TurizmTR-Sayi1

T URİZM TR SAYI:1 MART 2015 TURIZMDE KÜRESEL ETİK TURİZM İŞLETMELERINDE İLKELERİNİN UYGULANMASI ETİK VE FİZİKSEL, PSİKOLOJİK TACİZ TURİZMDE ETİK ÇALIŞTAYI SEZONLUK OLARAK ÇALIŞAN SONUÇ BİLDİRGESİ TURİZM İŞÇİLERİNİN DURUMU DOSYA: TURİZMDE ETİK

Işık Saçan, Toplumu Aydınlatan, Bir Dünya Üniversitesi... Akdeniz Üniversitesi Dumlupınar Bulvarı 07058 Kampus Antalya / TÜRKİYE Telefon: 90 242 2274400 Fax: 90 242 2275540

“Sendikacılıkta Yeni Vizyon” Sendika İşci İçin Güven, İşyeri İçin Disiplin Demektir. PAK TURİZM İÇİLERİ SENDİKASI Genel Merkez Öveçler Mah. Çetn Emeç Bulvarı 1322. Cad. No: 44 Çankaya/ANKARA Tel: 0(312) 473 26 86 Faks: 0(312) 473 26 81 Antalya ube Yükselen Mah. Al Çetnkaya Cad. 487 Sk. No: 3)3 ANTALYA Tel: 0(242) 321 10 90 www.pakturzms.org blg@pakturzms.org facebook.com/PakTurzmsSendkas twtter.com/Pakturzms

T URİZM TR TURİZMTR Sektörel Derg Yıl:1, Sayı:1, Mart 2015 Pak Turzm İ Sendkası Adına Sahb Musa UYAR Edtör Öğr. Gör. Dr. evket YIRIK Yayın Kurulu Kazım BAYRAM, Öğr. Gör. Denz ÖREN, Ar. Gör. Gamze MEE, Nurhak AKBUDAK, Ar. Gör. Remzye EKİCİ, Dr. Senem YAZICI Danıma Kurulu Prof. Dr. Atla YÜKSEL, Prof. Dr. Chat GOKTEPE, Emre KOCAOĞLU, Prof. Dr. Gökhan BACIK, Prof. Dr. İbrahm ÖZTÜRK, Dr. İlham FINDIKÇI, Zek APALI, Prof. Dr. Zeyyad SABUNCUOĞLU Web Edtörü Kürat DİNÇ Reklam ve Pazarlama Mustafa AKKAYA Yazı İler Müdürü Tayyar KAYA Grafk & Tasarım Nurdan BULAL YONGACI Baskı ADRES: Öveçler Mah. Çetn Emeç Bulvarı 1322. Cad. No: 44 Çankaya/ANKARA Tel: 0(312) 473 26 86 Faks: 0(312) 473 26 81 www.turzmtr.org blg@turzmtr.org TURİZMTR Dergs katkıları le yayınlanmaktadır. Sürel Yayın

BAKANDAN Yen Br eyler Söyleme Zamanı Geld... Her gün br yerden göçmek ne y Bulanmadan donmadan akmak ne ho Pak Turzm İçler Sendkası Genel Bakanı Musa UYAR Bulanmadan donmadan akmak ne ho Her gün br yere konmak ne güzel Dünle beraber gtt cancağızım md yen eyler söylemek lazım Ne kadar söz varsa düne at md yen eyler söylemek lazım. Hz. Mevlana “TurizmTR’nin amacı; evrensel değerlerin ve kabullerin ışığında, iş hayatının doğasını değiştirmeye çalışmadan, ‘insan’ öznesinin gerçek değerini ortaya koymak, ‘kaliteli ve nitelikli çalışan’ merkezli yaklaşımı güçlendirmek, bu sayede turizm iş hayatında üretkenliğin ve verimliliğin sınırlarını zorlamaktır.” olduğu birikimlerin ışığında çalışma hayatına pozitif katkılar Merhaba Sevgili Dostlar, sağlamayı, çalışanın ekonomik, sosyal, hukuki, demokratik hak ve menfaatlerini adalet ve eşitlik ilkelerine bağlı kalarak 2015 yılına girdiğimiz şu günlerde son iki yılın çalışanlar ve de geliştirmeyi; bölgesel, ulusal ve uluslararası sivil toplum işverenler açısından kolay geçtiğini söylememiz zor olsa gerek. kuruluşlarıyla birlikte evrensel çabalara katkıda bulunmayı, Yönetimsel problemlerin yansıması olarak ülkeyi teslim alan yerel ve küresel barışın sağlanmasında etkin rol almayı hedef- kriz herkesi bir şekilde etkiledi. Birçok şirket krizden yara lemektedir. Mevlana Hazretlerinin dediği gibi; Şimdi yeni almamak için istihdam politikalarını değiştirdi ve küçülmek şeyler söylemek lazım… durumunda kaldı. Bu arada olan da çalışanlarımıza oldu. Son yüz yılda çok çeşitli savaşların yorduğu dünyamız, barışa, Kıymetli Dostlar, huzura, esenliğe ve sağlığa en muhtaç olduğu bir dönemi yaşıyor. Türkiye de bu ihtiyacı hissediyor. Ekonomisi her geçen Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi’nin değerli katkıları ile gün büyüyen, çalışanlarına insanca bir hayat yaşayabilecekleri elinize ulaşan “TURİZMTR” dergisi, ülkemiz turizminin ve ücretleri ödeyen, tazminat ödememek için çalışanlarının bir yıl turizm çalışanların nabzını tutan, turizmi ilgilendiren ve dolmadan işten çıkarılmadığı, işverenin ve çalışanın etik gündem oluşturacak konuları dosya olarak öncelemeyi amaç- kurallara hassasiyetle riayet ettiği, memur ve işçi sendikaları- lamaktadır. İlk sayımızın ana dosyası olarak “ TURİZMDE nın çalışanlarının maaşları ile ilgilendiği kadar çalışanların ETİK” konusu seçildi. Dosyada Pak Turizm İşçileri Sendikası mesleki yeterliliklerini kazanmaları için de gayret gösterdiği tarafından düzenlenen ‘’TURİZMDE ETİK ÇALIŞTAYI’’ sonuç bir ülke özlemini tüm vatandaşlar yüreğinde duyuyor. Sulhun, bildirgesinin yanında değerli hocalarımızın tarafından hazırla- huzurun ve ahlakın egemen olduğu, kardeşliğin tüm kavgaları nan çalışmaları beğenerek okuyacağınızı umuyorum. Dergimi- bastırdığı bir geleceğin hayalini kuruyoruz. İşte bu ortamda zin haberler kısmında; çalışanları ilgilendiren haberlerin Pak Turizm İş Sendikası yayın organı olarak yayın hayatına yanında, sendikamızın yapmış olduğu faaliyetlere ilişkin başlayan “TURİZMTR”nin amacı; evrensel değerlerin ve kabul- haberleri de bulacaksınız. Web sitesinden de takip edebileceği- lerin ışığında, iş hayatının doğasını değiştirmeye çalışmadan, niz ve basılı olarak üç ayda bir sizinle buluşacak olan dergimi- ‘insan’ öznesinin gerçek değerini ortaya koymak, ‘kaliteli ve zin, en kısa zamanda aylık olarak sizlere ulaşması için çalışma nitelikli çalışan’ merkezli yaklaşımı güçlendirmek, bu sayede iş yapmaya başladığımızı da belirtmek isterim. hayatında üretkenliğin ve verimliliğin sınırlarını zorlamaktır. Ayrıca; kamu ve özel kurumlarda çalışanların ve yöneticileri- Değerli dostlar, nin, ülkemizin kalkınmasına katkıda bulunma azmiyle yaptık- “Sürekli yayınları” geliştiren, zenginleştiren en önemli kaynak, ları çalışmalarda ve projelerde, her zaman onların yanında ve siz saygıdeğer okuyucularımızın eleştirileridir. Bu nedenle çok destekçisi olacaktır. “TURİZMTR” dergisi, Sendikamızın Vizyon değerli katkı ve görüşlerinizi bekliyoruz. Dergide dosya konusu ve Misyonuna uygun olarak; çalışmalarında sürekliliği benim- olarak ele alınan hususlara katkılarınızın yanında, dosya seyen katılımcı, eşitlikçi, eğitici diyaloga ve iletişime önem konusu olarak gündeme alınmasını istediğiniz temel konular veren bir yönetim anlayışına sahiptir. Bu doğrultuda yapacağı ve diğer alanlardaki isteklerinizi, ülkemizin çalışanları ve yayınlarla toplumsal uzlaşma ve barışa katkıda bulunmanın sorunları ile çözümleri hakkındaki görüşlerinizi bizlerle yanında, turizm çalışma hayatının ihtiyaçlarını ve beklentileri- paylaşmanızı arzu ediyoruz. Katkılarınızla zenginleşecek olan ni bilerek bu beklentileri karşılayacak çözümler üretmek için “Turizmde İnovasyon” konusunun dosya olarak gündeme çalışacaktır. Üretimin, geleceği imar etmek olduğuna inanarak, alınacağı bir sonraki “TURİZMTR” dergimizde buluşma arzusu farklılıkları ortak paydada buluşturup; birlik olmanın sorum- ve çalışanlarımızın sorunlarının çözüme kavuştuğu problemsiz luluğuyla geleceğe yol alacaktır. “TURİZMTR” dergisi, sahip bir çalışma hayatı temennisiyle hoşça kalın. SAYI 1 • 1 MART 2015 5

İÇİNDEKİLER 5 BAKANDAN 7 EDİTÖR 8 DOSYA - Turzmde Küresel Etk lkelernn Uygulanma- sı - Turzm İletmelernde Etk ve Fzksel, Pskolojk Tacz - Medkal Turzm ve Etk Gıda Tedarkçlernn Ahlak Rolü - Turzmde Çalıanlar Arasında Etk Sorunlar - Turzmde Tüketclern Blglendrlmes ve Reklam Etğ - Yolsuzluk ve Kamu Etğ - İ Etğ Sorun- larına Önerler - Turzmde Etk Çalıtayı Sonuç Bldrges - Otel İletmelern de Sosyal Sorumluluk Anlayıı - İ Hukukuna Göre Sezonluk Olarak Çalıan Turzm İçlernn Durumu - İszlğn Pskososyal Sonuçları ve Çözüm Önerler - Kamuoyu Denetm - İ Etğ ve Kurumsal Denetm - Sendkacılıkta Yen Vzyon 54 HABERLER - Turzmde Etk Çalıtayı - İç Sendkasının Hukuk Baarısı 61 BİLGİ 35 42 54 55 56 57

EDİTÖRDEN A.Ü. Turzm Fakültes Öğr. Gör. Dr. evket YIRIK İ ş Etiğinin amacı, sadece felse�i analizler yapmak demek Farabi, insanları iyi ve erdemli olarak ikiye ayırır. İyi insan eline değildir. Günümüzde iş etiği ile ilgili çalışmalar yapılır ve bu kötülük yapma fırsatı geçmeyen insandır. Bunu herkes başara- doğrultuda bazı kural ve ilkeler oluşturulurken, iş etiğinin bilir, oysa erdemli insan eline kötülük yapma fırsatı geçtiği toplumsal ve genel ahlaktan bağımsız olamayacağı ve iş halde bu fırsatı değerlendirmeyen insandır. ahlakıyla ilgili bu kural ve ilkelerin sadece yazılı birer metin halinde sergilenmesinden çok bunların işçi ve işverenler Amacımız erdemli insan yetiştirmek olduğuna göre sefalet ve tarafından içselleştirilmesi, yani gönüllere indirilmesi gerek- cehaletle mücadele etmeliyiz. Çünkü bu iki olgu bir toplumun mektedir. İş Etiği ilkelerinin, işletmelerin ilişkide bulundukları ahlaki gelişiminin önündeki en büyük engellerdir. Bu engelleri tüm işletme ve paydaşları yakından ilgilendirmesi ve güven törpülerken ahlaki değerleri büyütmeye çalışmalıyız. Maddi anlamını içermesi gerekmektedir. varlığı, �iziki güzelliği ön plana çıkarmak yerine, manevi güzel- liği ve ahlakı ön plana çıkarmalıyız. Manevi güzelliği ve ahlakı İş etiği, daha doğrusu etik, önemli olmanın da ötesinde, güzel olan insanları model olarak benimsemenin bizi ruhsal demokrasilerin gelişim ve bekası için hayati bir manzumeler dinginliğe ulaştıracağını, maddiyatın peşine gidersek ruhsal bütünüdür. Sağlıklı ve tutarlı, hoşgörülü ama gereğinde kararlı bozukluğa saplanacağımız gerçeğini televizyon, radyo ve yazılı hatta acımasız bir demokrasinin yolu, ahlak taşlarıyla örülü basında işlemeliyiz. Ahlaklı olmanın ahmaklık olmadığını olursa bizi doğru yöne götürür. Demokrasi dediğimiz yönetim beşikten mezara kadar işlemeli ve bunu bir devlet politikasına biçiminin, toplumsal sözleşme tarzının temelidir ahlak. Yasalar dönüştürmeliyiz. bu temelde yükselir. Demokrasilerin olmazsa olmazı, açık, saydam bir denetimdir. Gerek seçim yolu ile iktidara gelen veya Bizi biz yapan törenin çok cahilce eylemlerle birlikte anılması parlamentoya seçilenlerin, gerekse atananların, yani sivil ve ahlaki değerlerimizin törpülenmesine sebep olmaktadır. askeri bürokrasinin hesap verebilmesi, ancak ve ancak Çünkü ahlak teorik bir kavramdır bunun pratiğe dönüşmüş sistematik bir düzeye oturtulursa, halkın demokrasiye inancı şeklinin toplumda algılanmasına töre denmektedir. Modanın güçlenir, pekişir. değil törenin egemen olduğu bir toplum için uğraşmalıyız. Eğer bugün toplumlar ekonomik, sosyal hatta politik sorunlar Denetimin en önemli kolu, medyadır. Üç kuvvetten ayrı bir ve krizler yaşıyorlarsa, barış, esenlik, adalet, uzlaşma, sevgi, yerde durması gereken medya, şayet duruyorsa, durabiliyorsa, akıl, erdem, Ahlak gibi yaratılışa uygun davranışlardaki zaaf ve bağımsız, özgür ve temiz bir dördüncü kuvvet ise, kamu adına eksikliklerden kaynaklanmaktadır. Açgözlülük, şiddet, çatışma gözetim, denetim, hesap sorma ve sonuçları talep etme nokta- kültürü, hile, sosyal sorumsuzluk gibi ne tür bir sorun alanı larında işlevini yerine getiriyor demektir. varsa fıtrattan, ilahi ve insani değerlerden uzaklaşıldığı içindir. İlahi referansların, yerel ve kültürel değerlerin, evrensel ve Peki, Türkiye özelinde baktığımızda, medya fotoğrafında neyi ahlaki değerler ile çelişmeyen ve değişmez ilkelerle bütünleşe- görmekteyiz? Bu fotoğraf bize demokratikleşmenin bugünü ve rek kurumsallaşacak bir iş ahlakı, modern toplumun içinde demokrasili bir yarın için neler anlatıyor? Biraz bu konularda bulunduğu sorunların, sarsılan insanlığın gelecekteki “çözüm derinleşmek istiyorum ve korkarım, size sunacağım fotoğraf ve iyilik” kodlarını oluşturacaktır. öyle tozpembe bir görüntü içermeyecek. Organizasyon değerleri ile çalışanların değerlerinin birbirini tamamlaması, karşılıklı güven ve aidiyet duygusunu güçlendi- Türkiye özeli bize öncelikle şunu öğretti: Bir ülkede demokrasi recek, beraberinde barışıklığı, kalite ve verimliliği de artıracak- medyayla ya yükselir ya da sürünür. Halk sadece o veya bu tır. partiye oy vererek demokrasiyi geliştirebilseydi, medyanın Haksızlık, bencillik, ilkesizlik, ahlaki sapmalar, açgözlülük, yerini nasıl tarif edecektik? Açıktır ki, ne kadar iyi ve etkin fırsatçılık aynı zamanda bir kimliksizliktir ve bunlar hem olduğunu iddia ederse etsin, yasama-yürütme-yargı, işini eksik insanı hem de kurumları değersizleştirir. Ki Dünya’nın proble- yapan veya iş yaptırılmayan bir medya ile beraber düşünüldü- mi aç ve ezilmiş insanları tatmin edemediğimizden değil tok ğünde, halk gözünde fatura genel olarak sisteme çıkmaktadır. ancak gözü makam ve dünya açlığı çekenlerdendir. Etik ve Belki de son 30 yılın çalkantılarının, siyasetteki oynaklığın, ahlak insanda başlar insanda biter. Eğer insanı layıkıyla yetişti- sistemdeki istikrarsızlıkların, geleceğe dair güvensizliğin arka rirseniz, insanların toplumları değiştirdiğine şahit olacaksınız. planında en başta bunu aramalıyız. SAYI 1 • 1 MART 2015 7

DOSYA Rahmetli Halil Tunç’un bahsettiği bu Yukarıda da söylediğim gibi, bu nokta çağdaş ve yapıcı sendikacılık anlayışı- özellikle turizm gibi bir hizmet sektö- zakârları bizim bugünkü bazı az g na uluslararası kısaltılmış tabiriyle ründe çok daha fazla varittir. işverenlerimizden, hatta aydınl “hür sendikacılık” diyoruz. Ve memnu- akılcı idiler. Dünyayı ve tar niyetle müşahede ediyoruz ki, çalışan- Ama bu konuda sorumluluğun büyük (zeitgeist) doğru kavradılar, canlar yakmış ve nefret toplamış kısmı sendikada değil, işverendedir. Turzmde Küresel Etk bilinçtedirler. Turizm işvereni bilmelidir ki işyerinde rının mülkiyetine ve teşebbüs larımız ve sendikacılarımız artık bu ederek) sosyal anlayışını reforme bir hür sendikanın olması, çalışanları- Bu yazımda önereceğim sendikacılık, tirdiler, sosyal piyasa ekonomisi na olduğu kadar kendisine de son tahlilde yıkıcı veya sarı sendikacılık değil, bahset- İlkelernn Uygulanması tiğim şekildeki hür sendikacılıktır. fayda ve huzur getirecektir. Bu sebeple işyerini ve Adenauer’ın Almanya’ya getirdiği sendikalaşmaya karşı çıkmamalı, sendika- çarpıcı unsurlarından biri de Sendika esas olarak çalışanın bir nevi ya üye olanlara baskı yapmamalıdır. kurulması mecburi kılınan Betrieb avukatıdır, onun haklarını korur ve Ama akıllı bir turizm işvereninin sorumlu- Bu komiteler işyerinin yönetim geliştirir. Ayrıca sistemin asli bir parça- sı olarak işyerine ve işverene de fayda- de, mesela bir otelde veya bir bankada, kavga, sonunda bir sözleşme imzala- luğu burada bitmez. Aynı zamanda müza- işçiyi değil; demokra- erişme hakkına sahiptirler. Munta siyi, ekonomiyi ve refahı da kere masasında da akılcı olmalı ve sendika- ları vardır. Eski bir Latin atasözü iç huzursuzluk işverenden önce müşte- mak ve el sıkışmak için yapılır. Yani yı grev silahını kullanma mecburiyetine koruyan bir faktördür. işyerini işverenle birlikte yö “barış istiyorsanız adalet ekiniz” diyor. riyi rahatsız eder ve kaçırır. Yani uzlaşmak için yapılır. sokmamalıdır. hak isteyen Komünist Sendika lideri Mikha- yönetime katılma değildir. Baz Demek ki bir işyerinde barış istiyorsak hizmet sektöründeki bir iç huzursuzluk Yine Türk-İş’in efsanevi liderlerinden Buraya kadar bir işyerinde hür sendikacılı- Bu iddianın en güzel delilini İkinci Dünya il Tomsky’yi “sendika dediğin sadece diye vasfederler. Kıyme 21. Dönem İstanbul Mlletvekl AB Avrupa Konvansyonu Parlamento Üyes (Brüksel) TDV (Türkye Demokras Vakfı) Esk Bakanı Emre KOCAOĞLU yan temel enstrüman da hiç şüphesiz ve akıllı işveren işyerinde iç huzuru “sendikacılıkta barışmasını bilmeyen etmeye çalıştım. Savaştan sonra ikiye ayrılan Almanya’nın Tomsky de bu haşarılığının, yani işçiler için sosyal mülkiyeti vardır ve bu eski Çalışma Bakanımız Sayın işverene iki misli daha fazla zarar verir. orada mutlaka huzur ve adalet duygu- Savaşından sonraki Doğu ve Batı Almanya rahmetli Şevket Yılmaz’ın dediği gibi, partinin transmisyon kayışıdır” diye “işyerinin maddi mülkiyeti işvere Bu sebeple hizmet sektöründe çağdaş mukayesesinde görüyoruz. sunu sağlamalıyız. Bu duyguyu sağla- ğın işçiye ve işverene faydalarını arz azarlayarak haddini bildirmişti. Zavallı kavga etmesin.” çok manalı bir şekilde izah eder. mutlaka sağlamaya dikkat etmelidir. bir hür sendikanın varlığı ve onun taraf hak isteme hadsizliğinin neticesinde 1936 doğusunda komünist, batısında kapitalist Şimdi asıl konumuza, yani etik meselesine işverenle ihtilafın olduğu bir toplu sözleşme düzenidir. Sendikacılıkta Almanya’da muhafazakârlardan so Bu noktada şu kuralı mutlaka vurgula- bir rejim kurulmuştu. Doğu Almanya’da senesinde Stalin’in işkence zindanlarından geliyorum. amacı, sürekli grev yapmak değil, grev 1969-1974 arasındaki efsanevi Baş malıyım: Sendikacılık sürekli bir kavga Bu şekilde adalet ve barış sağlanan bir kurtulmak için intihar etmek zorunda dünyanın en güzel demokrasi şarkıları kozunu elinde tutarak masada düzgün Birçok iyi şeyde olduğu gibi, işyerinde etik de bütün Avrupa’yı yakıp kavurmak değil, neticeten bir uzlaşma mesleğidir. kalmıştı. söylenirdi ve Berliner Ensemble’da büyük yerde hizmet ve üretim de elbette daha bir müzakere yapmak ve iyi bir sözleş- ilkelerin konsolidasyonunda da hür sendi- Almanya’da görülmediğini izah Bu evrensel ilkeyi özellikle bütün usta Bertold Brecht’in en güzel demokrasi iyi, daha kazançlı olur. Sendikalar Doğuda böylesine parti ve rejim me imzalamaktır. kanın büyük katkısı vardır. Ekonomimiz var, Betriebstrat’la oyunları oynanırdı; ama bir siyasi rejim sendikacılarımızın içlerine sindirmeleri Oysa özellikle turizm gibi tipik bir hürriyet ve hatta teşvik içinde gelişme hizmet sektöründe, işyerinde huzur ve sendikacı meslektaşlarım uzlaşmacı sendikasından yetişmiş ve şahsen çok ya’da gelişti. Doğu Almanya’nın şansına ise sigortayı, iş kazalarını falan kastediyorum. Yani Almanya’da işçilere, sendika imkânı buldular. O kadar ki, savaştan sonra adalet duygusunun olmaması sadece STASI adlı dünyanın en korkunç istihbarat grev görmüş bir kişi olarak söylüyorum kelimesini adeta bir hakaret gibi algılı- Hepimiz biliriz ki, hür sendika olan ve toplu rine duyulan hürmet, sadece i üretime değil, doğrudan müşteriye de Batı Almanya’yı yeniden kuran Hristiyan yorlar. ki, grev işveren için olduğu kadar işçi, örgütünün işkenceleriyle ayakta duran sözleşme yapılan bir işyerinde kaçak ekonomisini dünyanın en büyükleri Demokrat iktidarın Başbakanı Konrad yansır ve işveren için ciddi kayıp sebebi gerekiyor. Biliyorum ki bazı eski moda Türkiye’nin en çok grev yapmış bir Birçok iyi şey derken, mesela vergiyi, olarak demokrasi orada değil, Batı Alman- baskısı altında tutulurken, Batıda tam bir olsunlar ki?” derdi. zalim Honecker rejimi düştü… sendika ve sendikacı için de zor ve istihdam ilişkileri ve kayıt dışı üretim olur. İç huzuru ve yarın güvencesi olma- Eski moda bazı arkadaşlarımızın naza- yıpratıcı bir vetiredir. Öyle bir silahtır olamaz. Sigortasız işçi çalıştırılamaz. Bütün Adenauer ve Maliye Bakanı Ludwig Erhard, aynı zamanda Almanya’nın siyasi i tik kelimesi, duyduğum zaman korktu- Çünkü sendikalaşma, sosyal uzlaşma sıcak sancılarından doğar. E ğum kelimelerden biridir. Çünkü ne demektir ve sosyal barışın sihirli formülü- yan insanların çalıştığı bir otelde veya rında uzlaşmacı sendikacılık işverenle çalışanlar sigortalıdır. Hepsinin (ve tabii Sendikacılık konusunda da aynı şey oldu. kapitalizmin ehlileştirilmiş ve sosyalleşti- da güvencesi Henüz kapitalist olmamış esnaf ise, ülke lokantada şüphesiz ki müşteri de kirli şekilde ve el altından anlaşan sarı ki tabanca gibi sadece hedeftekini değil, Teoride komünizm bir işçi sınıfı rejimiydi; rilmiş hali olan “Sosyal Piyasa Ekonomisi”- Bu sebeplerle de Berlin duvar anlam taşıdığı belli değildir. Daha doğrusu, dür. Demokrasinin olmazsa olmazlarından serseri bir bomba gibi sahibini ve çevre- işverenin) vergileri tıkır tıkır ödenir. ölçülerine göre sermaye sahibi veya huzursuz olacaktır. sendikacılıktır. herkes Doğu Almanya’da harika bir sendi- nin (soziale marktwirtschaft) �ikir babası yıkıldı. kullanan kişinin ona ne anlam yüklediği birisidir. Oysa bizim gibi hem demokraside, yi de vurabilir. girişimci olsa bile, henüz kapitalist olama- Son aylardaki meşum iş kazaları nedeniyle kacılık yapılacak ve bütün dünyaya ders ve mimarı oldular. bilinmez. Sözlük anlamı bellidir ama hem kalkınmada orta boyda olan bazı Sanayide, mesela bir fabrikada durum Oysa bu çok yanlış bir görüştür. Yani en yanılmaz hakem olan Tarih dığı için çektiği ve başkalarına çektirdiği Benim şahsi tecrübemden çıkan acıyla ve bir kere daha öğrendik ki, iş olacak diye beklerken, gerçek sendikacılık konotasyonu, yani “kastedilen anlamı” her ülkelerde bu akılcı formülün öcü sayıldığını böyle değildir. Oradaki bir iç huzursuz- Burada dikkati çekmek istediğim husus, planlı ekonomilerin aleyhine, piy acıların farkında değildir ve bunların Sonunda barış, yani uzlaşma olmayan samimi kanaatim, sendikanın bu etkili kazalarının yüzde 95’i sendikasız işyerle- Batı’da gelişti ve DBG adlı işçi konfederas- şey olabilir. Tıpkı muz gibi her niyete yenen, görüyoruz. luk belki üretime yansır, hatta üretimi bugün ülkemizde çok ileri, hatta solcu tarihin bu büyük maçı da böylece ilacının sendikacılık olduğunu da henüz bir sendikal kavga bir uçağın yere silahı elinde bir koz olarak tutması ama rinde olmaktadır. Çünkü bir işyerinde hür yonu bütün dünyaya örnek olacak başarıla- istismara ve polemiğe açık, korkutucu bir durdurabilir; ama bunun dikeni sadece sanılan bazı hakların o tarihte Batı Alman- Ülkemiz açısından bu yanlış anlamanın bilmemektedir. Yani, kapital sahibidir ama inmeden hep havada kalması gibi akla mümkünse kullanmaya mecbur kalma- sendikacılık varsa orada mevzuata göre ra ulaştı. Doğu da ise, DGB kıskançlığıyla Daha sonra Avrupa Birliği kuruldu kelimedir… işverene batar. Oysa hizmet sektörün- ya’ya, dolayısıyla Avrupa’ya, ülkenin en sanırım üç sebebi var: kapitalist gibi davranmaya henüz başlama- aykırı bir garabettir. Sendikacılıkta her masıdır. tedbirler de düzgün şekilde alınır ve iş başına ironik bir F (Frei = Hür) kelimesi sağcı ve kapitalist partisi olan CDU (Hristi- Hele bu muğlak kelime bir de “küresel” gibi mıştır. kazalarıyla meslek hastalıkları riski asgari- ekledikleri FDGD adlı kukla sendikanın Birincisi, demokrasinin şarkılarını güzel yan Demokrat Parti) ve sağcı lider Konrad daha da ürkütücü bir kelimeyle birlikte ye iner. işçileri susturan zulmü ortaya çıktı. Ne de söyleriz de, yönettiğimiz bir yerde �iilen Üçüncüsü, yakın tarihimizde azınlık bir Adenauer tarafından getirilmiş olmasıdır. olunca, anlaşılmazlığı ve korkutuculuğu olsa Lenin usta, birlikte başardıkları mevcut olmasını pek istemeyiz. Çünkü “yıkıcı sendikacılık” zihniyeti ve pratiği Hür sendikacılık ve ona bağlı olarak daha da artıyor. devrimden sonra kendisinden işçiler için Demek ki, Almanya’nın o tarihteki muhafa- demokrasi bizim alıştığımız paternalistik yüzünden çektiğimiz sıkıntıların hala çalışanların insanca yaşaması sadece Çünkü bu ilkeler arasında, bahsettiğim yönetime, yani cart curt yönetimine uymaz. hafızalarda olmasıdır. Ne yazık ki, sendika soyut ve muğlak kavramları somutlaştıran Cart curt yerine istişareyi, uzlaşmayı deyince hala akıllara işyeri işgalleri, fabrika ve daha da önemlisi bir müeyyide güvence- getirir. Oysa biz tek ve son sözü mutlaka tahribi, eli sopalı militanlar gelmektedir. O si kazandıran bir de “Çalışanların Hakları” kendimiz söylemek isteriz. Bu sebeple, yıkıcı sendikacılık zihniyeti tarihimizin bölümü var. Metnin 9. Bölümünde yer alan sendikacılığın demokrasinin şartlarından doğal akışı içinde işçiler tarafından ret, bu bahis bana, birçok sorunun sihirli çözüm biri olması bize çok da anlamlı gelmez. tas�iye ve mahkûm edilmiştir; ama sebep yolu olduğu gibi bu meselenin de halli için olduğu yaralar en azından hafızalarımızda İkincisi, bizde sermaye birikimi (accumula- en etkili tercih gibi görünüyor. hala tazedir ve insanlarımızı sendika kavra- tion of capital) süreci henüz tamamlanma- mına karşı soğuk tutmaya devam etmekte- Çalışanların hakları derken, tabii ki, “sendi- mıştır, ekonomide modern girişimci dir. kalaşma’dan bahsediyorum. zihniyetten ziyade hala daha esnaf ideoloji- si hâkimdir. Türk-İş’in efsanevi liderlerinden rahmetli Biliyorum ki sendikalaşma deyince hop Halil Tunç’un şu tarihi gözlemini burada oturup hop kalkacak çok işadamımız, Oysa demokrasi gibi sendikacılık da kapita- tekrar etmek isterim: “Artık eski usul idarecimiz, siyasetçimiz var. Nedense lizmin ehlileşme ilaçlarından biridir. vurucu kırıcı kahraman sendikacılığın aslında bu kadar iyi bir şey olup de bu Ve demokrasi ve çağdaş piyasa ekonomisi zamanı geçmiştir; şimdi yapıcı, müzakereci kadar yanlış tanınan ve korkulan bir başka gibi sendikacılık da ancak kapitalizmin ve akıllı sendikacılığın zamanıdır.” kurum hatırlamıyorum. 8 T URİZMTR 1 Mart 2015

Rahmetli Halil Tunç’un bahsettiği bu Yukarıda da söylediğim gibi, bu nokta çağdaş ve yapıcı sendikacılık anlayışı- özellikle turizm gibi bir hizmet sektö- zakârları bizim bugünkü bazı az gelişmiş muhafazakârlarımızdan, ve huzuru bütün Avrupa’ya yaygınlaştırılmak istendiğinde örnek na uluslararası kısaltılmış tabiriyle ründe çok daha fazla varittir. işverenlerimizden, hatta aydınlarımızdan çok daha çağdaş ve olarak Betriebstrat modeli esas alındı, işçilerin katılımı biraz daha “hür sendikacılık” diyoruz. Ve memnu- akılcı idiler. Dünyayı ve tarihi doğru okudular, çağın ruhunu anlamlı hale getirilerek ülke işletmelerinde Works Councils, niyetle müşahede ediyoruz ki, çalışan- Ama bu konuda sorumluluğun büyük (zeitgeist) doğru kavradılar, o zamana kadar vahşiliğiyle çok Avrupa işletmelerinde de European Works Councils kuruldu. larımız ve sendikacılarımız artık bu kısmı sendikada değil, işverendedir. canlar yakmış ve nefret toplamış olan kapitalizmin (üretim araçla- Böylece işyerlerinde barış ve huzurun temininde temel enstrüma- bilinçtedirler. Turizm işvereni bilmelidir ki işyerinde rının mülkiyetine ve teşebbüs hürriyetine dair özünü muhafaza nı olarak hür sendikacılığın ve sosyal diyalog mekanizmasının bir hür sendikanın olması, çalışanları- ederek) sosyal anlayışını reforme ettiler. Yani kapitalizmi ehlileş- varlığı emredici bir AB standardı olarak kabul edildi. Bu yazımda önereceğim sendikacılık, na olduğu kadar kendisine de son tahlilde tirdiler, sosyal piyasa ekonomisi haline dönüştürdüler. yıkıcı veya sarı sendikacılık değil, bahset- fayda ve huzur getirecektir. Bu sebeple Bütün buraya anlatılanlar iyi de, bunların konumuzla, yani tiğim şekildeki hür sendikacılıktır. Adenauer’ın Almanya’ya getirdiği Sosyal Piyasa Ekonomisinin en “turizmde etik meselesiyle ne ilgisi var” diyebilirsiniz. Oysa çok sendikalaşmaya karşı çıkmamalı, sendika- çarpıcı unsurlarından biri de belli büyüklükteki her iş yerinde ilgisi var. Sendika esas olarak çalışanın bir nevi ya üye olanlara baskı yapmamalıdır. kurulması mecburi kılınan Betriebstrat denen işçi komiteleridir. avukatıdır, onun haklarını korur ve Ama akıllı bir turizm işvereninin sorumlu- işyerini ve Çünkü etik dediğimiz şey, en başında değindiğim gibi, muğlak ve geliştirir. Ayrıca sistemin asli bir parça- luğu burada bitmez. Aynı zamanda müza- işçiyi değil; demokra- Bu komiteler işyerinin yönetimine katılmasalar bile bilgisine soyut bir kavramdır. Ciddi bir müeyyide (yaptırım, enforcement) sı olarak işyerine ve işverene de fayda- de, mesela bir otelde veya bir bankada, kavga, sonunda bir sözleşme imzala- kere masasında da akılcı olmalı ve sendika- siyi, ekonomiyi ve refahı da erişme hakkına sahiptirler. Muntazam aralıklarla toplanırlar, adeta olmadıkça sadece kitaplarda ve ra�larda kalır, ete kemiğe bürüne- ları vardır. Eski bir Latin atasözü iç huzursuzluk işverenden önce müşte- mak ve el sıkışmak için yapılır. Yani yı grev silahını kullanma mecburiyetine koruyan bir faktördür. işyerini işverenle birlikte yönetirler. Bu, gerçek anlamda bir mez. “barış istiyorsanız adalet ekiniz” diyor. riyi rahatsız eder ve kaçırır. Yani uzlaşmak için yapılır. sokmamalıdır. hak isteyen Komünist Sendika lideri Mikha- yönetime katılma değildir. Bazı yazarlar bunu “karara katılma” Ülkemizde “müeyyide” deyince de akla hemen devlet baba geliyor. Demek ki bir işyerinde barış istiyorsak hizmet sektöründeki bir iç huzursuzluk Yine Türk-İş’in efsanevi liderlerinden Bu iddianın en güzel delilini İkinci Dünya il Tomsky’yi “sendika dediğin sadece diye vasfederler. Kıymetli iş hukukçularımızdan duayenimiz ve Devlet eline sopasını alsın, müfettişler tayin etsin, dört bir köşeyi orada mutlaka huzur ve adalet duygu- işverene iki misli daha fazla zarar verir. rahmetli Şevket Yılmaz’ın dediği gibi, Buraya kadar bir işyerinde hür sendikacılı- Savaşından sonraki Doğu ve Batı Almanya partinin transmisyon kayışıdır” diye eski Çalışma Bakanımız Sayın Prof. Dr. Turhan Esener, bu hali teftiş etsin, daha sonra da başka müfettişlerle ilk müfettişleri sunu sağlamalıyız. Bu duyguyu sağla- Bu sebeple hizmet sektöründe çağdaş “sendikacılıkta barışmasını bilmeyen ğın işçiye ve işverene faydalarını arz mukayesesinde görüyoruz. azarlayarak haddini bildirmişti. Zavallı “işyerinin maddi mülkiyeti işverendedir ama işçilerin de bir çeşit teftişlesin, raporlar tutsun falan diye düşünülüyor… yan temel enstrüman da hiç şüphesiz ve akıllı işveren işyerinde iç huzuru kavga etmesin.” etmeye çalıştım. Savaştan sonra ikiye ayrılan Almanya’nın Tomsky de bu haşarılığının, yani işçiler için sosyal mülkiyeti vardır ve bu hak da bunun bir neticesidir” diye bir hür sendikanın varlığı ve onun taraf mutlaka sağlamaya dikkat etmelidir. Şimdi asıl konumuza, yani etik meselesine doğusunda komünist, batısında kapitalist hak isteme hadsizliğinin neticesinde 1936 çok manalı bir şekilde izah eder. Oysa hayır, benim kastettiğim müeyyide asla bu değil. Çünkü olduğu bir toplu sözleşme düzenidir. Sendikacılıkta işverenle ihtilafın senesinde Stalin’in işkence zindanlarından Almanya’da muhafazakârlardan sonra iktidara gelen SPD’nin devletin bin türlü teftişle zaten işletmeleri inim nim inlettiğini ve Bu noktada şu kuralı mutlaka vurgula- geliyorum. bir rejim kurulmuştu. Doğu Almanya’da bu teftişlerin aslında bir işe yaramadığını, olsa olsa eziyet ve rüşvet Bu şekilde adalet ve barış sağlanan bir malıyım: Sendikacılık sürekli bir kavga amacı, sürekli grev yapmak değil, grev Birçok iyi şeyde olduğu gibi, işyerinde etik dünyanın en güzel demokrasi şarkıları kurtulmak için intihar etmek zorunda 1969-1974 arasındaki efsanevi Başbakanı Willi Brandt, o dönem- katsayısını arttırdığını bilecek kadar devlet tecrübem var… kozunu elinde tutarak masada düzgün yerde hizmet ve üretim de elbette daha değil, neticeten bir uzlaşma mesleğidir. ilkelerin konsolidasyonunda da hür sendi- söylenirdi ve Berliner Ensemble’da büyük kalmıştı. de bütün Avrupa’yı yakıp kavurmakta olan işçi isyanlarının neden iyi, daha kazançlı olur. Bu evrensel ilkeyi özellikle bütün bir müzakere yapmak ve iyi bir sözleş- kanın büyük katkısı vardır. usta Bertold Brecht’in en güzel demokrasi Sendikalar Doğuda böylesine parti ve rejim Almanya’da görülmediğini izah ederken, “bizim Sosyal Piyasa Benim önerdiğim müeyyide, iç müeyyidedir. Yani bir turizm sendikacılarımızın içlerine sindirmeleri me imzalamaktır. oyunları oynanırdı; ama bir siyasi rejim Ekonomimiz var, Betriebstrat’larımız var, işçiler neden rahatsız işletmesinde çalışanların temsilcisi olarak yetkili bir hür sendika- Oysa özellikle turizm gibi tipik bir gerekiyor. Biliyorum ki bazı eski moda Türkiye’nin en çok grev yapmış bir Birçok iyi şey derken, mesela vergiyi, olarak demokrasi orada değil, Batı Alman- baskısı altında tutulurken, Batıda tam bir olsunlar ki?” derdi. nın mevcudiyetidir. hizmet sektöründe, işyerinde huzur ve sendikacı meslektaşlarım uzlaşmacı sendikasından yetişmiş ve şahsen çok sigortayı, iş kazalarını falan kastediyorum. ya’da gelişti. Doğu Almanya’nın şansına ise hürriyet ve hatta teşvik içinde gelişme adalet duygusunun olmaması sadece kelimesini adeta bir hakaret gibi algılı- grev görmüş bir kişi olarak söylüyorum Hepimiz biliriz ki, hür sendika olan ve toplu STASI adlı dünyanın en korkunç istihbarat imkânı buldular. O kadar ki, savaştan sonra Yani Almanya’da işçilere, sendikalara ve onların hak ve hürriyetle- Bir turizm işletmesi “Turizmde Küresel Etik Kuralları” denen üretime değil, doğrudan müşteriye de yorlar. ki, grev işveren için olduğu kadar işçi, sözleşme yapılan bir işyerinde kaçak örgütünün işkenceleriyle ayakta duran Batı Almanya’yı yeniden kuran Hristiyan rine duyulan hürmet, sadece işyerlerini ihya etmekle ve Alman ilkeler dizisini ihlal ederse, bundan zarar görecek olan müşteri yansır ve işveren için ciddi kayıp sebebi sendika ve sendikacı için de zor ve istihdam ilişkileri ve kayıt dışı üretim zalim Honecker rejimi düştü… Demokrat iktidarın Başbakanı Konrad ekonomisini dünyanın en büyükleri arasında sokmakla kalmamış, işverene değil, işvereni temsil eden personele başvurur ve onu olur. İç huzuru ve yarın güvencesi olma- Eski moda bazı arkadaşlarımızın naza- Adenauer ve Maliye Bakanı Ludwig Erhard, aynı zamanda Almanya’nın siyasi istikrarının ve sosyal barışının üzer. Personel de hiç kabahati olmayan bir sorun yüzünden tik kelimesi, duyduğum zaman korktu- Çünkü sendikalaşma, sosyal uzlaşma sıcak sancılarından doğar. yıpratıcı bir vetiredir. Öyle bir silahtır olamaz. Sigortasız işçi çalıştırılamaz. Bütün da güvencesi olmuştur. üzüldüğü için haliyle sendikaya gidip durumu anlatır. İşte o zaman yan insanların çalıştığı bir otelde veya rında uzlaşmacı sendikacılık işverenle Sendikacılık konusunda da aynı şey oldu. kapitalizmin ehlileştirilmiş ve sosyalleşti- ğum kelimelerden biridir. Çünkü ne demektir ve sosyal barışın sihirli formülü- ki tabanca gibi sadece hedeftekini değil, çalışanlar sigortalıdır. Hepsinin (ve tabii da sendika işverene “arkadaş etik kurallarını ihlal etme, kabak Henüz kapitalist olmamış esnaf ise, ülke lokantada şüphesiz ki müşteri de kirli şekilde ve el altından anlaşan sarı Teoride komünizm bir işçi sınıfı rejimiydi; rilmiş hali olan “Sosyal Piyasa Ekonomisi”- Bu sebeplerle de Berlin duvarı 1989’a bu tarafa değil o tarafa anlam taşıdığı belli değildir. Daha doğrusu, dür. Demokrasinin olmazsa olmazlarından serseri bir bomba gibi sahibini ve çevre- işverenin) vergileri tıkır tıkır ödenir. benim üyemin başına patlıyor” diyecektir. ölçülerine göre sermaye sahibi veya huzursuz olacaktır. sendikacılıktır. herkes Doğu Almanya’da harika bir sendi- nin (soziale marktwirtschaft) �ikir babası yıkıldı. kullanan kişinin ona ne anlam yüklediği birisidir. Oysa bizim gibi hem demokraside, yi de vurabilir. girişimci olsa bile, henüz kapitalist olama- Son aylardaki meşum iş kazaları nedeniyle kacılık yapılacak ve bütün dünyaya ders ve mimarı oldular. bilinmez. Sözlük anlamı bellidir ama hem kalkınmada orta boyda olan bazı Sanayide, mesela bir fabrikada durum Oysa bu çok yanlış bir görüştür. Yani en yanılmaz hakem olan Tarih Baba nihai kararını merkezi Bu durumda hür sendika hem turizm işyerinde huzur ve barışın dığı için çektiği ve başkalarına çektirdiği Benim şahsi tecrübemden çıkan acıyla ve bir kere daha öğrendik ki, iş olacak diye beklerken, gerçek sendikacılık güvencesi, hem de işverenin ve işletmenin etik açıdan sıkıntıya konotasyonu, yani “kastedilen anlamı” her ülkelerde bu akılcı formülün öcü sayıldığını böyle değildir. Oradaki bir iç huzursuz- Burada dikkati çekmek istediğim husus, planlı ekonomilerin aleyhine, piyasa ekonomisinin lehine verdi. Ve acıların farkında değildir ve bunların Sonunda barış, yani uzlaşma olmayan samimi kanaatim, sendikanın bu etkili kazalarının yüzde 95’i sendikasız işyerle- Batı’da gelişti ve DBG adlı işçi konfederas- şey olabilir. Tıpkı muz gibi her niyete yenen, görüyoruz. luk belki üretime yansır, hatta üretimi bugün ülkemizde çok ileri, hatta solcu tarihin bu büyük maçı da böylece noktalanmış oldu. düşmemesinin en etkili teminatıdır. ilacının sendikacılık olduğunu da henüz bir sendikal kavga bir uçağın yere silahı elinde bir koz olarak tutması ama rinde olmaktadır. Çünkü bir işyerinde hür yonu bütün dünyaya örnek olacak başarıla- istismara ve polemiğe açık, korkutucu bir durdurabilir; ama bunun dikeni sadece sanılan bazı hakların o tarihte Batı Alman- Ülkemiz açısından bu yanlış anlamanın bilmemektedir. Yani, kapital sahibidir ama inmeden hep havada kalması gibi akla mümkünse kullanmaya mecbur kalma- sendikacılık varsa orada mevzuata göre ra ulaştı. Doğu da ise, DGB kıskançlığıyla Daha sonra Avrupa Birliği kurulduğunda Almanya’nın sosyal barış kelimedir… işverene batar. Oysa hizmet sektörün- ya’ya, dolayısıyla Avrupa’ya, ülkenin en sanırım üç sebebi var: kapitalist gibi davranmaya henüz başlama- aykırı bir garabettir. Sendikacılıkta her masıdır. tedbirler de düzgün şekilde alınır ve iş başına ironik bir F (Frei = Hür) kelimesi sağcı ve kapitalist partisi olan CDU (Hristi- Hele bu muğlak kelime bir de “küresel” gibi mıştır. kazalarıyla meslek hastalıkları riski asgari- ekledikleri FDGD adlı kukla sendikanın Birincisi, demokrasinin şarkılarını güzel yan Demokrat Parti) ve sağcı lider Konrad daha da ürkütücü bir kelimeyle birlikte ye iner. işçileri susturan zulmü ortaya çıktı. Ne de söyleriz de, yönettiğimiz bir yerde �iilen Üçüncüsü, yakın tarihimizde azınlık bir Adenauer tarafından getirilmiş olmasıdır. olunca, anlaşılmazlığı ve korkutuculuğu olsa Lenin usta, birlikte başardıkları mevcut olmasını pek istemeyiz. Çünkü “yıkıcı sendikacılık” zihniyeti ve pratiği Hür sendikacılık ve ona bağlı olarak daha da artıyor. devrimden sonra kendisinden işçiler için Demek ki, Almanya’nın o tarihteki muhafa- demokrasi bizim alıştığımız paternalistik yüzünden çektiğimiz sıkıntıların hala çalışanların insanca yaşaması sadece Çünkü bu ilkeler arasında, bahsettiğim yönetime, yani cart curt yönetimine uymaz. hafızalarda olmasıdır. Ne yazık ki, sendika soyut ve muğlak kavramları somutlaştıran Cart curt yerine istişareyi, uzlaşmayı deyince hala akıllara işyeri işgalleri, fabrika ve daha da önemlisi bir müeyyide güvence- getirir. Oysa biz tek ve son sözü mutlaka tahribi, eli sopalı militanlar gelmektedir. O si kazandıran bir de “Çalışanların Hakları” kendimiz söylemek isteriz. Bu sebeple, yıkıcı sendikacılık zihniyeti tarihimizin bölümü var. Metnin 9. Bölümünde yer alan sendikacılığın demokrasinin şartlarından doğal akışı içinde işçiler tarafından ret, bu bahis bana, birçok sorunun sihirli çözüm biri olması bize çok da anlamlı gelmez. tas�iye ve mahkûm edilmiştir; ama sebep yolu olduğu gibi bu meselenin de halli için olduğu yaralar en azından hafızalarımızda İkincisi, bizde sermaye birikimi (accumula- en etkili tercih gibi görünüyor. hala tazedir ve insanlarımızı sendika kavra- tion of capital) süreci henüz tamamlanma- mına karşı soğuk tutmaya devam etmekte- Çalışanların hakları derken, tabii ki, “sendi- mıştır, ekonomide modern girişimci dir. kalaşma’dan bahsediyorum. zihniyetten ziyade hala daha esnaf ideoloji- si hâkimdir. Türk-İş’in efsanevi liderlerinden rahmetli Biliyorum ki sendikalaşma deyince hop Halil Tunç’un şu tarihi gözlemini burada oturup hop kalkacak çok işadamımız, Oysa demokrasi gibi sendikacılık da kapita- tekrar etmek isterim: “Artık eski usul idarecimiz, siyasetçimiz var. Nedense lizmin ehlileşme ilaçlarından biridir. vurucu kırıcı kahraman sendikacılığın aslında bu kadar iyi bir şey olup de bu Ve demokrasi ve çağdaş piyasa ekonomisi zamanı geçmiştir; şimdi yapıcı, müzakereci kadar yanlış tanınan ve korkulan bir başka gibi sendikacılık da ancak kapitalizmin ve akıllı sendikacılığın zamanıdır.” kurum hatırlamıyorum. SAYI 1 • 1 MART 2015 9

Rahmetli Halil Tunç’un bahsettiği bu Yukarıda da söylediğim gibi, bu nokta çağdaş ve yapıcı sendikacılık anlayışı- özellikle turizm gibi bir hizmet sektö- Barı, yan uzlama olmayan br sendkal kavga br zakârları bizim bugünkü bazı az gelişmiş muhafazakârlarımızdan, ve huzuru bütün Avrupa’ya yaygınlaştırılmak istendiğinde örnek olarak Betriebstrat modeli esas alındı, işçilerin katılımı biraz daha işverenlerimizden, hatta aydınlarımızdan çok daha çağdaş ve na uluslararası kısaltılmış tabiriyle ründe çok daha fazla varittir. uçağın yere nmeden hep havada kalması gb “hür sendikacılık” diyoruz. Ve memnu- akılcı idiler. Dünyayı ve tarihi doğru okudular, çağın ruhunu anlamlı hale getirilerek ülke işletmelerinde Works Councils, niyetle müşahede ediyoruz ki, çalışan- Ama bu konuda sorumluluğun büyük akla aykırı br garabettr. Sendkacılıkta her kavga, (zeitgeist) doğru kavradılar, o zamana kadar vahşiliğiyle çok Avrupa işletmelerinde de European Works Councils kuruldu. Böylece işyerlerinde barış ve huzurun temininde temel enstrüma- canlar yakmış ve nefret toplamış olan kapitalizmin (üretim araçla- larımız ve sendikacılarımız artık bu kısmı sendikada değil, işverendedir. sonunda br sözleme mzalamak ve el sıkımak bilinçtedirler. Turizm işvereni bilmelidir ki işyerinde çn yapılır. Yan uzlamak çn yapılır. rının mülkiyetine ve teşebbüs hürriyetine dair özünü muhafaza nı olarak hür sendikacılığın ve sosyal diyalog mekanizmasının bir hür sendikanın olması, çalışanları- ederek) sosyal anlayışını reforme ettiler. Yani kapitalizmi ehlileş- varlığı emredici bir AB standardı olarak kabul edildi. Bu yazımda önereceğim sendikacılık, na olduğu kadar kendisine de son tahlilde tirdiler, sosyal piyasa ekonomisi haline dönüştürdüler. yıkıcı veya sarı sendikacılık değil, bahset- fayda ve huzur getirecektir. Bu sebeple Adenauer’ın Almanya’ya getirdiği Sosyal Piyasa Ekonomisinin en Bütün buraya anlatılanlar iyi de, bunların konumuzla, yani tiğim şekildeki hür sendikacılıktır. sendikalaşmaya karşı çıkmamalı, sendika- çarpıcı unsurlarından biri de belli büyüklükteki her iş yerinde “turizmde etik meselesiyle ne ilgisi var” diyebilirsiniz. Oysa çok ilgisi var. Sendika esas olarak çalışanın bir nevi ya üye olanlara baskı yapmamalıdır. kurulması mecburi kılınan Betriebstrat denen işçi komiteleridir. avukatıdır, onun haklarını korur ve Ama akıllı bir turizm işvereninin sorumlu- işyerini ve Bu komiteler işyerinin yönetimine katılmasalar bile bilgisine Çünkü etik dediğimiz şey, en başında değindiğim gibi, muğlak ve soyut bir kavramdır. Ciddi bir müeyyide (yaptırım, enforcement) geliştirir. Ayrıca sistemin asli bir parça- luğu burada bitmez. Aynı zamanda müza- işçiyi değil; demokra- sı olarak işyerine ve işverene de fayda- de, mesela bir otelde veya bir bankada, kavga, sonunda bir sözleşme imzala- kere masasında da akılcı olmalı ve sendika- siyi, ekonomiyi ve refahı da erişme hakkına sahiptirler. Muntazam aralıklarla toplanırlar, adeta olmadıkça sadece kitaplarda ve ra�larda kalır, ete kemiğe bürüne- ları vardır. Eski bir Latin atasözü iç huzursuzluk işverenden önce müşte- mak ve el sıkışmak için yapılır. Yani yı grev silahını kullanma mecburiyetine koruyan bir faktördür. işyerini işverenle birlikte yönetirler. Bu, gerçek anlamda bir mez. yönetime katılma değildir. Bazı yazarlar bunu “karara katılma” “barış istiyorsanız adalet ekiniz” diyor. riyi rahatsız eder ve kaçırır. Yani uzlaşmak için yapılır. sokmamalıdır. hak isteyen Komünist Sendika lideri Mikha- Ülkemizde “müeyyide” deyince de akla hemen devlet baba geliyor. Demek ki bir işyerinde barış istiyorsak hizmet sektöründeki bir iç huzursuzluk Yine Türk-İş’in efsanevi liderlerinden Bu iddianın en güzel delilini İkinci Dünya il Tomsky’yi “sendika dediğin sadece diye vasfederler. Kıymetli iş hukukçularımızdan duayenimiz ve Devlet eline sopasını alsın, müfettişler tayin etsin, dört bir köşeyi orada mutlaka huzur ve adalet duygu- işverene iki misli daha fazla zarar verir. rahmetli Şevket Yılmaz’ın dediği gibi, Buraya kadar bir işyerinde hür sendikacılı- Savaşından sonraki Doğu ve Batı Almanya partinin transmisyon kayışıdır” diye eski Çalışma Bakanımız Sayın Prof. Dr. Turhan Esener, bu hali teftiş etsin, daha sonra da başka müfettişlerle ilk müfettişleri “işyerinin maddi mülkiyeti işverendedir ama işçilerin de bir çeşit sunu sağlamalıyız. Bu duyguyu sağla- Bu sebeple hizmet sektöründe çağdaş “sendikacılıkta barışmasını bilmeyen ğın işçiye ve işverene faydalarını arz mukayesesinde görüyoruz. azarlayarak haddini bildirmişti. Zavallı sosyal mülkiyeti vardır ve bu hak da bunun bir neticesidir” diye teftişlesin, raporlar tutsun falan diye düşünülüyor… yan temel enstrüman da hiç şüphesiz ve akıllı işveren işyerinde iç huzuru kavga etmesin.” etmeye çalıştım. Savaştan sonra ikiye ayrılan Almanya’nın Tomsky de bu haşarılığının, yani işçiler için bir hür sendikanın varlığı ve onun taraf mutlaka sağlamaya dikkat etmelidir. Şimdi asıl konumuza, yani etik meselesine doğusunda komünist, batısında kapitalist hak isteme hadsizliğinin neticesinde 1936 çok manalı bir şekilde izah eder. Oysa hayır, benim kastettiğim müeyyide asla bu değil. Çünkü olduğu bir toplu sözleşme düzenidir. Sendikacılıkta işverenle ihtilafın senesinde Stalin’in işkence zindanlarından Almanya’da muhafazakârlardan sonra iktidara gelen SPD’nin devletin bin türlü teftişle zaten işletmeleri inim nim inlettiğini ve Bu noktada şu kuralı mutlaka vurgula- geliyorum. bir rejim kurulmuştu. Doğu Almanya’da bu teftişlerin aslında bir işe yaramadığını, olsa olsa eziyet ve rüşvet Bu şekilde adalet ve barış sağlanan bir malıyım: Sendikacılık sürekli bir kavga amacı, sürekli grev yapmak değil, grev Birçok iyi şeyde olduğu gibi, işyerinde etik dünyanın en güzel demokrasi şarkıları kurtulmak için intihar etmek zorunda 1969-1974 arasındaki efsanevi Başbakanı Willi Brandt, o dönem- katsayısını arttırdığını bilecek kadar devlet tecrübem var… kozunu elinde tutarak masada düzgün yerde hizmet ve üretim de elbette daha değil, neticeten bir uzlaşma mesleğidir. ilkelerin konsolidasyonunda da hür sendi- söylenirdi ve Berliner Ensemble’da büyük kalmıştı. de bütün Avrupa’yı yakıp kavurmakta olan işçi isyanlarının neden iyi, daha kazançlı olur. Bu evrensel ilkeyi özellikle bütün bir müzakere yapmak ve iyi bir sözleş- kanın büyük katkısı vardır. usta Bertold Brecht’in en güzel demokrasi Sendikalar Doğuda böylesine parti ve rejim Almanya’da görülmediğini izah ederken, “bizim Sosyal Piyasa Benim önerdiğim müeyyide, iç müeyyidedir. Yani bir turizm sendikacılarımızın içlerine sindirmeleri me imzalamaktır. oyunları oynanırdı; ama bir siyasi rejim Ekonomimiz var, Betriebstrat’larımız var, işçiler neden rahatsız işletmesinde çalışanların temsilcisi olarak yetkili bir hür sendika- Oysa özellikle turizm gibi tipik bir gerekiyor. Biliyorum ki bazı eski moda Türkiye’nin en çok grev yapmış bir Birçok iyi şey derken, mesela vergiyi, olarak demokrasi orada değil, Batı Alman- baskısı altında tutulurken, Batıda tam bir olsunlar ki?” derdi. nın mevcudiyetidir. hizmet sektöründe, işyerinde huzur ve sendikacı meslektaşlarım uzlaşmacı sendikasından yetişmiş ve şahsen çok sigortayı, iş kazalarını falan kastediyorum. ya’da gelişti. Doğu Almanya’nın şansına ise hürriyet ve hatta teşvik içinde gelişme adalet duygusunun olmaması sadece kelimesini adeta bir hakaret gibi algılı- grev görmüş bir kişi olarak söylüyorum Hepimiz biliriz ki, hür sendika olan ve toplu STASI adlı dünyanın en korkunç istihbarat imkânı buldular. O kadar ki, savaştan sonra Yani Almanya’da işçilere, sendikalara ve onların hak ve hürriyetle- Bir turizm işletmesi “Turizmde Küresel Etik Kuralları” denen rine duyulan hürmet, sadece işyerlerini ihya etmekle ve Alman üretime değil, doğrudan müşteriye de yorlar. ki, grev işveren için olduğu kadar işçi, sözleşme yapılan bir işyerinde kaçak örgütünün işkenceleriyle ayakta duran Batı Almanya’yı yeniden kuran Hristiyan ilkeler dizisini ihlal ederse, bundan zarar görecek olan müşteri yansır ve işveren için ciddi kayıp sebebi sendika ve sendikacı için de zor ve istihdam ilişkileri ve kayıt dışı üretim zalim Honecker rejimi düştü… Demokrat iktidarın Başbakanı Konrad ekonomisini dünyanın en büyükleri arasında sokmakla kalmamış, işverene değil, işvereni temsil eden personele başvurur ve onu olur. İç huzuru ve yarın güvencesi olma- Eski moda bazı arkadaşlarımızın naza- Adenauer ve Maliye Bakanı Ludwig Erhard, aynı zamanda Almanya’nın siyasi istikrarının ve sosyal barışının üzer. Personel de hiç kabahati olmayan bir sorun yüzünden tik kelimesi, duyduğum zaman korktu- Çünkü sendikalaşma, sosyal uzlaşma sıcak sancılarından doğar. yıpratıcı bir vetiredir. Öyle bir silahtır olamaz. Sigortasız işçi çalıştırılamaz. Bütün da güvencesi olmuştur. üzüldüğü için haliyle sendikaya gidip durumu anlatır. İşte o zaman yan insanların çalıştığı bir otelde veya rında uzlaşmacı sendikacılık işverenle Sendikacılık konusunda da aynı şey oldu. kapitalizmin ehlileştirilmiş ve sosyalleşti- ğum kelimelerden biridir. Çünkü ne demektir ve sosyal barışın sihirli formülü- ki tabanca gibi sadece hedeftekini değil, çalışanlar sigortalıdır. Hepsinin (ve tabii da sendika işverene “arkadaş etik kurallarını ihlal etme, kabak Henüz kapitalist olmamış esnaf ise, ülke lokantada şüphesiz ki müşteri de kirli şekilde ve el altından anlaşan sarı Teoride komünizm bir işçi sınıfı rejimiydi; rilmiş hali olan “Sosyal Piyasa Ekonomisi”- Bu sebeplerle de Berlin duvarı 1989’a bu tarafa değil o tarafa anlam taşıdığı belli değildir. Daha doğrusu, dür. Demokrasinin olmazsa olmazlarından serseri bir bomba gibi sahibini ve çevre- işverenin) vergileri tıkır tıkır ödenir. benim üyemin başına patlıyor” diyecektir. ölçülerine göre sermaye sahibi veya huzursuz olacaktır. sendikacılıktır. herkes Doğu Almanya’da harika bir sendi- nin (soziale marktwirtschaft) �ikir babası yıkıldı. kullanan kişinin ona ne anlam yüklediği birisidir. Oysa bizim gibi hem demokraside, yi de vurabilir. girişimci olsa bile, henüz kapitalist olama- Son aylardaki meşum iş kazaları nedeniyle kacılık yapılacak ve bütün dünyaya ders ve mimarı oldular. bilinmez. Sözlük anlamı bellidir ama hem kalkınmada orta boyda olan bazı Sanayide, mesela bir fabrikada durum Oysa bu çok yanlış bir görüştür. Yani en yanılmaz hakem olan Tarih Baba nihai kararını merkezi Bu durumda hür sendika hem turizm işyerinde huzur ve barışın dığı için çektiği ve başkalarına çektirdiği Benim şahsi tecrübemden çıkan acıyla ve bir kere daha öğrendik ki, iş olacak diye beklerken, gerçek sendikacılık güvencesi, hem de işverenin ve işletmenin etik açıdan sıkıntıya konotasyonu, yani “kastedilen anlamı” her ülkelerde bu akılcı formülün öcü sayıldığını böyle değildir. Oradaki bir iç huzursuz- Burada dikkati çekmek istediğim husus, planlı ekonomilerin aleyhine, piyasa ekonomisinin lehine verdi. Ve acıların farkında değildir ve bunların Sonunda barış, yani uzlaşma olmayan samimi kanaatim, sendikanın bu etkili kazalarının yüzde 95’i sendikasız işyerle- Batı’da gelişti ve DBG adlı işçi konfederas- düşmemesinin en etkili teminatıdır. şey olabilir. Tıpkı muz gibi her niyete yenen, görüyoruz. luk belki üretime yansır, hatta üretimi bugün ülkemizde çok ileri, hatta solcu tarihin bu büyük maçı da böylece noktalanmış oldu. ilacının sendikacılık olduğunu da henüz bir sendikal kavga bir uçağın yere silahı elinde bir koz olarak tutması ama rinde olmaktadır. Çünkü bir işyerinde hür yonu bütün dünyaya örnek olacak başarıla- istismara ve polemiğe açık, korkutucu bir durdurabilir; ama bunun dikeni sadece sanılan bazı hakların o tarihte Batı Alman- Ülkemiz açısından bu yanlış anlamanın bilmemektedir. Yani, kapital sahibidir ama inmeden hep havada kalması gibi akla mümkünse kullanmaya mecbur kalma- sendikacılık varsa orada mevzuata göre ra ulaştı. Doğu da ise, DGB kıskançlığıyla Daha sonra Avrupa Birliği kurulduğunda Almanya’nın sosyal barış kelimedir… işverene batar. Oysa hizmet sektörün- ya’ya, dolayısıyla Avrupa’ya, ülkenin en sanırım üç sebebi var: kapitalist gibi davranmaya henüz başlama- aykırı bir garabettir. Sendikacılıkta her masıdır. tedbirler de düzgün şekilde alınır ve iş başına ironik bir F (Frei = Hür) kelimesi sağcı ve kapitalist partisi olan CDU (Hristi- Hele bu muğlak kelime bir de “küresel” gibi mıştır. kazalarıyla meslek hastalıkları riski asgari- ekledikleri FDGD adlı kukla sendikanın Birincisi, demokrasinin şarkılarını güzel yan Demokrat Parti) ve sağcı lider Konrad daha da ürkütücü bir kelimeyle birlikte ye iner. işçileri susturan zulmü ortaya çıktı. Ne de söyleriz de, yönettiğimiz bir yerde �iilen Üçüncüsü, yakın tarihimizde azınlık bir Adenauer tarafından getirilmiş olmasıdır. olunca, anlaşılmazlığı ve korkutuculuğu olsa Lenin usta, birlikte başardıkları mevcut olmasını pek istemeyiz. Çünkü “yıkıcı sendikacılık” zihniyeti ve pratiği Hür sendikacılık ve ona bağlı olarak daha da artıyor. devrimden sonra kendisinden işçiler için Demek ki, Almanya’nın o tarihteki muhafa- demokrasi bizim alıştığımız paternalistik yüzünden çektiğimiz sıkıntıların hala çalışanların insanca yaşaması sadece Çünkü bu ilkeler arasında, bahsettiğim yönetime, yani cart curt yönetimine uymaz. hafızalarda olmasıdır. Ne yazık ki, sendika soyut ve muğlak kavramları somutlaştıran Cart curt yerine istişareyi, uzlaşmayı deyince hala akıllara işyeri işgalleri, fabrika ve daha da önemlisi bir müeyyide güvence- getirir. Oysa biz tek ve son sözü mutlaka tahribi, eli sopalı militanlar gelmektedir. O si kazandıran bir de “Çalışanların Hakları” kendimiz söylemek isteriz. Bu sebeple, yıkıcı sendikacılık zihniyeti tarihimizin bölümü var. Metnin 9. Bölümünde yer alan sendikacılığın demokrasinin şartlarından doğal akışı içinde işçiler tarafından ret, bu bahis bana, birçok sorunun sihirli çözüm biri olması bize çok da anlamlı gelmez. tas�iye ve mahkûm edilmiştir; ama sebep yolu olduğu gibi bu meselenin de halli için olduğu yaralar en azından hafızalarımızda İkincisi, bizde sermaye birikimi (accumula- en etkili tercih gibi görünüyor. hala tazedir ve insanlarımızı sendika kavra- tion of capital) süreci henüz tamamlanma- mına karşı soğuk tutmaya devam etmekte- Çalışanların hakları derken, tabii ki, “sendi- mıştır, ekonomide modern girişimci dir. kalaşma’dan bahsediyorum. zihniyetten ziyade hala daha esnaf ideoloji- si hâkimdir. Türk-İş’in efsanevi liderlerinden rahmetli Biliyorum ki sendikalaşma deyince hop Halil Tunç’un şu tarihi gözlemini burada oturup hop kalkacak çok işadamımız, Oysa demokrasi gibi sendikacılık da kapita- tekrar etmek isterim: “Artık eski usul idarecimiz, siyasetçimiz var. Nedense lizmin ehlileşme ilaçlarından biridir. vurucu kırıcı kahraman sendikacılığın aslında bu kadar iyi bir şey olup de bu Ve demokrasi ve çağdaş piyasa ekonomisi zamanı geçmiştir; şimdi yapıcı, müzakereci kadar yanlış tanınan ve korkulan bir başka gibi sendikacılık da ancak kapitalizmin ve akıllı sendikacılığın zamanıdır.” kurum hatırlamıyorum. 10 T URİZMTR 1 Mart 2015

