khuumuuekaarduuaelsukhphaaphstriidwytneng1

คํานํา คูมือการดูแลสุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุสําหรับสตรี วัยทํางานน้ีเปนสวนหนึ่งของโครงการการพัฒนาระบบการส่ือสาร สุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุสําหรับสตรีในสถานประกอบการ ซึ่ง จัดทําขึ้นโดยมีวัตถุประสงคเพ่ือใหสตรีใชเปนแนวทางการดูแลสุขภาพ ตนเองดานอนามัยเจริญพันธุ โดยขอมูลพ้ืนฐานไดมาจากการทบทวน เอกสารที่เก่ียวของกับสถานการณการทํางาน สุขภาพของสตรีวัย ทํางาน และการดูแลสขุ ภาพดานอนามัยเจริญพันธุ เนื้อหาสาระในคูมือ เ ล ม น้ี เ ป น คํ า อ ธิ บ า ย แ ล ะ คํ า แ น ะ นํ า ใ น ก า ร ดู แ ล สุ ข ภ า พ ต น เ อ ง ประกอบดวย ความหมายและความเชื่อเรื่องเพศ เพศภาวะ เพศวิถี และสุขภาพทางเพศ การมีเพศสัมพันธที่ปลอดภัย การคุมกําเนิด แบบฉุกเฉิน การวางแผนครอบครัว ปญหาสุขภาพดานอนามัยเจริญ พันธุ การปองกันความผิดปกติ/ปญหาสุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุ (การตรวจเตานมดวยตนเอง การตรวจคัดกรองมะเร็งในระบบอวัยวะ สืบพันธุ และการดูแลสุขอนามัยเจริญพันธุ) การเตรียมความพรอม กอนแตงงาน และการดูแลสุขภาพตนเองและบุตรในระยะที่มีบุตร (การ ฝากครรภ การคลอด การดูแลหลังคลอด และการเลี้ยงลูกดวยนมแม) ซ่ึง ผอู าน สามารถเลอื กตามความสนใจไมจ ําเปนตองอา นทุกเรื่อง คณะผูจัดทําขอขอบพระคุณสํานักงานกองทุนสนับสนุนการ สรางเสริมสุขภาพ (สสส.) ท่ีสนับสนุนการผลิตคูมือฯ เลมนี้ โดยเฉพาะ รองศาสตราจารยดร.วิลาสินี อดุลยนนท และคุณวนิดา วินิจจะกูล ฝาย แผนงานพัฒนาระบบส่ือเพ่ือการสรางเสริมสุขภาพ ขอขอบพระคุณ

การดแู ลสุขภาพตนเอง ข ผูทรงคุณวุฒิทุกทานที่มีสวนชวยเสนอแนะขอคิดเห็นเก่ียวกับเนื้อหา สาระ รวมทั้งแบงปนความรูและเอกสารผลงานตางๆ ท่ีเกี่ยวของ ทายท่ีสุดขอขอบคุณคณะกรรมการสงเสริมสุขภาพดานอนามัยเจริญ พันธุสําหรับสตรีในสถานประกอบการ ที่สนับสนุนและใหความรวมมือ ในการดําเนินงาน แกนนําสุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุสําหรับสตรีใน สถานประกอบการและสตรีในสถานประกอบการทุกทานท่ีกรุณาทดลอง ใชคูมือฯ และใหขอคิดเห็นในการปรับปรุงคูมือฯ ใหมีความสมบูรณและ สามารถนาํ ไปใชใ หเปน ประโยชนไ ดใ นสถานการณจรงิ มถิ ุนายน 2552

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง ค สารบญั หนา คาํ นาํ ก สารบัญ ข เน้ือหา- คาํ อธบิ ายและคาํ แนะนาํ ในการดูแลสุขภาพตนเอง ความหมายเรอ่ื งเพศ เพศภาวะ เพศวถิ ี และสุขภาพทางเพศ 1 เพศนารู ประจาํ เดือน และเพศสัมพนั ธ 9 ความเชื่อเรือ่ งเพศ เพศภาวะ และเพศวถิ ี 27 การลวงละเมดิ ทางเพศ 32 การคมุ กาํ เนิดแบบฉุกเฉิน 37 การวางแผนครอบครวั 40 ปญ หาสุขภาพดานอนามัยเจริญพนั ธุ 45 การปองกนั ความผดิ ปกต/ิ ปญหาสขุ ภาพดานอนามัยเจรญิ พนั ธุ 72 การเตรยี มความพรอ มกอ นแตง งาน 84 การดแู ลสขุ ภาพตนเองและบตุ รในระยะท่ีมบี ุตร 88 การวางแผนการมีลูก 88 การดูแลขณะตง้ั ครรภแ ละการฝากครรภ 89 การดแู ลหลังคลอด 95 การเลย้ี งลกู ดว ยนมแม 100 ภาวะแทรกซอ นท่ีพบบอยในระยะการมบี ตุ ร 111 การเตรียมความพรอ มสวู ัยหมดประจําเดือน 115 เอกสารอางอิง 118

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 1 ความหมายเรื่องเพศ เพศภาวะ เพศวิถี และสขุ ภาพทางเพศ การนําเสนอเก่ียวกับความหมายเรื่องเพศ เพศภาวะ เพศวิถี และสุขภาพทางเพศ เพื่อใหมีความเขาใจท่ีตรงกันกอนที่จะคุยกันใน ประเดน็ อื่นตอ ไป เชน เพศนารู เพศสมั พนั ธ ความเชื่อตางๆ เปนตน เพศ/ เพศสรีระ (sex) หมายถึง เพศที่ถูกกําหนดหรือจําแนก ตามลักษณะทางชีวภาพ คือ อวัยวะเพศภายนอกเปนเกณฑในการ แยกแยะเพศของมนุษย เปน “เพศหญงิ ” และ “เพศชาย”

การดแู ลสุขภาพตนเอง 2 เพศภาวะ (gender) หมายถึง ภาวะความเปนหญิงเปนชายท่ี ไมไดถูกกําหนดโดยลักษณะทางชีวภาพ แตถูกกําหนดโดยความ คาดหวังของสังคมตอความเปนหญิงและชายในแงมุม/คุณลักษณะ เฉพาะตางๆ ซึ่งปจจัยทางสังคมวัฒนธรรมที่มีสวนกําหนดเปนความ เชื่อ ทัศนคติ มายาคติ รวมท้ังประเพณีปฏิบัติตางๆ ที่ถูกทําใหเปน บรรทัดฐานของสงั คม ในเรื่องของความเปน หญิงเปนชาย และเพศภาวะ อาจจะแตกตางกันในแตละสังคมวัฒนธรรม เปลี่ยนแปลงไปตาม กาลเวลา เชน ผูหญิงสมัยกอนมักชอบไวผมยาว นุงผาถุง เย็บปกถัก รอย เลี้ยงดูลูกหลานและดูแลความเรียบรอยภายในบาน ไมคอยมีสังคม นอกบาน ดังนั้นบทบาทของความเปนหญิงอาจถูกจํากัดอยูในบริเวณ บานเทาน้ัน แมวาในปจจุบันผูหญิงมีบทบาทในงานนอกบานเพ่ิมขึ้น แตก็ยังถูกสังคมคาดหวังใหทํางานในที่ตองบริการใหบุคคลอ่ืน เชน ครู พยาบาล พนักงานตอนรับ เปนตน และกําหนดวางานดังกลาวเปนงาน ของผูหญิง ปญหาของการทําความเขาใจเพศภาวะ คือ ความเขาใจผิด ที่วา เพศสรรี ะเปนตัวกาํ หนดเพศภาวะของบคุ คล เพศวิถี (sexuality) หมายถึง คานิยม บรรทัดฐาน ระบบวิธีคิด วิธีปฏิบัติ และการแสดงออกท่ีเก่ียวกับความปรารถนาทางเพศ รวมท้ัง ความคิดเกี่ยวกับคูรักและคูชีวิตในอุดมคติ ซึ่งไมใชพฤติกรรมตาม ธรรมชาติ แตเปนการสรางความหมายทางสังคม เพศวิถีจึงสัมพันธ เชื่อมโยงกับมิติทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมท่ีกําหนด และสรา งความหมายใหแ กเรอ่ื งเพศในทกุ แงม มุ เชน

การดแู ลสุขภาพตนเอง 3 “ความปกติของเพศวิถ”ี => การเปนคนรักตา งเพศ “ความผดิ ปกตขิ องเพศวถิ ”ี => การเปนคนรกั เพศเดยี วกัน “ผูหญิงดี” คือ ผูท่ีออนประสบการณทางเพศ และเมื่อมี เพศสัมพนั ธค วรเปน ฝายรบั หรือตอบสนองทางเพศ “ผูหญิงรอบจัด” คือ ผูที่มีความรูและประสบการณทางเพศหรือ เพศสัมพันธ ในลกั ษณะแบบ “ไกแกแมปลาชอ น” รูปแบบการมีเพศสัมพันธตางๆ ก็เปนตัวอยางของเพศวิถีซึ่งมี ความหลากหลาย เชน การมเี พศสัมพันธกับคนเพียงคนเดียวหรือหลายคน การมีเพศสัมพนั ธที่ปลอดภัย/ไมปลอดภยั รักตา งวยั รกั นอกสมรส เปนตน เพศวิถีเปนสิ่งท่ีเปล่ียนแปลงไปในแตละวัฒนธรรม ชนชั้น และ กาลเวลา เชน เพศวิถีของสังคมไทยในสมัยกอนมองวา การใหนมแมแก บุตรในที่สาธารณะ ไมถือวาโป แตเมื่อมีวัฒนธรรมของชาติตะวันตก หลั่งไหลเขามา ทําใหสังคมมีการเปล่ียนคานิยม เกิดวัฒนธรรม ประเพณี ใหมข้ึนมา ซึ่งมองวาเตานมเปนสิ่งกระตุนทางเพศ ดังน้ันการใหนมแมแก บุตรในท่ีสาธารณะก็ถือเปนเรื่องไมเหมาะสม และนาละอาย มารดาตอง คอยหามุมลับตาที่สามารถเปดเสื้อใหนมบุตรได ซ่ึงเปนปญหาในการ สงเสรมิ การเลยี้ งลกู ดว ยนมแม ทงั้ น้ีเพราะปจจุบันผูหญงิ ใชช วี ิตสวนใหญ อยูนอกบาน ตองอยูทามกลางสายตาของสาธารณะชนมากข้ึนกวา สมัยกอน อีกตัวอยางหน่ึงก็คือ สมัยกอนจะถือวาการท่ีหญิงชายมาอยู ดวยกันกอนแตงงานเปนเร่ืองไมถูกตอง ผิดจารีตประเพณี ทําให ครอบครัวตองอับอาย แตปจจุบันกลับเห็นเปนเรื่องธรรมดาโดยเฉพาะ หญงิ ชายสวนใหญในสังคมเมือง

