกฎหมายที่มีการบัญญัติถึงบุคคลที่มีลักษณะเป็น “คนไร้บ้าน” ภายใต้นิยามคาว่า “คนจร จัด” ไว้อย่างชัดเจน ในความหมายท่ีว่าเป็นบุคคลที่ไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง และไม่ปรากฏการทามาหา เล้ียงชีพอย่างไร136 โดยมีการบัญญัติถึงอานาจของเจ้าหน้าท่ีในการเรียกตัว หรือจับกุมผู้ต้องสงสัยว่า เปน็ คนจรจัดเอาไว้137 รวมถึงมีมาตรการฟ้ืนฟเู ยียวยา ดว้ ยการสง่ ตวั ไปยงั กรมประชาสงเคราะห์ เพ่ือให้ มีการจัดหางานท่ีเหมาะสมกับบุคคลเหล่านั้น138 ซ่ึงหากพิจารณาบทบัญญัติดังกล่าว จะพบว่าสังคม และรัฐไทยในช่วงเวลาน้ันภายหลังจากการตง้ั กรมประชาสงเคราะห์ รฐั เริ่มมีทัศนคตทิ ยี่ อมรบั คนไร้บ้าน ในฐานะประชาชนมากข้ึน โดยแสดงออกผ่านมาตรการช่วยเหลือและฟื้นฟตู ามกฎหมายดังกลา่ ว พระราชบญั ญตั กิ ารคุม้ ครองคนไร้ทพี่ ึง่ พ.ศ. 2557 132 คานา ใน พระราชบัญญัติดัดสันดานคนจรจัดและคนท่ีเคยต้องโทษหลายครั้ง รวมรวมโดย นายร้อยตารวจโท สเถียร วิชยั ลักษณ์ 133 พระราชบัญญัตดิ ัดสันดานคนจรจัดและคนท่เี คยต้องโทษหลายครัง้ มาตรา 1 - 2 134 พระราชบญั ญัตกิ กั กันผ้มู ีสนั ดานเป็นผู้รา้ ย พ.ศ. 2479 มาตรา 3 135 บญั ชีท้ายพระราชบญั ญตั ิยกเลกิ กฎหมายบางฉบับที่ไม่เหมาะสมกับกาลปัจจุบนั พ.ศ. ๒๕๔๖ 136 พระราชกฤษฎีกาควบคมุ คนจรจดั และผูไ้ มป่ ระกอบอาชพี พ.ศ. 2485 มาตรา 3 137 พระราชกฤษฎกี าควบคมุ คนจรจดั และผู้ไม่ประกอบอาชพี พ.ศ. 2485 มาตรา 4 138 พระราชกฤษฎีกาควบคมุ คนจรจัดและผู้ไม่ประกอบอาชพี พ.ศ. 2485 มาตรา 6 4 - 50

รายงานวิจยั ฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนนุ องคค์ วามรู้ เพอ่ื การพัฒนาคุณภาพชีวิตคนไรบ้ ้าน รหสั โครงการ 59-00124-05 กฎหมายฉบับน้ีถือว่าเป็นกฎหมายฉบับหลังสุดที่มีการบัญญัติถึงนิยามบุคคลท่ีมีลักษณะ เดียวกับคนไร้บ้านไว้ โดยนิยามให้อยู่ในกลุ่มบุคคลประเภท “คนไร้ท่ีพึ่ง” ซ่ึงหมายความถึง บุคคลซ่ึงไร้ ทอี่ ยอู่ าศยั และไม่มีรายได้เพียงพอแก่การยังชีพ รวมถึงบคุ คลที่อยู่ในสภาวะยากลาบากและไม่อาจพ่ึงพา บุคคลอ่ืนได้139 ซึ่งกฎหมายฉบับดังกล่าวน้ีได้บัญญัติข้ึน เพื่อกาหนดมาตรการคุ้มครองคนไร้ที่พ่ึงใน รูปแบบต่างๆ อย่างเป็นกิจจะลักษณะ ซึ่งเป็นการสะท้อนถึงมุมมองของรัฐไทยต่อคนไร้บ้าน ผ่าน บทบญั ญัตขิ องกฎหมายท่ีพฒั นามาถงึ ชว่ งเวลาปัจจบุ ัน 2) พฤตกิ ารณข์ องรฐั คนไร้บา้ นกบั ภาพลกั ษณ์ของประเทศ ส่ิงที่สะท้อนทัศนคติของรัฐต่อคนไร้บ้านได้ดีท่ีสุดคงหนีไม่พ้น มาตรการหรือนโยบายท่ีมีข้ึนต่อ คนไร้บ้าน โดยเฉพาะในเขตพื้นท่ีสนามหลวง ซึ่งถือว่าเป็นพื้นที่สาธารณะท่ีมักจะเป็นที่อยู่อาศัยของคน ไรบ้ ้านในกรุงเทพมหานครมาเนิ่นนาน โดยในปี พ.ศ. 2544 สมัยท่ี สมัคร สุนทรเวช เป็นผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร มีการออก ประกาศโดยสานักงานเขตพระนคร ห้ามบุคคลเข้าไปใช้พ้ืนที่ต้ังแต่เวลา 23.00-05.00 น. และได้มี การต้ังเต็นท์ใกล้กับอนุสาวรีย์หมูข้างคลองหลอด เพื่อให้คนไร้บ้านหรือคนท่ีมาจากต่างจังหวัดใช้เป็นที่ หลับนอนชั่วคราว ดว้ ยเหตุทไ่ี ทยรับเปน็ เจ้าภาพจดั การประชมุ สุดยอดผู้นาเอเชีย-แปซิฟิก(เอเปค) จงึ ทา ให้กรงุ เทพตอ้ งปรับปรุงพื้นทสี่ นามหลวงท้งั หมด ตอ่ มาปี พ.