1053 สติ สัมปญชัญญะ

สติ สัมปชญั ญะ ร า ก ฐ า น ก า ร ศึ ก ษ า ข อ ง ม นุ ษ ย ช า ติ www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

(พระเผด็็จ ทตฺตฺ ชีโี ว) ปัจั จุบุ ัันดำ�ำ รงตำำ�แหน่่ง รองเจ้า้ อาวาสวััดพระธรรมกาย President of Dhammakaya International Society of North America and Europe เกิิดเมื่่�อวัันที่่� ๒๑ ธัันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๓ สำำ�เร็จ็ การศึกึ ษา ด้้านกสิิกรรมและสััตวบาลบััณฑิิต จากมหาวิิทยาลัยั เกษตรศาสตร์์ บางเขน และ Diploma of Dairy Technology จาก Hawkesbury Agricultural College, Australia อุปุ สมบท เมื่อ�่ วัันที่�่ ๑๙ ธัันวาคม พ.ศ. ๒๕๑๔ ณ พััทธสีีมา วัดั ปากน้ำ�ำ� เขตภาษีีเจริญิ กรุงุ เทพมหานคร www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

สติิ สััมปชััญญะ รากฐานการศึึกษาของมนุุ ษยชาติิ พระเผด็็จ ทตฺตฺ ชีโี ว เลขมาตรฐานสากลประจำ�ำ หนัังสือื : 978-616-588-206-4 ที่่�ปรึกึ ษา คณะบรรณาธิกิ าร ผู้�้จััดทำำ� คณะศิิษยานุุศิิษย์์ ออกแบบปก มุกุ ดา สิิริวิ รจรรยาดีี ออกแบบรููปเล่ม่ นัันทิิยา แสนจัันทร์ ์ งามตา ธนานัันทสููตร ภาพประกอบ จัันทิิรา โกมาสถิิตย์์ พรทิิพย์์ มีีดีี พิมิ พ์ค์ รั้ง� แรก วัันที่�่ ๒๑ ธัันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ จำำ�นวนพิิมพ์์ ๑๐,๐๐๐ เล่ม่ ลิขิ สิทิ ธิ์์� วััดพระธรรมกาย อ.คลองหลวง จ.ปทุุมธานีี ๑๒๑๒๐ จััดพิมิ พ์์โดย กองวิิชาการ อาศรมบััณฑิิต วััดพระธรรมกาย พิมิ พ์ท์ ี่่� บริษิ ััท รุ่�งศิิลป์์การพิิมพ์์ (๑๙๗๗) จำำ�กััด ข้้อมููลทางบรรณานุุกรมของสำำ�นัักหอสมุุดแห่่งชาติิ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data พระเผด็็จ ทตฺตฺ ชีโี ว. สติสิ ััมปชััญญะ รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ.-- ปทุุมธานีี : กองวิิชาการ อาศรมบััณฑิติ วัดั พระธรรมกาย, 2564. 184 หน้า้ . 4 1. สติสิ ััมปชััญญะ. l. จัันทิิรา โกมาสถิติ ย์,์ ผู้�วาดภาพประกอบ. ll. ชื่่�อเรื่อ�่ ง. 370.155 ISBN 978-616-588-206-4 สติิ สัมั ปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

คำ�ำ นำำ� ตลอดเวลา ๒ ปีที ี่่ผ� ่า่ นมา ท่า่ มกลางความรุนุ แรงของสถานการณ์์การระบาดของโรคโควิิด ๑๙ (COVID-19) 5 และถูกู กระหน่ำำ��ซ้ำำ�� เติิมด้้วยวิิบััติภิ ััยธรรมชาติินานาชนิิดอย่า่ งไม่ห่ ยุดุ ยั้ง� ทำ�ำ ให้ผู้้�คนเจ็บ็ ป่ว่ ยทั้้ง� โลกมากถึึง ๒๕๐ ล้า้ นคน และล้้มตายกว่า่ ๕ ล้า้ นคน นัับเป็น็ โศกนาฏกรรมครั้ง� ใหญ่่ของโลกในช่ว่ งปีพี ุุทธศัักราช ๒๕๖๓-๒๕๖๔ ซึ่่�งนำำ�ความ เสีียหายทุุกด้้านมาสู่�โลกมนุุษย์อ์ ย่่างมากและยากต่อ่ การฟื้�้นฟูู ท่่ามกลางความสูญู เสีียทั้้�งโลก มีีเรื่อ�่ งน่่าชื่่�นชมอยู่�อย่่างหนึ่่�งที่่�เกิิดขึ้�น คืือ ผู้้�นำ�ประเทศ รวมถึึงองค์ก์ รต่า่ ง ๆ ทั่่�วโลกได้้พยายามประสานความร่ว่ มมืือต่่อสู้้�ป้้องกัันโรคร้า้ ยนี้้�กัันอย่่างสุุดชีีวิิต มีีทั้้�งการแบ่่งปัันยา ให้้ยืืมยากััน ระหว่า่ งประเทศ ตลอดจนความทุ่�มเทช่ว่ ยเหลืือกันั ในด้า้ นอื่น่� ๆ อย่า่ งรีีบเร่ง่ ราวกับั ประชาชนทุกุ คนทั่่�วโลกเป็น็ ญาติสิ าย โลหิติ เดีียวกันั แม้โรคระบาดมีแนวโน้มลดลงแต่ยังไม่หมดไปเด็ดขาด แต่ละประเทศต่างก็เตรยี มฟื้นฟูประเทศของตนเต็มท่ี เพื่อ่� ให้ท้ ันั ต่อ่ วิบิ ัตั ิภิ ัยั เหนืือความคาดหมายชนิิดอื่น่� ที่อ่� าจมาซ้ำ�ำ� เติมิ ซึ่่�งแต่ล่ ะประเทศก็เ็ ห็น็ ตรงกันั ว่า่ การพัฒั นาการศึกึ ษา ทุุกระดับั ชั้น� ในสถานศึกึ ษาปกติทิ ั่่ว� ประเทศ และการให้ก้ ารศึกึ ษานอกสถานศึึกษาแก่่ประชาชนทุกุ เพศ วัยั ฐานะ อาชีพี ให้เ้ ข้า้ ใจวิชิ าการยุคุ ใหม่่ เข้า้ ถึงึ เทคโนโลยีีและนวัตั กรรมใหม่่ ๆ ไปพร้อ้ มกันั ทั้้ง� ประเทศของตน เป็น็ สิ่่ง� ที่่พ� ึึงทำ�ำ อย่่างเร่ง่ ด่ว่ น แต่่พึงึ อย่า่ ด่ว่ นทำำ�เกินิ ไป เพราะท่า่ นผู้้�รู้้�จริงิ ได้เ้ ตืือนสติิไว้้ว่่า ความรู้�วิชาการไม่ว่ ่า่ ด้า้ นใด สาขาใด ทรงคุณุ ค่า่ มากเพียี งใด หากไปเกิดิ กับั คนพาล คือื คนขาดสติสิ ัมั ปชัญั ญะ เป็น็ นิิจ มีีจิิตขุ่�นมัวั เป็น็ นิิจ มีีแต่จ่ ะนำ�ำ ความฉิิบหายมาให้้ เพราะเขาย่อ่ มนำ�ำ ความรู้้�วิชิ าการนั้้�นไปใช้้ในทางที่่ผ� ิิด ๆ www.kalyanamitra.org

แตค่ วามรูว้ ิชาการไม่ว่าดา้ นใด หากไปเกดิ กับบัณฑติ ผู้มีจิตผ่องใส มสี ตสิ มั ปชัญญะม่นั คง สามารถควบคมุ ใจให้รูจ้ ักยั้งคิดเป็นนิจได้ แมอ้ า่ นไมอ่ อกเขยี นไมไ่ ดก้ ม็ แี ตน่ �ำความสขุ ความเจรญิ มาให้ เพราะเขายอ่ มน�ำความรู้ วชิ าการนั้นไปใชใ้ นทางทถี่ กู ทคี่ วรเท่านั้น ด้วยเหตุดังกล่าวน้ี กองวิชาการอาศรมบัณฑิต จึงได้จัดพิมพ์หนังสือ สติสัมปชัญญะ รากฐานการศึกษา ของมนุุษยชาติิ เพื่�อ่ เป็น็ ธรรมบรรณาการแก่่ท่่านที่เ�่ คารพรักั เป็น็ ที่�่ระลึึกในวาระอายุวุ ัฒั นมงคลของหลวงพ่อ่ ทััตตชีีโว ครบ ๘๑ ปีี ในวัันที่�่ ๒๑ ธันั วาคม พุทุ ธศักั ราช ๒๕๖๔ โดยคณะศิิษยานุุศิิษย์์ได้้พร้อ้ มใจกันั แสดงความกตััญญููกตเวทีี รว่ มกันประมวลบทเทศน์สอนและประสบการณ์การฝึกอบรมลกู ศษิ ย์ ทั้งคฤหัสถแ์ ละบรรพชติ ตลอด ๕๐ พรรษากาล ของท่า่ น คัดั เลืือกเฉพาะส่ว่ นที่�่ว่า่ ด้ว้ ยสติิสััมปชัญั ญะ อันั เป็น็ ธรรมพื้้น� ฐานของการศึกึ ษาและการทำำ�ความดีที ุุกชนิิด ของมนุุษย์์ มาไว้้ในเล่่มเดีียว โดยพยายามรักั ษาภาษาพูดู ง่่าย ๆ ตามสไตล์์ของหลวงพ่่อ พร้อ้ มกับั แทรกบทฝึึกนิิสััย และภาพการ์ต์ ูนู ประกอบ ซึ่่�งเหล่า่ ศิิษย์์ช่่วยกัันเรีียบเรีียง ช่ว่ ยกัันวาดอย่า่ งประณีีตเป็น็ ธรรมบูชู า คณะผู้้�จัดั ทำ�ำ หวัังเป็น็ อย่า่ งยิ่�งว่า่ เมื่อ่� ท่่านอ่่านหนัังสืือ สติิสััมปชัญั ญะ รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ เล่ม่ นี้้� และประพฤติิปฏิิบััติติ ามบทฝึกึ นิิสัยั แล้้ว ย่อ่ มเกิดิ ประโยชน์์ในการสร้า้ งบุญุ บารมีีได้ต้ ลอดรอดฝั่�่ง เพื่่�อไปให้ถ้ ึึงที่�่สุุด แห่่งธรรมของท่่านเอง รวมทั้้ง� ญาติิสนิิทมิิตรสหายและสัมั พัันธชนของท่่านด้ว้ ย คณะศิิษยานุุศิิษย์์ 6 ๒๑ ธันั วาคม พุุทธศัักราช ๒๕๖๔ สติิ สััมปชััญญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

สารบััญ เ รื ่ อ�่ ง หน้้า คำำ�นำำ� ๕ สารบัญั ๗ บทที่่� ๑ ทุุกคนอยากเป็น็ คนดีี แต่่ดีไี ด้้ไม่ท่ ุุกคน ๑๕ ความหมายความดีี ๑๖ ความสำ�ำ คััญของความดีี ๒๐ สิ่่�งแวดล้อ้ ม ๕ ที่ต่� ้อ้ งคำำ�นึึงถึึงก่่อนทำำ�ความดีี ๒๒ แนวทางการฝึึกตััวของผู้้�รักั ที่่จ� ะเป็น็ คนดีี ๒๖ บทที่่� ๒ ธรรมชาติิของใจที่่�รู้้เ� ห็็นได้้ยาก ๓๓ 7 ฐานที่่ต� ั้้�งของใจ ๓๔ คุุณสมบััติขิ องใจ ๓๔ สติสิ ัมั ปชััญญะเครื่อ่� งมืือควบคุมุ ใจ ๓๖ www.kalyanamitra.org