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 4 สุขภาพทางเพศ (sexual health) หมายถึง สุขภาวะทางดาน รางกาย จิตใจ อารมณ สังคม และปญญาท่ีเปนผลสืบเน่ืองจาก ความสัมพันธทางเพศและมีความเคารพตอวิถีทางเพศท่ีแตกตาง และ ยังรวมถึงการมีประสบการณทางเพศที่ปลอดภัยและมีความพึงพอใจ ปราศจากการบังคับ การเลอื กปฏิบัติ และความรนุ แรง สุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุ (reproductive health) หมายถึง สุขภาวะทางดานรางกาย จิตใจ อารมณ สังคม และปญญาท่ี เปนผลจากภาวะเจรญิ พันธุ กระบวนการและการทําหนาที่ของการเจริญ พันธุ ใหดําเนินชีวิตอยูในสังคมและสภาพแวดลอม ซ่ึงสุขภาพดาน อนามัยเจริญพันธุเปนระบบที่มีความสลับซับซอนและมีอิทธิพลตอ สขุ ภาพองคร วมในตลอดชวงชวี ติ ของผูหญงิ นอกจากนี้บทบาทของความเปนผูหญิง คานิยมทางสังคม วัฒนธรรม ความเชื่อ และศาสนา ยังมีผลตอปญหาสุขภาพผูหญิงท่ีมี ความซับซอนและมีลักษณะเฉพาะตัวยิ่งข้ึน ดังนั้นสุขภาพผูหญิงจึง จําเปนตองไดรับการคุมครอง ดูแล เอาใจใส อยางสอดคลองกับความ ตองการตลอดชวงอายุของผูหญิง นับต้ังแตการมีประจําเดือน การ คุมกําเนิด การต้ังครรภ การคลอด การยุติการต้ังครรภ การมีบุตรยาก การกระทํารุนแรงตอผูหญิงในรูปแบบตางๆ การละเมิดทางเพศ การติด เชื้อในระบบสืบพันธุ มะเร็งของอวัยวะสืบพันธุ การหมดประจําเดือน และการเลือกปฏิบัติตอผูหญิง สิ่งเหลานี้มีความสัมพันธซึ่งกันและกัน อยา งเปนระบบตลอดชว งอายุของผูหญิง

การดูแลสุขภาพตนเอง 5 แตในท่ีนี้จะเนนในประเด็นเก่ียวกับ ความสัมพันธและพฤตกิ รรมทางเพศ การวางแผนครอบครัว การอนามัย แ ม แ ล ะ เ ด็ ก ก า ร แ ท ง แ ล ะ ภาวะแทรกซอน โรคเอดสและโรค ติดเชื้อทางระบบสืบพันธุ และมะเร็ง ระบบสบื พันธุ สิทธิทางเพศ (sexual right) หมายถึง สิทธิของคนทุกคนที่ ตองไดรับโดยไมถูกเลือกปฏิบัติ ไมมีการบังคับ และไมมีความรุนแรง โดยไดรับบริการดานสุขภาพทางเพศและอนามัยเจริญพันธุท่ีมี มาตรฐาน ประกอบดวย การไดรับขอมูลที่ถูกตองเกี่ยวกับเพศวิถี การ ควบคุมเน้ือตัวรางกายของตนเอง การเลือกคูครอง การตัดสินใจวาจะมี เพศสัมพันธหรือไมมี การสมัครใจมีความสัมพันธทางเพศ การสมัครใจ ท่จี ะแตงงาน การตัดสนิ ใจวา จะมีบุตรหรือไมและมีเมื่อใด การมีชีวิตดาน เพศทพี่ ึงพอใจและปลอดภยั สิทธิอนามัยเจริญพันธุ (reproductive rights) หมายถึง สทิ ธิพ้ืนฐานของบคุ คลและของคูสมรสที่จะตัดสินใจอยางเปนอิสระและมี ความรับผิดชอบในเรื่องจํานวนบุตร การเวนระยะการมีบุตร และเวลาที่ พรอมจะมีบุตร โดยตองไดรับขอมูลและเครื่องมือที่ชวยใหบรรลุสิทธิ เหลาน้ี สิทธิอนามัยเจริญพันธุยังรวมถึงสิทธิในการตัดสินใจเก่ียวกับ

การดูแลสุขภาพตนเอง 6 การเจริญพันธุของตัวเองโดยไมถูกเลือกปฏิบัติ ไมมีการบังคับ และ ไมไดรบั ความรนุ แรง ความเสมอภาคทางเพศ (gender equality) หมายถึง การ ปฏบิ ตั ิตอ หญงิ และชายอยางเทาเทียมกันในดานกฎหมาย นโยบาย การ เขาถึงทรัพยากร และบริการตางๆ ทั้งในระดับครอบครัว ชุมชน และ สงั คม ความยุติธรรมทางเพศ (gender equity) หมายถึง ความ ยุติธรรมในการแบงสรรผลประโยชนและความรับผิดชอบใหแกหญิงและ ชาย ซึ่งในการสรางความยุติธรรมทางเพศ มักตองมีการสรางนโยบาย และมาตรการเฉพาะสาํ หรับผูหญิงเพ่ือที่จะลดชองวางของความไมเสมอ ภาคทางเพศทด่ี ํารงอยใู นสังคม การเลือกปฏิบัติทางเพศ (gender discrimination) หมายถึง การแบงแยก การกีดกัน หรือการสรางขอจํากัด โดยใชความแตกตาง ของเพศภาวะเปนขออาง ที่ทําใหบุคคลไมสามารถใชสิทธิข้ันพื้นฐาน ของตนเองได แมวาสภาพความเปนผูหญิงโดยธรรมชาติจะมีสวนสําคัญที่ทํา ใหผูหญิงตองเผชิญภาวะเส่ียงดานสุขภาพมากกวาผูชาย แตปจจัยที่ สําคัญยิ่งไปกวาน้ันคือ คานิยมของสังคมที่มีผลกระทบอยางมากตอการ ที่บุคคลจะมีสุขภาพทางเพศท่ีดีหรือไมดี เชน คานิยมตอการมีบุตรชาย ทําใหเด็กหญิงหรือผูหญิงไมไดรับการเล้ียงดู สงเสริมใหไดรับการศึกษา ใหทรัพยสมบัติ หรือคุณคาเทาเทียมเด็กชายหรือผูชาย เมื่อเจ็บปวยจึง

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 7 ขาดการดูแลเอาใจใสเทาที่ควร และการเลือกปฏิบัติเชนน้ีเอง จึงทําให ผูหญิงเกิดความเคยชินและยอมรับสภาพท่ีใหความสําคัญในการดูแล สุขภาพคนอ่ืนๆ ในครอบครัว จนบางครั้งไดละเลยสุขภาพของตนเอง จนกระทั่งความเจ็บปวยน้ันรุนแรงข้ึน นอกจากน้ีในแงความสัมพันธ ทางเพศยิ่งเห็นไดชัดวาผูชายไดรับการยอมรับใหมีอํานาจมากกวา ทั้ง เปนผูกําหนดวาจะมีเพศสัมพันธเม่ือใดและอยางไร จนบางครั้งทําให ผูหญิงขาดอํานาจตอรอง จําตองยอมรับการมีเพศสัมพันธโดยไมพรอม และไมเต็มใจ และท่ีสําคัญยังไดรับผลกระทบตามมา เชน การติดเช้ือ โรคทางเพศสมั พนั ธ และการต้งั ครรภท ีไ่ มพึงประสงค เปน ตน

การดูแลสุขภาพตนเอง 8 คานิยมท่วี าลูกผูชายควรมีประสบการณทางเพศ ไมวากอนแตง หรือแตงงานแลว และการมีเพศสัมพันธกับบุคคลอ่ืนท่ีไมใชภรรยาเปน เร่ืองธรรมดา ในขณะท่ีผูหญิงไมควรมีประสบการณทางเพศกอนแตง สวนหลังแตงก็ตองมีเพียงสามีคนเดียว คานิยมท่ีวา การตอบสนอง ความตองการทางเพศของสามีเปนหนาที่สําคัญของภรรยา คานิยม เหลานี้สงผลกระทบตอสุขภาพทางเพศทั้งของผูหญิงและผูชาย และ รุนแรงมากในกรณีสขุ ภาพของผูห ญงิ สุขภาพของผูหญิงจะดีขึ้น และปญหาตางๆ จะสามารถบรรเทา ลงได หากผูหญิงหันมาใสใจตนเอง และรูวาตัวเองมีสิทธิอะไรบางอัน เปนหลักประกันพ้ืนฐานในการเขาถึงบริการสุขภาพ รวมทั้งรูถึงวิธีการ ดูแลตนเองเพอ่ื สุขภาพทางเพศและอนามัยเจริญพนั ธทุ ด่ี ี

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 9 เพศนา รู ประจาํ เดอื น และเพศสัมพันธ เพศนา รู การเรียนรูถงึ สรีระและอารมณท างเพศของผหู ญงิ จะชวยให ผหู ญงิ เขา ใจในตวั ตนและสขุ ภาวะทางเพศและอนามัยเจรญิ พนั ธุไ ดด ีขึ้น อวัยวะเพศภายนอก 1. หัวหนาว เปนเนินรอยตอรูปสามเหล่ียม เมอ่ื เขาสูวยั สาวจะมีขนขึ้นมาปกคลุม 2. ปุมกระสันต เปนปุมเน้ืออยูตรงกลางดานบน บริเวณท่ีแคมเล็กท้ังสองขางบรรจบกัน บาง คนเรียกวาเม็ดละมุด ซ่ึงไวตอความรูสึก เปน สวนท่ีรับความรูสึกสัมผัส กระตุนใหเกิด อารมณท างเพศไดด ี 3. แคมเล็กและแคมใหญ เปนเนินเนื้อนูนออกมาท้ังสองขาง ดาน นอกเปนแคมขนาดใหญมีสองขาง ประกบกันตรงกลาง และแคม ขนาดเลก็ เหมอื นกลีบเนอ้ื ซอนกันอยูดานในสองขางเชนกัน 4. ชอ งปสสาวะ เปน ชองทางออกของปส สาวะ อยตู รงกลาง ถดั จากปุมกระสนั ตล งมา 5. ปากชองคลอด อยูใตชองปสสาวะลงมาเล็กนอย เปนชองทาง เปดสูภายนอกของอวัยวะเพศภายใน ปากชองคลอดจะมีเยื่อ พรหมจารีบางๆ เม่ือมีเพศสัมพันธจะขาดออกไดงาย แตจะมี เลือดออกมากหรือนอยแตกตา งกนั ตามตาํ แหนง การฉกี ขาด