Rahmetli Halil Tunç’un bahsettiği bu Yukarıda da söylediğim gibi, bu nokta çağdaş ve yapıcı sendikacılık anlayışı- özellikle turizm gibi bir hizmet sektö- zakârları bizim bugünkü bazı az gelişmiş muhafazakârlarımızdan, ve huzuru bütün Avrupa’ya yaygınlaştırılmak istendiğinde örnek olarak Betriebstrat modeli esas alındı, işçilerin katılımı biraz daha işverenlerimizden, hatta aydınlarımızdan çok daha çağdaş ve na uluslararası kısaltılmış tabiriyle ründe çok daha fazla varittir. “hür sendikacılık” diyoruz. Ve memnu- akılcı idiler. Dünyayı ve tarihi doğru okudular, çağın ruhunu anlamlı hale getirilerek ülke işletmelerinde Works Councils, niyetle müşahede ediyoruz ki, çalışan- Ama bu konuda sorumluluğun büyük (zeitgeist) doğru kavradılar, o zamana kadar vahşiliğiyle çok Avrupa işletmelerinde de European Works Councils kuruldu. Böylece işyerlerinde barış ve huzurun temininde temel enstrüma- canlar yakmış ve nefret toplamış olan kapitalizmin (üretim araçla- larımız ve sendikacılarımız artık bu kısmı sendikada değil, işverendedir. bilinçtedirler. Turizm işvereni bilmelidir ki işyerinde rının mülkiyetine ve teşebbüs hürriyetine dair özünü muhafaza nı olarak hür sendikacılığın ve sosyal diyalog mekanizmasının bir hür sendikanın olması, çalışanları- ederek) sosyal anlayışını reforme ettiler. Yani kapitalizmi ehlileş- varlığı emredici bir AB standardı olarak kabul edildi. Bu yazımda önereceğim sendikacılık, na olduğu kadar kendisine de son tahlilde tirdiler, sosyal piyasa ekonomisi haline dönüştürdüler. yıkıcı veya sarı sendikacılık değil, bahset- fayda ve huzur getirecektir. Bu sebeple Adenauer’ın Almanya’ya getirdiği Sosyal Piyasa Ekonomisinin en Bütün buraya anlatılanlar iyi de, bunların konumuzla, yani tiğim şekildeki hür sendikacılıktır. sendikalaşmaya karşı çıkmamalı, sendika- çarpıcı unsurlarından biri de belli büyüklükteki her iş yerinde “turizmde etik meselesiyle ne ilgisi var” diyebilirsiniz. Oysa çok ilgisi var. Sendika esas olarak çalışanın bir nevi ya üye olanlara baskı yapmamalıdır. kurulması mecburi kılınan Betriebstrat denen işçi komiteleridir. avukatıdır, onun haklarını korur ve Ama akıllı bir turizm işvereninin sorumlu- işyerini ve Bu komiteler işyerinin yönetimine katılmasalar bile bilgisine Çünkü etik dediğimiz şey, en başında değindiğim gibi, muğlak ve soyut bir kavramdır. Ciddi bir müeyyide (yaptırım, enforcement) geliştirir. Ayrıca sistemin asli bir parça- luğu burada bitmez. Aynı zamanda müza- işçiyi değil; demokra- sı olarak işyerine ve işverene de fayda- de, mesela bir otelde veya bir bankada, kavga, sonunda bir sözleşme imzala- kere masasında da akılcı olmalı ve sendika- siyi, ekonomiyi ve refahı da erişme hakkına sahiptirler. Muntazam aralıklarla toplanırlar, adeta olmadıkça sadece kitaplarda ve ra�larda kalır, ete kemiğe bürüne- ları vardır. Eski bir Latin atasözü iç huzursuzluk işverenden önce müşte- mak ve el sıkışmak için yapılır. Yani yı grev silahını kullanma mecburiyetine koruyan bir faktördür. işyerini işverenle birlikte yönetirler. Bu, gerçek anlamda bir mez. yönetime katılma değildir. Bazı yazarlar bunu “karara katılma” “barış istiyorsanız adalet ekiniz” diyor. riyi rahatsız eder ve kaçırır. Yani uzlaşmak için yapılır. sokmamalıdır. hak isteyen Komünist Sendika lideri Mikha- Ülkemizde “müeyyide” deyince de akla hemen devlet baba geliyor. Demek ki bir işyerinde barış istiyorsak hizmet sektöründeki bir iç huzursuzluk Yine Türk-İş’in efsanevi liderlerinden Bu iddianın en güzel delilini İkinci Dünya il Tomsky’yi “sendika dediğin sadece diye vasfederler. Kıymetli iş hukukçularımızdan duayenimiz ve Devlet eline sopasını alsın, müfettişler tayin etsin, dört bir köşeyi orada mutlaka huzur ve adalet duygu- işverene iki misli daha fazla zarar verir. rahmetli Şevket Yılmaz’ın dediği gibi, Buraya kadar bir işyerinde hür sendikacılı- Savaşından sonraki Doğu ve Batı Almanya partinin transmisyon kayışıdır” diye eski Çalışma Bakanımız Sayın Prof. Dr. Turhan Esener, bu hali teftiş etsin, daha sonra da başka müfettişlerle ilk müfettişleri “işyerinin maddi mülkiyeti işverendedir ama işçilerin de bir çeşit sunu sağlamalıyız. Bu duyguyu sağla- Bu sebeple hizmet sektöründe çağdaş “sendikacılıkta barışmasını bilmeyen ğın işçiye ve işverene faydalarını arz mukayesesinde görüyoruz. azarlayarak haddini bildirmişti. Zavallı sosyal mülkiyeti vardır ve bu hak da bunun bir neticesidir” diye teftişlesin, raporlar tutsun falan diye düşünülüyor… yan temel enstrüman da hiç şüphesiz ve akıllı işveren işyerinde iç huzuru kavga etmesin.” etmeye çalıştım. Savaştan sonra ikiye ayrılan Almanya’nın Tomsky de bu haşarılığının, yani işçiler için bir hür sendikanın varlığı ve onun taraf mutlaka sağlamaya dikkat etmelidir. Şimdi asıl konumuza, yani etik meselesine doğusunda komünist, batısında kapitalist hak isteme hadsizliğinin neticesinde 1936 çok manalı bir şekilde izah eder. Oysa hayır, benim kastettiğim müeyyide asla bu değil. Çünkü olduğu bir toplu sözleşme düzenidir. Sendikacılıkta işverenle ihtilafın senesinde Stalin’in işkence zindanlarından Almanya’da muhafazakârlardan sonra iktidara gelen SPD’nin devletin bin türlü teftişle zaten işletmeleri inim nim inlettiğini ve Bu noktada şu kuralı mutlaka vurgula- geliyorum. bir rejim kurulmuştu. Doğu Almanya’da bu teftişlerin aslında bir işe yaramadığını, olsa olsa eziyet ve rüşvet Bu şekilde adalet ve barış sağlanan bir malıyım: Sendikacılık sürekli bir kavga amacı, sürekli grev yapmak değil, grev Birçok iyi şeyde olduğu gibi, işyerinde etik dünyanın en güzel demokrasi şarkıları kurtulmak için intihar etmek zorunda 1969-1974 arasındaki efsanevi Başbakanı Willi Brandt, o dönem- katsayısını arttırdığını bilecek kadar devlet tecrübem var… kozunu elinde tutarak masada düzgün yerde hizmet ve üretim de elbette daha değil, neticeten bir uzlaşma mesleğidir. ilkelerin konsolidasyonunda da hür sendi- söylenirdi ve Berliner Ensemble’da büyük kalmıştı. de bütün Avrupa’yı yakıp kavurmakta olan işçi isyanlarının neden iyi, daha kazançlı olur. Bu evrensel ilkeyi özellikle bütün bir müzakere yapmak ve iyi bir sözleş- kanın büyük katkısı vardır. usta Bertold Brecht’in en güzel demokrasi Sendikalar Doğuda böylesine parti ve rejim Almanya’da görülmediğini izah ederken, “bizim Sosyal Piyasa Benim önerdiğim müeyyide, iç müeyyidedir. Yani bir turizm sendikacılarımızın içlerine sindirmeleri me imzalamaktır. oyunları oynanırdı; ama bir siyasi rejim Ekonomimiz var, Betriebstrat’larımız var, işçiler neden rahatsız işletmesinde çalışanların temsilcisi olarak yetkili bir hür sendika- Oysa özellikle turizm gibi tipik bir gerekiyor. Biliyorum ki bazı eski moda Türkiye’nin en çok grev yapmış bir Birçok iyi şey derken, mesela vergiyi, olarak demokrasi orada değil, Batı Alman- baskısı altında tutulurken, Batıda tam bir olsunlar ki?” derdi. nın mevcudiyetidir. hizmet sektöründe, işyerinde huzur ve sendikacı meslektaşlarım uzlaşmacı sendikasından yetişmiş ve şahsen çok sigortayı, iş kazalarını falan kastediyorum. ya’da gelişti. Doğu Almanya’nın şansına ise hürriyet ve hatta teşvik içinde gelişme adalet duygusunun olmaması sadece kelimesini adeta bir hakaret gibi algılı- grev görmüş bir kişi olarak söylüyorum Hepimiz biliriz ki, hür sendika olan ve toplu STASI adlı dünyanın en korkunç istihbarat imkânı buldular. O kadar ki, savaştan sonra Yani Almanya’da işçilere, sendikalara ve onların hak ve hürriyetle- Bir turizm işletmesi “Turizmde Küresel Etik Kuralları” denen rine duyulan hürmet, sadece işyerlerini ihya etmekle ve Alman üretime değil, doğrudan müşteriye de yorlar. ki, grev işveren için olduğu kadar işçi, sözleşme yapılan bir işyerinde kaçak örgütünün işkenceleriyle ayakta duran Batı Almanya’yı yeniden kuran Hristiyan ilkeler dizisini ihlal ederse, bundan zarar görecek olan müşteri yansır ve işveren için ciddi kayıp sebebi sendika ve sendikacı için de zor ve istihdam ilişkileri ve kayıt dışı üretim zalim Honecker rejimi düştü… Demokrat iktidarın Başbakanı Konrad ekonomisini dünyanın en büyükleri arasında sokmakla kalmamış, işverene değil, işvereni temsil eden personele başvurur ve onu olur. İç huzuru ve yarın güvencesi olma- Eski moda bazı arkadaşlarımızın naza- Adenauer ve Maliye Bakanı Ludwig Erhard, aynı zamanda Almanya’nın siyasi istikrarının ve sosyal barışının üzer. Personel de hiç kabahati olmayan bir sorun yüzünden tik kelimesi, duyduğum zaman korktu- Çünkü sendikalaşma, sosyal uzlaşma sıcak sancılarından doğar. yıpratıcı bir vetiredir. Öyle bir silahtır olamaz. Sigortasız işçi çalıştırılamaz. Bütün da güvencesi olmuştur. üzüldüğü için haliyle sendikaya gidip durumu anlatır. İşte o zaman yan insanların çalıştığı bir otelde veya rında uzlaşmacı sendikacılık işverenle Sendikacılık konusunda da aynı şey oldu. kapitalizmin ehlileştirilmiş ve sosyalleşti- ğum kelimelerden biridir. Çünkü ne demektir ve sosyal barışın sihirli formülü- ki tabanca gibi sadece hedeftekini değil, çalışanlar sigortalıdır. Hepsinin (ve tabii da sendika işverene “arkadaş etik kurallarını ihlal etme, kabak Henüz kapitalist olmamış esnaf ise, ülke lokantada şüphesiz ki müşteri de kirli şekilde ve el altından anlaşan sarı Teoride komünizm bir işçi sınıfı rejimiydi; rilmiş hali olan “Sosyal Piyasa Ekonomisi”- Bu sebeplerle de Berlin duvarı 1989’a bu tarafa değil o tarafa anlam taşıdığı belli değildir. Daha doğrusu, dür. Demokrasinin olmazsa olmazlarından serseri bir bomba gibi sahibini ve çevre- işverenin) vergileri tıkır tıkır ödenir. benim üyemin başına patlıyor” diyecektir. ölçülerine göre sermaye sahibi veya huzursuz olacaktır. sendikacılıktır. herkes Doğu Almanya’da harika bir sendi- nin (soziale marktwirtschaft) �ikir babası yıkıldı. kullanan kişinin ona ne anlam yüklediği birisidir. Oysa bizim gibi hem demokraside, yi de vurabilir. girişimci olsa bile, henüz kapitalist olama- Son aylardaki meşum iş kazaları nedeniyle kacılık yapılacak ve bütün dünyaya ders ve mimarı oldular. bilinmez. Sözlük anlamı bellidir ama hem kalkınmada orta boyda olan bazı Sanayide, mesela bir fabrikada durum Oysa bu çok yanlış bir görüştür. Yani en yanılmaz hakem olan Tarih Baba nihai kararını merkezi Bu durumda hür sendika hem turizm işyerinde huzur ve barışın dığı için çektiği ve başkalarına çektirdiği Benim şahsi tecrübemden çıkan acıyla ve bir kere daha öğrendik ki, iş olacak diye beklerken, gerçek sendikacılık güvencesi, hem de işverenin ve işletmenin etik açıdan sıkıntıya konotasyonu, yani “kastedilen anlamı” her ülkelerde bu akılcı formülün öcü sayıldığını böyle değildir. Oradaki bir iç huzursuz- Burada dikkati çekmek istediğim husus, planlı ekonomilerin aleyhine, piyasa ekonomisinin lehine verdi. Ve acıların farkında değildir ve bunların Sonunda barış, yani uzlaşma olmayan samimi kanaatim, sendikanın bu etkili kazalarının yüzde 95’i sendikasız işyerle- Batı’da gelişti ve DBG adlı işçi konfederas- düşmemesinin en etkili teminatıdır. şey olabilir. Tıpkı muz gibi her niyete yenen, görüyoruz. luk belki üretime yansır, hatta üretimi bugün ülkemizde çok ileri, hatta solcu tarihin bu büyük maçı da böylece noktalanmış oldu. ilacının sendikacılık olduğunu da henüz bir sendikal kavga bir uçağın yere silahı elinde bir koz olarak tutması ama rinde olmaktadır. Çünkü bir işyerinde hür yonu bütün dünyaya örnek olacak başarıla- istismara ve polemiğe açık, korkutucu bir durdurabilir; ama bunun dikeni sadece sanılan bazı hakların o tarihte Batı Alman- Ülkemiz açısından bu yanlış anlamanın bilmemektedir. Yani, kapital sahibidir ama inmeden hep havada kalması gibi akla mümkünse kullanmaya mecbur kalma- sendikacılık varsa orada mevzuata göre ra ulaştı. Doğu da ise, DGB kıskançlığıyla Daha sonra Avrupa Birliği kurulduğunda Almanya’nın sosyal barış kelimedir… işverene batar. Oysa hizmet sektörün- ya’ya, dolayısıyla Avrupa’ya, ülkenin en sanırım üç sebebi var: kapitalist gibi davranmaya henüz başlama- aykırı bir garabettir. Sendikacılıkta her masıdır. tedbirler de düzgün şekilde alınır ve iş başına ironik bir F (Frei = Hür) kelimesi sağcı ve kapitalist partisi olan CDU (Hristi- Hele bu muğlak kelime bir de “küresel” gibi mıştır. kazalarıyla meslek hastalıkları riski asgari- ekledikleri FDGD adlı kukla sendikanın Birincisi, demokrasinin şarkılarını güzel yan Demokrat Parti) ve sağcı lider Konrad daha da ürkütücü bir kelimeyle birlikte ye iner. işçileri susturan zulmü ortaya çıktı. Ne de söyleriz de, yönettiğimiz bir yerde �iilen Üçüncüsü, yakın tarihimizde azınlık bir Adenauer tarafından getirilmiş olmasıdır. olunca, anlaşılmazlığı ve korkutuculuğu olsa Lenin usta, birlikte başardıkları mevcut olmasını pek istemeyiz. Çünkü “yıkıcı sendikacılık” zihniyeti ve pratiği Hür sendikacılık ve ona bağlı olarak daha da artıyor. devrimden sonra kendisinden işçiler için Demek ki, Almanya’nın o tarihteki muhafa- demokrasi bizim alıştığımız paternalistik yüzünden çektiğimiz sıkıntıların hala çalışanların insanca yaşaması sadece Çünkü bu ilkeler arasında, bahsettiğim yönetime, yani cart curt yönetimine uymaz. hafızalarda olmasıdır. Ne yazık ki, sendika soyut ve muğlak kavramları somutlaştıran Cart curt yerine istişareyi, uzlaşmayı deyince hala akıllara işyeri işgalleri, fabrika ve daha da önemlisi bir müeyyide güvence- getirir. Oysa biz tek ve son sözü mutlaka tahribi, eli sopalı militanlar gelmektedir. O si kazandıran bir de “Çalışanların Hakları” kendimiz söylemek isteriz. Bu sebeple, yıkıcı sendikacılık zihniyeti tarihimizin bölümü var. Metnin 9. Bölümünde yer alan sendikacılığın demokrasinin şartlarından doğal akışı içinde işçiler tarafından ret, bu bahis bana, birçok sorunun sihirli çözüm biri olması bize çok da anlamlı gelmez. tas�iye ve mahkûm edilmiştir; ama sebep yolu olduğu gibi bu meselenin de halli için olduğu yaralar en azından hafızalarımızda İkincisi, bizde sermaye birikimi (accumula- en etkili tercih gibi görünüyor. hala tazedir ve insanlarımızı sendika kavra- tion of capital) süreci henüz tamamlanma- mına karşı soğuk tutmaya devam etmekte- Çalışanların hakları derken, tabii ki, “sendi- mıştır, ekonomide modern girişimci dir. kalaşma’dan bahsediyorum. zihniyetten ziyade hala daha esnaf ideoloji- si hâkimdir. Türk-İş’in efsanevi liderlerinden rahmetli Biliyorum ki sendikalaşma deyince hop Halil Tunç’un şu tarihi gözlemini burada oturup hop kalkacak çok işadamımız, Oysa demokrasi gibi sendikacılık da kapita- tekrar etmek isterim: “Artık eski usul idarecimiz, siyasetçimiz var. Nedense lizmin ehlileşme ilaçlarından biridir. vurucu kırıcı kahraman sendikacılığın aslında bu kadar iyi bir şey olup de bu Ve demokrasi ve çağdaş piyasa ekonomisi zamanı geçmiştir; şimdi yapıcı, müzakereci kadar yanlış tanınan ve korkulan bir başka gibi sendikacılık da ancak kapitalizmin ve akıllı sendikacılığın zamanıdır.” kurum hatırlamıyorum. SAYI 1 • 1 MART 2015 11

DOSYA Bedensel ve Cinsel Taciz: Bedensel taciz, bedensel olarak güçlü belirlenmiştir (Jazsay, 2002). Fennell ve Malloy tarafından 714 kişilerin kendisinden daha güçsüz kişilerle karşılaştığında uygula- turizm operatörü üzerinde yapılan bir çalışmada, operatörlerin dıkları bir şiddet türüdür. Cinsel taciz ise kişilerin laf atmadan ırza %75’inin etik kodların bazılarını kullandığı, etik kodların kullanı- geçmeye kadar uzanan süreçteki etik dışı davranışlarıdır. mının operatörler arasında homojenlik göstermediği, operatörlerin kendi alanlarına özgü etik kodları kullanma eğiliminde oldukları Etik dışı davranışlar, çalışanlar arasında, çalışanlarla yöneticiler saptanmıştır (Fennell ve Malloy, 1999). Etik konusunda alınan arasında, işletme ve işletme ile alışverişte bulunanlar ya da işletme eğitim, öğrenim seviyesi, yaş grubu, cinsiyet, mesleki deneyim Turzm İletmelernde dışı davranışların önlenebilmesi için öncelikle mesleki etik ilkele- süresinin etik algı, inançlar ve etik ilkelerin uygulanmasını etkiledi- ile çevresi arasında yaşanabilmektedir (Tengilimoğlu, 2004). Etik ği bilinmektedir(Jazsay,2002; Pelit, 2011). Kwansa ve Farrar rin belirlenmiş olması gerekmektedir (İleri, 2011). tarafından otel işletmecileri üzerinde yapılan bir çalışmada hizmet sektöründe etik eğitimine yeteri kadar önem verilmediği belirlen- Turizm sektöründe çalışanların hem diğer çalışanlarla hem de Etk ve Fzksel, değişik ülkelerden ve kültürlerden gelen müşterilerle sürekli ilişki miştir (Kwansa, Farrar, 1992). içerisinde olmaları nedeniyle etik dışı davranışlara maruz kalma Turizm işletmelerinde en sık rastlanılan etik sorunlardan biri riski daha fazladır (Yıldırım 2014). Turizm sektöründe karşılaşılan yıldırma(Mobbing) diğer ise cinsel tacizidir (Yıldırım, 2014; Sentu- en önemli etik sorunlar; yıldırma, taciz, çıkar çatışmaları, maaş ve Pskolojk Tacz ödüllendirme adaletsizliği, rüşvet, ticari sırların dışarıya açıklan- ran ve Mankan, 2009; Çalışkan, 2008). Yıldırma, herhangi bir kültür farklılığı olmaksızın her yerde ve her durumda ortaya çıkabilir masıdır (Stevens, 1997; Reynolds, 2000). (Yıldırım 2014). Yıldırma, iş yaşamındaki rekabetten kaynaklanan, işyerlerinde çalışan bir kişi ya da gruba bir ya da birkaç kişi tarafın- Turizm sektöründe görülen etik sorunların çözümünde rehber olması amacıyla 1997 yılında İstanbul’da yapılan Dünya Turizm düşmanca tavırlar ya da baskılar olarak tanımlanmaktadır (Tınaz, Örgütü genel kurulunda etik ilkelerin hazırlaması için bir komite dan yöneltilen sistemli, planlı, sürekli tekrarlanan, etik dışı ve oluşturulmuştur. 1998 yılında, turizm etik ilkeleri hazırlanmış ve 1 2006: Kök, 2006). Yıldırma, işyerindeki kişiler üzerinde sistematik Ekim 1999 tarihlerinde Şili’nin Santiago şehrinde yapılan bir baskılar yaratarak, ahlak dışı yaklaşımlarla bu kişilerin dayanma Uludağ Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Prof. Dr. Zeyyat SABUNCUOĞLU Tourism)kabul edilmiştir (Ülger, 2004). düşmesi ve iş yerindeki koordinasyonun bozulması olarak da güçlerini yok ederek işten ayrılmasını sağlama, performanslarının toplantıda “Küresel Turizm Etik İlkeleri” (Global Code of Ethics for tanımlanmaktadır (Yıldırım 2014; Çobanoğlu, 2005; Göktürk Bu ilkeler toplam on maddeden oluşmaktadır (Ülger, 2004): 2012). Yıldırma, gücü elinde bulunduran kişiler tarafından uygula- nan baskı, cephe alma, korkutma, bunaltma, rahatını kaçırma gibi davranışlar sonucunda bu tutumlara maruz kalan kişilerde psikolo- jik ve �izyolojik rahatsızlıklara yol açan bir durumdur (Çobanoğlu, 1. Turizmin insanlar ve toplumlar arasındaki karşılıklı 2005; Kök, 2006) anlayışa olan katkısı Psikolojik tacizin nedenleri kişisel faktörler ve dışsal faktörler 2. Turizmin bireysel ve kolektif bir tatmin aracı olmasının önemi olarak iki grupta ele alınmaktadır (Göktürk, 2012): 3. Turizmde sürdürülebilirliğin önemi Kişisel faktörler: Tacizde bulunanların ve kurbanın psikolojisi ve 4. Turizmin kültürel mirası koruması gerektiği karakter özelliklerini kapsar. Tacizde bulunan kişilerde; duygusal 5. Turizmin yerel toplumlara ekonomik, sosyo-kültürel zekâdan yoksun olma, nevrotik rahatsızlıklar, agresif ve takıntılı, E tik; yarar, iyi, kötü, doğru ve yanlış gibi motivasyonunu, performansını, bağlılığını bildiğine inanarak kesin tutum ve tavırlar faydalar sağlaması gerektiği korkak, aşırı denetleyici ve kıskanç, kisisel cıkarlarını on planda ve ve tatminini olumsuz yönde etkilemektedir bireysel kavramları inceleyen, sergilediği durumdur. grupsal davranış ilişkilerinde insanlar için (Ozdevecioğlu ve Aksoy, 2005). Örgütlerde 6. Yatırımcıların/işletmelerin turizm gelişmesi ile tutmaya eğilimli, farklılıklara karşı hoşgörüsüz, ikiyüzlü, kendini Engelleyici Olma ve Yanlış Yönlendirme: üstün gören ya da göstermek isteyen, kisisel basarısızlık ve neyin doğru ve iyi olduğunu ortaya koyan sıklıkla karşılaşılan etik dışı davranışlar ilgili yükümlülükleri Yapılacak doğru eylemlerin durdurulması- yetersizliklerini baskalarına zarar vererek gizlemeye calısma, kendi davranışsal kurallar topluluğu, ahlaki şunlardır (Papatya,1997; Gül, 2006): nı veya yanlış yönlendirilmesini, bilgi ve 7. Herkesin turizm etkinliklerine katılma hakkı eksik tara�larını, korku ve güvensizliklerini, bir başkasını küçük ilkeler, değerler, kurallar ve standartlar Ayrımcılık: Bir grubun haklarını koruyup, belgelerin eksik veya yanlış aktarılmasını düşürerek tela�i etme, insani ve etik değerlerden uzak olma, korku sistemidir (Keung, 2000; Beu, Buckley 8. Turistik hareket özgürlüğü onlara daha fazla imkân sağlarken, diğer içerir. ve güvensizliklerini bir başkasını küçük düşürerek tela�i etme 2004; Gül, 2006; Pelit, 2011). İşletmelerin gruba zarar verecek şekilde davranmaktır. 9. Turizm çalışanları ve girişimcilerin hakları isteğine sahip olma, duymak istemediği eksikliklerini ve kabul başarılı bir şekilde faaliyetlerini sürdürme- Bencillik: Yönetici veya çalışan sadece etmeyi reddettikleri iç çatışmalarını bir başkasına yükleyerek sinde etik kuralların oluşturulması ve Kayırma: Resmi yükümlülüklerin göz ardı kendisinin ihtiyaçlarının olduğunu düşüne- 10. Turizmde global etik ilkelerin uygulanması çalışanların bu kurallar doğrultusunda edilmesiyle birlikte duygusal ve geleneksel rek gelişmeleri ben merkezli yöneltmesi ve rahatlamaya çalışma gibi özellikler görülmektedir. (Cemaloğlu, davranışlar sergilemesi son derece önemli- bağlılıkların ön plana çıkarılmasıdır. diğerlerinin ihtiyaçları görmezlikten 2007; Tınaz, 2006; Göktürk, 2012). Tacize uğrayan bireyler ise dir (Gül, 2006). Ancak, zaman zaman gelmesidir. genellikle, duygusal yönden oldukça zeki, başarılı, üretken, kendisi- Rüşvet: İşletmede çalışan görevlilerin Tüm diğer sektörlerde olduğu gibi turizm sektöründe de etik ilkele- kurumlarda etik dışı davranışlara da ni ise adamış, idealist, isini çok iyi yapan, çalışma ilkeleri ve maddi çıkar sağlamak amacıyla maddi Yıldırma ve Korkutma: Yöneticilerin veya rin oluşturulması kadar uygulanması, anlaşılabilirliğinin arttırıl- rastlanmaktadır. Etik dışı davranışlar, örgüt prensipleri sağlam, yumuşak baslı ve beceri düzeyi yüksek, yalnız, ödemeyi gerçekleştiren tarafa maddi ve aynı statüye sahip çalışanların yasal ması da önemlidir. Jazsay tarafından yiyecek içecek hizmeti veren içerisinde çeşitli nedenlerle meydana gelen bulunduğu çalışma ortamındakilerden farklı özelliklere sahip, iş manevi çıkar sağlamadır. yetkilerinin haricinde diğer kişi ve/veya 220 işletme yöneticisi üzerinde yapılan bir çalışmada işletmelerin çatışmalar, saldırgan davranışlar ve davra- yerinde veya bulunduğu konumda yeni çalışmaya başlamış kişiler- grupları etki altına almak için onlara etik % 75’inin mesleki etik kodlara sahip oldukları belirlenmiştir nışsal sorunları ifade etmektedir (Gül, Yaranma ve Yakınlığı Kullanma: Çoğun- dir (Tınaz, 2006; Gün, 2009; Göktürk, 2012; Günel, 2010). 2006). Etik dışı davranışlar işletmeler lukla ast-üst ilişkilerinde görülen, özellikle dışı meydan okumalarıdır. (Jazsay, 2001). Stevens tarafından yapılan bir çalışmada turizm acısından hızla çözüm gerektiren bir astın üste yakın ve samimi görünmeye İşkence: Bir üstün kendi görüşü dışında işletmelerinin önemli bir kısmının etik kodlara sahip olduğunu ya Dışsal faktörler: Kurum kültürü, organizasyon yapısı, kurum içi durumdur. Etik dışı davranışların kaynağı çalışması şeklinde rastlanan, iyi niyet hareket edenlere karşı bireysel veya grup da hazırlık aşamasında olduklarını ama uygulamaların diğer çatışmalar, toplumsal değer ve kurallar bu kapsamda ele alınmakta- bireysel algılama farklılıkları, yanlış anlaşıl- sektörlere göre son derece düşük olduğu belirlenmiştir (Stevens, dır (Göktürk, 2012). Örgütün küçülme politikası nedeniyle istihda- içeriyormuş gibi görünen ancak, bir ileri ki olarak �iziksel ve psikolojik eziyet çektir- malar ve toplumsal yapının bozulması, 1997). Jazsay tarafından Hırvatistan’daki 35 otelde yapılan bir mın daraltılması, işgücünün genç çalışanlardan oluşturulması, aşamasında aynı statüdeki şahısların mesidir. örgüt içi adaletsizlikler, yaşanılan hayal birbirinden tedirgin olmasına ve işletmede çalışmada, otellerde yazılı etik standartların, politika ya da örgüt içinde istenmeyen bir kişiden kurtulmanın hede�lenmesi gibi kırıklıkları, ekonomik yaşamdaki değişim- huzurun bozulmasına neden olan bir Şiddet - Baskı: Yapacak hiçbir şeyin kalma- programların bulunmadığı, etik standartların otel tarafından net nedenlerle bilinçli olarak da iş yerinde psikolojik taciz uygulanabil- dığı inancı ve korkusuna kapılma sonucu ler, işlerin çeşitlenmesi ve işle ilgili normla- davranıştır. anlaşılmadığı belirlenmiştir (Jazsay, 2002). Jazsay tarafından 117 mektedir(Tınaz, 2006). rın iyi düzenlenmemiş olmasından kaynak- oluşan çaresizlik duygusuna bağlı olarak otelcilik dergisinin incelendiği bir çalışmada bazı otellerde yazılı lanmaktadır (Gül, 2006). Etik dışı davranış- Yobazlık - Bağnazlık: Birey veya grupların ortaya çıkan, negatif anlamda duygusal Turizm sektöründe ya çalışanlar tacizle karşılaşmakta ya da taciz etik standartların olmadığı, etik standartların var olduğu otellerde lar örgütsel yaşamın kalitesini, çalışanların mevcutların içinde en doğruyu kendisinin taşma durumudur. çalışanlardan kaynaklanmaktadır (Upchurch 1998; Tütüncü 2003). ise etik standartların otel çalışanları tarafından net anlaşılmadığı 12 T URİZMTR 1 Mart 2015

Bedensel ve Cinsel Taciz: Bedensel taciz, bedensel olarak güçlü belirlenmiştir (Jazsay, 2002). Fennell ve Malloy tarafından 714 kişilerin kendisinden daha güçsüz kişilerle karşılaştığında uygula- turizm operatörü üzerinde yapılan bir çalışmada, operatörlerin dıkları bir şiddet türüdür. Cinsel taciz ise kişilerin laf atmadan ırza %75’inin etik kodların bazılarını kullandığı, etik kodların kullanı- geçmeye kadar uzanan süreçteki etik dışı davranışlarıdır. mının operatörler arasında homojenlik göstermediği, operatörlerin kendi alanlarına özgü etik kodları kullanma eğiliminde oldukları Etik dışı davranışlar, çalışanlar arasında, çalışanlarla yöneticiler saptanmıştır (Fennell ve Malloy, 1999). Etik konusunda alınan arasında, işletme ve işletme ile alışverişte bulunanlar ya da işletme eğitim, öğrenim seviyesi, yaş grubu, cinsiyet, mesleki deneyim ile çevresi arasında yaşanabilmektedir (Tengilimoğlu, 2004). Etik süresinin etik algı, inançlar ve etik ilkelerin uygulanmasını etkiledi- dışı davranışların önlenebilmesi için öncelikle mesleki etik ilkele- ği bilinmektedir(Jazsay,2002; Pelit, 2011). Kwansa ve Farrar rin belirlenmiş olması gerekmektedir (İleri, 2011). tarafından otel işletmecileri üzerinde yapılan bir çalışmada hizmet Turizm sektöründe çalışanların hem diğer çalışanlarla hem de sektöründe etik eğitimine yeteri kadar önem verilmediği belirlen- değişik ülkelerden ve kültürlerden gelen müşterilerle sürekli ilişki miştir (Kwansa, Farrar, 1992). içerisinde olmaları nedeniyle etik dışı davranışlara maruz kalma Turizm işletmelerinde en sık rastlanılan etik sorunlardan biri riski daha fazladır (Yıldırım 2014). Turizm sektöründe karşılaşılan yıldırma(Mobbing) diğer ise cinsel tacizidir (Yıldırım, 2014; Sentu- en önemli etik sorunlar; yıldırma, taciz, çıkar çatışmaları, maaş ve ran ve Mankan, 2009; Çalışkan, 2008). Yıldırma, herhangi bir kültür ödüllendirme adaletsizliği, rüşvet, ticari sırların dışarıya açıklan- farklılığı olmaksızın her yerde ve her durumda ortaya çıkabilir masıdır (Stevens, 1997; Reynolds, 2000). (Yıldırım 2014). Yıldırma, iş yaşamındaki rekabetten kaynaklanan, Turizm sektöründe görülen etik sorunların çözümünde rehber işyerlerinde çalışan bir kişi ya da gruba bir ya da birkaç kişi tarafın- olması amacıyla 1997 yılında İstanbul’da yapılan Dünya Turizm dan yöneltilen sistemli, planlı, sürekli tekrarlanan, etik dışı ve Örgütü genel kurulunda etik ilkelerin hazırlaması için bir komite düşmanca tavırlar ya da baskılar olarak tanımlanmaktadır (Tınaz, oluşturulmuştur. 1998 yılında, turizm etik ilkeleri hazırlanmış ve 1 2006: Kök, 2006). Yıldırma, işyerindeki kişiler üzerinde sistematik Ekim 1999 tarihlerinde Şili’nin Santiago şehrinde yapılan bir baskılar yaratarak, ahlak dışı yaklaşımlarla bu kişilerin dayanma toplantıda “Küresel Turizm Etik İlkeleri” (Global Code of Ethics for güçlerini yok ederek işten ayrılmasını sağlama, performanslarının Tourism)kabul edilmiştir (Ülger, 2004). düşmesi ve iş yerindeki koordinasyonun bozulması olarak da tanımlanmaktadır (Yıldırım 2014; Çobanoğlu, 2005; Göktürk Bu ilkeler toplam on maddeden oluşmaktadır (Ülger, 2004): 2012). Yıldırma, gücü elinde bulunduran kişiler tarafından uygula- nan baskı, cephe alma, korkutma, bunaltma, rahatını kaçırma gibi davranışlar sonucunda bu tutumlara maruz kalan kişilerde psikolo- 1. Turizmin insanlar ve toplumlar arasındaki karşılıklı jik ve �izyolojik rahatsızlıklara yol açan bir durumdur (Çobanoğlu, anlayışa olan katkısı 2005; Kök, 2006) Psikolojik tacizin nedenleri kişisel faktörler ve dışsal faktörler 2. Turizmin bireysel ve kolektif bir tatmin aracı olmasının önemi olarak iki grupta ele alınmaktadır (Göktürk, 2012): 3. Turizmde sürdürülebilirliğin önemi Kişisel faktörler: Tacizde bulunanların ve kurbanın psikolojisi ve 4. Turizmin kültürel mirası koruması gerektiği karakter özelliklerini kapsar. Tacizde bulunan kişilerde; duygusal 5. Turizmin yerel toplumlara ekonomik, sosyo-kültürel zekâdan yoksun olma, nevrotik rahatsızlıklar, agresif ve takıntılı, tik; yarar, iyi, kötü, doğru ve yanlış gibi motivasyonunu, performansını, bağlılığını bildiğine inanarak kesin tutum ve tavırlar korkak, aşırı denetleyici ve kıskanç, kisisel cıkarlarını on planda faydalar sağlaması gerektiği kavramları inceleyen, bireysel ve ve tatminini olumsuz yönde etkilemektedir sergilediği durumdur. tutmaya eğilimli, farklılıklara karşı hoşgörüsüz, ikiyüzlü, kendini grupsal davranış ilişkilerinde insanlar için (Ozdevecioğlu ve Aksoy, 2005). Örgütlerde 6. Yatırımcıların/işletmelerin turizm gelişmesi ile Engelleyici Olma ve Yanlış Yönlendirme: üstün gören ya da göstermek isteyen, kisisel basarısızlık ve neyin doğru ve iyi olduğunu ortaya koyan sıklıkla karşılaşılan etik dışı davranışlar ilgili yükümlülükleri Yapılacak doğru eylemlerin durdurulması- yetersizliklerini baskalarına zarar vererek gizlemeye calısma, kendi davranışsal kurallar topluluğu, ahlaki şunlardır (Papatya,1997; Gül, 2006): nı veya yanlış yönlendirilmesini, bilgi ve 7. Herkesin turizm etkinliklerine katılma hakkı eksik tara�larını, korku ve güvensizliklerini, bir başkasını küçük ilkeler, değerler, kurallar ve standartlar Ayrımcılık: Bir grubun haklarını koruyup, belgelerin eksik veya yanlış aktarılmasını düşürerek tela�i etme, insani ve etik değerlerden uzak olma, korku sistemidir (Keung, 2000; Beu, Buckley 8. Turistik hareket özgürlüğü onlara daha fazla imkân sağlarken, diğer içerir. ve güvensizliklerini bir başkasını küçük düşürerek tela�i etme 2004; Gül, 2006; Pelit, 2011). İşletmelerin gruba zarar verecek şekilde davranmaktır. 9. Turizm çalışanları ve girişimcilerin hakları isteğine sahip olma, duymak istemediği eksikliklerini ve kabul başarılı bir şekilde faaliyetlerini sürdürme- Bencillik: Yönetici veya çalışan sadece etmeyi reddettikleri iç çatışmalarını bir başkasına yükleyerek sinde etik kuralların oluşturulması ve Kayırma: Resmi yükümlülüklerin göz ardı kendisinin ihtiyaçlarının olduğunu düşüne- 10. Turizmde global etik ilkelerin uygulanması çalışanların bu kurallar doğrultusunda edilmesiyle birlikte duygusal ve geleneksel rek gelişmeleri ben merkezli yöneltmesi ve rahatlamaya çalışma gibi özellikler görülmektedir. (Cemaloğlu, davranışlar sergilemesi son derece önemli- bağlılıkların ön plana çıkarılmasıdır. diğerlerinin ihtiyaçları görmezlikten 2007; Tınaz, 2006; Göktürk, 2012). Tacize uğrayan bireyler ise dir (Gül, 2006). Ancak, zaman zaman gelmesidir. genellikle, duygusal yönden oldukça zeki, başarılı, üretken, kendisi- Rüşvet: İşletmede çalışan görevlilerin Tüm diğer sektörlerde olduğu gibi turizm sektöründe de etik ilkele- kurumlarda etik dışı davranışlara da ni ise adamış, idealist, isini çok iyi yapan, çalışma ilkeleri ve maddi çıkar sağlamak amacıyla maddi Yıldırma ve Korkutma: Yöneticilerin veya rin oluşturulması kadar uygulanması, anlaşılabilirliğinin arttırıl- rastlanmaktadır. Etik dışı davranışlar, örgüt prensipleri sağlam, yumuşak baslı ve beceri düzeyi yüksek, yalnız, ödemeyi gerçekleştiren tarafa maddi ve aynı statüye sahip çalışanların yasal ması da önemlidir. Jazsay tarafından yiyecek içecek hizmeti veren içerisinde çeşitli nedenlerle meydana gelen bulunduğu çalışma ortamındakilerden farklı özelliklere sahip, iş manevi çıkar sağlamadır. yetkilerinin haricinde diğer kişi ve/veya 220 işletme yöneticisi üzerinde yapılan bir çalışmada işletmelerin çatışmalar, saldırgan davranışlar ve davra- yerinde veya bulunduğu konumda yeni çalışmaya başlamış kişiler- grupları etki altına almak için onlara etik % 75’inin mesleki etik kodlara sahip oldukları belirlenmiştir nışsal sorunları ifade etmektedir (Gül, Yaranma ve Yakınlığı Kullanma: Çoğun- dir (Tınaz, 2006; Gün, 2009; Göktürk, 2012; Günel, 2010). 2006). Etik dışı davranışlar işletmeler lukla ast-üst ilişkilerinde görülen, özellikle dışı meydan okumalarıdır. (Jazsay, 2001). Stevens tarafından yapılan bir çalışmada turizm acısından hızla çözüm gerektiren bir astın üste yakın ve samimi görünmeye İşkence: Bir üstün kendi görüşü dışında işletmelerinin önemli bir kısmının etik kodlara sahip olduğunu ya Dışsal faktörler: Kurum kültürü, organizasyon yapısı, kurum içi durumdur. Etik dışı davranışların kaynağı çalışması şeklinde rastlanan, iyi niyet hareket edenlere karşı bireysel veya grup da hazırlık aşamasında olduklarını ama uygulamaların diğer çatışmalar, toplumsal değer ve kurallar bu kapsamda ele alınmakta- bireysel algılama farklılıkları, yanlış anlaşıl- sektörlere göre son derece düşük olduğu belirlenmiştir (Stevens, dır (Göktürk, 2012). Örgütün küçülme politikası nedeniyle istihda- içeriyormuş gibi görünen ancak, bir ileri ki olarak �iziksel ve psikolojik eziyet çektir- malar ve toplumsal yapının bozulması, 1997). Jazsay tarafından Hırvatistan’daki 35 otelde yapılan bir mın daraltılması, işgücünün genç çalışanlardan oluşturulması, aşamasında aynı statüdeki şahısların mesidir. örgüt içi adaletsizlikler, yaşanılan hayal birbirinden tedirgin olmasına ve işletmede çalışmada, otellerde yazılı etik standartların, politika ya da örgüt içinde istenmeyen bir kişiden kurtulmanın hede�lenmesi gibi kırıklıkları, ekonomik yaşamdaki değişim- huzurun bozulmasına neden olan bir Şiddet - Baskı: Yapacak hiçbir şeyin kalma- programların bulunmadığı, etik standartların otel tarafından net nedenlerle bilinçli olarak da iş yerinde psikolojik taciz uygulanabil- dığı inancı ve korkusuna kapılma sonucu ler, işlerin çeşitlenmesi ve işle ilgili normla- davranıştır. anlaşılmadığı belirlenmiştir (Jazsay, 2002). Jazsay tarafından 117 mektedir(Tınaz, 2006). rın iyi düzenlenmemiş olmasından kaynak- oluşan çaresizlik duygusuna bağlı olarak otelcilik dergisinin incelendiği bir çalışmada bazı otellerde yazılı lanmaktadır (Gül, 2006). Etik dışı davranış- Yobazlık - Bağnazlık: Birey veya grupların ortaya çıkan, negatif anlamda duygusal Turizm sektöründe ya çalışanlar tacizle karşılaşmakta ya da taciz etik standartların olmadığı, etik standartların var olduğu otellerde lar örgütsel yaşamın kalitesini, çalışanların mevcutların içinde en doğruyu kendisinin taşma durumudur. çalışanlardan kaynaklanmaktadır (Upchurch 1998; Tütüncü 2003). ise etik standartların otel çalışanları tarafından net anlaşılmadığı SAYI 1 • 1 MART 2015 13

Bedensel ve Cinsel Taciz: Bedensel taciz, bedensel olarak güçlü belirlenmiştir (Jazsay, 2002). Fennell ve Malloy tarafından 714 kişilerin kendisinden daha güçsüz kişilerle karşılaştığında uygula- turizm operatörü üzerinde yapılan bir çalışmada, operatörlerin dıkları bir şiddet türüdür. Cinsel taciz ise kişilerin laf atmadan ırza %75’inin etik kodların bazılarını kullandığı, etik kodların kullanı- geçmeye kadar uzanan süreçteki etik dışı davranışlarıdır. mının operatörler arasında homojenlik göstermediği, operatörlerin kendi alanlarına özgü etik kodları kullanma eğiliminde oldukları Etik dışı davranışlar, çalışanlar arasında, çalışanlarla yöneticiler saptanmıştır (Fennell ve Malloy, 1999). Etik konusunda alınan arasında, işletme ve işletme ile alışverişte bulunanlar ya da işletme eğitim, öğrenim seviyesi, yaş grubu, cinsiyet, mesleki deneyim Akbolat ve arkadaşlarının Ankara’da faaliyet gösteren dört ile çevresi arasında yaşanabilmektedir (Tengilimoğlu, 2004). Etik ETIK DII DAVRANILAR süresinin etik algı, inançlar ve etik ilkelerin uygulanmasını etkiledi- ve beş yıldızlı otellerin çalışanları üzerinde yaptığı bir dışı davranışların önlenebilmesi için öncelikle mesleki etik ilkele- ği bilinmektedir(Jazsay,2002; Pelit, 2011). Kwansa ve Farrar çalışmada, çalışanların psikolojik şiddet algısının düşük rin belirlenmiş olması gerekmektedir (İleri, 2011). ÖRGÜTSEL YAAMIN tarafından otel işletmecileri üzerinde yapılan bir çalışmada hizmet olduğu; en düşük puanın kurbanı aşağılamaya yönelik Turizm sektöründe çalışanların hem diğer çalışanlarla hem de sektöründe etik eğitimine yeteri kadar önem verilmediği belirlen- mobbing boyutunda, en yüksek puanın özel yaşama yönelik KALİTESİNİ, ÇALIANLARIN değişik ülkelerden ve kültürlerden gelen müşterilerle sürekli ilişki miştir (Kwansa, Farrar, 1992). mobbing boyutunda olduğu saptanmıştır (Akbolat, 2014). MOTİVASYONUNU, içerisinde olmaları nedeniyle etik dışı davranışlara maruz kalma Turizm işletmelerinde en sık rastlanılan etik sorunlardan biri Pelit ve arkadaşlarının Antalya ve İstanbul’da faaliyet göste- riski daha fazladır (Yıldırım 2014). Turizm sektöründe karşılaşılan PERFORMANSINI, yıldırma(Mobbing) diğer ise cinsel tacizidir (Yıldırım, 2014; Sentu- ren beş yıldızlı otel çalışanları üzerinde yaptıkları bir en önemli etik sorunlar; yıldırma, taciz, çıkar çatışmaları, maaş ve ran ve Mankan, 2009; Çalışkan, 2008). Yıldırma, herhangi bir kültür çalışmada hem genel mobbing algısı puanında, hem de BAĞLILIĞINI VE TATMİNİNİ ödüllendirme adaletsizliği, rüşvet, ticari sırların dışarıya açıklan- farklılığı olmaksızın her yerde ve her durumda ortaya çıkabilir mobbingin tüm alt boyutlarında say�iye otel işletmeleri masıdır (Stevens, 1997; Reynolds, 2000). OLUMSUZ YÖNDE (Yıldırım 2014). Yıldırma, iş yaşamındaki rekabetten kaynaklanan, çalışanlarının algılamalarının, şehir otellerinden daha Turizm sektöründe görülen etik sorunların çözümünde rehber işyerlerinde çalışan bir kişi ya da gruba bir ya da birkaç kişi tarafın- yüksek olduğunu saptanmıştır (Pelit, 2012). ETKİLEMEKTEDİR. olması amacıyla 1997 yılında İstanbul’da yapılan Dünya Turizm dan yöneltilen sistemli, planlı, sürekli tekrarlanan, etik dışı ve Albuquerque ve McElroy tarafından 1991-1994 yılları Örgütü genel kurulunda etik ilkelerin hazırlaması için bir komite düşmanca tavırlar ya da baskılar olarak tanımlanmaktadır (Tınaz, arasında Barbados adasını ziyaret eden turistler üzerinde oluşturulmuştur. 1998 yılında, turizm etik ilkeleri hazırlanmış ve 1 2006: Kök, 2006). Yıldırma, işyerindeki kişiler üzerinde sistematik yapılan bir çalışmada turistlerin sözel, cinsel ve �iziksel taciz Ekim 1999 tarihlerinde Şili’nin Santiago şehrinde yapılan bir baskılar yaratarak, ahlak dışı yaklaşımlarla bu kişilerin dayanma yaşadıkları belirlenmiştir. Turistlerinin çoğunlukla plajda, toplantıda “Küresel Turizm Etik İlkeleri” (Global Code of Ethics for güçlerini yok ederek işten ayrılmasını sağlama, performanslarının ikincil olarak da sokaklarda ve bazen alışveriş yaparken Tourism)kabul edilmiştir (Ülger, 2004). düşmesi ve iş yerindeki koordinasyonun bozulması olarak da cinsel taciz yaşadığı bildirilmiştir (Albuquerque ve tanımlanmaktadır (Yıldırım 2014; Çobanoğlu, 2005; Göktürk Bu ilkeler toplam on maddeden oluşmaktadır (Ülger, 2004): McElroy,2001). 2012). Yıldırma, gücü elinde bulunduran kişiler tarafından uygula- KAYNAKLAR Örgütlerde yaşanan taciz sonucu olumsuz durumlar nan baskı, cephe alma, korkutma, bunaltma, rahatını kaçırma gibi 1. Akbolat M, Yılmazer A, Tutar H. Konaklama işletmeleri çalışanlarının algıladıkları mobbingin iş tatmini şöyle sıralanabilir; ve işten ayrılma niyetine etkisi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 2014; 3(3): 1-17. davranışlar sonucunda bu tutumlara maruz kalan kişilerde psikolo- 2. Beu DS, Buckley MR. Using accountability to create more ethical climate. Human Resource Management Review, 2004; 14 (1): 67-83. 1. Turizmin insanlar ve toplumlar arasındaki karşılıklı jik ve �izyolojik rahatsızlıklara yol açan bir durumdur (Çobanoğlu, - iş görenlerin örgüte ilgi ve bağlılığının, sorumluluk duygu- 3. Cemaloğlu N.Örgütlerin Kaçınılmaz Sorunu: Yıldırma. BİLİG Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, anlayışa olan katkısı 2005; Kök, 2006) sunun azalması, 2007; 42: 111-126. Çalışkan O, Tepeci, M. Otel işletmelerinde ortaya çıkan yıldırma davranışlarının iş tatmini ve işte kalma 4. Psikolojik tacizin nedenleri kişisel faktörler ve dışsal faktörler niyetlerine etkileri. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 2008; 19 (2): 135-148. 2. Turizmin bireysel ve kolektif bir tatmin aracı olmasının önemi - işte hata yapma ve yetersizlik duygusu, 5. Çobanoglu S. İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri. Timas Yayınevi, İstanbul, 2005, s. 21- olarak iki grupta ele alınmaktadır (Göktürk, 2012): 22. 3. Turizmde sürdürülebilirliğin önemi 6. Fennel DA, Malloy DC. Measuring the ethical nature of tourism operators. Annals of Tourism Research, 1999; 26(4) 928-944. -işe devamsızlık yapma, işe geç gelme, Kişisel faktörler: Tacizde bulunanların ve kurbanın psikolojisi ve 7. De Albuquerque K, McElroy JL. Tourist harassment: Barbados Survey Results. Annals of Tourism 4. Turizmin kültürel mirası koruması gerektiği Research 2001;28(2): 477–492. karakter özelliklerini kapsar. Tacizde bulunan kişilerde; duygusal - sık sık izin alma, iş yerinden uzaklaşmaya çalışma, işten 8. Göktürk GY, Bulut S. Yıldırma: iş yerinde psikolojik taciz. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.2012;1(24): 54-70. 5. Turizmin yerel toplumlara ekonomik, sosyo-kültürel zekâdan yoksun olma, nevrotik rahatsızlıklar, agresif ve takıntılı, erken ayrılma, 9. Günel ÖD. İşletmelerde yıldırma olgusu ve yıldırma mağdurlarının kişilik özelliklerine ilişkin bir araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2010; 12(3):37-65 tik; yarar, iyi, kötü, doğru ve yanlış gibi motivasyonunu, performansını, bağlılığını bildiğine inanarak kesin tutum ve tavırlar korkak, aşırı denetleyici ve kıskanç, kisisel cıkarlarını on planda faydalar sağlaması gerektiği -ani emeklilik istemi, 10. Gül H. Etik dışı davranışlar ve ussallaştırılması: Devlet hastanelerinde bir uygulama. Selçuk Üniversite- kavramları inceleyen, bireysel ve ve tatminini olumsuz yönde etkilemektedir sergilediği durumdur. si Karaman İİBF Dergisi, 2006; 10(9): 65-79. tutmaya eğilimli, farklılıklara karşı hoşgörüsüz, ikiyüzlü, kendini 11. İleri YY, Soylu Y. Örgütsel etiğin çalışan memnuniyeti üzerindeki etkisi: Selçuk Üniversitesi Tıp grupsal davranış ilişkilerinde insanlar için (Ozdevecioğlu ve Aksoy, 2005). Örgütlerde 6. Yatırımcıların/işletmelerin turizm gelişmesi ile -iş doyumsuzluğu ve işe yoğunlaşamama Fakültesi örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 2011; Engelleyici Olma ve Yanlış Yönlendirme: üstün gören ya da göstermek isteyen, kisisel basarısızlık ve neyin doğru ve iyi olduğunu ortaya koyan sıklıkla karşılaşılan etik dışı davranışlar ilgili yükümlülükleri 14(1-2):20251-268. Yapılacak doğru eylemlerin durdurulması- yetersizliklerini baskalarına zarar vererek gizlemeye calısma, kendi 12. Jazsay C. An ıntegrated research review of ethics articles in hospitality journals 1990 to 2000. davranışsal kurallar topluluğu, ahlaki şunlardır (Papatya,1997; Gül, 2006): Bu durumlar ister istemez işletmenin verimlilik ve perfor- Northern Arizona University. 2001. http://www2.nau.edu/~clj5/Ethics/jaszay1.pdf. (Erişim Tarihi: nı veya yanlış yönlendirilmesini, bilgi ve 7. Herkesin turizm etkinliklerine katılma hakkı eksik tara�larını, korku ve güvensizliklerini, bir başkasını küçük 04.11.2014). ilkeler, değerler, kurallar ve standartlar mansını olumsuz yönde etkilemektedir (Çalışkan, 2008; 13. Jazsay C. An ıntegrated research review of ethics articles in Hospitality Journals 2002 to 2003, Ayrımcılık: Bir grubun haklarını koruyup, belgelerin eksik veya yanlış aktarılmasını düşürerek tela�i etme, insani ve etik değerlerden uzak olma, korku sistemidir (Keung, 2000; Beu, Buckley 8. Turistik hareket özgürlüğü Turaç, 2014; Cemaloğlu, 2007). Bu davranışlar çalışan kişi Northern Arizona University. 2005. http://www2.nau.edu/~clj5/Ethics/jaszay.pdf. (Erişim tarihi: onlara daha fazla imkân sağlarken, diğer içerir. ve güvensizliklerini bir başkasını küçük düşürerek tela�i etme 04.11.2014). 2004; Gül, 2006; Pelit, 2011). İşletmelerin üzerinde de olumsuz etkiler yaratacaktır. Örneğin; 14. Jazsay C. An ıntegrated research review of ethics articles in Hospitality Journals 2000 to 2001, gruba zarar verecek şekilde davranmaktır. 9. Turizm çalışanları ve girişimcilerin hakları isteğine sahip olma, duymak istemediği eksikliklerini ve kabul Northern Arizona University, 2002. http://www2.nau.edu/~clj5/Ethics/jaszay4.pdf. (Erişim tarihi: başarılı bir şekilde faaliyetlerini sürdürme- Bencillik: Yönetici veya çalışan sadece 04.11.2014). etmeyi reddettikleri iç çatışmalarını bir başkasına yükleyerek - uykusuzluk, 15. Keung SWC. Tourist perceptions of hotel frontline employees’ questionable job-related behaviour, sinde etik kuralların oluşturulması ve Kayırma: Resmi yükümlülüklerin göz ardı kendisinin ihtiyaçlarının olduğunu düşüne- 10. Turizmde global etik ilkelerin uygulanması Tourism Management, 2000; 21(2): 121-134. çalışanların bu kurallar doğrultusunda edilmesiyle birlikte duygusal ve geleneksel rek gelişmeleri ben merkezli yöneltmesi ve rahatlamaya çalışma gibi özellikler görülmektedir. (Cemaloğlu, - depresyon, 16. Kök B S. İş Yaşamında Psiko-Şiddet Sarmalı Olarak Yıldırma Olgusu ve Nedenleri. Selçuk Üniversitesi davranışlar sergilemesi son derece önemli- bağlılıkların ön plana çıkarılmasıdır. diğerlerinin ihtiyaçları görmezlikten 2007; Tınaz, 2006; Göktürk, 2012). Tacize uğrayan bireyler ise Sosyal Bilimler Dergisi, 2006; (16): 433-448. 17. Kwansa FA, Farrar A L. A conceptual framework for developing a hospitality educators’ code of ethics, dir (Gül, 2006). Ancak, zaman zaman gelmesidir. genellikle, duygusal yönden oldukça zeki, başarılı, üretken, kendisi- - sıkıntı, endişe, ağlama krizleri, Hospitalitv Research Journal, 1992; l5(3): 27-39. Rüşvet: İşletmede çalışan görevlilerin Tüm diğer sektörlerde olduğu gibi turizm sektöründe de etik ilkele- 18. Özdevecioğlu M, Aksoy M S. Organizasyonlarda sabotaj: türleri, amaçları, hede�leri ve yönetimi. kurumlarda etik dışı davranışlara da ni ise adamış, idealist, isini çok iyi yapan, çalışma ilkeleri ve Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,2005; 6(1): 95-109. maddi çıkar sağlamak amacıyla maddi Yıldırma ve Korkutma: Yöneticilerin veya rin oluşturulması kadar uygulanması, anlaşılabilirliğinin arttırıl- - unutkanlık, iştahsızlık, alınganlık, 19. Papatya G. İşletmelerin örgütsel verimliliğe ulaşmada yetki devri sorunu ve yönetici engeli. Süleyman rastlanmaktadır. Etik dışı davranışlar, örgüt prensipleri sağlam, yumuşak baslı ve beceri düzeyi yüksek, yalnız, Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2007; (2): 134. ödemeyi gerçekleştiren tarafa maddi ve aynı statüye sahip çalışanların yasal ması da önemlidir. Jazsay tarafından yiyecek içecek hizmeti veren 20. Pelit E, Aslantürk Y. Turizm işletmelerinin iş etiğine yönelik uygulamalarının çalışma yeri tercihindeki içerisinde çeşitli nedenlerle meydana gelen bulunduğu çalışma ortamındakilerden farklı özelliklere sahip, iş - ani ö�kelenme, içe kapanıklık gibi manevi çıkar sağlamadır. yetkilerinin haricinde diğer kişi ve/veya 220 işletme yöneticisi üzerinde yapılan bir çalışmada işletmelerin önemi: turizm öğrencileri üzerinde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler çatışmalar, saldırgan davranışlar ve davra- yerinde veya bulunduğu konumda yeni çalışmaya başlamış kişiler- Fakültesi Dergisi, 2011; 16(1):163-184. grupları etki altına almak için onlara etik % 75’inin mesleki etik kodlara sahip oldukları belirlenmiştir Bu tür davranış ve tutum değişiklikleri çalışanların sağlığını 21. Pelit E, Kılıç, İ. Mobbing ile Örgütsel Bağlılık İlişkisi: Şehir ve Say�iye Otellerinde Bir Uygulama. İşletme nışsal sorunları ifade etmektedir (Gül, Yaranma ve Yakınlığı Kullanma: Çoğun- dir (Tınaz, 2006; Gün, 2009; Göktürk, 2012; Günel, 2010). Araştırmaları Dergisi 2012; 4(2)122-140. 2006). Etik dışı davranışlar işletmeler lukla ast-üst ilişkilerinde görülen, özellikle dışı meydan okumalarıdır. (Jazsay, 2001). Stevens tarafından yapılan bir çalışmada turizm da olumsuz yönde etkilemektedir(Turaç,2014). 22. Reynolds P. Pro�it and Principles: Business Ethics in Hotel Management Companies in Asia, Australian Journal of Hospitality Management, 2000; 7(1): 1-13. acısından hızla çözüm gerektiren bir astın üste yakın ve samimi görünmeye İşkence: Bir üstün kendi görüşü dışında işletmelerinin önemli bir kısmının etik kodlara sahip olduğunu ya Dışsal faktörler: Kurum kültürü, organizasyon yapısı, kurum içi Sonuç olarak, yapılan çalışmalar turizm işletmelerinde 23. Şenturan Ş, Mankan E. Ücretin işyerindeki yıldırma olgusu üzerindeki etkisi. BİLİG Türk Dünyası durumdur. Etik dışı davranışların kaynağı çalışması şeklinde rastlanan, iyi niyet hareket edenlere karşı bireysel veya grup da hazırlık aşamasında olduklarını ama uygulamaların diğer çatışmalar, toplumsal değer ve kurallar bu kapsamda ele alınmakta- Sosyal Bilimler Dergisi, 2009; 50: 153-168. 24. Stevens B. Hotel Ethical Codes: a Content Analysis, International Journal of Hospitality Management, bireysel algılama farklılıkları, yanlış anlaşıl- sektörlere göre son derece düşük olduğu belirlenmiştir (Stevens, dır (Göktürk, 2012). Örgütün küçülme politikası nedeniyle istihda- �iziksel ve psikolojik tacizin sıklıkla görüldüğünü ortaya 1997; 16(3): 261-271. içeriyormuş gibi görünen ancak, bir ileri ki olarak �iziksel ve psikolojik eziyet çektir- 25. Tengilimoğlu D, Tahtasakal M. Büro etik kuralları ve bürolarda yaşanan cinsel taciz olaylarının malar ve toplumsal yapının bozulması, 1997). Jazsay tarafından Hırvatistan’daki 35 otelde yapılan bir mın daraltılması, işgücünün genç çalışanlardan oluşturulması, koymaktadır. Bu sorunların aşılabilmesi için durumun cinsiyete göre algılanma biçimi: bir alan çalışması. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi aşamasında aynı statüdeki şahısların mesidir. örgüt içi adaletsizlikler, yaşanılan hayal birbirinden tedirgin olmasına ve işletmede çalışmada, otellerde yazılı etik standartların, politika ya da örgüt içinde istenmeyen bir kişiden kurtulmanın hede�lenmesi gibi oluşmasında rol alan faktörlerin ele alınması, bu konuda Dergisi, 2004; 15: 30-44. 26. Tınaz P. İş yerinde psikolojik taciz Çalışma ve Toplum Dergisi, 2006; 11: 13-28. kırıklıkları, ekonomik yaşamdaki değişim- huzurun bozulmasına neden olan bir Şiddet - Baskı: Yapacak hiçbir şeyin kalma- programların bulunmadığı, etik standartların otel tarafından net nedenlerle bilinçli olarak da iş yerinde psikolojik taciz uygulanabil- öncelikle kurum yöneticilerinin eğitilmesi ve her kurumun 27. Turaç İS, Şahin B. Mobbinge Maruz Kalma Durumunun Belirlenmesi: Hemşireler Üzerine Bir Çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014; 15(1): 87-112 dığı inancı ve korkusuna kapılma sonucu mesleki etik ilkelerinin belirlenmesi, etkin şekilde uygulan- ler, işlerin çeşitlenmesi ve işle ilgili normla- davranıştır. anlaşılmadığı belirlenmiştir (Jazsay, 2002). Jazsay tarafından 117 mektedir(Tınaz, 2006). 28. Tütüncü Ö, Demir M. Konaklama işletmelerinde insan kaynakları kapsamında iş gücü devir hızının rın iyi düzenlenmemiş olmasından kaynak- oluşan çaresizlik duygusuna bağlı olarak ması ve uygulamanın devamlılığının sağlanması gereklidir. analizi: Muğla bölgesi örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2003;5(2):146-169. 29. Upchurch RS. A conceptual foundation for ethical decision making: a stakeholder perspective in the otelcilik dergisinin incelendiği bir çalışmada bazı otellerde yazılı lanmaktadır (Gül, 2006). Etik dışı davranış- Yobazlık - Bağnazlık: Birey veya grupların ortaya çıkan, negatif anlamda duygusal Turizm sektöründe ya çalışanlar tacizle karşılaşmakta ya da taciz lodging ındustry (USA), Journal of Business Ethics, 1998; 17(12): 1349-1361. etik standartların olmadığı, etik standartların var olduğu otellerde 30. Yıldırım BI, Yırık Ş, Yıldırım . Mobbing’in örgütsel bağlılık ile ilişkisi: konaklama işletmeleri üzerine bir lar örgütsel yaşamın kalitesini, çalışanların mevcutların içinde en doğruyu kendisinin taşma durumudur. çalışanlardan kaynaklanmaktadır (Upchurch 1998; Tütüncü 2003). uygulama. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2014; 7 (3): 25-40 ise etik standartların otel çalışanları tarafından net anlaşılmadığı 14 T URİZMTR 1 Mart 2015

DOSYA kaydedilmesi bu durum için bir tehdit turizmi ilgilendiren yasal tarafından teyit edildikten sonra yapılır. oluşturmaktadır. Yasal düzenlemelerdeki düzenlemelerin etik olması Özel hastane, klinik ve diğer sağlık kuruluş- farklılıklar hastanın bilgilerinin korunması- ulusal ve uluslararası larının tüm faturalarının şeffaf bir şekilde nı gerektirebilir. Bu isteği gerçekleştirmek olmak üzere iki ayrı boyut- yapılması gerekir. Böyle bir uygulama de yine medikal turizm sektöründeki ilgili ta olmalarını gerektirir. destinasyonda hem kalite hemde güven ve ve yetkililere düşmektedir. Mahremiyet Medikal turizme dair yasal pazarlama açısından önemli bir durumdur. konusunda etik kurallar uygulanacak düzenlemeler hastayı, aracı tedavi yöntemine göre de şekillenebilir. kuruluşu, çalışan hastala- Bazı tedavi türlerinde hastanın ve bağışçı- rın patronlarını da yakın- Müşteride ve hastada rol ayrımı kesin ların bilgilerinin gizliliğinin korunmaması dan ilgilendirir. Ulusal ya olarak yapılmalıdır. Müşteriye karşı acente, Medkal Turzm ve turizme yönlendiren bir faktör olabilir haleler için önemli ortak olacak, net olarak belirlenmelidir. Tara�la- hem etik değildir hem de hastaları medikal da uluslararası yasal müda- otel, sigorta, hastane ve doktor mu sorumlu faktörler vardır. Bu yasal rın sorumlulukları net olarak belirlenmeli- Sağlık Hizmetlerine Erişimde Eşitlik: dir. Sağlık turizminde çalışan hekimlerin müdahaleleri Crozier altı Etk sorunlardan ilk akla gelebileceklerden bir miştir. Kaynakların eşit lulukları üstlenmektir. Bu sorumluluğun sigorta modelleri uygulanmalıdır. Sağlık Medikal turizm sonucu oluşabilecek etik farklı açıdan değerlendir- mesleki mesuliyet sigortalarında Avrupa tanesi hem destinasyon ülkede hem de dağıtımı, sağlık hizmeti turizmi ve turist sağlığı farklı kavramlar ikamet edilen ülkede kamusal tıbbi hizmet- olup bu konudaki anlam ve anlayış karma- kalitesinin tanıtımı, sağlık te ortaya çıkabilecek olumsuz etkilerdir. Bu şasının ortadan kaldırılması gerekiyor. hizmetine erişimin kontrollü ve iyi olması, etkilerden bir tanesi sağlık sistemi düzenle- Acentelerin hasta tedavilerinden alacakları hassasiyetlerin azaltılması, bireysel karar melerinde yerli ve yabancı hastaların ayrı A.Ü. Turzm Fakültes Öğr. Gör. Dr. evket YIRIK ayrı ve ortak hakları gözetilen maddelere verme yetkisinin garanti edilmesi, farklı üstesinden başarılı bir şekilde gelebilmek komisyonların net olarak belirlenmesi timizin alacağı kararlar ile belli standartla- hastaların bu rahatsızlıklarını ortadan gerekiyor. Çift faturalandırmanın önüne devletlerin ahlaki değerlerine tolerans için yasaklar ya da teşvik edici ödüller ile yer verilmesi gerektiğidir. Destinasyon gösterilmesi yasal müdahalelerde dikkat çeşitli yasal düzenlemeler yapmaktadır. geçilmesi gerekiyor. Ne yazık ki Avrupa’da, ülkede yaşayan yerli halk ve sağlık turistle- Türkiye’deki ve özellikle Antalya’daki bazı edilen faktörlerdir. Medikal turizmin etik Tedavide Etik: Tedavide etik olma konusun- rinin sağlık hizmetlerine erişimde eşit hak bir çerçevede gerçekleştirilmesi yasalarla hastanelere gidilemez anlayışı vardır. Bu da dört önemli boyuta dikkat çekmiştir. Bu ve özgürlüklere sahip olması da etik olarak konudaki eksikliklerin, yetersizliklerin desteklenirken yerli ve yabancı hastalara boyutlar: gerekli bilgiler verildikten sonra gereklidir. Sağlık hizmetlerine erişimde ra getirilmesi gerekmektedir. giderilmesi gerekiyor. Bu imajdan kurtul- eşit önem verilmesi yasal düzenlemelerde kaldıracaktır. Özel hastaneler ve kamu eşitsizliklerin yaşanması medikal turizmin kişinin kendi kararlarını verme hakkına etik olmanın bir ön şartı olarak gösterilebi- saygı duymak anlamına gelen otonomi; bir sonucu olarak ya da etkisiyle gerçekleş- ması gerekiyor. Kendi kendini denetleyen lir. Singapur'da organ nakli turizmini daha etik sunulabilmesi için hem kamu tiğinde etik bir problem teşkil etmektedir. gelen tedavi hastalara kuruluşlarına olası riskleri azaltırken tedaviden edinilebi- bir model üzerinde çalışılması gerekiyor. İç araştırmak için yürütülmüş bir vaka temsilcilerinin hemde özel sektör temsilci- lecek faydayı gözeterek bilinçli olarak zarar mak için tek tip �iyatlandırmanın uygulan- Turist sağlığı kapsamında tedavi için sağlık hastaneleri için hizmetlerin daha şeffaf ve sürecinde ihtiyaç dışı tedavi uygulanmadan Fiyatlandırma ve Etik: Medikal turizm çalışmasında Singapur'un organ bağışında ve dış denetimlere açık olan kurumlar lerinin içinde bulunduğu bir etik kurulun vermeme; tedavide risk fayda dengesini tedavide, �iyatlandırmada standart SUT sektörünün bir diğer etik problemi ise etik konusunu değerlendiren etik komitele- haline gelinmelidir. oluşturulması gerekmektedir. dikkate alma; aynı durumdaki hastaların �iyatlarının dışına çıkılmadan ve yüksek �iyatlandırma ve ödeme gücüyle ilgilidir. rinin de ulusal yasaların düzenlenmesinde aynı koşullarda tedavi edilmesi ve fayda, Hukuki anlamda tam olarak oturmamış faturalar kesmeden hizmet verilmelidir ki Kamunun hizmetlerinin hantal işleyen Medikal turizmde sunulan tıbbi hizmetler- görev aldığı bir ülke olduğu belirtilmiştir. kuralların olması ve bu nedenle problem M edikal turizm hem hasta gönderen doktor medikal turizmde etik ilkelerini ve işlemin doğası, amacı, süresi, kullanıla- de �iyatların farklılığı araştırmacıları bu Organ nakli turizmi yasal düzenlemelerin risk, �iyat dağılımına dikkat etme anlamına çözümlerinin uzaması önemli bir dezavan- AB sigorta şirketleri hakem doktor uygula- yapısı gibi kendine özgü zorlukları bulun- cak yöntem, riskler, karşılaşılabilecek olası değerlendirirken ve bu çerçevede karar hem de hasta tedavi eden iki ülke için �iyat farklılıklarının arkasındaki faktörleri medikal turizm etiğini desteklediği bir gelen eşitliktir.Tedavi sırasında yapılan bir masına gitmesine gerek kalmamalıdır. maktadır. Bu nedenle memur mantığı ile etik sorumluluklar gerektiren bir sektör- verirken hem kendi vicdani sorumlulukları olumsuz sonuçlar, tedavi sonrası ortaya hata sağlık problemlerine sebep olabilir. taj olarak görülmektedir. Sağlık turizmi mesai takip eden personel işlerinin resmi araştırmaya yönlendirmektedir. medikal turizm örneğidir. Devletin rolü Otel işletmelerinin revir odaları sağlık dür. Medikal turizmde etik literatürde pek hem de yasal çevre tarafından etkilenmek- çıkabilecek sağlık sorunları konusunda Böyle durumlarda hastanın kendi ülkesi ve kapsamında uygulanacak diğer önemli bir ve yavaş gitmesi kaliteden ödün vermeye organ alım satımı sırasında politik sorum- müdürlükleri tarafından ruhsatlandırılıp çok kez dile getirilmiş ve başlıca örneklerle tedir. detaylı, eksiksiz ve doğru bir şekilde Yasal Düzenlemeler ve Etik: Medikal destinasyon ülkedeki yasal düzenlemeler nokta ise medikal vize uygulamasının sebep olmaktadır. Bundan dolayı kamu belli standartlarda hizmet sunmaları incelenmiştir. Tıp etiğinde kişiler için saygı, bilgilendirilmesi gerekmekte ve kendi farklı olabilir. Fakat bu düzenlemelerin etik hayata geçirilmesidir. Çünkü tedaviler hastanelerinde sağlık turizmi algısının Etik problemler için çözüm ve önlem olarak sağlanmalıdır. Hastanelerin otellerin revir bilerek zarar vermeme, iyilik yapma ve rızasıyla süreçte yer almayı kabul etmelidir. kurallar gözetilerek yapılması bu ve benze- uzayabildiği için hastalar deport yapılmak- oluşması uzun süreler gerektirebilir. şu üç yol önerilebilir tedaviyle ilgili olabil- odalarını kiralamaları belli standartlarda adalet başlıca prensiplerdir. Bir medikal Hastaya doğru ve yeterli bilgilerin sunul- ri durumlarda hasta haklarının korunması- tadır. Son olarak otel alt yapılarının yabancı Bununla birlikte çıkartılan yasa ve uygula- diğince fazla bilgi sağlamak, tedavinin olmalıdır ve revir odaları hizmetleri ve turizm çeşidi olan organ nakli turizmi için ması karar verme sürecinde ahlaki bir nı sağlar. Tedavi sonrası bakım gerektiren hastalar için tam elverişli olmaması özellik- malara bakıldığında sağlık turizminin özel sunulduğu ülkelerde düzenlemeleri turist sağlığı sunan kurumların faturalan- etik konuları bireysel ahlak, politik sorum- sorumluluk olarak medikal turizm etiğinde tıbbi müdahalelerde doktorların bireysel le engelli ve hastalar için özel oda ve banyo sektörün yapmasına uygun zemin hazırlar geliştirmek ve konuya dair ulusal ve ulusla- dırma ve hizmetlerindeki uygulamaları luluk ve uzman sorumluluğu olarak üç ayrı yerini almaktadır. olarak hastayı takip etmesi ve cevaplandı- ve ulaşım kolaylıklarının bakanlıkça belli nitelikte olduğu görülmektedir. rarası yasal düzenlemeleri artırmak. Bu sağlık müdürlüğünün başkanlığında çeşitli başlık altında sunmuştur. Medikal turizmin rılması gereken soruları cevaplandırması standartlara çekilmesi gerekmektedir. çözüm yollarında da görülebileceği üzere Mahremiyet Konusunda Etik Olma: Bazen STK kuruluşlarından ve kamu kuruluşları- Uluslararası hasta temininde sigorta şirket- diğer uygulama şekilleri için de bireysel da tedavi etiği kapsamındadır. medikal turizmde etik kavramını tek bir medikal turistlerin sadece mahremiyet Dünya’da sağlık turizminde söz sahibi nın temsilcilerinden oluşan bir etik kurul leri özellikle Avrupa sigortaları turist ahlak, politik sorumluluk ve mesleki başlık altında incelemek yetersiz olacaktır. kaygısıyla başka ülkelerde tedavi olduğu Öncelikle ülke vatandaşımıza etik davran- ülkeler ile kıyas edildiği zaman destinas- tarafından denetlenmeli ve asıl hedef kalite sağlığı kapsamında tedavi için bölgedeki sorumluluk etik kavramının üç ayrı boyutu- Bu bölümde, medikal turizm etiği bilgilen- gözlemlenebilir. Örneğin; uyuşturucu mayı öğretmemiz gerekir. Bunun yanında, yonda özellikle kamu SUT �iyat tarifelerin- ve sürdürülebilirlik olmalıdır. Mahremiyet, sağlık kurumlarına gelen hastalarını yakın dur. Bireysel erdem, politik ve profesyonel dirmede etik olma, hasta mahremiyeti bağımlılığı, cinsiyet değiştirme, estetik etik problemlerin çözümünde Denetleyici de çok ucuz olduğu görülmektedir buna kişisel bilgi ve özelliklerin gizliliği, hastaya takibe almış farklı asistan �irmaları ve sorumlulukların hepsini birlikte gözeten konusunda etik olma, sağlık hizmetlerine operasyonu gibi tıbbi müdahaleler için Etik Kurul kurulması ve bu kurulun bağım- karşılık özel hastanelerin TTB ve katları ile doğru güvenilir bilgi akışı, maddi çıkarlar anlaşmalı doktorları aracılığı ile hakem bir etik anlayış medikal turizmde yer erişimde eşitlik, etik kapsamında tedavi başka bir ülkeye giden medikal turistler sız olarak karar almalıdır. Etik Kurulda SGK, uygulanan �iyat politikasında tutarlı ve tüm sebebiyle hastaların gereksiz yere yatışının hekimlik uygulamaları olduğu gözlenmek- almalıdır. Bunları birbirinden kesin bir örnekleri, �iyatlandırmada etik olma, yasal mahremiyet konusunda hassas olan üniversite, ilgili kamu kuruluşları ve özel özel ve kamular için standart bir �iyat politi- yapılmaması, uluslararası ilke kurallara tedir. Bu durum bölgemizde AB sigorta çizgiyle ayırmak kolay değildir. Profesyonel düzenlemeler ve etik, tedavide etik başlık- gruplardır. Kişisel bilgilerin üçüncü parti kesimden üyelerin bulunması gerekir. Etik kası sunulması gerekmektedir. Tedavi uyum gibi konular akla gelmektedir. şirketlerinin güven eksikliğini göstermek- sorumluluk boyutu doktorların ve işlemler- ları altında anlatılacak. veya kişilerle sağlık turistlerinin izni ve Kurulun cezai yaptırım ve uygulama gücü ücretleri AB ve diğer ülkeler ile rekabet tedir. Adil ve etik olmayı ve etik davranmayı de yer alan profesyonel tıp ekibinin kontro- Antalya’da faaliyet gösteren sağlık kurum- haberi olmadan paylaşılması etik değildir. olmalıdır. Avrupa’da Etik Kurul hastaneler etmemiz için son derece yeterlidir ancak öğrendiğimiz gün en büyük reklamımız lü altındadır. Bu sorumluluğun yerine Bilgilendirmede Etik Olma: Tedavi ve larının farklı �iyat uygulamaları, hastaları Mahremiyet istemek sağlık turistlerinin en tarafından kendiliğinden ve kendi araların- özel kuruluşların turist sağlığında uygula- güven olacaktır. Ve uluslararası medikal getirilmesi de hem bireysel erdem hem de uygulanacak tıbbi işlemlerde hastaya süreç olumsuz yönde etkileyen bir olgudur. Bu doğal haklarından bir tanesidir. Ancak dan oluşturulmaktadır. Fatura ödemelerin- dıkları farklı �iyat politikalarından dolayı turizm alanında tercih edilen bir bölge politik sorumlulukla yakından ilgilidir. Bir başlamadan önce yapılacak araştırmanın nedenle sağlık kurumlarının, yabancı kişisel bilgilerin elektronik ortamlara de bir hastanenin tedavisi diğer hastane imajımız zarar görmüştür bu durum devle- olmada önemli rol üstlenilecektir. hastalar için tek bir �iyat belirlemeleri, SAYI 1 • 1 MART 2015 15