ศ. 2548 ในสมัย อภริ ักษ์ โกษะโยธนิ เปน็ ผ้วู ่าราชการกรุงเทพมหานครไดป้ ระกาศ จัดระเบียบสนามหลวงรอบใหม่ โดยห้ามบุคคลใดๆ เข้าไปใช้พ้ืนที่ดังกล่าว ตั้งแต่เวลา 23.00-05.00 น. มีผลตั้งแต่วันที่ 1 กันยายน 2548 เป็นต้นไป เพ่ือแก้ปัญหาการค้าประเวณี ปัญหาอาชญากรรม ปญั หาคนเรร่ อ่ น-คนจรจดั และหาบเร่แผงลอย140 ต่อมาภายหลังปี พ.ศ.2552 หม่อมราชวงศ์สุขุมพันธุ์ บริพัตร ได้เข้ามาดารงตาแหน่งผู้ว่า ราชการกรุงเทพมหานคร แม้เจ้าหน้าท่ีรัฐท่ีมีส่วนเก่ียวข้องกับพื้นที่สนามหลวงในยุคสมัยดังกล่าว บางส่วนจะพ้นวาระออกไปแล้วก็ตาม แต่เจ้าหน้าท่ีรัฐใหม่ท่ีเข้ามาแทนยงั คงนาทัศนคติที่มองคนไร้บา้ น เปน็ ปัญหา เฉกเชน่ เดยี วกบั การกระทาผิดกฎหมายประเภทอืน่ และยังคงมีการใช้มาตรการกวาดล้างคน 139 พระราชบญั ญตั ิการคมุ้ ครองคนไรท้ ี่พึ่ง พ.ศ. 2557 มาตรา 3 ...“คนไร้ท่ีพึ่ง” หมายความว่า บุคคลซึ่งไร้ที่อยู่อาศัยและไม่มีรายได้เพียงพอแก่การยังชีพ และให้รวมถึง บุคคลทอ่ี ยใู่ นสภาวะยากลาบากและไม่อาจพ่งึ พาบคุ คลอื่นได้ ทัง้ น้ี ตามที่คณะกรรมการประกาศกาหนด 140“สนามหลวง” มหากาพยไ์ ล่ร้อื ทไ่ี ม่จบสิ้น(1). (2553). [ข้อมลู ออนไลน์] แหล่งท่มี า : http://www.manager.co.th/Qol/ViewNews.aspx?NewsID=9530000029105 สบื คน้ วนั ท่ี 27 กมุ ภาพนั ธ์ 2560 4 - 51

รายงานวิจัยฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนบั สนุนองค์ความรู้ เพ่อื การพฒั นาคุณภาพชวี ิตคนไรบ้ ้าน รหสั โครงการ 59-00124-05 ไร้บ้านในบริเวณดังกล่าวเป็นนโยบายหลัก141 142 โดยเริ่มจากการใช้มาตรการทางกฎหมายภายใต้ พระราชบัญญัติรักษาความสะอาดและความเป็นระเบียบเรียบร้อยของบ้านเมือง พ.ศ. 2535 เพ่ือ จัดระเบียบสนามหลวง โดยมีเป้าหมายสาคัญที่จะกวาดล้างคนไรบ้ ้าน และผู้ชุมนุมทางการเมืองออกไป จากสถานท่ีดังกล่าว143 144 รวมถึงมีการปิดสนามหลวงกวาดล้างคนไร้บ้านด้วยเหตุอาศัยเหตุเรื่อง อาชญากรรม 145 งานวิจัยของ บุญเลิศ วิเศษปรีชา ท่ีได้กล่าวมาแล้วในข้างต้นน้ัน มีเน้ือหาท่ีแสดงให้เห็นถึง ข้อมูลการปิดสนามหลวงในช่วงปี 2544 พบว่า ในระหว่างการประกาศปิดสนามหลวงนั้น มีการ แสดงออกในรูปแบบทัศนคติจากทางรัฐและเจ้าหน้าท่ีรัฐ ผ่านการจัดกลุ่มคนเร่ร่อนไว้ให้อยู่ในประเภท เดยี วกบั โสเภณีและมจิ ฉาชีพ ประกอบกับการใชค้ าเรยี กว่า “จรจดั ” เฉกเชน่ เดยี วกับ “หมาจรจัด” ของ ทางเจ้าหน้าระดับสูงของรัฐหรือผู้ว่าราชการ และให้เหตุผลในการปิดสนามหลวงว่า เพ่ือป้องกัน อาชญากรรมหรือการกระทาใดๆ ท่ีอาจจะเป็นเหตุแห่งความไม่ปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สินของ ประชาชนทั่วไป และ การกวาดล้างคนเร่ร่อนออกจากสนามหลวง ก็เพ่ือเป็นการปรับภูมิทัศน์บริเวณ สนามหลวง เพือ่ ให้เกิดความสวยงามและเหมาะสมกับการเป็นเมอื งหลวงและสถานทท่ี ่องเทย่ี ว146 ในกรณีดังกล่าว ปฐมฤกษ์ เกตุทัต อาจารย์ประจาคณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้แสดงทัศนะ บนเวทีเสวนาเร่ือง \"ปิดสนามหลวง (2) : แก้ไขปัญหาคน เร่รอ่ น คนด้อยโอกาส และคนขายบริการไดจ้ ริงหรอื ?