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 10 อวัยวะเพศภายใน 1. ชองคลอด เปนโพรงจากปากชอง คลอดไปถึงปากมดลูก ยาวประมาณ 3-4 นิ้ว เปนทางออกของประจําเดือนในแต ละรอบเดือนและทารกขณะเกิด โดย ผนังชองคลอดจะเปนลอน คล่ืนเล็กนอย ยืดหยนุ ไดด ี 2. มดลกู เปน อวัยวะในองุ เชิงกราน มีโพรงเปน ที่รองรับการฝง ตวั ของไขท ี่ถูกผสมดว ยตวั อสจุ ิ หากไมม ีการผสม เยื่อบโุ พรงมดลกู จะลอก หลุดกลายเปน ประจาํ เดอื น 3. ปากมดลกู เปน ชอ งทางเปด จากโพรงมดลูกไปยังชอ งคลอด 4. ปกมดลูก เปนทอนาํ ไข ไขจ ะเดนิ ทางเขามาปลายทอ และถกู ผสมดว ยตวั อสุจิบริเวณสว นกลางของทอ นาํ ไข แลวเดินทางเขา มาฝง ตัวท่ีเยือ่ บุโพรงมดลกู 5. รงั ไข มี 2 ขา ง ทาํ หนาท่สี รา งไข เพอื่ การปฏิสนธิ(ผสม)กบั ตวั อสุจิ รอบเดอื นละ 1 ใบ และทําหนาทผ่ี ลิตฮอรโ มนเพศหญงิ จ ะ เ ห็ น ไ ด ว า ร า ง ก า ย ข อ ง ผู ห ญิ ง มี อ วั ย ว ะ ท่ี เก่ียวของกับอนามัยเจริญพันธุท่ีสลับซับซอน ซ่ึง มีการเปล่ียนแปลงอยูตลอดทุกชวงวัย ต้ังแตเริ่ม เขาสวู ยั รนุ วยั สาว วัยผูใหญ จนถึงวัยทอง

การดแู ลสุขภาพตนเอง 11 การเริ่มตนของการเอาใจใสสุขภาพของผูหญิง ทําไดโดยหมั่น สังเกตความรูสึกและรางกายตัวเอง โดยเฉพาะการสังเกตอวัยวะท่ี เกี่ยวของกับระบบสืบพันธุ เชน การทําความรูจักและสรางความคุนเคย กับเตานมหรอื อวัยวะเพศ สังเกตการมรี อบเดอื น เปนตน ประจาํ เดือน การมีประจําเดอื นเปน ปรากฏการณธรรมชาตขิ องรา งกายผหู ญิง ท่เี กิดขน้ึ ทุกๆ เดือน และเปนสัญญาณสําหรับผูหญิงวา ระบบเจริญพันธุ ไดเขาสูสภาวะเปล่ียนแปลงจากวัยเด็กเขาสูวัยเจริญพันธุ ผูหญิงอยูใน วยั ที่ต้งั ครรภไ ด ท้งั น้ี ประจําเดอื น คอื เลือดทีเ่ กิดจากการหลุดลอกของ เยื่อบุผนังมดลูกหลังจากที่ไขตกแลวไมไดผสมกับอสุจิ ไมมีการปฏิสนธิ จึงสลายตวั ผานออกมาทางชอ งคลอด นอกจากนี้แลวคาํ วา ประจําเดอื น อาจ ถกู เรียกวา ระดู หรอื เมนส การนับระยะรอบเดอื น วงจรรอบเดือนของผูหญิงแตละคนจะแตกตางกันไปตามสภาวะ รางกาย โดยทั่วไปผูหญิงสวนใหญจะมีรอบเดือนทุกๆ 28 วัน แตอาจจะ มีระยะรอบต้ังแต 20 ถึง 45 วัน นั่นก็หมายความวา ผูหญิงบางคนอาจมี ประจําเดือนมาทุกๆ 20 วัน หรือบางคนอาจมีทุกๆ 45 วัน สวนจํานวน วนั ทม่ี ปี ระจําเดอื นน้นั โดยประมาณจะอยทู ี่ 3 ถึง 7 วนั การนับระยะรอบเดือน จะเร่ิมนับตั้งแตวันแรกท่ีประจําเดือนมา โดยเร่ิมนับเปน วันท่ีหนึ่งจนถงึ วนั แรกของประจําเดอื นในเดือนถัดไป นับ

การดูแลสุขภาพตนเอง 12 ระยะหางไดกี่วัน ก็แสดงวาเรามีระยะรอบเดือนตามน้ัน เชน เดือนนี้ นางสาวพอใจ∗ มปี ระจาํ เดือนวนั แรกในวันที่ 2 มิถุนายน และมีประจําเดือน มาอีกคร้ังในวันท่ี 30 มิถุนายน คือ เริ่มนับตั้งแตวันท่ี 2 มิถุนายน ถึงวันที่ 29 มิถุนายน แสดงวา นางสาวพอใจมีระยะรอบเดือนเทากับ 28 วัน อยางไรก็ตามระยะของรอบเดือนจะสม่ําเสมอหรือไมสมํ่าเสมอขึ้นอยูกับ ปจจัยหลายประการท่ีเกี่ยวของกับระบบของรางกาย เชน มดลูก รังไข ระบบฮอรโมน รวมท้ังสภาพจิตใจ อารมณ และสถานการณชีวิตของแตละ คนในชว งเวลาน้ันๆ เชน อวนข้นึ ผอมลง อดนอน งานหนัก เจ็บปวย เปนตน วิธีการบนั ทกึ รอบเดือน วิธีการบันทึกรอบเดือนน้ัน ใหวงกลมรอบวันที่มีประจําเดือนมา วันแรกของแตละเดือนไว หลังจากบันทึกการมีประจําเดือนไปสัก 3–6 เดือน จะเห็นแนวโนมของระยะรอบเดือนของตนเองไดโดยดูจากเสน เชื่อมระหวางวงกลมที่วงไวในวันแรกของการมีประจําเดือนในแตละ เดือน ดงั น้ี & หากเปนเสนตรง: วันแรกของ การมีประจําเดือนในแตละเดือนเรียงตอ กันเปนเสนตรง แสดงวา ประจําเดือนมี รอบระยะคงที่ 28 วัน ∗ นามสมมุติ

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 13 & เสนทแยงมุมตํ่าลง: วันแรกของการมีประจําเดือนเรียงตอ กันเปนเสนทแยงมุมตํ่าลงเร่ือยๆ แสดงวา ประจําเดือนมีรอบระยะคงท่ี แบบมากกวา 28 วนั & เสน ทแยงมมุ สูงขน้ึ : วันแรกของการมีประจําเดอื นเรยี งตอ กนั เปน เสน ทแยงมมุ สูงขนึ้ เรอื่ ยๆ แสดงวา ประจําเดือนมีรอบระยะคงที่ แบบสน้ั กวา 28 วนั & เสนลกั ษณะสลบั ฟน ปลา: ถาวนั แรกของการมปี ระจาํ เดอื น แตละเดือนไมเรยี งตอ กนั มีลกั ษณะขน้ึ ลงสลบั กนั ไปสงู บางตํ่าบาง แสดง วา เรามีระยะรอบเดือนไมค งที่



การดูแลสขุ ภาพตนเอง 15 นอกจากน้ีผูหญิงควรจดบันทึกลักษณะของประจําเดือนท่ีมาใน แตละวัน เก่ียวกับ กล่ิน สี ความเขมขนหรือความใส และนาจะดีย่ิงข้ึน หากไดบันทึกเก่ียวกับสิ่งอื่นที่ออกมาจากชองคลอดดวย เพราะรางกาย ของผูหญิงไมไดมีแตประจําเดือนเทานั้น บางครั้งอาจจะมีของเหลวท่ี ออกมาจากชองคลอดท่ีมักเรียกวา ตกขาว ซึ่งเปนสิ่งสําคัญท่ีจะชวย บงชี้ภาวะสุขภาพภายในของเราได ท่ีสําคัญคือ ถาจดเปนประจําทุก เดือน จะชว ยใหเรารตู ัวไดเ รว็ เวลาทม่ี ีความเปล่ียนแปลงเกดิ ขน้ึ และเมอ่ื ไปพบแพทยพยาบาลก็จะมีขอมูลท่ีชัดเจนไปบอกเลาใหแพทยพยาบาล เพ่ือชวยในการวินิจฉัยปญหาสุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุไดงายข้ึน ดว ย เพศสัมพันธ ความรกั เปนพน้ื ฐานของการทีห่ ญิงชายจะเริ่มมีความสัมพันธ ที่นําไปสูการสรางครอบครัว แตการจะอยูรวมกันยอมตองอาศัยการ ปรับตัวของท้ังสอง โดยหญิงและชายท่ีพบรักต้ังแตเร่ิมจะตองศึกษาซึ่ง กันและกันอยางลึกซ้ึงใหเกิดความรัก ความเขาใจในกันและกันเพื่อให การดําเนนิ ชีวติ คจู ะไดอยูอยา งยืนยาว ธรรมชาติแหง รักและเพศสมั พันธ ธรรมชาติแหงรักเปนสิ่งที่มีมาตั้งแตแรกเกิด เร่ิมตนมาจากการ แบง เพศหญิงชาย ซ่ึงมีการเปลยี่ นแปลงไปตามวยั เกิดเปน ความรสู ึกนกึ คิด เกิดการแสดงออก หรือเกิดเปนเอกลักษณเฉพาะตน ท้ังหมดน้ีรวม