kaydedilmesi bu durum için bir tehdit turizmi ilgilendiren yasal tarafından teyit edildikten sonra yapılır. oluşturmaktadır. Yasal düzenlemelerdeki düzenlemelerin etik olması Özel hastane, klinik ve diğer sağlık kuruluş- farklılıklar hastanın bilgilerinin korunması- ulusal ve uluslararası larının tüm faturalarının şeffaf bir şekilde nı gerektirebilir. Bu isteği gerçekleştirmek olmak üzere iki ayrı boyut- yapılması gerekir. Böyle bir uygulama de yine medikal turizm sektöründeki ilgili ta olmalarını gerektirir. destinasyonda hem kalite hemde güven ve ve yetkililere düşmektedir. Mahremiyet Medikal turizme dair yasal pazarlama açısından önemli bir durumdur. konusunda etik kurallar uygulanacak düzenlemeler hastayı, aracı tedavi yöntemine göre de şekillenebilir. kuruluşu, çalışan hastala- Bazı tedavi türlerinde hastanın ve bağışçı- rın patronlarını da yakın- Müşteride ve hastada rol ayrımı kesin ların bilgilerinin gizliliğinin korunmaması dan ilgilendirir. Ulusal ya olarak yapılmalıdır. Müşteriye karşı acente, hem etik değildir hem de hastaları medikal da uluslararası yasal müda- otel, sigorta, hastane ve doktor mu sorumlu turizme yönlendiren bir faktör olabilir haleler için önemli ortak olacak, net olarak belirlenmelidir. Tara�la- faktörler vardır. Bu yasal rın sorumlulukları net olarak belirlenmeli- Sağlık Hizmetlerine Erişimde Eşitlik: müdahaleleri Crozier altı dir. Sağlık turizminde çalışan hekimlerin Medikal turizm sonucu oluşabilecek etik farklı açıdan değerlendir- mesleki mesuliyet sigortalarında Avrupa sorunlardan ilk akla gelebileceklerden bir miştir. Kaynakların eşit sigorta modelleri uygulanmalıdır. Sağlık tanesi hem destinasyon ülkede hem de dağıtımı, sağlık hizmeti turizmi ve turist sağlığı farklı kavramlar ikamet edilen ülkede kamusal tıbbi hizmet- kalitesinin tanıtımı, sağlık olup bu konudaki anlam ve anlayış karma- te ortaya çıkabilecek olumsuz etkilerdir. Bu hizmetine erişimin kontrollü ve iyi olması, şasının ortadan kaldırılması gerekiyor. etkilerden bir tanesi sağlık sistemi düzenle- hassasiyetlerin azaltılması, bireysel karar lulukları üstlenmektir. Bu sorumluluğun Acentelerin hasta tedavilerinden alacakları melerinde yerli ve yabancı hastaların ayrı verme yetkisinin garanti edilmesi, farklı üstesinden başarılı bir şekilde gelebilmek komisyonların net olarak belirlenmesi ayrı ve ortak hakları gözetilen maddelere devletlerin ahlaki değerlerine tolerans için yasaklar ya da teşvik edici ödüller ile gerekiyor. Çift faturalandırmanın önüne yer verilmesi gerektiğidir. Destinasyon gösterilmesi yasal müdahalelerde dikkat çeşitli yasal düzenlemeler yapmaktadır. geçilmesi gerekiyor. Ne yazık ki Avrupa’da, ülkede yaşayan yerli halk ve sağlık turistle- edilen faktörlerdir. Medikal turizmin etik Türkiye’deki ve özellikle Antalya’daki bazı rinin sağlık hizmetlerine erişimde eşit hak Tedavide Etik: Tedavide etik olma konusun- bir çerçevede gerçekleştirilmesi yasalarla hastanelere gidilemez anlayışı vardır. Bu ve özgürlüklere sahip olması da etik olarak da dört önemli boyuta dikkat çekmiştir. Bu desteklenirken yerli ve yabancı hastalara konudaki eksikliklerin, yetersizliklerin timizin alacağı kararlar ile belli standartla- hastaların bu rahatsızlıklarını ortadan gereklidir. Sağlık hizmetlerine erişimde boyutlar: gerekli bilgiler verildikten sonra eşit önem verilmesi yasal düzenlemelerde giderilmesi gerekiyor. Bu imajdan kurtul- ra getirilmesi gerekmektedir. kaldıracaktır. Özel hastaneler ve kamu eşitsizliklerin yaşanması medikal turizmin kişinin kendi kararlarını verme hakkına etik olmanın bir ön şartı olarak gösterilebi- mak için tek tip �iyatlandırmanın uygulan- hastaneleri için hizmetlerin daha şeffaf ve bir sonucu olarak ya da etkisiyle gerçekleş- saygı duymak anlamına gelen otonomi; Turist sağlığı kapsamında tedavi için sağlık lir. Singapur'da organ nakli turizmini ması gerekiyor. Kendi kendini denetleyen daha etik sunulabilmesi için hem kamu tiğinde etik bir problem teşkil etmektedir. olası riskleri azaltırken tedaviden edinilebi- kuruluşlarına gelen hastalara tedavi araştırmak için yürütülmüş bir vaka bir model üzerinde çalışılması gerekiyor. İç temsilcilerinin hemde özel sektör temsilci- lecek faydayı gözeterek bilinçli olarak zarar sürecinde ihtiyaç dışı tedavi uygulanmadan Fiyatlandırma ve Etik: Medikal turizm çalışmasında Singapur'un organ bağışında ve dış denetimlere açık olan kurumlar lerinin içinde bulunduğu bir etik kurulun vermeme; tedavide risk fayda dengesini tedavide, �iyatlandırmada standart SUT sektörünün bir diğer etik problemi ise etik konusunu değerlendiren etik komitele- haline gelinmelidir. oluşturulması gerekmektedir. dikkate alma; aynı durumdaki hastaların �iyatlarının dışına çıkılmadan ve yüksek �iyatlandırma ve ödeme gücüyle ilgilidir. rinin de ulusal yasaların düzenlenmesinde aynı koşullarda tedavi edilmesi ve fayda, Hukuki anlamda tam olarak oturmamış faturalar kesmeden hizmet verilmelidir ki Kamunun hizmetlerinin hantal işleyen Medikal turizmde sunulan tıbbi hizmetler- görev aldığı bir ülke olduğu belirtilmiştir. edikal turizm hem hasta gönderen doktor medikal turizmde etik ilkelerini ve işlemin doğası, amacı, süresi, kullanıla- risk, �iyat dağılımına dikkat etme anlamına kuralların olması ve bu nedenle problem AB sigorta şirketleri hakem doktor uygula- yapısı gibi kendine özgü zorlukları bulun- de �iyatların farklılığı araştırmacıları bu Organ nakli turizmi yasal düzenlemelerin hem de hasta tedavi eden iki ülke için değerlendirirken ve bu çerçevede karar cak yöntem, riskler, karşılaşılabilecek olası gelen eşitliktir.Tedavi sırasında yapılan bir çözümlerinin uzaması önemli bir dezavan- masına gitmesine gerek kalmamalıdır. maktadır. Bu nedenle memur mantığı ile �iyat farklılıklarının arkasındaki faktörleri medikal turizm etiğini desteklediği bir etik sorumluluklar gerektiren bir sektör- verirken hem kendi vicdani sorumlulukları olumsuz sonuçlar, tedavi sonrası ortaya hata sağlık problemlerine sebep olabilir. taj olarak görülmektedir. Sağlık turizmi mesai takip eden personel işlerinin resmi araştırmaya yönlendirmektedir. medikal turizm örneğidir. Devletin rolü Otel işletmelerinin revir odaları sağlık dür. Medikal turizmde etik literatürde pek hem de yasal çevre tarafından etkilenmek- çıkabilecek sağlık sorunları konusunda Böyle durumlarda hastanın kendi ülkesi ve kapsamında uygulanacak diğer önemli bir ve yavaş gitmesi kaliteden ödün vermeye organ alım satımı sırasında politik sorum- müdürlükleri tarafından ruhsatlandırılıp çok kez dile getirilmiş ve başlıca örneklerle tedir. detaylı, eksiksiz ve doğru bir şekilde Yasal Düzenlemeler ve Etik: Medikal destinasyon ülkedeki yasal düzenlemeler nokta ise medikal vize uygulamasının sebep olmaktadır. Bundan dolayı kamu belli standartlarda hizmet sunmaları incelenmiştir. Tıp etiğinde kişiler için saygı, bilgilendirilmesi gerekmekte ve kendi farklı olabilir. Fakat bu düzenlemelerin etik hayata geçirilmesidir. Çünkü tedaviler hastanelerinde sağlık turizmi algısının Etik problemler için çözüm ve önlem olarak sağlanmalıdır. Hastanelerin otellerin revir bilerek zarar vermeme, iyilik yapma ve rızasıyla süreçte yer almayı kabul etmelidir. kurallar gözetilerek yapılması bu ve benze- uzayabildiği için hastalar deport yapılmak- oluşması uzun süreler gerektirebilir. şu üç yol önerilebilir tedaviyle ilgili olabil- odalarını kiralamaları belli standartlarda adalet başlıca prensiplerdir. Bir medikal Hastaya doğru ve yeterli bilgilerin sunul- ri durumlarda hasta haklarının korunması- tadır. Son olarak otel alt yapılarının yabancı Bununla birlikte çıkartılan yasa ve uygula- diğince fazla bilgi sağlamak, tedavinin olmalıdır ve revir odaları hizmetleri ve turizm çeşidi olan organ nakli turizmi için ması karar verme sürecinde ahlaki bir nı sağlar. Tedavi sonrası bakım gerektiren hastalar için tam elverişli olmaması özellik- malara bakıldığında sağlık turizminin özel sunulduğu ülkelerde düzenlemeleri turist sağlığı sunan kurumların faturalan- etik konuları bireysel ahlak, politik sorum- sorumluluk olarak medikal turizm etiğinde tıbbi müdahalelerde doktorların bireysel le engelli ve hastalar için özel oda ve banyo sektörün yapmasına uygun zemin hazırlar geliştirmek ve konuya dair ulusal ve ulusla- dırma ve hizmetlerindeki uygulamaları luluk ve uzman sorumluluğu olarak üç ayrı yerini almaktadır. olarak hastayı takip etmesi ve cevaplandı- ve ulaşım kolaylıklarının bakanlıkça belli nitelikte olduğu görülmektedir. rarası yasal düzenlemeleri artırmak. Bu sağlık müdürlüğünün başkanlığında çeşitli başlık altında sunmuştur. Medikal turizmin rılması gereken soruları cevaplandırması standartlara çekilmesi gerekmektedir. çözüm yollarında da görülebileceği üzere Mahremiyet Konusunda Etik Olma: Bazen STK kuruluşlarından ve kamu kuruluşları- Uluslararası hasta temininde sigorta şirket- diğer uygulama şekilleri için de bireysel da tedavi etiği kapsamındadır. medikal turizmde etik kavramını tek bir medikal turistlerin sadece mahremiyet Dünya’da sağlık turizminde söz sahibi nın temsilcilerinden oluşan bir etik kurul leri özellikle Avrupa sigortaları turist ahlak, politik sorumluluk ve mesleki başlık altında incelemek yetersiz olacaktır. kaygısıyla başka ülkelerde tedavi olduğu Öncelikle ülke vatandaşımıza etik davran- ülkeler ile kıyas edildiği zaman destinas- tarafından denetlenmeli ve asıl hedef kalite sağlığı kapsamında tedavi için bölgedeki sorumluluk etik kavramının üç ayrı boyutu- Bu bölümde, medikal turizm etiği bilgilen- gözlemlenebilir. Örneğin; uyuşturucu mayı öğretmemiz gerekir. Bunun yanında, yonda özellikle kamu SUT �iyat tarifelerin- ve sürdürülebilirlik olmalıdır. Mahremiyet, sağlık kurumlarına gelen hastalarını yakın dur. Bireysel erdem, politik ve profesyonel dirmede etik olma, hasta mahremiyeti bağımlılığı, cinsiyet değiştirme, estetik etik problemlerin çözümünde Denetleyici de çok ucuz olduğu görülmektedir buna kişisel bilgi ve özelliklerin gizliliği, hastaya takibe almış farklı asistan �irmaları ve sorumlulukların hepsini birlikte gözeten konusunda etik olma, sağlık hizmetlerine operasyonu gibi tıbbi müdahaleler için Etik Kurul kurulması ve bu kurulun bağım- karşılık özel hastanelerin TTB ve katları ile doğru güvenilir bilgi akışı, maddi çıkarlar anlaşmalı doktorları aracılığı ile hakem bir etik anlayış medikal turizmde yer erişimde eşitlik, etik kapsamında tedavi başka bir ülkeye giden medikal turistler sız olarak karar almalıdır. Etik Kurulda SGK, uygulanan �iyat politikasında tutarlı ve tüm sebebiyle hastaların gereksiz yere yatışının hekimlik uygulamaları olduğu gözlenmek- almalıdır. Bunları birbirinden kesin bir örnekleri, �iyatlandırmada etik olma, yasal mahremiyet konusunda hassas olan üniversite, ilgili kamu kuruluşları ve özel özel ve kamular için standart bir �iyat politi- yapılmaması, uluslararası ilke kurallara tedir. Bu durum bölgemizde AB sigorta çizgiyle ayırmak kolay değildir. Profesyonel düzenlemeler ve etik, tedavide etik başlık- gruplardır. Kişisel bilgilerin üçüncü parti kesimden üyelerin bulunması gerekir. Etik kası sunulması gerekmektedir. Tedavi uyum gibi konular akla gelmektedir. şirketlerinin güven eksikliğini göstermek- sorumluluk boyutu doktorların ve işlemler- ları altında anlatılacak. veya kişilerle sağlık turistlerinin izni ve Kurulun cezai yaptırım ve uygulama gücü ücretleri AB ve diğer ülkeler ile rekabet tedir. Adil ve etik olmayı ve etik davranmayı de yer alan profesyonel tıp ekibinin kontro- Antalya’da faaliyet gösteren sağlık kurum- haberi olmadan paylaşılması etik değildir. olmalıdır. Avrupa’da Etik Kurul hastaneler etmemiz için son derece yeterlidir ancak öğrendiğimiz gün en büyük reklamımız lü altındadır. Bu sorumluluğun yerine Bilgilendirmede Etik Olma: Tedavi ve larının farklı �iyat uygulamaları, hastaları Mahremiyet istemek sağlık turistlerinin en tarafından kendiliğinden ve kendi araların- özel kuruluşların turist sağlığında uygula- güven olacaktır. Ve uluslararası medikal getirilmesi de hem bireysel erdem hem de uygulanacak tıbbi işlemlerde hastaya süreç olumsuz yönde etkileyen bir olgudur. Bu doğal haklarından bir tanesidir. Ancak dan oluşturulmaktadır. Fatura ödemelerin- dıkları farklı �iyat politikalarından dolayı turizm alanında tercih edilen bir bölge politik sorumlulukla yakından ilgilidir. Bir başlamadan önce yapılacak araştırmanın nedenle sağlık kurumlarının, yabancı kişisel bilgilerin elektronik ortamlara de bir hastanenin tedavisi diğer hastane imajımız zarar görmüştür bu durum devle- olmada önemli rol üstlenilecektir. hastalar için tek bir �iyat belirlemeleri, 16 T URİZMTR 1 Mart 2015

kaydedilmesi bu durum için bir tehdit turizmi ilgilendiren yasal tarafından teyit edildikten sonra yapılır. MEDIKAL TURIZMİN DIĞER UYGULAMA EKİLLERI İÇİN DE BİREYSEL oluşturmaktadır. Yasal düzenlemelerdeki düzenlemelerin etik olması Özel hastane, klinik ve diğer sağlık kuruluş- farklılıklar hastanın bilgilerinin korunması- ulusal ve uluslararası larının tüm faturalarının şeffaf bir şekilde nı gerektirebilir. Bu isteği gerçekleştirmek olmak üzere iki ayrı boyut- yapılması gerekir. Böyle bir uygulama de yine medikal turizm sektöründeki ilgili ta olmalarını gerektirir. destinasyonda hem kalite hemde güven ve ve yetkililere düşmektedir. Mahremiyet Medikal turizme dair yasal pazarlama açısından önemli bir durumdur. AHLAK, POLİTİK SORUMLULUK VE MESLEKİ SORUMLULUK ETİK konusunda etik kurallar uygulanacak düzenlemeler hastayı, aracı KAVRAMININ ÜÇ AYRI BOYUTUDUR. BİREYSEL ERDEM, POLİTİK VE tedavi yöntemine göre de şekillenebilir. kuruluşu, çalışan hastala- PROFESYONEL SORUMLULUKLARIN HEPSİNİ BİRLİKTE GÖZETEN BİR Bazı tedavi türlerinde hastanın ve bağışçı- rın patronlarını da yakın- Müşteride ve hastada rol ayrımı kesin ETİK ANLAYI MEDİKAL TURİZMDE YER ALMALIDIR. BUNLARI BİRBİRİN- ların bilgilerinin gizliliğinin korunmaması dan ilgilendirir. Ulusal ya olarak yapılmalıdır. Müşteriye karşı acente, NDEN KESİN BR ÇİZGİYLE AYIRMAK KOLAY DEĞİLDİR. PROFESYONEL hem etik değildir hem de hastaları medikal da uluslararası yasal müda- otel, sigorta, hastane ve doktor mu sorumlu SORUMLULUK BOYUTU DOKTORLARIN VE İLEMLERDE YER ALAN turizme yönlendiren bir faktör olabilir haleler için önemli ortak olacak, net olarak belirlenmelidir. Tara�la- faktörler vardır. Bu yasal rın sorumlulukları net olarak belirlenmeli- PROFESYONEL TIP EKİBİNİN KONTROLÜ ALTINDADIR. Sağlık Hizmetlerine Erişimde Eşitlik: müdahaleleri Crozier altı dir. Sağlık turizminde çalışan hekimlerin Medikal turizm sonucu oluşabilecek etik farklı açıdan değerlendir- mesleki mesuliyet sigortalarında Avrupa sorunlardan ilk akla gelebileceklerden bir miştir. Kaynakların eşit sigorta modelleri uygulanmalıdır. Sağlık tanesi hem destinasyon ülkede hem de dağıtımı, sağlık hizmeti turizmi ve turist sağlığı farklı kavramlar ikamet edilen ülkede kamusal tıbbi hizmet- kalitesinin tanıtımı, sağlık olup bu konudaki anlam ve anlayış karma- te ortaya çıkabilecek olumsuz etkilerdir. Bu hizmetine erişimin kontrollü ve iyi olması, şasının ortadan kaldırılması gerekiyor. etkilerden bir tanesi sağlık sistemi düzenle- hassasiyetlerin azaltılması, bireysel karar lulukları üstlenmektir. Bu sorumluluğun Acentelerin hasta tedavilerinden alacakları melerinde yerli ve yabancı hastaların ayrı verme yetkisinin garanti edilmesi, farklı üstesinden başarılı bir şekilde gelebilmek komisyonların net olarak belirlenmesi ayrı ve ortak hakları gözetilen maddelere devletlerin ahlaki değerlerine tolerans için yasaklar ya da teşvik edici ödüller ile gerekiyor. Çift faturalandırmanın önüne yer verilmesi gerektiğidir. Destinasyon gösterilmesi yasal müdahalelerde dikkat çeşitli yasal düzenlemeler yapmaktadır. geçilmesi gerekiyor. Ne yazık ki Avrupa’da, ülkede yaşayan yerli halk ve sağlık turistle- edilen faktörlerdir. Medikal turizmin etik Türkiye’deki ve özellikle Antalya’daki bazı rinin sağlık hizmetlerine erişimde eşit hak Tedavide Etik: Tedavide etik olma konusun- bir çerçevede gerçekleştirilmesi yasalarla hastanelere gidilemez anlayışı vardır. Bu ve özgürlüklere sahip olması da etik olarak da dört önemli boyuta dikkat çekmiştir. Bu desteklenirken yerli ve yabancı hastalara konudaki eksikliklerin, yetersizliklerin timizin alacağı kararlar ile belli standartla- hastaların bu rahatsızlıklarını ortadan gereklidir. Sağlık hizmetlerine erişimde boyutlar: gerekli bilgiler verildikten sonra eşit önem verilmesi yasal düzenlemelerde giderilmesi gerekiyor. Bu imajdan kurtul- ra getirilmesi gerekmektedir. kaldıracaktır. Özel hastaneler ve kamu eşitsizliklerin yaşanması medikal turizmin kişinin kendi kararlarını verme hakkına etik olmanın bir ön şartı olarak gösterilebi- mak için tek tip �iyatlandırmanın uygulan- hastaneleri için hizmetlerin daha şeffaf ve bir sonucu olarak ya da etkisiyle gerçekleş- saygı duymak anlamına gelen otonomi; Turist sağlığı kapsamında tedavi için sağlık lir. Singapur'da organ nakli turizmini ması gerekiyor. Kendi kendini denetleyen daha etik sunulabilmesi için hem kamu tiğinde etik bir problem teşkil etmektedir. olası riskleri azaltırken tedaviden edinilebi- kuruluşlarına gelen hastalara tedavi araştırmak için yürütülmüş bir vaka bir model üzerinde çalışılması gerekiyor. İç temsilcilerinin hemde özel sektör temsilci- lecek faydayı gözeterek bilinçli olarak zarar sürecinde ihtiyaç dışı tedavi uygulanmadan Fiyatlandırma ve Etik: Medikal turizm çalışmasında Singapur'un organ bağışında ve dış denetimlere açık olan kurumlar lerinin içinde bulunduğu bir etik kurulun vermeme; tedavide risk fayda dengesini tedavide, �iyatlandırmada standart SUT sektörünün bir diğer etik problemi ise etik konusunu değerlendiren etik komitele- haline gelinmelidir. oluşturulması gerekmektedir. dikkate alma; aynı durumdaki hastaların �iyatlarının dışına çıkılmadan ve yüksek �iyatlandırma ve ödeme gücüyle ilgilidir. rinin de ulusal yasaların düzenlenmesinde aynı koşullarda tedavi edilmesi ve fayda, Hukuki anlamda tam olarak oturmamış faturalar kesmeden hizmet verilmelidir ki Kamunun hizmetlerinin hantal işleyen Medikal turizmde sunulan tıbbi hizmetler- görev aldığı bir ülke olduğu belirtilmiştir. edikal turizm hem hasta gönderen doktor medikal turizmde etik ilkelerini ve işlemin doğası, amacı, süresi, kullanıla- risk, �iyat dağılımına dikkat etme anlamına kuralların olması ve bu nedenle problem AB sigorta şirketleri hakem doktor uygula- yapısı gibi kendine özgü zorlukları bulun- de �iyatların farklılığı araştırmacıları bu Organ nakli turizmi yasal düzenlemelerin hem de hasta tedavi eden iki ülke için değerlendirirken ve bu çerçevede karar cak yöntem, riskler, karşılaşılabilecek olası gelen eşitliktir.Tedavi sırasında yapılan bir çözümlerinin uzaması önemli bir dezavan- masına gitmesine gerek kalmamalıdır. maktadır. Bu nedenle memur mantığı ile �iyat farklılıklarının arkasındaki faktörleri medikal turizm etiğini desteklediği bir etik sorumluluklar gerektiren bir sektör- verirken hem kendi vicdani sorumlulukları olumsuz sonuçlar, tedavi sonrası ortaya hata sağlık problemlerine sebep olabilir. taj olarak görülmektedir. Sağlık turizmi mesai takip eden personel işlerinin resmi araştırmaya yönlendirmektedir. medikal turizm örneğidir. Devletin rolü Otel işletmelerinin revir odaları sağlık dür. Medikal turizmde etik literatürde pek hem de yasal çevre tarafından etkilenmek- çıkabilecek sağlık sorunları konusunda Böyle durumlarda hastanın kendi ülkesi ve kapsamında uygulanacak diğer önemli bir ve yavaş gitmesi kaliteden ödün vermeye organ alım satımı sırasında politik sorum- müdürlükleri tarafından ruhsatlandırılıp çok kez dile getirilmiş ve başlıca örneklerle tedir. detaylı, eksiksiz ve doğru bir şekilde Yasal Düzenlemeler ve Etik: Medikal destinasyon ülkedeki yasal düzenlemeler nokta ise medikal vize uygulamasının sebep olmaktadır. Bundan dolayı kamu belli standartlarda hizmet sunmaları incelenmiştir. Tıp etiğinde kişiler için saygı, bilgilendirilmesi gerekmekte ve kendi farklı olabilir. Fakat bu düzenlemelerin etik hayata geçirilmesidir. Çünkü tedaviler hastanelerinde sağlık turizmi algısının Etik problemler için çözüm ve önlem olarak sağlanmalıdır. Hastanelerin otellerin revir bilerek zarar vermeme, iyilik yapma ve rızasıyla süreçte yer almayı kabul etmelidir. kurallar gözetilerek yapılması bu ve benze- uzayabildiği için hastalar deport yapılmak- oluşması uzun süreler gerektirebilir. şu üç yol önerilebilir tedaviyle ilgili olabil- odalarını kiralamaları belli standartlarda adalet başlıca prensiplerdir. Bir medikal Hastaya doğru ve yeterli bilgilerin sunul- ri durumlarda hasta haklarının korunması- tadır. Son olarak otel alt yapılarının yabancı Bununla birlikte çıkartılan yasa ve uygula- diğince fazla bilgi sağlamak, tedavinin olmalıdır ve revir odaları hizmetleri ve turizm çeşidi olan organ nakli turizmi için ması karar verme sürecinde ahlaki bir nı sağlar. Tedavi sonrası bakım gerektiren hastalar için tam elverişli olmaması özellik- malara bakıldığında sağlık turizminin özel sunulduğu ülkelerde düzenlemeleri turist sağlığı sunan kurumların faturalan- etik konuları bireysel ahlak, politik sorum- sorumluluk olarak medikal turizm etiğinde tıbbi müdahalelerde doktorların bireysel le engelli ve hastalar için özel oda ve banyo sektörün yapmasına uygun zemin hazırlar geliştirmek ve konuya dair ulusal ve ulusla- dırma ve hizmetlerindeki uygulamaları luluk ve uzman sorumluluğu olarak üç ayrı yerini almaktadır. olarak hastayı takip etmesi ve cevaplandı- ve ulaşım kolaylıklarının bakanlıkça belli nitelikte olduğu görülmektedir. rarası yasal düzenlemeleri artırmak. Bu sağlık müdürlüğünün başkanlığında çeşitli başlık altında sunmuştur. Medikal turizmin rılması gereken soruları cevaplandırması standartlara çekilmesi gerekmektedir. çözüm yollarında da görülebileceği üzere Mahremiyet Konusunda Etik Olma: Bazen STK kuruluşlarından ve kamu kuruluşları- Uluslararası hasta temininde sigorta şirket- diğer uygulama şekilleri için de bireysel da tedavi etiği kapsamındadır. medikal turizmde etik kavramını tek bir medikal turistlerin sadece mahremiyet Dünya’da sağlık turizminde söz sahibi nın temsilcilerinden oluşan bir etik kurul leri özellikle Avrupa sigortaları turist ahlak, politik sorumluluk ve mesleki başlık altında incelemek yetersiz olacaktır. kaygısıyla başka ülkelerde tedavi olduğu Öncelikle ülke vatandaşımıza etik davran- ülkeler ile kıyas edildiği zaman destinas- tarafından denetlenmeli ve asıl hedef kalite sağlığı kapsamında tedavi için bölgedeki sorumluluk etik kavramının üç ayrı boyutu- Bu bölümde, medikal turizm etiği bilgilen- gözlemlenebilir. Örneğin; uyuşturucu mayı öğretmemiz gerekir. Bunun yanında, yonda özellikle kamu SUT �iyat tarifelerin- ve sürdürülebilirlik olmalıdır. Mahremiyet, sağlık kurumlarına gelen hastalarını yakın dur. Bireysel erdem, politik ve profesyonel dirmede etik olma, hasta mahremiyeti bağımlılığı, cinsiyet değiştirme, estetik etik problemlerin çözümünde Denetleyici de çok ucuz olduğu görülmektedir buna kişisel bilgi ve özelliklerin gizliliği, hastaya takibe almış farklı asistan �irmaları ve sorumlulukların hepsini birlikte gözeten konusunda etik olma, sağlık hizmetlerine operasyonu gibi tıbbi müdahaleler için Etik Kurul kurulması ve bu kurulun bağım- karşılık özel hastanelerin TTB ve katları ile doğru güvenilir bilgi akışı, maddi çıkarlar anlaşmalı doktorları aracılığı ile hakem bir etik anlayış medikal turizmde yer erişimde eşitlik, etik kapsamında tedavi başka bir ülkeye giden medikal turistler sız olarak karar almalıdır. Etik Kurulda SGK, uygulanan �iyat politikasında tutarlı ve tüm sebebiyle hastaların gereksiz yere yatışının hekimlik uygulamaları olduğu gözlenmek- almalıdır. Bunları birbirinden kesin bir örnekleri, �iyatlandırmada etik olma, yasal mahremiyet konusunda hassas olan üniversite, ilgili kamu kuruluşları ve özel özel ve kamular için standart bir �iyat politi- yapılmaması, uluslararası ilke kurallara tedir. Bu durum bölgemizde AB sigorta çizgiyle ayırmak kolay değildir. Profesyonel düzenlemeler ve etik, tedavide etik başlık- gruplardır. Kişisel bilgilerin üçüncü parti kesimden üyelerin bulunması gerekir. Etik kası sunulması gerekmektedir. Tedavi uyum gibi konular akla gelmektedir. şirketlerinin güven eksikliğini göstermek- sorumluluk boyutu doktorların ve işlemler- ları altında anlatılacak. veya kişilerle sağlık turistlerinin izni ve Kurulun cezai yaptırım ve uygulama gücü ücretleri AB ve diğer ülkeler ile rekabet tedir. Adil ve etik olmayı ve etik davranmayı de yer alan profesyonel tıp ekibinin kontro- Antalya’da faaliyet gösteren sağlık kurum- haberi olmadan paylaşılması etik değildir. olmalıdır. Avrupa’da Etik Kurul hastaneler etmemiz için son derece yeterlidir ancak öğrendiğimiz gün en büyük reklamımız lü altındadır. Bu sorumluluğun yerine Bilgilendirmede Etik Olma: Tedavi ve larının farklı �iyat uygulamaları, hastaları Mahremiyet istemek sağlık turistlerinin en tarafından kendiliğinden ve kendi araların- özel kuruluşların turist sağlığında uygula- güven olacaktır. Ve uluslararası medikal getirilmesi de hem bireysel erdem hem de uygulanacak tıbbi işlemlerde hastaya süreç olumsuz yönde etkileyen bir olgudur. Bu doğal haklarından bir tanesidir. Ancak dan oluşturulmaktadır. Fatura ödemelerin- dıkları farklı �iyat politikalarından dolayı turizm alanında tercih edilen bir bölge politik sorumlulukla yakından ilgilidir. Bir başlamadan önce yapılacak araştırmanın nedenle sağlık kurumlarının, yabancı kişisel bilgilerin elektronik ortamlara de bir hastanenin tedavisi diğer hastane imajımız zarar görmüştür bu durum devle- olmada önemli rol üstlenilecektir. hastalar için tek bir �iyat belirlemeleri, SAYI 1 • 1 MART 2015 17

DOSYA AB mevzuatı uyarınca, özellikle diğer ülkelerden gelen ürünlerde • Hayvanlardan insanlara geçebilen hastalıkların kontrol altına benzer üretim, standart ve hijyen kuralları arandığından, ülkemiz- alınmasına ilişkin programların uygulanması den AB’ye yapılacak tarım ürünleri ihracatında sorunla karşılaşıl- Şimdi gıda, veterinerlik ve bitki sağlığı alanlarındaki standartların maması açısından mevzuat uyumu ve etkin uygulama önem bu seviyeye yükseltilmesi için top yekün bir toplumsal sorumluk taşımaktadır. almanın da önemi bu tabloya bakıldığında kendiliğinden anlaşılı- Faslın Düzenlediği Alanlara İlişkin Örnekler: yor. • Büyük ve küçükbaş hayvanların doğumlarını takip eden 7 gün Gıda üretimi ve dağıtımı ile tüketimi zincirinde yiyecek ve içecek içinde bir küpe ile küpelenmesi, çiftlik kodu ve çiftçinin kişisel tedarikçileri çok önemli bir halkayı oluşturuyor. bilgilerinin bir veri tabanına kaydedilmesi Üretimle tüketim noktası arasında önemli bir rol oynayan bu • Tüketicilerin marketten aldığı etin hangi hayvandan elde edildiği, tedarikçi �irmalar gerek mal alımlarında, bu malların depolanma- Gıda Tedarkçlernn satıldığı, kaç doğum yaptığı, nerelere seyahat ettiği, uygulanan kurumsal sorumluluk almalarının gereği hem yasal ve hem de sında ve teslimatında ve teslimattan sonra da korunmasında hayvanın annesinin kim olduğu, hayvanın kimler tarafından alınıp ilaçlar, aşılar gibi her türlü bilgi ve veriye istediği takdirde ulaşabil- ahlaki bir sorundur. mesi Ahlak Rolü • Tüm tarım-gıda işletmelerinin taşıması gereken hijyen standart- Yani tedarik ettikleri gıda maddelerinin ilgili üretim kodekslerine göre üretilmesine yönelik standartlar ile bu gıda maddelerinin larının belirlenmesi yüklenmesi, depolanması ve teslimatı ile teslimattan sonraki sorumluluklarını bir bütün olarak görmeleri hem tüketicilere karşı • Çiftlikte yetiştirilirken, nakil esnasında ve kesim anında hayvanla- ve hem de kamuoyuna karşı görevleri olmalıdır. rın refahı ve korunması Ayrıca gıda sektöründe AB ile müzakere açmış bir ülkenin gıda • Ahırlar, nakil araçları ve kesimhanelerin belli kurallara göre üretimi, dağıtımı ve tüketimi zincirinde belirtilen AB kriterleri için tasarlanıp, inşa edilmesi yapısal ve kurumsal alt yapıları oluşturmak ve süreci tüketici ÖZ GIDA-İ SENDİKASI Genel Bakan Yrd. Mustafa PAÇAL • İnsan tüketimine yönelik olmayan hayvansal yan ürünlerin berta- sorumlulukların gereğini yapmakta tedarikçi �irmaların rolü bilincini yükselterek ilerletmek ve tüm bunlar için gerekli kurumsal • Başlıca hayvan hastalıklarının ortadan kaldırılması yaşamsal bir önem kazanmaktadır. raf edilmesine yönelik işlemler Diğer yandan ilgili bakanlıkların, gıda üreticilerinin, tedarikçi �irmaların ve sektörel STK’ların sorunların çözümü için ortak bir çalışma grubu kurmaları ve bir sektörel sinerji oluşturmaları bu sürecin yürütülmesinde ayrı bir önemi olacağı bilinmelidir. İ İnsan yaşamı ve sağlığı için en önemli hayli zorlandığı ve zorlanacağı gerek AB tedir. Alt-başlık altında aynı zamanda, hayati faktör sağlıklı ve yeterli beslenme- komisyonu ve gerekse ilgili bakanlık ve hayvan hastalıklarının bildirimi, hayvanla- dir. kurumlar tarafından bilinmektedir. rın kimliklendirilmesi ve hareketlerinin takibine ilişkin gerekli idari yapılara ve Beslenme yetersizliği ve bozukluğu nedeniyle Şimdi gelin bu faslın gerekçelerine ve mekanizmalara ilişkin kapsamlı düzenle- ortaya çıkan sağlık sorunları hastalıkların en içeriğine kısaca bir göz atalım. meler bulunmaktadır. önemlilerini oluşturmaktadır. Fasıl 12- Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı alt başlığı altında ise bitki ve İnsanların güvenilir ve sağlıklı gıdaya Bitki Sağlığı bitkisel kökenli ürünlere zarar veren ulaşması ve tüketimiyle ilgili sorunların Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’nın organizmaların kontrolü, iç ve dış karantina tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. (OTP) malların serbest dolaşımına ilişkin tedbirleri, zirai mücadele ilaçları, bitkisel Günümüz dünyasında halen 805 milyon kısmı ile ilgili esasları ortaya koymaktadır. kökenli ürünlerde zirai mücadele ilaçları insan açlık sınırında yaşarken 1.2 milyar Fasıl kapsamında yer alan mevzuatın temel kalıntıları, tohum ve �ide kalitesi ve bu insan aşırı kilo (obezite) nedeniyle değişik amacı, çiftlikten sofraya kadarki tüm süreç- ürünlerin pazarlanmasına ilişkin kurallar sağlık sorunları yaşamaktadır. lerde gıda güvenliğinin teminini öngördü- yer almaktadır. ğünden, birbiri ile ilişkili çok sayıda mevzu- Türkiye AB tam üyelik müzakerelerine Gıda Güvenliği, tüketicinin korunması, attan oluşmaktadır. 2005 yılında başlamış bir ülke olarak bilgilendirilmesine yönelik hijyen ve müzakere fasılları içinde olan “Gıda Güven- Mevzuatının önemli bir bölümünü oluştu- sunum kuralları, gıda güvenliğinin temini- liği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı” faslını ran veterinerlik, esas itibarıyla canlı ne yönelik mekanizmalar ve teknik kriter- 30.Haziran.2010 tarihinde müzakerelere hayvanlar ve hayvansal ürünlerin Birlik içi ler ile denetimlere yönelik düzenlemeleri açmış durumdadır. ticareti, hastalık kontrol ve eradikasyonu, içermektedir. AB dışındaki ülkelerden gelecek ürünlere Bu fasılla ilgili müzakere süreci devam Bu fasıldaki mevzuatın yapısı gereği, katılım ilişkin teknik ve idari düzenlemeler ile etmekte, ancak Türkiye’nin bu fasıldaki öncesinde mevzuat uyumunda önemli hayvansal kökenli ürünlerin üretiminin kriterleri yerine tam olarak getirmekte ilerlemeler kaydedilmesi gerekmektedir. kontrolüne ilişkin düzenlemeleri içermek- 18 T URİZMTR 1 Mart 2015

AB mevzuatı uyarınca, özellikle diğer ülkelerden gelen ürünlerde • Hayvanlardan insanlara geçebilen hastalıkların kontrol altına benzer üretim, standart ve hijyen kuralları arandığından, ülkemiz- alınmasına ilişkin programların uygulanması den AB’ye yapılacak tarım ürünleri ihracatında sorunla karşılaşıl- Şimdi gıda, veterinerlik ve bitki sağlığı alanlarındaki standartların maması açısından mevzuat uyumu ve etkin uygulama önem bu seviyeye yükseltilmesi için top yekün bir toplumsal sorumluk taşımaktadır. almanın da önemi bu tabloya bakıldığında kendiliğinden anlaşılı- Faslın Düzenlediği Alanlara İlişkin Örnekler: yor. • Büyük ve küçükbaş hayvanların doğumlarını takip eden 7 gün Gıda üretimi ve dağıtımı ile tüketimi zincirinde yiyecek ve içecek içinde bir küpe ile küpelenmesi, çiftlik kodu ve çiftçinin kişisel tedarikçileri çok önemli bir halkayı oluşturuyor. bilgilerinin bir veri tabanına kaydedilmesi Üretimle tüketim noktası arasında önemli bir rol oynayan bu • Tüketicilerin marketten aldığı etin hangi hayvandan elde edildiği, tedarikçi �irmalar gerek mal alımlarında, bu malların depolanma- hayvanın annesinin kim olduğu, hayvanın kimler tarafından alınıp sında ve teslimatında ve teslimattan sonra da korunmasında satıldığı, kaç doğum yaptığı, nerelere seyahat ettiği, uygulanan kurumsal sorumluluk almalarının gereği hem yasal ve hem de ilaçlar, aşılar gibi her türlü bilgi ve veriye istediği takdirde ulaşabil- ahlaki bir sorundur. mesi Yani tedarik ettikleri gıda maddelerinin ilgili üretim kodekslerine • Tüm tarım-gıda işletmelerinin taşıması gereken hijyen standart- göre üretilmesine yönelik standartlar ile bu gıda maddelerinin larının belirlenmesi yüklenmesi, depolanması ve teslimatı ile teslimattan sonraki sorumluluklarını bir bütün olarak görmeleri hem tüketicilere karşı • Çiftlikte yetiştirilirken, nakil esnasında ve kesim anında hayvanla- ve hem de kamuoyuna karşı görevleri olmalıdır. rın refahı ve korunması Ayrıca gıda sektöründe AB ile müzakere açmış bir ülkenin gıda • Ahırlar, nakil araçları ve kesimhanelerin belli kurallara göre üretimi, dağıtımı ve tüketimi zincirinde belirtilen AB kriterleri için tasarlanıp, inşa edilmesi yapısal ve kurumsal alt yapıları oluşturmak ve süreci tüketici • Başlıca hayvan hastalıklarının ortadan kaldırılması bilincini yükselterek ilerletmek ve tüm bunlar için gerekli kurumsal sorumlulukların gereğini yapmakta tedarikçi �irmaların rolü • İnsan tüketimine yönelik olmayan hayvansal yan ürünlerin berta- yaşamsal bir önem kazanmaktadır. raf edilmesine yönelik işlemler Diğer yandan ilgili bakanlıkların, gıda üreticilerinin, tedarikçi �irmaların ve sektörel STK’ların sorunların çözümü için ortak bir çalışma grubu kurmaları ve bir sektörel sinerji oluşturmaları bu sürecin yürütülmesinde ayrı bir önemi olacağı bilinmelidir. Gıda Güvenlğ, tüketcnn korunması, blglendrlmes- İnsan yaşamı ve sağlığı için en önemli hayli zorlandığı ve zorlanacağı gerek AB tedir. Alt-başlık altında aynı zamanda, hayati faktör sağlıklı ve yeterli beslenme- komisyonu ve gerekse ilgili bakanlık ve hayvan hastalıklarının bildirimi, hayvanla- dir. kurumlar tarafından bilinmektedir. rın kimliklendirilmesi ve hareketlerinin ne yönelk hjyen ve sunum takibine ilişkin gerekli idari yapılara ve Beslenme yetersizliği ve bozukluğu nedeniyle Şimdi gelin bu faslın gerekçelerine ve kuralları, gıda güvenlğnn mekanizmalara ilişkin kapsamlı düzenle- ortaya çıkan sağlık sorunları hastalıkların en içeriğine kısaca bir göz atalım. meler bulunmaktadır. temnne yönelk mekanz- önemlilerini oluşturmaktadır. Fasıl 12- Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı alt başlığı altında ise bitki ve malar ve teknk krterler le İnsanların güvenilir ve sağlıklı gıdaya Bitki Sağlığı bitkisel kökenli ürünlere zarar veren ulaşması ve tüketimiyle ilgili sorunların denetmlere yönelk düzenle- Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’nın organizmaların kontrolü, iç ve dış karantina tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. (OTP) malların serbest dolaşımına ilişkin tedbirleri, zirai mücadele ilaçları, bitkisel meler çermektedr. Günümüz dünyasında halen 805 milyon kısmı ile ilgili esasları ortaya koymaktadır. kökenli ürünlerde zirai mücadele ilaçları insan açlık sınırında yaşarken 1.2 milyar Fasıl kapsamında yer alan mevzuatın temel kalıntıları, tohum ve �ide kalitesi ve bu insan aşırı kilo (obezite) nedeniyle değişik amacı, çiftlikten sofraya kadarki tüm süreç- ürünlerin pazarlanmasına ilişkin kurallar sağlık sorunları yaşamaktadır. lerde gıda güvenliğinin teminini öngördü- yer almaktadır. ğünden, birbiri ile ilişkili çok sayıda mevzu- Türkiye AB tam üyelik müzakerelerine Gıda Güvenliği, tüketicinin korunması, attan oluşmaktadır. 2005 yılında başlamış bir ülke olarak bilgilendirilmesine yönelik hijyen ve müzakere fasılları içinde olan “Gıda Güven- Mevzuatının önemli bir bölümünü oluştu- sunum kuralları, gıda güvenliğinin temini- liği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı” faslını ran veterinerlik, esas itibarıyla canlı ne yönelik mekanizmalar ve teknik kriter- 30.Haziran.2010 tarihinde müzakerelere hayvanlar ve hayvansal ürünlerin Birlik içi ler ile denetimlere yönelik düzenlemeleri açmış durumdadır. ticareti, hastalık kontrol ve eradikasyonu, içermektedir. AB dışındaki ülkelerden gelecek ürünlere Bu fasılla ilgili müzakere süreci devam Bu fasıldaki mevzuatın yapısı gereği, katılım ilişkin teknik ve idari düzenlemeler ile etmekte, ancak Türkiye’nin bu fasıldaki öncesinde mevzuat uyumunda önemli hayvansal kökenli ürünlerin üretiminin kriterleri yerine tam olarak getirmekte ilerlemeler kaydedilmesi gerekmektedir. kontrolüne ilişkin düzenlemeleri içermek- SAYI 1 • 1 MART 2015 19

DOSYA Turzmde Çalıanlar AMAÇ VE ÖNEMİ tecrübeden öte torpile ihtiyaç duyuldugunu belirtmislerdir. Bu her ne kadar Türkiye gerçegini yansıtsa da, çalısanlar açısından bir Arasında Etk Sorunlar Son yıllarda üzerinde en çok konusulan, tartısılan, ödül ve tesvikle- savunma mekanizması olarak kullanılabilecegi de unutulmamalı- re konu olan etik ve etik içerikli is uygulamalarının temeli, esas dır. olarak çok eski dönemlere kadar uzanmaktadır. Ancak günümüzün çok boyutlu ticari iliskileri ve uluslararasılasmanın getirdikleri, etik “Bahsis”, özellikle turizm sektöründe müsterilerin duydukları konusunu çok yogun olarak gündeme tasımıstır. Giderek agırlasan rekabet sartları, tüm isletmeleri pazar paylarını koruyabilmek memnuniyet karsısında hiçbir zorlama olmadan çalısanlara verdik- leri paradır. Bahsis vermeyen veya az bahsis veren bir müsteriye ve/veya satıs hacimlerini arttırabilmek konusunda oldukça duyarlı karsı tavır takınmak, müsteriyi suçlamak ve buna göre müsteriye ve dikkatli davranmaya yöneltmektedir. Bu kapsamda düsünüldü- deger biçmek son derece yanlıs bir tutumdur. Öyle ki, çalısanlar günde, hizmet isletmeleri olan turizm isletmelerinin de talepte müsteriye yapmıs oldukları hizmetin karsılıgını zaten almaktadır- sürekliligi saglayabilmek ve tüketici beklentilerini karsılayabilmek lar. Ancak yapılan bu çalısmada çalısanlar, müsterilere verdikleri amacıyla farklı yönetsel uygulamalara önem vermeleri gerektigi bahsis dogrultusunda hizmet etmeyi, müsterileri yönlendirdikleri Rxos Premum Halkla İlkler Müdürü Nurhak AKBUDAK den sonra en büyük role sahip olan öğ- Rekabetin hızla arttıgı 21. yüzyılda yapılan pazarlama faaliyetleri ragmen bir hizmet sektörü olan turizmde olagan karsılamaktadır- “Bireylerin gelişiminde aile ve çevre- ortaya çıkmaktadır. magazalardan komisyon almayı etik açıdan uygun olmamasına lar. müsteri odaklı olarak gerçeklesmeye baslamıs ve bu dogrultuda Çalısanların isletmeye ait malzemeleri kendi menfaatleri dogrultu- müsterilerin istek ve beklentilerinin karsılanması isletmeler adına retmenler, egitimin ahlaki yönünün de sunda kullanmayı, mesai saatleri içerisinde özel islerini halletmek bir zorunluluk halini almıstır. Fakat müsterilerin bu istek ve beklentilerini karsılayabilmek için isletmelerin etik davranısları ögrencilere aktarılmasında gerekli uyulması zorunlu temel kurallar haline getirmeleri gerekmektedir. lige aykırı olmasına ragmen kabul edilebilir olarak degerlendir- Özellikle turizm gibi hizmet sektöründe faaliyet gösteren konakla- için is yerinden izinsiz ayrılmayı hem etik dısı, hem de profesyonel- mektedirler. çabayı göstermelidirler.” ma isletmelerinde, yiyecek–içecek isletmelerinde, eglence isletme- Bireylerin gelisiminde aile ve çevreden sonra en büyük role sahip lerinde ve sektörün isleyisinde en önemli görevi üstlenen seyahat olan ögretmenler, egitimin ahlaki yönünün de ögrencilere aktarıl- acentalarında müsteri ile personelin sürekli yüz yüze iliskiler masında gerekli çabayı göstermelidirler. Devleti olusturan tüm kisi içinde bulunmaları nedeniyle etik davranıslar daha da önem kazan- ve kurumlar tamamen toplumsal yozlasma ve kirlenmenin önüne makta ve etik davranıslara olan ihtiyaç artmaktadır. geçmeli, bu konuda herkesin üzerine düsen görevi yapması saglan- Son yıllarda yurtdısında isletme ve tıp literatüründe oldukça fazla malıdır. Yasalara ve toplumsal kurallara uyulmalı, toplumsal refah islenen kavramların basında gelen etik, turizm isletmelerinde ve ve huzurun korunmasına yönelik kanunların caydırıcı nitelikte S on yıllarda üzerinde en çok konusulan, tartısılan, ödül ve tesvik- çevreye bağlı olmaksızın), bu mesleği yapan herkesin uyması özellikle de konaklama isletmelerinde üzerinde durulmaya olması sağlanmalıdır. istenir lere konu olan etik ve etik içerikli is uygulamalarının temeli, esas baslanan bir konu haline gelmistir. Ancak Türkçe literatürde de olarak çok eski dönemlere kadar uzanmaktadır. Ancak günümüzün çesitli sektörlerle ilgili etige yönelik yogun çalısmalar gerçeklesti- İş hayatında ahlak kavramı yerine etik, meslek etik Etik yasalar ile çok boyutlu ticari iliskileri ve uluslararasılasmanın getirdikleri, etik rilmesine ragmen, turizm sektörü incelendiginde fazla çalısmaya ilişkili olup, ahlak ilkelerine ve toplum kurallarına dayanan hukuk ile konusunu çok yogun olarak gündeme tasımıstır rastlama imkanı bulunmamaktadır. Lisansüstü çalısmalar incelen- doğrudan bağlantılıdır. Yasalar ahlak ve toplum kurallarına dayandı- diginde, bu sektörde yapılan mevcut çalısmaların da ahlak ile ilgili Günümüzde etik; insan hareketlerinin ahlaki uygulamalar dogrul- ğından etik ilkelerle hukuk kuralları kısmen örtüşür. Adalet, ödev, çalısmalarla sınırlı kaldıgı göze çarpmaktadır. tusunda düsünülmesi girisimine verilen addır. Yani; neyin dogru yükümlülük, hak gibi kavramlar hem ahlak hem hukuk alanında yer neyin yanlıs, neyin iyi neyin kötü, neyin faydalı neyin zararlı, neyin alır. Hukuk, temelde toplumsal yaşam kurallarının, insan yaşamının SONUÇ VE ÖNERİLER kabul edilebilir neyin kabul edilemez oldugunu tanımlayan kutsallığının, bireysel bütünlüğün dokunulmazlığının ve mülkiyetin Rekabetin yogunlasması ve iletisim teknolojilerinde meydana standartlardır. siyasal yetkenin tecavüzüne karşı korunmasını içerir.Etik davranış gelen gelismeler, isletmelerin ürün çesitliliginden pazarlama ve yalnızca yasal sorumluluklarla ilgili değildir. Yasal açıdan suç olmayan Son yıllarda etik ve ahlak kavramlarının birbirlerinin yerine tanıtım yöntemlerine kadar tüm faaliyetlerinde müsteri olgusunu bir konu etik olmayabilir. Etik bir konu da yasalarda yer almayabilir. kullanılmaları ya da anlam karışıklığına neden olacak biçimde ön plana çıkarmalarına ve faaliyetlerini müsteri odaklı olarak Etik uluslararası hukukta ve Birleşmiş Milletlerde de yer alır. Herkesin tanımlamalarının yapılması dikkat çekmektedir. Oysa iki kavramın gerçeklestirmeye zorlamıstır. Tüm bu gelismeler meydana gelirken işini ve görevini insanlığın yararı doğrultusunda en iyi şekilde, doğru farklı anlamlar taşıdığını ortaya koyan ve destekleyen çok sayıda etik ilkeler isletmelerin mevcudiyetlerini daha rahat bir sekilde ve tam olarak yapması ve kimseye zarar vermemesi etiğin temel çalışma bulunmaktadır. sürdürebilmek için uymak zorunda oldukları kurallar olarak ortaya alanıdır. Etik, insanın yaptıklarından ve edimlerinden vicdani bir çıkmıstır. Ahlak, bir kişinin, bir grubun, bir halkın, bir toplumsal sınıfın, bir sorumluluk alması ve kendisini içsel olarak mutlu hissetmesidir. Etik ulusun, bir kültür çevresinin vd. belli bir tarihsel dönemde yaşamı- kavramı, bir grup insanın belirli amaçlarla oluşturduğu norm bütünle- Özellikle turizm sektöründe yasanan en büyük sıkıntılardan biri na giren ve eylemlerini yönlendiren inanç, değer, norm, buyruk, ri, değeri bilinen ve ortaklaşa oluşturulmuş ölçütler ve değerler, “torpil” diye adlandırılan ve temel etik dısı davranıslardan biri olan yasak ve tasarımlar topluluğu ve ağıdır.Ahlak’tan belirli bir grupta anlamında da kullanılır. Etik, iyi insanlar yetiştirilmesine katkıda adam kayırmadır. Bireyin ise alınmasından, ter�isine kadar olan belirli bir zamanda geçerli olan değer yargıları sistemi, ‘iyidir’, bulunmak için kimi bilgiler ortaya koymak biçiminde de tanımlanır. zaman içerisinde basarısı, geçmisi ve sahip oldugu nitelikler çogu ‘kötüdür’, anlaşılır. Meslek ahlakı bağlamındaki ahlak’tan kastedi- Etik davranış, insanın kimseyi kandırmamasını, başkalarına zarar zaman dikkate alınmadan hareket edilmektedir. Torpil anlayısının len, belirli bir meslekte, - özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili vermemesini, mesleğini kötüye kullanmamasını, insana insan gibi egemen oldugu isletmelerde huzurlu ve saglıklı bir çalısma bir meslekte -, uyulması gereken davranış kuralları anlaşılır. Bu davranmasını ve davranışlarının sorumluluğunu benliğinde hissetme- ortamından da, huzurlu ve saglıklı bir çalısandan da bahsetmek kurallara da, dünyanın neresinde olursa olsun (yani belirli bir sini içerir. mümkün degildir. Anket uygulanan çalısanlar da sektörde basarılı olabilmek ve kariyer/statü sahibi olabilmek için çalısma ve 20 T URİZMTR 1 Mart 2015

AMAÇ VE ÖNEMİ tecrübeden öte torpile ihtiyaç duyuldugunu belirtmislerdir. Bu her ne kadar Türkiye gerçegini yansıtsa da, çalısanlar açısından bir Son yıllarda üzerinde en çok konusulan, tartısılan, ödül ve tesvikle- savunma mekanizması olarak kullanılabilecegi de unutulmamalı- re konu olan etik ve etik içerikli is uygulamalarının temeli, esas dır. olarak çok eski dönemlere kadar uzanmaktadır. Ancak günümüzün çok boyutlu ticari iliskileri ve uluslararasılasmanın getirdikleri, etik “Bahsis”, özellikle turizm sektöründe müsterilerin duydukları konusunu çok yogun olarak gündeme tasımıstır. Giderek agırlasan memnuniyet karsısında hiçbir zorlama olmadan çalısanlara verdik- rekabet sartları, tüm isletmeleri pazar paylarını koruyabilmek leri paradır. Bahsis vermeyen veya az bahsis veren bir müsteriye ve/veya satıs hacimlerini arttırabilmek konusunda oldukça duyarlı karsı tavır takınmak, müsteriyi suçlamak ve buna göre müsteriye ve dikkatli davranmaya yöneltmektedir. Bu kapsamda düsünüldü- deger biçmek son derece yanlıs bir tutumdur. Öyle ki, çalısanlar günde, hizmet isletmeleri olan turizm isletmelerinin de talepte müsteriye yapmıs oldukları hizmetin karsılıgını zaten almaktadır- sürekliligi saglayabilmek ve tüketici beklentilerini karsılayabilmek lar. Ancak yapılan bu çalısmada çalısanlar, müsterilere verdikleri amacıyla farklı yönetsel uygulamalara önem vermeleri gerektigi bahsis dogrultusunda hizmet etmeyi, müsterileri yönlendirdikleri ortaya çıkmaktadır. magazalardan komisyon almayı etik açıdan uygun olmamasına ragmen bir hizmet sektörü olan turizmde olagan karsılamaktadır- Rekabetin hızla arttıgı 21. yüzyılda yapılan pazarlama faaliyetleri lar. müsteri odaklı olarak gerçeklesmeye baslamıs ve bu dogrultuda müsterilerin istek ve beklentilerinin karsılanması isletmeler adına Çalısanların isletmeye ait malzemeleri kendi menfaatleri dogrultu- bir zorunluluk halini almıstır. Fakat müsterilerin bu istek ve sunda kullanmayı, mesai saatleri içerisinde özel islerini halletmek beklentilerini karsılayabilmek için isletmelerin etik davranısları için is yerinden izinsiz ayrılmayı hem etik dısı, hem de profesyonel- uyulması zorunlu temel kurallar haline getirmeleri gerekmektedir. lige aykırı olmasına ragmen kabul edilebilir olarak degerlendir- Özellikle turizm gibi hizmet sektöründe faaliyet gösteren konakla- mektedirler. ma isletmelerinde, yiyecek–içecek isletmelerinde, eglence isletme- Bireylerin gelisiminde aile ve çevreden sonra en büyük role sahip lerinde ve sektörün isleyisinde en önemli görevi üstlenen seyahat olan ögretmenler, egitimin ahlaki yönünün de ögrencilere aktarıl- acentalarında müsteri ile personelin sürekli yüz yüze iliskiler masında gerekli çabayı göstermelidirler. Devleti olusturan tüm kisi içinde bulunmaları nedeniyle etik davranıslar daha da önem kazan- ve kurumlar tamamen toplumsal yozlasma ve kirlenmenin önüne makta ve etik davranıslara olan ihtiyaç artmaktadır. geçmeli, bu konuda herkesin üzerine düsen görevi yapması saglan- Son yıllarda yurtdısında isletme ve tıp literatüründe oldukça fazla malıdır. Yasalara ve toplumsal kurallara uyulmalı, toplumsal refah islenen kavramların basında gelen etik, turizm isletmelerinde ve ve huzurun korunmasına yönelik kanunların caydırıcı nitelikte on yıllarda üzerinde en çok konusulan, tartısılan, ödül ve tesvik- çevreye bağlı olmaksızın), bu mesleği yapan herkesin uyması özellikle de konaklama isletmelerinde üzerinde durulmaya olması sağlanmalıdır. lere konu olan etik ve etik içerikli is uygulamalarının temeli, esas istenir baslanan bir konu haline gelmistir. Ancak Türkçe literatürde de olarak çok eski dönemlere kadar uzanmaktadır. Ancak günümüzün çesitli sektörlerle ilgili etige yönelik yogun çalısmalar gerçeklesti- İş hayatında ahlak kavramı yerine etik, meslek etik Etik yasalar ile çok boyutlu ticari iliskileri ve uluslararasılasmanın getirdikleri, etik rilmesine ragmen, turizm sektörü incelendiginde fazla çalısmaya ilişkili olup, ahlak ilkelerine ve toplum kurallarına dayanan hukuk ile konusunu çok yogun olarak gündeme tasımıstır rastlama imkanı bulunmamaktadır. Lisansüstü çalısmalar incelen- doğrudan bağlantılıdır. Yasalar ahlak ve toplum kurallarına dayandı- diginde, bu sektörde yapılan mevcut çalısmaların da ahlak ile ilgili Günümüzde etik; insan hareketlerinin ahlaki uygulamalar dogrul- ğından etik ilkelerle hukuk kuralları kısmen örtüşür. Adalet, ödev, çalısmalarla sınırlı kaldıgı göze çarpmaktadır. tusunda düsünülmesi girisimine verilen addır. Yani; neyin dogru yükümlülük, hak gibi kavramlar hem ahlak hem hukuk alanında yer neyin yanlıs, neyin iyi neyin kötü, neyin faydalı neyin zararlı, neyin alır. Hukuk, temelde toplumsal yaşam kurallarının, insan yaşamının SONUÇ VE ÖNERİLER kabul edilebilir neyin kabul edilemez oldugunu tanımlayan kutsallığının, bireysel bütünlüğün dokunulmazlığının ve mülkiyetin Rekabetin yogunlasması ve iletisim teknolojilerinde meydana standartlardır. siyasal yetkenin tecavüzüne karşı korunmasını içerir.Etik davranış gelen gelismeler, isletmelerin ürün çesitliliginden pazarlama ve yalnızca yasal sorumluluklarla ilgili değildir. Yasal açıdan suç olmayan Son yıllarda etik ve ahlak kavramlarının birbirlerinin yerine tanıtım yöntemlerine kadar tüm faaliyetlerinde müsteri olgusunu bir konu etik olmayabilir. Etik bir konu da yasalarda yer almayabilir. kullanılmaları ya da anlam karışıklığına neden olacak biçimde ön plana çıkarmalarına ve faaliyetlerini müsteri odaklı olarak Etik uluslararası hukukta ve Birleşmiş Milletlerde de yer alır. Herkesin tanımlamalarının yapılması dikkat çekmektedir. Oysa iki kavramın gerçeklestirmeye zorlamıstır. Tüm bu gelismeler meydana gelirken işini ve görevini insanlığın yararı doğrultusunda en iyi şekilde, doğru farklı anlamlar taşıdığını ortaya koyan ve destekleyen çok sayıda etik ilkeler isletmelerin mevcudiyetlerini daha rahat bir sekilde ve tam olarak yapması ve kimseye zarar vermemesi etiğin temel çalışma bulunmaktadır. sürdürebilmek için uymak zorunda oldukları kurallar olarak ortaya alanıdır. Etik, insanın yaptıklarından ve edimlerinden vicdani bir çıkmıstır. Ahlak, bir kişinin, bir grubun, bir halkın, bir toplumsal sınıfın, bir sorumluluk alması ve kendisini içsel olarak mutlu hissetmesidir. Etik ulusun, bir kültür çevresinin vd. belli bir tarihsel dönemde yaşamı- kavramı, bir grup insanın belirli amaçlarla oluşturduğu norm bütünle- Özellikle turizm sektöründe yasanan en büyük sıkıntılardan biri na giren ve eylemlerini yönlendiren inanç, değer, norm, buyruk, ri, değeri bilinen ve ortaklaşa oluşturulmuş ölçütler ve değerler, “torpil” diye adlandırılan ve temel etik dısı davranıslardan biri olan yasak ve tasarımlar topluluğu ve ağıdır.Ahlak’tan belirli bir grupta anlamında da kullanılır. Etik, iyi insanlar yetiştirilmesine katkıda adam kayırmadır. Bireyin ise alınmasından, ter�isine kadar olan belirli bir zamanda geçerli olan değer yargıları sistemi, ‘iyidir’, bulunmak için kimi bilgiler ortaya koymak biçiminde de tanımlanır. zaman içerisinde basarısı, geçmisi ve sahip oldugu nitelikler çogu ‘kötüdür’, anlaşılır. Meslek ahlakı bağlamındaki ahlak’tan kastedi- Etik davranış, insanın kimseyi kandırmamasını, başkalarına zarar zaman dikkate alınmadan hareket edilmektedir. Torpil anlayısının len, belirli bir meslekte, - özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili vermemesini, mesleğini kötüye kullanmamasını, insana insan gibi egemen oldugu isletmelerde huzurlu ve saglıklı bir çalısma bir meslekte -, uyulması gereken davranış kuralları anlaşılır. Bu davranmasını ve davranışlarının sorumluluğunu benliğinde hissetme- ortamından da, huzurlu ve saglıklı bir çalısandan da bahsetmek kurallara da, dünyanın neresinde olursa olsun (yani belirli bir sini içerir. mümkün degildir. Anket uygulanan çalısanlar da sektörde basarılı olabilmek ve kariyer/statü sahibi olabilmek için çalısma ve SAYI 1 • 1 MART 2015 21