\" (2548) โดยมีใจความวา่ \"ประวัติศาสตร์การปิดสนามหลวงท่ีผ่านมามักมีนัยยะเบื้องหลัง อย่างการปิด ครัง้ แรกในสมัยที่คุณสมัคร สุนทรเวช เปน็ ผูว้ ่าราชการกรุงเทพมหานคร กเ็ ปน็ การปิดเพื่อการ ประชุม APEC เป็นการกวาดล้างคนเหล่าน้ีไปเก็บไว้ การปิดสนามหลวงครั้งท่ี 2 ก็เพราะ รัฐบาลจะมีการจัดงานท่ีอยู่อาศัยสากล จึงมีการนาคนเหล่าน้ีไปเก็บไว้เพื่อเป็นการหลบฝรั่ง ส่วน \"ผลกระทบจากการปิดสนามหลวงท้ัง 3 ประเด็นใหญ่ (คนไร้บ้าน ผู้ที่ค้าขายในพื้นที่ สนามหลวง และผู้ขายบริการทางเพศ) ต่างมีจุดร่วมกัน คือเป็นประเด็นเร่ืองคนจนเมือง เป็น 141 “สขุ ุมพนั ธ”์ุ โวขอเวลา 2 ปี กวาด “คนเรร่ ่อน-ขอทาน-ขายตวั ” เกลีย้ งสนามหลวง. (2552). [ข้อมลู ออนไลน]์ แหล่งทม่ี า : http://www.manager.co.th/Qol/ViewNews.aspx?NewsID=9520000099917 สบื ค้นวันที่ 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 142 พรุ่งนี้! ดีเดย์จัดระเบียบคนเร่ร่อน กทม. เล็งสนามหลวงทาตลาดนัดดอกไม้แทนปากคลอง. (2552). [ข้อมูล ออนไลน์] แหล่งที่มา : http://www.manager.co.th/Qol/ViewNews.aspx?NewsID=9520000099295 สืบคน้ วันที่ 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 143 ‘จดั ระเบยี บสนามหลวง’ ใครจะอยู่ ใครจะไป?. (2552). [ขอ้ มลู ออนไลน]์ แหล่งที่มา : http://www.manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=9520000103084 สืบค้นวันท่ี 27 กุมภาพันธ์ 2560 144 แตง่ โฉม สนามหลวง สวย สะอาด ปลอดส่งิ ไม่นา่ มอง ! แตซ่ ่อนปัญหาไวเ้ บือ้ งหลงั ?. (2554). [ข้อมลู ออนไลน์] แหล่งท่ีมา : http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1312877457 สืบค้นวันที่ 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 145 ปิดสนามหลวงเขตอิทธพิ ลเถื่อน หยุดอาชญากรรม-คนเร่ร่อน-หญงิ ขายตวั . (2552). [ข้อมลู ออนไลน์] แหล่งทม่ี า : http://www.ryt9.com/s/nnd/837454 สบื ค้นวันที่ 27 กุมภาพันธ์ 2560 146 อา้ งแล้ว, เชงิ อรรถที่ (121), หนา้ 5-6 4 - 52

รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบูรณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เพื่อการพฒั นาคุณภาพชวี ติ คนไรบ้ ้าน รหัสโครงการ 59-00124-05 ปัญหาในการสรา้ งวาทกรรมว่า คนพวกนขี้ ี้เกียจ เพราะถา้ ไม่ข้ีเกียจมันไม่จน คนพวกนีม้ นั เป็น โจร เป็นคนบา้ ถา้ ไม่บ้ามันไมท่ า เป็นการนาความเลวของมนษุ ยชาติไปหอ้ ยคอคนพวกน้ี เปน็ การสร้างภาพประทับใจให้คนรู้สึกกลัว เจ้าหน้าท่ีเองก็ติดภาพจากวาทกรรมเหล่าน้ัน ทาให้ ประพฤติกับพวกเขาอย่างรุนแรง เป็นการทาให้เขาเป็นอาชญากรท้ังๆ ที่เขาไม่ได้ทา เป็นการ ผลักดันให้เขาออกไปจากสังคม ก่อเกิดอาชญากรรมแห่งความโกรธ ความเกลียด (Hate Crime) อย่างในต่างประเทศก็จะมกี ารไล่ทุบตีคนเร่ร่อน เพราะรู้สกึ ว่าคนเหล่าน้ีไม่ใช่สว่ นหนึ่ง ของสังคม ท้ังท่ีคนจนเป็นคนเลี้ยงเมือง ไม่อย่างน้ันอาหารจานละ 10 บาทจะมาจากไหน สังคมตอ้ งเข้าใจว่าคนจนมคี ุณปู การอย่างไรกบั เมอื ง\" 147 ในมิติด้านความงามและมุมมองด้านความศักด์ิสิทธ์ิของสนามหลวง งานของ บุภาพร ต๊ะรังสี มองวา่ การจากดั เวลาเปิด-ปิดสนามหลวงนัน้ ก็เพื่อเป็นการป้องกนั กลมุ่ คนท่ีไม่พึงประสงค์หรือกลุ่มคน ที่ไม่มีคุณสมบัติท่ีจะเป็นส่วนหน่ึงของคนกลุ่มใหญ่ ไม่ให้เข้าไปใช้สอยพ้ืนท่ีสนามหลวงในทางที่ไม่ เหมาะสม คนเร่รอ่ น หรอื คนไรบ้ า้ น ทเี่ ป็นสว่ นหนง่ึ ของกลุ่มคนไม่พึงประสงคเ์ หล่าน้นั จึงไมม่ คี ุณสมบัติ ที่จะสามารถเข้าไปใช้พ้ืนที่ในแบบของตนได้ เนื่องจากกิจกรรมของพวกเขาไม่สอดคล้องกับแนวคิด