การดแู ลสุขภาพตนเอง 16 เรียกวา การปฏิสัมพันธทางเพศ ซ่ึงเปนสวนหนึ่งของการมีชีวิตคู แม เพศสัมพันธจะไมใชส่ิงสําคัญท่ีสุดในชีวิตคู จะตองมีปจจัยหลายอยาง ประกอบกัน แตการเรียนรูเร่ืองเพศยอมทําใหชีวิตคูมีความสุข เพราะ การรูจักเพศตัวเองและเพศตรงขาม จะสามารถสรางสัมพันธภาพท่ีดีตอ กนั ได ธรรมชาตทิ างเพศของผหู ญงิ ผูหญิงสวนใหญมักตองการเพศสัมพันธที่ประกอบดวยความรัก ความเอ้ืออาทร ความนุมนวลแบบคอยเปนคอยไป ผูหญิงมักมี ความรูสึกตอเพศตรงกันขามชากวาผูชาย แตจะมีความผูกพันอยูนาน กวา และตอ งการความอบอนุ จากผูชาย ทั้งน้ีผูหญิงจะใหความสําคัญกับ การโอบกอด กุมมือ สบตา และความรูสึกละมุนละไมของการสัมผัส มากกวาผูชาย เม่ือมีเพศสัมพันธฝายหญิงจึงตองการการแสดงออกที่ อบอนุ นมุ นวลของผูชาย รวมทั้งมคี วามพอใจทจี่ ะมเี พศสมั พันธกับผูชาย ที่มีจิตใจออนโยนตอตนเอง แมวาผูชายคนน้ันจะไมชํานาญในเรื่องการ มีเพศสัมพันธก ต็ าม ธรรมชาติทางเพศของผูช าย ผูชายมักสนใจแสวงหาความรูและประสบการณทางเพศต้ังแต วัยรุน โดยมักจะมุงใหความสําคัญกับอวัยวะเพศเปนอันดับแรก ซ่ึงเปน ความรูสึกที่เกิดข้ึนไดอยางรวดเร็ว ผูชายสามารถมีเพศสัมพันธได ทันทีทันใด โดยจะเปนฝายรุกเมื่อตองการมีเพศสัมพันธ สวนใหญ ผูชายจะเกิดอารมณเราทางเพศไดงายกวาผูหญิง จากการสัมผัส

การดูแลสุขภาพตนเอง 17 โดยตรงทางรางกายทั้งรูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส หรือดวย จินตนาการ มีการแสดงออกทางเพศมากกวาฝายหญิง แตมักไมคอย นุมนวล ออนโยน และมักไมใหการยกยองเพศตรงกันขามเทากับฝาย หญิง ถาหากผูชายไมเขาใจธรรมชาติของผูหญิงที่มักจะมีความรูสึก ชาแบบคอยเปนคอยไปก็จะทําใหเกิดความไมสมดุลทางเพศ ไมมี ความสุขทางเพศ และมักเปนปญหาหนึ่งที่สงผลใหเกิดความขัดแยงใน ชีวิตคู จดุ สมั ผสั ของรางกายทคี่ วรรขู องท้ังสองฝา ย ทุกจุดของรางกายสามารถกระตุนใหเกิดความรูสึกทางเพศได ควรศึกษาคูของตนวาจุดสัมผัสใดสามารถกระตุนใหเกิดความรูสึกทาง เพศได อารมณแ ละความตอ งการทางเพศ อารมณและความตอ งการทางเพศเปน การทํางานโดยอัตโนมตั ิ ของรางกายจากการควบคมุ ของระบบประสาทอัตโนมตั ิ โดยการทาํ งาน จะเปน ไปตามลําดับข้นั ตอนตางๆ ดังน้ี 1. เม่ือมีการกระตุนจากสิ่งที่ไดเห็น ไดยิน ไดกล่ิน ไดสัมผัส รวมทั้งความรูสึกนึกคิดก็จะเปนตัวกระตุนใหเกิดอารมณทางเพศ สง ตอไปท่ีอวยั วะรับความรสู ึก 2. อวัยวะรับการกระตุนไดแก ตา หู จมูก ล้ิน กาย และใจ รวมท้ังความรูสึกและอารมณทางเพศ ซึ่งจะเกิดไดก็ตอเม่ืออวัยวะรับ

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 18 ความรูสึกนั้นมีความสามารถรับการกระตุนหรือไม เชน ไดเห็น ไดยิน ไดสัมผัสหรือไม อยางไรก็ตาม ถาไดเห็น ไดยิน หรือไดสัมผัส แลวไม ถูกใจ ก็ไมเกดิ อารมณ ความรูสกึ ทางเพศ 3. จติ ใจ ถา จติ ใจเศราหมอง ไมเบิกบาน วิตกกังวล ไมช อบ เกลยี ดความรสู กึ ทางเพศกจ็ ะเกิดไดยาก การสรางบรรยากาศแหงความรกั การเสรมิ พลังรกั ดวยปจ จัยสัมพันธแหง รักจะชวยใหส มั พนั ธ ระหวางคูร ักหรอื สามภี รรยาทีย่ งั่ ยนื ไดจาก การแตงกาย การแตงกายเปนเสนหอยางหน่ึงของผูหญิงท่ีสรางความพึง พอใจใหผูชาย ดังนั้นเม่ือแตงงานหรืออยูกินดวยกันแลว ผูหญิงไมควร ปลอยเนื้อปลอยตัว เมื่อรูวาอีกฝายชอบอยางไร ก็ควรแตงตัวอยางน้ัน แมว าอาจจะดูวาบหววิ บา ง แตก ็อยใู นหองสวนตัวปดมิดชิด การสรา งกลนิ่ กายเฉพาะตัว กลิ่นกายท่ีหอมสะอาดสดชื่น จะชวยสรางบรรยากาศที่ดีของ การมีเพศสัมพันธ ท้ังคูควรสังเกตหรือถามไถกันวาแตละฝายชอบกลิ่น แบบไหน ชอบกล่ินแบบธรรมชาติ หรือแบบท่ีมีกลิ่นหอมจากนํ้าหอม โดยเลือกใชกล่ินจรุงใจเหลาน้ันในคํ่าคืนพิเศษ เชน วันเกิด วันครบรอบ แตงงาน วันปใหม เปน ตน

การดูแลสุขภาพตนเอง 19 การเปลี่ยนบรรยากาศ การเปล่ยี นบรรยากาศแปลกใหมใ นชีวิตคูเ ปน ส่ิงทจ่ี ําเปน เชน กนั ในรอบป คูสามีภรรยาควรหาวันหยุดอยางนอยสักวันสองวัน เพ่ือ เปล่ยี นสถานที่ บรรยากาศ เชน การไปพกั ผอ นในสถานทีส่ วยงามเงียบ สงบ การไปตากอากาศชายทะเล การเที่ยวปาเขา หรือถาไมมีโอกาสที่ จะทาํ เชน นน้ั ได ก็เปล่ยี นบรรยากาศในบา นไมใหซ ้ําซากจําเจ ทดลองเรยี นรูสิง่ ใหมๆ ในชีวติ การรวมกันแสวงหาและทดลองส่ิงใหมๆ ที่ชวยเสริมสราง บรรยากาศของการมีเพศสัมพันธที่ดีมีความสุข เชน คนหาหนังสือเร่ือง เพศศึกษาอานดวยกัน เปล่ียนแปลงเทคนิคการมีเพศสัมพันธตาม คําแนะนําของอีกฝายซ่ึงกันและกัน หรือทํากิจกรรมใหมๆ ท่ี นอกเหนือจากการมีเพศสัมพันธ เชน ดูหนัง ฟงเพลง หรือเตนรํา ดวยกันบา ง ส่ือรกั ดวยการพดู คยุ หญิงชายสวนใหญมักไมกลาท่ีจะพูดออกมาตรงๆ จึงไดแตเก็บ ไวในใจ ปลอยใหชีวิตคูเต็มไปดวยความซํ้าซาก จําเจ นาเบื่อหนาย ดังนั้นทั้งสองฝายควรพฒั นาการพดู จาสอ่ื สารระหวางกนั ดังน้ี ♥ พูดเปดเผยและจริงใจ บอกในส่ิงท่ีชอบหรือไมชอบของแตละ ฝาย อยาเก็บกดความรูสึกท่ีแทจริงไว ภายในเชน ไมชอบใหฝ ายชายรนุ แรง

การดแู ลสุขภาพตนเอง 20 เวลามีเพศสัมพันธ หรือไมชอบใหฝายหญิงน่ิงเหมือนทอนไม การพูด เปดอกโดยไมตาํ หนหิ รอื ดถู กู เขาหรือเธอ ยอ มจะสื่อไดถึงความจริงใจ ทํา ใหเกดิ การยอมรับและปรับตวั ไดใ นทา ยทส่ี ดุ ♥ หันหนามาปรึกษาเวลามีปญหาเร่ืองเพศสัมพันธอยาง เขา อกเขาใจ และใหความเคารพซึ่งกันและกัน โดยพูดดวยบรรยากาศที่ ดี ไมวิพากษวิจารณแบบทําลาย หรือไมโจมตีเร่ืองสวนตัว เชน ตําหนิ วาฝายหญิงผอมแหง หรือฝายชายอวนไมนา มอง เปนตน ♥ สรางความเขาใจใหตรงกัน โดยไมคาดหวังเพื่อความสําเร็จ ในการมีเพศสัมพันธเพียงอยางเดียว แตควรใหการมีเพศสัมพันธมี ความหมายไปถึงการหยอกเยา ยั่วยวน สัมผัสเลาโลม รวมไปถึง ความรูส ึกซาบซง้ึ ตรงึ ใจดวย ♥ ถาฝายหญิงไมพรอมท่ีจะมีเพศสัมพันธก็ควรจะใหเหตุผล กับอีกฝายอยางตรงๆ วา ตองการเพียงการสัมผัสคลอเคลียเทานั้น หรือถาฝายชายตองการก็ควรพูดคุยตกลงใหฝายหญิงเขาใจอยาง นมุ นวล ♥ กลาถามและสารภาพความในใจกรณีท่ีไมรู ไมแนใจในเรื่อง เพศ โดยไมคิดหวังท่ีจะใหอีกฝายเขาใจตนเองโดยไมพูดจาส่ือสาร และ พยายามปรบั ปรุงตามทอ่ี ีกฝายแนะนาํ ♥ ไมควรเอาชนะกันในเรอื่ งประสบการณมีเพศสัมพนั ธ