เรื่อ�่ ง หน้้า บทที่่� ๓ สติิ ๓๙ ความหมายของสติ ิ ๔๐ ลักั ษณะของสติิ ๔๐ หน้า้ ที่่�ของสติิ ๔๒ ศัตั รูขู องสติิ ๔๓ สติิทำำ�ให้้มีีนิิสัยั รอบคอบไม่่ประมาท ๔๓ การฝึกึ สติิ ๔๕ บทที่่� ๔ สััมปชัญั ญะ ๔๙ ความหมายและลักั ษณะของผู้้�มีีสัมั ปชัญั ญะ ๕๐ ลักั ษณะความรู้้�ตััว ๔ ของผู้้�ทำ�ำ งานอย่่างมีีสติสิ ััมปชััญญะ ๕๕ หลักั การทำ�ำ งานอย่า่ งชาญฉลาดเพิ่่�มพูนู สติสิ ััมปชััญญะ ๕๘ บทที่่� ๕ สติิสัมั ปชัญั ญะในกิิจวัตั รประจำำ�วััน ๖๕ กิิจวััตรเพื่่อ� ฝึึกสติิสัมั ปชัญั ญะ ๖๖ ความสำ�ำ คััญของการฝึกึ สติิสััมปชัญั ญะในระดัับครอบครัวั ๗๓ 8 สติิ สััมปชััญญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

เรื่อ�่ ง หน้้า ความจริงิ น่า่ ตระหนกประจำ�ำ โลกที่่ถ� ูกู มองข้า้ ม ประการที่�่ ๑ ๗๕ ทุุกคนเกิิดมาพร้อ้ มกับั ความไม่่รู้้� ความจริงิ น่า่ ตระหนกประจำำ�โลกที่่ถ� ูกู มองข้า้ ม ประการที่่� ๒ ๗๕ ทุุกคนเกิิดมาพร้อ้ มกับั ความทุุกข์์ ๗๙ ความจริงิ น่า่ ตระหนกประจำ�ำ โลกที่่ถ� ููกมองข้้าม ประการที่่� ๓ ทุุกคนเกิิดมาพร้อ้ มกับั ความสกปรก ๘๒ ความจริงิ น่า่ ตระหนกประจำำ�โลกที่ถ่� ูกู มองข้า้ ม ประการที่่� ๔ ๘๕ สััตว์โ์ ลกตกอยู่�ใต้ก้ ฎแห่ง่ กรรม ๘๕ หลัักเกณฑ์ต์ ััดสิินกรรมดีี-ชั่ว� การให้้ผลของกรรม บทที่่� ๖ สติิสััมปชัญั ญะรากฐานการศึึกษา ๘๙ กำ�ำ เนิิดผู้้�รู้้�จริงิ ครูดู ีีต้น้ แบบ ๙๐ หลัักคิิดการจััดการศึึกษา ๙๓ ความจริงิ ที่่ต� ้อ้ งจััดการศึึกษา ๙๕ 9 www.kalyanamitra.org

เรื่อ่� ง หน้้า ความจริงิ คืือหัวั ใจการศึกึ ษา ๙๘ ความหมายของความจริงิ ๙๘ ประเภทของความจริงิ ๙๙ ความจริงิ ที่่�ต้อ้ งรีีบรู้� รีีบประพฤติ ิ ๑๐๖ ใจเป็น็ เครื่อ�่ งมืือเพีียงอย่า่ งเดีียวเท่า่ นั้้�นที่่ท� ำำ�ให้รู้้�ความจริงิ ๑๐๘ วิิธีรู้�ความจริงิ ๑๐๘ เครื่อ�่ งมืือรู้�ความจริงิ ๑๑๐ ความหมายการศึกึ ษา ๑๑๓ การศึกึ ษาขาดครูดู ีีไม่่ได้้ ๑๑๕ ความหมายของคำำ�ว่่า “ครู”ู ๑๑๕ เหตุุผลที่่�การศึกึ ษาต้้องมีีครูดู ีี ๑๑๗ หน้า้ ที่่ค� รูดู ีี ๑๒๐ บทฝึึกนิิสัยั ตนเองให้ม้ ีีสติิสััมปชัญั ญะ ๑๒๖ ความหมายนิิสัยั ๑๒๖ ความหมายบทฝึึกนิิสััย ๑๒๘ 10 ส่ว่ นประกอบบทฝึึกนิิสััย ๑๒๘ สติิ สััมปชััญญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

เรื่อ�่ ง หน้้า การออกแบบบทฝึึกนิิสัยั ๑๒๙ การใช้บ้ ทฝึกึ นิิสัยั ๑๓๐ การประเมินิ บทฝึกึ นิิสัยั ๑๓๐ ตััวอย่่างบทฝึึกนิิสัยั ตนเอง ๑๓๑ การทำำ�งานอย่า่ งมีีสติสิ ัมั ปชัญั ญะ ๑๓๒ บทฝึกึ นิิสัยั ตนเองให้ม้ ีีสติเิ ก็บ็ ใจไว้้ในกาย ๑๓๓ บทฝึกึ นิิสััยตนเองให้ม้ ีีสติิสัมั ปชััญญะผ่่านการเดินิ ๑๓๔ บทฝึึกนิิสััยตนเองให้ม้ ีีสติสิ ััมปชััญญะผ่่านการทำ�ำ ความสะอาด โต๊ะ๊ และเก้า้ อี้น� ัักเรีียน ๑๓๕ บทฝึกึ นิิสััยตนเองให้้มีีสติิสัมั ปชัญั ญะผ่า่ นการใช้ห้ ้อ้ งสุุขา ๑๓๖ บทสรุุปส่ง่ ท้้าย ๑๔๗ บรรณานุุ กรม ๑๕๐ วิิธีฝี ึกึ สมาธิิเบื้้�องต้้น ๑๕๒ 11 www.kalyanamitra.org

12 สติิ สัมั ปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

13 www.kalyanamitra.org

สติิ เป็น็ ธรรมกำำ�กัับใจ ไม่่ให้้แวบเที่่�ยวออกนอกตััว ให้้คิิดแต่ด่ ีี ๆ เหมืือนหางเสืือเรืือ กำ�ำ กับั เรืือให้้ฝ่า่ คลื่่น� ลมไปให้้ถึึงที่่ห� มาย สััมปชัญั ญะ เป็น็ ธรรมให้้ช่า่ งสังั เกตเห็็น รู้้� ความจริงิ ในสิ่่ง� ที่่ก� ำำ�ลังั กระทำ�ำ ทั้้ง� ด้้านร้้ายและดีี แล้้วเว้้นสิ่่�งที่่ร� ้้าย เลืือกกระทำำ�แต่ส่ ิ่่ง� ที่่�ดีี www.kalyanamitra.org

๑บทที่่� ทุุกคนอยากเป็น็ คนดีี แต่ด่ ีีได้้ไม่่ทุกุ คน www.kalyanamitra.org

ผคู้ นทง้ั โลกไมว่ า่ จะเดก็ หรอื ผใู้ หญ่ ลว้ นอยากเปน็ คนดดี ว้ ยกนั ทง้ั นั้น แตม่ เี พยี งบางคนทไ่ี ดเ้ ปน็ คนดสี มความตง้ั ใจ เพราะความเปน็ คนดไี มอ่ าจส�ำเรจ็ ได้ เพยี งดว้ ยความอยากเปน็ แตเ่ ปน็ คนดไี ด้ เพราะไดท้ �ำความดมี าอยา่ งรอบคอบ ต่อเนื่องและมากพอจนตดิ เป็นนิสยั รกั ในการคดิ ดี พูดดี ท�ำดฝี ังใจ ไมห่ ลงเหลอื นิสยั คิด พดู ท�ำอะไรมักงา่ ย โดย ไมค่ �ำนึงถงึ ผลกระทบเสียหาย ใหเ้ ปน็ หอกตามทิม่ แทงตนเองและผอู้ ืน่ ใหต้ ้องเดือดรอ้ นภายหลงั ความหมายความดี ทา่ นผรู้ จู้ รงิ เคยใหค้ �ำจ�ำกัดความของกรรมดีไวว้ า่ บุคคลท�ำกรรมใดแล้ว ไม่ต้องเดือดรอ้ นใจในภายหลัง มีใจเบิกบานอิ่มเอมเสวยผลของกรรมอยู่ กรรมที่ ท�ำแล้วยอ่ มเป็นกรรมดี จากค�ำจ�ำกดั ความของกรรมดี แสดงวา่ ๑. ความดีเป็นผลของการท�ำกรรมดี ความชัว่ เป็นผลของการท�ำกรรมช่ัว เหต ุ ผล ทำ�ำ กรรมดีี ความดีี ความสุุข ความเจริญิ ทำ�ำ กรรมชั่ว� ความชั่�ว ความทุกุ ข์์ ความเสื่�่อม 16 สติิ สัมั ปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุกุ คนอยากเป็น็ คนดีี แต่ด่ ีไี ด้ไ้ ม่ท่ ุุกคน ๒. ลักษณะอาการของผ้ทู �ำความดี มลี ักษณะดงั นี้ ๒.๑ ผทู้ �ำ มคี วามตัง้ ใจดี ความดีของใครย่อมไม่เกดิ ข้ึนเองลอย ๆ แต่เกดิ จากความตั้งใจดีของผนู้ ้ัน ๒.๒ ผทู้ �ำ มีความพยายามท�ำกรรมดนี ั้น ๆ จนกระทั่งประสบความส�ำเรจ็ ตามทตี่ งั้ ไว้ ๒.๓ เกดิ ประโยชน์ ต่อผทู้ �ำความดนี ั้นเป็นอนั ดบั แรก คือ มใี จผ่องใสเบกิ บานข้ึน อิม่ เอมใจย่ิงข้ึน และหาก การกระท�ำนั้นย่งิ ท�ำให้ใจของผูท้ �ำและผอู้ นื่ เบกิ บานผ่องใสมากเท่าไร กย็ ิง่ เปน็ ประโยชน์ เปน็ ความดมี ากข้นึ เท่าน้ัน ๒.๔ ไมก่ อ่ ความเดอื ดรอ้ นใด ๆ แกผ่ ทู้ �ำเองและผอู้ นื่ ตามมาในภายหลงั โดยเดด็ ขาด แตใ่ นขณะท�ำงานนั้น หากมีเหตใุ หต้ อ้ งเหน่ือยยากบา้ ง มีอุปสรรคบ้าง ซ่งึ จะเปน็ เพราะตนเองบกพรอ่ ง สง่ิ แวดล้อมไมเ่ ออ้ื อ�ำนวยกเ็ ปน็ เรอ่ื ง ธรรมดา ซ่ึงต้องอดทนและหาทางแกไ้ ขให้ลุล่วงจนกวา่ จะส�ำเรจ็ ก็ไมจ่ ัดวา่ เปน็ ความเดือดรอ้ น ลักษณะอาการของผู้ท�ำความด-ี ความไม่ดี ดังภาพที่ ๑ ตวั อยา่ งความเดอื ดรอ้ นหรอื อปุ สรรคทเ่ี กดิ ข้นึ ขณะท�ำความดี แตไ่ มถ่ ือวา่ เปน็ ความเสียหายของการท�ำความดนี ้ัน ชาวนาชาวไร่ ตอ้ งกร�ำแดด ลม ฝน ขณะท�ำไร่ ไถนา ถึงกับปวดรา้ วทัง้ ตัว ปวดหัว เป็นไข้บ้างเพียงวนั สองวนั กห็ าย กรณีน้ีไมจ่ ัดวา่ เปน็ ความเดอื ดรอ้ น เพราะแม้ไมไ่ ดท้ �ำงานบางครง้ั กม็ ีอาการเจ็บปว่ ยเหลา่ นี้ หรอื ในการบรจิ าค ทานที่มผี รู้ ว่ มท�ำบญุ จ�ำนวนมาก มพี ระภกิ ษุจ�ำนวนมาก ๆ มกี ารจราจรคบั คงั่ แมม้ กี ารกระทบกระทง่ั กนั บา้ ง เสรจ็ งาน กม็ แี ตค่ วามปลมื้ ใจตามมา เหล่าน้ีไมถ่ ือว่าเป็นความเดือดรอ้ น 17 www.kalyanamitra.org