ที่ สนบั สนุนสถานะพเิ ศษของสนามหลวง 148 นอกจากนี้ อีกหน่ึงการกระทาของรัฐที่บ่งช้ีให้เห็นถึงการจัดกลุ่มคนไร้บ้าน ให้อยู่ในกลุ่ม เดียวกับการขอทาน ท่ีเข้าข่ายการค้ามนุษย์ภายใต้มุมมองของรัฐ นั้นคือภายหลังจากที่มีการประกาศ การป้องกันปราบกรามการค้ามนุษย์เป็นวาระแห่งชาติในปี 2558 น้ัน ก็เริ่มมีการกวาดล้างกลุ่ม บุคคลบางประเภทเพื่อตอบสนองนโยบายดังกล่าว โดยขอทานคือกลุ่มคนประเภทหน่ึงท่ีถูกกวาดล้าง และในการกวาดล้างขอทานดังกล่าวนั้น กลุ่มคนไร้บ้าน หรือท่ีรัฐไทยใช้คาท่ีเรียกว่าคนเร่ร่อนน้ัน กลับ ถกู กวาดลา้ งไปด้วย แม้กลุ่มคนไร้บา้ นเหล่านัน้ อาจจะไมไ่ ดท้ าการขอทานก็ตาม 149 150 การกวาดล้างของรัฐในรูปแบบท่ีพุ่งเป้าไปที่คนไร้บ้านลักษณะดังกล่าว ไม่ได้เกิดขึ้นภายหลัง จากที่มีการประกาศให้ การป้องกันปราบปรามการค้ามนุษย์เป็นวาระแห่งชาติ ในปี 2558 เป็นคร้ัง แรกแต่อย่างใด แต่มาตรการในลักษณะดังกล่าวมักจะเกิดขึ้นในช่วงเวลาเทศกาล หรือเน่ืองในวาระ พเิ ศษ หรอื เกดิ ขน้ึ โดยอาศัยเหตผุ ลเร่ืองภาพลักษณ์ของการทอ่ งเทยี่ ว ปรากฏให้เหน็ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในเมืองท่องเที่ยวหลักของประเทศ ซึ่งกลุ่มคนไร้บ้านมักจะถูกกวาดล้างไปพร้อมกับกลุ่มผู้กระทา ความผดิ ลักษณะอน่ื ทีถ่ กู กลา่ วอา้ งวา่ ทาให้เสือ่ มเสยี ภาพลักษณ์เสมอ เช่น 147 ปดิ สนามหลวง\" แก้ไขปญั หาคนเรร่ อ่ น คนขายบริการไดจ้ ริงหรอื ?. (2548). [ข้อมูลออนไลน์]. แหลง่ ทม่ี า : http://prachatai.com/journal/2005/11/21610 สืบค้นวันที่ 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 148 บุภาพร ต๊ะรังสี. มิติความงาม พื้นที่สาธารณะ และการเมืองในพื้นที่สนามหลวง. วารสารมหาวิทยาลยั ศิลปากร ปี ที่ 38(2). หน้า 104 149 ผบช.น.แถลงกวาดล้างขอทานแกป้ ัญหาคา้ มนษุ ย.์ (2558). [ข้อมูลออนไลน์]. แหล่งที่มา : http://goo.gl/zXjn9y สบื คน้ วนั ที่ 27 กมุ ภาพันธ์ 2560 150 จบั ขอทานเมอื งกรงุ 101คน สนองนโยบายค้ามนุษย.์ (2558). [ขอ้ มูลออนไลน]์ . แหล่งทีม่ า : http://www.bangkokbiznews.com/news/detail/642372 สืบค้นวนั ที่ 27 กมุ ภาพันธ์ 2560 4 - 53

รายงานวจิ ัยฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหาและสนับสนนุ องคค์ วามรู้ เพอ่ื การพัฒนาคุณภาพชีวติ คนไรบ้ ้าน รหัสโครงการ 59-00124-05 - การกวาดล้างจับคนเร่ร่อนและขอทานในกรุงเทพมหานคร ช่วงเทศกาลสงกรานต์ ปี 2556151 และ ปี 2557152 - การจัดระเบียบคนเร่ร่อนหลังการชุมนุมคนเสื้อแดง เพ่ือให้ทันการจัดงานเฉลิมพระ ชนมพรรษา 5 ธนั วาคม (2553)153 - การกวาดล้างจับกุมขอทาน คนเร่ร่อนจรจัด ให้หมดในพื้นท่ีจังหวัดภูเก็ต สร้างภาพลักษณ์ เมอื งท่องเที่ยวระดับโลกในชว่ งวนั วาเลนไทน์ (2555)154 - การกวาดล้างขอทานเรร่ อนรับประชมุ ครม.สญั จรทภ่ี เู กต็ (2555)155 - การกวาดล้างจับกุมคนเร่ร่อนและผู้จาหน่ายสินค้า ท่ีก่อความราคาญให้กับนักท่องเท่ียวเพ่ือ ขจัดปัญหานักท่องเที่ยวเบื่อหน่าย และเสริมสร้างความมั่นใจเรื่องความปลอดภัย ในเมืองพัทยา (2553)156 - การกวาด ล้าง บริเวณชายหาดเมืองพัทยา เพอื่ ทาการกวาดล้างและปราบปรามบุคคลเร่ร่อน และผู้ให้บริการ และค้าประเวณีโดยผิดกฎหมาย หลังจากได้รับการร้องเรียนจากนักท่องเที่ยว (2555)157 - กวาดลา้ งจบั กุมแก๊งขอทาน และบุคคลเรร่ อ่ นจรจัดทว่ั เมอื งพัทยา (2556)158 151 ดส.