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 21 ประเดน็ ท่ีนา หวงใยเก่ียวกบั การมเี พศสัมพันธ 1) คนท่ีรักกันมีโอกาสมากที่จะมีเพศสัมพันธโดยไมตั้งใจ หาก อยูใกลชิดกันตามลําพังในที่ลับตา โดยเฉพาะวัยรุนและผูใหญตอนตน ซึ่งเปน วัยทม่ี ีแรงขับทางเพศสงู 2) การมีเพศสัมพันธเมื่อยังไมพรอม กอใหเกิดปญหาตามมา มากมาย เชน การตง้ั ครรภไมพ ึงประสงค ตองหยุดหรือออกจากงาน ถูก นินทา บิดามารดาเสียใจ และการเกิดโรคติดตอทางเพศสัมพันธ โดยเฉพาะอยา งยงิ่ โรคเอดส 3) การมีความรักหรือมีแฟนไมใชเปนเร่ืองท่ีผิด แตตองมีอยาง ฉลาดและสรางสรรค เชน เปนกําลังใจ ชวยเหลือ สนับสนุน และ ปรารถนาดีตอกันและกัน ไมกระทําในส่ิงไมดีสงผลกระทบในทางลบตอ ตนเอง 4) การใชระยะเวลาส้ันๆ คบกันอาจจะไมรูจักตัวตนที่แทจริงซึ่ง กันและกัน ควรใหเวลาในการเรียนรูนิสัยใจคอและความประพฤติตางๆ กอนตัดสินใจเปนแฟนกัน เพราะการตัดสินใจทําส่ิงใดๆ ก็ตามในชวง ระยะเวลาสนั้ ๆ ยอ มมีโอกาสผดิ พลาดสูงเสมอ 5) ความสัมพันธของคนสองคน มีเร่ืองสําคัญท่ีสองฝายตอง คํานึงรวมกัน คือ การคิดถึงผลไดผลเสีย มีสติในการตัดสินใจและความ รบั ผิดชอบในทุกเร่ืองท่ีเก่ียวกบั ความสมั พันธทมี่ ีดว ยกนั การตดั สนิ ใจวา จะมีความสัมพันธกันอยางไร เปนเร่ือง “ความพรอม” ของคนสองคน และเปนเร่ืองท่ีไมมีใครบอกใครได แตเปนเรื่องดีที่ “คนท้ังสอง”สามารถ

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 22 บอกตัวเองได วาพรอมที่จะไดรับผลกระทบจากความสัมพันธน้ัน เพียงใด หรือมีความรู/ขอมูลในการปองกันผลกระทบอยางถูกตองแลว หรอื ไม

การดแู ลสุขภาพตนเอง 23 เพศสัมพันธท ี่ปลอดภัย เพศสัมพันธที่ปลอดภัย (safe sex) เปนการมีเพศสัมพันธอยาง รูเทาทัน และดวยความเต็มใจของทั้งสองฝาย โดยไมถูกบังคับ ไมถูก ละเมดิ และทาํ รา ย มคี วามตระหนกั และรับผดิ ชอบถึงผลท่ีจะตามมาที่จะ เกิดข้ึนกับตนเองและคูของตน ประเด็นสําคัญดานสุขภาพคือ มีการ ปองกันตนเองใหปลอดภัยจากการติดเช้ือโรคและการตั้งครรภท่ีไมได ตง้ั ใจ ปจจยั เส่ยี งทท่ี าํ ใหเกดิ การมเี พศสัมพนั ธ 1) การดื่มแอลกอฮอล ขาดสติยั้ง คิด ไมสามารถควบคุมตัวเองได จนเลย เถิด มีเพศสัมพันธโดยไมต้ังใจและไมได ปองกนั 2) การเท่ียวกลางคืน โดยเฉพาะ ในสถานบันเทิงท่ีมีบรรยากาศชวนให เคลิบเคล้ิม ลืมตัว มีเพศสัมพันธโดยไมได ปองกันเชน กนั นอกจากนี้ยังมีเง่ือนไขหรือปจจัย หลายประการท่ีนําไปสูเพศสัมพันธท่ีไม ปลอดภัย เชน ความรู ความเขาใจ ทัศนคติเกยี่ วกับเรอ่ื งเพศ เปนตน

การดูแลสุขภาพตนเอง 24 ผลกระทบของการมเี พศสัมพนั ธ 1) ผลตอสุขภาพกาย อาจทําใหเกิดการตั้งครรภขณะท่ียังไม พรอ ม การติดเชื้อโรคติดตอทางเพศสัมพันธ และการติดเชือ้ ไวรัสเอดส 2) ผลตอสุขภาพจิต ทําใหเกิดการวิตกกังวลเชน กลัวคนอื่นรู กังวลกับความสัมพันธในอนาคต ซ่ึงอาจนําไปสูความรูสึกเครียด ไม สบายใจ ไมม ีสมาธใิ นการทาํ งาน เปนตน สวนผลกระทบระยะยาว เชน หากเกิดการต้ังครรภ จะตัดสินใจ อยางไร จะทําแทงหรือต้ังครรภตอไป การมีเพศสัมพันธจะมีผลกระทบ ตอผูหญิงมากกวาผูชาย เชน เม่ือต้ังครรภ สังคมไมยอมรับ และ ประณามผูหญิงมากกวาผูชาย ดงนั้นผูหญิงจะตองรูเทาทัน รูจักท่ีจะ ประเมนิ สถานการณเส่ยี งและหาทางหลีกเลย่ี งใหได ทางเลือกเพ่ือการมเี พศสัมพนั ธท่ีปลอดภัย หากไมสามารถหลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธไดและยังไมพรอมท่ี จะมีลูก รวมทั้งไมแนใจวาจะปลอดภัยจากการติดเชื้อ การมี เพศสัมพันธโดยสอดใสอวัยวะเพศเขาทางชองคลอดตองใชเครื่อง ปองกนั คือ ถงุ ยางอนามยั เสมอ

การดแู ลสุขภาพตนเอง 25 วิธกี ารใชถงุ ยางอนามยั เพื่อปองกนั ไมใ หต วั อสุจเิ ขา ไปผสมกบั ไขข อง ฝายหญิง มีดังน้ี 1. ฉีกมุมซอง ระวงั อยา ใหเลบ็ สะกิดถุงยาง 2. ดงึ ถุงยางอนามัย ออกจากหอ ใชมอื บบี ปลายไล ลมกอนใสเสมอ หากปลอยใหมี ฟองอากาศทป่ี ลายถงุ จะทําให ถงุ ยางอนามัยแตกขณะรว มเพศ 3. สวมถงุ ยางอนามัยขณะท่ี อวัยวะเพศแขง็ ตวั บบี ปลาย ถงุ ยางขณะสวมแลว รูดใหส ดุ โคน

การดูแลสุขภาพตนเอง 26 4. หลังจากเสร็จ กิจ ใหรีบถอนอวัยวะเพศ ออกจากชองคลอดขณะท่ี อวัยวะเพศแข็งตัวอยู แลว คอย ๆ ถอดถุงยางอนามัย ออก โดยใชนิ้วสอดเขาใน ขอบถุงยางแลว รดู ออก 5. ระวงั อยาใหนาํ้ เช้อื หก เลอะเทอะ ถอดถงุ ยางท่ี ใชอ อกทง้ิ ในถงั ขยะที่ มิดชดิ การดืม่ สรุ า เสพยาเสพติด มผี ลทาํ ใหไ มใ ชถงุ ยางอนามัย หรอื ใชไ มถกู วธิ ี

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 27 ความเชือ่ เร่ืองเพศ เพศภาวะ และเพศวิถี ความเช่อื ไมถ กู ตอ ง คําอธบิ าย eการสําเร็จความ การสําเร็จความใครดวยตนเองไมทําลาย ใครดว ยตนเองเปน สุขภาพ แตเปนการระบายความตองการทาง สิ่งผดิ ปกตแิ ละ เพศท่ีปลอดภัย ทาํ ลายสขุ ภาพ eการท่ีเย่อื ไมแ นเสมอไปเพราะปกติเยอื่ พรหมจารีจะตอง พรหมจารีขาด มีชอ งใหประจาํ เดอื นไหลออกมา และเยือ่ หมายความวา พรหมจารีเปน เน้ือเยือ่ ท่ีบางมาก จึงสามารถ ผหู ญิงน้นั ขาดไดจ ากกจิ กรรมโลดโผนตา งๆ เชน เลน ไมบ รสิ ทุ ธิ์ กฬี า เปนตน eปุมกระสันตใ หญ ปมุ กระสนั ตเ ปน จดุ ทไ่ี วตอ ความรูสกึ มาก แต จะทําใหผ ูหญงิ มี ไมจ ําเปน ตองมีขนาดใหญ แคมแี ละไดร บั การ ความสุขในการ กระตุนอยางเหมาะสมก็มีความสขุ แลว รว มเพศมาก eการรว มเพศอาจ การรวมเพศตามปกตไิ มพบวาทาํ ใหอ วัยวะฉกี ทาํ ใหช อ งคลอดฉกี ขาด เพราะการรว มเพศเปน ธรรมชาติของ ขาดไดเ สมอ มนษุ ยซ ่ึงจะใหค วามสขุ หากกระทําดว ยความ รกั ความนมุ นวล

การดแู ลสุขภาพตนเอง 28 ความเชือ่ ไมถ กู ตอ ง คําอธบิ าย eผหู ญิงท่เี คยผาน การผา ตัดตกแตง ชองคลอดจําเปน เฉพาะผทู ่ีมี การคลอดบตุ ร กลามเน้อื ในองุ เชิงกรานหยอ นหยาน จนทาํ ให จําเปนตองผา ตัด มผี ลตอสขุ ภาพ เชน กลัน้ ปส สาวะไมได ตกแตงชองคลอด มดลูกหยอ น เปนตน eชอ งคลอดเปน ความจริงชองคลอดเปน อวยั วะทีส่ ะอาด อวยั วะท่สี กปรก มากกวา ปากเพราะธรรมชาตสิ รางความเปน กรดดา งทสี่ มดลุ ยภายใน แตปากรับประทาน อาหารตางๆ เขา ไปมากมาย จึงตอ งทาํ ความ สะอาดภายในชอ งปากทกุ วนั eประจําเดอื นคือ ประจําเดอื นไมใ ชเ ลือดเสยี แตเกดิ จากเยอื่ บุ เลอื ดเสยี โพรงมดลูกมดลูกท่ีหลุดลอกตวั ออกมาเมือ่ ไม มกี ารฝงตัวของตวั ออ นเพราะเม่อื ไขตก ธรรมชาตกิ ็จะสรางเยอ่ื บโุ พรงมดลูกใหห นา ขึ้นเพ่อื รองรบั ตวั ออ น หากไขไ มไดร ับการ ผสมและไมม ตี ัวออนมาฝง ตัว เย่ือบุก็จะหลดุ ลอกออกมาเปน ประจําเดือน eขณะตัง้ ครรภไ ม ขณะตง้ั ครรภส ามารถรวมเพศได หากไมม ี ควรรว มเพศ โรคแทรกซอ นเพียงแตเลือกทา ทางให เหมาะสม ไมทําใหอึดอัดหรือกดทับทอ ง