ตัง้ ใจ ไมต่ ้ังใจ เพียร ไมเ่ พยี ร ไมเ่ ดือดรอ้ น เดือดรอ้ น เกดิ ประโยชน์ ไม่เกดิ ประโยชน์ ความดีี ความไม่่ดีี 18 ภาพที่ ๑ ลักษณะอาการของคนท่ีท�ำความดี-ความไม่ดี สติิ สััมปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุกุ คนอยากเป็น็ คนดีี แต่่ดีไี ด้ไ้ ม่่ทุกุ คน ครููต้้องเหนื่่�อยพร่ำ�ำ� สอนศิิษย์์ ศิิษย์์ต้้องอดหลัับอดนอนเพื่�่อทำำ�การบ้้าน ต้้องขยัันทำำ�แบบฝึึกหััด อดไปเที่�่ยว เล่น่ สนุุก พ่อ่ แม่่ต้้องทำำ�งานหนัักเพื่่�อหาเงินิ ค่่าเทอมให้้ลูกู จััดว่่าเป็น็ ความดีี เพราะสุดุ ท้า้ ยทั้้�งศิิษย์์ ครูู พ่อ่ แม่่ ไม่ม่ ีีใคร เดืือดร้อ้ นในภายหลััง ทุุกคนมีีแต่่ได้้ประโยชน์์ตามมา คืือ ๑) ศิษิ ย์ม์ ีีความรู้�ไปประกอบการงานเลี้้�ยงชีีพ ๒) ครภู าคภมู ิใจที่ศิษยเ์ ป็นคนดีมีความสามารถ ๓) พอ่ แมไ่ ด้ลกู เกง่ และดีไว้พ่งึ พายามชรา ๔) ประเทศชาติไดค้ นดีไวพ้ ฒั นาประเทศ ในทางกลับกนั เมือ่ เด็กเอาแต่เล่นสนุกเฮฮา หนีโรงเรยี น ครกู ็ไมว่ ่ากล่าวใหต้ นเองเหนื่อย พอ่ แมก่ ็ปล่อยเลย ตามเลย ลูกอยากเรยี นก็เรยี น ไม่อยากเรยี นตนก็ชอบ ไมต่ อ้ งเหนื่อยหาเงนิ เสียค่าเทอม แถมพอ่ แมเ่ องกต็ ดิ อบายมขุ คุณประโยชน์ปัจจุบันใด ๆ ก็ไม่เกิด ประโยชน์อนาคตก็ไม่ได้ ท�ำลายทั้งอนาคตของตน ท�ำลายทั้งอนาคตของชาติ ให้ยับเยิน เหล่าน้ีนับเป็นความช่วั ความเดือดรอ้ นทง้ั สน้ิ การวััดประเมิินตััดสิินความดีีของผู้�ใด จึึงไม่่ได้้วััดจากความเหนื่�่อยมาก เหนื่�่อยน้้อย สบายมาก สบายน้้อย ง่า่ ย หรืือยากขณะทำ�ำ งาน แต่ว่ ัดั กันั ที่ค่� วามไม่ม่ ีเี รื่อ� งเดือื ดร้อ้ นตามมาถึงึ ตนและคนอื่่น� ทั้้ง� ที่่อ� ยู่�ใกล้ไ้ กล ที่่ส� ำ�ำ คัญั ตนเอง ต้้องได้้ประโยชน์์เต็็มที่่จ� ากการทำ�ำ ความดีนี ั้้�น ส่่วนผู้�อื่น� ได้ป้ ระโยชน์์มากน้้อยเท่า่ ไรถืือว่า่ เป็น็ ผลพลอยได้้ 19 www.kalyanamitra.org

ความส�ำคญั ของความดี ความดีมีความส�ำคัญต่อมนุษยชาติดว้ ยเหตผุ ล ๒ ประการ คือ ๑. ความดีท�ำให้จิตใจชาวโลกมีความผ่องใสยง่ิ ๆ ข้นึ ไป เพราะความผ่องใสของใจเป็นต้นทางของการคิดดี พดู ดี ท�ำดที งั้ หลาย ๒. ความดีีทำำ�ให้ไ้ ม่่มีีความเดืือดร้อ้ นที่่จ� ะเกิดิ ตามมาแก่่ผู้�อื่น� และสิ่่ง� แวดล้้อม ๕ เพราะว่่าเราไม่่ได้้อยู่�คนเดีียว ในโลก หากเราไม่่เกรงใจเขา เขาก็็จะไม่่เกรงใจเรา ไม่่เฉพาะคนเท่่านั้้�น ยัังมีีสััตว์์อีีกนานาชนิิดอยู่่�ร่ว่ มโลกกัับเรา ทั้้�งสััตว์์บก สััตว์์น้ำ�ำ� เมื่�่อรวมกัันแล้้วจำำ�นวนสััตว์์ก็็มีีมากกว่่ามนุุษย์์ ที่�่สำำ�คััญสััตว์์แต่่ละตััวก็็รักั สุุข เกลีียดทุุกข์์ เกลีียด ความเดืือดร้อ้ น รักั ตััวกลััวตายไม่่น้้อยกว่่ามนุุษย์์ ดังั นั้้�น ก่อ่ นจะกระทำ�ำ สิ่่ง� ใด ๆ ลงไปจึึงต้้องคำำ�นึึงถึึงสิ่่�งแวดล้้อม ๕ รอบตัวั ด้้วย 20 สติิ สััมปชัญั ญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุุกคนอยากเป็น็ คนดีี แต่ด่ ีไี ด้ไ้ ม่่ทุกุ คน ความเป็น็ คนดีี 21 ไม่อาจส�ำเรจ็ ได้เพราะความอยากเปน็ แต่ค่ วามเป็น็ คนดีี จะสำำ�เร็จ็ ได้้เพราะ ได้ท�ำความดมี าอย่างรอบคอบ ต่่อเนื่�อง และมากพอจนติิดเป็น็ นิิสัยั www.kalyanamitra.org

สิง่ แวดล้อม ๕ ที่ต้องค�ำนึงถึงก่อนท�ำความดี สิ่งแวดล้อม ๕ ประเภท ที่ตอ้ งค�ำนึงกอ่ นการท�ำงานทกุ ครงั้ เพ่อื ปอ้ งกันความเดือดรอ้ นเสียหายที่จะตามมาคือ ๑. สง่ิ แวดลอ้ มทีเ่ ปน็ ธรรมชาติ เช่น แดด ลม ฝน ดิน ตน้ ไม้ ตน้ หญ้า ฯลฯ ๒. สงิ่ แวดล้อมทีเ่ ป็นสตั วน์ ้อยใหญ่ ทงั้ สัตว์บก สัตว์น�้ำ สัตวเ์ ล้ยี ง สตั ว์ปา่ สัตว์ปกี แมลงต่าง ๆ ฯลฯ ๓. สง่ิ แวดลอ้ มทเี่ ป็นมนุษย์ ท้งั เด็ก ผ้ใู หญ่ หญิง ชาย ตา่ งชาติ ตา่ งศาสนา ต่างผิวพรรณ ฯลฯ ๔. สิง่ แวดล้อมทเ่ี ป็นวตั ถสุ ง่ิ ของ อุปกรณ์ที่มนุษยป์ ระดิษฐข์ ้นึ มาอ�ำนวยความสะดวก ซ่งึ วัตถุส่งิ ของแต่ละชนิด ล้วนมีผลขา้ งเคยี งใหต้ ้องระมัดระวงั ด้วยกนั ทั้งสน้ิ ๕. สิ่งแวดล้อมที่เป็นแบบแผนความประพฤติ เป็นข้อปฏิบัติท่ีให้ทุกคนประพฤติปฏิบัติให้ถูกต้องตรงตาม ความเปน็ จรงิ ที่เกี่ยวกบั ตนเอง สิ่งแวดลอ้ มทีเ่ ปน็ ธรรมชาติ สตั ว์ คน ชมุ ชน สงั คม และวตั ถสุ ง่ิ ของ เพ่ือให้ใจอยใู่ นกาย มคี วามผ่องใสอยเู่ ป็นนิจ มสี ตริ ะลึกรสู้ ิ่งท่ีควรคิด ถอ้ ยค�ำท่คี วรพดู และกจิ ท่ตี อ้ งท�ำไดอ้ ย่างถกู ตอ้ ง เกิดเป็นนิสยั ดีงาม ประจ�ำตวั แต่ละคน จะไดอ้ ยรู่ ว่ มกนั สงบสขุ รม่ เย็น ส่งิ แวดล้อมทเ่ี ป็นแบบแผนความประพฤตนิ ้ีมี ๒ ประเภท คอื ๕.๑ สิ่่ง� แวดล้อ้ มที่่เ� ป็น็ แบบแผนความประพฤติิที่่ก� ำำ�หนดโดยมนุุษย์์ แบบแผนนี้้�เป็น็ กฎและจริยิ ธรรมของ สัังคม ที่�ส่ ังั คมมนุุษย์์ เช่น่ ประเทศ รัฐั บาล สังั คม ชุุมชน องค์์กร หมู่�คณะ ครอบครัวั ฯลฯ ร่ว่ มกันั กำ�ำ หนดขึ้�น กฎนี้้�มีี 22 การประกาศให้ท้ ราบทั่่�วหน้า้ หากใครไม่ท่ ำำ�ตามก็็มีีบทลงโทษตามกฎหมาย หรืือตามกฎของสัังคมนั้้�น ๆ เช่่น ระเบีียบ สติิ สััมปชัญั ญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุุกคนอยากเป็น็ คนดีี แต่่ดีีได้้ไม่ท่ ุุกคน แบบแผน วััฒนธรรม ประเพณีี กฎระเบีียบ ข้้อบัังคัับ กฎหมาย เป็็นต้้น สิ่่�งแวดล้้อมประเภทนี้้�มีีผิิดบ้้าง ถููกบ้้างไม่่ แน่่นอน ขึ้�นอยู่่�กับั ว่า่ ผู้้�บัญั ญัตั ิกิ ฎมีีความรอบรู้�ในเรื่อ�่ งความจริงิ ของโลกและชีีวิติ ถูกู ต้อ้ งมากน้้อยเพีียงใด ความประพฤติิ ของเขาถูกู ต้อ้ งตรงต่อ่ ความจริงิ ที่จ�่ ะนำ�ำ ไปสู่�ความพ้น้ ทุกุ ข์เ์ พีียงใด หากผู้้�บัญั ญัตั ิยิ ึดึ ประโยชน์์ตนเฉพาะหน้า้ ไม่ค่ ำำ�นึึงถึงึ ความเดืือดร้อ้ นที่จ่� ะตามมาแก่ต่ นเอง ผู้้�อื่น�่ และสิ่ง� แวดล้อ้ ม สังั คมที่ม่� ีีผู้้�บัญั ญัตั ิกิ ฎเช่น่ นี้้�ย่อ่ มก่อ่ ความเดืือดร้อ้ นต่อ่ สังั คม โลกอย่า่ งมหัันต์์ ๕.๒ สิ่่ง� แวดล้อ้ มที่่เ� ป็น็ แบบแผนความประพฤติทิ ี่่ม� นุุษย์ไ์ ม่ไ่ ด้ก้ ำำ�หนด แต่เ่ ป็น็ สภาวสากลและเป็น็ กฎสากล ของโลก ได้แ้ ก่่ กฎแห่่งกรรม กฎไตรลัักษณ์์ ซึ่่�งเป็น็ ธรรมชาติคิ วามจริงิ ของทุกุ สรรพสััตว์์และสรรพสิ่่ง� เป็น็ กฎที่�ไ่ ม่่มีี การประกาศให้้ทราบ แต่ป่ รากฏให้้เห็น็ จนมนุุษย์ช์ าชินิ จึงึ มองข้า้ มและคิดิ ว่า่ เป็น็ เรื่อ�่ งธรรมดา ทั้้�งที่่เ� ป็น็ กฎที่�แ่ น่่นอน และควบคุุมสรรพสััตว์แ์ ละสรรพสิ่่ง� ให้้อยู่�ใต้อ้ ำำ�นาจของกฎสากลนี้้� ดังั ตัวั อย่า่ ง ใครรักั ษาศีีล ๕ เป็น็ การทำ�ำ ความดีี ได้้กายมนุุษย์์ ได้ใ้ จใสระดัับมนุุษย์์ เข้า้ ถึงึ ความเป็น็ มนุุษย์์ได้้ ใครมีีหิิริโิ อตตััปปะ เป็น็ การทำ�ำ ความดีี ได้้กายเทวดา ได้ใ้ จใสระดัับเทวดา เข้้าถึงึ ความเป็น็ เทวดาได้้ ใครมีีพรหมวิิหารธรรม เป็น็ การทำ�ำ ความดีี ได้้กายพรหม ได้ใ้ จใสระดัับพรหม 23 เข้า้ ถึงึ ความเป็น็ พรหมได้้ www.kalyanamitra.org