ระดมจบั คนเรร่ อ่ นและขอทาน ชว่ งเทศกาลสงกรานต.์ (2556). [ขอ้ มูลออนไลน์]. แหล่งที่มา : http://www.chaoprayanews.com/2013/04/10/ดส-ระดมจับคนเร่ร่อนและข/ สืบค้นวันท่ี 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 152 ผกก.ดส.ระดมกวาดลา้ งขอทานเรร่ ่อนกวา่ 50คน. (2557). [ข้อมลู ออนไลน์]. แหล่งที่มา : http://www.innnews.co.th/shownews/show?newscode=529534 สืบค้นวันท่ี 27 กุมภาพันธ์ 2560 153 กทม.เรง่ เคลียรเ์ ต็นทแ์ ดงสนามหลวง เดินหน้าปรับภูมทิ ัศนร์ ะลอก 2. (2553). [ข้อมูลออนไลน]์ . แหล่งที่มา : http://www.manager.co.th/QOL/ViewNews.aspx?NewsID=9530000054224 สืบค้นวันที่ 27 กมุ ภาพันธ์ 2560 154 ภูเกต็ ดเี ดยก์ วาดล้างขอทาน 14 ก.พ. สรา้ งภาพเมอื งท่องเที่ยวระดับโลก. (2555). [ข้อมูลออนไลน์]. แหล่งที่มา : http://www.manager.co.th/South/ViewNews.aspx?NewsID=9550000017557 สืบค้นวันที่ 27 กุมภาพันธ์ 2560 155 กวาดลา้ งขอทานรับครม.สญั จรภูเกต็ .... โลก. (2555). [ข้อมลู ออนไลน์]. แหล่งทีม่ า : http://www.posttoday.com/local/south/140144 สืบคน้ วันที่ 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 156 พทั ยาระดมกวาดล้างคนเรร่ ่อนก่อความราคาญให้นักท่องเท่ยี ว. (2553). [ขอ้ มลู ออนไลน]์ แหล่งที่มา : http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9530000176074 สืบค้นวันท่ี 27 กมุ ภาพันธ์ 2560 157 จ.ชลบรุ ี ตร.กวาดจบั หญงิ บรกิ ารรว่ ม 30 คนชายหาดพทั ยา. (2555). [ข้อมลู ออนไลน]์ แหล่งที่มา : http://www.legendnews.net/index.php?lay=show&ac=article&Id=539359126 สืบค้นวันท่ี 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 158 กวาดล้างจบั กมุ แกง๊ ขอทานและบคุ คลเรร่ อ่ นจรจดั ทว่ั เมืองพทั ยา. (2556[ข้อมลู ออนไลน์] แหล่งท่ีมา : http://th.pattayadailynews.com/กวาดล้างจับกุมแก๊งขอทานและบุคคลเร่ร่อนจรจัดท่ัวเมืองพัทยา สบื คน้ วันที่ 27 กุมภาพันธ์ 2560 4 - 54

รายงานวิจยั ฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวเิ คราะหส์ ภาพปัญหาและสนับสนนุ องคค์ วามรู้ เพ่ือการพัฒนาคณุ ภาพชีวติ คนไรบ้ า้ น รหสั โครงการ 59-00124-05 - จัดระเบยี บสนามหลวง คัดกรองคนจรจดั เพื่อไมใ่ หค้ นเหล่าน้ีเขา้ มากินอยู่ เน่ืองจากเป็นพ้ืนท่ี ให้คนเข้ามากราบสักการะ เบื้องหน้าพระโกศพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอ ดลุ ยเดช จงึ อาจจะดไู ม่เหมาะสม (2559)159 3.2 กรณคี นไร้บา้ นกับอาชญากรรม นอกจากการแสดงออกของรัฐผ่านบทบัญญัติกฎหมาย หรือการกาหนดนโยบายและมาตรการ ต่อคนไร้บ้านแล้ว การแสดงออกของเจ้าหน้าที่รัฐ โดยเฉพาะเจ้าหน้าที่ท่ีมีหน้าท่ีเกี่ยวกับการดูแลความ สงบเรียบร้อยในสังคม เจ้าหน้าท่ีบางส่วนมักจะมีทัศนคติที่มองว่า คนไร้บ้านเป็นผู้ต้องสงสัยในการก่อ อาชญากรรม หรือการกระทาผิดกฎหมายในท่ีสาธารณะ โดยจะใช้การรวบรวมข้อมูลผ่านวาทะหรือ พฤตกิ ารณข์ องเจา้ หนา้ ทรี่ ัฐทีถ่ ูกนาเสนอผา่ นขา่ ว หรอื บทความ งานวจิ ัยเรือ่ งคนไร้บา้ นของ บุญเลิศ วเิ ศษปรีชา ไดน้ าเสนอข้อมูลข่าวซึง่ พาดหัววา่ “ตารวจล้อมคอก 7 สะพานอันตราย เส่ยี งปลน้ -ข่มข่นื ” มเี นื้อหาขา่ ววา่ “ตารวจ ยอมรับใต้สะพานกรุงเทพ อันตราย เผย 7 จุดที่ต้องระวัง ไม่เว้นแม้แต่ตึกร้างกลางกรุงอีกกวา่ 500 แห่ง ท่ีเป็นแหล่งม่วั สุม “สมคั ร” เหนบ็ ต้องยงิ ขาพวกจรจัดเท่าน้นั ถึงแก้ปญั หาได้” บุญเลิศ ได้อธิบายว่ารายงานข่าวดังกล่าวน้ัน สืบเน่ืองมาจากกรณีท่ีมีหญิงสาวถูกฉุดไปข่มขื่น ในช่วงปี 2546 โดยเนื้อหาข่าวได้ระบุสถานที่จุดอันตราย ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นท่ีพักของคนไร้บ้าน เป็น การสะท้อนให้เหน็ ถึงความรู้สึกของคนทั่วไป ที่มีต่อคนไร้บ้านท่ีหลบั นอนในที่มืดตามที่สาธารณะได้เป็น อยา่ งดี160 กรณีฆาตกรรมต่อเนื่อง ทาการฆา่ คนเก็บของเก่าและคนเรร่ ่อน 4 ศพ ในพ้ืนท่จี ังหวดั ปทุมธานี ปี 2559 ที่แม้จะมีการจับตัวผู้ต้องหาซึ่งเป็นชาวพม่าได้แล้ว161 แต่ในระหว่างทาการลงพื้นที่สืบสวน สอบสวนน้ัน เจ้าหน้าที่ตารวจได้พุ่งเป้าไปท่ีกลุ่มคนเร่ร่อน โดยเจ้าหน้าที่ตารวจระดับสูงผู้มีส่วน เกยี่ วขอ้ งไดแ้ สดงทศั นะกบั เร่อื งดังกล่าวว่า “จากเหตุการณ์ฆ่าปาดคอ 3 ศพท่ีเกิดขึ้นน้ี ทาให้ประชาชนหลายคนที่อยู่ใน พนื้ ทเี่ กดิ เหตุมีความระแวงมากข้นึ เพราะยังจบั ตวั คนรา้ ยไม่ได้ ซึ่งทางเจ้าหน้าทตี่ ารวจไม่ได้น่ิง นอนใจ ได้ส่งชุดสืบสวนลงพ้ืนท่ี ควานหาตัวคนร้ายโดยเฉพาะบุคคลเรร่ ่อน ขอทาน ต่างๆท่ีอยู่ ในพ้นื จึงประชุมจัดกาลงั เจา้ หนา้ ทตี่ ารวจและเจา้ หน้าท่ีทเ่ี ก่ยี วข้อง ใหอ้ อกมากวาดลา้ งขอทาน คนเรร่ ่อน ไมใ่ ห้มีในพืน้ ท่เี พื่อลดปญั หาอาชญากรรมลักเล็กขโมยนอ้ ยใหห้ มดไป และปอ้ งกันภัย อันตรายใหส้ งั คมไดห้ นา้ อยู่มากยิง่ ขึ้น” 162 159 จนท.จดั ระเบยี บสนามหลวง-คัดกรองคนจรจดั -เตือนเซลฟไ่ี มเ่ หมาะสม มีพระบรมมหาราชวงั เป็นฉากหลัง. (2559). [ขอ้ มลู ออนไลน]์ แหล่งท่ีมา : http://morning-news.bectero.com/social-crime/03-Nov- 2016/90531 สบื ค้นวันที่ 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 160 อา้ งแล้ว, เชงิ อรรถท่ี (24), หนา้ 102 161 จมิ มีฆ่ ่าเรยี บ4ศพ ผลDNAโยงรายล่า. (2559). [ขอ้ มูลออนไลน์] แหลง่ ทีม่ า : http://www.thaipost.net/?q=จมิ มีฆ่ า่ เรยี บ4ศพ-ผลdnaโยงรายลา่ สบื ค้นวนั ที่ 27 กมุ ภาพนั ธ์ 2560 162 ปทมุ ธานี – เจา้ หนา้ ที่กวาดล้างขอทานคนเรร่ อ่ นทาประวตั ิกอ่ นส่งกลบั บ้าน. (2559). [ขอ้ มลู ออนไลน์] แหลง่ ท่ีมา : https://www.khaosod.co.th/around-thailand/news_37218 สืบคน้ วันท่ี 27 กุมภาพันธ์ 2560 4 - 55

รายงานวิจยั ฉบบั สมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนับสนุนองคค์ วามรู้ เพอ่ื การพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ คนไรบ้ า้ น รหัสโครงการ 59-00124-05 ทัศนคติดังกล่าวของเจ้าหน้าที่รัฐแสดงให้เห็นว่า กลุ่มคนไร้บ้านน้ันถูกตั้งข้อสงสัยร่วมกับกลุ่ม ขอทานว่าเป็นผู้กระทาความผิด ซึ่งนอกเหนือจากรูปคดีแล้ว ยังมีการแสดงทัศนคติที่มองว่า คนไร้บ้าน เปน็ ตน้ เหตุของปญั หาอาชญากรรมอนื่ ทีเ่ ป็นอนั ตรายในสังคมอกี ด้วย อกี หน่ึงพฤติกรรมทตี่ อกย้าถึงทัศนคติดังกล่าวก็คือ ในระหว่างการสืบคดีได้มีการกวาดลา้ งและ จัดระเบียบคนเร่รอ่ น เพื่อทาการตรวจค้นและจัดทาประวัติ โดยมีการจดั ระเบียบพื้นท่ีสาธารณะใหเ้ ป็น ระเบียบเรียบรอ้ ย โดยเฉพาะบริเวณทม่ี