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 29 ความเชือ่ ไมถูกตอ ง คําอธบิ าย eการทาํ หมันจะทาํ มีการวิจัยชัดเจนวาการทําหมันไมไดทําให ใหค วามตอ งการทาง ความตองการทางเพศเปล่ียนแปลง ปญหา เพศของผหู ญงิ และ ทางเพศท่ีเกิดข้ึนมักมาจากความวิตกกังวล ผชู ายลดนอ ยลง หรอื ปญ หาทางอารมณอ ืน่ ๆ มากกวา eวยั หมด วัยหมดประจําเดือนหรือผาตัดเอามดลูกออก ประจาํ เดือนหรอื ทาํ ใหไมส ามารถทีจ่ ะเจริญพันธุหรือมีลูกไดอีก ผา ตดั เอามดลูกออก ตอ ไป แตยังคงมีเพศสมั พนั ธไ ดต ามปกติ คือ การสิ้นสุดของ ชวี ติ ทางเพศ eผหู ญิงจะตอ งมี การตั้งครรภเกิดจากการที่อสุจิของฝายชาย ความสขุ เขาไปผสมกับไขของฝายหญิง เรียกวา สุดยอดจากการรวม ปฏิสนธิ ซ่ึงจะเจริญเติบโตเปนทารกในครรภ เพศจงึ จะตั้งครรภได จะมคี วามสุขสุดยอดหรอื ไมก ็ได eการที่ฝายผูหญงิ การกระทําดงั กลาวอาจทาํ ใหอสจุ ิบางสวน รบี ถา ยปสสาวะหลงั ออกมา แตก ารตั้งครรภเกดิ จากตวั อสจุ ิที่ รวมเพศหรือรว มเพศ แข็งแรงที่สุดเพียงตัวเดยี วจาก 300 - 500 ตวั ในทายนื จะปอ งกัน ดังน้นั หากเปนชวงเวลาที่เหมาะสมพอดี (ไข การตั้งครรภได สกุ ) อสุจยิ ังคงเขาไปในโพรงมดลูกได จึง ไดผ ลนอยในการปองกันการตั้งครรภ

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 30 ความเชอ่ื ไมถูกตอ ง คําอธบิ าย eการรว มเพศ 2 ฝาแฝดแทเกิดจากการแบงเซลลของตัวออนที่ ครง้ั ตดิ ตอกนั จะทํา เกิดจากการผสมของไขและอสุจิตัวเดียวกัน ใหต ้ังครรภแฝด ออกเปนสองสวนซ่ึงจะเติบโตเปนทารกเพศ เดยี วกนั หนาตาเหมือนกนั eผหู ญิงรับประทาน การรับประทานกลวยแฝดไมเก่ยี วกบั การมีลูก กลวยแฝดจะมลี ูกแฝด แฝด ทัง้ น้ีการมีลูกแฝด เกดิ จากการผสม พรอ มๆ กันของไขม ากกวา 1 ฟอง และอสจุ ิ มากกวา 1 ตวั ซึ่งจะเติบโตเปนทารกเพศ เหมือนกนั หรอื ตา งกัน และหนาตาไม เหมือนกนั eอาหารหรือยา อาหารหรอื ยาบางชนิดไมสามารถเปลยี่ แปลง บางชนิดอาจเปลย่ี น เพศของทารกได เพราะเพศของทารกเกดิ จาก เพศของทารกได โครโมโซมของไขใ นเพศหญิงและโครโมโซม ของอสุจิในเพศชายมาผสมกัน eตวั อสุจิจากลูก เพศของทารกเกดิ จากโคโมโซมของไขในเพศ อัณฑะแตละขา งจะทํา หญิงและโคโมโซมของอสุจิในเพศชายทมี่ า ใหเ กดิ บุตรตา งเพศกนั ผสมกัน มิใชเกิดจากอัณฑะแตละขา ง eเราไมค วรทํา อวัยวะสบื พนั ธุเ ปน อวยั วะของรางกายตาม ความสะอาดอวยั วะ ธรรมชาติมใิ ชส ่งิ ทนี่ า รงั เกยี จ เราจึงควรทาํ สบื พนั ธเุ พราะเปนส่ิง ความสะอาดตามปกติ คือ หลงั ขับถา ย และ ท่นี ารงั เกยี จ ขณะอาบนํ้า

การดูแลสุขภาพตนเอง 31 ความเชอื่ ไมถ ูกตอง คาํ อธิบาย eเรอ่ื งอวยั วะเพศ เรอ่ื งอวัยวะเพศและการเปลีย่ นแปลงตา ง ๆ และการเปล่ยี นแปลง ของรางกายเปน เรือ่ งปกตธิ รรมดาซึ่งทุกคน ตางๆ ของรา งกาย จะตองประสบ หากสงสัยไมเ ขา ใจควร เปนเรอื่ งทน่ี าอาย สอบถามผทู ม่ี คี วามรูและประสบการณ ไมควรจะนําไปพูด หรือปรกึ ษากบั คนอน่ื eความผดิ ปกติของ สาเหตขุ องรักรว มเพศปจจุบนั เชื่อวาเกิดจาก ฮอรโมนเพศเปน ความผดิ ปกตขิ องโครโมโชม และการเลยี้ งดู สาเหตขุ องรักรว มเพศ หรอื สงิ่ แวดลอ มแตยงั ไมม ีขอ พิสูจนท ีแ่ นช ัด e การแตง งาน หญิงชายทมี่ ีอายุ มากกวา 35 ป หากแตง งาน ระหวางผูห ญิงและ กันแลว มีโอกาสสงู ทจี่ ะเกดิ ความผิดปกตขิ อง ผูชายท่ีมีอายมุ ากมัก โครโมโซมซึง่ ทาํ ใหเกิดเด็กปญ ญาออ น จะทําใหลูกทเ่ี กดิ มาโง eการแตง งาน หญงิ ชายที่เปน ญาตสิ นทิ หากแตง งานกัน ระหวางผหู ญงิ และ แลว มีโอกาสสงู ทจี่ ะเกดิ ความผดิ ปกตขิ อง ผูชายที่เปน ญาตสิ นิท โครโมโซมซงึ่ ทําใหเ กดิ เดก็ ปญญาออ น มกั จะทําใหลกู ทีเ่ กดิ มาโง

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 32 การลว งละเมิดทางเพศ การลวงละเมิดทางเพศ หมายถึง การกระทําใดๆ ท่ีมีนัยเรื่อง เพศซ่ึงมีผลกระทบตอศักดิ์ศรีความเปนคนของทั้งผูหญิงและผูชาย เปน การกระทาํ ท่ีผูถูกกระทําไมตองการ เห็นวาไมสมควร และคิดวาเปนการ ละเมิดหรือการกระทํา ที่ผูถูกกระทําตองตัดสินใจยินยอมภายใตเงื่อนไข ท่ีบีบบังคับ การลวงละเมิดทางเพศในท่ีทํางานอาจมีหลากหลาย ประเภทท้ังการลวงละเมิดทางเพศโดยตรง (การมีเพศสัมพันธ) และโดย ทางออ ม (เชน การใชค ําพูด/วาจา การแสดงออกทางกิริยาทาที และการ ขมขู เปน ตน) ลกั ษณะหรือประเภทของการลว งละเมิดทางเพศ ไดแ ก 1) การลว งละเมดิ ทางวาจา เชน การพดู พาดพิง การ วิพากษว ิจารณเ ก่ียวกบั เรอ่ื งรูปรา งและการแตง ตวั ทล่ี อ แหลม การเลาเร่ือง ตลกลามกสองแงสองงา ม การเปลี่ยนหวั ขอเร่ืองงานใหเ ปน เรือ่ งทางเพศ หรอื เรื่องลามก การตามตอื้ ตามจบี หรอื เกยี้ วพาราสบี คุ คลทั้งๆที่รวู า บุคคล นั้นไมส นใจตน และการพดู เสยี ดสีเลา โลมในทีส่ าธารณะ ซ่ึงการใชค ําพูด เพ่ือสรางสถานการณท ่เี ปน การลว งละเมดิ ทางเพศนี้ผกู ระทํามกั กระทาํ อยางจงใจ 2) การลว งละเมดิ ทางอากปั กริ ิยา/การแสดงออก การลว ง ละเมิดดว ยสายตา เชน การใชส ายตาจาบจว ง การมองอวยั วะในรา งกาย เฉพาะท่ี หรือการแสดงกริ ยิ าท่ที าํ ใหผ หู ญงิ รูสึกอาย เชน การลอเลยี น การ ผวิ ปาก การเดนิ ตาม เขา ประชดิ ตวั และขวางทางผูถ กู กระทาํ เปน ตน

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 33 3) การลว งละเมดิ ทางการสัมผสั เชน การสมั ผัสแบบหอม แกม/จูบหรอื สมั ผัสรางกายของผูถกู กระทาํ ปจ จยั ท่ีสัมพนั ธกบั การลว งละเมิดทางเพศ ปจจัยที่สัมพันธกับการลวงละเมิดทางเพศน้ัน มีท้ังปจจัยดาน บุคลิกลักษณะและปจจัยดานสถานการณ สําหรับปจจัยดาน บุคลิกลักษณะของผูกระทําที่มีผลตอการเกิดเหตุการณลวงละเมิดทาง เพศในระดบั มากคอื ปจจยั ดานอุปนิสัย ลักษณะพูดและอายุ เชนมักเปน คนกาวราว ชอบใชอํานาจ พูดเสียงดังและมักมีอายุมากกวา สวน ปจจัยดานบุคลิกลักษณะของผูถูกกระทําคือ ปจจัยดานรูปรางหนาตา อุปนิสัย อายุ และลักษณะการพูด เชน มักเปนผูที่มีหนาตาดี ออนไหว งาย ไมกลาแสดงออกหรือมักไมคอยพูด และมีอายุนอยกวา สําหรับ ปจ จัยดานสถานการณ ไดแก การเท่ียวสถานเริงรมย การไปในที่เปลี่ยว โดยเฉพาะในยามวิกาล และการดื่มเครื่องด่ืมท่ีมีแอลกอฮอลหรือการใช สารเสพตดิ ท่ที าํ ใหลดความสามารถในการควบคมุ ตนเอง สาเหตุที่ผูหญิงมักเปนเหยื่อของการลวงละเมิดทางเพศน้ันอาจ เน่ืองมาจากลักษณะเฉพาะทางเพศ คานิยม และสังคมวัฒนธรรม ผูหญิงในสังคมไทยเปรียบเสมือนชางเทาหลัง น่ันคือ ผูหญิงตองเปน ฝา ยปฏบิ ัตติ ามสามีและไมม อี ํานาจตัดสินใจในเร่ืองสําคัญ ผูหญิงมักถูก มองวาเปนสมบัติของสามี (และของบิดาในกรณีท่ีผูหญิงนั้นยังไมได แตงงาน) ซึ่งการลว งละเมิดทางเพศในที่ทํางานอาจจะเกี่ยวกับโอกาสใน หนาที่การงานหรือการกระทําที่มีผลตอสภาพแวดลอมในท่ีทํางาน