DOSYA pozları verdiği, etkileyici bir sloganı olan otel reklamı dikkatinizi çekiyor. Kullanılan mutluluk temasından ve etkileyici slogan- dan etkilenerek rezervasyonunuzu yaptırı- algılanabilecek mesajları içermektedir. Karabaş (2013), reklamcılı- öneriler sunulabilir. Tatil arayışları içinde olan tüketiciler, otel yorsunuz. Otele vardığınızda ise reklamda ğın gelişiminde reklam etiği hep bir tartışma konusu olduğunu rezervasyonunu yaptırdığı, uçak biletini aldığı, turunu satın aldığı yazan ‘denize sıfır km’ ibaresinin bir vurgularken, tartışmanın reklamcılık faaliyetlerinin özgürlük işletmeleri araştırmadan sadece reklamlarına bakarak tatil istekle- kandırmaca olduğunu ve sahilin aslında 1 içinde yapılması isteminden doğduğunu ancak bu özgürlüğün rini eyleme dönüştürmemeliler. Eğer tüketicilerin konaklama Turzmde Tüketclern Bu örnekler ışığında Tüketicinin Korunma- ğini ve denetleme kurullarının kurulduğunu da eklemektedir. işletmelerin yayınlandığı Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın internet km uzakta olduğunu keşfediyorsunuz. reklam etiğini içine alması gerekliliğini birçok ülkede kabul edildi- işletmelerinin sınıf ve kategorileri ile ilgili şüpheleri var ise belgeli sitesi ve Tüketici Bilgi Sistemi (TÜBİS) üzerinden işletmeleri Reklam etiğinde dikkate alınabilecek konular radyo, televizyon, sı ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü'nün gazete, dergi, internet sitesi, broşür, açık hava vb. mecralarda ihlal kontrol edebilmektedirler. Bu bilgi edinme hizmeti sayesinde 2012'de en fazla ceza verdiği sektörün Blglendrlmes ve turizm olmasına şaşırmamak gerekmekte- edildiğinde tüketicilerin başvuracağı merci Gümrük ve Ticaret tüketiciler kendilerine vaad edilen tatil hizmetinin ne derece de yerine getirilip getirilemeyeceğine dair çıkarımlarda bulunabilirler. Bakanlığı bünyesinde oluşturulmuş olan Reklam Kurulu'dur. dir. Reklamlarında otelin sınıf ve yıldız Konaklama işletmeleri bağlamında düşünüldüğünde ise, Kültür ve Turizm sektörünün canlandıran, ülke turizmi ve dolayısıyla ekono- kategorilerine ilişkin yanlış bilgilendirme, misine olumlu katkılar yapan reklamlar artık geleneksel iletişim Turizm Bakanlığı’ndan belgeli tesislerce yanıltıcı tanıtım yapıldığı- aldatma yapan otellere ceza kesilirken yine Reklam Etğ aynı yıl en fazla yayın durdurma cezası arayış, kaçış ihtiyaçlarına yönelen fotoğraf- • Tesislerin �iziksel özelliklerinin (denize nın belirlenmesi halinde Kültür ve Turizm Bakanlığımızca idari kanallarından çıkarak teknolojik tabanlı iletişim araçlarına da olan mesafesi, odaların özellikleri, vb.) lar ve sloganlar kullanarak, duygularını ve yansımaktadır. Tüketiciler gitmeyi düşündükleri konaklama yaptırım uygularken, Turizm Belgesi bulunmayan tesislerin yanıltı- verilen sektör turizm sektörü olmuştur hislerini tetiklediği için tüketicilerinin yanlış aktarılması, işletmeleriyle ilgili web tabanlı uygulamalar ile tripadvisor.com, cı tanıtımına ilişkin işlemler ilgili mevzuat uyarınca Gümrük ve (www.turizmtrend.com). Turizm sektörün- içgüdüsel satın alma eğilimlerinin eyleme stayz.com.au, hostelworld.com.au, eatability.com.au, truelocal.- Ticaret Bakanlığı’nca yürütülmektedir (Korkmaz, 2013). Seyahat de satın alma eylemi ürünler somut olarak görülmeden ya da dokunulmadan yapıldığı dönüştüren reklamlar olabilmektedir. • Müşterinin ödeyeceği �iyatın gerçeği acentelerinin reklamlarında taahhüt edilen ya da olması gereken com.au, igougo.com, lonelyplanet.com, virtualtourist.com gibi yansıtmaması ya da eksik �iyat bilgilendiril- Tüketicinin bilgilendirilmesi bağlamında hizmetlerin aksaması ya da eksik yerine getirilmesi hallerinde seyahat ve konaklama yorum sitelerine bakarak anında bilgi alabil- için, reklamların satın alma eylemleri mesinin yapılması, reklam etiğinde dikkat edilmesi gereken TÜRSAB’ın (Türkiye Seyahat Acentaları Birliği) sitesinde belirttiği mektedirler. Bu sitelerin uygulamalarının akıllı telefonlara da üzerindeki etkisi diğer sektörlere göre temel hususlar arasında tüketiciye aktarı- • Turizm belgesi olmayan tesisin kendisini üzere TÜRSAB Turizm Tüketicileri Talepleri Değerlendirme sığdırıldığı göz önünde bulundurulursa sorgulamaktan kaçınma- Akdenz Ünverstes Turzm Fakültes Yrd. Doç. Dr. F. Özlem GÜZEL alma eylemlerini olumlu veya olumsuz lere yönelik sunulan bilgilerin doğruluğu racak şekilde tanıtması, de yararlanılacak bir kaynak niteliğindedir ve TÜRSAB’a başvurma- göz ardı edilemez bir durum halini almaktadır. Ayrıca tüketiciler, daha etkili olabilmektedir. Saylan ve Çaylı özel nitelikte tesis olduğu izlenimi uyandı- lan mesajların içeriği ve ürünlere/hizmet- yan tüketicilerin bu kez işletmelerin kötü reklamını yayma gerçeği Çizelgesi, tüketicilerin bedel iade taleplerinin değerlendirilmesin- da (2011) reklamların turistlerin satın yer almaktadır. Reklamın bilgilendirme ları gerekmektedir. rezervasyon yaptırdıkları tesisleri diğer reklam mecralarında da • Tesislerce ülke ve destinasyonun imajını olarak etkilediklerini vurgularken, turizm fonksiyonu bazen kötü uygulamalarla kıyaslama yaparak ve ya tatil şikâyet sitelerine de bakarak reklam- zedeleyen/yanıltıcı tanıtımın yapılması, reklamlarının tüketiciler üzerinde etkileri- SONUÇ VE ÖNERİLER aldatıcı ve yanıltıcı reklamlara dönüşmek- ların gerçeği ne kadar yansıttığını keşfedebilirler. İşte bu noktada nin akademisyenler üzerine yaptıkları • Paket tur içeriğinde dahil olmayan tedir (Yahyaoğlu ve Korkmaz, 2011). “Reklamın iyisi, kötüsü vardır” felsefesinden yola çıkarak işletme- gerek konaklama işletmeleri gerekse seyahat işletmeleri geleneksel araştırmada turizm reklamlarının tüketici- Konaklama ve seyahat işletmeleri göz hizmetlerin reklamlarda dahil olarak yansı- lerin tatile çıkma isteğini uyandırdığını önüne alındığında internet sitelerinde, reklam uygulamalarında dürüstlük, yanıltıcı olmama, doğru bilgi vaadlerini etik kurallar dahilin de hazırlayarak öncelikle güvene keşfetmişlerdir. Avcıkurt (2010), turizm satış kataloglarında, broşürlerde, yazılı ve aktarma gibi etik değerleri, işletme felsefelerinin temeli yapmalı- dayalı işletme felsefelerini yansıtmalı ve sonrasında farklı mecra- • Paket tur içeriğinde yer alan unsurların sektöründe reklamcılığın başarıya ulaşması görsel medyada müşterileri aldatıcı ve lardaki marka itibarlarını korumalıdırlar. Yine seyahat işletmeleri dırlar. Aldatıcı ve etik dışı öğeleri barındıran reklamların varlığı için bir takım ilkelerden bahsetmektedir. (otobüs özellikleri, turların ücretleri vb.) yanıltıcı reklamların içeriklerine birkaç tılması, ler, kısa vade de günü kurtarma yerine, uzun vadeli düşünüp ve modern iletişim kanallarında verdikleri reklamların içerik ve ve konaklama işletmelerinin uluslar arası ölçekte çalıştıkları gerçe- turistlerin beklentilerinin maddi ve manevi olarak zarar görmesine Bunlar; reklamların tüketiciye güven gerçeğe aykırı olarak yansıtılması, örnek vermek gerekirse şu maddeler yol açarken, ülke turizminin de kayıplara uğramasına neden olmak- ği düşünüldüğünde ise hedef kitleleri doğrultusunda kültürel vermesi, inandırıcı olması, ikna etmek sıralanabilir; • Paket tur güzergahının gerçeği yansıtma- tadır. Bu noktada hem turistler hem de işletmeler bağlamında farklılıkları da baz alarak farklılaştırılmış ve gerçeği yansıtan yerine bilgi vermeye yönelik olması, dikkat olsuzluk, genel olarak kamu gör İ letişim teknolojilerinin tüketici hayatının her aşamasında yer kitleyi oluşturanları bilgilendirmek veya ikna etmek amacıyla çekici ve ilgi uyandırıcı olması, yazı, resim • Turizm İşletme Belgesine sahip • işletme- yacak şekilde ilan edilmesi. vaadlerle reklam kampanyaları hazırlamalıdır. nin kamu yetkisi ve kaynakların aldığı günümüz dünyasında yalnızca kaliteli ve nitelikli üretim reklam verenler tarafından herhangi bir mecrada yazılı, görsel, ve sembollerde estetiğe, kaliteye önem lerin tesislerinin tanıtım ve pazarlamala- Örneklerde görüldüğü üzere reklamlar, KAYNAKÇA ra aykırı olarak kişisel, eş yapmak işletmelerin başarısı için yeterli değildir. Önemli olan işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen pazarlama iletişimi verilmesi şeklinde özetlenebilir. Cooper rında ‘yıldız’ simgesini kullanmaları, yapısı gereği yanıltıcı, aldatıcı, gizli veya arkadaş ve hemşerilerinin çıka işletmelerin tüketiciler ile sağlıklı ve etkili bir iletişim ağı kurarak niteliğindeki duyurulardır. Ve bu duyurularda yine kanunda 61/3 AKTUĞLU, I. (2006). Tüketicinin Bilgilendirilmesi Sürecinde Reklam Etiği, Küresel İletişim Dergisi, 2; (1993) reklamların geleneksel rollerinin örtülü nitelik taşıyabilen, haksız rekabete 1-20. kullanmalarıdır. Bu anlamda yo ürün ve hizmetlerinin özelliklerini, �iyatlarını, sundukları değerleri maddesi uyarınca tüketiciyi aldatıcı veya onun tecrübe ve bilgi • Tesislerin türü ve niteliğini belirten sınıf (hatırlatma, ikna etme, bilgilendirme, yol açabilen bir araç olabilmektedir (Kara- AVCIKURT, C. (2010). Turizmde Tanıtma ve Satış Geliştirme, 3. Baskı, Değişim Yayınları, İstanbul. rüşvet, müşterileriyle paylaşmaları ve bu paylaşımlar neticesinde tüketici- noksanlıklarını istismar edici, can ve mal güvenliğini tehlikeye kategorilerine ilişkin tüketicilere yanlış destekleme) yanında tüketicilerin istek, baş, 2013). Reklamda etik değerlerin COOPER, R. G. (1993). Winning at New Products –Accelerating the Process from Idea to Launch, 2 içerikli leri kendilerine çekebilme kabiliyetleridir. Tüketicilerin bilgilendi- düşürücü, şiddet hareketlerini ve suç işlemeyi özendirici, kamu bilgi verilmesi, tercih ve tutumlarını da şekillendirme kontrolüne bağlı olarak tüketicinin bilgilen- Nd Ed., MA: Perseus Boks. arkadaş ve siyasi kayırmacılık rilmesi açısından en çok tercih edilen iletişim yöntemi olarak sağlığını bozucu, hastaları, yaşlıları, çocukları ve engellileri istismar rolleri üzerinde durmaktadır. İşte bu nokta- • Tesislerin sundukları pansiyon (yarım, dirilmesi sürecinde özellikle doğru bilgi nışma içerikli yolsuzluklar” olma reklam uygulamalarına işaret eden Aktuğlu (2006), reklamları bir edici ticari reklamların yapılmasının yasak olduğu belirtilmektedir KARABAŞ, S. (2013). Pazarlama İletişim Aracı Olarak Tüketicilerin Reklam Denetimine Karşı da turizm reklamları insanların dinlenme, tam vb.) bilgilerinin yanlış aktarılması, aktarımı, tüketicinin bu bilgileri kendi içsel Tutumları: Reklam Etiği, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, tür ürününün bir bedel karşılığında kitle iletişim araçlarının kullanımı (Resmi gazete, sayi: 28835). Tüketicilere reklam aracılığı ile verile- 3(1); 143-157. sürecinden geçirerek rahatlıkla çözümleye- denildiğinde birinci türü olan ma ile belirlenen hedef kitlelere duyurulması ve istenilen yönde tutum cek bilgi ve mesajlarda; tüketici haklarına riayet etmek, yanlış KORKMAZ, M. (2013). Yanıltıcı Tanıtımın Turizm Sektörüne Etkileri, http://www.turizmhaberleri.- bilmesi ve yorumlayabilmesine olanak com/koseyazisi.asp?ID=2398, Erişim Tarihi: 15.01.2015. li olanı daha çok akla gelmektedi ve davranışların oluşturulmasını sağlayan uygulamalar olarak anlamaları önlemek ve haksız rekabete yol açacak girişimleri engel- tanıyan reklam mesajlarının oluşturulması- SAYLAN, U ve ÇAYLI, B. (2011). Turizm Reklamlarının Tüketiciler Üzerindeki Etkileri, I. Uluslar arası ğun tanımlamaktadır. Ancak sürdürülebilir rekabetin sağlanması ise lemek üzere reklam etiği adına önemli rol oynayan unsurlardır IV. Ulusal Eğirdir Turizm Sempozyumu ve Göller Bölgesi Değerleri Çalıştayı, 1-4 Aralık, Süleyman nın önemine işaret eden Aktuğlu (2006), yatmaktadır. Kamu görevlilerind işletmelerin kendilerine çektikleri ve olumlu satın alma eylemi (Karabaş, 2013). Ancak söz konusu sektör soyut ve hayali ürünlerin Demirel Üniversitesi, Eğirdir Meslek Yüksekokulu, Eğirdir-Isparta. tüketicinin bilgilendirilmesi sürecinde yararına (çıkarına) göre davra sergilemeye ikna ettikleri tüketicilere sundukları vaadleri gerçek- satıldığı turizm sektörü olduğunda reklamlarda etik ilkelerin ihlal YAHYAOĞLU, G. ve KORKMAZ, M. (2011). Aldatıcı Reklamların Tüketici Üzerindeki Etkilerinin reklam etiğinde dikkate alınabilecek Rekabet Hukuku Açısından Değerlendirilmesi, Akademik Bakış Dergisi, 24; 1-35. beklenir. Kamu görevlileri leştirebilme becerileri ve istekleridir. Tüketici haklarının alt yapısı- edilmesi örnekleri ortaya çıkabilmektedir. Örneğin; konular olarak şu başlıkları sırlamaktadır; Resmi Gazete, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, sayi: 28835, http://www.resmigazete.- çıkar nın oluşturulması kapsamında Aktuğlu’nun da (2006), vurguladığı gov.tr/eskiler/2013/11/20131128-1.htm, Erişim Tarihi: 08.02.2015. …internette kullandığınız sosyal medya kanalının kenarında bir aldatıcı reklamlar, karşılaştırmalı reklam- yolsuzluğu doğuran temel faktö gibi günümüz pazarlama çevresinde işletmelerin örgütsel çevrele- htt p://www .turizmdeb usabah.com/haber l er/r ekl am-k urulu-aldati - yurt dışı turu reklamı sizi seyahat acentesinin sitesine yönlendiri- lar, tanıklı reklamlar, gizli ya da bilinçaltı türlü yolsuzluk, kural-yasa ih riyle olan iletişimlerinde tüketicilerin doğru bilgilendirilmesi ve ci-tanitimlardan-uzak-durun-51780.html, Erişim Tarihi: 08.02.2015. yor. Konaklama, ulaşım, rehberlik ve tur hizmetlerinin dahil olduğu reklamları, reklamda çocukların ve gibi aynı zamanda da etik dı tüketicinin korunması ilkesinin yerine getirilmesi işletmelerin Turizm Sektörü Yine Birinci Oldu Ama…http://www.turizmtrend.com/haberler/turizm/turizm-sek- bu tur reklamını görünce yalnız yurt dışına gitmekten korktuğunu- kadın/erkek cinselliğinin kullanımı. Özetle toru-yine-birinci-oldu-ama-5484.html, Erişim Tarihi: 08.02.2015. ihlalidir. temel görev alanlarından birisidir. 28 Kasım 2013 tarihinde resmi zu göz önünde bulundurup hemen tur rezervasyonunuzu yaptırı- aldatıcı reklamlar doğru olmayan bilgileri, TÜRSAB Turizm Tüketicileri Talepleri Değerlendirme Çizelgesi (Çizelge), http://www.tursa- gazetede yayınlanan 6502 sayılı “Tüketicinin Korunması Hakkında b.org.tr/tr/mevzuat/ilkeler/tursab-turizm-tuketici-taleplerini-degerlendirme-cizelgesi_64.html, Türkçe’ d yorsunuz. İlk ülkeye vardığınızda ise size ücretsiz olarak yansıtılan karşılaştırmalı reklam, rakip ürün bilgileri- Kanun” içinde Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar başlığı Erişim Tarihi: 08.02.2015 bir kavram olarak “yozlaşma” yerel turlar için aslında ödeme yapmanız gerektiğini öğreniyorsu- ni, tanıklı reklam oyuncu veya ünlülerin altında yer alan Madde 61/1 maddesi uyarınca belirtildiği üzere kullanılmaktadır. Yozlaşma (cor nuz. ürünleri kullanıyor görüntüsüne ve tanıklı- ticari reklam, ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olarak; bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lı ğına, bilinçaltı reklam bilinçaltı düzeyde bir mal veya hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, hedef …hafta sonu gazete ekinizde yer alan içinde bir ailenin mutluluk dürüstlüğünü kaybetmek anlamınd 22 T URİZMTR 1 Mart 2015 Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk bir nitelik gösterir. anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi

pozları verdiği, etkileyici bir sloganı olan …HAFTA SONU GAZETE EKİNİZDE YER ALAN İÇİNDE BİR AİLENIN otel reklamı dikkatinizi çekiyor. Kullanılan MUTLULUK POZLARI VERDİĞİ, ETKİLEYİCİ BİR SLOGANI OLAN OTEL mutluluk temasından ve etkileyici slogan- REKLAMI DİKKATİNİZİ ÇEKİYOR. KULLANILAN MUTLULUK TEMASINDAN dan etkilenerek rezervasyonunuzu yaptırı- algılanabilecek mesajları içermektedir. Karabaş (2013), reklamcılı- öneriler sunulabilir. Tatil arayışları içinde olan tüketiciler, otel VE ETKİLEYİCİ SLOGANDAN ETKİLENEREK REZERVASYONUNUZU YAPTI- yorsunuz. Otele vardığınızda ise reklamda ğın gelişiminde reklam etiği hep bir tartışma konusu olduğunu rezervasyonunu yaptırdığı, uçak biletini aldığı, turunu satın aldığı RIYORSUNUZ. OTELE VARDIĞINIZDA İSE REKLAMDA YAZAN ‘DENİZE yazan ‘denize sıfır km’ ibaresinin bir SIFIR KM’ İBARESININ BIR KANDIRMACA OLDUĞUNU VE SAHİLİN ASLIN- vurgularken, tartışmanın reklamcılık faaliyetlerinin özgürlük işletmeleri araştırmadan sadece reklamlarına bakarak tatil istekle- kandırmaca olduğunu ve sahilin aslında 1 DA 1 KM UZAKTA OLDUĞUNU KEFEDİYORSUNUZ. içinde yapılması isteminden doğduğunu ancak bu özgürlüğün rini eyleme dönüştürmemeliler. Eğer tüketicilerin konaklama km uzakta olduğunu keşfediyorsunuz. reklam etiğini içine alması gerekliliğini birçok ülkede kabul edildi- işletmelerinin sınıf ve kategorileri ile ilgili şüpheleri var ise belgeli ğini ve denetleme kurullarının kurulduğunu da eklemektedir. işletmelerin yayınlandığı Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın internet Bu örnekler ışığında Tüketicinin Korunma- Reklam etiğinde dikkate alınabilecek konular radyo, televizyon, sitesi ve Tüketici Bilgi Sistemi (TÜBİS) üzerinden işletmeleri sı ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü'nün gazete, dergi, internet sitesi, broşür, açık hava vb. mecralarda ihlal kontrol edebilmektedirler. Bu bilgi edinme hizmeti sayesinde 2012'de en fazla ceza verdiği sektörün edildiğinde tüketicilerin başvuracağı merci Gümrük ve Ticaret tüketiciler kendilerine vaad edilen tatil hizmetinin ne derece de turizm olmasına şaşırmamak gerekmekte- Bakanlığı bünyesinde oluşturulmuş olan Reklam Kurulu'dur. yerine getirilip getirilemeyeceğine dair çıkarımlarda bulunabilirler. dir. Reklamlarında otelin sınıf ve yıldız Konaklama işletmeleri bağlamında düşünüldüğünde ise, Kültür ve Turizm sektörünün canlandıran, ülke turizmi ve dolayısıyla ekono- kategorilerine ilişkin yanlış bilgilendirme, Turizm Bakanlığı’ndan belgeli tesislerce yanıltıcı tanıtım yapıldığı- misine olumlu katkılar yapan reklamlar artık geleneksel iletişim aldatma yapan otellere ceza kesilirken yine arayış, kaçış ihtiyaçlarına yönelen fotoğraf- • Tesislerin �iziksel özelliklerinin (denize nın belirlenmesi halinde Kültür ve Turizm Bakanlığımızca idari kanallarından çıkarak teknolojik tabanlı iletişim araçlarına da aynı yıl en fazla yayın durdurma cezası lar ve sloganlar kullanarak, duygularını ve olan mesafesi, odaların özellikleri, vb.) yaptırım uygularken, Turizm Belgesi bulunmayan tesislerin yanıltı- yansımaktadır. Tüketiciler gitmeyi düşündükleri konaklama verilen sektör turizm sektörü olmuştur hislerini tetiklediği için tüketicilerinin yanlış aktarılması, cı tanıtımına ilişkin işlemler ilgili mevzuat uyarınca Gümrük ve işletmeleriyle ilgili web tabanlı uygulamalar ile tripadvisor.com, (www.turizmtrend.com). Turizm sektörün- içgüdüsel satın alma eğilimlerinin eyleme Ticaret Bakanlığı’nca yürütülmektedir (Korkmaz, 2013). Seyahat stayz.com.au, hostelworld.com.au, eatability.com.au, truelocal.- de satın alma eylemi ürünler somut olarak • Müşterinin ödeyeceği �iyatın gerçeği dönüştüren reklamlar olabilmektedir. acentelerinin reklamlarında taahhüt edilen ya da olması gereken com.au, igougo.com, lonelyplanet.com, virtualtourist.com gibi görülmeden ya da dokunulmadan yapıldığı yansıtmaması ya da eksik �iyat bilgilendiril- Tüketicinin bilgilendirilmesi bağlamında hizmetlerin aksaması ya da eksik yerine getirilmesi hallerinde seyahat ve konaklama yorum sitelerine bakarak anında bilgi alabil- için, reklamların satın alma eylemleri mesinin yapılması, reklam etiğinde dikkat edilmesi gereken TÜRSAB’ın (Türkiye Seyahat Acentaları Birliği) sitesinde belirttiği mektedirler. Bu sitelerin uygulamalarının akıllı telefonlara da üzerindeki etkisi diğer sektörlere göre temel hususlar arasında tüketiciye aktarı- • Turizm belgesi olmayan tesisin kendisini üzere TÜRSAB Turizm Tüketicileri Talepleri Değerlendirme sığdırıldığı göz önünde bulundurulursa sorgulamaktan kaçınma- daha etkili olabilmektedir. Saylan ve Çaylı lan mesajların içeriği ve ürünlere/hizmet- özel nitelikte tesis olduğu izlenimi uyandı- Çizelgesi, tüketicilerin bedel iade taleplerinin değerlendirilmesin- yan tüketicilerin bu kez işletmelerin kötü reklamını yayma gerçeği da (2011) reklamların turistlerin satın lere yönelik sunulan bilgilerin doğruluğu racak şekilde tanıtması, de yararlanılacak bir kaynak niteliğindedir ve TÜRSAB’a başvurma- göz ardı edilemez bir durum halini almaktadır. Ayrıca tüketiciler, alma eylemlerini olumlu veya olumsuz yer almaktadır. Reklamın bilgilendirme ları gerekmektedir. rezervasyon yaptırdıkları tesisleri diğer reklam mecralarında da olarak etkilediklerini vurgularken, turizm • Tesislerce ülke ve destinasyonun imajını fonksiyonu bazen kötü uygulamalarla kıyaslama yaparak ve ya tatil şikâyet sitelerine de bakarak reklam- reklamlarının tüketiciler üzerinde etkileri- zedeleyen/yanıltıcı tanıtımın yapılması, SONUÇ VE ÖNERİLER aldatıcı ve yanıltıcı reklamlara dönüşmek- ların gerçeği ne kadar yansıttığını keşfedebilirler. İşte bu noktada nin akademisyenler üzerine yaptıkları tedir (Yahyaoğlu ve Korkmaz, 2011). • Paket tur içeriğinde dahil olmayan “Reklamın iyisi, kötüsü vardır” felsefesinden yola çıkarak işletme- gerek konaklama işletmeleri gerekse seyahat işletmeleri geleneksel araştırmada turizm reklamlarının tüketici- Konaklama ve seyahat işletmeleri göz hizmetlerin reklamlarda dahil olarak yansı- ler, kısa vade de günü kurtarma yerine, uzun vadeli düşünüp ve modern iletişim kanallarında verdikleri reklamların içerik ve lerin tatile çıkma isteğini uyandırdığını önüne alındığında internet sitelerinde, tılması, reklam uygulamalarında dürüstlük, yanıltıcı olmama, doğru bilgi vaadlerini etik kurallar dahilin de hazırlayarak öncelikle güvene keşfetmişlerdir. Avcıkurt (2010), turizm satış kataloglarında, broşürlerde, yazılı ve aktarma gibi etik değerleri, işletme felsefelerinin temeli yapmalı- dayalı işletme felsefelerini yansıtmalı ve sonrasında farklı mecra- sektöründe reklamcılığın başarıya ulaşması • Paket tur içeriğinde yer alan unsurların görsel medyada müşterileri aldatıcı ve dırlar. Aldatıcı ve etik dışı öğeleri barındıran reklamların varlığı lardaki marka itibarlarını korumalıdırlar. Yine seyahat işletmeleri için bir takım ilkelerden bahsetmektedir. (otobüs özellikleri, turların ücretleri vb.) yanıltıcı reklamların içeriklerine birkaç turistlerin beklentilerinin maddi ve manevi olarak zarar görmesine ve konaklama işletmelerinin uluslar arası ölçekte çalıştıkları gerçe- Bunlar; reklamların tüketiciye güven gerçeğe aykırı olarak yansıtılması, örnek vermek gerekirse şu maddeler yol açarken, ülke turizminin de kayıplara uğramasına neden olmak- ği düşünüldüğünde ise hedef kitleleri doğrultusunda kültürel vermesi, inandırıcı olması, ikna etmek sıralanabilir; • Paket tur güzergahının gerçeği yansıtma- tadır. Bu noktada hem turistler hem de işletmeler bağlamında farklılıkları da baz alarak farklılaştırılmış ve gerçeği yansıtan yerine bilgi vermeye yönelik olması, dikkat olsuzluk, genel olarak kamu görevlileri- Yozlaşma, kamu görevlilerinin hizmetleri etik yapıları zayıf ülkeler bundan daha çok letişim teknolojilerinin tüketici hayatının her aşamasında yer kitleyi oluşturanları bilgilendirmek veya ikna etmek amacıyla yacak şekilde ilan edilmesi. vaadlerle reklam kampanyaları hazırlamalıdır. çekici ve ilgi uyandırıcı olması, yazı, resim • Turizm İşletme Belgesine sahip • işletme- nin kamu yetkisi ve kaynaklarını, yasala- yürütürken yasalara ve hizmet standartla- etkilenmişlerdir. Günümüzde yolsuzluk, aldığı günümüz dünyasında yalnızca kaliteli ve nitelikli üretim reklam verenler tarafından herhangi bir mecrada yazılı, görsel, ve sembollerde estetiğe, kaliteye önem lerin tesislerinin tanıtım ve pazarlamala- Örneklerde görüldüğü üzere reklamlar, KAYNAKÇA ra aykırı olarak kişisel, eş dost, akraba, rına uymamanın yanında, etik ilkelere ülkelerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, yapmak işletmelerin başarısı için yeterli değildir. Önemli olan işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen pazarlama iletişimi verilmesi şeklinde özetlenebilir. Cooper rında ‘yıldız’ simgesini kullanmaları, yapısı gereği yanıltıcı, aldatıcı, gizli veya arkadaş ve hemşerilerinin çıkarları için uymamayı da içeren bir kavramdır. Sorum- çok tara�lı ve küresel bir boyut kazanmıştır. işletmelerin tüketiciler ile sağlıklı ve etkili bir iletişim ağı kurarak niteliğindeki duyurulardır. Ve bu duyurularda yine kanunda 61/3 AKTUĞLU, I. (2006). Tüketicinin Bilgilendirilmesi Sürecinde Reklam Etiği, Küresel İletişim Dergisi, 2; (1993) reklamların geleneksel rollerinin örtülü nitelik taşıyabilen, haksız rekabete 1-20. kullanmalarıdır. Bu anlamda yolsuzluğun, luluktan kaçma, sorumluluğu yayma, Dünya Bankasının tahminlerine göre, her ürün ve hizmetlerinin özelliklerini, �iyatlarını, sundukları değerleri maddesi uyarınca tüketiciyi aldatıcı veya onun tecrübe ve bilgi • Tesislerin türü ve niteliğini belirten sınıf (hatırlatma, ikna etme, bilgilendirme, yol açabilen bir araç olabilmektedir (Kara- AVCIKURT, C. (2010). Turizmde Tanıtma ve Satış Geliştirme, 3. Baskı, Değişim Yayınları, İstanbul. rüşvet, zimmet ve irtikâp gibi “maddi gereksiz gecikmeler, bilgi saklamak, yıl ticari işlemlerde 80 milyar dolar rüşv müşterileriyle paylaşmaları ve bu paylaşımlar neticesinde tüketici- noksanlıklarını istismar edici, can ve mal güvenliğini tehlikeye kategorilerine ilişkin tüketicilere yanlış destekleme) yanında tüketicilerin istek, baş, 2013). Reklamda etik değerlerin COOPER, R. G. (1993). Winning at New Products –Accelerating the Process from Idea to Launch, 2 içerikli olan yolsuzluklar” ile akraba, yetersiz bilgilendirme ve hazırlanma, mesai ödenmektedir. leri kendilerine çekebilme kabiliyetleridir. Tüketicilerin bilgilendi- düşürücü, şiddet hareketlerini ve suç işlemeyi özendirici, kamu bilgi verilmesi, tercih ve tutumlarını da şekillendirme kontrolüne bağlı olarak tüketicinin bilgilen- Nd Ed., MA: Perseus Boks. arkadaş ve siyasi kayırmacılık gibi “daya- arkadaşlarını koruma gibi kötü yönetim rilmesi açısından en çok tercih edilen iletişim yöntemi olarak sağlığını bozucu, hastaları, yaşlıları, çocukları ve engellileri istismar Uluslar Arası Saydamlık Örgütünün 2009 rolleri üzerinde durmaktadır. İşte bu nokta- • Tesislerin sundukları pansiyon (yarım, dirilmesi sürecinde özellikle doğru bilgi nışma içerikli yolsuzluklar” olmak üzere iki biçimleri, bir yolsuzluk olarak kabul reklam uygulamalarına işaret eden Aktuğlu (2006), reklamları bir edici ticari reklamların yapılmasının yasak olduğu belirtilmektedir KARABAŞ, S. (2013). Pazarlama İletişim Aracı Olarak Tüketicilerin Reklam Denetimine Karşı yılı verilerine göre, her 5 özel sektör da turizm reklamları insanların dinlenme, tam vb.) bilgilerinin yanlış aktarılması, aktarımı, tüketicinin bu bilgileri kendi içsel Tutumları: Reklam Etiği, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, türü bulunmaktadır. Genellikle yolsuzluk edilmediği halde yozlaşma türleri içinde ürününün bir bedel karşılığında kitle iletişim araçlarının kullanımı (Resmi gazete, sayi: 28835). Tüketicilere reklam aracılığı ile verile- 3(1); 143-157. yöneticisinin 2’si, kamu kurumlarında iş sürecinden geçirerek rahatlıkla çözümleye- denildiğinde birinci türü olan maddi içerik- değerlendirirler. Yönetimde yozlaşma, ile belirlenen hedef kitlelere duyurulması ve istenilen yönde tutum cek bilgi ve mesajlarda; tüketici haklarına riayet etmek, yanlış KORKMAZ, M. (2013). Yanıltıcı Tanıtımın Turizm Sektörüne Etkileri, http://www.turizmhaberleri.- yaparken kendilerinden rüşvet teklif edildi- bilmesi ve yorumlayabilmesine olanak com/koseyazisi.asp?ID=2398, Erişim Tarihi: 15.01.2015. li olanı daha çok akla gelmektedir. Yolsuzlu- kamu görevlilerinin gerek kendi inisiyatif- ve davranışların oluşturulmasını sağlayan uygulamalar olarak anlamaları önlemek ve haksız rekabete yol açacak girişimleri engel- ğini belirtmiştir. Aynı yöneticilerin yarısı, tanıyan reklam mesajlarının oluşturulması- SAYLAN, U ve ÇAYLI, B. (2011). Turizm Reklamlarının Tüketiciler Üzerindeki Etkileri, I. Uluslar arası ğun temelinde kişisel çıkar gözetmek leriyle gerekse hizmetten yararlananların tanımlamaktadır. Ancak sürdürülebilir rekabetin sağlanması ise lemek üzere reklam etiği adına önemli rol oynayan unsurlardır IV. Ulusal Eğirdir Turizm Sempozyumu ve Göller Bölgesi Değerleri Çalıştayı, 1-4 Aralık, Süleyman rüşvetten dolayı projelerin maliyetinin en nın önemine işaret eden Aktuğlu (2006), yatmaktadır. Kamu görevlilerinden kamu teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku işletmelerin kendilerine çektikleri ve olumlu satın alma eylemi (Karabaş, 2013). Ancak söz konusu sektör soyut ve hayali ürünlerin Demirel Üniversitesi, Eğirdir Meslek Yüksekokulu, Eğirdir-Isparta. az %10 arttığını ifade etmiştir. Her 5 tüketicinin bilgilendirilmesi sürecinde yararına (çıkarına) göre davranmaları ihlal edecek şekilde, özel çıkar, tercih, sergilemeye ikna ettikleri tüketicilere sundukları vaadleri gerçek- satıldığı turizm sektörü olduğunda reklamlarda etik ilkelerin ihlal YAHYAOĞLU, G. ve KORKMAZ, M. (2011). Aldatıcı Reklamların Tüketici Üzerindeki Etkilerinin yöneticiden 1’i, rakip �irmanın kamu sektö- reklam etiğinde dikkate alınabilecek Rekabet Hukuku Açısından Değerlendirilmesi, Akademik Bakış Dergisi, 24; 1-35. beklenir. Kamu görevlilerinin kamusal prestij veya belirli bir grubun çıkarı için leştirebilme becerileri ve istekleridir. Tüketici haklarının alt yapısı- edilmesi örnekleri ortaya çıkabilmektedir. Örneğin; rüne vermiş olduğu daha fazla rüşvet konular olarak şu başlıkları sırlamaktadır; Resmi Gazete, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, sayi: 28835, http://www.resmigazete.- çıkar yerine özel çıkar peşinde koşmaları, kamusal gücü kullanarak ortaya koydukları nın oluşturulması kapsamında Aktuğlu’nun da (2006), vurguladığı gov.tr/eskiler/2013/11/20131128-1.htm, Erişim Tarihi: 08.02.2015. miktarından dolayı iş yerlerini kapatmak …internette kullandığınız sosyal medya kanalının kenarında bir aldatıcı reklamlar, karşılaştırmalı reklam- yolsuzluğu doğuran temel faktördür. Her her türlü davranış ve yöntemdir. gibi günümüz pazarlama çevresinde işletmelerin örgütsel çevrele- htt p://www .turizmdeb usabah.com/haber l er/r ekl am-k urulu-aldati - zorunda kalmışlardır. Kendileriyle mülakat yurt dışı turu reklamı sizi seyahat acentesinin sitesine yönlendiri- lar, tanıklı reklamlar, gizli ya da bilinçaltı türlü yolsuzluk, kural-yasa ihlali olduğu riyle olan iletişimlerinde tüketicilerin doğru bilgilendirilmesi ve ci-tanitimlardan-uzak-durun-51780.html, Erişim Tarihi: 08.02.2015. Tarihin her döneminde yolsuzluk, toplum- yapılan halkın yarısı, özel sektörün yolsuz- yor. Konaklama, ulaşım, rehberlik ve tur hizmetlerinin dahil olduğu reklamları, reklamda çocukların ve gibi aynı zamanda da etik dışıdır ve etik tüketicinin korunması ilkesinin yerine getirilmesi işletmelerin Turizm Sektörü Yine Birinci Oldu Ama…http://www.turizmtrend.com/haberler/turizm/turizm-sek- ların ve yönetimlerin temel gündem luk yaptığını vurgulamaktadır. Bu oran, 5 bu tur reklamını görünce yalnız yurt dışına gitmekten korktuğunu- kadın/erkek cinselliğinin kullanımı. Özetle toru-yine-birinci-oldu-ama-5484.html, Erişim Tarihi: 08.02.2015. ihlalidir. temel görev alanlarından birisidir. 28 Kasım 2013 tarihinde resmi maddelerinin başında yer almıştır. 20. yıl önce yapılan araştırmaya göre % 8 zu göz önünde bulundurup hemen tur rezervasyonunuzu yaptırı- aldatıcı reklamlar doğru olmayan bilgileri, TÜRSAB Turizm Tüketicileri Talepleri Değerlendirme Çizelgesi (Çizelge), http://www.tursa- gazetede yayınlanan 6502 sayılı “Tüketicinin Korunması Hakkında b.org.tr/tr/mevzuat/ilkeler/tursab-turizm-tuketici-taleplerini-degerlendirme-cizelgesi_64.html, Türkçe’ de yolsuzluğu da içeren daha geniş yüzyılın son çeyreğinden itibaren çoğu artmıştır. yorsunuz. İlk ülkeye vardığınızda ise size ücretsiz olarak yansıtılan karşılaştırmalı reklam, rakip ürün bilgileri- Kanun” içinde Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar başlığı Erişim Tarihi: 08.02.2015 bir kavram olarak “yozlaşma” terimi de ülkede yolsuzluğun arttığı yönünde genel yerel turlar için aslında ödeme yapmanız gerektiğini öğreniyorsu- ni, tanıklı reklam oyuncu veya ünlülerin Etik (ethos), genel anlamıyla iyi-kötü, altında yer alan Madde 61/1 maddesi uyarınca belirtildiği üzere kullanılmaktadır. Yozlaşma (corruption), bir algı bulunmaktadır. Sermayenin nuz. ürünleri kullanıyor görüntüsüne ve tanıklı- doğru yanlış ile ilgili değerler, ilkeler ve ticari reklam, ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olarak; bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lığını veya küreselleşmesi ile birlikte çok uluslu şirket- ğına, bilinçaltı reklam bilinçaltı düzeyde kurallar demektir. bir mal veya hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, hedef …hafta sonu gazete ekinizde yer alan içinde bir ailenin mutluluk dürüstlüğünü kaybetmek anlamındadır. lerin karıştığı skandallar artmış, hukuk ve SAYI 1 • 1 MART 2015 23 Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk bir nitelik gösterir. anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi

pozları verdiği, etkileyici bir sloganı olan otel reklamı dikkatinizi çekiyor. Kullanılan mutluluk temasından ve etkileyici slogan- dan etkilenerek rezervasyonunuzu yaptırı- algılanabilecek mesajları içermektedir. Karabaş (2013), reklamcılı- öneriler sunulabilir. Tatil arayışları içinde olan tüketiciler, otel yorsunuz. Otele vardığınızda ise reklamda ğın gelişiminde reklam etiği hep bir tartışma konusu olduğunu rezervasyonunu yaptırdığı, uçak biletini aldığı, turunu satın aldığı yazan ‘denize sıfır km’ ibaresinin bir vurgularken, tartışmanın reklamcılık faaliyetlerinin özgürlük işletmeleri araştırmadan sadece reklamlarına bakarak tatil istekle- kandırmaca olduğunu ve sahilin aslında 1 içinde yapılması isteminden doğduğunu ancak bu özgürlüğün rini eyleme dönüştürmemeliler. Eğer tüketicilerin konaklama km uzakta olduğunu keşfediyorsunuz. reklam etiğini içine alması gerekliliğini birçok ülkede kabul edildi- işletmelerinin sınıf ve kategorileri ile ilgili şüpheleri var ise belgeli ğini ve denetleme kurullarının kurulduğunu da eklemektedir. işletmelerin yayınlandığı Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın internet Bu örnekler ışığında Tüketicinin Korunma- Reklam etiğinde dikkate alınabilecek konular radyo, televizyon, sitesi ve Tüketici Bilgi Sistemi (TÜBİS) üzerinden işletmeleri sı ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü'nün gazete, dergi, internet sitesi, broşür, açık hava vb. mecralarda ihlal kontrol edebilmektedirler. Bu bilgi edinme hizmeti sayesinde 2012'de en fazla ceza verdiği sektörün edildiğinde tüketicilerin başvuracağı merci Gümrük ve Ticaret tüketiciler kendilerine vaad edilen tatil hizmetinin ne derece de turizm olmasına şaşırmamak gerekmekte- Bakanlığı bünyesinde oluşturulmuş olan Reklam Kurulu'dur. yerine getirilip getirilemeyeceğine dair çıkarımlarda bulunabilirler. dir. Reklamlarında otelin sınıf ve yıldız Konaklama işletmeleri bağlamında düşünüldüğünde ise, Kültür ve Turizm sektörünün canlandıran, ülke turizmi ve dolayısıyla ekono- kategorilerine ilişkin yanlış bilgilendirme, Turizm Bakanlığı’ndan belgeli tesislerce yanıltıcı tanıtım yapıldığı- misine olumlu katkılar yapan reklamlar artık geleneksel iletişim aldatma yapan otellere ceza kesilirken yine arayış, kaçış ihtiyaçlarına yönelen fotoğraf- • Tesislerin �iziksel özelliklerinin (denize nın belirlenmesi halinde Kültür ve Turizm Bakanlığımızca idari kanallarından çıkarak teknolojik tabanlı iletişim araçlarına da aynı yıl en fazla yayın durdurma cezası lar ve sloganlar kullanarak, duygularını ve olan mesafesi, odaların özellikleri, vb.) yaptırım uygularken, Turizm Belgesi bulunmayan tesislerin yanıltı- yansımaktadır. Tüketiciler gitmeyi düşündükleri konaklama verilen sektör turizm sektörü olmuştur hislerini tetiklediği için tüketicilerinin yanlış aktarılması, cı tanıtımına ilişkin işlemler ilgili mevzuat uyarınca Gümrük ve işletmeleriyle ilgili web tabanlı uygulamalar ile tripadvisor.com, (www.turizmtrend.com). Turizm sektörün- içgüdüsel satın alma eğilimlerinin eyleme Ticaret Bakanlığı’nca yürütülmektedir (Korkmaz, 2013). Seyahat stayz.com.au, hostelworld.com.au, eatability.com.au, truelocal.- de satın alma eylemi ürünler somut olarak • Müşterinin ödeyeceği �iyatın gerçeği dönüştüren reklamlar olabilmektedir. acentelerinin reklamlarında taahhüt edilen ya da olması gereken com.au, igougo.com, lonelyplanet.com, virtualtourist.com gibi görülmeden ya da dokunulmadan yapıldığı yansıtmaması ya da eksik �iyat bilgilendiril- Tüketicinin bilgilendirilmesi bağlamında hizmetlerin aksaması ya da eksik yerine getirilmesi hallerinde seyahat ve konaklama yorum sitelerine bakarak anında bilgi alabil- için, reklamların satın alma eylemleri mesinin yapılması, reklam etiğinde dikkat edilmesi gereken TÜRSAB’ın (Türkiye Seyahat Acentaları Birliği) sitesinde belirttiği mektedirler. Bu sitelerin uygulamalarının akıllı telefonlara da üzerindeki etkisi diğer sektörlere göre temel hususlar arasında tüketiciye aktarı- • Turizm belgesi olmayan tesisin kendisini üzere TÜRSAB Turizm Tüketicileri Talepleri Değerlendirme sığdırıldığı göz önünde bulundurulursa sorgulamaktan kaçınma- daha etkili olabilmektedir. Saylan ve Çaylı lan mesajların içeriği ve ürünlere/hizmet- özel nitelikte tesis olduğu izlenimi uyandı- Çizelgesi, tüketicilerin bedel iade taleplerinin değerlendirilmesin- yan tüketicilerin bu kez işletmelerin kötü reklamını yayma gerçeği da (2011) reklamların turistlerin satın lere yönelik sunulan bilgilerin doğruluğu racak şekilde tanıtması, de yararlanılacak bir kaynak niteliğindedir ve TÜRSAB’a başvurma- göz ardı edilemez bir durum halini almaktadır. Ayrıca tüketiciler, alma eylemlerini olumlu veya olumsuz yer almaktadır. Reklamın bilgilendirme ları gerekmektedir. rezervasyon yaptırdıkları tesisleri diğer reklam mecralarında da olarak etkilediklerini vurgularken, turizm • Tesislerce ülke ve destinasyonun imajını fonksiyonu bazen kötü uygulamalarla kıyaslama yaparak ve ya tatil şikâyet sitelerine de bakarak reklam- reklamlarının tüketiciler üzerinde etkileri- zedeleyen/yanıltıcı tanıtımın yapılması, SONUÇ VE ÖNERİLER aldatıcı ve yanıltıcı reklamlara dönüşmek- ların gerçeği ne kadar yansıttığını keşfedebilirler. İşte bu noktada nin akademisyenler üzerine yaptıkları tedir (Yahyaoğlu ve Korkmaz, 2011). • Paket tur içeriğinde dahil olmayan “Reklamın iyisi, kötüsü vardır” felsefesinden yola çıkarak işletme- gerek konaklama işletmeleri gerekse seyahat işletmeleri geleneksel araştırmada turizm reklamlarının tüketici- Konaklama ve seyahat işletmeleri göz hizmetlerin reklamlarda dahil olarak yansı- ler, kısa vade de günü kurtarma yerine, uzun vadeli düşünüp ve modern iletişim kanallarında verdikleri reklamların içerik ve lerin tatile çıkma isteğini uyandırdığını önüne alındığında internet sitelerinde, tılması, reklam uygulamalarında dürüstlük, yanıltıcı olmama, doğru bilgi vaadlerini etik kurallar dahilin de hazırlayarak öncelikle güvene keşfetmişlerdir. Avcıkurt (2010), turizm satış kataloglarında, broşürlerde, yazılı ve aktarma gibi etik değerleri, işletme felsefelerinin temeli yapmalı- dayalı işletme felsefelerini yansıtmalı ve sonrasında farklı mecra- sektöründe reklamcılığın başarıya ulaşması • Paket tur içeriğinde yer alan unsurların görsel medyada müşterileri aldatıcı ve dırlar. Aldatıcı ve etik dışı öğeleri barındıran reklamların varlığı lardaki marka itibarlarını korumalıdırlar. Yine seyahat işletmeleri için bir takım ilkelerden bahsetmektedir. (otobüs özellikleri, turların ücretleri vb.) yanıltıcı reklamların içeriklerine birkaç turistlerin beklentilerinin maddi ve manevi olarak zarar görmesine ve konaklama işletmelerinin uluslar arası ölçekte çalıştıkları gerçe- Bunlar; reklamların tüketiciye güven gerçeğe aykırı olarak yansıtılması, örnek vermek gerekirse şu maddeler yol açarken, ülke turizminin de kayıplara uğramasına neden olmak- ği düşünüldüğünde ise hedef kitleleri doğrultusunda kültürel vermesi, inandırıcı olması, ikna etmek sıralanabilir; • Paket tur güzergahının gerçeği yansıtma- tadır. Bu noktada hem turistler hem de işletmeler bağlamında farklılıkları da baz alarak farklılaştırılmış ve gerçeği yansıtan yerine bilgi vermeye yönelik olması, dikkat olsuzluk, genel olarak kamu görevlileri- Yozlaşma, kamu görevlilerinin hizmetleri etik yapıları zayıf ülkeler bundan daha çok letişim teknolojilerinin tüketici hayatının her aşamasında yer kitleyi oluşturanları bilgilendirmek veya ikna etmek amacıyla yacak şekilde ilan edilmesi. vaadlerle reklam kampanyaları hazırlamalıdır. çekici ve ilgi uyandırıcı olması, yazı, resim • Turizm İşletme Belgesine sahip • işletme- nin kamu yetkisi ve kaynaklarını, yasala- yürütürken yasalara ve hizmet standartla- etkilenmişlerdir. Günümüzde yolsuzluk, aldığı günümüz dünyasında yalnızca kaliteli ve nitelikli üretim reklam verenler tarafından herhangi bir mecrada yazılı, görsel, ve sembollerde estetiğe, kaliteye önem lerin tesislerinin tanıtım ve pazarlamala- Örneklerde görüldüğü üzere reklamlar, KAYNAKÇA ra aykırı olarak kişisel, eş dost, akraba, rına uymamanın yanında, etik ilkelere ülkelerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, yapmak işletmelerin başarısı için yeterli değildir. Önemli olan işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen pazarlama iletişimi verilmesi şeklinde özetlenebilir. Cooper rında ‘yıldız’ simgesini kullanmaları, yapısı gereği yanıltıcı, aldatıcı, gizli veya arkadaş ve hemşerilerinin çıkarları için uymamayı da içeren bir kavramdır. Sorum- çok tara�lı ve küresel bir boyut kazanmıştır. işletmelerin tüketiciler ile sağlıklı ve etkili bir iletişim ağı kurarak niteliğindeki duyurulardır. Ve bu duyurularda yine kanunda 61/3 AKTUĞLU, I. (2006). Tüketicinin Bilgilendirilmesi Sürecinde Reklam Etiği, Küresel İletişim Dergisi, 2; (1993) reklamların geleneksel rollerinin örtülü nitelik taşıyabilen, haksız rekabete 1-20. kullanmalarıdır. Bu anlamda yolsuzluğun, luluktan kaçma, sorumluluğu yayma, Dünya Bankasının tahminlerine göre, her ürün ve hizmetlerinin özelliklerini, �iyatlarını, sundukları değerleri maddesi uyarınca tüketiciyi aldatıcı veya onun tecrübe ve bilgi • Tesislerin türü ve niteliğini belirten sınıf (hatırlatma, ikna etme, bilgilendirme, yol açabilen bir araç olabilmektedir (Kara- AVCIKURT, C. (2010). Turizmde Tanıtma ve Satış Geliştirme, 3. Baskı, Değişim Yayınları, İstanbul. rüşvet, zimmet ve irtikâp gibi “maddi gereksiz gecikmeler, bilgi saklamak, yıl ticari işlemlerde 80 milyar dolar rüşvet müşterileriyle paylaşmaları ve bu paylaşımlar neticesinde tüketici- noksanlıklarını istismar edici, can ve mal güvenliğini tehlikeye kategorilerine ilişkin tüketicilere yanlış destekleme) yanında tüketicilerin istek, baş, 2013). Reklamda etik değerlerin COOPER, R. G. (1993). Winning at New Products –Accelerating the Process from Idea to Launch, 2 içerikli olan yolsuzluklar” ile akraba, yetersiz bilgilendirme ve hazırlanma, mesai ödenmektedir. leri kendilerine çekebilme kabiliyetleridir. Tüketicilerin bilgilendi- düşürücü, şiddet hareketlerini ve suç işlemeyi özendirici, kamu bilgi verilmesi, tercih ve tutumlarını da şekillendirme kontrolüne bağlı olarak tüketicinin bilgilen- Nd Ed., MA: Perseus Boks. arkadaş ve siyasi kayırmacılık gibi “daya- arkadaşlarını koruma gibi kötü yönetim rilmesi açısından en çok tercih edilen iletişim yöntemi olarak sağlığını bozucu, hastaları, yaşlıları, çocukları ve engellileri istismar Uluslar Arası Saydamlık Örgütünün 2009 rolleri üzerinde durmaktadır. İşte bu nokta- • Tesislerin sundukları pansiyon (yarım, dirilmesi sürecinde özellikle doğru bilgi nışma içerikli yolsuzluklar” olmak üzere iki biçimleri, bir yolsuzluk olarak kabul reklam uygulamalarına işaret eden Aktuğlu (2006), reklamları bir edici ticari reklamların yapılmasının yasak olduğu belirtilmektedir KARABAŞ, S. (2013). Pazarlama İletişim Aracı Olarak Tüketicilerin Reklam Denetimine Karşı yılı verilerine göre, her 5 özel sektör da turizm reklamları insanların dinlenme, tam vb.) bilgilerinin yanlış aktarılması, aktarımı, tüketicinin bu bilgileri kendi içsel Tutumları: Reklam Etiği, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, türü bulunmaktadır. Genellikle yolsuzluk edilmediği halde yozlaşma türleri içinde ürününün bir bedel karşılığında kitle iletişim araçlarının kullanımı (Resmi gazete, sayi: 28835). Tüketicilere reklam aracılığı ile verile- 3(1); 143-157. yöneticisinin 2’si, kamu kurumlarında iş sürecinden geçirerek rahatlıkla çözümleye- denildiğinde birinci türü olan maddi içerik- değerlendirirler. Yönetimde yozlaşma, ile belirlenen hedef kitlelere duyurulması ve istenilen yönde tutum cek bilgi ve mesajlarda; tüketici haklarına riayet etmek, yanlış KORKMAZ, M. (2013). Yanıltıcı Tanıtımın Turizm Sektörüne Etkileri, http://www.turizmhaberleri.- yaparken kendilerinden rüşvet teklif edildi- bilmesi ve yorumlayabilmesine olanak com/koseyazisi.asp?ID=2398, Erişim Tarihi: 15.01.2015. li olanı daha çok akla gelmektedir. Yolsuzlu- kamu görevlilerinin gerek kendi inisiyatif- ve davranışların oluşturulmasını sağlayan uygulamalar olarak anlamaları önlemek ve haksız rekabete yol açacak girişimleri engel- ğini belirtmiştir. Aynı yöneticilerin yarısı, tanıyan reklam mesajlarının oluşturulması- SAYLAN, U ve ÇAYLI, B. (2011). Turizm Reklamlarının Tüketiciler Üzerindeki Etkileri, I. Uluslar arası ğun temelinde kişisel çıkar gözetmek leriyle gerekse hizmetten yararlananların tanımlamaktadır. Ancak sürdürülebilir rekabetin sağlanması ise lemek üzere reklam etiği adına önemli rol oynayan unsurlardır rüşvetten dolayı projelerin maliyetinin en nın önemine işaret eden Aktuğlu (2006), IV. Ulusal Eğirdir Turizm Sempozyumu ve Göller Bölgesi Değerleri Çalıştayı, 1-4 Aralık, Süleyman yatmaktadır. Kamu görevlilerinden kamu teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku işletmelerin kendilerine çektikleri ve olumlu satın alma eylemi (Karabaş, 2013). Ancak söz konusu sektör soyut ve hayali ürünlerin Demirel Üniversitesi, Eğirdir Meslek Yüksekokulu, Eğirdir-Isparta. az %10 arttığını ifade etmiştir. Her 5 tüketicinin bilgilendirilmesi sürecinde yararına (çıkarına) göre davranmaları ihlal edecek şekilde, özel çıkar, tercih, sergilemeye ikna ettikleri tüketicilere sundukları vaadleri gerçek- satıldığı turizm sektörü olduğunda reklamlarda etik ilkelerin ihlal YAHYAOĞLU, G. ve KORKMAZ, M. (2011). Aldatıcı Reklamların Tüketici Üzerindeki Etkilerinin yöneticiden 1’i, rakip �irmanın kamu sektö- reklam etiğinde dikkate alınabilecek Rekabet Hukuku Açısından Değerlendirilmesi, Akademik Bakış Dergisi, 24; 1-35. beklenir. Kamu görevlilerinin kamusal prestij veya belirli bir grubun çıkarı için leştirebilme becerileri ve istekleridir. Tüketici haklarının alt yapısı- edilmesi örnekleri ortaya çıkabilmektedir. Örneğin; rüne vermiş olduğu daha fazla rüşvet konular olarak şu başlıkları sırlamaktadır; Resmi Gazete, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, sayi: 28835, http://www.resmigazete.- çıkar yerine özel çıkar peşinde koşmaları, kamusal gücü kullanarak ortaya koydukları nın oluşturulması kapsamında Aktuğlu’nun da (2006), vurguladığı gov.tr/eskiler/2013/11/20131128-1.htm, Erişim Tarihi: 08.02.2015. miktarından dolayı iş yerlerini kapatmak …internette kullandığınız sosyal medya kanalının kenarında bir aldatıcı reklamlar, karşılaştırmalı reklam- yolsuzluğu doğuran temel faktördür. Her her türlü davranış ve yöntemdir. gibi günümüz pazarlama çevresinde işletmelerin örgütsel çevrele- zorunda kalmışlardır. Kendileriyle mülakat yurt dışı turu reklamı sizi seyahat acentesinin sitesine yönlendiri- lar, tanıklı reklamlar, gizli ya da bilinçaltı htt p://www .turizmdeb usabah.com/haber l er/r ekl am-k urulu-aldati - türlü yolsuzluk, kural-yasa ihlali olduğu riyle olan iletişimlerinde tüketicilerin doğru bilgilendirilmesi ve ci-tanitimlardan-uzak-durun-51780.html, Erişim Tarihi: 08.02.2015. Tarihin her döneminde yolsuzluk, toplum- yapılan halkın yarısı, özel sektörün yolsuz- yor. Konaklama, ulaşım, rehberlik ve tur hizmetlerinin dahil olduğu reklamları, reklamda çocukların ve gibi aynı zamanda da etik dışıdır ve etik tüketicinin korunması ilkesinin yerine getirilmesi işletmelerin Turizm Sektörü Yine Birinci Oldu Ama…http://www.turizmtrend.com/haberler/turizm/turizm-sek- ların ve yönetimlerin temel gündem luk yaptığını vurgulamaktadır. Bu oran, 5 bu tur reklamını görünce yalnız yurt dışına gitmekten korktuğunu- kadın/erkek cinselliğinin kullanımı. Özetle toru-yine-birinci-oldu-ama-5484.html, Erişim Tarihi: 08.02.2015. ihlalidir. temel görev alanlarından birisidir. 28 Kasım 2013 tarihinde resmi maddelerinin başında yer almıştır. 20. yıl önce yapılan araştırmaya göre % 8 zu göz önünde bulundurup hemen tur rezervasyonunuzu yaptırı- aldatıcı reklamlar doğru olmayan bilgileri, TÜRSAB Turizm Tüketicileri Talepleri Değerlendirme Çizelgesi (Çizelge), http://www.tursa- gazetede yayınlanan 6502 sayılı “Tüketicinin Korunması Hakkında b.org.tr/tr/mevzuat/ilkeler/tursab-turizm-tuketici-taleplerini-degerlendirme-cizelgesi_64.html, Türkçe’ de yolsuzluğu da içeren daha geniş yüzyılın son çeyreğinden itibaren çoğu artmıştır. yorsunuz. İlk ülkeye vardığınızda ise size ücretsiz olarak yansıtılan karşılaştırmalı reklam, rakip ürün bilgileri- Kanun” içinde Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar başlığı Erişim Tarihi: 08.02.2015 bir kavram olarak “yozlaşma” terimi de ülkede yolsuzluğun arttığı yönünde genel yerel turlar için aslında ödeme yapmanız gerektiğini öğreniyorsu- ni, tanıklı reklam oyuncu veya ünlülerin Etik (ethos), genel anlamıyla iyi-kötü, altında yer alan Madde 61/1 maddesi uyarınca belirtildiği üzere kullanılmaktadır. Yozlaşma (corruption), bir algı bulunmaktadır. Sermayenin nuz. ürünleri kullanıyor görüntüsüne ve tanıklı- doğru yanlış ile ilgili değerler, ilkeler ve ticari reklam, ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olarak; bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lığını veya küreselleşmesi ile birlikte çok uluslu şirket- ğına, bilinçaltı reklam bilinçaltı düzeyde kurallar demektir. bir mal veya hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, hedef …hafta sonu gazete ekinizde yer alan içinde bir ailenin mutluluk dürüstlüğünü kaybetmek anlamındadır. lerin karıştığı skandallar artmış, hukuk ve 24 T URİZMTR 1 Mart 2015 Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk bir nitelik gösterir. anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi

DOSYA Yolsuzluk ve Kamu Etğ T.C. Babakanlık Kamu Görevller E.Etk Kurulu Bakanı Blal ERYILMAZ “Tarihin her döneminde yolsuzluk, toplumların ve yönetimlerin temel gündem maddelerinin başında yer almıştır.” Y olsuzluk, genel olarak kamu görevlileri- Yozlaşma, kamu görevlilerinin hizmetleri etik yapıları zayıf ülkeler bundan daha çok etkilenmişlerdir. Günümüzde yolsuzluk, yürütürken yasalara ve hizmet standartla- nin kamu yetkisi ve kaynaklarını, yasala- ra aykırı olarak kişisel, eş dost, akraba, rına uymamanın yanında, etik ilkelere ülkelerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, arkadaş ve hemşerilerinin çıkarları için uymamayı da içeren bir kavramdır. Sorum- çok tara�lı ve küresel bir boyut kazanmıştır. kullanmalarıdır. Bu anlamda yolsuzluğun, luluktan kaçma, sorumluluğu yayma, Dünya Bankasının tahminlerine göre, her rüşvet, zimmet ve irtikâp gibi “maddi gereksiz gecikmeler, bilgi saklamak, yıl ticari işlemlerde 80 milyar dolar rüşvet içerikli olan yolsuzluklar” ile akraba, yetersiz bilgilendirme ve hazırlanma, mesai ödenmektedir. arkadaş ve siyasi kayırmacılık gibi “daya- arkadaşlarını koruma gibi kötü yönetim Uluslar Arası Saydamlık Örgütünün 2009 nışma içerikli yolsuzluklar” olmak üzere iki biçimleri, bir yolsuzluk olarak kabul yılı verilerine göre, her 5 özel sektör türü bulunmaktadır. Genellikle yolsuzluk edilmediği halde yozlaşma türleri içinde yöneticisinin 2’si, kamu kurumlarında iş denildiğinde birinci türü olan maddi içerik- değerlendirirler. Yönetimde yozlaşma, yaparken kendilerinden rüşvet teklif edildi- li olanı daha çok akla gelmektedir. Yolsuzlu- kamu görevlilerinin gerek kendi inisiyatif- ğini belirtmiştir. Aynı yöneticilerin yarısı, ğun temelinde kişisel çıkar gözetmek leriyle gerekse hizmetten yararlananların rüşvetten dolayı projelerin maliyetinin en yatmaktadır. Kamu görevlilerinden kamu teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku az %10 arttığını ifade etmiştir. Her 5 yararına (çıkarına) göre davranmaları ihlal edecek şekilde, özel çıkar, tercih, yöneticiden 1’i, rakip �irmanın kamu sektö- beklenir. Kamu görevlilerinin kamusal prestij veya belirli bir grubun çıkarı için rüne vermiş olduğu daha fazla rüşvet çıkar yerine özel çıkar peşinde koşmaları, kamusal gücü kullanarak ortaya koydukları miktarından dolayı iş yerlerini kapatmak yolsuzluğu doğuran temel faktördür. Her her türlü davranış ve yöntemdir. zorunda kalmışlardır. Kendileriyle mülakat türlü yolsuzluk, kural-yasa ihlali olduğu Tarihin her döneminde yolsuzluk, toplum- yapılan halkın yarısı, özel sektörün yolsuz- gibi aynı zamanda da etik dışıdır ve etik ların ve yönetimlerin temel gündem luk yaptığını vurgulamaktadır. Bu oran, 5 ihlalidir. maddelerinin başında yer almıştır. 20. yıl önce yapılan araştırmaya göre % 8 Türkçe’ de yolsuzluğu da içeren daha geniş yüzyılın son çeyreğinden itibaren çoğu artmıştır. bir kavram olarak “yozlaşma” terimi de ülkede yolsuzluğun arttığı yönünde genel Etik (ethos), genel anlamıyla iyi-kötü, kullanılmaktadır. Yozlaşma (corruption), bir algı bulunmaktadır. Sermayenin doğru yanlış ile ilgili değerler, ilkeler ve bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lığını veya küreselleşmesi ile birlikte çok uluslu şirket- kurallar demektir. dürüstlüğünü kaybetmek anlamındadır. lerin karıştığı skandallar artmış, hukuk ve SAYI 1 • 1 MART 2015 25 Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk bir nitelik gösterir. anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi

Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk bir nitelik gösterir. anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi KAMU YÖNETİMİNDE ETİK, KAMU GÖREVLİLERİNİN, KARAR ALIRKEN VE KAMU HİZMETLERİNİ YÜRÜTÜRKEN UYMALARI GEREKEN TARAF- SIZLIK, DÜRÜSTLÜK, ADALET, SAYDAMLIK VE HESAP VEREBİLİRLİK GİBİ BİR TAKIM AHLAKİ DEĞERLER VE İLKELER BÜTÜNÜNE DENİR. 26 T URİZMTR 1 Mart 2015

DOSYA yi kendisi hazmedip, toplum adına saydamlık talep eder hale Türkiye’de sanayi kültürünün daha yeni oluşmaya başlamasından gelmesi, yolsuzlukların hesabını özgürce sorabilmesi için tüm dolayı, özellikle üretim sektöründe, henüz genel bir iş etiği kültürü tara�ların çaba göstermesi gerekmektedir. oluşmamıştır. Bu açıdan iş etiğinin gelişimi için; bu konu, genel ahlak eğitimi çerçevesinde ilköğretimden başlayarak eğitim Toplumdaki yozlaşmanın, etiğe aykırı davranışların temel nedeni, sistemimizin içerisinde yer almalı, böylelikle etik kuralların insanın bozulması, eğitimin modern toplumun ihtiyaçlarını karşılar işyerinde uygulanan katı standartlar değil, tüm hayatı düzenleyen düzeyde olmamasıdır. Bu bozulmaya neden olan yoksulluk ve huzur ve barış prensipleri olduğu anlayışı benimsetilmelidir. cahilliğin giderilmesi için, insan odaklı, özünü kültürümüzü oluştu- ran temel değerlerden alan, “kul hakkı”, “sözünde durma”, “çalışa- Asırların imbiğinden süzülmüş, kutsal referanslara ve tecrübelere nın hakkını alnının teri kurumadan verme”, “komşusu açken tok dayanan kültürel değerlerimizle, evrensel ahlaki değerlerin bütün- İ Etğ Sorunlarına yaşlıları gözetme” gibi bize ait değerleri öne çıkaran bir eğitim arayışların temel hede�i olan “toplumsal iyi” ve “toplumsal mutaba- leştirilmesi yoluyla kurumsallaştırılacak bir iş ahlakı, modern yatmama”, “büyüklere saygı gösterme”, “kadınları, çocukları ve Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya sistemi geliştirme, toplumun bozulduğu yerden, yani bireyden kat”a ulaşılmasını sağlayacaktır. başlayarak yeniden düzelmesinin en önemli yolu olacaktır. denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. İnsanımızın hak ettiği demokratik, insan haklarına saygılı, işveren ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile İşveren-çalışan ilişkisinde etiğe uyulması için, işyerlerinde, çalışan- ve çalışanların birbirlerinin hak ve özgürlüklerine saygı gösterip, ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel Önerler ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk ların katılımıyla belli etik kuralların öne çıkarılmasına yönelik karşılıklı çıkarlarını koruduğu bir çalışma hayatının oluşturulması bir nitelik gösterir. anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, politikalar geliştirilmesi, bunların somut ilkeler halinde ilan toplumun tüm kesimlerinin görevidir. Bu yüzden devlet, sendikalar, Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi edilmesi ve işyeri anayasası olarak uygulanır hale gelmesi, işvere- sivil toplum örgütleri, medya, yargı ve eğitim kurumlarının, bu hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. nin bu ilkeleri benimsediğini çalışanlara yönelik tavırlarıyla göster- amacı, tüm çalışmalarında temel ilke olarak benimsemesi hede�ine adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- mesi, iş dünyasında etiğin hak ettiği yeri almasını sağlayacaktır. ulaşılana kadar bu tür çalışmalar kapsamlı olarak sürdürülmelidir. ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi Musa UYAR Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade Mesleki eğitim ve gelişime gereken önemin verilmesi, kayırmacılık- pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha Genel Bakanı edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. tan uzak olarak işini bilenin tercih edilmesi, kamu ve özel sektörde düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı Pak Turzm İçler Sendkası ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- liyakatin öne çıkarılması, çalışma hayatında iş ahlakının yerleşmesi zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve ve verimin artmasına önemli katkılar yapacaktır. minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- olsuzluk, rüşvet ve etiğe aykırı davranışlar, tüm dünyada olduğu karşın, çağdaş çalışma düzeninin vazgeçilmez unsuru olan grev ve yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek Y gibi ülkemizde de iş dünyasını ve toplumsal hayatı sarsan boyut- toplu sözleşmeli sendikalaşma hakkından yoksun bırakılması etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin lardadır. Kamu sektöründe son yıllarda eğitim düzeyinin artması, çelişki olarak görülmektedir. Devlet memurlarının sendikal hakla- verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen Kamu Görevlileri Etik Kurulu gibi denetim mekanizmalarının rının AB standartlarına ulaştırılması yönünde çaba gösterilmelidir. eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti kurulması, denetim birimlerinin denetimlerinin daha etkin hale mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- getirilmesi bazı iyileşmeler sağlamışsa da, ulaştığımız düzey yeterli Kamuda çalışan memurların etik kurallarına uymasının denetlen- ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki değildir. Halen yolsuzluk, rüşvet, siyasi ve bürokratik kayırmacılık mesi amacıyla kurulan Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, yaygın olarak görülmeye devam etmektedir. Kamu çalışanlarında Kurulu’nun kapsamında, üniversite, silahlı kuvvetler ve yargı saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün “iş garantisi”ni kötüye kullanarak kendisini geliştirme ve rekabet- mensuplarının bulunmaması bir eksiklik olarak değerlendirilmiş- egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi ten uzak bir lakaytlık sergileme eğilimi görülmektedir. Özel sektör- tir. Etik kurallarına uymanın tüm kamu personelinin görevi olduğu de ise; küresel krizle birlikte işçi-işveren ilişkilerinde gözle görülür dikkate alınarak; Kurulun görev alanının tüm kamu görevlilerini bozulmalar yaşanmaktadır. İşverenlerin krizi bahane ederek işçi içerecek şekilde genişletilmesi için çaba gösterilmelidir. hakları ve sosyal güvenliği göz ardı edici davranışlar sergilemesi, çalışanların ise işyerine sadakat, verimlilik ve aldığı ücreti hak etme Özel sektörde şirketlerin, yalnızca hissedarları veya patronları anlayışında yaşanan sorunlar iş barışını tehdit eder hale gelmiştir. dikkate alan kârlılık, verimlilik ve pazar payını artırmaya odaklan- maktan vazgeçip, sosyal sorumluluk duygusu içinde genel olarak Bu sorunlara kitle iletişim araçlarının çocuklar ve gençler üzerinde- topluma yönelik görevlerini de yerine getirmeye başlamaları bir ki etkilerinin kontrol altına alınamaması, kamuoyu denetiminin en gereklilik haline gelmiştir. önemli aracı olan medyanın, medya-sermaye-iktidar ilişkilerinin sıkı denetime tabi tutulmaması nedeniyle, görevini yapamaz hale Hak ve özgürlükleri kısıtlayan yasalar, medya patronlarının iktidar- gelmesi, aile ve okulların geleceğin gençlerini yetiştirmede yetersiz la medya dışı ilişkileri ve medya mülkiyeti sorunları, demokrasinin kalmaları da büyük oranda katkı yapmaktadır. yerleşmesinde en önemli kuvvetlerden birisi olan medyanın, sorunun bir parçası haline gelmesine, kamuoyu denetimi işlevini Kamu sektöründe çalışanların iş etiğine uymasını sağlamaya yerine getirmemesine neden olmuştur. Medyanın iktidar odakla- yönelik yeni mevzuat getirilmesi ve yeni kurumlar kurulmasına rından ve ticari ilişkilerden uzaklaşıp bağımsızlaşması, demokrasi- SAYI 1 • 1 MART 2015 27

olsuzluk, genel olarak kamu gör nin kamu yetkisi ve kaynakların arkadaş ve hemşerilerinin çıka kullanmalarıdır. Bu anlamda yo rüşvet, zimmet ve irtikâp gib içerikli olan yolsuzluklar” il arkadaş ve siyasi kayırmacılık nışma içerikli yolsuzluklar” olma türü bulunmaktadır. Genellikle denildiğinde birinci türü olan ma li olanı daha çok akla gelmektedi ğun temelinde kişisel çıkar g yatmaktadır. Kamu görevlilerind yararına (çıkarına) göre davra beklenir. Kamu görevlilerinin çıkar yerine özel çıkar peşin yolsuzluğu doğuran temel faktö türlü yolsuzluk, kural-yasa ih gibi aynı zamanda da etik dı ihlalidir. Türkçe’ de yolsuzluğu da içeren d bir kavram olarak “yozlaşma” kullanılmaktadır. Yozlaşma (cor bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lı dürüstlüğünü kaybetmek anlamınd yi kendisi hazmedip, toplum adına saydamlık talep eder hale Türkiye’de sanayi kültürünün daha yeni oluşmaya başlamasından ra aykırı olarak kişisel, eş gelmesi, yolsuzlukların hesabını özgürce sorabilmesi için tüm dolayı, özellikle üretim sektöründe, henüz genel bir iş etiği kültürü tara�ların çaba göstermesi gerekmektedir. oluşmamıştır. Bu açıdan iş etiğinin gelişimi için; bu konu, genel ahlak eğitimi çerçevesinde ilköğretimden başlayarak eğitim Toplumdaki yozlaşmanın, etiğe aykırı davranışların temel nedeni, sistemimizin içerisinde yer almalı, böylelikle etik kuralların insanın bozulması, eğitimin modern toplumun ihtiyaçlarını karşılar işyerinde uygulanan katı standartlar değil, tüm hayatı düzenleyen düzeyde olmamasıdır. Bu bozulmaya neden olan yoksulluk ve huzur ve barış prensipleri olduğu anlayışı benimsetilmelidir. cahilliğin giderilmesi için, insan odaklı, özünü kültürümüzü oluştu- ran temel değerlerden alan, “kul hakkı”, “sözünde durma”, “çalışa- Asırların imbiğinden süzülmüş, kutsal referanslara ve tecrübelere nın hakkını alnının teri kurumadan verme”, “komşusu açken tok dayanan kültürel değerlerimizle, evrensel ahlaki değerlerin bütün- yatmama”, “büyüklere saygı gösterme”, “kadınları, çocukları ve leştirilmesi yoluyla kurumsallaştırılacak bir iş ahlakı, modern yaşlıları gözetme” gibi bize ait değerleri öne çıkaran bir eğitim arayışların temel hede�i olan “toplumsal iyi” ve “toplumsal mutaba- sistemi geliştirme, toplumun bozulduğu yerden, yani bireyden kat”a ulaşılmasını sağlayacaktır. Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya başlayarak yeniden düzelmesinin en önemli yolu olacaktır. denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. İnsanımızın hak ettiği demokratik, insan haklarına saygılı, işveren ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile İşveren-çalışan ilişkisinde etiğe uyulması için, işyerlerinde, çalışan- ve çalışanların birbirlerinin hak ve özgürlüklerine saygı gösterip, ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk ların katılımıyla belli etik kuralların öne çıkarılmasına yönelik karşılıklı çıkarlarını koruduğu bir çalışma hayatının oluşturulması bir nitelik gösterir. anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, politikalar geliştirilmesi, bunların somut ilkeler halinde ilan toplumun tüm kesimlerinin görevidir. Bu yüzden devlet, sendikalar, Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi edilmesi ve işyeri anayasası olarak uygulanır hale gelmesi, işvere- sivil toplum örgütleri, medya, yargı ve eğitim kurumlarının, bu hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. nin bu ilkeleri benimsediğini çalışanlara yönelik tavırlarıyla göster- amacı, tüm çalışmalarında temel ilke olarak benimsemesi hede�ine adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- mesi, iş dünyasında etiğin hak ettiği yeri almasını sağlayacaktır. ulaşılana kadar bu tür çalışmalar kapsamlı olarak sürdürülmelidir. ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade Mesleki eğitim ve gelişime gereken önemin verilmesi, kayırmacılık- pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken tan uzak olarak işini bilenin tercih edilmesi, kamu ve özel sektörde Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- liyakatin öne çıkarılması, çalışma hayatında iş ahlakının yerleşmesi zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve ve verimin artmasına önemli katkılar yapacaktır. minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer ÖZEL SEKTÖRDE İRKETLERIN, YALNIZCA HİSSEDARLARI VEYA PATRONLA- mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör RI DİKKATE ALAN KÂRLILIK, VERİMLİLİK VE PAZAR PAYINI ARTIRMAYA lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi ODAKLANMAKTAN VAZGEÇİP, SOSYAL SORUMLULUK DUYGUSU İÇİNDE rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha GENEL OLARAK TOPLUMA YÖNELİK GÖREVLERİNİ DE YERİNE GETİRMEYE Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- olsuzluk, rüşvet ve etiğe aykırı davranışlar, tüm dünyada olduğu karşın, çağdaş çalışma düzeninin vazgeçilmez unsuru olan grev ve yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek gibi ülkemizde de iş dünyasını ve toplumsal hayatı sarsan boyut- toplu sözleşmeli sendikalaşma hakkından yoksun bırakılması BALAMALARI BİR GEREKLİLİK HALİNE GELMİTİR. etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin lardadır. Kamu sektöründe son yıllarda eğitim düzeyinin artması, çelişki olarak görülmektedir. Devlet memurlarının sendikal hakla- verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen Kamu Görevlileri Etik Kurulu gibi denetim mekanizmalarının rının AB standartlarına ulaştırılması yönünde çaba gösterilmelidir. eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti kurulması, denetim birimlerinin denetimlerinin daha etkin hale mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- getirilmesi bazı iyileşmeler sağlamışsa da, ulaştığımız düzey yeterli Kamuda çalışan memurların etik kurallarına uymasının denetlen- ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki değildir. Halen yolsuzluk, rüşvet, siyasi ve bürokratik kayırmacılık mesi amacıyla kurulan Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, yaygın olarak görülmeye devam etmektedir. Kamu çalışanlarında Kurulu’nun kapsamında, üniversite, silahlı kuvvetler ve yargı saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün “iş garantisi”ni kötüye kullanarak kendisini geliştirme ve rekabet- mensuplarının bulunmaması bir eksiklik olarak değerlendirilmiş- egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi ten uzak bir lakaytlık sergileme eğilimi görülmektedir. Özel sektör- tir. Etik kurallarına uymanın tüm kamu personelinin görevi olduğu de ise; küresel krizle birlikte işçi-işveren ilişkilerinde gözle görülür dikkate alınarak; Kurulun görev alanının tüm kamu görevlilerini bozulmalar yaşanmaktadır. İşverenlerin krizi bahane ederek işçi içerecek şekilde genişletilmesi için çaba gösterilmelidir. hakları ve sosyal güvenliği göz ardı edici davranışlar sergilemesi, çalışanların ise işyerine sadakat, verimlilik ve aldığı ücreti hak etme Özel sektörde şirketlerin, yalnızca hissedarları veya patronları anlayışında yaşanan sorunlar iş barışını tehdit eder hale gelmiştir. dikkate alan kârlılık, verimlilik ve pazar payını artırmaya odaklan- maktan vazgeçip, sosyal sorumluluk duygusu içinde genel olarak Bu sorunlara kitle iletişim araçlarının çocuklar ve gençler üzerinde- topluma yönelik görevlerini de yerine getirmeye başlamaları bir ki etkilerinin kontrol altına alınamaması, kamuoyu denetiminin en gereklilik haline gelmiştir. önemli aracı olan medyanın, medya-sermaye-iktidar ilişkilerinin sıkı denetime tabi tutulmaması nedeniyle, görevini yapamaz hale Hak ve özgürlükleri kısıtlayan yasalar, medya patronlarının iktidar- gelmesi, aile ve okulların geleceğin gençlerini yetiştirmede yetersiz la medya dışı ilişkileri ve medya mülkiyeti sorunları, demokrasinin kalmaları da büyük oranda katkı yapmaktadır. yerleşmesinde en önemli kuvvetlerden birisi olan medyanın, sorunun bir parçası haline gelmesine, kamuoyu denetimi işlevini Kamu sektöründe çalışanların iş etiğine uymasını sağlamaya yerine getirmemesine neden olmuştur. Medyanın iktidar odakla- yönelik yeni mevzuat getirilmesi ve yeni kurumlar kurulmasına rından ve ticari ilişkilerden uzaklaşıp bağımsızlaşması, demokrasi- 28 T URİZMTR 1 Mart 2015