ีบคุ คลจรจัดพักอาศัยอยู่ โดยมองวา่ เปน็ แหล่งเพาะอาชญากรรม และยาเสพติด สร้างความไม่ปลอดภัยแก่ประชาชน163 ซึ่งนอกจากพื้นท่ีเกิดเหตุแล้ว ในช่วงเวลา ดังกล่าว ยังมีการกวาดล้างคนเร่ร่อนในเขตพื้นอื่นทั่วกรุงเทพ ถึงแม้จะไม่ได้มีการเชื่อมโยงกับคดี ดงั กล่าวก็ตาม 164 165 166 การจัดระเบียบหรือกวาดล้างคนไร้บ้าน โดยอาศัยเหตุผลด้านการลดการเกิดอาชญากรรมใน พ้ืนท่ีนั้นมักจะเกิดขึ้นเสมอ แม้ในช่วงที่ไม่มีการก่ออาชญากรรมเชื่อมโยงไปสู่คนไร้บ้านก็ตาม ดังเช่นใน กรณีการช่วยเหลือคนไร้บ้าน ของเจ้าหน้าที่ตารวจในเขตพ้ืนบางซ่ือในปี 2558 แม้จะมีเจ้าหน้าท่ีบาง คนที่มองว่าคนไร้บ้านไม่ใช่บุคคลท่ีก่อเหตุอาชญากรรม และการช่วยเหลือนั้นเป็นไปเพื่อความเป็น ระเบยี บเรียบรอ้ ยในพนื้ ท่ี และพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ ของกลุ่มคนไรบ้ ้านเองก็ตาม แตก่ ็มีเจา้ หน้าท่ีบางคนที่ มีการแสดงทศั นคตวิ า่ คนไรบ้ ้านน้ัน อาจจะเป็นผ้กู อ่ อาชญากรรมเสยี เอง โดยในกรณดี ังกล่าวมเี จ้าหนา้ ที่ คนหน่ึงได้แสดงทรรศนะไว้ว่า \"พวกเขาต้องอาศัยอยู่ตามป้ายรถเมล์ ตามท้องถนน ตากแดดตากฝน เสี่ยงกับภัยอันตรายต่างๆ นานา อีกท้ังภัยอาชญากรรมท่ีอาจจะเป็นคนก่อขึ้นเอง หรือเป็นเหยื่อ ทางผู้ บัญชาการตารวจนครบาลจงึ เล็งเห็นความสาคญั …” 167 จะเห็นได้ว่าทัศนคติของเจ้าหน้าทรี่ ัฐน้ันไม่ได้มี ลกั ษณะเป็นไปในทิศทางเดียวกนั ทงั้ หมด อาจจะขึ้นอยู่กับตัวบุคคลเอง หรือ โดยสถานการณ์และบริบท ของสภาพแวดล้อมกม็ ีส่วนสาคญั เชน่ เดยี วกัน ในส่วนที่เกี่ยวกับทัศนคติของเจ้าหน้าที่ บุญเลิศ วิเศษปรีชา ในฐานะผู้เชี่ยวชาญเร่ืองคนไร้ บ้าน ได้ถ่ายทอดข้อมูลในสกู๊ปข่าวเร่ือง \"แจกอาหารอย่างเดียวไม่ช่วยแก้ปัญหาคนไร้บ้าน\" (2559) มี ใจความว่า 163 หาเบาะแสฆาตกรตอ่ เน่ือง 3 ศพ-ตร.ปทมุ ฯ ปลอ่ ยแถว จดั ระเบยี บคนเรร่ ่อน. (2559). [ข้อมลู ออนไลน]์ แหลง่ ทีม่ า : http://www.thairath.co.th/content/745957 สืบค้นวันที่ 27 กมุ ภาพนั ธ์ 2560 164 ส่ังตร.นครบาล ระดมกวาดล้าง ขอทาน คนเรร่ ่อน คนวกิ ลจริตตามท่เี ปลี่ยว แก้ปญั หาอาชญากรรม. (2559). [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งที่มา : http://prachatai.com/journal/2016/10/68310 สืบค้นวันที่ 27 กุมภาพันธ์ 2560 165 ตารวจกวาดต้อน 19 คนเร่ร่อนย่านข้าวสาร ส่งเข้าสถานสงเคราะห์ หลังเกิดคดีฆ่าต่อเน่ือง. (2559). [ข้อมูล ออนไลน์] แหลง่ ทม่ี า : http://www.matichon.co.th/news/319690 สืบค้นวันที่ 27 กุมภาพนั ธ์ 2560 166 น.1 สัง่ จดั ระเบยี บตรวจคนวกิ ลจรติ -เรร่ อ่ น พบประสาน พม.เข้าดูแล. (2559). [ขอ้ มูลออนไลน]์ แหล่งท่ีมา : http://www.manager.co.th/Crime/ViewNews.aspx?NewsID=9590000102446 สืบค้นวันท่ี 27 กุมภาพันธ์ 2560 167 ลดปัญหาเรร่ อ่ น! ตร.บางซอ่ื ช่วยคนไรบ้ า้ น อาบนา้ -แตง่ ตัว ส่งหนว่ ยงานดแู ล. (2558). [ขอ้ มลู ออนไลน์] แหลง่ ทมี่ า : http://www.thairath.co.th/content/533630 สบื ค้นวันที่ 27 กมุ ภาพันธ์ 2560 4 - 56