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 34 ผูถูกกระทํารูสึกอึดอัด อับอาย และตกเปนเปาของการพูดคุยท่ีไมพึง ประสงคโดยเพื่อนรวมงาน ปญหาการลวงละเมิดทางเพศโดยตรงที่มี เงื่อนไขแลกเปล่ียน ซ่ึงผูกระทํามักเปนนายจางหรือหัวหนางาน มีการ ยื่นขอเสนอแลกเปลี่ยนกับผูถูกกระทํา ระหวางการมีเพศสัมพันธกับ ผลประโยชนหรือผลเสียที่เก่ียวของกับการทํางาน เชน การเลื่อนขั้น เงินเดือน การจางงาน การโยกยา ย และการใหอ อกจากงาน เปน ตน โดยท่ัวไปผูหญิงมักถูกพิจารณาวาเปนผูถูกกระทํา มีความ ออนไหว ทําตามอารมณ ไมเปนผูตัดสินใจ และไมสามารถทํางานหนัก ได และสังคมวัฒนธรรมมักสั่งสอนใหผูหญิงยอมจํานน สงบเสง่ียม และ เชื่อฟงฝายชาย และคาดหวังใหผูหญิงไมแสดงออกทางเพศ ในขณะที่ สังคมยอมรับใหผูชายเปนผูเริ่มการมีเพศสัมพันธ รวมทั้งยอมรับความ กาวราวทางเพศของผูชาย การมองผูหญิงเปนวัตถุทางเพศหรือเปน สมบัติของผูชาย เน่ืองจากสังคมเช่ือวาผูชายสวนใหญมีแรงขับ ธรรมชาติทางเพศมาก ดังนั้นการตอบสนองทางเพศของผูชายเปนเร่ือง ของการแสดงออกซึ่งความเปนชายที่สังคมยอมรับได แตสังคมมักจะ กลาวโทษผูหญิงท่ีถูกลวงเกินวาไมรูจักระวังตัวเองหรือมีทาทีที่ย่ัวยุทาง เพศ นอกจากน้ีโอกาสทางสังคมของผูหญิงมีนอยกวาผูชาย โดยเฉพาะ ดานการศึกษา การประกอบอาชีพ ความกาวหนา การเปนเจาของและ การเขาถึงทรัพยากรตางๆ ทําใหเกิดสถานภาพทางสังคมและ ความสัมพันธเ ชิงอาํ นาจท่ีไมเ ทาเทียมกันระหวางเพศ ผูหญิงมีฐานะการ ทํางานไมม่ันคง ขาดความเชื่อม่ันในตนเอง ถูกสอนใหยอมจํานน และ

การดแู ลสุขภาพตนเอง 35 เ ป ด โ อ ก า ส ใ ห ผู ช า ย ที่ มี ตํ า แ ห น ง ก า ร ง า น ท่ี เ ห นื อ ก ว า แ ส ว ง ห า ผลประโยชนท างเพศ ผลกระทบของการถูกลว งละเมดิ ทางเพศ การลวงละเมิดทางเพศท้ังทางดานรางกายและวาจาสงผลให ผูหญงิ รูสกึ อดึ อัด สวนใหญจึงพยายามหลีกเล่ียงบุคคลที่คุกคามและลวง ละเมิดทางเพศตอตนเอง ซ่ึงมีทั้งหัวหนางาน นายจาง และเพ่ือน รวมงาน บอยครั้งที่พนักงานใหมซึ่งอยูในชวงทดลองงานเปนกลุมเสี่ยง หรือกลุมท่ีเปราะบางตอการลวงละเมิดทางเพศและการคุกคามทางเพศ แตกลับมีรายงานการลวงละเมิดทางเพศนอย เพราะผูหญิงกลุมนี้มักไม กลา ที่จะปรกึ ษาบคุ คลอ่นื หรอื รายงานตอ หวั หนาขนั้ สงู กวา เนื่องจากกลัว จะตกงานหรือมีผลตอ การเลอื่ นตาํ แหนง ท่ีคาดหวงั ไว การปอ งกันการลวงละเมดิ ทางเพศ ทางดานกฎหมาย มีพระราชบัญญัติคุมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 ท่ีกําหนดไวอยางชัดเจนวา หามมิใหนายจางหรือผูซึ่งเปนหัวหนา งาน ผูค วบคมุ งาน หรือผูตรวจงานกระทําการลวงเกินทางเพศลูกจางซ่ึง เปนผูหญิงหรือเด็ก ผูกระทําการลวงเกินทางเพศมีโทษปรับไมเกิน 20,000 บาท อยางไรก็ตาม ในทางปฏิบัติกลับพบวาการบังคับใช กฎหมายลงโทษ ผูกระทําการลวงเกินทางเพศยังไมสามารถคุมครองผู ถูกคุกคามทางเพศไดมากนัก เนื่องจากผูคุกคามทางเพศมักใชอํานาจท่ี มีอยูคุกคามหรือขมขู ผูถูกลวงเกินทางเพศตองตกอยูในภาวะจํายอม

การดูแลสุขภาพตนเอง 36 จนกวาจะหางานที่อื่นทําได ผูหญิงสวนใหญไมเขาใจความหมายของ การคุกคามหรือการลวงละเมิดทางเพศและมักเพิกเฉยตอพฤติกรรมที่ ทําใหตนเองเสียหาย ขณะท่ีทางโรงงานเลือกพนักงานเปนผูหญิง แต เลือกหัวหนางานเปนผูชาย ดังน้ันจึงควรใหความรูความเขาใจเกี่ยวกับ กฎหมายและกฎระเบียบเก่ียวกับการคุกคามทางเพศแกผูหญิง เพื่อ ผหู ญงิ จะไดใชป กปองตนเอง และควรคัดเลือกผหู ญงิ เปนหัวหนามากขึ้น เพือ่ ปอ งกันปญ หาและชวยชีแ้ นะสทิ ธใิ นเรอ่ื งนี้

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 37 การคุมกาํ เนิดแบบฉกุ เฉิน การคุมกําเนิดแบบฉุกเฉิน คือ การคุมกําเนิดของผูหญิงท่ี จะตองใชทันทีหรือในระยะไมเกิน 3 วัน หลังจากมีเพศสัมพันธ เพื่อ ปองกนั การต้งั ครรภท่ีไมพงึ ประสงค ขอ บง ใชข องการคุมกาํ เนิดแบบฉกุ เฉนิ ขอบง ใชก ารคมุ กําเนิดแบบฉุกเฉนิ มีดงั น้ี / ภายหลงั จากมเี พศสมั พนั ธโ ดยไมไดม ีการปอ งกันการ ตั้งครรภ / เมือ่ ผูหญงิ ถกู ละเมดิ ทางเพศ โดยไมไดมีการปอ งกันการ ตั้งครรภด วยวธิ ีอื่น / เมื่อมปี ญหากับวธิ คี มุ กําเนดิ ที่ใชอยู เชน ลมื รบั ประทานยา คมุ กําเนิดในแถวเดียวกนั มากกวา 3 วัน ฉดี ยาคมุ กําเนิดชากวาวนั ท่ี กําหนดนดั หมาย ถุงยางอนามยั ฉีกขาดหรือเลอ่ื นหลดุ หรือหวงอนามยั หลดุ การคมุ กาํ เนิดแบบฉกุ เฉนิ มี 2 วธิ ีหลกั คือ 1. วิธีการใชฮอรโมน โดยการใชย าเม็ดคมุ กําเนิดทมี่ ีฮอรโมนชนิด ตาง ๆ ดังนี้ 1.1 ยาเม็ดคุมกําเนิดชนิด ฮอรโมนเด่ียว มีสวนประกอบของ ฮอรโมนโปรเจสโตเจนปริมาณสูง ให รบั ประทานยานคี้ รั้งแรก 1 เมด็ ทันทที ่ี

การดแู ลสุขภาพตนเอง 38 สะดวก (แตตองไมเกิน 72 ชั่วโมงหลังจากมีเพศสัมพันธท่ีไมไดปองกัน การต้ังครรภ) และ 12 ชัว่ โมงตอมาใหรบั ประทานซา้ํ อีก 1 เมด็ 1.2 ยาเม็ดคุมกําเนิดชนิดฮอรโมนรวม ที่มีปริมานฮอรโมนเอส โตรเจนปานกลาง และมีฮอรโมนโปรเจสโตเจนจํานวนหน่ึง ให รับประทานยานค้ี ร้งั แรก 2 เม็ดทันทีท่ีสะดวก (แตตองไมเกิน 72 ชั่วโมง หลังจากมเี พศสมั พนั ธท่ไี มไดปอ งกนั การต้งั ครรภ) และ 12 ชั่วโมงตอมา ใหร บั ประทานซ้ําอกี 2 เมด็ 1.3 ยาเมด็ คมุ กาํ เนิดชนิดฮอรโ มนรวม ทมี่ ีปรมิ าณฮอรโ มนเอสโต รเจนต่ําและมโี ปรเจสโตเจนจาํ นวนหนง่ึ ใหร ับประทานยานี้ครงั้ แรก 4 เมด็ ทันทีท่ีสะดวก (แตตองไมเกิน 72 ชั่วโมงหลังจากมีเพศสัมพันธท่ีไมได ปอ งกันการตงั้ ครรภ) และ 12 ชว่ั โมงตอมาใหร ับประทานซ้าํ อีก 4 เมด็ ขอ ควรปฏบิ ตั /ิ สง่ิ ทคี่ วรทราบ ไมควรเล่ือนระยะเวลาการรับประทานยาเม็ดคุมกําเนิดแบบ ฉุกเฉินออกไปโดยไมจําเปน เพราะประสิทธิภาพของยาจะลดลงไปตาม ระยะเวลาที่เลื่อนออกไป ยาเม็ดคุมกําเนิดแบบฉุกเฉินมีประสิทธิภาพ นอยกวาวิธีคุมกําเนิดแบบทั่วไป เพราะการใชวิธีคุมกําเนิดท่ัวไปตองใช ติดตอกันตลอดท้ังเดือน สิ่งสําคัญท่ีสุดคือ ไมควรนํายาเม็ดคุมกําเนิด แบบฉุกเฉินมาใชเพ่ือคุมกําเนิดเปนประจําและไมควรใชเกินกวา 4 คร้ัง ใน 1 เดือน และหากไมพรอม ไมควรมีเพศสัมพันธ ถานําเอายาเม็ด คุมกําเนิดแบบฉุกเฉินมาใชบอยครั้ง จึงมีความเส่ียงที่จะเกิดการ ลม เหลวไดม ากกวา