olsuzluk, genel olarak kamu görevlileri- nin kamu yetkisi ve kaynaklarını, yasala- etkilenmişlerdir. Günümüzde yolsuzluk, yürütürken yasalara ve hizmet standartla- rına uymamanın yanında, etik ilkelere ülkelerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, çok tara�lı ve küresel bir boyut kazanmıştır. uymamayı da içeren bir kavramdır. Sorum- arkadaş ve hemşerilerinin çıkarları için Dünya Bankasının tahminlerine göre, her kullanmalarıdır. Bu anlamda yolsuzluğun, luluktan kaçma, sorumluluğu yayma, gereksiz yıl ticari işlemlerde 80 milyar dolar rüşvet rüşvet, zimmet ve irtikâp gibi “maddi saklamak, bilgi gecikmeler, yetersiz bilgilendirme ve hazırlanma, mesai ödenmektedir. içerikli olan yolsuzluklar” ile akraba, arkadaşlarını koruma gibi kötü yönetim arkadaş ve siyasi kayırmacılık gibi “daya- Uluslar Arası Saydamlık Örgütünün 2009 nışma içerikli yolsuzluklar” olmak üzere iki biçimleri, bir yolsuzluk olarak kabul yılı verilerine göre, her 5 özel sektör türü bulunmaktadır. Genellikle yolsuzluk edilmediği halde yozlaşma türleri içinde yöneticisinin 2’si, kamu kurumlarında iş Yönetimde denildiğinde birinci türü olan maddi içerik- yozlaşma, değerlendirirler. yaparken kendilerinden rüşvet teklif edildi- li olanı daha çok akla gelmektedir. Yolsuzlu- kamu görevlilerinin gerek kendi inisiyatif- ğini belirtmiştir. Aynı yöneticilerin yarısı, leriyle gerekse hizmetten yararlananların ğun temelinde kişisel çıkar gözetmek rüşvetten dolayı projelerin maliyetinin en teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku yatmaktadır. Kamu görevlilerinden kamu az %10 arttığını ifade etmiştir. Her 5 yararına (çıkarına) göre davranmaları ihlal edecek şekilde, özel çıkar, tercih, yöneticiden 1’i, rakip �irmanın kamu sektö- prestij veya belirli bir grubun çıkarı için beklenir. Kamu görevlilerinin kamusal rüne vermiş olduğu daha fazla rüşvet çıkar yerine özel çıkar peşinde koşmaları, kamusal gücü kullanarak ortaya koydukları miktarından dolayı iş yerlerini kapatmak her türlü davranış ve yöntemdir. yolsuzluğu doğuran temel faktördür. Her zorunda kalmışlardır. Kendileriyle mülakat türlü yolsuzluk, kural-yasa ihlali olduğu Tarihin her döneminde yolsuzluk, toplum- yapılan halkın yarısı, özel sektörün yolsuz- gibi aynı zamanda da etik dışıdır ve etik ların ve yönetimlerin temel gündem luk yaptığını vurgulamaktadır. Bu oran, 5 ihlalidir. yıl önce yapılan araştırmaya göre % 8 maddelerinin başında yer almıştır. 20. artmıştır. yüzyılın son çeyreğinden itibaren çoğu Türkçe’ de yolsuzluğu da içeren daha geniş ülkede yolsuzluğun arttığı yönünde genel bir kavram olarak “yozlaşma” terimi de Etik (ethos), genel anlamıyla iyi-kötü, algı kullanılmaktadır. Yozlaşma (corruption), bulunmaktadır. Sermayenin bir doğru yanlış ile ilgili değerler, ilkeler ve küreselleşmesi ile birlikte çok uluslu şirket- bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lığını veya kurallar demektir. dürüstlüğünü kaybetmek anlamındadır. lerin karıştığı skandallar artmış, hukuk ve DOSYA • Çalışanlara etik ve taciz konusunda eğitimlerin verilmesi, iş gören devir hızı yüksekliği. ra aykırı olarak kişisel, eş dost, akraba, Yozlaşma, kamu görevlilerinin hizmetleri etik yapıları zayıf ülkeler bundan daha çok Çözüm Önerileri: • Tacize uğrayan kişilere psikolojik destek verilmesi, • Sezon sonu personelin gönderilmesi personelde güvensizlik Konu Başlıkları Turizmde Küresel Etik İlkelerinin Uygulanmasına İlişkin • Tacizcinin görevine son verilmesi, yer değişikliği veya ücret ve işe karşı gevşek tutum yaratması. 1-Turizm sektöründe kurumsal denetim. kesintisi, • Yöneticiler süper imkânlara sahip olsa da çalışanların dışlan- 2-Turizmde küresel etik ilkelerinin uygulanması. • Denetimde uluslararası standartların yakalanması gerektiği • Sendikalarla iş birliği kurularak taciz konusunda uyarıcı ve ması ve bu yüzden örgüte bağlılık gösterememeleri. 3-Turizm işletmelerinde müşteri hakları ve etik. görüşü ve bu bağlamda etik ilkelerin belirlenerek denetim eğitici çabalar gösterilmeli. • Sigara içen ve içmeyen personelin etik sorun yaratması artık 4-Turizmde Pazarlama ve Reklam Etiği standardizasyonunun etkinleştirilmesi. sigara içilmeyen eleman seçilmeye başlanması. • Eğitimsizlik, adaletsizlik, personelin eşit haklara sahip olmaması. Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar tespit Turizm İşletmelerinde Müşteri Hakları ve Etiğine İlişkin İnsan Kaynakları Yönetiminde Etiğe İlişkin Çözüm Önerileri: • Mekânsal, donanımsal yetersizlik kaynaklı etik problemler edilmiştir: Çözüm Önerileri: yaşanmaktadır. Turzmde Etk Çalıtayı • Nepotizm (adam kayırma)’ya engel olunmalı, Profesyonel Turist Rehberliğinde Etik Sorumlulukları ve • Kurumsal denetim konusunda yaşanan sıkıntılar, ülke veya • Müşteri şikâyetlerinin dikkate alınarak çözümlerinin anında • Eşit işe eşit ücret verilmeli, sektörün kaynaklarını kullanacak kişilerin yetkilerinin net sunularak hizmette aksayan yönlerin saptanarak denetime tabi Sorunlara İlişkin Çözüm Önerileri: • Çalışanlar arasında din, dil, cinsiyet ayırımı yapılmamalı, Sonuç Bldrges • Disiplin Kurulları gibi etik kurulları oluşturulmalı, • Turist rehberliği meslek olarak değerlendirilmeden önce • İsim hakkı olan yıldızlı otellerde gerçekleştirilen benzer dene- luluk üstlenmesi gerekliliği. belirsizliği. • Denetim hususunda, yerel yönetimlerin, belediyelerin sorum- Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya • Eğitimler ceza gibi görülmemeli ve sıklıkla verilmeli, olmaması; bu yetki ve sorumlulukların nasıl tanımlanacağının tutulmasının gerekliliğine vurgu yapılmıştır. denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. • Eğitimde fırsat eşitliği sağlanmalı. eğitim şart. Kurs ile rehberlik mesleği sağlanmamalı. timlerin yeterli olmaması. • Turizm eğitimi almış kali�iye eleman temin edilerek turizm ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile • Kurumsal denetimde çalışanların rolünün belirsizliği. sektöründe çalıştırılması ve turizmin etik dışı davranışlar sergi- ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel Yiyecek İçecek Tedarikçileri ve Departmanlarında Yaşanan Etik ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk • Turizm personelinin minimum yüksekokul düzeyinde eğitim leyen personelden arındırılması gerekliliği. bir nitelik gösterir. İKİNCİ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ Sorunlar ve Sorumluluklara İlişkin Çözüm Önerileri: anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, HARRINGTON PARK RESORT OTEL – ANTALYA • Çalışanların sigortalarının tam maaşları üzerinden yatırılmıyor almış olması şartının getirilmesi tartışmaya açılsa da, turizmde- • Turizmde faaliyet yeterliği belgesi gerekliliği. Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi 22 KASIM 2014 olması, ki mevcut eleman ihtiyacındaki artışın bu soruna elvermediği • Devlet her yerde ve her anda denetleme yapamayacağı için hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. Oturum Yönetimi • Personele yatırım yapılmalı ve çalışanlara etik konusunda ancak gelecek yıllarda bu uygulamanın etkin hale gelebileceği müşteri hakları hususunda çalışanlara sorumluluk düşmektedir. • Turizm sektöründe çalışan şoförlerindeki eğitim eksikliği, adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- • Çalışanların işyerinde psikolojik ve �izyolojik tacize uğraması, eğitim verilmelidir. düşüncesi. • Turizm mezunlarının Turizm Bakanlığı’nda çalıştırılması ve Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, Pak Turizm İşçileri Sendikasının düzenlediği “Turizmde Etik” • İşe alımlarda karşılaşılan etik dışı davranışlar, Prof. Dr. Atila YÜKSEL – Oturum Başkanı, Adnan Menderes • Sosyal sorumluluk bağlamında israf; yiyecekler ihtiyaç sahibi • Devletin sahip olduğu denetleme mekanizmasının eksik daha fazla istihdam edilmesinin önündeki engellerin kaldırıl- re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi konulu çalıştay 22 Kasım 2014 Cumartesi günü Antalya • Mobbing’in yasa gereği en az 6 ay süreli olması, Üniversitesi, Didim M.Y.O. Md. insanlara sunulmalı, yemek artıkları ise hayvan barınaklarına işlemesi ması. Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha Harrington Park Resort Otelde, bilim dünyasının çok değerli • Çalışanların yasal boşluklar arama eğilimi (Çalışanların 31 Arş. Gör. Remziye EKİCİ – Raportör ulaştırılmalıdır. • İşletmelerin müşteri haklarına ne şekilde sahip çıktığı soru edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken akademisyenleri, sektör temsilcileri, basın mensupları ve çeken aylarda 30 günlük maaş yattığı için bir gün devamsızlık işaretinin oluşması. Turizmde Pazarlama ve Reklam Etiğine İlişkin Çözüm Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı Konu Başlıkları Sağlık Turizminde Etik Konusuna İlişkin Çözüm Önerileri: ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- sektör çalışanlarının katılımı ile gerçekleşmiştir. yapması). • Turizm mezunlarının Turizm Bakanlığı’nda çalıştırılması ve Önerileri: zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve daha fazla istihdam edilmesinin önündeki engeller. minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim BİRİNCİ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ 1- Profesyonel turist rehberliğinde etik sorumluluklar ve sorunlar. • Kendilerini destekleyen içeriden bir takım denetim • Müşterinin en önce bilmesi gerekenlerin reklamlarda en • Reklamın en etkili olacak şekilde, müşteriyi yanıltmayan, dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, Turizmde Çalışanların ve İşverenlerin Etik İhlalleri ve 2- Yiyecek içecek tedarikçileri ve departmanlarında yaşanan mekanizmaları kurulmalıdır. küçük puntolarla yazılması veya hızlı bir şekilde alt yazı olarak hatalı eksik veya yanıltıcı bilgi içermeyen özellikte olmasının etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve Oturum Yönetimi Sorumluluklarına İlişkin Çözüm Önerileri: etik sorunlar ve sorumluluklar. • Check ve Balance sistemi kurulmalı. İşletmede de müşteri işçi geçmesi. gerekliliği. rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer 3- Sağlık turizminde etik. ve işveren arasından iç denetim mekanizmaları olmalıdır. • Turizmde kullanılan reklamlarda ince ayrıntılara önem mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör 4- İşçi ve işveren açısından etik. • Dürüst çalışan sendikalarla birlikte çalışılmalıdır. Turizm Sektöründe Kurumsal Denetime İlişkin Çözüm verilmesi, kültürel hassasiyetlerin dikkate alınması, geleneksel Prof. Dr. Zeyyat Sabuncuoğlu – Oturum Başkanı (Uludağ Ünv. • Çalışanların İş tanımları iyi yapılmalı ve bu tanımlar gerçekçi lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi • Sağlık uzmanları problemleri hep birlikte bütüncül ele Önerileri: değerleri öne çıkaran ve etkileyici olmasının önemi. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi) ve ulaşılabilir olmalı, Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha almalıdırlar. • Çeşitli sebeplerle ülkemize gelen her turistin ziyaret sonrasın- Arş. Gör. Serap Alkaya – Raportör • Serti�ikasyon programlarının alınması, tespit edilmiştir: Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- • Hasta, hastalık ve hastane yönetiminde standardizasyon • Kurumsal denetim esnasında ortaya çıkan eksikliklerin da ülkemizin bir nevi tanıtım elçisi ve bu bağlamda ülkemizin Buket Burcu Özdemir - Raportör • Çalışanların kendilerini kurumun bir parçası olarak görmesi yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek sağlanmalı. anında tespit edilmesi ve bu hususlarda pratik hayata yansıya- turistik değerlerinin ücretsiz birer reklamcısı-tanıtıcısı olacağı- sağlanmalı, etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin Konu Başlıkları • Aidiyet duygusu oluşturulmalı ve geliştirilmesi sağlanmalı, • Rehberlik mesleğinde, maddi gelirin dengesiz ve �iziki çalışma • Lider tarzı ve duygusal zekâsı yüksek elemanlarla çalışıl- cak eğitimlerin verilmesi, kurumların sorumluluğunu alan nın unutulmaması. verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen şartlarının ağır olması. malıdır. yöneticilerin dış denetim mekanizmasıyla kontrol edilmesi • Reklamlarda manipülasyondan kaçınılması, yanlış bilgiye yer • Üstler astlarını yetiştirilmeli ve çalışanlara kariyer planı hazır- eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti • Rehbere biçilen �iyatın belli standart olmaması aslında • Turist mi hasta mı tanımları ayrımı iyi yapılmalıdır. gerekmektedir. verilmemesi ve farklılaşma sağlayan içeriklere önem verilmesi 1. Turizmde Çalışanlar ve İşverenler Arasında Etik İhlalleri ve lanmalı, mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- görünen ile uygulanan arası farklı olması. Taban ücreti altında • Hasta hakları çerçevelerinin belirlenmesi gerekmektedir. • Devlet veya özel TV kanalları kullanılarak profesyonel ekipler- gerektiği. Sorumlulukları • Ciddi bir denetim mekanizması oluşturulmalı ve performans ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve tura çıkan rehberlerin olması. ce verilen eğitimlerin önemi vurgulanmalıdır. • Reklam ve tanıtımın, hedef kitlenin özelliklerine uygun bir 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki 2. Turizmde Psikolojik ve Fizyolojik Taciz değerlendirme yapılmalı, • Her şey dâhil sisteminin turları kalitesizleştirmesi ve devletin yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde • Turizmde kurumsal denetim noktasında sendikaların devreye şekilde biçimlendirilmesi de öneriler arasında yerini almıştır. temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, 3. İnsan Kaynakları Yönetiminde Etik Sorunlar • Çalışanlara ciddi mesleki eğitimler verilmeli, rehberlere sahip çıkmaması. İşçi-İşveren Açısından Etiğe İlişkin Çözüm Önerileri: saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları girmesi. kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün • Çalışanlar yasa ve sözleşme gereği uzmanlık alanları dışındaki • Yiyecek içecek üretim ve pazarlama boyutunda uygun egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. • Devlet denetleme kurumu ve benzeri devlet kurumlarının bu Konuşmacıların açıklamaları, ortaya atılan sorunlar ve yapılan ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi işlerde çalıştırılmamalı, olmayan hammadde kullanımı, vaat edilen ürün içerisine katkı • Türkiye’de sendikalaşma gücü sağlanmalı. Sendika mutlaka Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar tespit • Kişilerin sorumluluk alması için bilinç oluşturmalı, mekanizmaya dâhil edilmesi ve turizmde kurumsal denetimle- tartışmalar neticesinde yukarıdaki hususlarda �ikir birliğine maddeleri konulması, merdiven altı ürünlerin kullanımı. dengeleyici unsur olmalı. Sendikacılar da işverene adil olmalı ve edilmiştir: • Çalışanların sigortaları tam ücretleri üzerinden yatırılmalı, rin belirli periyodlarla etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi varılmış ve “Sonuç Bildirgesi” katılanların oy çokluğu ile kabul • Kırmızı et yerine hindi bile kullanılması ve hatta domuz etinin dürüst olmalı. • Çalışanlara işlerini sevdirmek maksadıyla ödül sistemleri • Kurallardan ziyade standartların olduğu bir denetimin esas edilmiştir. kullanılması. • Dünyanın en mükemmel yetişmiş adamları getiriliyor ama • Çalışanların görevlerini tam olarak yerine getirmemeleri, getirilmeli, olması. • Her şey dâhil sistemi sıkıntısı ve açık büfelerde israf boyutun- aynı zamanda çalışma şartları ve yasalarını da çalışma ortamına DÜZENLEME KURULU • Geçici olarak çalışanların kadroda kalabilmek için yönetime • Sendikalaşma özendirilmeli. • Turizmcilerin denetim konusunda standartları ortaya koyma- da yiyeceklerin var olması. getirmeli önerisi sunulmuştur. şirin görünmek istemeleri, sı gerekliliği. • Garson maaşların çok düşük olması ve aile geçindirmede • Üstlerin astlarını yetiştirmek istememesi, zorluklar yaşamaları. • Gerçekleştirilecek denetimlerin devlet eliyle ve tek elden Musa Uyar, Pak Turizm İş Sedikası Genel Başkan • Çalışanların uzmanlık alanlarının dışında çalıştırılması, Turizmde Psikolojik ve Fizyolojik Tacize İlişkin Çözüm • Mahremiyette etik problemi ÜÇÜNCÜ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ yönetilmesi. Nurhak Akbudak, , Pak Turizm İş Sedikası Genel Eğitim Sekreteri • Çalışanların yoğun günlerde geçersiz sebeplerle rapor kullan- Önerileri: • Türkiye’de önce olay yaşansın eksikler görülsün, önlem ardın- Dr. Şevket Yirik, AÜ Turizm Fak. Öğr. Üyesi • Hasta bilgilerinin satılması, �iyatlandırmada etik problemi ve maları ve diğer çalışma arkadaşlarına kötü örnek oluşturmaları, dan alınsın şeklindeki anlayışın kırılması gerekliliği. Prof. Dr. Zeyyat Sabuncuoğlu, Uludağ Ünv. İktisadi ve İdari çift fatura uygulaması Oturum Yönetimi • Çalışanların sorunlarını olumsuz davranış olarak işyerine, • Çalışanların görev tanımlarının açık ve net şekilde belirlenmesi, • Turizmde ortak akıl istişaresi yaparak kökten bir çözümle Bilimler Fakültesi • Tetkik ve etik kurul olmaması ve bu yüzden Avrupa hakem misa�irlere ya da çalışma arkadaşlarına yansıtması, • Hızlı ve doğru bilgi akışı, denetimleri standardize ederek, herkesi içe katan, mesleki Prof. Dr. Atila YÜKSEL, Prof.Dr. Atilla Yüksel - Adnan Menderes doktor uygulamasına gidilmesi Prof. Dr. Şevki ÖZGENER – Oturum Başkanı, (Nevşehir Hacı Bektaş • İşletmelerde yoğun rekabetin personelin kalitesini düşürmesi, • Şikâyetlerin tepe yönetimine direkt iletilmesi, tecrübesi bol olan kişilerin var olduğu bir mekanizmayla dene- Üniversitesi, Didim M.Y.O. Md. • Çalışanlar açısından kali�iyeli eleman bulmanın sezonluk iş Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı) • Çalışanların düşük maaşla ve izinsiz çalıştırılması, • Disiplin yönetmeliğinin uygulanması, timin gerçekleştirilmesi. Prof. Dr. Şevki ÖZGENER, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi olmasından dolayı zorlaşması Arş. Gör. İlker ŞAHİN – Raportör • Çalışanların daha iyi bir yere geçmek için işi yavaşlatıp tazmi- • Etik kodların ve ilkelerin hazırlanması ve çalışanlara duyurul- • Denetim mekanizmasında en etkili kontrolün iç denetimin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı • İşletmelerde çalışan kişilere iş güvencesinin sağlanmaması ve nat almak istemesi, ması, yanı sıra misa�ir denetiminin olması gerekliliği. SAYI 1 • 1 MART 2015 29

olsuzluk, genel olarak kamu görevlileri- nin kamu yetkisi ve kaynaklarını, yasala- yürütürken yasalara ve hizmet standartla- etkilenmişlerdir. Günümüzde yolsuzluk, ülkelerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, rına uymamanın yanında, etik ilkelere çok tara�lı ve küresel bir boyut kazanmıştır. uymamayı da içeren bir kavramdır. Sorum- arkadaş ve hemşerilerinin çıkarları için luluktan kaçma, sorumluluğu yayma, Dünya Bankasının tahminlerine göre, her kullanmalarıdır. Bu anlamda yolsuzluğun, gecikmeler, gereksiz rüşvet, zimmet ve irtikâp gibi “maddi saklamak, bilgi yıl ticari işlemlerde 80 milyar dolar rüşvet yetersiz bilgilendirme ve hazırlanma, mesai ödenmektedir. içerikli olan yolsuzluklar” ile akraba, arkadaşlarını koruma gibi kötü yönetim arkadaş ve siyasi kayırmacılık gibi “daya- Uluslar Arası Saydamlık Örgütünün 2009 nışma içerikli yolsuzluklar” olmak üzere iki biçimleri, bir yolsuzluk olarak kabul yılı verilerine göre, her 5 özel sektör edilmediği halde yozlaşma türleri içinde türü bulunmaktadır. Genellikle yolsuzluk yöneticisinin 2’si, kamu kurumlarında iş Yönetimde denildiğinde birinci türü olan maddi içerik- değerlendirirler. yozlaşma, yaparken kendilerinden rüşvet teklif edildi- kamu görevlilerinin gerek kendi inisiyatif- li olanı daha çok akla gelmektedir. Yolsuzlu- ğini belirtmiştir. Aynı yöneticilerin yarısı, ğun temelinde kişisel çıkar gözetmek leriyle gerekse hizmetten yararlananların rüşvetten dolayı projelerin maliyetinin en yatmaktadır. Kamu görevlilerinden kamu teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku az %10 arttığını ifade etmiştir. Her 5 yararına (çıkarına) göre davranmaları ihlal edecek şekilde, özel çıkar, tercih, yöneticiden 1’i, rakip �irmanın kamu sektö- beklenir. Kamu görevlilerinin kamusal prestij veya belirli bir grubun çıkarı için rüne vermiş olduğu daha fazla rüşvet kamusal gücü kullanarak ortaya koydukları çıkar yerine özel çıkar peşinde koşmaları, miktarından dolayı iş yerlerini kapatmak yolsuzluğu doğuran temel faktördür. Her her türlü davranış ve yöntemdir. zorunda kalmışlardır. Kendileriyle mülakat türlü yolsuzluk, kural-yasa ihlali olduğu Tarihin her döneminde yolsuzluk, toplum- yapılan halkın yarısı, özel sektörün yolsuz- gibi aynı zamanda da etik dışıdır ve etik ların ve yönetimlerin temel gündem luk yaptığını vurgulamaktadır. Bu oran, 5 ihlalidir. yıl önce yapılan araştırmaya göre % 8 maddelerinin başında yer almıştır. 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren çoğu Türkçe’ de yolsuzluğu da içeren daha geniş artmıştır. ülkede yolsuzluğun arttığı yönünde genel bir kavram olarak “yozlaşma” terimi de Etik (ethos), genel anlamıyla iyi-kötü, bir bulunmaktadır. kullanılmaktadır. Yozlaşma (corruption), algı Sermayenin doğru yanlış ile ilgili değerler, ilkeler ve bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lığını veya küreselleşmesi ile birlikte çok uluslu şirket- kurallar demektir. dürüstlüğünü kaybetmek anlamındadır. lerin karıştığı skandallar artmış, hukuk ve Turizmde Küresel Etik İlkelerinin Uygulanmasına İlişkin Konu Başlıkları • Çalışanlara etik ve taciz konusunda eğitimlerin verilmesi, iş gören devir hızı yüksekliği. ra aykırı olarak kişisel, eş dost, akraba, Yozlaşma, kamu görevlilerinin hizmetleri etik yapıları zayıf ülkeler bundan daha çok • Tacize uğrayan kişilere psikolojik destek verilmesi, • Sezon sonu personelin gönderilmesi personelde güvensizlik Çözüm Önerileri: • Tacizcinin görevine son verilmesi, yer değişikliği veya ücret ve işe karşı gevşek tutum yaratması. 1-Turizm sektöründe kurumsal denetim. kesintisi, • Yöneticiler süper imkânlara sahip olsa da çalışanların dışlan- 2-Turizmde küresel etik ilkelerinin uygulanması. • Denetimde uluslararası standartların yakalanması gerektiği • Sendikalarla iş birliği kurularak taciz konusunda uyarıcı ve ması ve bu yüzden örgüte bağlılık gösterememeleri. 3-Turizm işletmelerinde müşteri hakları ve etik. görüşü ve bu bağlamda etik ilkelerin belirlenerek denetim eğitici çabalar gösterilmeli. • Sigara içen ve içmeyen personelin etik sorun yaratması artık 4-Turizmde Pazarlama ve Reklam Etiği standardizasyonunun etkinleştirilmesi. sigara içilmeyen eleman seçilmeye başlanması. • Eğitimsizlik, adaletsizlik, personelin eşit haklara sahip olmaması. Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar tespit Turizm İşletmelerinde Müşteri Hakları ve Etiğine İlişkin İnsan Kaynakları Yönetiminde Etiğe İlişkin Çözüm Önerileri: • Mekânsal, donanımsal yetersizlik kaynaklı etik problemler edilmiştir: Çözüm Önerileri: yaşanmaktadır. • Nepotizm (adam kayırma)’ya engel olunmalı, • Kurumsal denetim konusunda yaşanan sıkıntılar, ülke veya • Müşteri şikâyetlerinin dikkate alınarak çözümlerinin anında • Eşit işe eşit ücret verilmeli, Profesyonel Turist Rehberliğinde Etik Sorumlulukları ve sektörün kaynaklarını kullanacak kişilerin yetkilerinin net sunularak hizmette aksayan yönlerin saptanarak denetime tabi • Çalışanlar arasında din, dil, cinsiyet ayırımı yapılmamalı, Sorunlara İlişkin Çözüm Önerileri: olmaması; bu yetki ve sorumlulukların nasıl tanımlanacağının tutulmasının gerekliliğine vurgu yapılmıştır. • Eğitimler ceza gibi görülmemeli ve sıklıkla verilmeli, belirsizliği. • Denetim hususunda, yerel yönetimlerin, belediyelerin sorum- Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya • Disiplin Kurulları gibi etik kurulları oluşturulmalı, • Turist rehberliği meslek olarak değerlendirilmeden önce • İsim hakkı olan yıldızlı otellerde gerçekleştirilen benzer dene- luluk üstlenmesi gerekliliği. denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. • Eğitimde fırsat eşitliği sağlanmalı. eğitim şart. Kurs ile rehberlik mesleği sağlanmamalı. timlerin yeterli olmaması. • Turizm eğitimi almış kali�iye eleman temin edilerek turizm ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile • Kurumsal denetimde çalışanların rolünün belirsizliği. sektöründe çalıştırılması ve turizmin etik dışı davranışlar sergi- ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel Yiyecek İçecek Tedarikçileri ve Departmanlarında Yaşanan Etik ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk • Turizm personelinin minimum yüksekokul düzeyinde eğitim leyen personelden arındırılması gerekliliği. bir nitelik gösterir. İKİNCİ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ Sorunlar ve Sorumluluklara İlişkin Çözüm Önerileri: anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, HARRINGTON PARK RESORT OTEL – ANTALYA • Çalışanların sigortalarının tam maaşları üzerinden yatırılmıyor almış olması şartının getirilmesi tartışmaya açılsa da, turizmde- • Turizmde faaliyet yeterliği belgesi gerekliliği. Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi 22 KASIM 2014 olması, ki mevcut eleman ihtiyacındaki artışın bu soruna elvermediği • Devlet her yerde ve her anda denetleme yapamayacağı için hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. Oturum Yönetimi • Personele yatırım yapılmalı ve çalışanlara etik konusunda ancak gelecek yıllarda bu uygulamanın etkin hale gelebileceği müşteri hakları hususunda çalışanlara sorumluluk düşmektedir. • Turizm sektöründe çalışan şoförlerindeki eğitim eksikliği, adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- • Çalışanların işyerinde psikolojik ve �izyolojik tacize uğraması, eğitim verilmelidir. düşüncesi. • Turizm mezunlarının Turizm Bakanlığı’nda çalıştırılması ve Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, Pak Turizm İşçileri Sendikasının düzenlediği “Turizmde Etik” • İşe alımlarda karşılaşılan etik dışı davranışlar, Prof. Dr. Atila YÜKSEL – Oturum Başkanı, Adnan Menderes • Sosyal sorumluluk bağlamında israf; yiyecekler ihtiyaç sahibi • Devletin sahip olduğu denetleme mekanizmasının eksik daha fazla istihdam edilmesinin önündeki engellerin kaldırıl- re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi konulu çalıştay 22 Kasım 2014 Cumartesi günü Antalya • Mobbing’in yasa gereği en az 6 ay süreli olması, Üniversitesi, Didim M.Y.O. Md. insanlara sunulmalı, yemek artıkları ise hayvan barınaklarına işlemesi ması. Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha Harrington Park Resort Otelde, bilim dünyasının çok değerli • Çalışanların yasal boşluklar arama eğilimi (Çalışanların 31 Arş. Gör. Remziye EKİCİ – Raportör ulaştırılmalıdır. • İşletmelerin müşteri haklarına ne şekilde sahip çıktığı soru edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken akademisyenleri, sektör temsilcileri, basın mensupları ve çeken aylarda 30 günlük maaş yattığı için bir gün devamsızlık işaretinin oluşması. Turizmde Pazarlama ve Reklam Etiğine İlişkin Çözüm Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı Konu Başlıkları Sağlık Turizminde Etik Konusuna İlişkin Çözüm Önerileri: ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- sektör çalışanlarının katılımı ile gerçekleşmiştir. yapması). • Turizm mezunlarının Turizm Bakanlığı’nda çalıştırılması ve Önerileri: zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve daha fazla istihdam edilmesinin önündeki engeller. minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim BİRİNCİ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ 1- Profesyonel turist rehberliğinde etik sorumluluklar ve sorunlar. • Kendilerini destekleyen içeriden bir takım denetim • Müşterinin en önce bilmesi gerekenlerin reklamlarda en • Reklamın en etkili olacak şekilde, müşteriyi yanıltmayan, dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, Turizmde Çalışanların ve İşverenlerin Etik İhlalleri ve 2- Yiyecek içecek tedarikçileri ve departmanlarında yaşanan mekanizmaları kurulmalıdır. küçük puntolarla yazılması veya hızlı bir şekilde alt yazı olarak hatalı eksik veya yanıltıcı bilgi içermeyen özellikte olmasının etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve Oturum Yönetimi Sorumluluklarına İlişkin Çözüm Önerileri: etik sorunlar ve sorumluluklar. • Check ve Balance sistemi kurulmalı. İşletmede de müşteri işçi geçmesi. gerekliliği. rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer 3- Sağlık turizminde etik. ve işveren arasından iç denetim mekanizmaları olmalıdır. • Turizmde kullanılan reklamlarda ince ayrıntılara önem mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör 4- İşçi ve işveren açısından etik. • Dürüst çalışan sendikalarla birlikte çalışılmalıdır. Turizm Sektöründe Kurumsal Denetime İlişkin Çözüm verilmesi, kültürel hassasiyetlerin dikkate alınması, geleneksel Prof. Dr. Zeyyat Sabuncuoğlu – Oturum Başkanı (Uludağ Ünv. • Çalışanların İş tanımları iyi yapılmalı ve bu tanımlar gerçekçi lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi • Sağlık uzmanları problemleri hep birlikte bütüncül ele Önerileri: değerleri öne çıkaran ve etkileyici olmasının önemi. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi) ve ulaşılabilir olmalı, Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha almalıdırlar. • Çeşitli sebeplerle ülkemize gelen her turistin ziyaret sonrasın- Arş. Gör. Serap Alkaya – Raportör • Serti�ikasyon programlarının alınması, tespit edilmiştir: Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- • Hasta, hastalık ve hastane yönetiminde standardizasyon • Kurumsal denetim esnasında ortaya çıkan eksikliklerin da ülkemizin bir nevi tanıtım elçisi ve bu bağlamda ülkemizin Buket Burcu Özdemir - Raportör • Çalışanların kendilerini kurumun bir parçası olarak görmesi yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek sağlanmalı. anında tespit edilmesi ve bu hususlarda pratik hayata yansıya- turistik değerlerinin ücretsiz birer reklamcısı-tanıtıcısı olacağı- sağlanmalı, etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin Konu Başlıkları • Aidiyet duygusu oluşturulmalı ve geliştirilmesi sağlanmalı, • Rehberlik mesleğinde, maddi gelirin dengesiz ve �iziki çalışma • Lider tarzı ve duygusal zekâsı yüksek elemanlarla çalışıl- cak eğitimlerin verilmesi, kurumların sorumluluğunu alan nın unutulmaması. verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen şartlarının ağır olması. malıdır. yöneticilerin dış denetim mekanizmasıyla kontrol edilmesi • Reklamlarda manipülasyondan kaçınılması, yanlış bilgiye yer • Üstler astlarını yetiştirilmeli ve çalışanlara kariyer planı hazır- eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti • Rehbere biçilen �iyatın belli standart olmaması aslında • Turist mi hasta mı tanımları ayrımı iyi yapılmalıdır. gerekmektedir. verilmemesi ve farklılaşma sağlayan içeriklere önem verilmesi 1. Turizmde Çalışanlar ve İşverenler Arasında Etik İhlalleri ve lanmalı, mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- görünen ile uygulanan arası farklı olması. Taban ücreti altında • Hasta hakları çerçevelerinin belirlenmesi gerekmektedir. • Devlet veya özel TV kanalları kullanılarak profesyonel ekipler- gerektiği. Sorumlulukları • Ciddi bir denetim mekanizması oluşturulmalı ve performans ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve tura çıkan rehberlerin olması. ce verilen eğitimlerin önemi vurgulanmalıdır. • Reklam ve tanıtımın, hedef kitlenin özelliklerine uygun bir 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki 2. Turizmde Psikolojik ve Fizyolojik Taciz değerlendirme yapılmalı, • Her şey dâhil sisteminin turları kalitesizleştirmesi ve devletin yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde • Turizmde kurumsal denetim noktasında sendikaların devreye şekilde biçimlendirilmesi de öneriler arasında yerini almıştır. temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, 3. İnsan Kaynakları Yönetiminde Etik Sorunlar • Çalışanlara ciddi mesleki eğitimler verilmeli, rehberlere sahip çıkmaması. İşçi-İşveren Açısından Etiğe İlişkin Çözüm Önerileri: saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları girmesi. kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün • Çalışanlar yasa ve sözleşme gereği uzmanlık alanları dışındaki • Yiyecek içecek üretim ve pazarlama boyutunda uygun egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. • Devlet denetleme kurumu ve benzeri devlet kurumlarının bu Konuşmacıların açıklamaları, ortaya atılan sorunlar ve yapılan ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi işlerde çalıştırılmamalı, olmayan hammadde kullanımı, vaat edilen ürün içerisine katkı • Türkiye’de sendikalaşma gücü sağlanmalı. Sendika mutlaka Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar tespit • Kişilerin sorumluluk alması için bilinç oluşturmalı, mekanizmaya dâhil edilmesi ve turizmde kurumsal denetimle- tartışmalar neticesinde yukarıdaki hususlarda �ikir birliğine maddeleri konulması, merdiven altı ürünlerin kullanımı. dengeleyici unsur olmalı. Sendikacılar da işverene adil olmalı ve edilmiştir: • Çalışanların sigortaları tam ücretleri üzerinden yatırılmalı, rin belirli periyodlarla etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi varılmış ve “Sonuç Bildirgesi” katılanların oy çokluğu ile kabul • Kırmızı et yerine hindi bile kullanılması ve hatta domuz etinin dürüst olmalı. • Çalışanlara işlerini sevdirmek maksadıyla ödül sistemleri • Kurallardan ziyade standartların olduğu bir denetimin esas edilmiştir. kullanılması. • Dünyanın en mükemmel yetişmiş adamları getiriliyor ama • Çalışanların görevlerini tam olarak yerine getirmemeleri, getirilmeli, olması. • Her şey dâhil sistemi sıkıntısı ve açık büfelerde israf boyutun- aynı zamanda çalışma şartları ve yasalarını da çalışma ortamına DÜZENLEME KURULU • Geçici olarak çalışanların kadroda kalabilmek için yönetime • Sendikalaşma özendirilmeli. • Turizmcilerin denetim konusunda standartları ortaya koyma- da yiyeceklerin var olması. getirmeli önerisi sunulmuştur. şirin görünmek istemeleri, sı gerekliliği. • Garson maaşların çok düşük olması ve aile geçindirmede • Üstlerin astlarını yetiştirmek istememesi, zorluklar yaşamaları. • Gerçekleştirilecek denetimlerin devlet eliyle ve tek elden Musa Uyar, Pak Turizm İş Sedikası Genel Başkan • Çalışanların uzmanlık alanlarının dışında çalıştırılması, Turizmde Psikolojik ve Fizyolojik Tacize İlişkin Çözüm • Mahremiyette etik problemi ÜÇÜNCÜ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ yönetilmesi. Nurhak Akbudak, , Pak Turizm İş Sedikası Genel Eğitim Sekreteri • Çalışanların yoğun günlerde geçersiz sebeplerle rapor kullan- Önerileri: • Türkiye’de önce olay yaşansın eksikler görülsün, önlem ardın- Dr. Şevket Yirik, AÜ Turizm Fak. Öğr. Üyesi • Hasta bilgilerinin satılması, �iyatlandırmada etik problemi ve maları ve diğer çalışma arkadaşlarına kötü örnek oluşturmaları, dan alınsın şeklindeki anlayışın kırılması gerekliliği. Prof. Dr. Zeyyat Sabuncuoğlu, Uludağ Ünv. İktisadi ve İdari çift fatura uygulaması Oturum Yönetimi • Çalışanların sorunlarını olumsuz davranış olarak işyerine, • Çalışanların görev tanımlarının açık ve net şekilde belirlenmesi, • Turizmde ortak akıl istişaresi yaparak kökten bir çözümle Bilimler Fakültesi • Tetkik ve etik kurul olmaması ve bu yüzden Avrupa hakem misa�irlere ya da çalışma arkadaşlarına yansıtması, • Hızlı ve doğru bilgi akışı, denetimleri standardize ederek, herkesi içe katan, mesleki Prof. Dr. Atila YÜKSEL, Prof.Dr. Atilla Yüksel - Adnan Menderes doktor uygulamasına gidilmesi Prof. Dr. Şevki ÖZGENER – Oturum Başkanı, (Nevşehir Hacı Bektaş • İşletmelerde yoğun rekabetin personelin kalitesini düşürmesi, • Şikâyetlerin tepe yönetimine direkt iletilmesi, tecrübesi bol olan kişilerin var olduğu bir mekanizmayla dene- Üniversitesi, Didim M.Y.O. Md. • Çalışanlar açısından kali�iyeli eleman bulmanın sezonluk iş Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı) • Çalışanların düşük maaşla ve izinsiz çalıştırılması, • Disiplin yönetmeliğinin uygulanması, timin gerçekleştirilmesi. Prof. Dr. Şevki ÖZGENER, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi olmasından dolayı zorlaşması Arş. Gör. İlker ŞAHİN – Raportör • Çalışanların daha iyi bir yere geçmek için işi yavaşlatıp tazmi- • Etik kodların ve ilkelerin hazırlanması ve çalışanlara duyurul- • Denetim mekanizmasında en etkili kontrolün iç denetimin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı • İşletmelerde çalışan kişilere iş güvencesinin sağlanmaması ve nat almak istemesi, ması, yanı sıra misa�ir denetiminin olması gerekliliği. 30 T URİZMTR 1 Mart 2015

olsuzluk, genel olarak kamu görevlileri- etkilenmişlerdir. Günümüzde yolsuzluk, yürütürken yasalara ve hizmet standartla- nin kamu yetkisi ve kaynaklarını, yasala- rına uymamanın yanında, etik ilkelere ülkelerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, uymamayı da içeren bir kavramdır. Sorum- arkadaş ve hemşerilerinin çıkarları için çok tara�lı ve küresel bir boyut kazanmıştır. luluktan kaçma, sorumluluğu yayma, kullanmalarıdır. Bu anlamda yolsuzluğun, Dünya Bankasının tahminlerine göre, her gereksiz yıl ticari işlemlerde 80 milyar dolar rüşvet rüşvet, zimmet ve irtikâp gibi “maddi gecikmeler, bilgi saklamak, içerikli olan yolsuzluklar” ile akraba, ödenmektedir. yetersiz bilgilendirme ve hazırlanma, mesai arkadaşlarını koruma gibi kötü yönetim arkadaş ve siyasi kayırmacılık gibi “daya- Uluslar Arası Saydamlık Örgütünün 2009 biçimleri, bir yolsuzluk olarak kabul nışma içerikli yolsuzluklar” olmak üzere iki yılı verilerine göre, her 5 özel sektör türü bulunmaktadır. Genellikle yolsuzluk edilmediği halde yozlaşma türleri içinde yöneticisinin 2’si, kamu kurumlarında iş Yönetimde yozlaşma, denildiğinde birinci türü olan maddi içerik- değerlendirirler. yaparken kendilerinden rüşvet teklif edildi- kamu görevlilerinin gerek kendi inisiyatif- li olanı daha çok akla gelmektedir. Yolsuzlu- ğini belirtmiştir. Aynı yöneticilerin yarısı, leriyle gerekse hizmetten yararlananların ğun temelinde kişisel çıkar gözetmek rüşvetten dolayı projelerin maliyetinin en teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku yatmaktadır. Kamu görevlilerinden kamu az %10 arttığını ifade etmiştir. Her 5 yararına (çıkarına) göre davranmaları ihlal edecek şekilde, özel çıkar, tercih, yöneticiden 1’i, rakip �irmanın kamu sektö- beklenir. Kamu görevlilerinin kamusal prestij veya belirli bir grubun çıkarı için rüne vermiş olduğu daha fazla rüşvet çıkar yerine özel çıkar peşinde koşmaları, kamusal gücü kullanarak ortaya koydukları miktarından dolayı iş yerlerini kapatmak yolsuzluğu doğuran temel faktördür. Her her türlü davranış ve yöntemdir. zorunda kalmışlardır. Kendileriyle mülakat türlü yolsuzluk, kural-yasa ihlali olduğu yapılan halkın yarısı, özel sektörün yolsuz- Tarihin her döneminde yolsuzluk, toplum- gibi aynı zamanda da etik dışıdır ve etik ların ve yönetimlerin temel gündem luk yaptığını vurgulamaktadır. Bu oran, 5 ihlalidir. yıl önce yapılan araştırmaya göre % 8 maddelerinin başında yer almıştır. 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren çoğu Türkçe’ de yolsuzluğu da içeren daha geniş artmıştır. bir kavram olarak “yozlaşma” terimi de ülkede yolsuzluğun arttığı yönünde genel Etik (ethos), genel anlamıyla iyi-kötü, Sermayenin bir bulunmaktadır. kullanılmaktadır. Yozlaşma (corruption), algı doğru yanlış ile ilgili değerler, ilkeler ve bozulma, çürüme, kötüleşme, sa�lığını veya küreselleşmesi ile birlikte çok uluslu şirket- kurallar demektir. lerin karıştığı skandallar artmış, hukuk ve dürüstlüğünü kaybetmek anlamındadır. Turizmde Küresel Etik İlkelerinin Uygulanmasına İlişkin Konu Başlıkları • Çalışanlara etik ve taciz konusunda eğitimlerin verilmesi, iş gören devir hızı yüksekliği. ra aykırı olarak kişisel, eş dost, akraba, Yozlaşma, kamu görevlilerinin hizmetleri etik yapıları zayıf ülkeler bundan daha çok • Tacize uğrayan kişilere psikolojik destek verilmesi, • Sezon sonu personelin gönderilmesi personelde güvensizlik Çözüm Önerileri: • Tacizcinin görevine son verilmesi, yer değişikliği veya ücret ve işe karşı gevşek tutum yaratması. 1-Turizm sektöründe kurumsal denetim. kesintisi, • Yöneticiler süper imkânlara sahip olsa da çalışanların dışlan- 2-Turizmde küresel etik ilkelerinin uygulanması. • Denetimde uluslararası standartların yakalanması gerektiği • Sendikalarla iş birliği kurularak taciz konusunda uyarıcı ve ması ve bu yüzden örgüte bağlılık gösterememeleri. 3-Turizm işletmelerinde müşteri hakları ve etik. görüşü ve bu bağlamda etik ilkelerin belirlenerek denetim eğitici çabalar gösterilmeli. • Sigara içen ve içmeyen personelin etik sorun yaratması artık 4-Turizmde Pazarlama ve Reklam Etiği standardizasyonunun etkinleştirilmesi. sigara içilmeyen eleman seçilmeye başlanması. • Eğitimsizlik, adaletsizlik, personelin eşit haklara sahip olmaması. Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar tespit Turizm İşletmelerinde Müşteri Hakları ve Etiğine İlişkin İnsan Kaynakları Yönetiminde Etiğe İlişkin Çözüm Önerileri: • Mekânsal, donanımsal yetersizlik kaynaklı etik problemler edilmiştir: Çözüm Önerileri: yaşanmaktadır. • Nepotizm (adam kayırma)’ya engel olunmalı, • Kurumsal denetim konusunda yaşanan sıkıntılar, ülke veya • Müşteri şikâyetlerinin dikkate alınarak çözümlerinin anında • Eşit işe eşit ücret verilmeli, Profesyonel Turist Rehberliğinde Etik Sorumlulukları ve sektörün kaynaklarını kullanacak kişilerin yetkilerinin net sunularak hizmette aksayan yönlerin saptanarak denetime tabi • Çalışanlar arasında din, dil, cinsiyet ayırımı yapılmamalı, Sorunlara İlişkin Çözüm Önerileri: olmaması; bu yetki ve sorumlulukların nasıl tanımlanacağının tutulmasının gerekliliğine vurgu yapılmıştır. • Eğitimler ceza gibi görülmemeli ve sıklıkla verilmeli, belirsizliği. • Denetim hususunda, yerel yönetimlerin, belediyelerin sorum- Etik, ahlakın temellerini inceleyen felsefenin bir dalına da kavram ve değerlere kamu sektöründe daha çok vurgu yapılmaya • Disiplin Kurulları gibi etik kurulları oluşturulmalı, • Turist rehberliği meslek olarak değerlendirilmeden önce • İsim hakkı olan yıldızlı otellerde gerçekleştirilen benzer dene- luluk üstlenmesi gerekliliği. denilmektedir. Etik, aynı zamanda ahlak ilkelerinin tümüdür; başlanmıştır. • Eğitimde fırsat eşitliği sağlanmalı. eğitim şart. Kurs ile rehberlik mesleği sağlanmamalı. timlerin yeterli olmaması. • Turizm eğitimi almış kali�iye eleman temin edilerek turizm ahlakla benzer anlamda kullanılmaktadır. Etik, meslek ahlakı, İkinci önemli değişiklik, kamu yönetiminin sorumluluk anlayışı ile • Kurumsal denetimde çalışanların rolünün belirsizliği. sektöründe çalıştırılması ve turizmin etik dışı davranışlar sergi- ilkeleri ve kuralları demektir. Etik değerler ve ilkeler, daha evrensel Yiyecek İçecek Tedarikçileri ve Departmanlarında Yaşanan Etik ilgilidir. Kamu yönetiminin topluma karşı daha çok sorumluluk • Turizm personelinin minimum yüksekokul düzeyinde eğitim leyen personelden arındırılması gerekliliği. bir nitelik gösterir. İKİNCİ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ Sorunlar ve Sorumluluklara İlişkin Çözüm Önerileri: anlayışı içinde çalışması, hesap vermesi, kamu yararını gözetmesi, HARRINGTON PARK RESORT OTEL – ANTALYA • Çalışanların sigortalarının tam maaşları üzerinden yatırılmıyor almış olması şartının getirilmesi tartışmaya açılsa da, turizmde- • Turizmde faaliyet yeterliği belgesi gerekliliği. Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu şeffaf ve dürüst olması, vatandaş merkezli bir politika izlemesi 22 KASIM 2014 olması, ki mevcut eleman ihtiyacındaki artışın bu soruna elvermediği • Devlet her yerde ve her anda denetleme yapamayacağı için hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, istenmektedir. Oturum Yönetimi • Personele yatırım yapılmalı ve çalışanlara etik konusunda ancak gelecek yıllarda bu uygulamanın etkin hale gelebileceği müşteri hakları hususunda çalışanlara sorumluluk düşmektedir. • Turizm sektöründe çalışan şoförlerindeki eğitim eksikliği, adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi bir takım ahlaki değer- • Çalışanların işyerinde psikolojik ve �izyolojik tacize uğraması, eğitim verilmelidir. düşüncesi. • Turizm mezunlarının Turizm Bakanlığı’nda çalıştırılması ve Şüphesiz her iki yöndeki değişimin başarılı olabilmesi, etik değerle- ler ve ilkeler bütününe denir. Etik, kanunların düzenlemediği, Pak Turizm İşçileri Sendikasının düzenlediği “Turizmde Etik” • İşe alımlarda karşılaşılan etik dışı davranışlar, Prof. Dr. Atila YÜKSEL – Oturum Başkanı, Adnan Menderes • Sosyal sorumluluk bağlamında israf; yiyecekler ihtiyaç sahibi • Devletin sahip olduğu denetleme mekanizmasının eksik daha fazla istihdam edilmesinin önündeki engellerin kaldırıl- re bağlı bir kurum kültürünün tesis edilmesiyle yakından ilgilidir. düzenleyip de gri alanlar bıraktığı ya da yasalarca düzenlenmesi konulu çalıştay 22 Kasım 2014 Cumartesi günü Antalya • Mobbing’in yasa gereği en az 6 ay süreli olması, Üniversitesi, Didim M.Y.O. Md. insanlara sunulmalı, yemek artıkları ise hayvan barınaklarına işlemesi ması. Bunun için de kamu etiğinin, bir söylem ve temenni olarak ifade pek de pratik olmayan alanlar ile yönetim, yargı ve siyasetin daha Harrington Park Resort Otelde, bilim dünyasının çok değerli • Çalışanların yasal boşluklar arama eğilimi (Çalışanların 31 Arş. Gör. Remziye EKİCİ – Raportör ulaştırılmalıdır. • İşletmelerin müşteri haklarına ne şekilde sahip çıktığı soru edilmesinden öte, bir sistem olarak kurgulanması gerekmektedir. düzgün ve dürüst işlemesi için, kamu görevlilerine, karar verirken akademisyenleri, sektör temsilcileri, basın mensupları ve çeken aylarda 30 günlük maaş yattığı için bir gün devamsızlık işaretinin oluşması. Turizmde Pazarlama ve Reklam Etiğine İlişkin Çözüm Özellikle şunu da vurgulamak gerekir. Etik davranış ilkeleri, aynı Konu Başlıkları Sağlık Turizminde Etik Konusuna İlişkin Çözüm Önerileri: ve hizmetleri yürütürken rehberlik yapmakta ve kamu hizmetleri- sektör çalışanlarının katılımı ile gerçekleşmiştir. yapması). • Turizm mezunlarının Turizm Bakanlığı’nda çalıştırılması ve Önerileri: zamanda iyi kamu yönetiminin de temel ilkeleridir. Kamu yöneti- ne kalite katmaktadır. Böylece toplumun kamu yönetimi, yargı ve daha fazla istihdam edilmesinin önündeki engeller. minde yolsuzluk ve yozlaşmanın tara�larından biri de özel sektör- siyaset kurumlarına karşı güvenini artırmaktadır. Diğer denetim BİRİNCİ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ 1- Profesyonel turist rehberliğinde etik sorumluluklar ve sorunlar. • Kendilerini destekleyen içeriden bir takım denetim • Müşterinin en önce bilmesi gerekenlerin reklamlarda en • Reklamın en etkili olacak şekilde, müşteriyi yanıltmayan, dür. türleri, genellikle sorunlar ortaya çıktığında deveye girdiği halde, Turizmde Çalışanların ve İşverenlerin Etik İhlalleri ve 2- Yiyecek içecek tedarikçileri ve departmanlarında yaşanan mekanizmaları kurulmalıdır. küçük puntolarla yazılması veya hızlı bir şekilde alt yazı olarak hatalı eksik veya yanıltıcı bilgi içermeyen özellikte olmasının etik ilke ve değerler, daha sorun çıkmadan önce muhtemel sorunla- Kamu kesiminin etik ve dürüstlük ilkelerine uymasını sağlamak ve Oturum Yönetimi Sorumluluklarına İlişkin Çözüm Önerileri: etik sorunlar ve sorumluluklar. • Check ve Balance sistemi kurulmalı. İşletmede de müşteri işçi geçmesi. gerekliliği. rı önleyici bir işlev görmektedirler. Günümüzde yolsuzlukla etkin etik bir yönetim kültürü tesis edilmesi için, özel sektörde de benzer 3- Sağlık turizminde etik. ve işveren arasından iç denetim mekanizmaları olmalıdır. • Turizmde kullanılan reklamlarda ince ayrıntılara önem mücadele araçlarının başında etik gelmektedir. Bazı ülkeler, yolsuz- ilke ve değerlere bağlı bir anlayışının gelişmesi gerekir. Özel sektör 4- İşçi ve işveren açısından etik. • Dürüst çalışan sendikalarla birlikte çalışılmalıdır. Turizm Sektöründe Kurumsal Denetime İlişkin Çözüm verilmesi, kültürel hassasiyetlerin dikkate alınması, geleneksel Prof. Dr. Zeyyat Sabuncuoğlu – Oturum Başkanı (Uludağ Ünv. • Çalışanların İş tanımları iyi yapılmalı ve bu tanımlar gerçekçi lukla ilgili olarak çok ağır yasal yaptırımlar ortaya koymuş olmala- �irmalarının da, karlılık, verimlilik ve pazar payını artırmak gibi • Sağlık uzmanları problemleri hep birlikte bütüncül ele Önerileri: değerleri öne çıkaran ve etkileyici olmasının önemi. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi) ve ulaşılabilir olmalı, Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar rına rağmen, yolsuzluğu önlemede yeterli olamamaktadırlar. amaçları yanında, tüketicilere, çalışanlarına ve topluma karşı daha almalıdırlar. • Çeşitli sebeplerle ülkemize gelen her turistin ziyaret sonrasın- Arş. Gör. Serap Alkaya – Raportör • Serti�ikasyon programlarının alınması, tespit edilmiştir: Mevcut yasal düzenlemelere ilave olarak, yönetim sisteminin duyarlı olmaları gibi sorumlulukları giderek önemli hale gelmekte- • Hasta, hastalık ve hastane yönetiminde standardizasyon • Kurumsal denetim esnasında ortaya çıkan eksikliklerin da ülkemizin bir nevi tanıtım elçisi ve bu bağlamda ülkemizin Buket Burcu Özdemir - Raportör • Çalışanların kendilerini kurumun bir parçası olarak görmesi yolsuzlukları besleyen unsurlarını ortadan kaldırmak ve kamuda dir. Firmaların, sadece hissedarları ya da patronları düşünmek sağlanmalı. anında tespit edilmesi ve bu hususlarda pratik hayata yansıya- turistik değerlerinin ücretsiz birer reklamcısı-tanıtıcısı olacağı- sağlanmalı, etik kültürün geliştirilmesini sağlamak önemlidir. Bunun için hesap değil, genel olarak paydaşları (iç ve dış paydaşları) düşünmelerinin Konu Başlıkları • Aidiyet duygusu oluşturulmalı ve geliştirilmesi sağlanmalı, • Rehberlik mesleğinde, maddi gelirin dengesiz ve �iziki çalışma • Lider tarzı ve duygusal zekâsı yüksek elemanlarla çalışıl- cak eğitimlerin verilmesi, kurumların sorumluluğunu alan nın unutulmaması. verebilirlik, saydamlık, etik kurallar, ihbarcıları korumak, etik de önemli olduğu yönündeki düşünce işletme yönetimine egemen şartlarının ağır olması. malıdır. yöneticilerin dış denetim mekanizmasıyla kontrol edilmesi • Reklamlarda manipülasyondan kaçınılması, yanlış bilgiye yer • Üstler astlarını yetiştirilmeli ve çalışanlara kariyer planı hazır- eğitimi ve etik bilinci artırmak gibi konulara önem verilmesi gerek- olmaya başlamıştır. Benzer biçimde kamu yönetiminde de, devleti • Rehbere biçilen �iyatın belli standart olmaması aslında • Turist mi hasta mı tanımları ayrımı iyi yapılmalıdır. gerekmektedir. verilmemesi ve farklılaşma sağlayan içeriklere önem verilmesi 1. Turizmde Çalışanlar ve İşverenler Arasında Etik İhlalleri ve lanmalı, mektedir. önceleyen düşünce biçimi terk edilmekte; bunun yerine vatandaş- görünen ile uygulanan arası farklı olması. Taban ücreti altında • Hasta hakları çerçevelerinin belirlenmesi gerekmektedir. • Devlet veya özel TV kanalları kullanılarak profesyonel ekipler- gerektiği. Sorumlulukları • Ciddi bir denetim mekanizması oluşturulmalı ve performans ları da dikkate alan, onları da yönetim sürecine dahil eden ve tura çıkan rehberlerin olması. ce verilen eğitimlerin önemi vurgulanmalıdır. • Reklam ve tanıtımın, hedef kitlenin özelliklerine uygun bir 1980’den sonra kamu yönetimi anlayışında ve uygulamalarında iki 2. Turizmde Psikolojik ve Fizyolojik Taciz değerlendirme yapılmalı, • Her şey dâhil sisteminin turları kalitesizleştirmesi ve devletin yönetimin önemli bir ortağı gören, yapılan eylem ve işlemlerde • Turizmde kurumsal denetim noktasında sendikaların devreye şekilde biçimlendirilmesi de öneriler arasında yerini almıştır. temel değişikliğe dikkatinizi çekmek istiyorum. Birinci değişiklik, 3. İnsan Kaynakları Yönetiminde Etik Sorunlar • Çalışanlara ciddi mesleki eğitimler verilmeli, rehberlere sahip çıkmaması. İşçi-İşveren Açısından Etiğe İlişkin Çözüm Önerileri: saydamlığı, hesap verebilirliği ve genel olarak etik davranışları girmesi. kamu yönetiminin performansıyla ilgilidir. Bu çerçevede bütün • Çalışanlar yasa ve sözleşme gereği uzmanlık alanları dışındaki • Yiyecek içecek üretim ve pazarlama boyutunda uygun egemen kılan anlayışın güçlenmekte olduğu söylenebilir. • Devlet denetleme kurumu ve benzeri devlet kurumlarının bu Konuşmacıların açıklamaları, ortaya atılan sorunlar ve yapılan ülkelerde verimlilik, etkinlik, kalite ve hizmet standartları gibi işlerde çalıştırılmamalı, olmayan hammadde kullanımı, vaat edilen ürün içerisine katkı • Türkiye’de sendikalaşma gücü sağlanmalı. Sendika mutlaka Yapılan tartışmalar neticesinde özetle aşağıdaki sorunlar tespit • Kişilerin sorumluluk alması için bilinç oluşturmalı, mekanizmaya dâhil edilmesi ve turizmde kurumsal denetimle- tartışmalar neticesinde yukarıdaki hususlarda �ikir birliğine maddeleri konulması, merdiven altı ürünlerin kullanımı. dengeleyici unsur olmalı. Sendikacılar da işverene adil olmalı ve edilmiştir: • Çalışanların sigortaları tam ücretleri üzerinden yatırılmalı, rin belirli periyodlarla etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi varılmış ve “Sonuç Bildirgesi” katılanların oy çokluğu ile kabul • Kırmızı et yerine hindi bile kullanılması ve hatta domuz etinin dürüst olmalı. • Çalışanlara işlerini sevdirmek maksadıyla ödül sistemleri • Kurallardan ziyade standartların olduğu bir denetimin esas edilmiştir. kullanılması. • Dünyanın en mükemmel yetişmiş adamları getiriliyor ama • Çalışanların görevlerini tam olarak yerine getirmemeleri, getirilmeli, olması. • Her şey dâhil sistemi sıkıntısı ve açık büfelerde israf boyutun- aynı zamanda çalışma şartları ve yasalarını da çalışma ortamına DÜZENLEME KURULU • Geçici olarak çalışanların kadroda kalabilmek için yönetime • Sendikalaşma özendirilmeli. • Turizmcilerin denetim konusunda standartları ortaya koyma- da yiyeceklerin var olması. getirmeli önerisi sunulmuştur. şirin görünmek istemeleri, sı gerekliliği. • Garson maaşların çok düşük olması ve aile geçindirmede • Üstlerin astlarını yetiştirmek istememesi, zorluklar yaşamaları. • Gerçekleştirilecek denetimlerin devlet eliyle ve tek elden Musa Uyar, Pak Turizm İş Sedikası Genel Başkan • Çalışanların uzmanlık alanlarının dışında çalıştırılması, Turizmde Psikolojik ve Fizyolojik Tacize İlişkin Çözüm • Mahremiyette etik problemi ÜÇÜNCÜ OTURUM SONUÇ BİLDİRGESİ yönetilmesi. Nurhak Akbudak, , Pak Turizm İş Sedikası Genel Eğitim Sekreteri • Çalışanların yoğun günlerde geçersiz sebeplerle rapor kullan- Önerileri: • Türkiye’de önce olay yaşansın eksikler görülsün, önlem ardın- Dr. Şevket Yirik, AÜ Turizm Fak. Öğr. Üyesi • Hasta bilgilerinin satılması, �iyatlandırmada etik problemi ve maları ve diğer çalışma arkadaşlarına kötü örnek oluşturmaları, dan alınsın şeklindeki anlayışın kırılması gerekliliği. Prof. Dr. Zeyyat Sabuncuoğlu, Uludağ Ünv. İktisadi ve İdari çift fatura uygulaması Oturum Yönetimi • Çalışanların sorunlarını olumsuz davranış olarak işyerine, • Çalışanların görev tanımlarının açık ve net şekilde belirlenmesi, • Turizmde ortak akıl istişaresi yaparak kökten bir çözümle Bilimler Fakültesi • Tetkik ve etik kurul olmaması ve bu yüzden Avrupa hakem misa�irlere ya da çalışma arkadaşlarına yansıtması, • Hızlı ve doğru bilgi akışı, denetimleri standardize ederek, herkesi içe katan, mesleki Prof. Dr. Atila YÜKSEL, Prof.Dr. Atilla Yüksel - Adnan Menderes doktor uygulamasına gidilmesi Prof. Dr. Şevki ÖZGENER – Oturum Başkanı, (Nevşehir Hacı Bektaş • İşletmelerde yoğun rekabetin personelin kalitesini düşürmesi, • Şikâyetlerin tepe yönetimine direkt iletilmesi, tecrübesi bol olan kişilerin var olduğu bir mekanizmayla dene- Üniversitesi, Didim M.Y.O. Md. • Çalışanlar açısından kali�iyeli eleman bulmanın sezonluk iş Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı) • Çalışanların düşük maaşla ve izinsiz çalıştırılması, • Disiplin yönetmeliğinin uygulanması, timin gerçekleştirilmesi. Prof. Dr. Şevki ÖZGENER, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi olmasından dolayı zorlaşması Arş. Gör. İlker ŞAHİN – Raportör • Çalışanların daha iyi bir yere geçmek için işi yavaşlatıp tazmi- • Etik kodların ve ilkelerin hazırlanması ve çalışanlara duyurul- • Denetim mekanizmasında en etkili kontrolün iç denetimin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı • İşletmelerde çalışan kişilere iş güvencesinin sağlanmaması ve nat almak istemesi, ması, yanı sıra misa�ir denetiminin olması gerekliliği. SAYI 1 • 1 MART 2015 31

DOSYA çevresel kaynakların en uygun şekilde kullanılması şeklinde sıralanmaktadır. Genel sosyal sorumluluk alanları ise hissedarlara, müşterilere, işgörenlere, devlete, rakiplere, tedarikçilere, çevreye ve topluma karşı sosyal sorumluklar olmak üzere gruplandırılmış- tır. Otel işletmelerinin sosyal sorumluluğu kapsamında ise öncelik- le; “iş yaşamı, tüketiciler ve ekolojik çevreye karşı olan sosyal sorumluluklar” olmak üzere üç temel boyut üzerinde durulmakta- dır. Bu bağlamda “tüketicinin korunması”, “istihdam olanakları” ve Otel İletmelernde karşı yükümlülükler”, “iş ahlakı”, “ekolojik yapıya duyarlılık ve “çalışma koşullarının iyileştirilmesi”, “sermayedar ve hissedarlara çevre kirliliğinin önlenmesi”, “toplum ve bütün insanlık” gibi ölçütler genel kabul görmektedir. Sosyal Sorumluluk Otel işletmelerinin işgörenlere karşı sorumlulukları değerlendiril- diğinde; çalışanların iş memnuniyetlerinin sağlanması ve hakları- nın korunması, uygun çalışma ortamlarının sağlanması, iş ahlakı kuralları uygulanmasına özellikle önem verdikleri görülmektedir. Anlayıı Konaklama işletmelerinin müşterilere karşı sorumlulukları incelendiğinde; müşteri istek ve şikâyetlerinin dikkate alınması, engelli müşterilerine yönelik otel inşa aşamasında projeler gelişti- rilmesi, gıdaların üretim-dağıtım-tüketim aşamalarında oluşması muhtemel biyolojik, kimyasal ve �iziksel tehlikelere dikkat etmeleri, olumlu bir imaj uyandırma isteği ile sosyal sorumluluk faaliyetleri- ne önem verilmesi göze çarpmaktadır. Topluma karşı olan sorumlu- Akdenz Ünverstes Turzm Fakültes Aratırma Görevls Remzye EKİCİ İşletme olabilmek için sız kalmamaları ve işletmelerin kamu yararına olan projeler luklar ise işletmelerin uzun dönemdeki başarılarının toplum çıkarlarını hesaba katmalarına bağlamaları, sürdürülebilirliğe katkı sağlamaları, işletmelerin toplumsal sorun ve değerlere duyar- üretmeleri olarak değerlendirilmektedir. Görsel kirliliğin oluşması, çevrenin tahribatı, kentsel ve doğal çevreyi dikkate almadan oluşturulan projelendirmeler, yüksek yatak kapasiteli otelleri inşa etme yaklaşımı, çevresel atık yönetimi yetersizliği gibi çok sayıda çevreye ilişkin sosyal sorumluluk içermeyen olumsuz örnekler mevcuttur. Günümüzde ise olumsuz örneklerin sayısını ve etkileri- ni azaltmak için geliştirilen sosyal sorumluluk projelerine sahip Türkiye var olmalı... otel işletmeleri de mevcuttur. Ülkemizdeki konaklama işletmeleri- nin sosyal sorumluluk faaliyetleri incelendiğinde ise genellikle Otelciler Federasyonu’nun sürdürülebilir turizm uygulamalarını çevresel duyarlılık kavramından çok bahsedilmektedir. Otel desteklemek amacıyla enerji politikası belirleyen ve katı atık En “nitelikli” sosyal sorumluluk leri turizm faaliyetlerinin toplumdaki sektörlerde yaşanan değişim hizmet işletmeleri ile yerel yönetimler arasında sağlanan işbirlikleri ise Türkiye'nin bozulmamış özgün, etkisini ciddi bir şekilde değerlendiren etik endüstrisinin bir kolu olan konaklama sayesinde bulunulan turistik bölgenin çevre düzenlemesinin yönetimi standartlarını yerine getiren konaklama işletmelerine “beyaz yıldız” verme uygulamaları ülkemizde konaklama işletmele- farklı çevre, doğa ve kültür değer- ve duyarlı davranışlarıdır. Yani, bu davranış işletmelerini de benzer şekilde etkilemiştir. yapılması, turistik bölgelerdeki okullara katkıda bulunulması gibi lerine sahip olmaktır... biçimi bireyin kendisinden ziyade tüm Turizm endüstrisinin en önemli unsurların- faaliyetlerin varlığından söz etmek mümkündür. Özellikle Kültür ve rinin çevreye karşı sosyal sorumluluklarını yerine getirmeleri konusunda teşvik edici uygulamalar olarak dikkati çekmektedir. insanlığa yönelik iyilik yapma; fayda dan biri olan otel işletmeleri de diğer Turizm Bakanlığı’nın 2008 yılı Eylül ayından itibaren çevreye Turizm işletmelerine yönelik son zamanlarda geliştirilen “yeşil sağlama ya da kavramın kendisi gibi sorum- işletmeler gibi kâr elde etmeyi amaçlarken, duyarlı konaklama işletmelerine “yeşil yıldız” verme uygulaması pazarlama” ve “yeşil otelcilik” kavramları da çevresel sosyal sorum- (www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr) ve benzer şekilde, Türkiye lu olma hareketidir. R. Bowen (1953) elde ettikleri ekonomik güç tek başına bir T urizmin sosyo-kültürel olumsuz etkile- “İşadamının Sosyal Sorumluluğu” adlı anlam ifade etmemekle birlikte toplum luluğa vurgu yapmaktadır. Bazı otel işletmeleri kendi web sitelerin- rini ha�i�letmeye ilişkin “Sürdürülebilir de bizzat sosyal sorumluluk değerlerine ve projelerine pazarlama Turizm” kavramı geliştirilmesi yanı sıra kitabında ise sosyal sorumluluk kavramını; adına fayda sağlamadıkça, uzun dönemde stratejisi olarak yer verirken, kimi işletmeler ise üretilen projelere işletmelerin toplum ve çalışanlar üzerinde- işadamının politikalarında, kararlarında ve piyasalarda yaşam seyirleri kısa döngülü sponsor olarak sosyal sorumluluk faaliyetlerini desteklemektedir- ki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmaya faaliyetlerinde toplumun amaç ve değerle- olmaktadır. Bu bağlamda işletmeler ler. yönelik ise “Sosyal Sorumluluk” hareketleri rine uygun davranması olarak vurgulamış- geleneksel amaçları dışına çıkarak “toplum önem kazanmaya başlamıştır… “Turizm tır. Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş için” anlayışını geliştirerek, sosyal sorumlu- işletmelerinin sürdürülebilirliği (ekonomi, Konseyi’nde de belirtildiği üzere sosyal luk faaliyetlerine yönelmekte ve “toplum çevre ve toplum)” ise işletmelerin sosyal sorumluluk; konaklama işletmelerinin için” sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel sorumluluk anlayışlarının güçlendirilmesi topluma karşı dürüst olmaları, paydaşlar ile sorumluluk güdüsüne sahip olmaktadır. ile sağlanmaktadır. Günümüzde turizm ilişkilerini düzenlerken sorumlu bir tutum Literatür araştırmalarında ise sosyal işletmeleri, sadece sundukları hizmet sergilemeleri, işgörenlerin, ailelerinin ve sorumluluk işletme içi ve işletme dışı açısından değil, aynı zamanda topluma toplumun hayat kalitesini yükseltirken olarak değerlendirilmektedir. İşletme içi karşı duyarlılıkları açısından da değerlendi- ekonomik büyümeye katkıda bulunmaları- geliştirilen sosyal sorumluluk anlayışı; rilmektedir. Toplumun, işletmeler hakkın- dır. Günümüzde ise işletmelere yönelik işletmenin personeline önem vermesi, daki düşüncelerini belirleyen faktörlerin maddi kazanç beklentileri dışında gerçek- personelin işe adaptasyonu, çalışma başında ise son zamanlarda işletmelerin leştirilen sosyal sorumluluk faaliyetleri ortamı, kişisel eğilim ve kariyer, iletişim topluma karşı üstlendiği, sosyal sorumluluk Kurumsal Sosyal Sorumluluk (KSS) kavra- becerileri ve yönetime katılma olarak yer almaktadır. Sosyal sorumluluk kavramı, mının ortaya çıkmasına neden olmuştur. sıralanırken; İşletme dışı sosyal sorumlu- toplumun refah seviyesini yükseltmeyi luklar ise; işletmelerin iş ahlakına uyması, Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin gelişti- amaç edinen işletmelerin, gerçekleştirdik- tüketicileri bilgilendirme, �iyat belirleme, rilmesi ve uygulanmasına yönelik farklı 32 T URİZMTR 1 Mart 2015