ใครไร้ศ้ีีล ๕ เป็น็ การทำำ�ความชั่�ว แม้้กายเป็น็ คน แต่่ใจขุ่่�นมืืดระดัับสััตว์์ เข้า้ ถึึงความเป็น็ สัตั ว์์ดิิรัจั ฉานหรืือสัตั ว์์นรกได้้ ใครซ่่องเสพอบายมุุข ๖ เป็น็ การทำ�ำ ความชั่ว� แม้้กายเป็น็ คน แต่่ใจขุ่่�นมืืดระดัับสัตั ว์์ เข้าถงึ ความเป็นสตั ว์ดิรจั ฉานหรอื สตั ว์นรกได้ ม.อุุ. ๑๔/๒๘๙-๒๙๗/๓๔๙-๓๕๗ (ไทย.มจร) สิ่่ง� แวดล้อ้ มที่เ่� ป็น็ แบบแผนความประพฤติสิ ากลนี้้� แม้ย้ ากที่จ่� ะมีีผู้้�ใดค้น้ พบได้้ แต่ม่ ีีผู้้�รู้้�จริงิ จำ�ำ นวนมากค้้นพบแล้้ว นำ�ำ มาเปิดิ เผย บัญั ญัตั ิิ สั่่ง� สอน หากเราทั้้ง� หลายตั้้ง� ใจเพีียรศึกึ ษา รีีบรู้� รีีบประพฤติติ ามคำ�ำ สอนของท่า่ นผู้้�รู้้�จริงิ ใจของเรา ก็จะย่งิ ผอ่ งใสข้นึ เมือ่ ใจใสข้นึ ก็อยากท�ำความดี เวน้ ขาดจากความช่วั ใหย้ ิ่ง ๆ ข้ึนไป อย่า่ งไรก็ต็ าม สิ่่ง� แวดล้อ้ ม ๕ ประเภทข้า้ งต้น้ ยังั สามารถจำ�ำ แนกออกเป็น็ ๒ ประเภทใหญ่่ ๆ ได้แ้ ก่่ ๑) สิ่่ง� แวดล้อ้ ม ที่่ม� ีชี ีวี ิติ คืือ คนและสัตั ว์์ หรืือเรีียกว่า่ สรรพสัตั ว์์ และ ๒) สิ่่ง� แวดล้อ้ มที่่ไ� ม่ม่ ีชี ีวี ิติ คืือ สรรพสิ่่ง� ทั้้ง� สรรพสัตั ว์แ์ ละสรรพสิ่่ง� รวมกันั เรีียกว่า่ สิ่่ง� แวดล้อ้ มทั้้�งปวง สิ่่ง� แวดล้อ้ มทั้้ง� ปวงย่อ่ มตกอยู่�ภายใต้ก้ ฎสากล โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่ง� สิ่่ง� แวดล้อ้ มที่เ�่ ป็น็ คน สภาพใจใสหรืือขุ่�นของคนมีีผลอย่่างมากต่อ่ ความเจริญิ และความเสื่อ่� มของสิ่่ง� แวดล้อ้ มทั้้ง� ปวง คนไม่ว่ ่่าทราบหรืือ ไม่ท่ ราบกฎสากลของโลกนี้้� ถ้้าใจขุ่่�นมััวย่่อมปฏิิบััติิตนไม่่ถููกต้้อง กลายเป็น็ ผู้้�ทำ�ำ ลายตนและสิ่่ง� แวดล้อ้ มรอบตน แต่่ หากใครทราบและปฏิบิ ััติติ นได้้ถููกต้อ้ งจนใจใส ย่่อมเกิดิ ประโยชน์์ทั้้�งแก่ต่ นเองและแก่ส่ ิ่่ง� แวดล้อ้ มทั้้�งปวงอีีกด้ว้ ย 24 สติิ สััมปชััญญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุกุ คนอยากเป็น็ คนดีี แต่่ดีไี ด้ไ้ ม่ท่ ุกุ คน ความรจู้ รงิ ถงึ ลกั ษณะหรอื คณุ สมบตั พิ เิ ศษของสง่ิ แวดลอ้ มแตล่ ะอยา่ งใหค้ รบทงั้ ๕ ประเภทอยา่ งถว้ นถี่ รอบคอบ กอ่ นลงมอื ท�ำความดที กุ ครง้ั จงึ เปน็ เรอื่ งส�ำคญั และจ�ำเปน็ อยา่ งยงิ่ เพราะสงิ่ แวดลอ้ มแตล่ ะอยา่ งลว้ นมที งั้ สว่ นทเ่ี ปน็ คณุ และเป็นโทษตอ่ มนุษย์ด้วยกนั ทัง้ ส้นิ ที่ส�ำคัญการท�ำความดีไม่ว่ามากหรอื น้อย ย่อมไม่ต่างกันกับการเดินทวนกระแสน�้ำ ผู้เดินทวนกระแสน�้ำ นอกจากต้องออกแรงเดินฝ่ากระแสน�้ำที่ไหลมาปะทะแล้ว ยังต้องระวังโขดหิน หลุมบ่อ หลักตอที่จมอยู่ใต้น�้ำด้วย ยิ่งน�้ำขุ่นหรอื ยามค�่ำคืนยิ่งต้องระวังอันตรายให้มากฉันใด การท�ำความดีไม่ว่ามากหรอื น้อยก็ต้องใช้ ๑) แรงกาย แรงสติปัญญา ความรู้ ความสามารถท่ตี นเองมใี ห้เต็มท่ี ๒) ต้องระมัดระวงั ภยั อันอาจเกิดจากสง่ิ แวดลอ้ มทไี่ มอ่ �ำนวย ๓) ต้องหาประโยชน์ที่มีจากส่ิงแวดล้อมแต่ละอย่างมาช่วยสนับสนุนส่งเสรมิ ให้เต็มที่ ความดีท่ีต้ังใจท�ำจึงจะลุล่วง ดว้ ยดฉี ันนั้น ขอ้ ควรระวงั อยา่ งยง่ิ คอื คนสว่ นมากมกั หลงทกึ ทกั วา่ ตนรจู้ รงิ ในสง่ิ แวดลอ้ ม ๕ ดแี ลว้ เพราะตา่ งคนตา่ งอยกู่ บั สงิ่ แวดลอ้ มตา่ ง ๆ มาตง้ั แตเ่ กดิ จงึ ขาดความระมดั ระวงั ขาดการเตรยี มความพรอ้ มกอ่ นลงมอื ท�ำความดี ดว้ ยเหตนุ ี้ แมต้ งั้ ใจและลงมือท�ำความดีอย่างเต็มที่ ก็ยังยากที่จะหลีกเลี่ยงความผิดพลาดเสียหายและความล้มเหลวที่จะเกิดข้ึน ในแตล่ ะปจี งึ เกดิ เหตรุ า้ ยซ�้ำซาก เชน่ น�้ำทว่ ม ไฟไหม้ ไฟฟา้ ชอ็ ต รถคว�่ำ ซ่งึ หลายครงั้ หลายคราวกเ็ กดิ เหตตุ รงสถานที่ เดมิ ๆ ซ�้ำ ๆ บางคราวแมแ้ ตผ่ ชู้ �ำนาญการดา้ นนั้น ๆ กท็ �ำใหเ้ กดิ ความเสียหายเสียเอง เพราะประสบกบั ปจั จยั ทค่ี วบคมุ ไมไ่ ด้ เช่น ดนิ ฟ้า อากาศแปรปรวน เป็นตน้ จงึ กลายเป็นวา่ คนเราท�ำดีไดย้ าก ท�ำชว่ั ได้งา่ ย แล้วพากันทอ้ ถอย ในการท�ำความดี ซ่ึงความจรงิ แลว้ เป็นเพราะเขาเหลา่ นั้นประมาท ไม่รูจ้ รงิ เกยี่ วกับสงิ่ แวดลอ้ มนั่นเอง 25 www.kalyanamitra.org