การดแู ลสุขภาพตนเอง 39 ขอ หามและอาการขา งเคยี งของการใชยาเม็ดคุมกาํ เนิดแบบฉกุ เฉิน ขอ หา มที่สาํ คญั คือ การตั้งครรภ ยาเม็ดคุมกําเนดิ แบบฉุกเฉิน จะไมมผี ลยับยั้งการตัง้ ครรภ หากผูหญงิ นน้ั ต้งั ครรภอยู อาการขา งเคยี งของการใชย าเม็ดคุมกําเนิดแบบฉกุ เฉนิ ทอี่ าจจะ พบไดแ ก 1. อาการคล่ืนไส โดยปกตจิ ะมอี าการไมนานเกนิ 24 ช่วั โมง 2. อาเจยี น ผทู ี่ใชยาทมี่ ฮี อรโมนรวมจะมีอาการอาเจียนเกิดข้ึน ประมาณรอยละ 20 สวนผูท่ีใชยาเม็ดคุมกําเนิดแบบฉุกเฉินที่มีฮอรโมน เดยี่ วจะมอี าการอาเจียนเกดิ ข้ึนประมาณรอยละ 5 3. เลือดออกกระปริดกระปรอย ในผูหญิงบางรายอาจมี เลือดออกกระปริดกระปรอยไดภายหลังการรับประทานยา แตสวนใหญ ประจาํ เดอื นจะมาตรงเวลาหรอื อาจมาเรว็ กวา กําหนด 2. วธิ ีการใชหวงอนามัยที่มที องแดง ก า ร คุ ม กํ า เ นิ ด แ บ บ ฉุกเฉินดวยหวงอนามัย ตอง ใสหวงอนามัยภายใน 5 วัน หลังจากมีเพศสัมพันธ ซ่ึงวิธีนี้ ตองกระทําโดยบุคลากรทาง สขุ ภาพเทา น้ัน

การดูแลสุขภาพตนเอง 40 การวางแผนครอบครัว การวางแผนครอบครัว หมายถึง การที่คูสามีภรรยาไดวางแผน ลวงหนาวาจะมีลูกเมื่อใด มีลูกกี่คน และควรเวนระยะหางสําหรับการมี ลูกแตละคนกี่ป โดยการใชวิธีคุมกําเนิดเมื่อยังไมพรอม แลวจึงคอย ตดั สินใจมลี กู เม่ือทง้ั คมู ีความพรอม วธิ ีคมุ กําเนดิ การคุมกาํ เนิด เปน วธิ ีการปอ งกันการตั้งครรภส าํ หรับหญิงชาย ทีม่ ีเพศสมั พนั ธ แตย งั ไมพรอ มจะมีบุตร หรอื ตองการเวน ระยะหางของ การมีบตุ ร โดยวธิ คี มุ กาํ เนดิ มี 2 แบบคอื วธิ ีคุมกาํ เนดิ วิธคี ุมกําเนิดแบบชว่ั คราว วธิ กี าํ เนิดแบบถาวร eการทาํ หมันหญงิ eการทาํ หมนั ชาย วิธคี มุ กําเนดิ ระยะสน้ั วิธีคมุ กาํ เนิดระยะยาว eยาเม็ดคมุ กําเนิด eยาฝง คมุ กาํ เนิด eยาฉีดทุก 3 เดอื น eหว งอนามัย eถงุ ยางอนามยั

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 41 1.วิธคี มุ กําเนดิ แบบชว่ั คราว เปนการคุมกาํ เนดิ ท่เี หมาะสม สําหรบั สามีภรรยาทีย่ งั ไมพรอ มจะมีลกู หรอื ตองการเวน ระยะหา งของ การมบี ตุ ร ซง่ึ มีท้ังวิธคี มุ กําเนิดระยะสั้นและวธิ คี มุ กําเนดิ ระยะยาว วธิ ีคุมกําเนิดทเี่ หมาะสมสําหรับคูส มรสใหมไดแก ถุงยางอนามัย และยาเม็ดคุมกําเนิด สวนยาฉีดคุมกําเนิด ยาฝงคุมกําเนิด และหวง อนามยั เหมาะกับผทู ่มี ลี ูกแลว หรอื ตอ งการเวนระยะหา งของการมลี ูก วิธีคมุ กําเนิดระยะสน้ั ไดแก ยาเมด็ คมุ กาํ เนดิ เปน วธิ ีทมี่ ี ประสิทธิภาพถงึ รอ ยละ 99.7 มี 2 ประเภท คือ ชนดิ ฮอรโมนรวมและชนิด ฮอรโมนโปรเจสโตเจนอยางเดยี ว ทั้งน้ี ชนดิ ฮอรโ มนรวม คือ มีทั้งฮอรโมนเอสโตรเจนและโปรเจส โตเจน โดยแตละรอบเดือน ใช 1 แผง จะมี 21 เมด็ หรือ 28 เมด็ (21 เม็ดเปนฮอรโมน อกี 7 เม็ดเปนแปง รบั ประทานทกุ วนั เพอ่ื กันลืม) การใชยาเม็ดคุมกําเนิดน้ัน ถาเปนชนิด 21 เม็ด ตอง รับประทานยาเม็ดแรกในวันแรกของรอบเดือนจนหมดแผง แลวจึงเวน ไปอีก 7 วัน ซ่ึงในชวง 7 วันน้ี ประจําเดือนจะมา ใหใชยาแผงตอไปใน วันที่ 8 แมวาจะมีประจําเดือนอยูก็ตาม สวนชนิด 28 เม็ด ตอง รับประทานยาเม็ดแรกในวันแรกของรอบเดือนจนหมดแผง แลวตอแผง ใหมทันที การใชที่ถูกตองน้ัน ควรรับประทานยาสม่ําเสมอ ใหเปนเวลา เดียวกัน เวลาท่ีเหมาะสม คือหลังอาหารเย็นหรือกอนเขานอน กรณี ลืมรบั ประทานยา ควรปฏิบตั ดิ ังนี้

การดูแลสุขภาพตนเอง 42 - ถาลืมรับประทานยา 1 เม็ด ใหรับประทานทันทีที่นึกได แลว รับประทานเม็ดตอไปตามปกติ แตถาเวลาท่ีนึกไดใกลเวลารับประทาน เมด็ ตอ ไป ใหร ับประทาน 2 เมด็ พรอมกัน - ถาลืมรับประทานยา 2 เม็ดติดกัน ใหรับประทานทันที 2 เม็ด เมื่อนึกได และรับประทานอีก 2 เม็ดในวันถัดไป ขณะเดียวกันควรใช วธิ คี ุมกําเนิดวิธีอนื่ (เชน ถงุ ยางอนามยั ) รว มดวย - ถาลืมรับประทานยามากกวา 2 เม็ดติดกันหรือลืมชวงทายๆ ของแผง อาจต้งั ครรภได ยาฉดี คุมกาํ เนิด มีผล ปองกนั การตงั้ ครรภไ ดนานเปน ระยะเวลา 3 เดือน ถาตองการ คุมกาํ เนิดตอ ไปตอ งกลบั ไปฉีดยา ทุก 3 เดือน ถุงยางอนามยั ปองกนั ไมใหตวั อสุจิเขาไปผสมกบั ไขข องฝา ยหญงิ แผนแปะผวิ หนงั คุมกําเนิด ใช แปะบริเวณ สะโพก หนาทอง ตนแขน แผนหลังสวนบน หามแปะบริเวณ หนาอก เม่ือแปะแลวตัวยาจะคอยๆ ซึม ผานผวิ หนงั เขา สกู ระแสเลือด

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 43 วธิ คี ุมกําเนิดระยะยาว ไดแ ก ยาฝงคุมกําเนิด ยาฝงคุมกําเนิดชุด หน่ึงสามารถระงับการต้ังครรภไดนาน 3-5 ป และหลังฝงยาคุมกําเนิดแลว 24 ชั่วโมง จะคมุ กําเนดิ ไดท นั ที โดยฝงหลอดยาเขาใต ผิวหนัง บริเวณตนแขนดานในเหนือ ขอศอก หว งอนามยั สามารถปอ งกนั การต้ังครรภไ ดน าน 3 - 5 ป แลว แต ชนิดของหวงอนามัย สําหรับผูทใี่ สหว ง อนามัยควรตรวจหวงอนามัยภายหลัง หมดประจําเดอื นดว ยตนเองทกุ เดอื น หรอื มาตรวจภายในปล ะ 2 คร้งั 2. วิธีคุมกําเนิดแบบถาวร วธิ ีคุมกําเนิดแบบถาวรเปนการคมุ กําเนิดทีเ่ หมาะสมสาํ หรับ สามีภรรยาท่คี ดิ วามลี ูกเพยี งพอแลวไดแ ก การทําหมันชาย เปนการคมุ กําเนิดชนดิ ถาวรที่ไดผ ลดี แนน อน ทํางาย สะดวก ปลอดภัย ใชเ วลานอ ย สามารถทํางานหนักได การทาํ หมันหญงิ สามารถทาํ ได 2 ระยะ คอื การทาํ หมันหลงั คลอด (หมันเปยกหรอื หมนั สด) เปน การทาํ หมนั ระยะ 2–3 วนั หลงั คลอด