çevresel kaynakların en uygun şekilde kullanılması şeklinde sıralanmaktadır. Genel sosyal sorumluluk alanları ise hissedarlara, müşterilere, işgörenlere, devlete, rakiplere, tedarikçilere, çevreye ve topluma karşı sosyal sorumluklar olmak üzere gruplandırılmış- tır. Otel işletmelerinin sosyal sorumluluğu kapsamında ise öncelik- le; “iş yaşamı, tüketiciler ve ekolojik çevreye karşı olan sosyal sorumluluklar” olmak üzere üç temel boyut üzerinde durulmakta- dır. Bu bağlamda “tüketicinin korunması”, “istihdam olanakları” ve “çalışma koşullarının iyileştirilmesi”, “sermayedar ve hissedarlara karşı yükümlülükler”, “iş ahlakı”, “ekolojik yapıya duyarlılık ve çevre kirliliğinin önlenmesi”, “toplum ve bütün insanlık” gibi ölçütler genel kabul görmektedir. Otel işletmelerinin işgörenlere karşı sorumlulukları değerlendiril- diğinde; çalışanların iş memnuniyetlerinin sağlanması ve hakları- nın korunması, uygun çalışma ortamlarının sağlanması, iş ahlakı kuralları uygulanmasına özellikle önem verdikleri görülmektedir. Konaklama işletmelerinin müşterilere karşı sorumlulukları incelendiğinde; müşteri istek ve şikâyetlerinin dikkate alınması, engelli müşterilerine yönelik otel inşa aşamasında projeler gelişti- rilmesi, gıdaların üretim-dağıtım-tüketim aşamalarında oluşması muhtemel biyolojik, kimyasal ve �iziksel tehlikelere dikkat etmeleri, olumlu bir imaj uyandırma isteği ile sosyal sorumluluk faaliyetleri- ne önem verilmesi göze çarpmaktadır. Topluma karşı olan sorumlu- luklar ise işletmelerin uzun dönemdeki başarılarının toplum çıkarlarını hesaba katmalarına bağlamaları, sürdürülebilirliğe katkı sağlamaları, işletmelerin toplumsal sorun ve değerlere duyar- sız kalmamaları ve işletmelerin kamu yararına olan projeler üretmeleri olarak değerlendirilmektedir. Görsel kirliliğin oluşması, çevrenin tahribatı, kentsel ve doğal çevreyi dikkate almadan oluşturulan projelendirmeler, yüksek yatak kapasiteli otelleri inşa etme yaklaşımı, çevresel atık yönetimi yetersizliği gibi çok sayıda çevreye ilişkin sosyal sorumluluk içermeyen olumsuz örnekler mevcuttur. Günümüzde ise olumsuz örneklerin sayısını ve etkileri- ni azaltmak için geliştirilen sosyal sorumluluk projelerine sahip otel işletmeleri de mevcuttur. Ülkemizdeki konaklama işletmeleri- nin sosyal sorumluluk faaliyetleri incelendiğinde ise genellikle Otelciler Federasyonu’nun sürdürülebilir turizm uygulamalarını çevresel duyarlılık kavramından çok bahsedilmektedir. Otel desteklemek amacıyla enerji politikası belirleyen ve katı atık En “nitelikli” sosyal sorumluluk leri turizm faaliyetlerinin toplumdaki sektörlerde yaşanan değişim hizmet işletmeleri ile yerel yönetimler arasında sağlanan işbirlikleri ise Türkiye'nin bozulmamış özgün, etkisini ciddi bir şekilde değerlendiren etik endüstrisinin bir kolu olan konaklama sayesinde bulunulan turistik bölgenin çevre düzenlemesinin yönetimi standartlarını yerine getiren konaklama işletmelerine “beyaz yıldız” verme uygulamaları ülkemizde konaklama işletmele- farklı çevre, doğa ve kültür değer- ve duyarlı davranışlarıdır. Yani, bu davranış işletmelerini de benzer şekilde etkilemiştir. yapılması, turistik bölgelerdeki okullara katkıda bulunulması gibi lerine sahip olmaktır... biçimi bireyin kendisinden ziyade tüm Turizm endüstrisinin en önemli unsurların- faaliyetlerin varlığından söz etmek mümkündür. Özellikle Kültür ve rinin çevreye karşı sosyal sorumluluklarını yerine getirmeleri konusunda teşvik edici uygulamalar olarak dikkati çekmektedir. insanlığa yönelik iyilik yapma; fayda dan biri olan otel işletmeleri de diğer Turizm Bakanlığı’nın 2008 yılı Eylül ayından itibaren çevreye Turizm işletmelerine yönelik son zamanlarda geliştirilen “yeşil sağlama ya da kavramın kendisi gibi sorum- işletmeler gibi kâr elde etmeyi amaçlarken, duyarlı konaklama işletmelerine “yeşil yıldız” verme uygulaması pazarlama” ve “yeşil otelcilik” kavramları da çevresel sosyal sorum- urizmin sosyo-kültürel olumsuz etkile- lu olma hareketidir. R. Bowen (1953) elde ettikleri ekonomik güç tek başına bir (www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr) ve benzer şekilde, Türkiye luluğa vurgu yapmaktadır. Bazı otel işletmeleri kendi web sitelerin- rini ha�i�letmeye ilişkin “Sürdürülebilir “İşadamının Sosyal Sorumluluğu” adlı anlam ifade etmemekle birlikte toplum de bizzat sosyal sorumluluk değerlerine ve projelerine pazarlama Turizm” kavramı geliştirilmesi yanı sıra kitabında ise sosyal sorumluluk kavramını; adına fayda sağlamadıkça, uzun dönemde stratejisi olarak yer verirken, kimi işletmeler ise üretilen projelere işletmelerin toplum ve çalışanlar üzerinde- işadamının politikalarında, kararlarında ve piyasalarda yaşam seyirleri kısa döngülü sponsor olarak sosyal sorumluluk faaliyetlerini desteklemektedir- ki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmaya faaliyetlerinde toplumun amaç ve değerle- olmaktadır. Bu bağlamda işletmeler ler. yönelik ise “Sosyal Sorumluluk” hareketleri rine uygun davranması olarak vurgulamış- geleneksel amaçları dışına çıkarak “toplum önem kazanmaya başlamıştır… “Turizm tır. Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş için” anlayışını geliştirerek, sosyal sorumlu- işletmelerinin sürdürülebilirliği (ekonomi, Konseyi’nde de belirtildiği üzere sosyal luk faaliyetlerine yönelmekte ve “toplum çevre ve toplum)” ise işletmelerin sosyal sorumluluk; konaklama işletmelerinin için” sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel sorumluluk anlayışlarının güçlendirilmesi topluma karşı dürüst olmaları, paydaşlar ile sorumluluk güdüsüne sahip olmaktadır. ile sağlanmaktadır. Günümüzde turizm ilişkilerini düzenlerken sorumlu bir tutum Literatür araştırmalarında ise sosyal YALNIZ YAPTIKLARIMIZDAN DEĞİL, işletmeleri, sadece sundukları hizmet sergilemeleri, işgörenlerin, ailelerinin ve sorumluluk işletme içi ve işletme dışı YAPMADIKLARIMIZDAN DA açısından değil, aynı zamanda topluma toplumun hayat kalitesini yükseltirken olarak değerlendirilmektedir. İşletme içi SORUMLUYUZ… karşı duyarlılıkları açısından da değerlendi- ekonomik büyümeye katkıda bulunmaları- geliştirilen sosyal sorumluluk anlayışı; rilmektedir. Toplumun, işletmeler hakkın- dır. Günümüzde ise işletmelere yönelik işletmenin personeline önem vermesi, JEAN B. MOLIERE daki düşüncelerini belirleyen faktörlerin maddi kazanç beklentileri dışında gerçek- personelin işe adaptasyonu, çalışma başında ise son zamanlarda işletmelerin leştirilen sosyal sorumluluk faaliyetleri ortamı, kişisel eğilim ve kariyer, iletişim topluma karşı üstlendiği, sosyal sorumluluk Kurumsal Sosyal Sorumluluk (KSS) kavra- becerileri ve yönetime katılma olarak yer almaktadır. Sosyal sorumluluk kavramı, mının ortaya çıkmasına neden olmuştur. sıralanırken; İşletme dışı sosyal sorumlu- toplumun refah seviyesini yükseltmeyi luklar ise; işletmelerin iş ahlakına uyması, Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin gelişti- amaç edinen işletmelerin, gerçekleştirdik- tüketicileri bilgilendirme, �iyat belirleme, rilmesi ve uygulanmasına yönelik farklı SAYI 1 • 1 MART 2015 33

de çalışabilen bir otel işletmeciliği, lokanta- askıda kalır. Ancak bu süre içinde başka bir feshedemeyecektir. Bir başka anlatımla askıda bulunmadığı sürelerin toplamının işçilerin İş Hukuku karşısındaki durumları işe girmişse mevsim başında kendisine lar, gıda sektörü, yüzme okulları, yüzme DOSYA havuzları, yat turizmi gibi belirli bir yapılan çağrıya rağmen, işe girmemişse işveren fesih bildirimini yazılı olarak esas alınması gerekmektedir. izah edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu açıklamalar çerçevesinde özetle; Mevsim- 3.8. Sendikal Hakları Açısından: mevsimlik yapmak ve geçerli fesih nedenini açıkça hizmet sözleşmesi sona erer. Çünkü dönemde turistlere hizmet etmek üzere belirtmek zorundadır. Belirtmek gerekir ki işte çalışan işçilerin, 2821 sayılı Sendikalar lik iş, Türk İş Hukuku mevzuatında tanım- meydana getirilen her türlü faaliyet, Yargıtay ölü mevsimde başka iş yapmadık- işçinin, mevsimlik işte mevsim bitiminde iş Kanunu’nun 20. maddesi uyarınca, lanmış değildir. Uygulamada özellikle etkinlik ve çalışmalar mevsimlik işlerdir ları gerekçesi ile hizmet sözleşmesini sözleşmesinin askıya alınması nedeni ile çalıştıkları işyerinin bağlı olduğu iş kolun- işçilerin yıllık ücretli izin ve kıdem tazmi- Uygulamada seyahat acentalarının toplam askıya almaktadır. Hizmet sözleşmesinin feshin geçersizliğini iddia ederek işe iade da kurulu işçi sendikasına üye olabilme natı haklarından yararlanmaları bakımın- çalışan sayısının % 40 oranında mevsimlik askıya alınmasının ilk ve önemli sonucu; istemi olanağı bulunmamaktadır. Zira iş hakları bulunmaktadır. Bunun yanında, dan sorunlarla karşılaşılmaktadır. Özellik- iş gücü istihdam ettiği görülmektedir. askı süresi içinde tara�ların sözleşmeyi sözleşmesi feshedilmemiş, yeni mevsim sendika organlarına seçilme hakları da le bazı işverenlerin yanlarında çalıştırdık- hakli nedenlerle fesh edememeleridir ve III- SEZONLUK ÇALIŞMANIN İŞ HUKUKU yeni iş mevsimi başında yeni bir hizmet başına kadar askıya alınmıştır. Bu olguyu, vardır. Mevsimlik işin sona ermesi ve ları işçileri bir yıldan daha kısa sürelerle SONUÇLARI sözleşmesi yapılmasına gerek kalmaksızın 4857 sayılı İş Kanunu’nun 29/7. madde- işçinin iş sözleşmesinin askıya alınması, çalıştırarak, onları mevsimlik işçi statüsü- sindeki düzenleme de doğrulamaktadır. sendika üyeliğini olumsuz yönde etkile- ne sokma çabalarına girdikleri ve bu yolla Sezonluk çalışan işçilerin sezon süresince borç ve haklarıyla birlikte hizmet sözleşme- Maddeye göre, mevsim sonu toplu işten mez. İşçi sendikası üyesi işçinin geçici işçileri yıllık ücretli izin hakkından yarar- İ Hukukuna Göre Sezonluk açısından hakları şu şekildedir. yaptığı bildirimden itibaren, 15 gün içinde çıkarmada, toplu işçi çıkarmaya ilişkin olarak işsiz kalması sendika üyeliğini landırmadıkları gözlenmektedir. Uygula- işyerinde çalışmaları halinde iş hukuku si yeniden yürürlük kazanmaktadır. İşveren kaldırmaz. Ancak işçinin askı döneminde hükümler uygulanmaz hükmü, iş sözleş- mada ortaya çıkan sorunların giderilebil- 3.1. İş Sözleşmesinin Kurulması Açısından: işçi başvurduğunda eski işçisini işe almak mesinin mesi amacıyla mevzuat değişikliği yapıla- feshedilmediği bir başka işkoluna giren işyerinde çalışma- gerekçesine yukarıda da bahsedildiği üzere sezonluk zorundadır. Mevsimlik işlerde, işveren Olarak Çalıan Turzm çalışan işçinin sözleşmesi mevsimlik mevsim sonunda işçisine yeni mevsimde dayanmaktadır. ya başlaması halinde sendika üyeliği sona rak, yasada mevsimlik iş tanımına yer 3.4. Çalışma Süresi Açısından: Sezonluk verilmesi ve konunun ayrıntılı olarak ereceğinden, işçinin ertesi yıl mevsim sözleşmedir. Bu sebeple çalışmaları belirli işe almayacağını ihbar ettiğinde, hizmet Ayrıca düzenlenmesi gerekmektedir. başında eski işyerinde işbaşı yapması çalışan işçi de diğer işçiler gibi işyerinde süreli hizmet sözleşmesi ile çalışmaktadır- sözleşmesi mevsim bitimiyle son bulur. halinde yeniden sendikaya üye olması daha az bir haftalık çalışma saati uygulan- mahkemelerin mevsimlik işçi olarak göste- lar. Ancak Belirsiz süreli hizmet sözleşmesi Aksi halde hizmet sözleşmesi askıya alınır. İçlernn Durumu bulunmadığı ve hafta tatilinde istisna belirli süreli hizmet sözleşmesi yaparak, Hizmet sözleşmesinin askıya alındığı mıyorsa 4857 sayılı Kanunda belirtilen gerekecektir. rilen işçilerin gerçekte mevsimlik işte yapılması çok nadirdir. İşveren arka arkaya çalışıp çalışmadıklarının yeterli araştırma haftalık 45 saat çalışma yapacaktır. tarihlerde yeniden yeni sezona nasıl IV- SONUÇ Çalışma süresi günlük 11 saati geçemez. ve inceleme yaparak, işin gerçekte işçiyi feshe karşı koruma hükümlerini başlanacağı konusunda işverenin turizm İşyerinde fazla çalışma yapılması halinde oldukları hükme bağlanmıştır . bertaraf etme niyeti taşıyorsa, sözleşmenin çalışanına bildirim yapması gerekir. rilmesi gerekmektedir. fazla çalışma süresi de yılda 270 saati Turizm sektöründe süresiz ve sürekli mevsimlik iş olup olmadığının değerlendi- olarak çalışan işçiler haricinde sezonluk İş hukuku mevzuatımızda iş kanunlarıyla belirsiz süreli yapıldığı kabul edilir. Başlan- 3.3. İş Güvencesi Açısından: Mevsimlik iş geçemez. asıl adıyla mevsimlik iş sözleşmesi çalışan mevsimlik işlerin çalışma koşulları düzen- gıçta belirli süreli hizmet sözleşmesi sözleşmesi ile çalışan işçiler, 4857 sayılı İş 3.5. Ücret Açısından: Sezonluk çalışan lenmiş olmasına rağmen mevsimlik işin, yapılmış olsa bile, mevsimlik iş tekrarlandı- Kanunu’nun 18. ve devamı maddelerinde diğer sürekli çalışan işçiler gibi çalıştıkları tam bir tanımı yapılmamış ve hangi işlerin ğında; yani yenilenen ard arda çalıştırma düzenlenen feshin geçerli sebebe dayandı- süre içinde tahakkuk eden normal ücretle- mevsimlik işlerden olduğu açıkça belirtil- durumlarında, sözleşme zincirleme hizmet rılması, sözleşmenin feshinde usul, fesih ri, fazla çalışma yapmaları halinde fazla memiştir. Bu konuya Yargıtay içtihatları yön sözleşmesine dönüşmüş olur. bildirimine itiraz ve usulü ile geçersiz çalışma ücretlerini tam olarak alacaklardır. İ ve Sosyal Güvenlk Danımanı çalışmadıklarının yeterli araştırma ve tamamen durduğu, fakat bu durumun işçinin ölümü ile, hizmet sözleşmesinin fazla olması, işveren vekili olmaması ve ilişkin hükümler uygulanmaz. Bir başka E. SGK Müfett Ersn UMDU Mevsimlik işçi olarak gösterilen işçilerin rında; “Mevsimlik işler, iş yerindeki faaliye- dan: Mevsimlik hizmet sözleşmeleri rinden yararlanırlar. Buna göre mevsimlik 3.6. Yıllık İzin Açısından: 4857 sayılı İş 3.2. İş Sözleşmesinin Sona Ermesi Açısın- sebeple yapılan feshin sonuçları hükümle- vermektedir. Genel olarak Yargıtay kararla- Kanunu’nun 53/3. maddesi uyarınca, işçinin, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile tin yıllık belirli bir dönemde yoğunlaştığı, tara�ların karşılıklı anlaşmasıyla, belirli gerçekte mevsimlik işte çalışıp mevsimlik işlerde yıllık ücretli izinlere süreli yapılmışsa sürenin sona ermesi ile, çalışması, işyerindeki kıdeminin 6 aydan diğer zamanlarda ise azaldığı veya anlatımla, mevsimlik işçi, 4857 sayılı İş süresinin sona ermesinden önce feshi işyerinde 30 ve daha fazla işçi çalışması düzenli olarak tekrarlandığı işlerdir.” Kanunu’nun yıllık ücretli izin hükümlerine inceleme yaparak, işin gerçekte mevsimlik ihbarla sona erer. Mevsimlik işlerde belirli halinde, iş güvencesi olarak belirtilen bu Bu açıklamalar çerçevesinde; yerli ve dayanarak, yıllık ücretli izin kullanma veya İşveren yararlanacaktır. hükümlerden yabancı turistler için gerçekleştirilen çalışma devresinin sona ermesi, hizmet iş olup olmadığının değerlendirilmesi turizm faaliyetleri ve turizm etkinliklerine bulunamaz. Bunun aksi sözleşmeyle sonunda işten ayrılan turizm çalışanının bir bağlı olarak ortaya çıkan işler mevsimlik �iilen çalışılan dönem olsun, ister askıdaki gerekmektedir. elbette kararlaştırılabilecektir. Diğer sonraki mevsime kadar hizmet sözleşmesi dönemde olsun, geçerli neden olmadan işlerdendir. Sadece kış veya yaz mevsimin- sözleşmesini sona erdirmez. Mevsim mevsimlik işçinin iş sözleşmesini, ister buna dayanarak ücret alacağı isteminde taraftan, bir işyerinde mevsimlik olarak çalıştırılan işçi, mevsim bitiminde, I- GİRİŞ elde etmek, eğlenmek ve dinlenmek ister. tüm yıl boyunca çalışılmakla birlikte mevsimlik iş dışında işverenin diğer işyerlerinde askı süresi içinde çalıştırılı- çalışmanın yılın belirli döneminde yoğun- Bunun içinde en iyi şekilde hizmet almak urizm, ülkelerin ekonomisine, kültürü- T ne, sosyal ilişkilerine etki etmektedir. ister. Bunu karşılamak için de mevcut laştığı işyerlerinde yapılan işlere mevsimlik yorsa, burada devamlı bir çalışma olgusu olduğundan, işçinin yıllık ücretli izin Özellikle sanayi devriminden sonra çalışan- kapasiteye ek olarak sadece sezonda çalıştı- işler” denilmektedir. Diğer bir tanıma göre, hükümlerinden yararlandırılması gerekir. lara dinlenme hakkının tanınması turizmin rılmak üzere sezon başında aşçı, garson, mevsimlik iş; “yılın belirli bir döneminde Aynı işverene ait yazlık ve kışlık tesislerde gelişmesini sağlamıştır. Çalışanlara, dinlen- mutfak personeli, temizlik personeli başta tam çalışıp diğer dönemlerde işçi sayısının sezonluk işlerde fakat tam yıl çalışan mek, eğlenmek, yeni ülkeler ve kültürler olmak üzere turizm personeli işe alınır ve düşürüldüğü veya işin tamamen durdurul- işçiler de, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53/3 tanımak, spor yapmak gibi amaçlarını yıllık sezon bitince de işten çıkarılır. Ve bu sezon- duğu her zaman aynı sayıda işçi çalıştırıl- ve Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 12. izinlerinde gerçekleştirmek için olanak luk işe alım ve işten çıkarımlar her yıl mayıp her yıl belirli dönemlerde işçilerin maddesi uyarınca yıllık ücretli izne hak sağlanmıştır. sürekli olarak devam eder. yoğun olarak çalıştığı, çalışılmayan dönem- kazanacaklardır. Ülkemizde hatırı sayılı turizm Makalemizde sezonluk olarak çalıştırılan lerde ise iş sözleşmesinin askıya alındığı iş” 3.7. Kıdem ve İhbar Tazminatı Açısından: bölgelerinden olup bilhassa yılın her personelim kıdem ve ihbar tazminatı olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanıma Turizm çalışanının zincirleme belirli süreli ayında belirli sayıda turistler ziyaret alabilme hakları üzerinden İş Hukukundaki göre mevsimlik iş; iklim, mevsim ve atmos- hizmet sözleşmesi sona erdiğinde belirsiz etmektedir. Ancak bilindiği üzere bilhassa durumları izah edilecektir. fer olaylarının periyodik olarak gerçekleşti- süreli hizmet sözleşmesine dönüşmüş turizm sektöründe sezon olarak adlandırı- ği ve bunların dönemine göre yapılan kabul edildiğinden ihbar ve kıdem tazmi- lan mayıs ve kasım ayları arasındaki II- İŞ HUKUKUNUN SEZONLUK ÇALIŞMA- çalışmalara denilmektedir. natı verilmesi gerekir. Yargıtay, işçi turizmde turist sayısı çok ciddi manada YA OLAN BAKIŞI Ancak, yılın belirli döneminde veya bir mevsimlik işlerde çalışmış ise; mevsimlik artmaktadır. Öyle ki sadece Antalya iline Her ne kadar sezonluk çalışma olarak mevsim süresince yapılan işler için İş çalıştığı sürelerin dikkate alınarak ve bu sezonda 17 milyon civarında turist gelmiş- adlandırsak da bu tip belirli dönemlerde Kanunu' muzda özel bir düzenleme ve özel sürelere göre kıdem tazminatının ödenme- tir. çalışmalar için “Mevsimlik İşler” denilmek- bir tanım yapılmamıştır. Mevsimlik işlere si gerektiğine karar vermiştir. Mevsimlik iş Bu sebeple sezon olarak adlandırılan tedir. Ve genel olarak; mevsimlik işler, işin ilişkin hükümler iş K. m 29/8 f. Ve 53/3 f. sözleşmesine göre çalışan işçinin kıdem ve dönemlerdeki turizmdeki artışa paralel niteliğine ve yapısına göre yılın belirli Hükümlerinde atıf yapılmıştır. Bu hükümle- ihbar tazminatına esas çalışma süresinin olarak yoğun gelen turiste en güzel hizmeti dönemlerinde ortaya çıkan veya bu dönem- re göre mevsimlik iş yılın herhangi bir (kıdeminin) hesabında, mevsimlik iş sunmak için turizm personelinin sayısında lerde artan faaliyetlere uygun olarak devresinde tarım veya başka faaliyette sözleşmesinin geçerli olduğu tüm süre artışa gidilmektedir. Zira, Turistin zamanı çalışılan işlerdir. bulunup öteki devrede büsbütün faaliyet- değil, mevsimlik iş sözleşmesine dayana- çok değerlidir, en az zamanda çok yeri Mevsimlik Sözleşmesi; “Çalışmanın sadece ten kalan yahut faaliyetini azaltan işyerleri rak işçinin çalıştığı, yani sözleşmenin görmek, en çok bilgiyi almak, en çok faydayı yılın belirli bir döneminde sürdüğü ya da tanımı yapılarak yıllık izin haklarının 34 T URİZMTR 1 Mart 2015

de çalışabilen bir otel işletmeciliği, lokanta- askıda kalır. Ancak bu süre içinde başka bir feshedemeyecektir. Bir başka anlatımla askıda bulunmadığı sürelerin toplamının işçilerin İş Hukuku karşısındaki durumları lar, gıda sektörü, yüzme okulları, yüzme işe girmişse mevsim başında kendisine işveren fesih bildirimini yazılı olarak esas alınması gerekmektedir. izah edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu havuzları, yat turizmi gibi belirli bir yapılan çağrıya rağmen, işe girmemişse yapmak ve geçerli fesih nedenini açıkça 3.8. Sendikal Hakları Açısından: mevsimlik açıklamalar çerçevesinde özetle; Mevsim- dönemde turistlere hizmet etmek üzere hizmet sözleşmesi sona erer. Çünkü belirtmek zorundadır. Belirtmek gerekir ki işte çalışan işçilerin, 2821 sayılı Sendikalar lik iş, Türk İş Hukuku mevzuatında tanım- meydana getirilen her türlü faaliyet, Yargıtay ölü mevsimde başka iş yapmadık- işçinin, mevsimlik işte mevsim bitiminde iş Kanunu’nun 20. maddesi uyarınca, lanmış değildir. Uygulamada özellikle etkinlik ve çalışmalar mevsimlik işlerdir ları gerekçesi ile hizmet sözleşmesini sözleşmesinin askıya alınması nedeni ile çalıştıkları işyerinin bağlı olduğu iş kolun- işçilerin yıllık ücretli izin ve kıdem tazmi- Uygulamada seyahat acentalarının toplam askıya almaktadır. Hizmet sözleşmesinin feshin geçersizliğini iddia ederek işe iade da kurulu işçi sendikasına üye olabilme natı haklarından yararlanmaları bakımın- çalışan sayısının % 40 oranında mevsimlik askıya alınmasının ilk ve önemli sonucu; istemi olanağı bulunmamaktadır. Zira iş hakları bulunmaktadır. Bunun yanında, dan sorunlarla karşılaşılmaktadır. Özellik- iş gücü istihdam ettiği görülmektedir. askı süresi içinde tara�ların sözleşmeyi sözleşmesi feshedilmemiş, yeni mevsim sendika organlarına seçilme hakları da le bazı işverenlerin yanlarında çalıştırdık- hakli nedenlerle fesh edememeleridir ve III- SEZONLUK ÇALIŞMANIN İŞ HUKUKU yeni iş mevsimi başında yeni bir hizmet başına kadar askıya alınmıştır. Bu olguyu, vardır. Mevsimlik işin sona ermesi ve ları işçileri bir yıldan daha kısa sürelerle SONUÇLARI sözleşmesi yapılmasına gerek kalmaksızın 4857 sayılı İş Kanunu’nun 29/7. madde- işçinin iş sözleşmesinin askıya alınması, çalıştırarak, onları mevsimlik işçi statüsü- sindeki düzenleme de doğrulamaktadır. sendika üyeliğini olumsuz yönde etkile- ne sokma çabalarına girdikleri ve bu yolla Sezonluk çalışan işçilerin sezon süresince borç ve haklarıyla birlikte hizmet sözleşme- Maddeye göre, mevsim sonu toplu işten mez. İşçi sendikası üyesi işçinin geçici işçileri yıllık ücretli izin hakkından yarar- işyerinde çalışmaları halinde iş hukuku si yeniden yürürlük kazanmaktadır. İşveren çıkarmada, toplu işçi çıkarmaya ilişkin olarak işsiz kalması sendika üyeliğini landırmadıkları gözlenmektedir. Uygula- açısından hakları şu şekildedir. yaptığı bildirimden itibaren, 15 gün içinde hükümler uygulanmaz hükmü, iş sözleş- kaldırmaz. Ancak işçinin askı döneminde mada ortaya çıkan sorunların giderilebil- 3.1. İş Sözleşmesinin Kurulması Açısından: işçi başvurduğunda eski işçisini işe almak mesinin feshedilmediği gerekçesine bir başka işkoluna giren işyerinde çalışma- mesi amacıyla mevzuat değişikliği yapıla- yukarıda da bahsedildiği üzere sezonluk zorundadır. Mevsimlik işlerde, işveren dayanmaktadır. ya başlaması halinde sendika üyeliği sona rak, yasada mevsimlik iş tanımına yer çalışan işçinin sözleşmesi mevsimlik mevsim sonunda işçisine yeni mevsimde 3.4. Çalışma Süresi Açısından: Sezonluk ereceğinden, işçinin ertesi yıl mevsim verilmesi ve konunun ayrıntılı olarak sözleşmedir. Bu sebeple çalışmaları belirli işe almayacağını ihbar ettiğinde, hizmet çalışan işçi de diğer işçiler gibi işyerinde başında eski işyerinde işbaşı yapması düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca süreli hizmet sözleşmesi ile çalışmaktadır- sözleşmesi mevsim bitimiyle son bulur. daha az bir haftalık çalışma saati uygulan- halinde yeniden sendikaya üye olması mahkemelerin mevsimlik işçi olarak göste- lar. Ancak Belirsiz süreli hizmet sözleşmesi Aksi halde hizmet sözleşmesi askıya alınır. mıyorsa 4857 sayılı Kanunda belirtilen gerekecektir. rilen işçilerin gerçekte mevsimlik işte yapılması çok nadirdir. İşveren arka arkaya Hizmet sözleşmesinin askıya alındığı haftalık 45 saat çalışma yapacaktır. çalışıp çalışmadıklarının yeterli araştırma belirli süreli hizmet sözleşmesi yaparak, tarihlerde yeniden yeni sezona nasıl Çalışma süresi günlük 11 saati geçemez. IV- SONUÇ ve inceleme yaparak, işin gerçekte bulunmadığı ve hafta tatilinde istisna işçiyi feshe karşı koruma hükümlerini başlanacağı konusunda işverenin turizm İşyerinde fazla çalışma yapılması halinde Turizm sektöründe süresiz ve sürekli mevsimlik iş olup olmadığının değerlendi- oldukları hükme bağlanmıştır . bertaraf etme niyeti taşıyorsa, sözleşmenin çalışanına bildirim yapması gerekir. fazla çalışma süresi de yılda 270 saati olarak çalışan işçiler haricinde sezonluk rilmesi gerekmektedir. İş hukuku mevzuatımızda iş kanunlarıyla belirsiz süreli yapıldığı kabul edilir. Başlan- 3.3. İş Güvencesi Açısından: Mevsimlik iş geçemez. asıl adıyla mevsimlik iş sözleşmesi çalışan mevsimlik işlerin çalışma koşulları düzen- gıçta belirli süreli hizmet sözleşmesi sözleşmesi ile çalışan işçiler, 4857 sayılı İş 3.5. Ücret Açısından: Sezonluk çalışan lenmiş olmasına rağmen mevsimlik işin, yapılmış olsa bile, mevsimlik iş tekrarlandı- Kanunu’nun 18. ve devamı maddelerinde diğer sürekli çalışan işçiler gibi çalıştıkları tam bir tanımı yapılmamış ve hangi işlerin ğında; yani yenilenen ard arda çalıştırma düzenlenen feshin geçerli sebebe dayandı- süre içinde tahakkuk eden normal ücretle- mevsimlik işlerden olduğu açıkça belirtil- durumlarında, sözleşme zincirleme hizmet rılması, sözleşmenin feshinde usul, fesih ri, fazla çalışma yapmaları halinde fazla memiştir. Bu konuya Yargıtay içtihatları yön sözleşmesine dönüşmüş olur. bildirimine itiraz ve usulü ile geçersiz çalışma ücretlerini tam olarak alacaklardır. vermektedir. Genel olarak Yargıtay kararla- 3.2. İş Sözleşmesinin Sona Ermesi Açısın- sebeple yapılan feshin sonuçları hükümle- 3.6. Yıllık İzin Açısından: 4857 sayılı İş rında; “Mevsimlik işler, iş yerindeki faaliye- dan: Mevsimlik hizmet sözleşmeleri rinden yararlanırlar. Buna göre mevsimlik Kanunu’nun 53/3. maddesi uyarınca, tin yıllık belirli bir dönemde yoğunlaştığı, tara�ların karşılıklı anlaşmasıyla, belirli işçinin, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile mevsimlik işlerde yıllık ücretli izinlere diğer zamanlarda ise azaldığı veya süreli yapılmışsa sürenin sona ermesi ile, çalışması, işyerindeki kıdeminin 6 aydan ilişkin hükümler uygulanmaz. Bir başka tamamen durduğu, fakat bu durumun işçinin ölümü ile, hizmet sözleşmesinin fazla olması, işveren vekili olmaması ve anlatımla, mevsimlik işçi, 4857 sayılı İş düzenli olarak tekrarlandığı işlerdir.” süresinin sona ermesinden önce feshi işyerinde 30 ve daha fazla işçi çalışması Kanunu’nun yıllık ücretli izin hükümlerine Bu açıklamalar çerçevesinde; yerli ve ihbarla sona erer. Mevsimlik işlerde belirli halinde, iş güvencesi olarak belirtilen bu dayanarak, yıllık ücretli izin kullanma veya yabancı turistler için gerçekleştirilen çalışma devresinin sona ermesi, hizmet hükümlerden yararlanacaktır. İşveren buna dayanarak ücret alacağı isteminde turizm faaliyetleri ve turizm etkinliklerine sözleşmesini sona erdirmez. Mevsim mevsimlik işçinin iş sözleşmesini, ister bulunamaz. Bunun aksi sözleşmeyle bağlı olarak ortaya çıkan işler mevsimlik sonunda işten ayrılan turizm çalışanının bir �iilen çalışılan dönem olsun, ister askıdaki elbette kararlaştırılabilecektir. Diğer işlerdendir. Sadece kış veya yaz mevsimin- sonraki mevsime kadar hizmet sözleşmesi dönemde olsun, geçerli neden olmadan taraftan, bir işyerinde mevsimlik olarak çalıştırılan işçi, mevsim bitiminde, I- GİRİŞ elde etmek, eğlenmek ve dinlenmek ister. tüm yıl boyunca çalışılmakla birlikte mevsimlik iş dışında işverenin diğer işyerlerinde askı süresi içinde çalıştırılı- urizm, ülkelerin ekonomisine, kültürü- Bunun içinde en iyi şekilde hizmet almak çalışmanın yılın belirli döneminde yoğun- yorsa, burada devamlı bir çalışma olgusu ne, sosyal ilişkilerine etki etmektedir. ister. Bunu karşılamak için de mevcut laştığı işyerlerinde yapılan işlere mevsimlik olduğundan, işçinin yıllık ücretli izin Özellikle sanayi devriminden sonra çalışan- kapasiteye ek olarak sadece sezonda çalıştı- işler” denilmektedir. Diğer bir tanıma göre, hükümlerinden yararlandırılması gerekir. lara dinlenme hakkının tanınması turizmin rılmak üzere sezon başında aşçı, garson, mevsimlik iş; “yılın belirli bir döneminde Aynı işverene ait yazlık ve kışlık tesislerde gelişmesini sağlamıştır. Çalışanlara, dinlen- mutfak personeli, temizlik personeli başta tam çalışıp diğer dönemlerde işçi sayısının sezonluk işlerde fakat tam yıl çalışan mek, eğlenmek, yeni ülkeler ve kültürler olmak üzere turizm personeli işe alınır ve düşürüldüğü veya işin tamamen durdurul- işçiler de, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53/3 tanımak, spor yapmak gibi amaçlarını yıllık sezon bitince de işten çıkarılır. Ve bu sezon- duğu her zaman aynı sayıda işçi çalıştırıl- ve Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 12. izinlerinde gerçekleştirmek için olanak luk işe alım ve işten çıkarımlar her yıl mayıp her yıl belirli dönemlerde işçilerin maddesi uyarınca yıllık ücretli izne hak sağlanmıştır. sürekli olarak devam eder. yoğun olarak çalıştığı, çalışılmayan dönem- kazanacaklardır. Ülkemizde hatırı sayılı turizm Makalemizde sezonluk olarak çalıştırılan lerde ise iş sözleşmesinin askıya alındığı iş” 3.7. Kıdem ve İhbar Tazminatı Açısından: bölgelerinden olup bilhassa yılın her personelim kıdem ve ihbar tazminatı olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanıma Turizm çalışanının zincirleme belirli süreli ayında belirli sayıda turistler ziyaret alabilme hakları üzerinden İş Hukukundaki göre mevsimlik iş; iklim, mevsim ve atmos- hizmet sözleşmesi sona erdiğinde belirsiz etmektedir. Ancak bilindiği üzere bilhassa durumları izah edilecektir. fer olaylarının periyodik olarak gerçekleşti- süreli hizmet sözleşmesine dönüşmüş turizm sektöründe sezon olarak adlandırı- ği ve bunların dönemine göre yapılan kabul edildiğinden ihbar ve kıdem tazmi- lan mayıs ve kasım ayları arasındaki II- İŞ HUKUKUNUN SEZONLUK ÇALIŞMA- çalışmalara denilmektedir. natı verilmesi gerekir. Yargıtay, işçi turizmde turist sayısı çok ciddi manada YA OLAN BAKIŞI Ancak, yılın belirli döneminde veya bir mevsimlik işlerde çalışmış ise; mevsimlik artmaktadır. Öyle ki sadece Antalya iline Her ne kadar sezonluk çalışma olarak mevsim süresince yapılan işler için İş çalıştığı sürelerin dikkate alınarak ve bu sezonda 17 milyon civarında turist gelmiş- adlandırsak da bu tip belirli dönemlerde Kanunu' muzda özel bir düzenleme ve özel sürelere göre kıdem tazminatının ödenme- tir. çalışmalar için “Mevsimlik İşler” denilmek- bir tanım yapılmamıştır. Mevsimlik işlere si gerektiğine karar vermiştir. Mevsimlik iş Bu sebeple sezon olarak adlandırılan tedir. Ve genel olarak; mevsimlik işler, işin ilişkin hükümler iş K. m 29/8 f. Ve 53/3 f. sözleşmesine göre çalışan işçinin kıdem ve dönemlerdeki turizmdeki artışa paralel niteliğine ve yapısına göre yılın belirli Hükümlerinde atıf yapılmıştır. Bu hükümle- ihbar tazminatına esas çalışma süresinin olarak yoğun gelen turiste en güzel hizmeti dönemlerinde ortaya çıkan veya bu dönem- re göre mevsimlik iş yılın herhangi bir (kıdeminin) hesabında, mevsimlik iş sunmak için turizm personelinin sayısında lerde artan faaliyetlere uygun olarak devresinde tarım veya başka faaliyette sözleşmesinin geçerli olduğu tüm süre artışa gidilmektedir. Zira, Turistin zamanı çalışılan işlerdir. bulunup öteki devrede büsbütün faaliyet- değil, mevsimlik iş sözleşmesine dayana- çok değerlidir, en az zamanda çok yeri Mevsimlik Sözleşmesi; “Çalışmanın sadece ten kalan yahut faaliyetini azaltan işyerleri rak işçinin çalıştığı, yani sözleşmenin görmek, en çok bilgiyi almak, en çok faydayı yılın belirli bir döneminde sürdüğü ya da tanımı yapılarak yıllık izin haklarının SAYI 1 • 1 MART 2015 35

de çalışabilen bir otel işletmeciliği, lokanta- askıda kalır. Ancak bu süre içinde başka bir feshedemeyecektir. Bir başka anlatımla askıda bulunmadığı sürelerin toplamının işçilerin İş Hukuku karşısındaki durumları lar, gıda sektörü, yüzme okulları, yüzme işe girmişse mevsim başında kendisine işveren fesih bildirimini yazılı olarak esas alınması gerekmektedir. izah edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu havuzları, yat turizmi gibi belirli bir yapılan çağrıya rağmen, işe girmemişse yapmak ve geçerli fesih nedenini açıkça 3.8. Sendikal Hakları Açısından: mevsimlik açıklamalar çerçevesinde özetle; Mevsim- dönemde turistlere hizmet etmek üzere hizmet sözleşmesi sona erer. Çünkü belirtmek zorundadır. Belirtmek gerekir ki işte çalışan işçilerin, 2821 sayılı Sendikalar lik iş, Türk İş Hukuku mevzuatında tanım- meydana getirilen her türlü faaliyet, Yargıtay ölü mevsimde başka iş yapmadık- işçinin, mevsimlik işte mevsim bitiminde iş Kanunu’nun 20. maddesi uyarınca, lanmış değildir. Uygulamada özellikle etkinlik ve çalışmalar mevsimlik işlerdir ları gerekçesi ile hizmet sözleşmesini sözleşmesinin askıya alınması nedeni ile çalıştıkları işyerinin bağlı olduğu iş kolun- işçilerin yıllık ücretli izin ve kıdem tazmi- Uygulamada seyahat acentalarının toplam askıya almaktadır. Hizmet sözleşmesinin feshin geçersizliğini iddia ederek işe iade da kurulu işçi sendikasına üye olabilme natı haklarından yararlanmaları bakımın- çalışan sayısının % 40 oranında mevsimlik askıya alınmasının ilk ve önemli sonucu; istemi olanağı bulunmamaktadır. Zira iş hakları bulunmaktadır. Bunun yanında, dan sorunlarla karşılaşılmaktadır. Özellik- iş gücü istihdam ettiği görülmektedir. askı süresi içinde tara�ların sözleşmeyi sözleşmesi feshedilmemiş, yeni mevsim sendika organlarına seçilme hakları da le bazı işverenlerin yanlarında çalıştırdık- hakli nedenlerle fesh edememeleridir ve III- SEZONLUK ÇALIŞMANIN İŞ HUKUKU yeni iş mevsimi başında yeni bir hizmet başına kadar askıya alınmıştır. Bu olguyu, vardır. Mevsimlik işin sona ermesi ve ları işçileri bir yıldan daha kısa sürelerle SONUÇLARI sözleşmesi yapılmasına gerek kalmaksızın 4857 sayılı İş Kanunu’nun 29/7. madde- işçinin iş sözleşmesinin askıya alınması, çalıştırarak, onları mevsimlik işçi statüsü- sindeki düzenleme de doğrulamaktadır. sendika üyeliğini olumsuz yönde etkile- ne sokma çabalarına girdikleri ve bu yolla Sezonluk çalışan işçilerin sezon süresince borç ve haklarıyla birlikte hizmet sözleşme- Maddeye göre, mevsim sonu toplu işten mez. İşçi sendikası üyesi işçinin geçici işçileri yıllık ücretli izin hakkından yarar- işyerinde çalışmaları halinde iş hukuku si yeniden yürürlük kazanmaktadır. İşveren çıkarmada, toplu işçi çıkarmaya ilişkin olarak işsiz kalması sendika üyeliğini landırmadıkları gözlenmektedir. Uygula- açısından hakları şu şekildedir. yaptığı bildirimden itibaren, 15 gün içinde hükümler uygulanmaz hükmü, iş sözleş- kaldırmaz. Ancak işçinin askı döneminde mada ortaya çıkan sorunların giderilebil- 3.1. İş Sözleşmesinin Kurulması Açısından: işçi başvurduğunda eski işçisini işe almak mesinin feshedilmediği gerekçesine bir başka işkoluna giren işyerinde çalışma- mesi amacıyla mevzuat değişikliği yapıla- yukarıda da bahsedildiği üzere sezonluk zorundadır. Mevsimlik işlerde, işveren dayanmaktadır. ya başlaması halinde sendika üyeliği sona rak, yasada mevsimlik iş tanımına yer çalışan işçinin sözleşmesi mevsimlik mevsim sonunda işçisine yeni mevsimde 3.4. Çalışma Süresi Açısından: Sezonluk ereceğinden, işçinin ertesi yıl mevsim verilmesi ve konunun ayrıntılı olarak sözleşmedir. Bu sebeple çalışmaları belirli işe almayacağını ihbar ettiğinde, hizmet çalışan işçi de diğer işçiler gibi işyerinde başında eski işyerinde işbaşı yapması düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca süreli hizmet sözleşmesi ile çalışmaktadır- sözleşmesi mevsim bitimiyle son bulur. daha az bir haftalık çalışma saati uygulan- halinde yeniden sendikaya üye olması mahkemelerin mevsimlik işçi olarak göste- lar. Ancak Belirsiz süreli hizmet sözleşmesi Aksi halde hizmet sözleşmesi askıya alınır. mıyorsa 4857 sayılı Kanunda belirtilen gerekecektir. rilen işçilerin gerçekte mevsimlik işte yapılması çok nadirdir. İşveren arka arkaya Hizmet sözleşmesinin askıya alındığı haftalık 45 saat çalışma yapacaktır. çalışıp çalışmadıklarının yeterli araştırma belirli süreli hizmet sözleşmesi yaparak, tarihlerde yeniden yeni sezona nasıl Çalışma süresi günlük 11 saati geçemez. IV- SONUÇ ve inceleme yaparak, işin gerçekte bulunmadığı ve hafta tatilinde istisna işçiyi feshe karşı koruma hükümlerini başlanacağı konusunda işverenin turizm İşyerinde fazla çalışma yapılması halinde Turizm sektöründe süresiz ve sürekli mevsimlik iş olup olmadığının değerlendi- oldukları hükme bağlanmıştır . bertaraf etme niyeti taşıyorsa, sözleşmenin çalışanına bildirim yapması gerekir. fazla çalışma süresi de yılda 270 saati olarak çalışan işçiler haricinde sezonluk rilmesi gerekmektedir. İş hukuku mevzuatımızda iş kanunlarıyla belirsiz süreli yapıldığı kabul edilir. Başlan- 3.3. İş Güvencesi Açısından: Mevsimlik iş geçemez. asıl adıyla mevsimlik iş sözleşmesi çalışan mevsimlik işlerin çalışma koşulları düzen- gıçta belirli süreli hizmet sözleşmesi sözleşmesi ile çalışan işçiler, 4857 sayılı İş 3.5. Ücret Açısından: Sezonluk çalışan lenmiş olmasına rağmen mevsimlik işin, yapılmış olsa bile, mevsimlik iş tekrarlandı- Kanunu’nun 18. ve devamı maddelerinde diğer sürekli çalışan işçiler gibi çalıştıkları tam bir tanımı yapılmamış ve hangi işlerin ğında; yani yenilenen ard arda çalıştırma düzenlenen feshin geçerli sebebe dayandı- süre içinde tahakkuk eden normal ücretle- mevsimlik işlerden olduğu açıkça belirtil- durumlarında, sözleşme zincirleme hizmet rılması, sözleşmenin feshinde usul, fesih ri, fazla çalışma yapmaları halinde fazla memiştir. Bu konuya Yargıtay içtihatları yön sözleşmesine dönüşmüş olur. bildirimine itiraz ve usulü ile geçersiz çalışma ücretlerini tam olarak alacaklardır. vermektedir. Genel olarak Yargıtay kararla- 3.2. İş Sözleşmesinin Sona Ermesi Açısın- sebeple yapılan feshin sonuçları hükümle- 3.6. Yıllık İzin Açısından: 4857 sayılı İş rında; “Mevsimlik işler, iş yerindeki faaliye- dan: Mevsimlik hizmet sözleşmeleri rinden yararlanırlar. Buna göre mevsimlik Kanunu’nun 53/3. maddesi uyarınca, tin yıllık belirli bir dönemde yoğunlaştığı, tara�ların karşılıklı anlaşmasıyla, belirli işçinin, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile mevsimlik işlerde yıllık ücretli izinlere diğer zamanlarda ise azaldığı veya süreli yapılmışsa sürenin sona ermesi ile, çalışması, işyerindeki kıdeminin 6 aydan ilişkin hükümler uygulanmaz. Bir başka tamamen durduğu, fakat bu durumun işçinin ölümü ile, hizmet sözleşmesinin fazla olması, işveren vekili olmaması ve anlatımla, mevsimlik işçi, 4857 sayılı İş düzenli olarak tekrarlandığı işlerdir.” süresinin sona ermesinden önce feshi işyerinde 30 ve daha fazla işçi çalışması Kanunu’nun yıllık ücretli izin hükümlerine Bu açıklamalar çerçevesinde; yerli ve ihbarla sona erer. Mevsimlik işlerde belirli halinde, iş güvencesi olarak belirtilen bu dayanarak, yıllık ücretli izin kullanma veya yabancı turistler için gerçekleştirilen çalışma devresinin sona ermesi, hizmet hükümlerden yararlanacaktır. İşveren buna dayanarak ücret alacağı isteminde turizm faaliyetleri ve turizm etkinliklerine sözleşmesini sona erdirmez. Mevsim mevsimlik işçinin iş sözleşmesini, ister bulunamaz. Bunun aksi sözleşmeyle bağlı olarak ortaya çıkan işler mevsimlik sonunda işten ayrılan turizm çalışanının bir �iilen çalışılan dönem olsun, ister askıdaki elbette kararlaştırılabilecektir. Diğer işlerdendir. Sadece kış veya yaz mevsimin- sonraki mevsime kadar hizmet sözleşmesi dönemde olsun, geçerli neden olmadan taraftan, bir işyerinde mevsimlik olarak çalıştırılan işçi, mevsim bitiminde, I- GİRİŞ elde etmek, eğlenmek ve dinlenmek ister. tüm yıl boyunca çalışılmakla birlikte mevsimlik iş dışında işverenin diğer işyerlerinde askı süresi içinde çalıştırılı- urizm, ülkelerin ekonomisine, kültürü- Bunun içinde en iyi şekilde hizmet almak çalışmanın yılın belirli döneminde yoğun- yorsa, burada devamlı bir çalışma olgusu ne, sosyal ilişkilerine etki etmektedir. ister. Bunu karşılamak için de mevcut laştığı işyerlerinde yapılan işlere mevsimlik olduğundan, işçinin yıllık ücretli izin Özellikle sanayi devriminden sonra çalışan- kapasiteye ek olarak sadece sezonda çalıştı- işler” denilmektedir. Diğer bir tanıma göre, hükümlerinden yararlandırılması gerekir. lara dinlenme hakkının tanınması turizmin rılmak üzere sezon başında aşçı, garson, mevsimlik iş; “yılın belirli bir döneminde Aynı işverene ait yazlık ve kışlık tesislerde gelişmesini sağlamıştır. Çalışanlara, dinlen- mutfak personeli, temizlik personeli başta tam çalışıp diğer dönemlerde işçi sayısının sezonluk işlerde fakat tam yıl çalışan mek, eğlenmek, yeni ülkeler ve kültürler olmak üzere turizm personeli işe alınır ve düşürüldüğü veya işin tamamen durdurul- işçiler de, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53/3 tanımak, spor yapmak gibi amaçlarını yıllık sezon bitince de işten çıkarılır. Ve bu sezon- duğu her zaman aynı sayıda işçi çalıştırıl- ve Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 12. izinlerinde gerçekleştirmek için olanak luk işe alım ve işten çıkarımlar her yıl mayıp her yıl belirli dönemlerde işçilerin maddesi uyarınca yıllık ücretli izne hak sağlanmıştır. sürekli olarak devam eder. yoğun olarak çalıştığı, çalışılmayan dönem- kazanacaklardır. Ülkemizde hatırı sayılı turizm Makalemizde sezonluk olarak çalıştırılan lerde ise iş sözleşmesinin askıya alındığı iş” 3.7. Kıdem ve İhbar Tazminatı Açısından: bölgelerinden olup bilhassa yılın her personelim kıdem ve ihbar tazminatı olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanıma Turizm çalışanının zincirleme belirli süreli ayında belirli sayıda turistler ziyaret alabilme hakları üzerinden İş Hukukundaki göre mevsimlik iş; iklim, mevsim ve atmos- hizmet sözleşmesi sona erdiğinde belirsiz etmektedir. Ancak bilindiği üzere bilhassa durumları izah edilecektir. fer olaylarının periyodik olarak gerçekleşti- süreli hizmet sözleşmesine dönüşmüş turizm sektöründe sezon olarak adlandırı- ği ve bunların dönemine göre yapılan kabul edildiğinden ihbar ve kıdem tazmi- lan mayıs ve kasım ayları arasındaki II- İŞ HUKUKUNUN SEZONLUK ÇALIŞMA- çalışmalara denilmektedir. natı verilmesi gerekir. Yargıtay, işçi turizmde turist sayısı çok ciddi manada YA OLAN BAKIŞI Ancak, yılın belirli döneminde veya bir mevsimlik işlerde çalışmış ise; mevsimlik artmaktadır. Öyle ki sadece Antalya iline Her ne kadar sezonluk çalışma olarak mevsim süresince yapılan işler için İş çalıştığı sürelerin dikkate alınarak ve bu sezonda 17 milyon civarında turist gelmiş- adlandırsak da bu tip belirli dönemlerde Kanunu' muzda özel bir düzenleme ve özel sürelere göre kıdem tazminatının ödenme- tir. çalışmalar için “Mevsimlik İşler” denilmek- bir tanım yapılmamıştır. Mevsimlik işlere si gerektiğine karar vermiştir. Mevsimlik iş Bu sebeple sezon olarak adlandırılan tedir. Ve genel olarak; mevsimlik işler, işin ilişkin hükümler iş K. m 29/8 f. Ve 53/3 f. sözleşmesine göre çalışan işçinin kıdem ve dönemlerdeki turizmdeki artışa paralel niteliğine ve yapısına göre yılın belirli Hükümlerinde atıf yapılmıştır. Bu hükümle- ihbar tazminatına esas çalışma süresinin olarak yoğun gelen turiste en güzel hizmeti dönemlerinde ortaya çıkan veya bu dönem- re göre mevsimlik iş yılın herhangi bir (kıdeminin) hesabında, mevsimlik iş sunmak için turizm personelinin sayısında lerde artan faaliyetlere uygun olarak devresinde tarım veya başka faaliyette sözleşmesinin geçerli olduğu tüm süre artışa gidilmektedir. Zira, Turistin zamanı çalışılan işlerdir. bulunup öteki devrede büsbütün faaliyet- değil, mevsimlik iş sözleşmesine dayana- çok değerlidir, en az zamanda çok yeri Mevsimlik Sözleşmesi; “Çalışmanın sadece ten kalan yahut faaliyetini azaltan işyerleri rak işçinin çalıştığı, yani sözleşmenin görmek, en çok bilgiyi almak, en çok faydayı yılın belirli bir döneminde sürdüğü ya da tanımı yapılarak yıllık izin haklarının 36 T URİZMTR 1 Mart 2015

DOSYA İszlğn Pskososyal Sonuçları ve Çözüm Önerler Pak Turzm İçler Sendkası Genel Bakanı Musa UYAR “İşsizliğin kronikleştiği toplumlarda işsizlikle birlikte yoksulluk ve yolsuzlukla da büyümektedir. İşsizlik sorunu, dünyada olduğu gibi ülkemizin de en önemli sosyal sorunudur.” elir dağılımındaki adaletsizliğin her geçen gün artması, tüm etmedikleri bir yaşam tarzını sürdürürken, diğerleri yoksullaşı- G dünyadaki işsizlik rakamlarının yüksek seviyelere tırmanma- yorsa, işsizliğin verdiği hasar daha da ağır hale gelir. sı sonucu oluşan iş talebinin çalışanların hakları üzerinde İşsizlerin çoğu aynı zamanda nitelikli olmayan personeldir. büyük bir baskı oluşturduğu görülmektedir. Kriz dönemlerinde Tasarruf tedbirlerinin uygulandığı dönemlerde öncelikle çalışma şartları ve ücretlerde iyileştirme yapmanın normal nitelikli olmayan kişiler işten çıkarılmaktadır. Bu kişilerin zamanlara göre daha zor olduğu kabul edilen bir gerçektir. Tüm alternatif iş bulma şansları da çok azdır. Çünkü oluşturdukları dünyada çalışma hayatında pek çok olumsuzluğun yaşandığı bir katma değer son derece sınırlıdır. vakıa olmakla birlikte Türkiye'de çalışma hayatı ile ilgili yapılan araştırmalar, anketlerin ortaya koyduğu tüm rakam ve tespitler, Eğitim sistemi derhal nitelikli personel yetiştiren bir niteliğe başta Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere dünyadaki birçok kavuşturulmalıdır. İş yerleri eleman seçiminde artık diplomayı ülkeye göre daha sıkıntılı bir durumda olduğumuzu göstermek- değil, üretime katkıyı esas almaktadır. Artık statü değil, perfor- tedir. mans kriteri geçerlidir. İşgücü dağılımındaki dengesizliğin giderilmesi nitelikli işgücünün arttırılması ile mümkündür. Bu Günümüzde, istihdam sorunu ülkelerin sosyoekonomik gelişmiş- da eğitim imkânlarının toplumun her kesimine eşit ölçüde lik düzeylerine bağlı olarak bir kısım farklılıklar gösterse de hâlâ sunulabilmesi, nitelikli ve çağın gereklerine uygun bir eğitim tüm ülkelerin gündeminde bir numaralı sorun olarak varlığını sisteminin tercih edilmesiyle sağlanabilir. Ailelerin de bu gerçe- sürdürmektedir. Bir toplumun huzuru ve refahı, onu oluşturan ği anlamalarında ve çocuklarının eğitim hayatını bu gerçeğe bireylerin huzuruna ve geleceğe yönelik umuduna bağlıdır. göre yönlendirmelerinde büyük yarar vardır. Gelişmiş toplum, bireylerine bu imkânları sağlama fırsatı veren ve onları destekleyen yapının adıdır. Büyüme rakamları, en�lasyon, faiz, dış ticaret ve benzeri göster- Ülkemizdeki İşsizlik geler görecelidir. Bütün bu göstergeler zaman içinde bir denge- Üzülerek belirtmeliyim ki, Türkiye'de işsizlik sorunu giderek ye kavuşur. Hatta yükseliş ve düşüşler bazı insanların veya büyümekte ve huzuru tehdit edici bir yöne doğru gitmektedir. ülkelerin zarar görmelerine yol açarken, bazılarının kârlılığını İnsanların birinci önceliği beslenme, barınma gibi temel ihtiyaç- arttırabilir. Oysa İşsizliğin etkileri kalıcıdır, hele toplumda larının karşılanmasıdır. Bunları, sağlık, eğitim, kültür gibi fedakârlık adil olarak dağıtılmıyorsa, bir takım insanlar hak SAYI 1 • 1 MART 2015 36

çözümler yerine kısa vadeli geçici dir. çözümleri tercih etmişlerdir. İşsizliğin büyük bir umutsuzluğa, Ülkemiz 21. yüzyılda ağır ekonomik çaresizliğe, yalnızlık duygusuna ve TÜRKİYE'DE sorunlarla karşı karşıyadır. Arka arkaya depresyona yol açtığı görülmektedir. İSİZLİK SORUNU GİDE- yaşanan krizler neticesinde binlerce kişi İşsizler, duygu ve düşüncelerini açıkla- REK işsiz kalmıştır. İşsizlik ülke gündeminin en dıklarında; hayatın “boş” ve “ anlamsız” BÜYÜMEKTE VE önemli sorunlarından birisidir ve birçok olduğunu söylemektedirler. Ayrıca, genç ve orta yaştaki işsizlerde işlerini kaybet- kişi buna devletin bir çözüm bulması HUZURU TEHDİT EDİCİ gerektiğini düşünmektedir. Ülkemizdeki tikten sonra kişisel temaslarında önemli BİR YÖNE DOĞRU istihdam sorununun sadece işsizlik oranı- ölçüde değişiklik gözlenmektedir. Öyle GİTMEKTEDİR. nın yüksekliğiyle kalmadığı görülmektedir. ki, işsizlerin sosyal ilişkileri azalır, sosyal Artık nitelikli işgücünün de giderek daha saygınlıklarını yitirir, değerlerini kaybe- fazla işsiz kaldığı bir dönemdeyiz. Ülkemiz, der ve günlerini evde geçirmeye başlar- ekonomik potansiyeli yüksek olan genç ve lar. Bu durum zaten yetersiz olan sosyal dinamik nüfusa sahip bir ülkedir. Ancak, iletişimin, prestij ve tercihlerin değişme- meslek liselerinin öneminin yeterince si nedeniyle tamamen kopmasına yol kavranamaması sonucu genç nüfusun açar. dinamik yapısından yeterince faydalanıla- İşini kaybeden bireylerin yaşayacağı mamaktadır. ihtiyaçların karşılanması izler. Temel olumsuz duyguların fazlalığı, işten ihtiyaçlarını karşılayamayan bir insan- Emeğin öteki üretim faktörlerinden çıkarılan bireylerin sorunları ile ilgilene- dan ortak değerleri savunması ve toplu- farklı özellikler taşıması, insanın üretici cek bir kurumun varlığını gerektirmek- ma katkıda bulunması beklenemez. gücünü simgelemesi, sermaye karşısın- tedir. İşsiz kalan birey, kendi kimliğini, Kaybedecek bir şeyi olmayan insan daki zayıf yönleri ve onun işsiz kalması- sosyal konumunun ve kişiliğinin kendini düzeni ve istikrarı korumakla nın beraberinde getireceği toplumsal gelişmesinde çok önemli rol oynayan bir sorumlu tutmaz. Her türlü kargaşayı bir sonuçlar işsizliği önemli bir toplumsal faktörden yoksun kalmanın boşluğunu umut kapısı olarak görür. Sahip olunan sorun haline getirmektedir. Bu toplum- yaşayarak kendisine olan saygısını bir iş, emekle kazanılan bir gelir, kaybe- sal sorunun tek tek işsiz kalan bireyler yitirebilir. İş arkadaşlarından kopuş dilmek istenmeyecek kadar kutsaldır. üzerindeki yansımaları da, olgunun toplumsal bağlardan uzaklaşmanın Toplumdaki huzurun da temel taşıdır. kişisel boyutlarını içermektedir. başlangıcı olabilmekte, işsiz kalma süresi uzadıkça aileyi de içine alan bir İşsizlik sorununun nasıl başladığı ve dizi soruna neden olabilmektedir. hangi dönemlerde geliştiği artık tartış- İşsizliğin Psikososyal Boyutu ma konusu yapılmamalıdır. Çözüm İşsizlik, bireyde karamsarlık, çaresizlik, zamanıdır ve çözüm için geç kalınmakta- Günümüzün iş ve sosyal hayatının yaşama küskünlük gibi duygulara yol dır. İşsizlik, günümüzde az gelişmiş önemli bir sorunu olan ve sadece açmakta, bireyi pasi�liğe itmekte, depres- ülkelerin yanı sıra, gelişmiş ve sanayileş- ülkemizde değil, tüm dünyada kendini yona ortam hazırlamakta, böylece kişinin miş ülkelerin de en önemli sorununu gösteren işsizlik sorunu, sadece ekono- kendisine karşı saygınlığını yitirmesine oluşturmaktadır. İşsizlik sadece ekono- mik sebep ve sonuçlarıyla ele alınmama- neden olabilmektedir. Özsaygıyı ayakta mik bir sorun değil toplumsal ve kişisel lıdır. Bu olumsuz durumun nedenlerinin tutan unsurlardan biri olan topluma yarar- konuları da kapsayan çok yönlü karma- yanı sıra, psikososyal sonuçlarının lı olma duygusu, özellikle erkekler için şık bir sorundur. Aşırı işsizlik gelir irdelenmesi de ayrı bir önem arz etmek- büyük ölçüde bir meslek ve iş sahibi akışını engellemekte, günlük aktivitele- tedir. Herhangi bir şekilde işini kaybet- olmaya bağlıdır. Mesleğe, işe verilen değer- rin akışını bozarak, aile ve toplumu miş olan bireyin yaşayacağı olumsuz lerin çokluğu ölçüsünde, işi kaybetmek etkileyerek ekonomik ve sosyal yaşamı duygular oldukça fazladır. Çünkü işinin yaşamda üstlenilen rolün birdenbire olumsuz yönde etkilemektedir. kendisine kazandırmakta olduğu maddi daralmasına yol açarak kimlik krizine yol manevi birçok ayrıcalıktan mahrum açabilmekte ve ailedeki dengeleri bozan İşsizliğin kronikleştiği toplumlarda kalmıştır. en önemli unsur haline gelebilmektedir. işsizlikle birlikte yoksulluk ve yolsuzluk- Aile reisinin işsiz kalması, sadece o ailenin la da büyümektedir. İşsizlik sorunu, İşsizliğin ülkemizi derinden etkilediği yoksullaşması ile kalmaz, Anayasa’mızın dünyada olduğu gibi ülkemizin de en bugünlerde, işsizlik gibi bir durumun işaret ettiği Türk toplumunun temelini önemli sosyal sorunudur. Son zamanlar- ortaya çıkarabileceği sosyal çöküntünün teşkil eden aile kurumunun giderek da hızla artan işsizlik oranında yaşadığı- öneminin kavranması ve işsizlerin zayı�lamasına ve dağılmasına yol açabilir. mız bu son küresel krizin payı da olduk- yaşadığı psikolojik sorunların kronik ça büyüktür. Türkiye Cumhuriyeti kurul- hale gelmeden çözüm yollarının bulun- İşsizliğin birey üzerinde oluşturduğu duğundan beri ekonomik sorunlar bir ması gerekmektedir. Özellikle işten psikolojik baskı ve sıkıntıların tüm türlü çözüme kavuşturulamamış, geçen çıkarılmalar sonucunda çaresizliğe karşı bireylerde ortak olduğu bilinmesine uzun yıllara rağmen işsizlik sorununa savunmasızlık bireylerde ciddi psikolo- rağmen, yapılan araştırmalar erkeklerde kalıcı bir çözüm bulunamamıştır. Hiçbir jik rahatsızlıklara neden olmaktadır. kadınlara oranla çok daha derin boyut- hükümet işsizlik sorununa kalıcı bir Dolayısıyla, depresyon ile birlikte baş larda psikolojik rahatsızlıklara yol açtığı- çözüm getirmeyi başaramamıştır. gösteren çaresizlik içine giren işsizlerin nı göstermektedir. Erkeklerin, kendileri- Gelmiş geçmiş hükümetler uzun vadeli geleceğe ilişkin umutları da sönmekte- ni evlerini geçindirmekten birinci 38 T URİZMTR 1 Mart 2015

derece sorumlu görmesi, çok daha derin karşı itaatsizlik ve davranış bozuklukları yıkıcı etkisi daha kolay bertaraf edilebil- psikolojik sorunlarla karşılaşmalarına görülmektedir. İşsizliğin özellikle mekte, olumsuz sonuçları en aza indir- neden olmaktadır. gençlerde alkol, uyuşturucu gibi kötü genebilmektedir. Bununla birlikte alışkanlıklar ile suç işleme eğilimlerini işsizlik ekonominin genelinde yaygın bir arttırdığı sıkça görülmektedir. İşsizliğin nitelik taşıyor ise işsizlerin bu durum- İşsizlik, Milli Güvenliği Önemli Ölçüde neden olabileceği psikososyal anlamda dan etkilenme derecesinin düşük ve öz Tehdit Etmektedir bozukluklar sadece işsiz kalan bireylerin güven bunalımının daha az olduğu değil, halen işi olan ve yeterli iş güvence- görülmüştür. Toplumda kadının ailenin gelirine katkı- si olmadığı için her an işsiz kalabileceği- da bulunmak amacıyla çalışması bir ni düşünen bireyler için de önemli bir ölçüde eşi çalışan bireylerin bu durum- İSİZLİK EKONOMİNİN GENELİNDE sorun oluşturmaktadır. dan olumsuz etkilenmesini azalttığı YAYGIN BİR NİTELİK TAIYOR İSE düşünülebilir. Buna rağmen hem kadın İşsiz olmanın tek kötü yanı ekonomik İSİZLERİN BU DURUMDAN ETKİLENME hem de erkeğin çevresiyle yaşadığı kaynakların azalması değil, aynı zaman- DERECESİNİN DÜÜK VE ÖZ GÜVEN ilişkileri olumsuz etkilenmekte, kişi da statü ve güç kaybı, sosyal temasın BUNALIMININ DAHA AZ OLDUĞU kendini “acz” içinde hissetmekte, kendi- azalması, kolektif bir amacın parçası GÖRÜLMÜTÜR. ne olan güvenini yitirmekte, kişilik olamama duygusu, düzenli aktivitelere özellikleri de yatkınsa ve manevi değer- katılamama gibi sosyal ve psikolojik lere yabancı ise, suça yönelik ve saldır- olgulardır. Depresyon nedeniyle klinikle- gan davranışlar, hatta intihar eğilimi re başvuran işsizler arasında sosyoeko- gösterebilmektedir. Hatta işsiz kalan aile nomik düzeyi yüksek kişilerin sosyoeko- bireylerinin, suça yönelmesi, sahte nomik düzeyi düşük kişilere göre daha vaatlerle terör örgütlerinin, kapkaççıla- fazla olduğu görülmektedir. Mesleki İşsizlik tüm sektörlerde etkisini olumsuz rın, uyuşturucu kaçakçılarının ağlarına pozisyon ne kadar yüksek ise, işsiz olarak hissettiren, bizi gelişmiş Avrupa düşmesi kolaylaşmaktadır. Bu durum da kalmanın getirdiği psikolojik yük de o ülkelerine karşı zayıf ve çaresiz duruma genelde ülke güvenliğini ve huzurunu oranda yüksek olmaktadır. düşüren genel bir ülke sorununa dönüş- tehdit etmektedir. müştür. O halde zaman kaybetmeksizin Uzun süre işsizlik yaşamış bir kişi toplumun tüm bireylerini ilgilendiren bu Ayrıca işsiz sayısı çok olan toplumlarda niteliklerini, kendine olan güvenini ve sorunun çözümü için milletçe gayret yaşayanların karamsar ve gelecekle ilgili sezgilerini kaybedebilir. Böyle bir etmeli, uzun vadeli projeler üretmeliyiz. kaygıları ön plana çıkmakta ve ülkesine, durumda da kişi gelecekte tamamen devletine karşı güvenleri sarsılmaktadır. işgücü piyasasından dışlanacak; işsizlik İşsizlik psikolojisinden toplum olarak Bu durum yoğun ö�ke duygusuyla birlik- sonucu birey özgürlüğünü yitirebilecek- uzaklaşmak için öncelikle ülkemizde te her an patlamaya hazır bir kesimi tir. Birey yaşadığı uzun süreli işsizlik yatırımların artması, yeni iş imkânları- ortaya çıkarmaktadır. Verimliliğinin en nedeniyle ekonomik imkânlara (sigorta, nın doğması gerektiği, böylece iş alanla- önemli çağında, genç yaştakilerin işleri- emeklilik, sağlık güvencesi vb.) ve sosyal rının çoğalması beraberinde istihdam ni kaybetmesiyle kötüleşen şartlar aktivitelere erişimini yitirir, psikolojik imkânının arttırılması, insanların sonucu kişilerin zihin sağlığı da bozul- sorunlar sebebiyle kendini yalnızlığa işsizlik konusunda gelecek kaygılarını, makta, genç işgücünde, daha çok çevreye mahkûm eder. işsiz kalma korkularını ortadan kaldıra- caktır. Yeni iş imkânları oluşturulmadan, İşsizler topluma ve mevcut yatırım olmadan bu durumun ortadan sosyoekonomik düzeye olan kalkması mümkün değildir. güvenlerini kolayca kaybede- bilmektedirler. İşsizlik ÇÖZÜM ÖNERİLERİ; sorunu, sosyal çatışmalarda İşsizliğin doğurduğu bu psikolojik sorun- artışa ve ahlaki çöküntüye ların çözümlenmesi ve işsiz bireylerin neden olarak toplumsal olumsuz ruh hallerinden daha çabuk dengeleri derinden sarstığı kurtulabilmeleri için şu çözümler önerile- için toplumdaki herkes bilir: tarafından büyük bir ciddi- yetle ele alınmalıdır. • İşsizlik sonucu bireylerin sosyal çevrele- İşsizlik sonucu ortaya rinden koptukları ve bunun sorunu daha çıkan yoksulluk iç göçü de da arttırdığı bilinmektedir. Bu da, içe beraberinde getirmekte- dönük bir ruh hali sergilemelerine ve dir. Büyük kentlerde bireylerin çevrelerine karşı negatif duygu- görülen ahlaki yozlaşma lar beslemelerine yol açmaktadır. Bu değerler sistemimizi alt nedenle işsizlerin aile, arkadaş ve yakın üst etmekte, sonuçta da çevrenin desteğini hissetmeleri büyük bir kaybeden ülkemiz olmak- önem kazanmaktadır. Özellikle aile ve tadır. Dayanışmanın ve yakın arkadaşlardan gelecek destek bu toplumsal desteğin yoğun sorunlu dönemin en az kayıpla atlatılması- olduğu toplumlarda işsizliğin na önemli katkılar sağlayacaktır. SAYI 1 • 1 MART 2015 39