รายงานวิจัยฉบับสมบรู ณ์ โครงการศึกษาและวิเคราะห์สภาพปญั หาและสนับสนุนองคค์ วามรู้ เพื่อการพัฒนาคุณภาพชวี ิตคนไรบ้ ้าน รหสั โครงการ 59-00124-05 “ผมเคยคุยกับคนไร้บ้านทีถ่ ูกลักขโมยข้ึนโรงพักไปแจ้งตารวจ ตารวจไมค่ ่อยใส่ใจ รับเรื่อง น่ีคือเหตุผลที่ว่าทาไมคนไร้บ้านถึงตกเป็นเหยื่อได้ง่าย เพราะโจรจะรู้ว่าคนไร้บ้านเป็น อะไรไปก็ไม่มีใครสนใจ ตารวจเองยังระแวงวา่ พวกเขาเป็นอาชญากรรม มีเหตุอะไรขึ้นก็พุ่งเป้าท่ี ไปคนไร้บ้าน จับข้ึนโรงพัก ทาประวัติ แตกต่างจากคนไร้บ้านอีกประเภทหน่ึง ที่อาศัยหลับนอน จนค้นุ หนา้ คุ้นตา ชาวบ้าน พวกน้ีจะช่วยเป็นยามให้ สายตรวจในท้องท่ีจะรู้ว่า คนไร้บ้านที่อยู่ ประจาจะไม่ลกั เล็ก ขโมยน้อยช่วยเป็นหูเป็นตาให้ด้วย ผมมองว่าจาเป็นมากท่ีจะต้องมี ความสัมพันธ์กับคนไร้บ้าน เพ่ือลดความหวาดระแวง แล้วเราจะเห็นคนเปน็ คน เห็นเขาเป็นมิตร มากข้ึน ไมใ่ ชม่ องกันแตแ่ งร่ า้ ย” 168 ลักษณะที่แตกต่างกันของทัศนคติดังกล่าว ปรากฏให้เห็นในสภาพสังคมท่ีบริบทของคนไร้บ้าน นั้นต่างออกไป เช่น ในจังหวัดเชียงใหม่ จากการประมาณการณ์โดยทั่วไปมีจานวนประชากรและคนไร้ บ้านน้อยกว่ากรุงเทพมหานครซ่ึงเป็นเมืองหลวง จากการสอบถาม สิบตรี รัฐศาสตร์ ตาสม เจ้าหน้าท่ี ตารวจในจังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งทาหนา้ ทีป่ ระจาอยู่ท่ี สถานีตารวจภูธรเมืองเชียงใหม่ สรุปความได้วา่ เหตุ ที่ได้รับแจ้งจากการกระทาความผิดของคนไรบ้ ้าน ส่วนใหญ่จะเปน็ คดลี หุโทษ ประเภท ขอทาน หรือ กอ่ ความเดือดร้อนราคาญ ซึ่งหากได้รับแจ้งก็จะทาการตักเตือนว่าหากกระทาซ้าอีกก็จะถูกจับ แต่ก็ยังคง ทาการจับตาเฝ้าระวังกลุ่มคนไร้บ้านเหล่านั้น เพ่ือไม่ให้เกิดการก่อเหตุในอนาคต โดยมีการกล่าวถึง ทฤษฎีหน้าต่างแตก (Broken Windows Theory) ผ่านเหตุผลว่า หากทาการจับกุมจะทาให้เกิดปมใน จิตใจของผู้กระทาผิด จึงเลือกใช้วิธกี ารตักเตือนและใหโ้ อกาสแทน และหากในกรณีที่มีการจับกุมก็ไปก็ จะปล่อยตัวภายหลังในเวลาไม่นานนัก เพราะคนไร้บ้านส่วนมากน้ันไม่มีเงินจ่ายค่าปรับ ซึ่งพนักงาน สอบสวนสว่ นใหญจ่ ะไมค่ ดิ วา่ คนไร้บา้ นจะเป็นผ้กู อ่ อาชญากรรมร้ายแรง และไม่อยากจะจบั กุมหากไม่ใช่ โทษร้ายแรง169 3.3 การแสวงหาผลประโยชน์จากคนไรบ้ า้ น 1) รบั จา้ งติดคกุ การรับจ้างติดคุกนั้นถือเป็นการกระทาลักษณะหน่ึง ที่เป็นการแสวงหาประโยชน์จากอิสรภาพ ทางร่างกายของมนุษย์โดยมิชอบ โดยอาศัยความเหลื่อมล้าของสถานะทางสังคม ชักจูงให้ผู้ท่ีมีปัจจัยใน การดารงชีพต่ากว่าสูญเสียอิสรภาพ เพ่ือให้ตนรอดพ้นจากบทลงโทษท่ีจะได้รับจากการกระทาท่ีผิด กฎหมาย ซึ่งมักจะปรากฏในรูปแบบของข้อเสนอ ท่ีแลกเปลี่ยนด้วยจานวนเงินกับคารับสารภาพ โดยผู้ ที่ไม่ได้กระทาความผิด จะต้องรับโทษจากการกระทาความผิดนั้นแทน ซึ่งถือได้ว่าเป็นการกระทาที่ ละเมดิ สิทธิมนษุ ยชนรูปแบบหน่ึง ในสกู๊ปข่าวของ ทีมล่าความจริง (2559) ได้นาเสนอว่า การรับจ้างติดคุกนั้นไม่ได้เพิ่งเกิดข้ึน แตเ่ ป็นปัญหาเรอ้ื รังมานานแลว้ และมที ้งั ในกรงุ เทพมหานครและจังหวดั ห่างไกล โดยไดน้ าเสนอขอ้ มูลที่ ได้รับมาจากเจ้าหน้าที่ตารวจชุดสืบสวนนครบาลว่า การรับจ้างติดคุกแทนในรูปแบบขบวนการน้ันมีอยู่ 168 บุญเลิศ วิเศษปรีชา. (2559). แจกอาหารอย่างเดยี วไมช่ ่วยแก้ปญั หาคนไร้บ้าน. (2559). [ข้อมูลออนไลน์] แหล่งข้อมลู : http://www.posttoday.com/analysis/interview/465097 สืบคน้ วันท่ี 27 กมุ ภาพันธ์ 2560 169 เจ้าหนา้ ทต่ี ารวจ สิบตรี รฐั ศาสตร์ ตาสม. (2560). สัมภาษณ์เม่อื วนั ที่ 25 กุมภาพนั ธ์ 2560. 4 - 57