แนวทางการฝกึ ตัวของผ้รู กั ทีจ่ ะเป็นคนดี การฝึึกตนให้้รู้้�จัักตนเองอย่่างแท้้จริงิ รู้้�จริงิ ถึึงคุุณและโทษของสิ่่�งแวดล้้อมทั้้�ง ๕ ชนิิด เป็็นเรื่อ�่ งที่�่จำำ�เป็็น อย่่างยิ่ง� ท่่านผู้้�รู้้�จริงิ จึงึ ให้แ้ นวทางในการฝึึกตนไว้เ้ ป็น็ เชิงิ อุปุ มาเปรีียบเทีียบว่า่ เมื่่อ� น้ำ��ำ ขุ่่�นมััว ไม่่ใส บุุคคลย่อ่ มไม่่เห็็น หอยกาบ หอยโข่่ง กรวด ทราย และฝููงปลา ฉัันใด เมื่่อ� จิิตขุ่�นมัวั บุคุ คลย่อ่ มไม่่เห็น็ ประโยชน์์ตนและประโยชน์์ผู้�อื่น� ฉัันนั้้�น ในทางตรงข้้าม เมื่่อ� น้ำ�ำ� ไม่ขุ่่�นมััว ใสบริสิ ุุทธิ์� บุุคคลย่อ่ มแลเห็น็ หอยกาบ หอยโข่่ง กรวด ทราย และฝููงปลาฉัันใด เมื่่อ� จิติ ไม่ขุ่่�นมัวั บุคุ คลก็ย็ ่อ่ มเห็น็ ประโยชน์์ตนและประโยชน์์ ผู้�อื่น� ฉัันนั้้�น ขุ.ุ ชา. ๕๗/๒๑๙-๒๒๐/๑๙๖ (ไทย.มมร) จากแนวทางฝึึกตััวตามที่่อ� ุปุ มาไว้้ข้า้ งต้้นนี้้� แสดงว่่าผู้้�ที่�่รักั จะเป็น็ คนดีีจริงิ จำำ�เป็น็ ต้อ้ งปฏิิบััติิตนดังั นี้้� ๑. ศึกึ ษาและฝึกึ งานวิิชาการต่่าง ๆ ทางโลกให้ม้ ากพอ โดยเฉพาะเรื่อ�่ งที่เ่� ราตั้้�งใจจะทำำ� ๒. ตั้้ง� ความปรารถนาอย่า่ งแรงกล้า้ ว่า่ ชาตินิ ี้้�ต้อ้ งเป็น็ คนดีใี ห้ไ้ ด้ใ้ นระดับั ใดระดับั หนึ่่�ง ไม่ว่ ่า่ จะระดับั ครอบครัวั 26 ประเทศชาติิ หรืือระดัับโลก สติิ สัมั ปชัญั ญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุุกคนอยากเป็น็ คนดีี แต่ด่ ีไี ด้ไ้ ม่่ทุกุ คน ๓. ตั้้ง� ใจศึกึ ษาเจาะลึึก เพื่่อ� หยั่่�งเห็น็ สภาวธรรมตามความเป็น็ จริงิ ของสิ่่ง� ต่า่ ง ๆ ที่�เ่ กี่่�ยวข้้องกับั การทำ�ำ ความดีี นั้น ๆ ของตน สภาวธรรมดังกลา่ วนั้นมี ๒ ลักษณะ ไดแ้ ก่ ๓.๑ สภาวลักษณะ เป็นลักษณะเฉพาะตัวของวัตถุ ส่ิงของ รวมถึงเรอื่ งราวเหตุการณ์ท่ีเกี่ยวข้องกับวัตถุ สง่ิ ของนั้น แตไ่ มม่ ใี นสงิ่ ของอนื่ ๆ เมอ่ื เรารจู้ รงิ ลกั ษณะเฉพาะของสง่ิ น้ัน ๆ แลว้ จะสามารถใชป้ ระโยชน์ในการท�ำความดี ได้อยา่ งเต็มท่แี ละป้องกนั ภัยที่จะเกิดข้นึ ไดด้ ้วย เชน่ กรด ย่อมมลี กั ษณะของกรดโดยเฉพาะ เปน็ คุณเป็นโทษต่อรา่ งกาย และส่งิ ของเครอื่ งใช้ ดา่ ง ยอ่ มมลี กั ษณะของดา่ งโดยเฉพาะ เป็นคุณเปน็ โทษต่อรา่ งกาย และสิ่งของเครอ่ื งใช้ ตา หู จมกู ล้นิ กาย ใจ ยอ่ มมีลักษณะเฉพาะ ต่างกนั ไป ลม แดด ฝน ยอ่ มมลี ักษณะเฉพาะ ตา่ งกันไป ความโลภ ยอ่ มมลี กั ษณะเฉพาะ คือ ก�ำหนัด พอใจ อยากได้ ทะยานอยาก ความโกรธ ย่อมมีลักษณะเฉพาะ คอื ไมพ่ อใจ ความฟุ้งซา่ น ย่อมมลี กั ษณะเฉพาะ คือ ท�ำให้ใจซดั ส่ายไปมา สมาธิ ย่อมมลี กั ษณะเฉพาะ คือ ท�ำให้ใจตง้ั มนั่ ในอารมณ์ ฯลฯ ๓.๒ สามัญลักษณะ เป็นความเสมอกัน เหมือนกัน และเท่ากัน ๓ ประการ ซ่ึงมีอยู่ในทุกสรรพสัตว์และ สรรพสิ่ง มที ง้ั ในตวั ของเราและในส่งิ แวดล้อมทุกชนิด ไดแ้ ก่ 27 www.kalyanamitra.org

๑) อนิจจัง ความไม่เที่ยงแท้แน่นอนของสรรพสัตว์และสรรพสิ่ง คือ มีแล้วกลับไม่มี เสื่อมส้ินไป เปลี่ยนแปลงละสภาวะปกตขิ องตนไปทุกอนุวนิ าที ๒) ทกุ ขงั เป็นทุกข์ มลี ักษณะบบี คน้ั อึดอัดขดั ขอ้ ง ล�ำบาก ทนได้ยาก เพราะทนอยใู่ นสภาพเดิมไม่ได้ ๓) อนัตตา ไมใ่ ชต่ วั ตน คอื ไมม่ อี สิ ระ ไมส่ ามารถควบคมุ ใหอ้ ยใู่ นอ�ำนาจของตนเอง เชน่ ทกุ คนตอ้ งตาย ใคร ๆ ก็ไมส่ ามารถตา้ นทานขดั ขืนไมใ่ หต้ วั เองตายได้ ลักั ษณะสามััญ ๓ ประการนี้้� ผู้้�ทำ�ำ ความดีีทุกุ ท่า่ นต้้องหมั่่น� พิจิ ารณาเป็น็ ประจำ�ำ เพื่่อ� เตรีียมใจรับั ทุกุ สภาพ - เมอื่ ได้สิง่ ที่ชอบใจ กอ็ ย่าหลงดใี จเกนิ ไป เพราะมนั ก็มีอนิจจงั ทกุ ขงั อนัตตาอยูใ่ นตัว ถา้ มันตอ้ งจากเราไป กอ็ ยา่ เป็นทุกข์กับมนั เพราะมันเป็นธรรมดาของมันอย่างนั้น - เมื่อได้สิง่ ที่ไมช่ อบใจ กอ็ ย่าหลงเสียใจเกินไป เพราะมันมีอนิจจัง ทุกขัง อนัตตาอย่ใู นตัว ไมช่ า้ ความเดือด เนื้อรอ้ นใจ อปุ สรรคใด ๆ ยอ่ มหมดไป ถ้าเรายงั ยนื หยดั ส้ตู ่อไป ๔. ต้งั ใจฝึกฝนตนเองใหม้ ใี จผอ่ งใส มั่นคงเปน็ นิจ เพื่อสามารถควบคมุ จติ ใจตนเอง ไมใ่ หห้ วั่นไหวเมอื่ เผชิญ อปุ สรรค รจู้ กั ระแวงภยั ทนี่ า่ ระแวง และสามารถปอ้ งกนั ภยั น้ันไมใ่ หเ้ กดิ ข้นึ ได้ โดยเรม่ิ ตน้ จากการเรยี นรทู้ ี่จะปอ้ งกนั รกั ษา ชีวติ ของตนเองกอ่ น ซ่งึ ชีวติ มอี งคป์ ระกอบ ๔ ประการ คอื ๑) กาย ๒) อายุ ๓) ไออนุ่ ๔) ใจ 28 ๔.๑ กาย หมายถึึง ร่า่ งกายของเรา ประกอบด้้วย ธาตุุ ๔ คืือ ดิิน น้ำ�ำ� ลม ไฟ ผสมกััน สััดส่่วนของแต่่ละธาตุุ ที่ผ�่ สมกันั เป็น็ กาย ก็ม็ ีีแตกต่า่ งกันั เป็น็ กลุ่�มก้อ้ นน้้อยใหญ่่ คืือ เกิดิ เป็น็ เซลล์เ์ ล็ก็ ๆ ลักั ษณะต่า่ งกันั ไป กลุ่�มเซลล์แ์ ต่ล่ ะกลุ่�ม สติิ สััมปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุุกคนอยากเป็น็ คนดีี แต่ด่ ีไี ด้ไ้ ม่ท่ ุุกคน รวมกัันเป็น็ อวััยวะ แบ่่งออกเป็น็ ๑) อวัยวะภายนอกเห็นได้ต้งั แต่ปลายผมจรดฝ่าเท้า เชน่ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ฯลฯ ๒) อวัยวะภายใน เชน่ ตบั ไต ไส้ พงุ หัวใจ ปอด ฯลฯ เซลล์และอวยั วะต่าง ๆ ท�ำงานรว่ มกนั เปน็ ระบบอย่างแขง็ ขนั ซ่ึงระบบในรา่ งกายของเรามหี ลายส่วน ได้แก่ ระบบประสาท ระบบหายใจ ระบบยอ่ ยอาหาร ระบบหมนุ เวยี นโลหติ ระบบขบั ถา่ ย ระบบผวิ หนัง ระบบกลา้ มเนื้อ ระบบ ต่อม ระบบโครงกระดูก และระบบสืบพนั ธุ์ ท่วั ทัง้ กาย ท้ังหมดนี้ยอ่ มมีลักษณะเป็น อนิจจงั ทกุ ขงั อนัตตา ปรากฏ อยเู่ สมอ ๔.๒ อายุ คือ ช่วงเวลาท่ีด�ำรงชีวิตอยู่จนถึงก่อนตาย โดยเฉลี่ยแต่ละคนอายุประมาณ ๗๕ ปี อย่างมาก ไม่เกินรอ้ ยปี หรอื เกินกไ็ มน่ านนัก หากใครใช้ชีวติ ดว้ ยความประมาท ก็อาจปว่ ย พกิ าร หรอื เสียชีวติ ก่อนวยั อันควรได้ ดัังนั้้�น ควรรีีบทำ�ำ ความดีีตั้้ง� แต่่เดี๋๋ย� วนี้้�จะได้้มีีความดีีติิดฝัังใจไปภพหน้า้ เพราะทุุกคนต้้องตาย แต่จ่ ะตายเมื่�่อไร ที่่�ไหน อย่า่ งไร ก็ไ็ ม่่มีีใครรู้้�ล่่วงหน้า้ ได้้เลย ๔.๓ ไออุ่น คือ พลังงานท่ีรา่ งกายสรา้ งข้นึ เพ่ือให้ชีวิตด�ำเนินไปได้ โดยอาศัยวัตถดุ บิ ส�ำคัญ ๓ ประการจาก สง่ิ แวดลอ้ มภายนอกเขา้ มาปอ้ น ไดแ้ ก่ อาหาร น�้ำ และอากาศทส่ี ะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ มคี ณุ ภาพ ไดส้ ดั สว่ นกนั และมปี รมิ าณ มากพอ โดยอาหารและน�้ำตอ้ งไดต้ รงเวลา อากาศตอ้ งมตี ลอดเวลา เพอ่ื ประคองรา่ งกายใหอ้ บอนุ่ อยเู่ สมอทอี่ ณุ หภมู ิ ราว ๓๗ องศาเซลเซีียส หากอุุณหภูมู ิสิ ููงหรืือต่ำำ�� กว่่านี้้� ย่่อมก่อ่ ให้้เกิิดโรคร้อ้ น โรคหนาวกำ�ำ เริบิ ขึ้�นในร่า่ งกาย หากป้อ้ น 29 www.kalyanamitra.org