• İşsizlik psikolojisinden uzak kalmak ve kaygıyı azaltmak için ortam ya da organizasyonlarda yer almaya çalışmalı ve işini öncelikle kişilerin 'İşsizlik’ durumunun geçici olduğunu kaybeden kişi olarak kendisini kısıtlamaktan uzak durmalıdır. unutmamaları gerekmektedir. Umutsuzluğa düşmek, istenme- • Kendilerine bir amaç veya amaçlar belirlerler ise; kısa vadede yen durumun içine saplanmaktan başka bir işe yaramaz. Başka gerçekleştirebilecekleri amaçlar sayesinde kendilerini boşluğa bir iş bulabileceğine olan inanç, bireyin daha önceki deneyimle- düşmekten kurtaracaklardır. Aksi takdirde kişinin içine girdiği rine dayanarak öne çıkaracağı güçlü tara�lar ve gösterdiği bu kötü ruh hali ile yaptığı yanlış davranışlar olumsuz duygula- çabanın sonuçsuz kalmayacağı açıktır. Bu yüzden kişi kendisine ra yol açarken, bu kısır döngü gittikçe artacaktır. telkinde bulunmalı, ümidini asla yitirmemelidir. • Kendine güvenini kaybeden kişi, iş arayışında giderek daha • Ağır geçirilen iş kaybı vakalarında uzmanların kişilere genel fazla yanlış yapmaya başlayacak, iş görüşmelerinde yanlış tavsiyesi karamsarlıktan uzaklaşıp, ümidini kaybetmeden yeni davranışlar sergilemeye ve bu sebeplerle de kabul edileceği bir kariyer üzerine yoğunlaşmalarıdır. yerde reddedilmeye devam edilecektir. • Kişinin kendisini tanımaya çalışması ve bu dönemde işsiz • Ayrıca genel kanı, işten ayrılanların düzenli yemek yemeye ve kaldığı süreyi bireysel eksikliklerini giderme süreci olarak uyumaya devam etmeleri yönündedir. Yemek ve uyku düzenin- algılaması, işsizliğin olumsuz yönlerinden bir şeyler kazanma deki değişiklikler kişinin psikolojik durumu üzerinde oldukça fırsatına dönüşebilir. Böylece işini kaybetme, kişi için yeni bir derin etkiler bırakabilir. yaşam planı hazırlama fırsatı olabilir. • Yaptığı işi kaybeden kişi, daha az tatmin edici olsa da iş piyasasından uzak kalmayıp mutlaka yeni bir iş bulmaya • Özellikle uzun süre çalışan kişiler işlerini bıraktıkları zaman çalışmalı, kendisinin işe yaramadığı duygusundan uzaklaşıp kendilerini boşlukta hissetmektedirler. İşe yaramadıkları ve derhal bir değerlendirme yapıp alternatif işler aramalıdır. değersiz oldukları hissine kapılabilmektedirler. Böylece işini kaybetme kişi için, yeni bir iş olabileceği gibi, eğer • Bütün bu değerlendirmelerden yanında ekonomik istikrarsız- kendisine güveniyorsa kendi işini kurması şeklinde de olabilir. lığın yansıması olarak işsizliğin artacağı düşünüldüğünde, • İşsizlik dönemini psikolojik sorunlardan uzak atlatabilmenin gerek İş Kurumu’nda, gerek özel istihdam bürolarında, gerekse bir yolu da; günlük hayatın, iş hayatındakine benzer bir düzen Sendikaların bünyesinde, işsiz kalanların danışabileceği ve içinde sürdürülmesidir. Eğer bir süre iş arayışında bulunmaya- yardım alabileceği danışmanlık veya rehberlik gibi birimlerin caklarsa; kendilerine düzenli bir şekilde yapabilecekleri aktivi- kurulması zorunlu hale gelmektedir. Bugün işsiz olan bireylerin teler, hobiler bulmalarında, severek yaptıkları işleri belli bir geleceğin çalışanları olacağı düşünülmelidir. Ülkemizdeki genç sistem içinde yapmalarında fayda vardır. işsizliği göz önünde tutulduğunda, bu kişilerin ruh sağlıklarının bozulmamasının, istihdamdaki verimlilik ve ulusal kalkınma • İşsizlik nedeniyle içe kapanmayıp, mümkün olduğunca sosyal açısından ne kadar önemli olduğu net şekilde anlaşılmaktadır. Yukarıda sayılan önerilerin, işsizliğin ekonomik temelli sorun- larına çözüm olmayacağı açıktır, Ancak işsizliğin, çok önemli olan psikolojik boyutunun zararlarını ha�i�leteceği de bir gerçektir. Uzun yıllar hayata geçirilmesi beklenen İşsizlik Sigortasının uygulamaya geçirilmesi, ekonomik ve sosyal demokrasinin gelişmesine ciddi katkı sağlamakla birlikte, işsizliğin toplumda ve aileler üzerinde yarattığı olumsuz etkileri onarmakta ciddi katkılar sağlamaktadır… İşsizliğin sıfıra indiği ve psikososyolojik problemlerin olmadığı günlere hep beraber ulaşma temennisiyle… 40 T URİZMTR 1 Mart 2015

DOSYA rın önemli bir kısmı, onları kendi işlerini �inanse etmek için Onun işinin kalitesi, karmaşık da olsa meslek ahlakıyla çok “kafa avcısı” yani headhunter dediğimiz insanlara bir soru mento ve bürokratik kurumlarla kullanmayı adet edinmiş medya patronlarının bankalarıydı. daha derinden alakalıdır. sorarım hep. Bu kişiler, dünyanın en güçlü şirketlerine üst ve hoş tutmasını zorunlu kılma Battılar. Ama sancılarını hala çekiyoruz. Sancılarını belki orta düzey yönetici bulmakta mahirdirler ve bütün iş alanla- İşler iyi giderse, gittiği sür Gazetecilik, bir kamusal denetim aracıysa, belli bir kutsallığı ekonomik alanda daha az çekiyoruz. Ama sancılarını yaptı- rını gün gün takip ederler. Şunu sorarım: “Sizce Türkiye’nin nun sahip olduğu basın kur ve dokunulmazlığı olması gerekir; ama esas itibarıyla kar ğımız gazetecilikte aynen o günlerde yaşanan dozda çekme- en sorunlu sektörü hangisidir?” Aldığım cevap hep aynıdır: temel işlev olan araştırmacı v amacı gütmeyen, faaliyeti sadece ekonomik kazanç elde ye devam ediyoruz. Medya. habercilikten, gerçekleri ko etme ile sınırlı olmayan bir tuhaf meslektir. İyi gazeteciler de tan, yanlışlıkları sorgulamak Basının, ya da genel deyişle medyanın öncelikli rolü, bir zaten tuhaf insanlardır. Gazetecinin hizmet verdiği basın Bu bize göre hiç iyi bir cevap değil tabii. Nedenini elden sormaktan uzaklaşmakta; işle yandan demokratik ve açık bir sivil tartışma ortamına veya medya kuruluşu belli bir kar düzeyinde istikrarlı ise, geldiğince anlattım. Peki ama nedir medyayı bu kadar gittiği zaman da tepeden t kamusal platformlar olarak katkıda bulunurken, toplumun elbette bunu alkışlamak gerekir. Ama öyle olmasa da, temel sorunlu kılan? İşlevinden uzaklaştıran ve halk gözünde muhalif, hatta düşman kesilmek farklı kesitlerindeki parti, hükümet, kurum, kuruluş, şirket, işlev değişmez: eğlence, vakit geçirme amaçlı pek çok yan güvensiz yapan? ler. Bu ilişki karşılıklıdı veya alt ürün içerse de, amaç toplumdaki bireylerin her yönetici, karar verici, devlet dairesi, yerel yönetim, daha Kamuoyu Denetm aklınıza ne gelirse, tümünü ayrım gözetmeyen, süreklilik alanda doğru bilgiye ulaşmasını, farklı kanaatlere erişebil- dönüş için kendi çapında gayret sarfeden bir kişi olarak bazı araçsallaştırmanın öznesi hali 10 yılı aşkın süredir ombudsmanlık yaparak, medyada etiğe esas işlevinden uzaklaştıran mesini ve hayattaki seçimlerini doğru yapabilmesini sağla- arzeden bir denetime tabi tutmasıdır. noktalara dikkat çekmek isterim. mektedir. Medya, bir iş çevirm maktır. Gazetecinin varlık nedeni, haksızlık ve uğursuzlukları, Türkiye’de medya, “dördüncü kuvvet” adına yakışır ölçüde kar ekleme makinesine veya bir halktan saklanan usulsüzlükleri ve yanlışları, suçları ve Demek ki, gazetecinin esas sermayesi para veya imtiyaz silaha dönüşmektedir. Medy bağımsız mıdır? Bir iki istisna dışında hayır. Türkiye’de yolsuzlukları bir bir ortaya dökmektir. Sağlıklı bir basın veya değil, güvendir. Halk ondan gelen bilgiye güvendiği ölçüde bugün, bu çarpık sisteme o medya sansür ve otosansür meselelerini aşmış mıdır? Hayır. medya yoksa ortada gerçekler yok demektir; meydan yalan- demokrasiye inanç da sağlamlaşır. Biz zaman zaman hayı�la- çalışan editörler, karar ve Türkiye’de medya, mesleğine hakim, iyi yetişmiş, mesleki lara dolanlara, kandırmacalara, sahtekârlıklara, düzenbaz- narak “yahu işimiz her gün yeni cama hohlamak gibi” der rolüne sahip çıkacak cesarette, en az iki dil bilen bir perso- özgürlüklerini ayırdım, aslında bunlar elele yürürse sağlıklı çoğunluktadır. Kurulu me Yazar lıklara kalmış demektir. Bu nedenle, gazeteci gerçeklerin dururuz, ama unutmayalım ki, iyi gazeteciliğin izlerini her nel kalitesine sahip midir? Hayır. Türkiye’de medyada, netice verirler. Buna son olarak mecliste bekleyen Sendika- bu sisteme hizmet etme ama Bugün Gazetes Yavuz BAYDAR “Gazetecinin hizmet verdiği basın izini sürer. Avını bulup yakalamakta kararlı bir avcı gibi, güçlü demokraside görebilirsiniz. Eğer bir Le Monde, Times, mesleğin olmazsa olmazı olan, �inansal bölüm ile editoryal lar Yasası’nı da acil bir ihtiyaç olarak eklemeliyim. İş güven- Medyada karar verici editör Guardian, Los Angeles Times veya Washington Post, veya gidebileceği patikada sonuna dek gider; gitmelidir. Onun her cesi, basın çalışanları için hayatidir ki etki altında kalmasın- esas şiarı kamuya, kamu çı veya medya kuruluşu belli bir kar bölüm arasında net bir duvar var mıdır? Hayır. başarısı, demokrasinin kar hanesine eklenir. Asahi Şimbun onyıllardır sapasağlam duruyorsa, bunun lar, bağımsızlıkları resmiyet kazansın. değil, patronların çıkarları nedeni kar hırsıyla hareket etmelerinde değil, güvene düzeyinde istikrarlı ise, elbette Haber alma, öğrenme, bilme hakkı, anayasada altı çizilmiş bir yana bırakıp bu ana soruların arka planına bakalım. yatırım yapmalarındadır. Böyle “hayır” diye yanıtlayabileceğimiz çok soru var. Onları İkinci konu, yani medya sahiplerinin Ankara ile “organik” etmektir. Dolayısıyla şe sormak, vazgeçilebilir işlev bunu alkışlamak gerekir. ” bir haktır. Halkın haber alma özgürlüğü, gazetecinin haber bile diyebileceğimiz ilişkileri, ülkemizin, medyamızın en can gelmiştir. Bu arada olan da, g verme özgürlüğüne eşittir. Hak ve özgürlüklerin kullanımı Peki, bizde durum nedir? Evet, bu ülkede uzun bir zamandır, Medyanın kamusal denetimine gölge düşüren nedenleri üçe alıcı, en çetre�il konusudur. Türkiye’de bugün sansür ve bilmeyi bekleyen halka, kam sorumluluk gerektirir, dolayısıyla etik, sorumluluk konu- her şeye eşit ve akılcı mesafede duran ve demokrasi adına ayırabiliriz: Otosansür varsa, yani kamuoyu denetimi medyada ritmik olmaktadır. Hala da yaşanma sunda belirleyici rol oynar. Öyleyse, gazeteci, pek de benzeri yol gösteren bir Le Monde, Telegraph yok. Gazetecilere çalışmıyorsa, bir numaralı sebep budur. 1980’lerin sonunda Hak ve özgürlükleri kısıtlayan yasalar. güvensizliğin esası budur. olmayan bir mesleğin icraatçısıdır. Görevi, mesela bir araba güven beklediğimiz yerlerin altında. şekillenen sistemle, Ankara’da devlet ile o yıllarda medyaya Medya sahiplerinin Ankara’daki güç odaklarıyla olağandışı lastiği üretimi veya gazoz kapağı üretimiyle hiç benzeşmez. giren çiçeği burnunda medya sahipleri ile bir aldım verdim, Bu derin problemin bir par Türkiye’de canlanan ekonomi nedeniyle işleri yoğun olan ilişkileri. bir tür havuç sopa sistemi kurulmuştur. Bu sistemin bir medya mülkiyetinde yaşanan, be D emokrasilerin olmazsa olmazı, açık, bugünü ve demokrasili bir yarın için dair güvensizliğin arka planında en Medya mülkiyetine ilişkin mevzuattaki yanlışlıklar. ucunda, öteden beri medyada kendisi hakkında bir tür ne ancak Rusya ve İtalya’da ra başta bunu aramalıyız. saydam bir denetimdir. Gerek seçim neler anlatıyor? Biraz bu konularda “dokunulmazlık”, “gayrı şeffa�lık” ayrıcalığı edinmiş olan mız orantısızlıklardır. Ülke yolu ile iktidara gelen veya parlamen- derinleşmek istiyorum ve korkarım, Sorunlar, gerginlikler, haksızlıklar, Editör ve gazetecilerin kendilerine ait hata ve eksiklikler. toya seçilenlerin, gerekse atananların, size sunacağım fotoğraf öyle tozpembe askeri bürokrasi vardır. medya grubu tek başına rek yolsuzluklar, suçlar, ahlaksızlıklar yani sivil ve askeri bürokrasinin hesap bir görüntü içermeyecek. Birinci konu malumunuz. Yapılan tüm iyi düzenlemelere ve Genelde sahiplerden gelen bir baskı veya telkinle, ama aynı gelirlerinin yüzde 60-65’ine içinde geçen bir dönem ardından 1999 verebilmesi, ancak ve ancak sistematik genişletilen ifade özgürlüğü ve bilgi edinme haklarına zamanda editörlerde yer etmiş bir asker tapınması nedeniy- Bu gruptan tek bir gazete, Türkiye özeli bize öncelikle şunu öğret- yılında Türkiye basınında bir ilk olarak bir düzeye oturtulursa, halkın demok- karşın, hala AB’nin de eleştirdiği gibi 20 kadar yasa madde- le, savunma bütçelerinin, askere bağlı çalışan kurumların ve yüzde 45’ini almaktadır. B ti: Bir ülkede demokrasi medyayla ya basın ombudsmanlığı deneyimini rasiye inancı güçlenir, pekişir. si, ülkemizin meselelerinin açıklık ve samimiyetle ele alınıp ihalelerin kamuoyu adına sorgulanması, haber yapılması ve çıkarlarını gözetme ve kamu yükselir ya da sürünür. Halk sadece o başlattığımda, ben ve bazı gazeteci tartışılmasını engellemekte. Internet yasası bunların içinde denetim için medyada gerekl yorumlanmasına ancak son birkaç yıldır, o da sınırlı sayıda Denetimin bana göre en önemli kolu, veya bu partiye oy vererek demokrasiyi arkadaşlarımın esas kaygısı buydu. önemli bir yer tutmakta. Çoğu acil olan bu kısıtlamalara çoğulculuğu, adil rekabeti ve medyadır. Üç kuvvetten ayrı bir yerde geliştirebilseydi, medyanın yerini nasıl Kendini toparlamak bir yana, batık ve gazetede, tanık oluyoruz. Askeri bürokrasi, şeffa�lık ve hesap rağmen, söylemeliyiz ki, Türkiye’de benzerine ancak ciddi ölçüde zedelemeye dev verebilirliğe direnen bir numaralı kesimdir. Bu, bir bakıma, durması gereken medya, şayet duru- tarif edecektik? Açıktır ki, ne kadar iyi çürük sistemin tam ortasında yer alan 1908-1911 arasında rastladığımız türden bir özgürlükler etmektedir. Aşırı güçlü medya yorsa, durabiliyorsa, bağımsız, özgür ve etkin olduğunu iddia ederse etsin, medya, kendisi ile beraber, bir ülkeyi Türk basınının gerçek anlamda bağımsızlık ve özgürlük dönemi de yaşanmaktadır. Özellikle de köşelerde, ifade rı, kendi çıkar alanlarını sınavını da oluşturmaktadır. ve temiz bir dördüncü kuvvet ise, kamu yasama-yürütme-yargı, işini eksik de çöküşe doğru yavaş yavaş sürükle- özgürlüğü doya doya kullanılmaktadır. Bu açıdan bakıldığın- adına medya etiğini ayaklar adına gözetim, denetim, hesap sorma yapan veya iş yaptırılmayan bir medya yen başrol oyuncularından biriydi. da manzara, basın özgürlüğü tehlikede diyenleri yalanla- Ama sorunlar elbette bununla sınırlı kalmamaktadır. alma konusunda, biliyoruz ki, ve sonuçları talep etme noktalarında ile beraber düşünüldüğünde, halk Medyaya giren patronların hemen tümü, medya dışı iş Çok geçmeden, malumunuz, o büyük maktadır. Ancak, köşeler değil de habercilik alanında hala cüretkâr davranmaktadırlar. işlevini yerine getiriyor demektir. gözünde fatura genel olarak sisteme alanlarında da faaldirler. Bu, özellikle ihale yasası gibi ekonomik kriz geldi. Bazı tara�larından cesaret kırıcı, caydırıcı maddeler ve uygulamalar söz çıkmaktadır. Belki de son 30 yılın Dolayısıyla, gerek ihale ya Peki, Türkiye özelinde baktığımızda, baktığınızda, o büyük ekonomik krizin konusu, bunun haber alma özgürlüğüne olumsuz etkileri yasalar yoluyla, ya da bürokrasiye işlerinin düşmesi nede- çalkantılarının, siyasetteki oynaklığın, gerekse medyada hakkaniyetsi medya fotoğrafında neyi görmekteyiz? aslında bir medya krizi olduğunu da büyüktür. Dikkat ederseniz kanaat yayma ve haber verme niyle, medya sahiplerinin hükümetler, bakanlıklar, parla- sistemdeki istikrarsızlıkların, geleceğe dağılımını teşvik eden düze Bu fotoğraf bize demokratikleşmenin netlikle görebilirsiniz. Batan bankala- SAYI 1 • 1 MART 2015 41

rın önemli bir kısmı, onları kendi işlerini �inanse etmek için Onun işinin kalitesi, karmaşık da olsa meslek ahlakıyla çok “kafa avcısı” yani headhunter dediğimiz insanlara bir soru mento ve bürokratik kurumlarla arayı de köklü değişikliklere gidilmeli, önemli eksikliklerimiz. Tabi ki, şirket kullanmayı adet edinmiş medya patronlarının bankalarıydı. daha derinden alakalıdır. sorarım hep. Bu kişiler, dünyanın en güçlü şirketlerine üst ve hoş tutmasını zorunlu kılmaktadır. medya sahiplerinin kamu ihalelerine içi eğitimlere neredeyse tamamen boş Battılar. Ama sancılarını hala çekiyoruz. Sancılarını belki orta düzey yönetici bulmakta mahirdirler ve bütün iş alanla- İşler iyi giderse, gittiği sürece, patro- girmeleri yasaklanmalıdır. Görsel ve verildiğini de eklemem gerek. Gazetecilik, bir kamusal denetim aracıysa, belli bir kutsallığı ekonomik alanda daha az çekiyoruz. Ama sancılarını yaptı- rını gün gün takip ederler. Şunu sorarım: “Sizce Türkiye’nin nun sahip olduğu basın kuruluşları yazılı medyada çapraz mülkiyete ciddi ve dokunulmazlığı olması gerekir; ama esas itibarıyla kar Özetle, Türkiye’de medyanın bugün ğımız gazetecilikte aynen o günlerde yaşanan dozda çekme- en sorunlu sektörü hangisidir?” Aldığım cevap hep aynıdır: temel işlev olan araştırmacı ve analitik kısıtlamalar getirilmeli, görsel medya- amacı gütmeyen, faaliyeti sadece ekonomik kazanç elde tartıştığımız alanda iyi bir yerde ye devam ediyoruz. Medya. habercilikten, gerçekleri kovalamak- da yabancı oyuncuların yüzde 50 etme ile sınırlı olmayan bir tuhaf meslektir. İyi gazeteciler de durduğunu söylemek gerçekçilik tan, yanlışlıkları sorgulamak ve hesap üzerinde pay sahibi olmalarının önü Basının, ya da genel deyişle medyanın öncelikli rolü, bir zaten tuhaf insanlardır. Gazetecinin hizmet verdiği basın Bu bize göre hiç iyi bir cevap değil tabii. Nedenini elden olmaz. Gerilerdeyiz. Saydığım neden- sormaktan uzaklaşmakta; işler ters açılmalıdır. yandan demokratik ve açık bir sivil tartışma ortamına veya medya kuruluşu belli bir kar düzeyinde istikrarlı ise, geldiğince anlattım. Peki ama nedir medyayı bu kadar lerle, demokrasinin kök salmasında gittiği zaman da tepeden tırnağa kamusal platformlar olarak katkıda bulunurken, toplumun elbette bunu alkışlamak gerekir. Ama öyle olmasa da, temel sorunlu kılan? İşlevinden uzaklaştıran ve halk gözünde Bu saydığım nedenlerle olsun, farklı çoğu kez estek değil köstek oluyoruz. muhalif, hatta düşman kesilmektedir- farklı kesitlerindeki parti, hükümet, kurum, kuruluş, şirket, işlev değişmez: eğlence, vakit geçirme amaçlı pek çok yan güvensiz yapan? nedenlerle olsun, biz gazeteciler de Büyük resmi göremiyor, eski ezberleri- ler. Bu ilişki karşılıklıdır ve medyayı yönetici, karar verici, devlet dairesi, yerel yönetim, daha veya alt ürün içerse de, amaç toplumdaki bireylerin her görevi yeterince yapamayışımızda pay mize sarılarak, iyi iş yaptığımızı 10 yılı aşkın süredir ombudsmanlık yaparak, medyada etiğe esas işlevinden uzaklaştıran bir aklınıza ne gelirse, tümünü ayrım gözetmeyen, süreklilik alanda doğru bilgiye ulaşmasını, farklı kanaatlere erişebil- sahibiyiz. Yaptığımız işin çok demode sanıyoruz. dönüş için kendi çapında gayret sarfeden bir kişi olarak bazı araçsallaştırmanın öznesi haline getir- arzeden bir denetime tabi tutmasıdır. mesini ve hayattaki seçimlerini doğru yapabilmesini sağla- yanları var, kırk yıldır ezberlediğimiz noktalara dikkat çekmek isterim. mektedir. Medya, bir iş çevirme, kara Ama, toplumsal değişimler acımasız- maktır. gazetecilik artık değişen toplumun Gazetecinin varlık nedeni, haksızlık ve uğursuzlukları, kar ekleme makinesine veya bir siyasi dır. Böyle köklü süreçlerde ki şimdi de Türkiye’de medya, “dördüncü kuvvet” adına yakışır ölçüde beklentilerinin gerisinde. Genel seçim- halktan saklanan usulsüzlükleri ve yanlışları, suçları ve Demek ki, gazetecinin esas sermayesi para veya imtiyaz silaha dönüşmektedir. Medyada bu tip bir süreçteyiz, her kesim zorla- bağımsız mıdır? Bir iki istisna dışında hayır. Türkiye’de lerde her zaman aklıselimle karar yolsuzlukları bir bir ortaya dökmektir. Sağlıklı bir basın veya değil, güvendir. Halk ondan gelen bilgiye güvendiği ölçüde bugün, bu çarpık sisteme odaklı nır; kimlik krizine girer, kendisini medya sansür ve otosansür meselelerini aşmış mıdır? Hayır. veren halk, gazetelerde daha iyi işlen- medya yoksa ortada gerçekler yok demektir; meydan yalan- demokrasiye inanç da sağlamlaşır. Biz zaman zaman hayı�la- çalışan editörler, karar vericiler yenilemek zorunda kalır. Boynuzlar Türkiye’de medya, mesleğine hakim, iyi yetişmiş, mesleki miş, zekâya daha iyi hitap eden, lara dolanlara, kandırmacalara, sahtekârlıklara, düzenbaz- narak “yahu işimiz her gün yeni cama hohlamak gibi” der özgürlüklerini ayırdım, aslında bunlar elele yürürse sağlıklı çoğunluktadır. Kurulu medya yapıları kulağı geçer. Medya da böyle durumda. rolüne sahip çıkacak cesarette, en az iki dil bilen bir perso- düzgün ve dürüst habercilik istiyor. lıklara kalmış demektir. Bu nedenle, gazeteci gerçeklerin dururuz, ama unutmayalım ki, iyi gazeteciliğin izlerini her netice verirler. Buna son olarak mecliste bekleyen Sendika- bu sisteme hizmet etme amaçlıdır. Kabuğunu yırtmaya çalışıyor, ama nel kalitesine sahip midir? Hayır. Türkiye’de medyada, Oysa bizim bugünkü medyamızda izini sürer. Avını bulup yakalamakta kararlı bir avcı gibi, güçlü demokraside görebilirsiniz. Eğer bir Le Monde, Times, lar Yasası’nı da acil bir ihtiyaç olarak eklemeliyim. İş güven- Medyada karar verici editör kesiminin bunun için temel bazı parametrelerin mesleğin olmazsa olmazı olan, �inansal bölüm ile editoryal biraz da iş güvencesi eksikliği ve gidebileceği patikada sonuna dek gider; gitmelidir. Onun her Guardian, Los Angeles Times veya Washington Post, veya cesi, basın çalışanları için hayatidir ki etki altında kalmasın- esas şiarı kamuya, kamu çıkarlarına değişmesi, ana iktidar odaklarından bölüm arasında net bir duvar var mıdır? Hayır. düşük ücretler nedeniyle muhabirlik başarısı, demokrasinin kar hanesine eklenir. Asahi Şimbun onyıllardır sapasağlam duruyorsa, bunun lar, bağımsızlıkları resmiyet kazansın. değil, patronların çıkarlarına hizmet kendisini uzaklaştırıp bağımsız bir artık makbul bir iş dalı değildir, yazıo nedeni kar hırsıyla hareket etmelerinde değil, güvene Böyle “hayır” diye yanıtlayabileceğimiz çok soru var. Onları etmektir. Dolayısıyla şeffa�lık ve hesap yere konumlanması ve tabii demokra- Haber alma, öğrenme, bilme hakkı, anayasada altı çizilmiş İkinci konu, yani medya sahiplerinin Ankara ile “organik” işlerinde çalışanlarda da bir kalitesiz- yatırım yapmalarındadır. bir yana bırakıp bu ana soruların arka planına bakalım. sormak, vazgeçilebilir işlevler haline siyi tam anlamıyla hazmedip onun bir haktır. Halkın haber alma özgürlüğü, gazetecinin haber bile diyebileceğimiz ilişkileri, ülkemizin, medyamızın en can lik, ezbercilik, aşırı itaatkârlık söz verme özgürlüğüne eşittir. Hak ve özgürlüklerin kullanımı Peki, bizde durum nedir? Evet, bu ülkede uzun bir zamandır, Medyanın kamusal denetimine gölge düşüren nedenleri üçe alıcı, en çetre�il konusudur. Türkiye’de bugün sansür ve gelmiştir. Bu arada olan da, gerçekleri konusudur. Oysa gazeteci, yabancı adına saydamlık talep etmesi, kim bilmeyi bekleyen halka, kamuoyuna olduğuna bakmadan, özgürce hesap sorumluluk gerektirir, dolayısıyla etik, sorumluluk konu- her şeye eşit ve akılcı mesafede duran ve demokrasi adına ayırabiliriz: Otosansür varsa, yani kamuoyu denetimi medyada ritmik dille dünyayı da takp edebilmeli, kafası olmaktadır. Hala da yaşanmakta olan sorması gerek. sunda belirleyici rol oynar. Öyleyse, gazeteci, pek de benzeri yol gösteren bir Le Monde, Telegraph yok. Gazetecilere çalışmıyorsa, bir numaralı sebep budur. 1980’lerin sonunda bağımız çalışmalı, gereğinde üstlerine Hak ve özgürlükleri kısıtlayan yasalar. güvensizliğin esası budur. olmayan bir mesleğin icraatçısıdır. Görevi, mesela bir araba güven beklediğimiz yerlerin altında. şekillenen sistemle, Ankara’da devlet ile o yıllarda medyaya de itiraz edebilmelidir. Bunlar bizim Medya sahiplerinin Ankara’daki güç odaklarıyla olağandışı lastiği üretimi veya gazoz kapağı üretimiyle hiç benzeşmez. giren çiçeği burnunda medya sahipleri ile bir aldım verdim, Bu derin problemin bir parçası da, Türkiye’de canlanan ekonomi nedeniyle işleri yoğun olan ilişkileri. emokrasilerin olmazsa olmazı, açık, bugünü ve demokrasili bir yarın için dair güvensizliğin arka planında en bir tür havuç sopa sistemi kurulmuştur. Bu sistemin bir medya mülkiyetinde yaşanan, benzeri- saydam bir denetimdir. Gerek seçim neler anlatıyor? Biraz bu konularda başta bunu aramalıyız. Medya mülkiyetine ilişkin mevzuattaki yanlışlıklar. ucunda, öteden beri medyada kendisi hakkında bir tür ne ancak Rusya ve İtalya’da rastladığı- “dokunulmazlık”, “gayrı şeffa�lık” ayrıcalığı edinmiş olan mız orantısızlıklardır. Ülkemizde bir yolu ile iktidara gelen veya parlamen- derinleşmek istiyorum ve korkarım, Sorunlar, gerginlikler, haksızlıklar, Editör ve gazetecilerin kendilerine ait hata ve eksiklikler. toya seçilenlerin, gerekse atananların, size sunacağım fotoğraf öyle tozpembe askeri bürokrasi vardır. medya grubu tek başına reklam yolsuzluklar, suçlar, ahlaksızlıklar yani sivil ve askeri bürokrasinin hesap bir görüntü içermeyecek. Birinci konu malumunuz. Yapılan tüm iyi düzenlemelere ve Genelde sahiplerden gelen bir baskı veya telkinle, ama aynı gelirlerinin yüzde 60-65’ine sahiptir. içinde geçen bir dönem ardından 1999 verebilmesi, ancak ve ancak sistematik genişletilen ifade özgürlüğü ve bilgi edinme haklarına zamanda editörlerde yer etmiş bir asker tapınması nedeniy- Bu gruptan tek bir gazete, pastanın Türkiye özeli bize öncelikle şunu öğret- yılında Türkiye basınında bir ilk olarak bir düzeye oturtulursa, halkın demok- karşın, hala AB’nin de eleştirdiği gibi 20 kadar yasa madde- le, savunma bütçelerinin, askere bağlı çalışan kurumların ve yüzde 45’ini almaktadır. Bu, kamu ti: Bir ülkede demokrasi medyayla ya basın ombudsmanlığı deneyimini rasiye inancı güçlenir, pekişir. si, ülkemizin meselelerinin açıklık ve samimiyetle ele alınıp ihalelerin kamuoyu adına sorgulanması, haber yapılması ve çıkarlarını gözetme ve kamu adına yükselir ya da sürünür. Halk sadece o başlattığımda, ben ve bazı gazeteci tartışılmasını engellemekte. Internet yasası bunların içinde denetim için medyada gerekli olan yorumlanmasına ancak son birkaç yıldır, o da sınırlı sayıda Denetimin bana göre en önemli kolu, veya bu partiye oy vererek demokrasiyi arkadaşlarımın esas kaygısı buydu. önemli bir yer tutmakta. Çoğu acil olan bu kısıtlamalara çoğulculuğu, adil rekabeti ve çeşitliliği medyadır. Üç kuvvetten ayrı bir yerde geliştirebilseydi, medyanın yerini nasıl Kendini toparlamak bir yana, batık ve gazetede, tanık oluyoruz. Askeri bürokrasi, şeffa�lık ve hesap rağmen, söylemeliyiz ki, Türkiye’de benzerine ancak ciddi ölçüde zedelemeye devam verebilirliğe direnen bir numaralı kesimdir. Bu, bir bakıma, durması gereken medya, şayet duru- tarif edecektik? Açıktır ki, ne kadar iyi çürük sistemin tam ortasında yer alan 1908-1911 arasında rastladığımız türden bir özgürlükler etmektedir. Aşırı güçlü medya grupla- yorsa, durabiliyorsa, bağımsız, özgür ve etkin olduğunu iddia ederse etsin, medya, kendisi ile beraber, bir ülkeyi Türk basınının gerçek anlamda bağımsızlık ve özgürlük dönemi de yaşanmaktadır. Özellikle de köşelerde, ifade rı, kendi çıkar alanlarını genişletmek sınavını da oluşturmaktadır. ve temiz bir dördüncü kuvvet ise, kamu yasama-yürütme-yargı, işini eksik de çöküşe doğru yavaş yavaş sürükle- özgürlüğü doya doya kullanılmaktadır. Bu açıdan bakıldığın- adına medya etiğini ayaklar altına adına gözetim, denetim, hesap sorma yapan veya iş yaptırılmayan bir medya yen başrol oyuncularından biriydi. da manzara, basın özgürlüğü tehlikede diyenleri yalanla- Ama sorunlar elbette bununla sınırlı kalmamaktadır. alma konusunda, biliyoruz ki, çok daha ve sonuçları talep etme noktalarında ile beraber düşünüldüğünde, halk Medyaya giren patronların hemen tümü, medya dışı iş Çok geçmeden, malumunuz, o büyük maktadır. Ancak, köşeler değil de habercilik alanında hala cüretkâr davranmaktadırlar. işlevini yerine getiriyor demektir. gözünde fatura genel olarak sisteme alanlarında da faaldirler. Bu, özellikle ihale yasası gibi ekonomik kriz geldi. Bazı tara�larından cesaret kırıcı, caydırıcı maddeler ve uygulamalar söz çıkmaktadır. Belki de son 30 yılın Dolayısıyla, gerek ihale yasasında Peki, Türkiye özelinde baktığımızda, baktığınızda, o büyük ekonomik krizin konusu, bunun haber alma özgürlüğüne olumsuz etkileri yasalar yoluyla, ya da bürokrasiye işlerinin düşmesi nede- çalkantılarının, siyasetteki oynaklığın, gerekse medyada hakkaniyetsiz pay medya fotoğrafında neyi görmekteyiz? aslında bir medya krizi olduğunu da büyüktür. Dikkat ederseniz kanaat yayma ve haber verme niyle, medya sahiplerinin hükümetler, bakanlıklar, parla- sistemdeki istikrarsızlıkların, geleceğe dağılımını teşvik eden düzenlemeler- Bu fotoğraf bize demokratikleşmenin netlikle görebilirsiniz. Batan bankala- 42 T URİZMTR 1 Mart 2015

rın önemli bir kısmı, onları kendi işlerini �inanse etmek için Onun işinin kalitesi, karmaşık da olsa meslek ahlakıyla çok “kafa avcısı” yani headhunter dediğimiz insanlara bir soru mento ve bürokratik kurumlarla arayı de köklü değişikliklere gidilmeli, önemli eksikliklerimiz. Tabi ki, şirket kullanmayı adet edinmiş medya patronlarının bankalarıydı. daha derinden alakalıdır. sorarım hep. Bu kişiler, dünyanın en güçlü şirketlerine üst ve hoş tutmasını zorunlu kılmaktadır. medya sahiplerinin kamu ihalelerine içi eğitimlere neredeyse tamamen boş Battılar. Ama sancılarını hala çekiyoruz. Sancılarını belki orta düzey yönetici bulmakta mahirdirler ve bütün iş alanla- İşler iyi giderse, gittiği sürece, patro- girmeleri yasaklanmalıdır. Görsel ve verildiğini de eklemem gerek. Gazetecilik, bir kamusal denetim aracıysa, belli bir kutsallığı ekonomik alanda daha az çekiyoruz. Ama sancılarını yaptı- rını gün gün takip ederler. Şunu sorarım: “Sizce Türkiye’nin nun sahip olduğu basın kuruluşları yazılı medyada çapraz mülkiyete ciddi ve dokunulmazlığı olması gerekir; ama esas itibarıyla kar Özetle, Türkiye’de medyanın bugün ğımız gazetecilikte aynen o günlerde yaşanan dozda çekme- en sorunlu sektörü hangisidir?” Aldığım cevap hep aynıdır: DEMOKRASİ DEDİĞİMİZ temel işlev olan araştırmacı ve analitik kısıtlamalar getirilmeli, görsel medya- amacı gütmeyen, faaliyeti sadece ekonomik kazanç elde tartıştığımız alanda iyi bir yerde ye devam ediyoruz. Medya. habercilikten, gerçekleri kovalamak- da yabancı oyuncuların yüzde 50 etme ile sınırlı olmayan bir tuhaf meslektir. İyi gazeteciler de YÖNETİM BİÇİMİNİN, TOPLUM- durduğunu söylemek gerçekçilik tan, yanlışlıkları sorgulamak ve hesap üzerinde pay sahibi olmalarının önü Basının, ya da genel deyişle medyanın öncelikli rolü, bir zaten tuhaf insanlardır. Gazetecinin hizmet verdiği basın Bu bize göre hiç iyi bir cevap değil tabii. Nedenini elden olmaz. Gerilerdeyiz. Saydığım neden- SAL SÖZLEME TARZININ sormaktan uzaklaşmakta; işler ters açılmalıdır. yandan demokratik ve açık bir sivil tartışma ortamına veya medya kuruluşu belli bir kar düzeyinde istikrarlı ise, geldiğince anlattım. Peki ama nedir medyayı bu kadar lerle, demokrasinin kök salmasında TEMELİDİR AHLAK. YASALAR gittiği zaman da tepeden tırnağa kamusal platformlar olarak katkıda bulunurken, toplumun elbette bunu alkışlamak gerekir. Ama öyle olmasa da, temel sorunlu kılan? İşlevinden uzaklaştıran ve halk gözünde Bu saydığım nedenlerle olsun, farklı çoğu kez estek değil köstek oluyoruz. muhalif, hatta düşman kesilmektedir- farklı kesitlerindeki parti, hükümet, kurum, kuruluş, şirket, işlev değişmez: eğlence, vakit geçirme amaçlı pek çok yan güvensiz yapan? nedenlerle olsun, biz gazeteciler de Büyük resmi göremiyor, eski ezberleri- BU TEMELDE YÜKSELİR. ler. Bu ilişki karşılıklıdır ve medyayı yönetici, karar verici, devlet dairesi, yerel yönetim, daha veya alt ürün içerse de, amaç toplumdaki bireylerin her görevi yeterince yapamayışımızda pay mize sarılarak, iyi iş yaptığımızı 10 yılı aşkın süredir ombudsmanlık yaparak, medyada etiğe esas işlevinden uzaklaştıran bir aklınıza ne gelirse, tümünü ayrım gözetmeyen, süreklilik alanda doğru bilgiye ulaşmasını, farklı kanaatlere erişebil- sahibiyiz. Yaptığımız işin çok demode sanıyoruz. dönüş için kendi çapında gayret sarfeden bir kişi olarak bazı araçsallaştırmanın öznesi haline getir- arzeden bir denetime tabi tutmasıdır. mesini ve hayattaki seçimlerini doğru yapabilmesini sağla- yanları var, kırk yıldır ezberlediğimiz noktalara dikkat çekmek isterim. mektedir. Medya, bir iş çevirme, kara Ama, toplumsal değişimler acımasız- maktır. gazetecilik artık değişen toplumun Gazetecinin varlık nedeni, haksızlık ve uğursuzlukları, kar ekleme makinesine veya bir siyasi dır. Böyle köklü süreçlerde ki şimdi de Türkiye’de medya, “dördüncü kuvvet” adına yakışır ölçüde beklentilerinin gerisinde. Genel seçim- halktan saklanan usulsüzlükleri ve yanlışları, suçları ve Demek ki, gazetecinin esas sermayesi para veya imtiyaz silaha dönüşmektedir. Medyada bu tip bir süreçteyiz, her kesim zorla- bağımsız mıdır? Bir iki istisna dışında hayır. Türkiye’de lerde her zaman aklıselimle karar yolsuzlukları bir bir ortaya dökmektir. Sağlıklı bir basın veya değil, güvendir. Halk ondan gelen bilgiye güvendiği ölçüde bugün, bu çarpık sisteme odaklı nır; kimlik krizine girer, kendisini medya sansür ve otosansür meselelerini aşmış mıdır? Hayır. veren halk, gazetelerde daha iyi işlen- medya yoksa ortada gerçekler yok demektir; meydan yalan- demokrasiye inanç da sağlamlaşır. Biz zaman zaman hayı�la- çalışan editörler, karar vericiler yenilemek zorunda kalır. Boynuzlar Türkiye’de medya, mesleğine hakim, iyi yetişmiş, mesleki miş, zekâya daha iyi hitap eden, lara dolanlara, kandırmacalara, sahtekârlıklara, düzenbaz- narak “yahu işimiz her gün yeni cama hohlamak gibi” der özgürlüklerini ayırdım, aslında bunlar elele yürürse sağlıklı çoğunluktadır. Kurulu medya yapıları kulağı geçer. Medya da böyle durumda. rolüne sahip çıkacak cesarette, en az iki dil bilen bir perso- düzgün ve dürüst habercilik istiyor. lıklara kalmış demektir. Bu nedenle, gazeteci gerçeklerin dururuz, ama unutmayalım ki, iyi gazeteciliğin izlerini her netice verirler. Buna son olarak mecliste bekleyen Sendika- bu sisteme hizmet etme amaçlıdır. Kabuğunu yırtmaya çalışıyor, ama nel kalitesine sahip midir? Hayır. Türkiye’de medyada, Oysa bizim bugünkü medyamızda izini sürer. Avını bulup yakalamakta kararlı bir avcı gibi, güçlü demokraside görebilirsiniz. Eğer bir Le Monde, Times, lar Yasası’nı da acil bir ihtiyaç olarak eklemeliyim. İş güven- Medyada karar verici editör kesiminin bunun için temel bazı parametrelerin mesleğin olmazsa olmazı olan, �inansal bölüm ile editoryal biraz da iş güvencesi eksikliği ve gidebileceği patikada sonuna dek gider; gitmelidir. Onun her Guardian, Los Angeles Times veya Washington Post, veya cesi, basın çalışanları için hayatidir ki etki altında kalmasın- esas şiarı kamuya, kamu çıkarlarına değişmesi, ana iktidar odaklarından bölüm arasında net bir duvar var mıdır? Hayır. düşük ücretler nedeniyle muhabirlik başarısı, demokrasinin kar hanesine eklenir. Asahi Şimbun onyıllardır sapasağlam duruyorsa, bunun lar, bağımsızlıkları resmiyet kazansın. değil, patronların çıkarlarına hizmet kendisini uzaklaştırıp bağımsız bir artık makbul bir iş dalı değildir, yazıo nedeni kar hırsıyla hareket etmelerinde değil, güvene Böyle “hayır” diye yanıtlayabileceğimiz çok soru var. Onları etmektir. Dolayısıyla şeffa�lık ve hesap yere konumlanması ve tabii demokra- Haber alma, öğrenme, bilme hakkı, anayasada altı çizilmiş İkinci konu, yani medya sahiplerinin Ankara ile “organik” işlerinde çalışanlarda da bir kalitesiz- yatırım yapmalarındadır. bir yana bırakıp bu ana soruların arka planına bakalım. sormak, vazgeçilebilir işlevler haline siyi tam anlamıyla hazmedip onun bir haktır. Halkın haber alma özgürlüğü, gazetecinin haber bile diyebileceğimiz ilişkileri, ülkemizin, medyamızın en can lik, ezbercilik, aşırı itaatkârlık söz verme özgürlüğüne eşittir. Hak ve özgürlüklerin kullanımı Peki, bizde durum nedir? Evet, bu ülkede uzun bir zamandır, Medyanın kamusal denetimine gölge düşüren nedenleri üçe alıcı, en çetre�il konusudur. Türkiye’de bugün sansür ve gelmiştir. Bu arada olan da, gerçekleri konusudur. Oysa gazeteci, yabancı adına saydamlık talep etmesi, kim bilmeyi bekleyen halka, kamuoyuna olduğuna bakmadan, özgürce hesap sorumluluk gerektirir, dolayısıyla etik, sorumluluk konu- her şeye eşit ve akılcı mesafede duran ve demokrasi adına ayırabiliriz: Otosansür varsa, yani kamuoyu denetimi medyada ritmik dille dünyayı da takp edebilmeli, kafası olmaktadır. Hala da yaşanmakta olan sorması gerek. sunda belirleyici rol oynar. Öyleyse, gazeteci, pek de benzeri yol gösteren bir Le Monde, Telegraph yok. Gazetecilere çalışmıyorsa, bir numaralı sebep budur. 1980’lerin sonunda bağımız çalışmalı, gereğinde üstlerine Hak ve özgürlükleri kısıtlayan yasalar. güvensizliğin esası budur. olmayan bir mesleğin icraatçısıdır. Görevi, mesela bir araba güven beklediğimiz yerlerin altında. şekillenen sistemle, Ankara’da devlet ile o yıllarda medyaya de itiraz edebilmelidir. Bunlar bizim Medya sahiplerinin Ankara’daki güç odaklarıyla olağandışı lastiği üretimi veya gazoz kapağı üretimiyle hiç benzeşmez. giren çiçeği burnunda medya sahipleri ile bir aldım verdim, Bu derin problemin bir parçası da, Türkiye’de canlanan ekonomi nedeniyle işleri yoğun olan ilişkileri. emokrasilerin olmazsa olmazı, açık, bugünü ve demokrasili bir yarın için dair güvensizliğin arka planında en bir tür havuç sopa sistemi kurulmuştur. Bu sistemin bir medya mülkiyetinde yaşanan, benzeri- saydam bir denetimdir. Gerek seçim neler anlatıyor? Biraz bu konularda başta bunu aramalıyız. Medya mülkiyetine ilişkin mevzuattaki yanlışlıklar. ucunda, öteden beri medyada kendisi hakkında bir tür ne ancak Rusya ve İtalya’da rastladığı- “dokunulmazlık”, “gayrı şeffa�lık” ayrıcalığı edinmiş olan mız orantısızlıklardır. Ülkemizde bir yolu ile iktidara gelen veya parlamen- derinleşmek istiyorum ve korkarım, Sorunlar, gerginlikler, haksızlıklar, Editör ve gazetecilerin kendilerine ait hata ve eksiklikler. toya seçilenlerin, gerekse atananların, size sunacağım fotoğraf öyle tozpembe askeri bürokrasi vardır. medya grubu tek başına reklam yolsuzluklar, suçlar, ahlaksızlıklar yani sivil ve askeri bürokrasinin hesap bir görüntü içermeyecek. Birinci konu malumunuz. Yapılan tüm iyi düzenlemelere ve Genelde sahiplerden gelen bir baskı veya telkinle, ama aynı gelirlerinin yüzde 60-65’ine sahiptir. içinde geçen bir dönem ardından 1999 verebilmesi, ancak ve ancak sistematik genişletilen ifade özgürlüğü ve bilgi edinme haklarına zamanda editörlerde yer etmiş bir asker tapınması nedeniy- Bu gruptan tek bir gazete, pastanın Türkiye özeli bize öncelikle şunu öğret- yılında Türkiye basınında bir ilk olarak bir düzeye oturtulursa, halkın demok- karşın, hala AB’nin de eleştirdiği gibi 20 kadar yasa madde- le, savunma bütçelerinin, askere bağlı çalışan kurumların ve yüzde 45’ini almaktadır. Bu, kamu ti: Bir ülkede demokrasi medyayla ya basın ombudsmanlığı deneyimini rasiye inancı güçlenir, pekişir. si, ülkemizin meselelerinin açıklık ve samimiyetle ele alınıp ihalelerin kamuoyu adına sorgulanması, haber yapılması ve çıkarlarını gözetme ve kamu adına yükselir ya da sürünür. Halk sadece o başlattığımda, ben ve bazı gazeteci tartışılmasını engellemekte. Internet yasası bunların içinde denetim için medyada gerekli olan yorumlanmasına ancak son birkaç yıldır, o da sınırlı sayıda Denetimin bana göre en önemli kolu, veya bu partiye oy vererek demokrasiyi arkadaşlarımın esas kaygısı buydu. önemli bir yer tutmakta. Çoğu acil olan bu kısıtlamalara çoğulculuğu, adil rekabeti ve çeşitliliği medyadır. Üç kuvvetten ayrı bir yerde geliştirebilseydi, medyanın yerini nasıl Kendini toparlamak bir yana, batık ve gazetede, tanık oluyoruz. Askeri bürokrasi, şeffa�lık ve hesap rağmen, söylemeliyiz ki, Türkiye’de benzerine ancak ciddi ölçüde zedelemeye devam verebilirliğe direnen bir numaralı kesimdir. Bu, bir bakıma, durması gereken medya, şayet duru- tarif edecektik? Açıktır ki, ne kadar iyi çürük sistemin tam ortasında yer alan 1908-1911 arasında rastladığımız türden bir özgürlükler etmektedir. Aşırı güçlü medya grupla- yorsa, durabiliyorsa, bağımsız, özgür ve etkin olduğunu iddia ederse etsin, medya, kendisi ile beraber, bir ülkeyi Türk basınının gerçek anlamda bağımsızlık ve özgürlük dönemi de yaşanmaktadır. Özellikle de köşelerde, ifade rı, kendi çıkar alanlarını genişletmek sınavını da oluşturmaktadır. ve temiz bir dördüncü kuvvet ise, kamu yasama-yürütme-yargı, işini eksik de çöküşe doğru yavaş yavaş sürükle- özgürlüğü doya doya kullanılmaktadır. Bu açıdan bakıldığın- adına medya etiğini ayaklar altına adına gözetim, denetim, hesap sorma yapan veya iş yaptırılmayan bir medya yen başrol oyuncularından biriydi. da manzara, basın özgürlüğü tehlikede diyenleri yalanla- Ama sorunlar elbette bununla sınırlı kalmamaktadır. alma konusunda, biliyoruz ki, çok daha ve sonuçları talep etme noktalarında ile beraber düşünüldüğünde, halk Medyaya giren patronların hemen tümü, medya dışı iş Çok geçmeden, malumunuz, o büyük maktadır. Ancak, köşeler değil de habercilik alanında hala cüretkâr davranmaktadırlar. işlevini yerine getiriyor demektir. gözünde fatura genel olarak sisteme alanlarında da faaldirler. Bu, özellikle ihale yasası gibi ekonomik kriz geldi. Bazı tara�larından cesaret kırıcı, caydırıcı maddeler ve uygulamalar söz çıkmaktadır. Belki de son 30 yılın Dolayısıyla, gerek ihale yasasında Peki, Türkiye özelinde baktığımızda, baktığınızda, o büyük ekonomik krizin konusu, bunun haber alma özgürlüğüne olumsuz etkileri yasalar yoluyla, ya da bürokrasiye işlerinin düşmesi nede- çalkantılarının, siyasetteki oynaklığın, gerekse medyada hakkaniyetsiz pay medya fotoğrafında neyi görmekteyiz? aslında bir medya krizi olduğunu da büyüktür. Dikkat ederseniz kanaat yayma ve haber verme niyle, medya sahiplerinin hükümetler, bakanlıklar, parla- sistemdeki istikrarsızlıkların, geleceğe dağılımını teşvik eden düzenlemeler- Bu fotoğraf bize demokratikleşmenin netlikle görebilirsiniz. Batan bankala- SAYI 1 • 1 MART 2015 43

rın önemli bir kısmı, onları kendi işlerini �inanse etmek için Onun işinin kalitesi, karmaşık da olsa meslek ahlakıyla çok “kafa avcısı” yani headhunter dediğimiz insanlara bir soru mento ve bürokratik kurumlarla arayı de köklü değişikliklere gidilmeli, önemli eksikliklerimiz. Tabi ki, şirket kullanmayı adet edinmiş medya patronlarının bankalarıydı. daha derinden alakalıdır. sorarım hep. Bu kişiler, dünyanın en güçlü şirketlerine üst ve hoş tutmasını zorunlu kılmaktadır. medya sahiplerinin kamu ihalelerine içi eğitimlere neredeyse tamamen boş Battılar. Ama sancılarını hala çekiyoruz. Sancılarını belki orta düzey yönetici bulmakta mahirdirler ve bütün iş alanla- İşler iyi giderse, gittiği sürece, patro- girmeleri yasaklanmalıdır. Görsel ve verildiğini de eklemem gerek. Gazetecilik, bir kamusal denetim aracıysa, belli bir kutsallığı ekonomik alanda daha az çekiyoruz. Ama sancılarını yaptı- rını gün gün takip ederler. Şunu sorarım: “Sizce Türkiye’nin nun sahip olduğu basın kuruluşları yazılı medyada çapraz mülkiyete ciddi ve dokunulmazlığı olması gerekir; ama esas itibarıyla kar Özetle, Türkiye’de medyanın bugün ğımız gazetecilikte aynen o günlerde yaşanan dozda çekme- en sorunlu sektörü hangisidir?” Aldığım cevap hep aynıdır: temel işlev olan araştırmacı ve analitik kısıtlamalar getirilmeli, görsel medya- amacı gütmeyen, faaliyeti sadece ekonomik kazanç elde tartıştığımız alanda iyi bir yerde ye devam ediyoruz. Medya. habercilikten, gerçekleri kovalamak- da yabancı oyuncuların yüzde 50 etme ile sınırlı olmayan bir tuhaf meslektir. İyi gazeteciler de durduğunu söylemek gerçekçilik tan, yanlışlıkları sorgulamak ve hesap üzerinde pay sahibi olmalarının önü Basının, ya da genel deyişle medyanın öncelikli rolü, bir zaten tuhaf insanlardır. Gazetecinin hizmet verdiği basın Bu bize göre hiç iyi bir cevap değil tabii. Nedenini elden olmaz. Gerilerdeyiz. Saydığım neden- sormaktan uzaklaşmakta; işler ters açılmalıdır. yandan demokratik ve açık bir sivil tartışma ortamına veya medya kuruluşu belli bir kar düzeyinde istikrarlı ise, geldiğince anlattım. Peki ama nedir medyayı bu kadar lerle, demokrasinin kök salmasında gittiği zaman da tepeden tırnağa kamusal platformlar olarak katkıda bulunurken, toplumun elbette bunu alkışlamak gerekir. Ama öyle olmasa da, temel sorunlu kılan? İşlevinden uzaklaştıran ve halk gözünde Bu saydığım nedenlerle olsun, farklı çoğu kez estek değil köstek oluyoruz. muhalif, hatta düşman kesilmektedir- farklı kesitlerindeki parti, hükümet, kurum, kuruluş, şirket, işlev değişmez: eğlence, vakit geçirme amaçlı pek çok yan güvensiz yapan? nedenlerle olsun, biz gazeteciler de Büyük resmi göremiyor, eski ezberleri- ler. Bu ilişki karşılıklıdır ve medyayı yönetici, karar verici, devlet dairesi, yerel yönetim, daha veya alt ürün içerse de, amaç toplumdaki bireylerin her görevi yeterince yapamayışımızda pay mize sarılarak, iyi iş yaptığımızı 10 yılı aşkın süredir ombudsmanlık yaparak, medyada etiğe esas işlevinden uzaklaştıran bir aklınıza ne gelirse, tümünü ayrım gözetmeyen, süreklilik alanda doğru bilgiye ulaşmasını, farklı kanaatlere erişebil- sahibiyiz. Yaptığımız işin çok demode sanıyoruz. dönüş için kendi çapında gayret sarfeden bir kişi olarak bazı araçsallaştırmanın öznesi haline getir- arzeden bir denetime tabi tutmasıdır. mesini ve hayattaki seçimlerini doğru yapabilmesini sağla- yanları var, kırk yıldır ezberlediğimiz noktalara dikkat çekmek isterim. mektedir. Medya, bir iş çevirme, kara Ama, toplumsal değişimler acımasız- maktır. gazetecilik artık değişen toplumun Gazetecinin varlık nedeni, haksızlık ve uğursuzlukları, kar ekleme makinesine veya bir siyasi dır. Böyle köklü süreçlerde ki şimdi de Türkiye’de medya, “dördüncü kuvvet” adına yakışır ölçüde beklentilerinin gerisinde. Genel seçim- halktan saklanan usulsüzlükleri ve yanlışları, suçları ve Demek ki, gazetecinin esas sermayesi para veya imtiyaz silaha dönüşmektedir. Medyada bu tip bir süreçteyiz, her kesim zorla- bağımsız mıdır? Bir iki istisna dışında hayır. Türkiye’de lerde her zaman aklıselimle karar yolsuzlukları bir bir ortaya dökmektir. Sağlıklı bir basın veya değil, güvendir. Halk ondan gelen bilgiye güvendiği ölçüde bugün, bu çarpık sisteme odaklı nır; kimlik krizine girer, kendisini medya sansür ve otosansür meselelerini aşmış mıdır? Hayır. veren halk, gazetelerde daha iyi işlen- medya yoksa ortada gerçekler yok demektir; meydan yalan- demokrasiye inanç da sağlamlaşır. Biz zaman zaman hayı�la- çalışan editörler, karar vericiler yenilemek zorunda kalır. Boynuzlar Türkiye’de medya, mesleğine hakim, iyi yetişmiş, mesleki miş, zekâya daha iyi hitap eden, lara dolanlara, kandırmacalara, sahtekârlıklara, düzenbaz- narak “yahu işimiz her gün yeni cama hohlamak gibi” der özgürlüklerini ayırdım, aslında bunlar elele yürürse sağlıklı çoğunluktadır. Kurulu medya yapıları kulağı geçer. Medya da böyle durumda. rolüne sahip çıkacak cesarette, en az iki dil bilen bir perso- düzgün ve dürüst habercilik istiyor. lıklara kalmış demektir. Bu nedenle, gazeteci gerçeklerin dururuz, ama unutmayalım ki, iyi gazeteciliğin izlerini her netice verirler. Buna son olarak mecliste bekleyen Sendika- bu sisteme hizmet etme amaçlıdır. Kabuğunu yırtmaya çalışıyor, ama nel kalitesine sahip midir? Hayır. Türkiye’de medyada, Oysa bizim bugünkü medyamızda izini sürer. Avını bulup yakalamakta kararlı bir avcı gibi, güçlü demokraside görebilirsiniz. Eğer bir Le Monde, Times, lar Yasası’nı da acil bir ihtiyaç olarak eklemeliyim. İş güven- Medyada karar verici editör kesiminin bunun için temel bazı parametrelerin mesleğin olmazsa olmazı olan, �inansal bölüm ile editoryal biraz da iş güvencesi eksikliği ve gidebileceği patikada sonuna dek gider; gitmelidir. Onun her Guardian, Los Angeles Times veya Washington Post, veya cesi, basın çalışanları için hayatidir ki etki altında kalmasın- esas şiarı kamuya, kamu çıkarlarına değişmesi, ana iktidar odaklarından bölüm arasında net bir duvar var mıdır? Hayır. düşük ücretler nedeniyle muhabirlik başarısı, demokrasinin kar hanesine eklenir. Asahi Şimbun onyıllardır sapasağlam duruyorsa, bunun lar, bağımsızlıkları resmiyet kazansın. değil, patronların çıkarlarına hizmet kendisini uzaklaştırıp bağımsız bir artık makbul bir iş dalı değildir, yazıo nedeni kar hırsıyla hareket etmelerinde değil, güvene Böyle “hayır” diye yanıtlayabileceğimiz çok soru var. Onları etmektir. Dolayısıyla şeffa�lık ve hesap yere konumlanması ve tabii demokra- Haber alma, öğrenme, bilme hakkı, anayasada altı çizilmiş İkinci konu, yani medya sahiplerinin Ankara ile “organik” işlerinde çalışanlarda da bir kalitesiz- yatırım yapmalarındadır. bir yana bırakıp bu ana soruların arka planına bakalım. sormak, vazgeçilebilir işlevler haline siyi tam anlamıyla hazmedip onun bir haktır. Halkın haber alma özgürlüğü, gazetecinin haber bile diyebileceğimiz ilişkileri, ülkemizin, medyamızın en can lik, ezbercilik, aşırı itaatkârlık söz verme özgürlüğüne eşittir. Hak ve özgürlüklerin kullanımı Peki, bizde durum nedir? Evet, bu ülkede uzun bir zamandır, Medyanın kamusal denetimine gölge düşüren nedenleri üçe alıcı, en çetre�il konusudur. Türkiye’de bugün sansür ve gelmiştir. Bu arada olan da, gerçekleri konusudur. Oysa gazeteci, yabancı adına saydamlık talep etmesi, kim bilmeyi bekleyen halka, kamuoyuna olduğuna bakmadan, özgürce hesap sorumluluk gerektirir, dolayısıyla etik, sorumluluk konu- her şeye eşit ve akılcı mesafede duran ve demokrasi adına ayırabiliriz: Otosansür varsa, yani kamuoyu denetimi medyada ritmik dille dünyayı da takp edebilmeli, kafası olmaktadır. Hala da yaşanmakta olan sorması gerek. sunda belirleyici rol oynar. Öyleyse, gazeteci, pek de benzeri yol gösteren bir Le Monde, Telegraph yok. Gazetecilere çalışmıyorsa, bir numaralı sebep budur. 1980’lerin sonunda bağımız çalışmalı, gereğinde üstlerine Hak ve özgürlükleri kısıtlayan yasalar. güvensizliğin esası budur. olmayan bir mesleğin icraatçısıdır. Görevi, mesela bir araba güven beklediğimiz yerlerin altında. şekillenen sistemle, Ankara’da devlet ile o yıllarda medyaya de itiraz edebilmelidir. Bunlar bizim Medya sahiplerinin Ankara’daki güç odaklarıyla olağandışı lastiği üretimi veya gazoz kapağı üretimiyle hiç benzeşmez. giren çiçeği burnunda medya sahipleri ile bir aldım verdim, Bu derin problemin bir parçası da, Türkiye’de canlanan ekonomi nedeniyle işleri yoğun olan ilişkileri. emokrasilerin olmazsa olmazı, açık, bugünü ve demokrasili bir yarın için dair güvensizliğin arka planında en bir tür havuç sopa sistemi kurulmuştur. Bu sistemin bir medya mülkiyetinde yaşanan, benzeri- saydam bir denetimdir. Gerek seçim neler anlatıyor? Biraz bu konularda başta bunu aramalıyız. Medya mülkiyetine ilişkin mevzuattaki yanlışlıklar. ucunda, öteden beri medyada kendisi hakkında bir tür ne ancak Rusya ve İtalya’da rastladığı- “dokunulmazlık”, “gayrı şeffa�lık” ayrıcalığı edinmiş olan mız orantısızlıklardır. Ülkemizde bir yolu ile iktidara gelen veya parlamen- derinleşmek istiyorum ve korkarım, Sorunlar, gerginlikler, haksızlıklar, Editör ve gazetecilerin kendilerine ait hata ve eksiklikler. toya seçilenlerin, gerekse atananların, size sunacağım fotoğraf öyle tozpembe askeri bürokrasi vardır. medya grubu tek başına reklam yolsuzluklar, suçlar, ahlaksızlıklar yani sivil ve askeri bürokrasinin hesap bir görüntü içermeyecek. Birinci konu malumunuz. Yapılan tüm iyi düzenlemelere ve Genelde sahiplerden gelen bir baskı veya telkinle, ama aynı gelirlerinin yüzde 60-65’ine sahiptir. içinde geçen bir dönem ardından 1999 verebilmesi, ancak ve ancak sistematik genişletilen ifade özgürlüğü ve bilgi edinme haklarına zamanda editörlerde yer etmiş bir asker tapınması nedeniy- Bu gruptan tek bir gazete, pastanın Türkiye özeli bize öncelikle şunu öğret- yılında Türkiye basınında bir ilk olarak bir düzeye oturtulursa, halkın demok- karşın, hala AB’nin de eleştirdiği gibi 20 kadar yasa madde- le, savunma bütçelerinin, askere bağlı çalışan kurumların ve yüzde 45’ini almaktadır. Bu, kamu ti: Bir ülkede demokrasi medyayla ya basın ombudsmanlığı deneyimini rasiye inancı güçlenir, pekişir. si, ülkemizin meselelerinin açıklık ve samimiyetle ele alınıp ihalelerin kamuoyu adına sorgulanması, haber yapılması ve çıkarlarını gözetme ve kamu adına yükselir ya da sürünür. Halk sadece o başlattığımda, ben ve bazı gazeteci tartışılmasını engellemekte. Internet yasası bunların içinde denetim için medyada gerekli olan yorumlanmasına ancak son birkaç yıldır, o da sınırlı sayıda Denetimin bana göre en önemli kolu, veya bu partiye oy vererek demokrasiyi arkadaşlarımın esas kaygısı buydu. önemli bir yer tutmakta. Çoğu acil olan bu kısıtlamalara çoğulculuğu, adil rekabeti ve çeşitliliği medyadır. Üç kuvvetten ayrı bir yerde geliştirebilseydi, medyanın yerini nasıl Kendini toparlamak bir yana, batık ve gazetede, tanık oluyoruz. Askeri bürokrasi, şeffa�lık ve hesap rağmen, söylemeliyiz ki, Türkiye’de benzerine ancak ciddi ölçüde zedelemeye devam verebilirliğe direnen bir numaralı kesimdir. Bu, bir bakıma, durması gereken medya, şayet duru- tarif edecektik? Açıktır ki, ne kadar iyi çürük sistemin tam ortasında yer alan 1908-1911 arasında rastladığımız türden bir özgürlükler etmektedir. Aşırı güçlü medya grupla- yorsa, durabiliyorsa, bağımsız, özgür ve etkin olduğunu iddia ederse etsin, medya, kendisi ile beraber, bir ülkeyi Türk basınının gerçek anlamda bağımsızlık ve özgürlük dönemi de yaşanmaktadır. Özellikle de köşelerde, ifade rı, kendi çıkar alanlarını genişletmek sınavını da oluşturmaktadır. ve temiz bir dördüncü kuvvet ise, kamu yasama-yürütme-yargı, işini eksik de çöküşe doğru yavaş yavaş sürükle- özgürlüğü doya doya kullanılmaktadır. Bu açıdan bakıldığın- adına medya etiğini ayaklar altına adına gözetim, denetim, hesap sorma yapan veya iş yaptırılmayan bir medya yen başrol oyuncularından biriydi. da manzara, basın özgürlüğü tehlikede diyenleri yalanla- Ama sorunlar elbette bununla sınırlı kalmamaktadır. alma konusunda, biliyoruz ki, çok daha ve sonuçları talep etme noktalarında ile beraber düşünüldüğünde, halk Medyaya giren patronların hemen tümü, medya dışı iş Çok geçmeden, malumunuz, o büyük maktadır. Ancak, köşeler değil de habercilik alanında hala cüretkâr davranmaktadırlar. işlevini yerine getiriyor demektir. gözünde fatura genel olarak sisteme alanlarında da faaldirler. Bu, özellikle ihale yasası gibi ekonomik kriz geldi. Bazı tara�larından cesaret kırıcı, caydırıcı maddeler ve uygulamalar söz çıkmaktadır. Belki de son 30 yılın Dolayısıyla, gerek ihale yasasında Peki, Türkiye özelinde baktığımızda, baktığınızda, o büyük ekonomik krizin konusu, bunun haber alma özgürlüğüne olumsuz etkileri yasalar yoluyla, ya da bürokrasiye işlerinin düşmesi nede- çalkantılarının, siyasetteki oynaklığın, gerekse medyada hakkaniyetsiz pay medya fotoğrafında neyi görmekteyiz? aslında bir medya krizi olduğunu da büyüktür. Dikkat ederseniz kanaat yayma ve haber verme niyle, medya sahiplerinin hükümetler, bakanlıklar, parla- sistemdeki istikrarsızlıkların, geleceğe dağılımını teşvik eden düzenlemeler- Bu fotoğraf bize demokratikleşmenin netlikle görebilirsiniz. Batan bankala- 44 T URİZMTR 1 Mart 2015