อาหารและน้ำ�ำ� ผิิดเวลา ย่่อมก่่อให้้เกิิดโรคหิิว โรคกระหายกำ�ำ เริบิ เมื่่�อป้้อนอาหารและน้ำ�ำ� เข้้าสู่่�ร่า่ งกายแล้้ว ก็็จะมีีกาก ของเสีียจากอาหารและน้ำ�ำ� ที่ต�่ ้อ้ งกำ�ำ จััดออกจากร่า่ งกาย ก่่อให้้เกิดิ โรคปวดอุจุ จาระ โรคปวดปััสสาวะกำำ�เริบิ โรคทั้้�ง ๖ ประการนี้้� เราต้้องเผชิิญตั้้�งแต่่เกิิดจนตายอย่่างหลีีกเลี่่ย� งไม่ไ่ ด้้ เนื่่�องจากร่า่ งกายมีีเซลล์์ มีีอวัยั วะ มีีระบบต่า่ ง ๆ ทำ�ำ งานร่ว่ มกันั และมีีอายุเุ ป็น็ องค์์ประกอบร่ว่ ม กายจึึงสามารถ ๑) สรา้ งพลังงานไออ่นุ หลอ่ เลย้ี งชีวิตไดเ้ อง ๒) สรา้ งพลังงานให้รา่ งกายเคล่ือนไหวท�ำการงานได้ ๓) ซ่อมแซมรา่ งกายตนได้ ๔) ตอ่ สเู้ ชื้อโรคยามเจบ็ ไข้ได้ ๔.๔ ใจ เป็นธรรมชาติพิเศษชนิดหน่ึง มอี �ำนาจรู้ คิด และสง่ั การได้ เม่ือใจคดิ และส่งั การให้กายท�ำงาน เชน่ สงั่ ใหย้ นื เดนิ น่ัง นอน พดู อา่ น เขยี น ฯลฯ กายจงึ จะเคลอื่ นไหวท�ำตามค�ำสง่ั นั้น หากใจไมส่ ง่ั การ แมร้ า่ งกายแขง็ แรง ปานใด ย่อมอย่เู ฉย ๆ ไม่อาจขยบั เขยือ้ นท�ำงานใด ๆ ได้ กายเปน็ รปู ธรรมสามารถมองเหน็ จบั ตอ้ งได้ ขณะทใ่ี จเปน็ นามธรรมมองไมเ่ หน็ แตร่ ไู้ ดว้ า่ มี อาการทแี่ สดงออก ให้้รู้�ได้้ว่า่ เรามีีใจ คืือ การมีอี ารมณ์์ความรู้้�สึึก มีีความจำ�ำ มีคี วามคิิด และมีีความรู้� เมื่อ่� ใดที่ค�่ นมีีแต่่กายไม่ม่ ีีใจอยู่่�ร่ว่ ม 30 ด้้วย จะเรีียกกายนั้้�นว่่า ศพ สติิ สััมปชัญั ญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๑ ทุุกคนอยากเป็น็ คนดีี แต่่ดีไี ด้ไ้ ม่ท่ ุุกคน ใจถกู บงั คบั ใหต้ อ้ งมกี ายเปน็ บา้ นไวอ้ ยอู่ าศยั ทกุ คนมกี ายจงึ ตอ้ งมใี จ มใี จกต็ อ้ งมกี าย ความมีชีวติ จงึ จะเกดิ ข้นึ และด�ำรงอย่ไู ด้ ที่ส�ำคญั ใจท�ำหนา้ ทเี่ ปน็ นาย กายเป็นบ่าว การงานทุกชนิดจึงส�ำเรจ็ ไดด้ ว้ ยใจ ถ้าใจไมด่ ี ขุ่นมัว การท�ำ การพดู ก็พลอยไม่ดีไปด้วย เพราะความไมด่ นี ั้นเป็นเหตุ ความทุกขย์ อ่ มตดิ ตามมา เหมอื นลอ้ เกวยี นหมนุ ตามรอยเทา้ โค ถา้ ใจดี ใจผอ่ งใส การท�ำ การพดู กพ็ ลอยดไี ปดว้ ย เพราะความดนี ้ัน ความสขุ ย่อมติดตามมาเหมือนเงาตามตน เราจึงต้องศึกษาธรรมชาติของใจ เพื่อการด�ำเนินชีวิตของเราจะได้ถูกต้องเป็นสุข ตลอดทาง 31 www.kalyanamitra.org

ทุุกคนมีีกายจึงึ ต้้องมีีใจ มีีใจก็็ต้้องมีกี าย ความมีชี ีีวิิตจึึงจะเกิิดขึ้้�นและดำ�ำ รงอยู่�ได้้ ที่่ส� ำำ�คััญ ใจทำำ�หน้้าที่่�เป็น็ นาย กายเป็น็ บ่า่ ว การงานทุกชนิดจงึ ส�ำเรจ็ ได้ด้วยใจ www.kalyanamitra.org

๒บทที่่� ธรรมชาติิของใจ ที่่�รู้้เ� ห็็นได้้ยาก www.kalyanamitra.org

ฐานท่ี ตง้ั ของใจ ใจมฐี านทตี่ งั้ ถาวรอยทู่ กี่ ลางทอ้ งหรอื กลางกายของมนุษย์ เรยี กวา่ จดุ ศนู ยก์ ลางกาย เปน็ จดุ ทที่ างวทิ ยาศาสตร์ เรยี กวา่ จุดศูนยถ์ ่วงของรา่ งกาย ณ จุดน้ีเป็นบรเิ วณทโี่ ลกส่งแรงโน้มถ่วงมาดึงดูดรา่ งกายคนไว้ ท�ำใหไ้ มม่ ใี ครลอย หลุดไปจากโลก การหาจดุ ศนู ยก์ ลางกายในเชงิ ปฏบิ ตั กิ ท็ �ำไดไ้ มย่ าก เพยี งสดู ลมหายใจเขา้ ลกึ ๆ แลว้ ลมหายใจไปสดุ ทตี่ รงไหน ตรงนั้น คอื ศนู ยก์ ลางกาย จากการเจรญิ ภาวนาของพระเดชพระคณุ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนฺทสโร) พระผปู้ ราบมาร ท่านยืนยันเป็นมั่นเป็นเหมาะว่า ศูนย์กลางกายของผู้ใดก็อยู่ตรงกลางท้องระดับเหนือสะดือสองน้ิวมือของผู้นั้น นอกจากเป็นท่ีอยู่ถาวรของใจแล้ว ยังเป็นที่เกิด ที่ดับ ที่หลับ ท่ีตื่น ของผู้น้ันด้วย ย่ิงกว่าน้ันพระเดชพระคุณท่าน ยังยืนยันอีกว่า ถ้าน�ำใจมาต้ังไว้ที่ศูนย์กลางกายนี้ได้ ใจย่อมผ่องใส เบิกบาน เกิดบุญทันทีและเกิดในปรมิ าณที่ มากมายมหาศาลด้วย คุณสมบัติของใจ ท่า่ นผู้้�รู้้�จริงิ แนะไว้้ว่่า ใจเป็น็ นามธรรม เห็็นได้ย้ าก ตามนุุษย์ม์ องไม่เ่ ห็น็ แต่่เห็น็ ได้้ด้้วยใจที่ใ่� สสะอาด กายของ ผู้�ใด ก็ต็ ้้องทำำ�หน้า้ ที่�่เป็น็ บ้้านให้้ใจของผู้�นั้�นอยู่�อาศััย นอกจากนี้้�ใจยัังมีีคุุณสมบััติซิ ัับซ้้อนรู้�เห็็นได้้ยากอีีกหลายอย่่างที่�่ 34 จำำ�เป็น็ ต้อ้ งรีีบรู้� คืือ สติิ สัมั ปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๒ ธรรมชาติิของใจที่ร่� ู้้เ� ห็น็ ได้ย้ าก ๑. ใจชอบแวบหนีออกไปเทีย่ วภายนอกกาย คอื ไปหารปู เสียง กล่ิน รส และสัมผัสของสิ่งแวดล้อม ๕ ตัง้ แต่ ยงั เป็นเด็กทารก เหมือนสกุ รชอบหนีลงไปนอนเกลือกอยใู่ นโคลนตม ยิ่งทารกนั้นเตบิ ใหญม่ ากข้ึนเท่าใด ใจยิง่ ดน้ิ รน ออกไปไขวค่ วา้ หารปู เสียง กลิน่ รส และสมั ผัสมากข้นึ เท่าน้ัน ๒. ใจชอบคดิ กวดั แกว่ง ไม่ชอบหยุดอยใู่ นอารมณ์เดียว เหมือนลงิ ชอบโดดไปโดดมาจากต้นไม้กิ่งหน่ึงไปยัง อีกกิ่งหน่ึงเรอ่ื ยไป ไม่ชอบอยู่นิ่งในอิรยิ าบถเดียว ใจเม่ือคิดเรอ่ื งแรกไม่ทันจบ ก็แกว่งไปคิดเรอ่ื งต่อ ๆ ไป จึงเป็น การคดิ ประเภทฉาบฉวย เขา้ ไม่ถงึ ลกั ษณะส�ำคัญหรอื สาระแทจ้ รงิ ของส่ิงที่ก�ำลงั คดิ นั้น ติดอยแู่ คล่ กั ษณะเปลือกนอก เพราะเหตุน้ี เม่อื ถึงคราวต้องพดู ตอ้ งท�ำเรอ่ื งลึกซ้งึ ส�ำคัญ จงึ เกิดความผดิ พลาดเปน็ ประจ�ำ ๓. ใจถา้ เตลดิ หนีเทยี่ วไปตดิ จมปลกั ในอารมณ์นา่ ใครใ่ ดแลว้ ยอ่ มขม่ ยาก หา้ มยาก ดงึ กลบั ยาก ไมว่ า่ ไปตดิ หล่ม่ จมปลักั ในรูปู เสีียง กลิ่่น� รส และสัมั ผัสั ใด ๆ ก็ต็ าม จะเหมืือนผู้้�ติดิ ยาเสพติดิ ให้โ้ ทษ ติดิ อบายมุขุ ทั้้ง� หลาย นอกจาก เลิิกยากยัังพร้อ้ มจะโหดเหี้้�ยมต่อ่ ผู้�หวัังดีีที่�เ่ ข้้าไปห้้ามปรามอีีกด้ว้ ย ทางที่่ด� ีคี ืือ รีีบเข้้มงวดกวดขัันตนเองด้ว้ ยการ ไม่ด่ ูู ไม่ฟัง ไม่ดม ไมด่ ่ืม ไม่แตะต้อง และไม่นึกคิดในสง่ิ ที่ไมเ่ หมาะไมค่ วร เพอ่ื เปน็ การปอ้ งกันไว้ก่อนแลว้ เลอื กดู ฟัง ดม ดืม่ แตะต้อง และนึกคิด เฉพาะส่งิ ทเี่ หมาะทีค่ วรเทา่ นั้น ๔. ใจทรงพลังยิง่ นักทั้งด้านสรา้ งสรรค์และท�ำลาย จึงสามารถแวบหนีเทีย่ วไปได้ไกล ๆ และไปได้เรว็ มาก แม้ข้ามน�้ำ ข้ามฟ้า ข้ามจักรวาลไปถงึ ดวงดาว ดวงจนั ทร์ ดวงอาทิตย์กไ็ ปได้ ไปไดแ้ ม้วนั ละหลาย ๆ เที่ยว โดยไมต่ อ้ ง พ่ึงยานพาหนะใด ๆ 35 www.kalyanamitra.org

๕. ใจสามารถฝกึ ใหด้ ีอย่างไรก็ได้ แตข่ ั้นต้นตอ้ งรบี ฝึกใหค้ ้นุ กับการอยใู่ นตวั ไดน้ าน ๆ กอ่ น โดยเฉพาะตรง ศูนย์กลางกายเหนือสะดือสองน้ิวมือ เพ่ือให้ใจผ่องใสเป็นนิจ จากน้ันจะฝึกให้คิดสรา้ งสรรค์ดีงามมากเพียงใดก็ฝึก ไดง้ า่ ยและมีแตจ่ ะน�ำความสุขความเจรญิ มาให้ ๖. ใจถูกู กิเิ ลสที่่เ� ป็น็ โรคร้า้ ยครอบงำ��บั่่�นทอนทำำ�ให้อ้ ่อ่ นแอลงทุกุ ด้า้ น กิเิ ลสฝังั ตัวั นอนเนื่่�องอยู่�ในใจติดิ ตามมา ตั้้ง� แต่เ่ กิิด ยากที่จ�่ ะเห็็นได้้ แต่่ถ้้าใจแวบออกนอกกายเมื่่�อใด กิิเลสเหล่า่ นั้้�นก็็พร้อ้ มจะถาโถมออกมา ทันั ทีีที่ใ�่ จกระทบ กัับอารมณ์์และสิ่่�งแวดล้้อม ๕ ภายนอก กิิเลสที่�ซ่ ่อ่ นอยู่่�ก็ไ็ ด้โ้ อกาสแพร่ก่ ระจาย ทำ�ำ ให้้ใจขุ่่�นเมื่อ�่ นั้้�น และเพราะความที่�่ ใจขุ่่�นนั้้�น จึงึ คิิดผลุุนผลันั หลงรักั หลงชอบ รูปู เสีียง กลิ่่�น รส และสััมผัสั จากสิ่่ง� แวดล้อ้ มต่า่ ง ๆ ภายนอกที่�ก่ ระทบ จากนั้้�นการรู้้�ผิิด ๆ คิิดผิิด ๆ พูดู ผิิด ๆ ทำ�ำ ผิิด ๆ บาปและความเดืือดร้อ้ นก็็เกิดิ ประดังั ตามมา ในทางตรงกัันข้า้ มถ้้าเก็บ็ รักั ษาใจไว้้มั่่�นคงเป็น็ นิิจที่่ศ� ููนย์์กลางกาย เมื่่อ� ตา หูู จมููก ลิ้้น� กาย และใจ ถููกกระทบด้ว้ ยรููป เสียี ง กลิ่่น� รส สััมผััส และความนึึกคิิดใด ๆ ใจย่่อมไม่่กระเทืือน ยัังผ่่องใสเป็็นปกติิ มีีอารมณ์์ดีีอยู่�เป็็นนิิจ ทำำ�ให้้คิิดถููก พููดถููก ทำำ�ถููกก่อ่ ให้เ้ กิดิ ความสุขุ ตามมาอีกี เป็น็ ขบวน สติสมั ปชัญญะเครอื่ งมือควบคมุ ใจ เนื่องจากใจเป็นนามธรรม คอื มีชือ่ เรยี กแต่ไม่สามารถเห็นรูปรา่ งลกั ษณะได้ด้วยตามนุษย์ แตส่ ามารถเห็น ได้ด้วยตาทพิ ย์ จึงต้องมีอปุ กรณ์หรอื เครอ่ื งมือที่เป็นนามธรรม มคี วามละเอยี ดประณีตและทรงพลงั ยง่ิ กวา่ ใจ เพื่อให้ 36 สามารถเหน่ียวรง้ั ก�ำกบั ใจให้อยู่ในตวั เราไดเ้ ปน็ นิจ สติิ สััมปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๒ ธรรมชาติิของใจที่ร่� ู้้เ� ห็น็ ได้ย้ าก ท่านผู้รูจ้ รงิ ได้แนะไว้ว่า อุปกรณ์หรอื เครอ่ื งมือควบคุมใจไม่ให้เล่ือนลอยหนีเท่ียวน้ี ทุกคนสามารถสรา้ งข้ึน เองได้ ไมต่ ้องไปซื้อหาจากใคร มีอยู่ ๒ ประการเปน็ คกู่ นั และบญั ญัติชื่อให้เรยี กด้วยวา่ สติ สมั ปชญั ญะ ทั้งสตแิ ละ สัมั ปชััญญะต่า่ งก็ม็ ีีแต่่ชื่อ่� มีีคุุณสมบััติเิ ฉพาะ แต่่ไม่ม่ ีีรูปู ร่า่ งเช่น่ เดีียวกับั ใจ ทว่่าละเอีียดประณีีตกว่า่ ใจ อย่่างไรก็ต็ าม สติสิ ััมปชััญญะเป็น็ คุุณธรรมย่่อมไม่เ่ กิิดขึ้�นเอง จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งฝึกึ ขึ้�นมาเพื่อ่� ใช้ก้ ำ�ำ กัับใจโดยเฉพาะ เช่น่ เดีียวกับั หางเสืือเรืือ ที่�ม่ ีีไว้้กำ�ำ กับั ทิศิ ทางของเรืือให้้แล่่นไปถึงึ ที่�่หมายโดยปลอดภัยั ฉะนั้้�น การฝึกึ สติสิ ัมั ปชัญั ญะให้ส้ มบูรู ณ์์ จึงึ เป็น็ รากฐานการศึกึ ษาทุกุ ระดับั ของมนุุษยชาติิ เพราะเป็น็ เครื่อ� งมือื กำ�ำ กับั ใจให้เ้ ข้้าถึงึ และรู้�ชััดถึงึ ความจริงิ ของทุุกสรรพสัตั ว์แ์ ละสรรพสิ่่ง� 37 www.kalyanamitra.org

ใจไม่ช่ อบหยุุดอยู่�ในอารมณ์์เดีียว เมื่�่อคิิดเรื่อ�่ งแรกไม่ท่ ันั จบ ก็แ็ กว่ง่ ไปคิิดเรื่อ่� งต่อ่ ๆ ไป ความคิิดลัักษณะนี้้�จึงึ เป็น็ ความคิิดที่่�ฉาบฉวย เข้้าไม่ถ่ ึงึ สาระสำำ�คััญที่่แ� ท้้จริงิ ของเรื่อ�่ งที่่�กำำ�ลังั คิดิ เพราะเหตุุนี้้� เมื่�อ่ ถึงึ คราวต้้องพููด ต้้องทำ�ำ จึึงเกิิดความผิดิ พลาดเป็น็ ประจำำ� www.kalyanamitra.org

๓บทที่่� สติิ www.kalyanamitra.org

ความหมายของสติ สติิ แปลว่า่ ความระลึกึ ได้้ หมายถึงึ ความที่่จ� ิติ มีคี วามตื่่น� ตัวั ตื่่น� รู้� สามารถฉุุกคิดิ ฉุุกระลึกึ ขึ้�นได้ท้ ันั ในการงาน ที่่พ� ึึงทำำ� ในคำำ�ที่่พ� ึงึ พููด ในสิ่่ง� ที่่พ� ึงึ คิิด ลัักษณะของสติิ สติิ เป็็นคุุณธรรมกำำ�กัับใจให้้อยู่�ในตััวไม่่แวบหนีีเที่่�ยวออกนอกกาย ดัังภาพที่�่ ๒ ทำำ�ให้้ใจผ่่องใสอยู่�เป็น็ นิิจ เมื่�อ่ ใจผ่่องใสอยู่�เป็น็ นิิจ การเห็น็ รูปู ทางตา ได้้ยินิ เสีียงทางหูู ได้้กลิ่่�นทางจมููก ได้ร้ สทางลิ้้�น ได้ส้ ัมั ผััสทางกาย และรับั รู้�สภาพที่�่เกิิดทางใจได้้ตรงตามจริงิ ความรู้้�สึกึ ที่�เ่ กิิดขึ้�นจากการได้เ้ ห็น็ ได้ย้ ินิ ได้้กลิ่่�น ได้้รส ได้ส้ ััมผััส และรับั รู้�สภาพ ท่ีเกดิ ทางใจขณะน้ัน ไม่วา่ จะรสู้ กึ เป็นสุข เป็นทุกข์ หรอื เฉย ๆ ก็ตาม ย่อมชดั เจนตรงไปตามความเป็นจรงิ เชน่ นั้น และ สามารถฝังลึกในใจ ก�ำกับใจให้พรอ้ มระลกึ ไดท้ ุกขณะ สตแิ บ่งออกได้ ๓ ลกั ษณะดว้ ยกนั คือ ๑. สติกิ ำ�ำ กับั ใจให้ส้ ามารถระลึกึ ได้ถ้ ึงึ สิ่่ง� ที่่ก� ระทำ�ำ ในอดีตี การงานที่ไ�่ ด้ท้ ำำ� ถ้อ้ ยคำำ�ที่ไ่� ด้พ้ ูดู ในอดีีตแม้ผ้ ่า่ นไปนาน แล้ว้ ตลอดจนระลึกึ ได้้ถึงึ คำ�ำ สอนที่ท่� ำำ�ให้ร้ ู้้�จักั ควบคุมุ กาย วาจา ใจตนเองอย่า่ งถูกู ต้อ้ ง สมกับั หน้า้ ที่ก�่ ารงานที่ต�่ ้อ้ งทำ�ำ ใน 40 แต่ล่ ะโอกาส สติิ สัมั ปชัญั ญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๓ สติิ มีีสติิ เก็็บใจไว้ใ้ นกาย ไม่ม่ ีีสติิ ใจแวบออกนอกกาย ภาพท่ี ๒ ลกั ษณะผู้มีสตแิ ละไมม่ ีสติ 41 www.kalyanamitra.org

๒. สติก�ำกบั ใจให้สามารถระลกึ ได้ถงึ สิง่ ทเี่ ป็นปัจจบุ นั คือ ระลึกถงึ การเก็บใจไวก้ ลางกายให้เครง่ ครดั แต่ไม่ เครง่ เครยี ด เพอ่ื การยับยง้ั ชัง่ ใจ ไมเ่ ผอเรอขณะก�ำลังท�ำงาน เชน่ ระลึกถงึ ลมหายใจเขา้ ลมหายใจออกของตนขณะ เจรญิ ภาวนาหรอื ระลกึ ถึงผักทีต่ นก�ำลงั หน่ั อยใู่ นมอื จงึ ไม่เผลอใหม้ ดี บาดมอื ๓. สติิกำำ�กัับใจให้้สามารถระลึึกถึึงสิ่่�งที่่�จะเกิิดขึ้�นในอนาคต เช่่น ผู้�ใหญ่่ระลึึกถึึงความแก่่ความตายที่�่กำ�ำ ลััง จ้้องรออยู่� นัักเรีียนนึึกถึึงวันั สอบที่จ�่ ะมาถึงึ ในสัปั ดาห์์หน้า้ จำำ�เลยนึึกถึึงวัันที่่�จะต้้องไปศาล จึึงเตรีียมตััวไว้้ให้้พร้อ้ ม ไม่่เผลอ ไม่ล่ ืืม ความสามารถระลึกได้ทง้ั ๓ กาลของแต่ละบคุ คล คอื กอ่ นจะพูด กอ่ นจะคดิ กอ่ นจะท�ำ ขณะก�ำลังคิด ขณะ ก�ำลังพดู ขณะก�ำลงั ท�ำ และหลังจากคดิ หลังจากพูด หลังจากท�ำแมผ้ ่านไปนานแลว้ ได้ มใิ ชเ่ กดิ ข้นึ เองลอย ๆ ล้วน เกดิ จากการที่ผู้น้ันหมัน่ ฝึกสติ คือ หม่นั เก็บรกั ษาใจไวใ้ นกลางกายเป็นนิจจนกลายเป็นนิสยั หน้้าที่่�ของสติิ สตเิ ปน็ คณุ ธรรมก�ำกบั ใจ ท�ำหนา้ ทคี่ อยระมดั ระวงั เหนี่ยวรง้ั ใจไมใ่ หเ้ ลอื่ นลอย ไมแ่ วบหนีเทยี่ ว ไมก่ ลบั กลอก แตใ่ หใ้ จหยุดนิ่งผอ่ งใสอยใู่ นกลางกายเปน็ นิจ สง่ ผลให้ ๑. ตนเองไมเ่ ผลอ ไมเ่ ลนิ เล่อ มีความตืน่ ตวั แต่ไมต่ ืน่ เต้น ไมเ่ ครยี ด สงบน่ิง สดชื่นเปน็ นิจ 42 ๒. ตนเหน็ คณุ สมบตั ิ ความรู้ ความสามารถ ศีลธรรมประจ�ำใจของตนเองว่ามมี ากน้อยระดบั ไหน สติิ สััมปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๓ สติิ ๓. ตนเห็นคุณสมบัติ ลักษณะภายนอก ภายในของสิ่งแวดล้อม ๕ แต่ละชนิดท่ีตนเองต้องเข้าไปเกี่ยวข้อง รับั ผิิดชอบได้้ชััดตรงตามจริงิ จึึงระลึึกได้้ถึึงภััยที่�่น่า่ ระแวง และระวัังป้้องกัันภััยนั้้�นอยู่�ตลอดเวลา สติิจึึงได้้ชื่่�อว่่าเป็็น คุณุ ธรรมทำำ�หน้า้ ที่่ก� ำ�ำ จัดั ความประมาททุุกชนิิดโดยตรง ทั้้�งด้า้ นการคิิด การพูดู และการทำ�ำ การงาน ศัตรูของสติ สติเป็นคุณธรรมท่เี หนียวแน่นม่ันคงมาก เพราะไม่ว่าเราก�ำลังเหน่ือยแสนเหนื่อย หิวแสนหิว ป่วยแสนป่วย ขนาดไหน เรากย็ งั รกั ที่จะท�ำความดีตอ่ ไป แตถ่ า้ ด่ืมสรุ า เสพยาเสพติดใหโ้ ทษเม่อื ไร เมอ่ื น้ัน สติย่อมขาดผงึ พรอ้ มท่ี จะคดิ พดู ท�ำในสง่ิ ทรี่ า้ ยกาจไดท้ กุ อยา่ งแมฆ้ า่ พอ่ แมต่ นเอง เพราะฉะนั้น ศตั รสู �ำคญั ของสติ คอื การตดิ ใจในกามคณุ ๕ เช่น อบายมขุ ๖ โดยเฉพาะสรุ าและยาเสพตดิ ใหโ้ ทษทกุ ชนิด สตทิ �ำให้มนี ิสยั รอบคอบไมป่ ระมาท การท�ำงานทกุ อยา่ งทงั้ น้อยและใหญ่ ยากหรอื งา่ ย เมอ่ื ท�ำงานเสรจ็ แลว้ ลกู จา้ งกไ็ ดค้ า่ แรง ผชู้ ว่ ยงาน เจา้ ของงาน ก็็ได้ผ้ ลงานเป็น็ ชิ้�นเป็น็ อันั ตามวััตถุปุ ระสงค์์ ถามว่่าตััวเราได้อ้ ะไรหลังั เสร็จ็ งานแล้้วบ้้าง อาจได้ค้ วามรู้�เพิ่่�ม ได้เ้ พื่�่อน เพิ่่�ม แต่่สิ่่ง� ที่่�เรามองข้า้ มไม่่ได้้ คืือ ความเคย 43 www.kalyanamitra.org

ความเคย หมายถงึ ความมโี อกาสไดผ้ า่ นสงิ่ ใดสงิ่ หน่ึงมาแลว้ เชน่ เคยท�ำ เคยพดู เคยดม่ื เคยดมสงิ่ นั้นมาแลว้ ถา้ ไม่เคยท�ำงานชนิดนั้นมากอ่ น เม่ือไดท้ �ำแลว้ กจ็ ดั เป็นความเคยงานนั้นครงั้ แรก ถ้าไดท้ �ำอีกบ่อย ๆ จากความเคย ก็เ็ ป็น็ ความคุ้�น ถ้้าคุ้�นมากเข้้าก็็เป็น็ ความชินิ จากความชิินก็เ็ ป็น็ ความชำ�ำ นาญ หรืือเป็น็ อััตโนมัตั ิติ ิิดตััวมา แต่ส่ ิ่่�งที่พ่� ึงึ พิิจารณาให้้มาก คืือ ความเป็น็ คุณุ และโทษที่่ซ� ่่อนอยู่�ในความเคย คุ้�น ชิิน ชำ�ำ นาญนั้้�น ๆ ถา้ เราท�ำงานนั้นดว้ ยความระมดั ระวงั ความเสียหายทกุ ขนั้ ตอน ในความเคย คนุ้ ชนิ ช�ำนาญเหลา่ นั้นได้ บม่ เพาะ นิสยั มสี ติ รอบคอบ ประณีต ตดิ ฝังแน่นลงไปในใจเปน็ ทเี่ รยี บรอ้ ยแลว้ ในทางตรงขา้ มถา้ เราท�ำงานแบบขอไปที ขาด การเอาใจใส่ ไมร่ ะมดั ระวงั ในแตล่ ะขน้ั ตอน กจ็ ะตดิ นิสยั มกั งา่ ย ประมาท ขาดวนิ ัย เอาแตใ่ จ ฯลฯ ซ่งึ นา่ เสียดายแทน ทั้งนิสยั มีสติ รอบคอบ ประณีต และนิสยั ขาดสติ มกั ง่าย ประมาท เชน่ นี้ หากเกดิ ข้ึนกับผใู้ ดแล้วกจ็ ะถูกผู้นั้น น�ำสตชิ นิดนั้นไปใช้ในการท�ำงานอยา่ งอน่ื ๆ ตอ่ ไปอีก สดุ ทา้ ยก็จะกลายเปน็ นิสยั รกั บุญชังบาป หรอื นิสยั รกั บาป ชงั บุญ ฝังใจขา้ มชาตขิ องผู้นั้นไปอกี ดว้ ย โดยเหตนุ ี้ ท่านผรู้ ูจ้ รงิ จงึ เตอื นไวว้ ่า ไมว่ า่ จะประกอบภารกจิ การงานใด ๆ สตจิ �ำเปน็ ต้องมใี นทุกทีท่ กุ สถาน ใคร ๆ จะขาดไม่ได้ ถา้ ขาดเมือ่ ใดกช็ อื่ วา่ ประมาทเมือ่ น้ัน ทัง้ ประมาทระยะสั้น คือ ประมาทขณะท�ำงาน ประมาทระยะยาว คอื ประมาทตลอดชีวิต และประมาทข้ามภพชาติอกี ดว้ ย ท่านผ้รู ูจ้ รงิ ก็ยงั เตอื นซ�้ำอกี ว่า คนประมาทคอื คนทีต่ ายแล้ว คอื ตายจากความดที นั ทที ีป่ ระมาท 44 สติิ สัมั ปชัญั ญะ | รากฐานการศึึกษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๓ สติิ การฝกึ สติ สติเิ ป็น็ คุณุ ธรรมจึงึ ต้อ้ งฝึกึ ขึ้�นมาไม่ส่ ามารถรอให้เ้ กิดิ ขึ้�นเอง เหมือื นแดด ลม ฝน ที่่เ� กิดิ เองตามธรรมชาติไิ ด้้ การฝึึกสติิทำ�ำ ได้ห้ ลายวิิธีี ทุกุ วิิธีีต้้องปฏิิบัตั ิใิ ห้้ถูกู และทำำ�อย่่างต่่อเนื่�่องจึงึ ได้้ผล ตัวั อย่่างวิิธีีฝึึกสติิเบื้้�องต้้น เช่น่ ๑. สวดมนตท์ �ำวัตรเช้าและท�ำวตั รเยน็ เปน็ ประจ�ำ ๒. เจริญิ สมาธิภิ าวนาเป็น็ ประจำ�ำ เช้า้ -เย็็น อย่า่ งน้้อยครั้ง� ละ ๑๕-๓๐ นาทีี ซึ่่�งทำำ�ได้ห้ ลายวิธิ ีี เช่น่ กำำ�หนดลม หายใจเข้า้ ออก กำ�ำ หนดอาการท้อ้ งพองท้้องยุุบ กำำ�หนดพระพุทุ ธรูปู ดวงแก้ว้ ดวงดาว ดวงจันั ทร์์ ดวงอาทิิตย์์ หรืือ แม้้แต่่ผลไม้้ที่�่ตนคุ้�นตา เช่่น ผลส้้ม มะนาว ซึ่่�งเป็็นทรงกลมและนึึกได้้ง่่าย ไว้้ที่�่ศููนย์์กลางกาย โดยสำำ�นึึกเสมอว่่า การรับั ประทานอาหาร การหายใจเข้้าออกเป็น็ กรณีียกิิจเพื่่อ� ชีีวิิตตนฉัันใด การประกอบอาชีพี ในทางที่่ถ� ูกู เป็น็ กิจิ เพื่่อ� ชีีวิิตของตนฉัันใด การเจริญิ สมาธิภิ าวนาให้เ้ กิดิ สติติ ่อ่ เนื่่�องสม่ำ�ำ�เสมอเป็น็ ประจำ�ำ ก็็เป็็นกรณีียกิิจเพื่่อ� ชีีวิติ ตนฉัันนั้้�น ๓. หมั่่น� กำ�ำ หนดใจไว้ก้ ลางกายขณะทำ�ำ กิจิ ส่ว่ นตัวั เช่น่ ขณะตักั อาหาร ขณะเคี้้ย� วอาหาร ขณะล้า้ งหน้า้ ขณะอาบน้ำ�ำ� ขณะถ่า่ ยอุจุ จาระ ปัสั สาวะ ตลอดจนหมั่่�นกำ�ำ หนดใจไว้้กลางกายตลอดวัันขณะทำำ�ความสะอาด และจััดระเบีียบสิ่่�งของ เครื่อ�่ งใช้้ส่่วนตัวั เช่น่ ซััก-ตาก-พัับ-เก็็บเสื้้�อผ้้า ที่่น� อน หมอนมุ้�ง ล้้าง-เก็บ็ ถ้ว้ ย จาน ช้อ้ น ชาม ปัดั -กวาด-เช็็ด-ถูู-ขัดั ห้อ้ งน้ำ�ำ� ห้อ้ งส้้วม ห้้องครัวั ห้้องนอน ห้อ้ งทำ�ำ งาน ตู้�เสื้้�อผ้า้ ตู้�ยา เป็น็ ต้น้ ดัังภาพที่่� ๓ และ ๔ 45 www.kalyanamitra.org

46 ภาพที่ ๓ การฝึกสติดว้ ยการเก็บใจไวก้ ลางตัวขณะเรยี นกับการไม่มีสติปล่อยใจให้ฟุ้งซ่าน สติิ สัมั ปชััญญะ | รากฐานการศึกึ ษาของมนุุษยชาติิ www.kalyanamitra.org

บทที่่� ๓ สติิ ภาพท่ี ๔ ผลของการเกบ็ ใจ-ไมเ่ กบ็ ใจไวก้ ลางกายขณะเรยี น 47 www.kalyanamitra.org

ไม่่ว่า่ จะประกอบภารกิจิ การงานใด ๆ สติิจำ�ำ เป็น็ ต้้องมีีในทุุกที่่�ทุุกสถาน จะขาดไม่ไ่ ด้้ ถ้้าขาดเมื่�อ่ ใดก็็ชื่่�อว่า่ ประมาทเมื่่อ� นั้้�น ทั้้�งประมาทระยะสั้้น� คืือ ประมาทขณะทำ�ำ งาน ประมาทระยะยาว คืือ ประมาทข้้ามภพข้้ามชาติิ www.kalyanamitra.org

๔บทที่่� สััมปชััญญะ www.kalyanamitra.org