DOSYA yatırımları olan işletmelerin çıkmaktadır. Gerçekler beklentile- beceriler kazandırılması, toplumun rüşvet, yolsuzluk ve nepotizm rin gerisinde kaldığında (reel sağlık planlamasına yardımcı olun- etiği; ekonomi ile etik arasında pazar payı, artan karlılık, yüksek nedeniyle çok fazla zarara uğradık- ücretlerin yükselmesini bekleyen ması), hoşlanılmayan bir evlilik gibidir” işgücü verimliği, düşük işçilik mali- ları söylenebilir. bir ülkede ücretlerin düşmesi gibi), (Xiaoue, 1998: 1-8). Zira etik, yetleri, yeni müşteriler kazanmay- başarının kuralları bilinmediğinde • Kültür ve sanat faaliyetlerini ekonomik hede�leri başarırken la sonuçlanabilmektedir. Toplum Son dönemlerde başta uluslararası veya çok hızlı değiştiğinde işgören- destekleyerek toplumsal yaşamı önemsiz bir araç olarak suiistimal artık işletmeler ve sendikalardan kuruluşlar olmak üzere birçok ülke ler mutsuz olmaktadır. Ne yazık ki, zenginleştirmek (örneğin, kütüp- etmemelidir. Hukuk, etik ve vicdan hukuki sorumluluğu aşan etiksel yasa dışı ve etiğe aykırı faaliyetleri dünya böyle belirsizlikler ve hanelere, müzelere destek sağlan- kuralları içerisinde işlemeyen bir ve gönüllü sorumluluklar üstlen- engelleyici politikalar izlemekte ve beklentisel açıklarla doludur. ması) ekonomik sistem, sendikalar ve mesini talep etmektedir. Zira etik, yasal düzenlemeler çıkarmaktadır- Sektörde gelirin adil olmayan şekil- İKY uygulamaları etik davranışları işgörenler dahil bütün paydaşlar bir toplumun gelişmesi ve refahı lar. Uluslararası Saydamlık Örgüt de dağılımı pek çok etik sorunu da teşvik eden ve etik dışı davranışları açısından sorun yaratır. Özellikle için çok önemli bir unsurdur. İşgö- (2012)’nün Yolsuzluk Algılama beraberinde getirmektedir. da caydıran-cezalandıran nitelikte modern dünya bir taraftan birçok renlerin üretkenliği artırılmak Endeksi’ne göre 174 ülke arasında olmalıdır. İşe alma ve işten çıkarma yönüyle belli etik anlayışlarının isteniyorsa etik kuralların kanun- 54’nci sırada bulunan Türkiye, bu Turizm işletmeleri çalışanlar süreçleri örgütün değerlerini yıl 53.sırada yer almıştır. Türki- açısından iş sağlığı ve güvenliği, lardan daha etkili olduğu söylene- varlığını gerektirmekte, bir taraf- İ Etğ ve tan da bu anlayışları ciddiye alma- bilir. Konfüçyüs’ün dediği gibi sosyo-kültürel ve tarihi gelişmeler ye'nin yolsuzlukla mücadele puan ücret ve çalışma koşulları, örgüt- lanmalıdır. Örneğin; işe alım prose- paylaşan çalışanlar üzerinde odak- lenme özgürlüğü ve toplu sözleşme 49'dan 50'ye yükselmiştir. Bu ve bireysel farklılıklara göre değiş- nın yıkmaktadır. “İnsanları yasa ve ceza ile yönetir- zeminlerini dürleri, hem etik esaslara aykırı hakkı, çevreyi koruma, çocuk işçi durum Türkiye’de hala ciddi toplumsal seniz, onlar bir daha belki yanlış mektedir. Yani “global düşün, yerel değişimin Çünkü davranışların ne olduğunu tespit yolsuzluk olduğuna işaret etmek- çalıştırma, ayrımcılık, yıldırma, Kurumsal Denetm etkisiyle önceleri kabul görmüş yapmayacaklar, ama şeref ve hareket et” stratejisi iş etiği açısın- tedir. cinsel taciz, zorla çalıştırma gibi edebilmeli, hem de işgücünden bazı etik değerler, şimdi şiddetli bir dan da geçerlidir. İş etiği sorunları- utanma duygularına da sahip çalışma ortamında istenen etik etik sorunlara (Sayılı ve Kızıldağ, Bu şekilde nın tespit edilmesinde global bir sorgulanmaktadır. olmayacaklardır. İnsanları erdem Uluslararası Saydamlık Örgütü davranışlara önem verecek şekilde 2007: 235) etkili çözüm getirilmek çerçevede çalışmanın amacı, işlet- zaman onlar hem utanma duygu- melerde iş etiği hakkında bilgi ve etik kuralları ile yönetirseniz o anlayış benimsenebilir, ancak etik (2013)’ünün Yolsuzluk Algılama isteniyorsa sistemle ilgili makro yönlendirici olmalıdır (Sayılı ve sorunlara yerel bir bakışı açısıyla Kızıldağ, 2007: 244). Bazı işletme- Endeks’ine göre ise Danimarka ve vermek ve etik-kurumsal denetim suna sahip olacaklar, hem de çözüm getirmek daha mantıklı Yeni Zelanda 91 puanla 'dünyanın yaklaşımlardan ziyade kişisel ve ler “işe alma” aşamasında adayları ilişkisini irdelemektir. doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” olacaktır. Çünkü iş etiğinde relati- mikro çözümler daha işlevsel en temiz ülkeleri' olarak gösteri- etik bir taramadan geçirmeye İŞ ETİĞİNİN ÖNEMİ (Özgener, 2009: 65). vist anlayış hızlı bir şekilde gelişi- lerken, bu ülkeleri Finlandiya, olabilir.. Buna ilaveten önceden var çalışmaktadır. Etik testinde yer mini sürdürmektedir. İsveç, Norveç ve Singapur, İsviçre, olan kuralları izleyerek “oyuncula- alan ifadelerden bazıları aşağıda -Toplam Kalite Yönetimi (TKY): Nevehr Hacı Bekta Vel Ünverstes İ. İ. B. Fakültes İletme Bölümü Prof. Dr. evk ÖZGENER “Günümüzde insanlığı etkileyen aşağıdaki gibi açıklanabilir: tehdit veya zayı�lık olarak değil, ri toplumların etiksel, sosyal ve İngiltere izlemiştir. Bu yılki şım olmaktadır (Gilbert, 1999: İşgörenler mesai arkadaşlarının rın oyunu” üzerinde odaklanmak, Son yıllarda iş etiğinin önem (TÜSİAD, Hollanda, belirtilmektedir Avustralya, Kanada, Başarılı yöneticiler iş yaşamında Şayet global ölçekte faaliyet göste- üzerinde kuralları” “oyunun kazanmasının temel nedenleri 2009:107): Lüksemburg, Almanya, İzlanda ve ren işletmeler ve turizm işletmele- etik konusundaki tartışmaları bir yoğunlaşmaktan daha etkili yakla- endekste en düşük puanı (8 puan) -Sosyal Sorumluluk Hareketi: 1960’lı günümüz endüstrilerinin mükem- kültürel farklılıklarını istismar yanlış davranışlarını amirlerine 10-11). elde eden Kuzey Kore ve Somali yıllardan sonra etik olarak iş görmek ederlerse, bir takım etiksel ve mellik ve yüksek kaliteye ulaşma bildirmemelidir. 175'inciliği paylamıştır. Şeffa�lık İş etiği değerlerinin turizm sektö- hukuki yaptırımlar ve sorunlarla için kamuoyu baskısıyla gelişen çabalarının doğal bir uzantısı iktidarın endeksi, Örgütü'nün • İşgörenler, doğruluğuna ilişkin ründe yaygınlaşması için aşağıdaki kaçınılmazdır. şeklinde algılamaktadırlar. Özellik- sosyal sorumluluk hareketi, işletme- karşılaşmaları kurumsal denetim süreçleri izlene- kötüye kullanılması, gizli anlaşma- kuşkuları olsa bile, amirlerinin le TKY süreçlerinde en çok ihmal lerin iş etiğine daha fazla eğilmeleri- Elbette dünyanın farklı bölgelerin- birçok küresel krizin temelinde, ni zorunlu kılmıştır. (kıt kaynakların edilen temel unsurlardan biri iş çözülmeye neden olduğuna vurgu 1.Etik Temelli İnsan Kaynakları veya turizmcilerin, toplumların etiğidir. Etik değerler üzerine bilinçsizce kullanılması, kentleşme • İşgörenlerin kimi zaman mesai etik liderliğin eksikliği yatmaktadır.” yapmaktadır. Yönetimi sorunu ve çevre kirliliği gibi). odaklanmayan kalite programları sosyal norm ve beklentilerine her saatleri içinde bazı kişisel işlerini İŞ ETİĞİ VE KURUMSAL başarılı bir şekilde yönetilemez. de yatırımları olan işletmelerin lar ve rüşvetin dünyada toplumsal bilir: direkti�lerini yerine getirmelidir. zaman cevap vermesi mümkün Sosyal sorumluluk; işletmelerin Doğru işgörenler bir işletmenin de yapmaları yadırganmamalıdır olmayabilir. Ancak vurgulanması DENETİM İLİŞKİSİ ÖZET GİRİŞ de özgürlük refah uğruna değil, faaliyetlerinden dolayı çevresinde - Etkin Paydaş Yönetimi: Paydaşlar, gereken nokta etik konuları relati- sahip olabileceği en iyi güvencedir • İşyerinden ayrılan kişinin artık yarattığı olumlu veya olumsuz ister örgütün içinde isterse dışında özgürlük uğruna sınırlandırıldığı vist bir bakış açısıyla değerlendir- Etiğe uygun yönetim, etik ilkeleri ve onun geleceğinin teminatıdır. kurumuna karşı herhangi bir Etik, insan refahını oluşturan B u çalışmanın amacı, turizm işlet- unsurların neler olduğunu incele- zaman çalışma barışı daha kolay etkileri bilinçli bir şekilde değer- olsun, örgütün faaliyetini etkileye- menin gerekliliğidir. ve hükümleri izleyen yönetimdir. Bu özellik, işin niteliklerinin yükümlülüğü kalmadığından eski lendirip, olumsuz etkilere karşı bilen ve onun faaliyetlerinden melerin iş etiği hakkında bilgi yen ve bunları teşvik etmek için mümkün olabilir (Baron, 1996: önlem alması olarak tanımlanabi- etkilenen, yönetsel kararların - Ekonomik Skandallar ve Rüşvet: Etiğe uygun davranan yöneticiler önemli bir parçası olarak görülme- kurumuna ilişkin bilgileri yeni vermek ve etik-kurumsal denetim 558). Öte yandan bazı bireylerin başarmaya yönelik isteğe sahip lidir. Etik temelli insan kaynakları işyerinde kullanmasında bir sorun gerekli davranış ve karar türlerini lir. Bir işletme belirli sosyal faali- sonuçlarında pay sahibi oldukları- İş etiği, hem işletme içi ilişkilerde ilişkisini incelemektir. Bu çalışma- kendi çıkarları doğrultusunda etik olmakla birlikte, onlar etik stan- yönetiminin bazı amaçları şu şekil- yoktur. açıklayan bir süreçtir (Hellrigel and yetlerde bulunduğu zaman ekono- nı düşünen bireyler veya gruplar hem de piyasalarda güvenin oluş- da etik kavramı, iş etiği kavramı ve değerleri görmezden gelmeleri dartlar, dürüstlük ve uygun süreç de ifade edilebilir (TÜSİAD, 2009: 2.Etik Eğitimi Slocum, 1986: 137). mik avantajlar sağlayabilir. Aksine, olarak ifade edilebilir. İşletme, ması için kritik faktörlerden önemi, iş etiği ve kurumsal denetim sosyal dayanışmayı olumsuz etkile- uzun dönemde topluma karşı sosyal faydayı arttırmak için ilgili biridir. Özellikle ABD’de Enron, içerisinde olmak şartıyla iş yapma- 54): Bireysel etik ise, toplumsal değerle- mektedir. Bu nedenle etiğin bir yı amaçlamaktadırlar. Bu yönetici- Etik eğitimi bir günlük ya da tek ilişkisi ve iş etiği değerlerinin sorumlu bir düşünce tarzıyla tüm paydaş gruplarının çıkarlarını İtalya’da Parmalat, İngiltere’de • Çalışanlarına adil davranmak ve rin kişiye yansımasıdır (Çelik, vd., tutkal gibi toplumu bir arada tutan ler kâr elde etmeyi amaçlarken etik atışlık bir girişim olmamalıdır. Etik turizm sektöründe yaygınlaşması- gücünü kullanamayanlar, onu düşünmeli ve bunları dengelemeyi Brent Spar Petrol Kulesi Vakası, kariyerlerini geliştirmelerine 1998: 23-41). Etik bir kişisel vicdan içiçe geçmiş zarif anlaşmalar ve yasal yönleri dikkate alırlar. eğitimi aşırı sıklıkta olmamak na yönelik kurumsal denetim kaybetmeye mahkumdurlar. amaç edinmelidir. Etiğin toplumda Nijerya’da Shell, Afrika’da Nest- Etiğe uygun yönetimin gösterici yardımcı olmak, kaydıyla, belli bir süreklilik göster- meselesidir. İş yaşamında özgürlük bütünü olduğu da göz ardı edilme- süreçleri ele alınmaktadır. Son olmadan bireysel etikten bahsedi- melidir. Etik bir toplumun dünyaya -Etiğin İyi İşle Özdeş Olması ve iş dünyasında amacı, “yaşamak le’nin Bebek Maması Vakası, Alas- ilkesi; “Eylem, karar ve davranışlar • Çalışanların aile hayatına saygılı meli ve ortak bir programın ötesin- olarak çalışmanın bazı kısıtları lemez. Bireyin yaptıklarının hesabı- açılan penceresidir. Düşüncesi: Günümüzde toplum ve değil, yaşatmaktır” (Güngör, 1995: ka’da Exxon Valdez Felaketi işlet- hem işletme, hemde ilgili bütün ve yardımcı olmak (örneğin, evlilik de, değişik kademelerdeki ve 46-47). melerin stratejilerini belirleme ve tara�lar için doğru mu?” şeklinde- sorunları için rehberlik hizmeti pozisyonlardaki çalışanlar için olduğu vurgulanmış ve gelecekte nı verebilmesi için belli ölçüde İş etiği, ekonomi ve iş dünyasının sendikalar, işletmelerin etiğe imaj oluşturma konusunda etik araştırma yapacaklara bazı öneriler özgürlük gereklidir. İş hayatında iş sağladığı olanaklar karşısında uygun bir tarzda işlerini yürütme -Globalleşme: Uluslararası ortam- sorunları ön plana çıkarmasına dir (Özgener, 2009: 109). sağlamak, anaokulu açmak), farklı programlar oluşturulmalıdır. Eğitimde tüm programların örnek- sunulmuştur. seçme, örgütlenme ve söz özgürlü- sağduyulu seçimler yapmaları için beklentisi içerisindedir (Özgener, larda etik gerçekten karmaşık bir neden olmuştur. Bu skandallar, Birçok sektörde olduğu gibi turizm • Toplumsal sorunlara duyarlı olmak ler içeren, zaman zaman görsel ve ğü insan hakları kapsamında değer- bireylere yol gösteren kurallar, 2009: 56). Ayrıca bir referans konudur. Doğrusu iş etiği evrensel şirketlerin imajı üzerinde global sektöründe de güç servetle birlikte ve çözümü için katkıda bulunmak Anahtar Kelimeler: Turizm İşletme- lendirilmelidir. İşgörenler ve sendi- ilkeler, değerler ve davranışları olarak kabul edilen etiksel duruş, bir kavram değildir, coğra�i yerle- düzeyde olumsuz etki yaratmıştır. artma eğilimi gösterdiğinden, (örneğin, aile içi şiddet ile mücadele, canlı sunumlarla zenginleştirilmiş leri, İş Etiği, Kurumsal Denetim kalar açısından değerlendirildiğin- inceleyen bir disiplindir. Aslında “iş uzun vadede artan satışlar, artan şim, sosyal ve meslek grup, Ayrıca anti demokratik ülkelerde ekonomide büyük ayrılıklar ortaya engellilere destek olma, gençlere programlar olmasına çalışılmalıdır. SAYI 1 • 1 MART 2015 45 hoş görülebilme düzeyinin saptan- eksiklikler olabilir. Hatalı veya la başa çıkmayı öğrenen örgüt 14.Hükümet Düzenlemesi masıdır. Bununla beraber, “adil bir etiğe aykırı davranışa eğilimli üyeleri tarafından türetilen, keşfe- Etkin bir etik kodun olmaması toplum, herkesin eşit olduğu bir birey, her halükarda kodu dikkate dilen ve geliştirilen temel varsa- durumunda, endüstri çapında toplum değil, farklılıkların veya almayabilir. Bu yüzden son derece yımları kapsar. Her organizasyo- işgören-işveren ilişkilerini düzen- eşitsizliklerin savunulabildiği bir karışık ve kapsamlı düzenlemeler nun kendisine özgü kültür ve lenmesi, işletmelerin etiğe uygun toplumdur.” (Tsalikis and LaTour, üzerinde zaman harcanmamalıdır. değerler seti vardır. Kültür, organi- olmayan davranışlarının artması 1995: 51). Temiz bir toplum yarat- Bunun yerine yüksek performans zasyon üyelerinin anlayışını ele ve bunların incelenmesi gereksini- ma adına sendika üyeleri, tıpkı bir için gerekli olan daha açık stan- verir ve onların nasıl davranacak- mi nedeniyle kontrol mekanizması orkestradaki farklı insanların farklı dartlar belirlenmelidir. ları konusunda kurallar sağlar olarak hükümet düzenlemeleri enstrümanlar çalarak ahenkli bir 9.Tepe Yönetiminin Tutumu (Özgener, 2009: 149). Bu nedenle talep edilebilir (Beauchamp and bütünü oluşturması şeklinde faali- işletmelerin ekonomik ve sosyal Bowie, 1988: 129-131). yet göstermelidirler. Bir yöneticinin hatalı kararı veya performansı üzerinde önemli bir 7.Örgütsel Sinizmin Azaltılması etik olmayan bir davranışı, işlet- etkiye sahip olan örgüt kültürünün SONUÇ melerin imajını zedeleyebilir. Öte etik davranışı destekleyici rol Bu çalışmada iş etiği ve kurumsal Örgütsel sinizm; birinin çalıştığı yandan, bir yöneticinin çok önemli oynaması gerekir. denetim üzerinde durulmuştur. örgüte karşı negatif tutumu olarak ve kritik bir andaki etik yönden 12. Kurumsal Yönetim Günümüzde insanlığı etkileyen ifade edilir (Dean et al., 1998: 345). cesareti, bulunduğu işletmedeki birçok küresel krizin temelinde, İşgören sinizmi ise, bir işgörenin tüm etik olmayan davranış tema- OECD (1999)’e göre kurumsal etik liderliğin eksikliği yatmakta- işletme, yöneticiler, çalışma arka- yüllerinin önünü kesebilir. Bir rol yönetim; bir ülkenin ekonomik ve dır. Bu etik liderliğin eksikliğini, daşları ve diğer objelere karşı modeli olmak, doğru şeyi yapmak- sosyal kaynaklarında kullanılacak tavrını haklıdan yana koyan sendi- engellenme, güvensizlik, hayal tan daha fazlasını gerektirir. İşgö- olan güç ve yetkilerin belirlenmesi- kalar giderebilir. İş etiğinin sadece kırıklığı nedeniyle takındığı negatif renlerine doğru şeyi yaptırmaya dir. Cadbury (1992: 24) kurumsal kanunlarla düzenlenemeyeceğini tutum olarak tanımlanmaktadır yardımcı olmayı, işgörenleri ilham yönetimi; anonim şirketler için göz önüne alırsa, etiği destekleyici (Cartwright and Holmes, 2006: ettirmeyi, onların gri alanları yönetimin kontrol ve etkinliğini kurumsal mekanizmaların ortaya 200). İşgören sinizminin nedenleri tanımlamasına yardımcı olmayı ve artıran süreçler bütünü olarak konmasına ağırlık verilmelidir. olarak, psikolojik sözleşme ihlalle- endişelerine saygı göstermeyi de ifade eder. Dennis and McConell İşletmeler etik sorumluluğu çok ri, dengesiz güç dağılımı, işlem kapsar. (2003) ise Kurumsal yönetimi bir yüksek düzeyde harekete geçirmek adaletsizliği, çok uzun çalışma 10.Değer Yönetimi şirketin kendi çıkarlarını gözeten ve etik duyarlılık düzeyini yükselt- saatleri, yıldırma, etkin olmayan ve kontrol edenlerin şirketin mek için iç denetim mekanizmala- liderlik, yüksek yönetici ücretleri, Değerler, bireyin yaşamına anlam sahipleri ve paydaşlar için �irma rını (sorun bildirme, diyalog vs.) küçülme, politikalar ve uygulama- kazandıran idealler, tercihler, değerini maksimize eden kararlar hayata geçirmeli ve bu mekaniz- lar arasındaki uyumsuzluk, etik kararlar ve davranışlarına yol almaya yönlendirmesi olarak maların yasal alt yapısı devlet olmayan davranışlar, elverişli gösteren inançlar ve kanaatlerdir. tanımlamaktadırlar. tarafından oluşturulmalıdır. olmayan ücret politikalar, zayıf Değerler standartlar olarak ifade Kurumsal yönetim için uygun yasal Kurumsal yapıların işleyebilmesi iletişim, değişimi uygulamada edilmesine rağmen, onlar emret- düzenlemelerin çıkarılması, için de eğitim kuruluşlarında ve iş yönetimin beceriksizliği, işgörenin mezler, olağanüstü bir şekilde performansa dayalı olarak üst yerlerinde (özellikle turizm sektö- yetersiz katılımı, rol çatışması, rol eylemlere yol gösterirler. Günü- yöneticilerin ücretlerinin belirlen- ründe) iş etiği bilincini aşılamak belirsizliği ve artan iş yükü sayıla- müzde başarılı organizasyonların mesi, yönetim kurulunun bağımsız için eğitim ve geliştirme program- bilir (Cartwright and Holmes, en belirgin özelliklerinden biri, olması ve bağımsız iç denetim ları uygulanmalıdır. 2006: 201; Eaton, 2000: 8; Guastel- tutarlı ve paylaşılmış değerler komitelerinin kurulması gerekir. lo et al., 1992: 37-48). Bu faktörler platformuyla çalışan işgörenlere Bu çalışma sadece konu teorik arasında en etkilisi psikolojik sahip olmalarıdır. Değerler, söz 13.Ombudsman açıdan ele almaktadır. Bu nedenle sözleşme ihlalidir. Psikolojik gibidir ve en uygun tarzda ihtiyatlı bulgularla desteklenmeyen çalış- Ombudsman, doğru süreçlerin ve sözleşme, bireyler ile organizas- tepkiyi göstermede işgörenlere yol madaki savlar bütün sektörler yönetimin gelişmesini destekler, yonları arasındaki karşılıklı, infor- gösterir. Değerler şirket kültürü- açısından genelleme doğru yakla- ancak herhangi bir bireyin savunu- mel ve örtülü beklentiler, vaatler nün temel ilkeleridir ve şirketteki şım olmayabilir. Bu nedenle iş etiği cusu veya işletmenin temsilcisi ve yükümlülüklerdir (Rouillard, herkesin tavrını yansıtan şirket ve kurumsal denetim ilişki üzerine olarak rol üstlenmemektedirler. 2003: 24). Psikolojik sözleşme karakterini temsil eder. Tom Peters saha araştırmalarına ihtiyaç vardır. Ombudsman; güvenilirlik, objektif- ihlali, işgörenin işverene azalan ve Bob Waterman dediği gibi lik ve eşitliği önemle vurgulayan, güvenini ifade eder ve etik yönden “Organizasyonlar değerlerle uygulama standartlarını tam önemli bir çelişkidir (Pugh et al., bezendiklerinde kurum olurlar, olarak tasarlayan bir kurumdur 2003: 202). aksi takdirde ruhsuz insana (Dunfee and Werhane, 1997: 8.Etik Kodların Oluşturulması benzerler” (Özgener, 2009: 189-195). Ombudsman, etiğin son 140-151). zamanlardaki önemli bir organıdır. Etik kodu, etik olmayan eylemlerin 11.Bilinçli Bir Örgüt Kültürünün Bu organ işletme içerisinde yolsuz- yanı sıra etik olduğu düşünülen Yaratılması luklar ve yanlışlarla ilgili iddiaları eylemleri kapsayan bir spesi�ik inceleme ve onları ortaya çıkarma raporlar dizisidir (Özgener, 2009: Örgüt kültürü; bir örgütün çevresi rolü üstlenmektedir (Navran, 157). Her sonucu ihtiva edecek bir tarafından algılanan kimliğidir. Dış 1992). kod geliştirmek mümkün değildir, uyum ve iç entegrasyon sorunlarıy-

yatırımları olan işletmelerin çıkmaktadır. Gerçekler beklentile- beceriler kazandırılması, toplumun Bazı �ilmlerin ilgili sahneleri ve alınması için yetkili otoritelerin ğını tehlikeye atacak uygulamalarda 1998: 976; Ivancevich and Gilbert rüşvet, yolsuzluk ve nepotizm rin gerisinde kaldığında (reel sağlık planlamasına yardımcı olun- etiği; ekonomi ile etik arasında pazar payı, artan karlılık, yüksek İ ETİĞİ, EKONOMİ VE İ DÜNYASININ nedeniyle çok fazla zarara uğradık- ücretlerin yükselmesini bekleyen ması), gazete haberleri kullanılabilir. bilgilendirilmesi sürecidir (Özge- bulunmak türünde etik dışı işlem ve 2000: 89; Stroh et al., 2002: 457 hoşlanılmayan bir evlilik gibidir” işgücü verimliği, düşük işçilik mali- SAĞLADIĞI OLANAKLAR KARISINDA ları söylenebilir. bir ülkede ücretlerin düşmesi gibi), Tanınmış ve saygın kişiler konuş- ner, 2009: 164). eylemlere rastlanabilmektedir -Farklılıkların Yönetilmesi: 19 (Xiaoue, 1998: 1-8). Zira etik, yetleri, yeni müşteriler kazanmay- SAĞDUYULU SEÇİMLER YAPMALARI İÇİN başarının kuralları bilinmediğinde • Kültür ve sanat faaliyetlerini macı olarak programa davet edile- ABD, İngiltere, Almanya gibi ülke- (Usta, 2012: 413). Bu eylemlerin yılından sonra uzun vadede gerekl ekonomik hede�leri başarırken la sonuçlanabilmektedir. Toplum Son dönemlerde başta uluslararası destekleyerek toplumsal yaşamı bilirler. Program, katılanları önüne geçmek için farklılıkların BİREYLERE YOL GÖSTEREN KURALLAR, veya çok hızlı değiştiğinde işgören- lerde birçok işletme şikayet ya da motivasyonun pozitif ayrımcılık önemsiz bir araç olarak suiistimal artık işletmeler ve sendikalardan kuruluşlar olmak üzere birçok ülke zenginleştirmek (örneğin, kütüp- ayrıcalıklı hissettirmeli ve etkile- yönetimi etkin bir çözüm yolu olarak İLKELER, DEĞERLER VE DAVRANILARI ler mutsuz olmaktadır. Ne yazık ki, ihbar hattı yerine “Diyalog”, “Ha- sağlanamayacağı görüşü kabul etmemelidir. Hukuk, etik ve vicdan hukuki sorumluluğu aşan etiksel yasa dışı ve etiğe aykırı faaliyetleri hanelere, müzelere destek sağlan- melidir (TÜSİAD, 2009:106). berleşme Hattı”, “Açık Hat”, “Danış- sunulmaktadır. görmeye başlamış ve farklılıkl İNCELEYEN BİR DİSİPLİNDİR. dünya böyle belirsizlikler ve kuralları içerisinde işlemeyen bir ve gönüllü sorumluluklar üstlen- engelleyici politikalar izlemekte ve beklentisel açıklarla doludur. ması) Etik eğitiminin amacı; etik ikilem- ma Hattı” “Etik Güvenlik Ağı” ve 1980’li yıllarda işletme literatürü- yönetmeyi öğrenmenin ülkeleri ekonomik sistem, sendikalar ve mesini talep etmektedir. Zira etik, yasal düzenlemeler çıkarmaktadır- Sektörde gelirin adil olmayan şekil- İKY uygulamaları etik davranışları ler ve çözümleriyle ilgili yasaların “Yardım Masası” gibi isimlendir- ne giren ve “işgücü farklılığı” üzeri- daha rekabetçi hale getireceği işgörenler dahil bütün paydaşlar bir toplumun gelişmesi ve refahı lar. Uluslararası Saydamlık Örgüt de dağılımı pek çok etik sorunu da teşvik eden ve etik dışı davranışları ve yönetmeliklerin uygulama meler kullanılmıştır. Artık genel ne odaklanan farklılıkların yöneti- düşüncesi ön plana çıkmaya başla- açısından sorun yaratır. Özellikle için çok önemli bir unsurdur. İşgö- (2012)’nün Yolsuzluk Algılama beraberinde getirmektedir. da caydıran-cezalandıran nitelikte yollarını göstermek ve bütün işgö- yaklaşım ifşacıların kurumuna mi düşüncesinin gelişimi genelde mıştır (Kelly and Dobbin, 199 modern dünya bir taraftan birçok renlerin üretkenliği artırılmak Endeksi’ne göre 174 ülke arasında olmalıdır. İşe alma ve işten çıkarma renler için güvenilir bir etik stan- bağlı kişiler olduğu ve ifşa etmenin üç aşamada ele alınmaktadır. Bu 970-973). yönüyle belli etik anlayışlarının isteniyorsa etik kuralların kanun- 54’nci sırada bulunan Türkiye, bu Turizm işletmeleri çalışanlar süreçleri örgütün değerlerini dardı oluşturmaktır (Steinberg ve erdem olduğu yönündedir. Etik aşamalar (Donahue, 1998: 2); varlığını gerektirmekte, bir taraf- lardan daha etkili olduğu söylene- yıl 53.sırada yer almıştır. Türki- açısından iş sağlığı ve güvenliği, paylaşan çalışanlar üzerinde odak- Austern, 1995: 160-162). Bir dene- ihlalleri bildirmeye olanak veren Farklılıkların yönetimi, herkes tan da bu anlayışları ciddiye alma- bilir. Konfüçyüs’ün dediği gibi sosyo-kültürel ve tarihi gelişmeler ye'nin yolsuzlukla mücadele puan ücret ve çalışma koşulları, örgüt- lanmalıdır. Örneğin; işe alım prose- tim sisteminin kurulması ya da sistemlerin kurulması ve işletilme- -Eşit İstihdam Fırsatı: Eşit İstih- potansiyelinden en yüksek düzey- nın zeminlerini yıkmaktadır. “İnsanları yasa ve ceza ile yönetir- ve bireysel farklılıklara göre değiş- 49'dan 50'ye yükselmiştir. Bu lenme özgürlüğü ve toplu sözleşme dürleri, hem etik esaslara aykırı gözden geçirilmesi de, teknik ve si özellikle medya gibi kurum dışı dam Fırsatı, herkesin vası�larına de yararlanabilmek için tüm perso Çünkü toplumsal değişimin seniz, onlar bir daha belki yanlış mektedir. Yani “global düşün, yerel durum Türkiye’de hala ciddi hakkı, çevreyi koruma, çocuk işçi davranışların ne olduğunu tespit yöntemlerle ilgili öğelerin ötesine kuruluşlara ihbarlarda bulunulma- bağlı olarak istihdamda eşit fırsat- nelin farklılıklarının kabul g etkisiyle önceleri kabul görmüş yapmayacaklar, ama şeref ve hareket et” stratejisi iş etiği açısın- yolsuzluk olduğuna işaret etmek- çalıştırma, ayrımcılık, yıldırma, edebilmeli, hem de işgücünden geçebilen bir eğitimi gerekli sına fırsat vermemek için önem- lara sahip olmasını ifade eder. Eşit ğü, kavrandığı ve önemsendiği bazı etik değerler, şimdi şiddetli bir utanma duygularına da sahip dan da geçerlidir. İş etiği sorunları- tedir. cinsel taciz, zorla çalıştırma gibi çalışma ortamında istenen etik kılmaktadır. senmeye başlanmıştır (TÜSİAD, istihdam fırsatı, sosyal adalet olumlu bir ortamın yaratılması ve şekilde sorgulanmaktadır. Bu olmayacaklardır. İnsanları erdem nın tespit edilmesinde global bir etik sorunlara (Sayılı ve Kızıldağ, öncülüne dayanmaktadır. Bu sürdürülmesi sürecidir (Pringle Uluslararası Saydamlık Örgütü davranışlara önem verecek şekilde 3.Etik Denetimi 2009:104). çerçevede çalışmanın amacı, işlet- ve etik kuralları ile yönetirseniz o anlayış benimsenebilir, ancak etik (2013)’ünün Yolsuzluk Algılama 2007: 235) etkili çözüm getirilmek yönlendirici olmalıdır (Sayılı ve bağlamda yasalar, ırk, din, yaş, and Scowcroft, 1996; 28-43). melerde iş etiği hakkında bilgi zaman onlar hem utanma duygu- sorunlara yerel bir bakışı açısıyla Endeks’ine göre ise Danimarka ve isteniyorsa sistemle ilgili makro Kızıldağ, 2007: 244). Bazı işletme- Etik denetim, kanun, düzenleme ve Bazı durumlarda işgörenlerin ve cinsiyet, ülke orjini ve malüliyetten ortam, işgücünün herhangi bir vermek ve etik-kurumsal denetim suna sahip olacaklar, hem de çözüm getirmek daha mantıklı Yeni Zelanda 91 puanla 'dünyanın yaklaşımlardan ziyade kişisel ve ler “işe alma” aşamasında adayları politikaların beyan ettiği standart- genel toplumun sağlık ve güvenli- dolayı istihdamda ayrımcılık yapıl- üyesini avantajlı veya dezavantaj ilişkisini irdelemektir. doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” olacaktır. Çünkü iş etiğinde relati- mikro çözümler daha işlevsel ları karşılamayı amaç edinen uyma ğini korumak için sorun bildirme maması için çıkarılmaktadır konuma düşürmemeli ve tüm ekip en temiz ülkeleri' olarak gösteri- etik bir taramadan geçirmeye hayatidir. Zira birçok �inansal skan- (Donahue, 1998: 1-5). Eşit İstih- üyelerinin karşılıklı saygı çerçe İŞ ETİĞİNİN ÖNEMİ (Özgener, 2009: 65). vist anlayış hızlı bir şekilde gelişi- lerken, bu ülkeleri Finlandiya, olabilir.. Buna ilaveten önceden var çalışmaktadır. Etik testinde yer denetiminin ötesinde kültürel mini sürdürmektedir. olan kuralları izleyerek “oyuncula- denetim ve sistem denetimi esas dal bu şekilde ortaya çıkarılmıştır. dam Fırsatının temel dayanağı sinde birbirine davranmasını -Toplam Kalite Yönetimi (TKY): İsveç, Norveç ve Singapur, İsviçre, alan ifadelerden bazıları aşağıda İşgörenin örgütü iyileştirme çabası kanunlardır ve benimseme mantığı sağlamalıdır. Son yıllarda iş etiğinin önem Hollanda, Avustralya, Kanada, rın oyunu” üzerinde odaklanmak, belirtilmektedir (TÜSİAD, almalıdır. Kültürel Denetim, işgö- Başarılı yöneticiler iş yaşamında Şayet global ölçekte faaliyet göste- olarak değerlendirilebilir. Bu açısından eşit istihdam fırsatı yasal kazanmasının temel nedenleri Lüksemburg, Almanya, İzlanda ve “oyunun kuralları” üzerinde 2009:107): renlerin ve öteki çıkar gruplarının Farklılıkların yönetimi, Amerik etik konusundaki tartışmaları bir ren işletmeler ve turizm işletmele- nedenle sorun bildirmede yanlış zorunluluktur (Kelly ve Dobbin, aşağıdaki gibi açıklanabilir: yoğunlaşmaktan daha etkili yakla- işletmenin standartları ve davranı- işletmelerinin ulaştığı en ile tehdit veya zayı�lık olarak değil, ri toplumların etiksel, sosyal ve İngiltere izlemiştir. Bu yılki şım olmaktadır (Gilbert, 1999: İşgörenler mesai arkadaşlarının veya etiğe aykırı olan eylemleri 1998: 976). -Sosyal Sorumluluk Hareketi: 1960’lı günümüz endüstrilerinin mükem- kültürel farklılıklarını istismar endekste en düşük puanı (8 puan) 10-11). yanlış davranışlarını amirlerine şı hakkında ne düşündüklerini açığa çıkaranları ödüllendirmek düzeydir. American Airlines, yıllardan sonra etik olarak iş görmek mellik ve yüksek kaliteye ulaşma ederlerse, bir takım etiksel ve elde eden Kuzey Kore ve Somali bildirmemelidir. araştırmaktadır. Bu denetimler, gerekir (Sims ve Keenan, 1999: -Pozitif Ayrımcılık: Pozitif ayrımcı- Coca-Cola, Procter&Gamble ve için kamuoyu baskısıyla gelişen çabalarının doğal bir uzantısı hukuki yaptırımlar ve sorunlarla 175'inciliği paylamıştır. Şeffa�lık İş etiği değerlerinin turizm sektö- bireyler, gruplar, birimler veya bir 137-151). Ancak dışsal sorun lık, nüfusun çoğunluğundan olma- Goodyear farklılıkların yönetim sosyal sorumluluk hareketi, işletme- şeklinde algılamaktadırlar. Özellik- karşılaşmaları kaçınılmazdır. Örgütü'nün endeksi, iktidarın ründe yaygınlaşması için aşağıdaki • İşgörenler, doğruluğuna ilişkin bütün olarak işletmelerin algılanan bildirme sistemi, hem işveren, hem yan belli insan gruplarına karşı konusunda önemli aşama kaydet- lerin iş etiğine daha fazla eğilmeleri- le TKY süreçlerinde en çok ihmal Elbette dünyanın farklı bölgelerin- kötüye kullanılması, gizli anlaşma- kurumsal denetim süreçleri izlene- kuşkuları olsa bile, amirlerinin önceliklerini ve etik etkinliğini sorunu bildiren, hem de diğer geçmişte yapılan ayrımcılığı tela�i mişlerdir (MacDonald, 1993: ni zorunlu kılmıştır. (kıt kaynakların edilen temel unsurlardan biri iş de yatırımları olan işletmelerin lar ve rüşvetin dünyada toplumsal bilir: direkti�lerini yerine getirmelidir. değerlendirmektedir. Sistem Dene- çalışanlar açısından arzulanmayan etmek ve yanlışları düzeltmek için 22-26). Farklılıkların yönetimi bilinçsizce kullanılması, kentleşme etiğidir. Etik değerler üzerine veya turizmcilerin, toplumların çözülmeye neden olduğuna vurgu 1.Etik Temelli İnsan Kaynakları • İşgörenlerin kimi zaman mesai timi ise, işletmenin örgütsel sistem sonuçlar doğurabileceği gerekçe- yasal, etiksel ve sosyal sorumlulu- insan sermayesi, kültürel sermaye sorunu ve çevre kirliliği gibi). odaklanmayan kalite programları sosyal norm ve beklentilerine her yapmaktadır. Yönetimi saatleri içinde bazı kişisel işlerini içerisinde etik ilkeleri ve süreçleri siyle pek tercih edilmemektedir. ğu esas almaktadır (Donahue, sosyal adalet, öğrenme ve sin başarılı bir şekilde yönetilemez. zaman cevap vermesi mümkün İŞ ETİĞİ VE KURUMSAL bütünleştirme derecesidir. Sistem Sorunu bildirenler işten çıkarılma, 1998: 3). Bu yasalar sayısal ölçüle- gibi unsurları kapsamaktadır Sosyal sorumluluk; işletmelerin Doğru işgörenler bir işletmenin de yapmaları yadırganmamalıdır denetimi; etik denetimin en yeni re dayandırılmakta olup, daha (Kamp, 2003: 1-2). Farklılıkla olmayabilir. Ancak vurgulanması DENETİM İLİŞKİSİ tecrit, yıldırma, ter�i indirimi, ÖZET GİRİŞ de özgürlük refah uğruna değil, faaliyetlerinden dolayı çevresinde - Etkin Paydaş Yönetimi: Paydaşlar, gereken nokta etik konuları relati- sahip olabileceği en iyi güvencedir • İşyerinden ayrılan kişinin artık türü olup kültürel denetimden önce temsil edilmedikleri istihdam yönetimi akademik ve örgütsel yarattığı olumlu veya olumsuz ister örgütün içinde isterse dışında ayrımcılık, misilleme, taciz gibi özgürlük uğruna sınırlandırıldığı vist bir bakış açısıyla değerlendir- Etiğe uygun yönetim, etik ilkeleri ve onun geleceğinin teminatıdır. kurumuna karşı herhangi bir daha ileriye gitmektedir. Sistem alanlarında kadınların ve azınlıkla- ortamlardaki insan kaynakları u çalışmanın amacı, turizm işlet- Etik, insan refahını oluşturan etkileri bilinçli bir şekilde değer- olsun, örgütün faaliyetini etkileye- sorunlarla karşılaşmaktadırlar. zaman çalışma barışı daha kolay menin gerekliliğidir. ve hükümleri izleyen yönetimdir. Bu özellik, işin niteliklerinin yükümlülüğü kalmadığından eski denetimi, işletmeyi bir sistem Diğer çalışanlar da yapılacak rın temsil edilmesini artırmak için uzmanlarının düşüncelerini esas melerin iş etiği hakkında bilgi unsurların neler olduğunu incele- mümkün olabilir (Baron, 1996: lendirip, olumsuz etkilere karşı bilen ve onun faaliyetlerinden Etiğe uygun davranan yöneticiler önemli bir parçası olarak görülme- kurumuna ilişkin bilgileri yeni olarak görür, bu sistem içerisinde- tasarlanmıştı (SHRM, 2004: 1; almaktadır. Benimseme mantığı yen ve bunları teşvik etmek için önlem alması olarak tanımlanabi- etkilenen, yönetsel kararların - Ekonomik Skandallar ve Rüşvet: soruşturma ve denetimlerden vermek ve etik-kurumsal denetim 558). Öte yandan bazı bireylerin başarmaya yönelik isteğe sahip lidir. Etik temelli insan kaynakları işyerinde kullanmasında bir sorun ki öğeler ile sistemin işlediği çevre- Thomas, 1990: 107-117). Pozitif açısından farklılıkların yöneti gerekli davranış ve karar türlerini lir. Bir işletme belirli sosyal faali- sonuçlarında pay sahibi oldukları- İş etiği, hem işletme içi ilişkilerde rahatsız olabilir. İşgörenler arasın- ilişkisini incelemektir. Bu çalışma- kendi çıkarları doğrultusunda etik olmakla birlikte, onlar etik stan- yönetiminin bazı amaçları şu şekil- yoktur. nin kritik öğeleri arasındaki etik ayrımcılığın temel kaynağı karar- stratejik avantaj sağladığından açıklayan bir süreçtir (Hellrigel and yetlerde bulunduğu zaman ekono- nı düşünen bireyler veya gruplar hem de piyasalarda güvenin oluş- da güven sorunu yaşanabilir. da etik kavramı, iş etiği kavramı ve değerleri görmezden gelmeleri dartlar, dürüstlük ve uygun süreç de ifade edilebilir (TÜSİAD, 2009: 2.Etik Eğitimi sorunları incelemektedir (Özgener, Ayrıca işletmelerin itibarları zede- nameler ve yasal düzenlemelerdir. kabul görmektedir ve proaktif bir Slocum, 1986: 137). mik avantajlar sağlayabilir. Aksine, olarak ifade edilebilir. İşletme, ması için kritik faktörlerden 2009: 163). Benimseme mantığı açısından yaklaşımdır (Kelly and Dobbin, önemi, iş etiği ve kurumsal denetim sosyal dayanışmayı olumsuz etkile- uzun dönemde topluma karşı sosyal faydayı arttırmak için ilgili biridir. Özellikle ABD’de Enron, içerisinde olmak şartıyla iş yapma- 54): lenebilir ve hatta işletmeye bu gibi Bireysel etik ise, toplumsal değerle- mektedir. Bu nedenle etiğin bir yı amaçlamaktadırlar. Bu yönetici- Etik eğitimi bir günlük ya da tek 4.Etik Hattı ve Sorun Bildirme pozitif ayrımcılık sözleşme gereği 1998: 976; Ivancevich and Gilbert ilişkisi ve iş etiği değerlerinin sorumlu bir düşünce tarzıyla tüm paydaş gruplarının çıkarlarını İtalya’da Parmalat, İngiltere’de • Çalışanlarına adil davranmak ve durumlar mali külfet (satış gelirle- rin kişiye yansımasıdır (Çelik, vd., tutkal gibi toplumu bir arada tutan ler kâr elde etmeyi amaçlarken etik atışlık bir girişim olmamalıdır. Etik Sistemleri yasal zorunluluktur. Pozitif ayrım- 2000: 89). turizm sektöründe yaygınlaşması- gücünü kullanamayanlar, onu düşünmeli ve bunları dengelemeyi Brent Spar Petrol Kulesi Vakası, kariyerlerini geliştirmelerine rinin düşmesi, kredi talebinin 1998: 23-41). Etik bir kişisel vicdan içiçe geçmiş zarif anlaşmalar ve yasal yönleri dikkate alırlar. yardımcı olmak, eğitimi aşırı sıklıkta olmamak reddi, tazminat vs) getirebilir. cılık geçmişte yapılan yanlışları 5. Etik Değere Dayalı Perfor- na yönelik kurumsal denetim kaybetmeye mahkumdurlar. amaç edinmelidir. Etiğin toplumda Nijerya’da Shell, Afrika’da Nest- Etiğe uygun yönetimin gösterici kaydıyla, belli bir süreklilik göster- Yetkisiz ihbar veya sorun bildirme düzeltmeyi esas almaktadır. Reak- meselesidir. İş yaşamında özgürlük bütünü olduğu da göz ardı edilme- mans Değerlendirme Süreci süreçleri ele alınmaktadır. Son olmadan bireysel etikten bahsedi- melidir. Etik bir toplumun dünyaya -Etiğin İyi İşle Özdeş Olması ve iş dünyasında amacı, “yaşamak le’nin Bebek Maması Vakası, Alas- ilkesi; “Eylem, karar ve davranışlar • Çalışanların aile hayatına saygılı meli ve ortak bir programın ötesin- sistemi (whistleblowing system); 4.Farklılıkların Yönetimi tif bir yaklaşımdır. Eşit istihdam olarak çalışmanın bazı kısıtları lemez. Bireyin yaptıklarının hesabı- açılan penceresidir. Düşüncesi: Günümüzde toplum ve değil, yaşatmaktır” (Güngör, 1995: ka’da Exxon Valdez Felaketi işlet- hem işletme, hemde ilgili bütün ve yardımcı olmak (örneğin, evlilik de, değişik kademelerdeki ve işletmede önemsiz olmayan, Genel olarak turizm işletmelerinde fırsatı gibi pozitif ayrımcılık da Performans değerlendirme süre- 46-47). melerin stratejilerini belirleme ve tara�lar için doğru mu?” şeklinde- sorunları için rehberlik hizmeti pozisyonlardaki çalışanlar için yasaya aykırı, şüpheli ve yanlış sosyal adalet öncülüne dayanmak- cinde kullanılan performans olduğu vurgulanmış ve gelecekte nı verebilmesi için belli ölçüde İş etiği, ekonomi ve iş dünyasının sendikalar, işletmelerin etiğe imaj oluşturma konusunda etik giden eylemlerin/uygulamaların çalışanlar arasında cinsiyet ve etnik hede�leri tüm etik hede�ler v araştırma yapacaklara bazı öneriler özgürlük gereklidir. İş hayatında iş sağladığı olanaklar karşısında uygun bir tarzda işlerini yürütme -Globalleşme: Uluslararası ortam- sorunları ön plana çıkarmasına dir (Özgener, 2009: 109). sağlamak, anaokulu açmak), farklı programlar oluşturulmalıdır. düzeltilmesini sağlamak için işlet- ayırımcılık yapmak, tüm çalışanlara tadır. İşgücü piyasasında azınlıkla- amaçları destekleyici ve bunla rın ve kadınların temsilini artırma Eğitimde tüm programların örnek- sunulmuştur. seçme, örgütlenme ve söz özgürlü- sağduyulu seçimler yapmaları için beklentisi içerisindedir (Özgener, larda etik gerçekten karmaşık bir neden olmuştur. Bu skandallar, Birçok sektörde olduğu gibi turizm • Toplumsal sorunlara duyarlı olmak ler içeren, zaman zaman görsel ve medeki eski veya mevcut bir üye ter�i konusunda eşit fırsatlar tanıma- üzerinde yoğunlaşmaktadır tutarlı olmalıdır. Bunun yanın ğü insan hakları kapsamında değer- bireylere yol gösteren kurallar, 2009: 56). Ayrıca bir referans konudur. Doğrusu iş etiği evrensel şirketlerin imajı üzerinde global sektöründe de güç servetle birlikte ve çözümü için katkıda bulunmak mak, çalışanların taciz edilmesi, iş Anahtar Kelimeler: Turizm İşletme- lendirilmelidir. İşgörenler ve sendi- ilkeler, değerler ve davranışları olarak kabul edilen etiksel duruş, bir kavram değildir, coğra�i yerle- düzeyde olumsuz etki yaratmıştır. artma eğilimi gösterdiğinden, (örneğin, aile içi şiddet ile mücadele, canlı sunumlarla zenginleştirilmiş tarafından durumun kontrol altına yeri güvenliğini ve çalışanların sağlı- (SHRM, 2004: 2; Kelly and Dobbin, performans leri, İş Etiği, Kurumsal Denetim kalar açısından değerlendirildiğin- inceleyen bir disiplindir. Aslında “iş uzun vadede artan satışlar, artan şim, sosyal ve meslek grup, Ayrıca anti demokratik ülkelerde ekonomide büyük ayrılıklar ortaya engellilere destek olma, gençlere programlar olmasına çalışılmalıdır. 46 T URİZMTR 1 Mart 2015 hoş görülebilme düzeyinin saptan- eksiklikler olabilir. Hatalı veya la başa çıkmayı öğrenen örgüt 14.Hükümet Düzenlemesi masıdır. Bununla beraber, “adil bir etiğe aykırı davranışa eğilimli üyeleri tarafından türetilen, keşfe- Etkin bir etik kodun olmaması toplum, herkesin eşit olduğu bir birey, her halükarda kodu dikkate dilen ve geliştirilen temel varsa- durumunda, endüstri çapında toplum değil, farklılıkların veya almayabilir. Bu yüzden son derece yımları kapsar. Her organizasyo- işgören-işveren ilişkilerini düzen- eşitsizliklerin savunulabildiği bir karışık ve kapsamlı düzenlemeler nun kendisine özgü kültür ve lenmesi, işletmelerin etiğe uygun toplumdur.” (Tsalikis and LaTour, üzerinde zaman harcanmamalıdır. değerler seti vardır. Kültür, organi- olmayan davranışlarının artması 1995: 51). Temiz bir toplum yarat- Bunun yerine yüksek performans zasyon üyelerinin anlayışını ele ve bunların incelenmesi gereksini- ma adına sendika üyeleri, tıpkı bir için gerekli olan daha açık stan- verir ve onların nasıl davranacak- mi nedeniyle kontrol mekanizması orkestradaki farklı insanların farklı dartlar belirlenmelidir. ları konusunda kurallar sağlar olarak hükümet düzenlemeleri enstrümanlar çalarak ahenkli bir 9.Tepe Yönetiminin Tutumu (Özgener, 2009: 149). Bu nedenle talep edilebilir (Beauchamp and bütünü oluşturması şeklinde faali- işletmelerin ekonomik ve sosyal Bowie, 1988: 129-131). yet göstermelidirler. Bir yöneticinin hatalı kararı veya performansı üzerinde önemli bir 7.Örgütsel Sinizmin Azaltılması etik olmayan bir davranışı, işlet- etkiye sahip olan örgüt kültürünün SONUÇ melerin imajını zedeleyebilir. Öte etik davranışı destekleyici rol Bu çalışmada iş etiği ve kurumsal Örgütsel sinizm; birinin çalıştığı yandan, bir yöneticinin çok önemli oynaması gerekir. denetim üzerinde durulmuştur. örgüte karşı negatif tutumu olarak ve kritik bir andaki etik yönden 12. Kurumsal Yönetim Günümüzde insanlığı etkileyen ifade edilir (Dean et al., 1998: 345). cesareti, bulunduğu işletmedeki birçok küresel krizin temelinde, İşgören sinizmi ise, bir işgörenin tüm etik olmayan davranış tema- OECD (1999)’e göre kurumsal etik liderliğin eksikliği yatmakta- işletme, yöneticiler, çalışma arka- yüllerinin önünü kesebilir. Bir rol yönetim; bir ülkenin ekonomik ve dır. Bu etik liderliğin eksikliğini, daşları ve diğer objelere karşı modeli olmak, doğru şeyi yapmak- sosyal kaynaklarında kullanılacak tavrını haklıdan yana koyan sendi- engellenme, güvensizlik, hayal tan daha fazlasını gerektirir. İşgö- olan güç ve yetkilerin belirlenmesi- kalar giderebilir. İş etiğinin sadece kırıklığı nedeniyle takındığı negatif renlerine doğru şeyi yaptırmaya dir. Cadbury (1992: 24) kurumsal kanunlarla düzenlenemeyeceğini tutum olarak tanımlanmaktadır yardımcı olmayı, işgörenleri ilham yönetimi; anonim şirketler için göz önüne alırsa, etiği destekleyici (Cartwright and Holmes, 2006: ettirmeyi, onların gri alanları yönetimin kontrol ve etkinliğini kurumsal mekanizmaların ortaya 200). İşgören sinizminin nedenleri tanımlamasına yardımcı olmayı ve artıran süreçler bütünü olarak konmasına ağırlık verilmelidir. olarak, psikolojik sözleşme ihlalle- endişelerine saygı göstermeyi de ifade eder. Dennis and McConell İşletmeler etik sorumluluğu çok ri, dengesiz güç dağılımı, işlem kapsar. (2003) ise Kurumsal yönetimi bir yüksek düzeyde harekete geçirmek adaletsizliği, çok uzun çalışma 10.Değer Yönetimi şirketin kendi çıkarlarını gözeten ve etik duyarlılık düzeyini yükselt- saatleri, yıldırma, etkin olmayan ve kontrol edenlerin şirketin mek için iç denetim mekanizmala- liderlik, yüksek yönetici ücretleri, Değerler, bireyin yaşamına anlam sahipleri ve paydaşlar için �irma rını (sorun bildirme, diyalog vs.) küçülme, politikalar ve uygulama- kazandıran idealler, tercihler, değerini maksimize eden kararlar hayata geçirmeli ve bu mekaniz- lar arasındaki uyumsuzluk, etik kararlar ve davranışlarına yol almaya yönlendirmesi olarak maların yasal alt yapısı devlet olmayan davranışlar, elverişli gösteren inançlar ve kanaatlerdir. tanımlamaktadırlar. tarafından oluşturulmalıdır. olmayan ücret politikalar, zayıf Değerler standartlar olarak ifade Kurumsal yönetim için uygun yasal Kurumsal yapıların işleyebilmesi iletişim, değişimi uygulamada edilmesine rağmen, onlar emret- düzenlemelerin çıkarılması, için de eğitim kuruluşlarında ve iş yönetimin beceriksizliği, işgörenin mezler, olağanüstü bir şekilde performansa dayalı olarak üst yerlerinde (özellikle turizm sektö- yetersiz katılımı, rol çatışması, rol eylemlere yol gösterirler. Günü- yöneticilerin ücretlerinin belirlen- ründe) iş etiği bilincini aşılamak belirsizliği ve artan iş yükü sayıla- müzde başarılı organizasyonların mesi, yönetim kurulunun bağımsız için eğitim ve geliştirme program- bilir (Cartwright and Holmes, en belirgin özelliklerinden biri, olması ve bağımsız iç denetim ları uygulanmalıdır. 2006: 201; Eaton, 2000: 8; Guastel- tutarlı ve paylaşılmış değerler komitelerinin kurulması gerekir. lo et al., 1992: 37-48). Bu faktörler platformuyla çalışan işgörenlere Bu çalışma sadece konu teorik arasında en etkilisi psikolojik sahip olmalarıdır. Değerler, söz 13.Ombudsman açıdan ele almaktadır. Bu nedenle sözleşme ihlalidir. Psikolojik gibidir ve en uygun tarzda ihtiyatlı bulgularla desteklenmeyen çalış- Ombudsman, doğru süreçlerin ve sözleşme, bireyler ile organizas- tepkiyi göstermede işgörenlere yol madaki savlar bütün sektörler yönetimin gelişmesini destekler, yonları arasındaki karşılıklı, infor- gösterir. Değerler şirket kültürü- açısından genelleme doğru yakla- ancak herhangi bir bireyin savunu- mel ve örtülü beklentiler, vaatler nün temel ilkeleridir ve şirketteki şım olmayabilir. Bu nedenle iş etiği cusu veya işletmenin temsilcisi ve yükümlülüklerdir (Rouillard, herkesin tavrını yansıtan şirket ve kurumsal denetim ilişki üzerine olarak rol üstlenmemektedirler. 2003: 24). Psikolojik sözleşme karakterini temsil eder. Tom Peters saha araştırmalarına ihtiyaç vardır. Ombudsman; güvenilirlik, objektif- ihlali, işgörenin işverene azalan ve Bob Waterman dediği gibi lik ve eşitliği önemle vurgulayan, güvenini ifade eder ve etik yönden “Organizasyonlar değerlerle uygulama standartlarını tam önemli bir çelişkidir (Pugh et al., bezendiklerinde kurum olurlar, olarak tasarlayan bir kurumdur 2003: 202). aksi takdirde ruhsuz insana (Dunfee and Werhane, 1997: 8.Etik Kodların Oluşturulması benzerler” (Özgener, 2009: 189-195). Ombudsman, etiğin son 140-151). zamanlardaki önemli bir organıdır. Etik kodu, etik olmayan eylemlerin 11.Bilinçli Bir Örgüt Kültürünün Bu organ işletme içerisinde yolsuz- yanı sıra etik olduğu düşünülen Yaratılması luklar ve yanlışlarla ilgili iddiaları eylemleri kapsayan bir spesi�ik inceleme ve onları ortaya çıkarma raporlar dizisidir (Özgener, 2009: Örgüt kültürü; bir örgütün çevresi rolü üstlenmektedir (Navran, 157). Her sonucu ihtiva edecek bir tarafından algılanan kimliğidir. Dış 1992). kod geliştirmek mümkün değildir, uyum ve iç entegrasyon sorunlarıy-

yatırımları olan işletmelerin çıkmaktadır. Gerçekler beklentile- beceriler kazandırılması, toplumun Bazı �ilmlerin ilgili sahneleri ve alınması için yetkili otoritelerin ğını tehlikeye atacak uygulamalarda 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, adaletin dağıtımında bilgi iletimini karşısında örgütlü hareket etmek rüşvet, yolsuzluk ve nepotizm rin gerisinde kaldığında (reel sağlık planlamasına yardımcı olun- etiği; ekonomi ile etik arasında pazar payı, artan karlılık, yüksek nedeniyle çok fazla zarara uğradık- ücretlerin yükselmesini bekleyen ması), gazete haberleri kullanılabilir. bilgilendirilmesi sürecidir (Özge- bulunmak türünde etik dışı işlem ve 2000: 89; Stroh et al., 2002: 457). sağlayan temel araç olarak karşı- zorundadır. İtalyan Sosyolog hoşlanılmayan bir evlilik gibidir” işgücü verimliği, düşük işçilik mali- Tanınmış ve saygın kişiler konuş- ner, 2009: 164). eylemlere rastlanabilmektedir -Farklılıkların Yönetilmesi: 1996 mıza çıkmaktadır. İşgörenler, bu Gaetano Mosca’nın dediği gibi ları söylenebilir. bir ülkede ücretlerin düşmesi gibi), (Xiaoue, 1998: 1-8). Zira etik, yetleri, yeni müşteriler kazanmay- başarının kuralları bilinmediğinde • Kültür ve sanat faaliyetlerini macı olarak programa davet edile- ABD, İngiltere, Almanya gibi ülke- (Usta, 2012: 413). Bu eylemlerin yılından sonra uzun vadede gerekli süreçte başta negatif geribildirim- “örgütlenmiş bir azınlık, örgütlen- ekonomik hede�leri başarırken la sonuçlanabilmektedir. Toplum Son dönemlerde başta uluslararası veya çok hızlı değiştiğinde işgören- destekleyerek toplumsal yaşamı bilirler. Program, katılanları lerde birçok işletme şikayet ya da önüne geçmek için farklılıkların motivasyonun pozitif ayrımcılıkla ler olmak üzere açıklamalar yapma memiş veya dağınık bir çoğunluğa önemsiz bir araç olarak suiistimal artık işletmeler ve sendikalardan kuruluşlar olmak üzere birçok ülke ler mutsuz olmaktadır. Ne yazık ki, zenginleştirmek (örneğin, kütüp- ayrıcalıklı hissettirmeli ve etkile- ihbar hattı yerine “Diyalog”, “Ha- yönetimi etkin bir çözüm yolu olarak sağlanamayacağı görüşü kabul fırsatı da bulmaktadırlar. İşgören- hükmedebilir”. Sendikalar, örgütlü etmemelidir. Hukuk, etik ve vicdan hukuki sorumluluğu aşan etiksel yasa dışı ve etiğe aykırı faaliyetleri dünya böyle belirsizlikler ve hanelere, müzelere destek sağlan- melidir (TÜSİAD, 2009:106). berleşme Hattı”, “Açık Hat”, “Danış- sunulmaktadır. görmeye başlamış ve farklılıkları lerin pozitif geri bildirim sağlaması bir biçimde hareket ederek ve kuralları içerisinde işlemeyen bir ve gönüllü sorumluluklar üstlen- engelleyici politikalar izlemekte ve beklentisel açıklarla doludur. ması) Etik eğitiminin amacı; etik ikilem- ma Hattı” “Etik Güvenlik Ağı” ve 1980’li yıllarda işletme literatürü- yönetmeyi öğrenmenin ülkeleri için sürecin, eşitlik ve adalet ilkele- haklıdan yana tavır alarak güçlene- ekonomik sistem, sendikalar ve mesini talep etmektedir. Zira etik, yasal düzenlemeler çıkarmaktadır- Sektörde gelirin adil olmayan şekil- İKY uygulamaları etik davranışları ler ve çözümleriyle ilgili yasaların “Yardım Masası” gibi isimlendir- ne giren ve “işgücü farklılığı” üzeri- daha rekabetçi hale getireceği ri ve etik kodlara uygun olarak bilir. İşletmelerde kaynaklar ve işgörenler dahil bütün paydaşlar bir toplumun gelişmesi ve refahı lar. Uluslararası Saydamlık Örgüt de dağılımı pek çok etik sorunu da teşvik eden ve etik dışı davranışları ve yönetmeliklerin uygulama meler kullanılmıştır. Artık genel ne odaklanan farklılıkların yöneti- düşüncesi ön plana çıkmaya başla- gerçekleştirilmesi gerekir. Perfor- ödüller açısından adalet dağıtılır- açısından sorun yaratır. Özellikle için çok önemli bir unsurdur. İşgö- (2012)’nün Yolsuzluk Algılama beraberinde getirmektedir. da caydıran-cezalandıran nitelikte yollarını göstermek ve bütün işgö- yaklaşım ifşacıların kurumuna mi düşüncesinin gelişimi genelde mıştır (Kelly and Dobbin, 1998: mans değerlemede eğer çıktı ken “eşitlik”, “eşit paylaşım” ve modern dünya bir taraftan birçok renlerin üretkenliği artırılmak Endeksi’ne göre 174 ülke arasında olmalıdır. İşe alma ve işten çıkarma renler için güvenilir bir etik stan- bağlı kişiler olduğu ve ifşa etmenin üç aşamada ele alınmaktadır. Bu 970-973). tatmini veya karar tatmini önplan- “ihtiyaç” kuralı esas alınmaktadır. yönüyle belli etik anlayışlarının isteniyorsa etik kuralların kanun- 54’nci sırada bulunan Türkiye, bu Turizm işletmeleri çalışanlar süreçleri örgütün değerlerini dardı oluşturmaktır (Steinberg ve erdem olduğu yönündedir. Etik aşamalar (Donahue, 1998: 2); da ise dağıtım adaleti, sistem Bununla birlikte hangi kuralın varlığını gerektirmekte, bir taraf- lardan daha etkili olduğu söylene- yıl 53.sırada yer almıştır. Türki- açısından iş sağlığı ve güvenliği, paylaşan çalışanlar üzerinde odak- Austern, 1995: 160-162). Bir dene- ihlalleri bildirmeye olanak veren Farklılıkların yönetimi, herkesin tatmini amaçlanıyorsa işlem adale- dikkate alınacağı, sendikanın bir tan da bu anlayışları ciddiye alma- bilir. Konfüçyüs’ün dediği gibi sosyo-kültürel ve tarihi gelişmeler ye'nin yolsuzlukla mücadele puan ücret ve çalışma koşulları, örgüt- lanmalıdır. Örneğin; işe alım prose- tim sisteminin kurulması ya da sistemlerin kurulması ve işletilme- -Eşit İstihdam Fırsatı: Eşit İstih- potansiyelinden en yüksek düzey- ti ve eğer ilişki tatmini önemli ise baskı grubu olup olmamasına nın zeminlerini yıkmaktadır. “İnsanları yasa ve ceza ile yönetir- ve bireysel farklılıklara göre değiş- 49'dan 50'ye yükselmiştir. Bu lenme özgürlüğü ve toplu sözleşme dürleri, hem etik esaslara aykırı gözden geçirilmesi de, teknik ve si özellikle medya gibi kurum dışı dam Fırsatı, herkesin vası�larına de yararlanabilmek için tüm perso- etkileşim adaleti önem arz etmek- bağlıdır. Eşitlik kuralı; dağıtımın Çünkü toplumsal değişimin seniz, onlar bir daha belki yanlış mektedir. Yani “global düşün, yerel durum Türkiye’de hala ciddi hakkı, çevreyi koruma, çocuk işçi davranışların ne olduğunu tespit yöntemlerle ilgili öğelerin ötesine kuruluşlara ihbarlarda bulunulma- bağlı olarak istihdamda eşit fırsat- nelin farklılıklarının kabul gördü- tedir. Bu bağlamda özellikle işgörenlerin performanslarına ve etkisiyle önceleri kabul görmüş yapmayacaklar, ama şeref ve hareket et” stratejisi iş etiği açısın- yolsuzluk olduğuna işaret etmek- çalıştırma, ayrımcılık, yıldırma, edebilmeli, hem de işgücünden geçebilen bir eğitimi gerekli sına fırsat vermemek için önem- lara sahip olmasını ifade eder. Eşit ğü, kavrandığı ve önemsendiği işveren-işgören-sendika ilişkileri- katkılarına bağlı olmasıdır. Eşit bazı etik değerler, şimdi şiddetli bir utanma duygularına da sahip dan da geçerlidir. İş etiği sorunları- tedir. cinsel taciz, zorla çalıştırma gibi çalışma ortamında istenen etik kılmaktadır. senmeye başlanmıştır (TÜSİAD, istihdam fırsatı, sosyal adalet olumlu bir ortamın yaratılması ve nin kalitesinin artırılması isteni- paylaşım kuralında ise, ister hak şekilde sorgulanmaktadır. Bu olmayacaklardır. İnsanları erdem nın tespit edilmesinde global bir Uluslararası Saydamlık Örgütü etik sorunlara (Sayılı ve Kızıldağ, davranışlara önem verecek şekilde 3.Etik Denetimi 2009:104). öncülüne dayanmaktadır. Bu sürdürülmesi sürecidir (Pringle yorsa etkileşim adaleti özellikle etsin ister etmesin kazanımlar çerçevede çalışmanın amacı, işlet- ve etik kuralları ile yönetirseniz o anlayış benimsenebilir, ancak etik (2013)’ünün Yolsuzluk Algılama 2007: 235) etkili çözüm getirilmek yönlendirici olmalıdır (Sayılı ve bağlamda yasalar, ırk, din, yaş, and Scowcroft, 1996; 28-43). Bu önem arz eder. Örneğin; her hangi herkese eşit biçimde dağıtılır. melerde iş etiği hakkında bilgi zaman onlar hem utanma duygu- sorunlara yerel bir bakışı açısıyla Endeks’ine göre ise Danimarka ve isteniyorsa sistemle ilgili makro Kızıldağ, 2007: 244). Bazı işletme- Etik denetim, kanun, düzenleme ve Bazı durumlarda işgörenlerin ve cinsiyet, ülke orjini ve malüliyetten ortam, işgücünün herhangi bir bir ter�i kararından etkilenecek İhtiyaç kuralında ise işgörenlerin vermek ve etik-kurumsal denetim suna sahip olacaklar, hem de çözüm getirmek daha mantıklı Yeni Zelanda 91 puanla 'dünyanın yaklaşımlardan ziyade kişisel ve ler “işe alma” aşamasında adayları politikaların beyan ettiği standart- genel toplumun sağlık ve güvenli- dolayı istihdamda ayrımcılık yapıl- üyesini avantajlı veya dezavantajlı kişileri ve sendikayı önceden bilgi- ihtiyaçları dikkate alınarak yapıl- ilişkisini irdelemektir. doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” olacaktır. Çünkü iş etiğinde relati- mikro çözümler daha işlevsel ları karşılamayı amaç edinen uyma ğini korumak için sorun bildirme maması için çıkarılmaktadır konuma düşürmemeli ve tüm ekip lendirme yada sosyal duyarlılık maktadır (İçerli, 2010: 81 ve Yürür, en temiz ülkeleri' olarak gösteri- etik bir taramadan geçirmeye hayatidir. Zira birçok �inansal skan- (Donahue, 1998: 1-5). Eşit İstih- üyelerinin karşılıklı saygı çerçeve- projelerinden çalışanları haberdar 2012: 193). İŞ ETİĞİNİN ÖNEMİ (Özgener, 2009: 65). vist anlayış hızlı bir şekilde gelişi- lerken, bu ülkeleri Finlandiya, olabilir.. Buna ilaveten önceden var çalışmaktadır. Etik testinde yer denetiminin ötesinde kültürel mini sürdürmektedir. olan kuralları izleyerek “oyuncula- denetim ve sistem denetimi esas dal bu şekilde ortaya çıkarılmıştır. dam Fırsatının temel dayanağı sinde birbirine davranmasını etme bu türden yaklaşıma örnek Bütün örgütsel sistemler arasında -Toplam Kalite Yönetimi (TKY): İsveç, Norveç ve Singapur, İsviçre, alan ifadelerden bazıları aşağıda İşgörenin örgütü iyileştirme çabası kanunlardır ve benimseme mantığı sağlamalıdır. verilebilir. Son yıllarda iş etiğinin önem Hollanda, Avustralya, Kanada, rın oyunu” üzerinde odaklanmak, belirtilmektedir (TÜSİAD, almalıdır. Kültürel Denetim, işgö- ödüller, en güçlü olanıdır. Ödüller, Başarılı yöneticiler iş yaşamında Şayet global ölçekte faaliyet göste- olarak değerlendirilebilir. Bu açısından eşit istihdam fırsatı yasal kazanmasının temel nedenleri Lüksemburg, Almanya, İzlanda ve “oyunun kuralları” üzerinde 2009:107): renlerin ve öteki çıkar gruplarının Farklılıkların yönetimi, Amerikan 6.Örgütsel Ödül ve Kaynakların örgütün belirli değerleriyle tutarlı etik konusundaki tartışmaları bir ren işletmeler ve turizm işletmele- nedenle sorun bildirmede yanlış zorunluluktur (Kelly ve Dobbin, aşağıdaki gibi açıklanabilir: yoğunlaşmaktan daha etkili yakla- işletmenin standartları ve davranı- işletmelerinin ulaştığı en ileri Adil Dağıtılması olan, değerlerin ne olduğuyla ilgili tehdit veya zayı�lık olarak değil, ri toplumların etiksel, sosyal ve İngiltere izlemiştir. Bu yılki şım olmaktadır (Gilbert, 1999: İşgörenler mesai arkadaşlarının veya etiğe aykırı olan eylemleri 1998: 976). -Sosyal Sorumluluk Hareketi: 1960’lı günümüz endüstrilerinin mükem- kültürel farklılıklarını istismar endekste en düşük puanı (8 puan) 10-11). yanlış davranışlarını amirlerine şı hakkında ne düşündüklerini açığa çıkaranları ödüllendirmek düzeydir. American Airlines, İşçi-İşveren ilişkilerini düzenleyen güçlü birer hatırlatıcıdır. Bu konu- yıllardan sonra etik olarak iş görmek mellik ve yüksek kaliteye ulaşma ederlerse, bir takım etiksel ve elde eden Kuzey Kore ve Somali bildirmemelidir. araştırmaktadır. Bu denetimler, gerekir (Sims ve Keenan, 1999: -Pozitif Ayrımcılık: Pozitif ayrımcı- Coca-Cola, Procter&Gamble ve ve bu ilişkilerin sağlıklı bir biçimde daki endişe birçok işletmenin etik için kamuoyu baskısıyla gelişen çabalarının doğal bir uzantısı hukuki yaptırımlar ve sorunlarla 175'inciliği paylamıştır. Şeffa�lık İş etiği değerlerinin turizm sektö- bireyler, gruplar, birimler veya bir 137-151). Ancak dışsal sorun lık, nüfusun çoğunluğundan olma- Goodyear farklılıkların yönetimi yürütülmesini sağlayan sistem, programında çok sık karşılaşılan sosyal sorumluluk hareketi, işletme- şeklinde algılamaktadırlar. Özellik- karşılaşmaları kaçınılmazdır. Örgütü'nün endeksi, iktidarın ründe yaygınlaşması için aşağıdaki • İşgörenler, doğruluğuna ilişkin bütün olarak işletmelerin algılanan bildirme sistemi, hem işveren, hem yan belli insan gruplarına karşı konusunda önemli aşama kaydet- büyük ölçüde güç dengesi kurma bir durumdur. Etiğe uygun eylem- lerin iş etiğine daha fazla eğilmeleri- le TKY süreçlerinde en çok ihmal Elbette dünyanın farklı bölgelerin- kötüye kullanılması, gizli anlaşma- kurumsal denetim süreçleri izlene- kuşkuları olsa bile, amirlerinin önceliklerini ve etik etkinliğini sorunu bildiren, hem de diğer geçmişte yapılan ayrımcılığı tela�i mişlerdir (MacDonald, 1993: sürecidir. Devlet güç dengesi oluş- leri sergileyen işgörenleri ödüllen- ni zorunlu kılmıştır. (kıt kaynakların edilen temel unsurlardan biri iş de yatırımları olan işletmelerin lar ve rüşvetin dünyada toplumsal bilir: direkti�lerini yerine getirmelidir. değerlendirmektedir. Sistem Dene- çalışanlar açısından arzulanmayan etmek ve yanlışları düzeltmek için 22-26). Farklılıkların yönetimi, turmada ara bulucu ve kural dirmek önem arz etmektedir. Ödül- bilinçsizce kullanılması, kentleşme etiğidir. Etik değerler üzerine veya turizmcilerin, toplumların çözülmeye neden olduğuna vurgu 1.Etik Temelli İnsan Kaynakları • İşgörenlerin kimi zaman mesai timi ise, işletmenin örgütsel sistem sonuçlar doğurabileceği gerekçe- yasal, etiksel ve sosyal sorumlulu- insan sermayesi, kültürel sermaye, koyucu olmalıdır. Çalışanları lendirme, çalışanların motivasyo- sorunu ve çevre kirliliği gibi). odaklanmayan kalite programları sosyal norm ve beklentilerine her yapmaktadır. Yönetimi saatleri içinde bazı kişisel işlerini içerisinde etik ilkeleri ve süreçleri siyle pek tercih edilmemektedir. ğu esas almaktadır (Donahue, sosyal adalet, öğrenme ve sinerji destekleme amacının ortaya çıkar- nunu artırmakla birlikte çalışanla- başarılı bir şekilde yönetilemez. zaman cevap vermesi mümkün İŞ ETİĞİ VE KURUMSAL bütünleştirme derecesidir. Sistem Sorunu bildirenler işten çıkarılma, 1998: 3). Bu yasalar sayısal ölçüle- gibi unsurları kapsamaktadır dığı sendikalar, bireysel çalışma rın işe ve örgüte olan bağlılıklarını Sosyal sorumluluk; işletmelerin Doğru işgörenler bir işletmenin de yapmaları yadırganmamalıdır denetimi; etik denetimin en yeni re dayandırılmakta olup, daha (Kamp, 2003: 1-2). Farklılıkların artacak, çatışma, devamsızlık, geç olmayabilir. Ancak vurgulanması DENETİM İLİŞKİSİ tecrit, yıldırma, ter�i indirimi, ilişkilerinden doğan güç eşitsizliği- ÖZET GİRİŞ de özgürlük refah uğruna değil, faaliyetlerinden dolayı çevresinde - Etkin Paydaş Yönetimi: Paydaşlar, gereken nokta etik konuları relati- sahip olabileceği en iyi güvencedir • İşyerinden ayrılan kişinin artık türü olup kültürel denetimden önce temsil edilmedikleri istihdam yönetimi akademik ve örgütsel kalma, işten kaytarma ve iş yavaş- yarattığı olumlu veya olumsuz ister örgütün içinde isterse dışında ayrımcılık, misilleme, taciz gibi ni tela�i etmeyi ve üyelerinin özgürlük uğruna sınırlandırıldığı vist bir bakış açısıyla değerlendir- Etiğe uygun yönetim, etik ilkeleri ve onun geleceğinin teminatıdır. kurumuna karşı herhangi bir daha ileriye gitmektedir. Sistem alanlarında kadınların ve azınlıkla- ortamlardaki insan kaynakları latma gibi olumsuz davranışlarda u çalışmanın amacı, turizm işlet- Etik, insan refahını oluşturan etkileri bilinçli bir şekilde değer- olsun, örgütün faaliyetini etkileye- sorunlarla karşılaşmaktadırlar. ekonomik ve sosyal çıkarlarını zaman çalışma barışı daha kolay menin gerekliliğidir. ve hükümleri izleyen yönetimdir. Bu özellik, işin niteliklerinin yükümlülüğü kalmadığından eski denetimi, işletmeyi bir sistem Diğer çalışanlar da yapılacak rın temsil edilmesini artırmak için uzmanlarının düşüncelerini esas geliştirmeyi amaç edinmelidir. ortadan kalkacaktır (Sayılı ve Kızıl- melerin iş etiği hakkında bilgi unsurların neler olduğunu incele- mümkün olabilir (Baron, 1996: lendirip, olumsuz etkilere karşı bilen ve onun faaliyetlerinden Etiğe uygun davranan yöneticiler önemli bir parçası olarak görülme- kurumuna ilişkin bilgileri yeni olarak görür, bu sistem içerisinde- tasarlanmıştı (SHRM, 2004: 1; almaktadır. Benimseme mantığı dağ, 2007: 246). yen ve bunları teşvik etmek için önlem alması olarak tanımlanabi- etkilenen, yönetsel kararların - Ekonomik Skandallar ve Rüşvet: soruşturma ve denetimlerden vermek ve etik-kurumsal denetim 558). Öte yandan bazı bireylerin başarmaya yönelik isteğe sahip lidir. Etik temelli insan kaynakları işyerinde kullanmasında bir sorun ki öğeler ile sistemin işlediği çevre- Thomas, 1990: 107-117). Pozitif açısından farklılıkların yönetimi Pelit ve Arslantürk (2011: 168), gerekli davranış ve karar türlerini lir. Bir işletme belirli sosyal faali- sonuçlarında pay sahibi oldukları- İş etiği, hem işletme içi ilişkilerde rahatsız olabilir. İşgörenler arasın- Dayanışma prensibi gereği bütün ilişkisini incelemektir. Bu çalışma- kendi çıkarları doğrultusunda etik olmakla birlikte, onlar etik stan- yönetiminin bazı amaçları şu şekil- yoktur. nin kritik öğeleri arasındaki etik ayrımcılığın temel kaynağı karar- stratejik avantaj sağladığından turizm sektöründeki işgörenlerin açıklayan bir süreçtir (Hellrigel and yetlerde bulunduğu zaman ekono- nı düşünen bireyler veya gruplar hem de piyasalarda güvenin oluş- da güven sorunu yaşanabilir. işgörenlerin eşit muamele görmesi da etik kavramı, iş etiği kavramı ve değerleri görmezden gelmeleri dartlar, dürüstlük ve uygun süreç de ifade edilebilir (TÜSİAD, 2009: 2.Etik Eğitimi sorunları incelemektedir (Özgener, Ayrıca işletmelerin itibarları zede- nameler ve yasal düzenlemelerdir. kabul görmektedir ve proaktif bir yüksek orandaki işsizlik nedeniyle ve gerçek fırsat eşitliğinin sağlan- Slocum, 1986: 137). mik avantajlar sağlayabilir. Aksine, olarak ifade edilebilir. İşletme, ması için kritik faktörlerden 2009: 163). Benimseme mantığı açısından yaklaşımdır (Kelly and Dobbin, güçsüzleştiğine ve işgörenlerin önemi, iş etiği ve kurumsal denetim sosyal dayanışmayı olumsuz etkile- uzun dönemde topluma karşı sosyal faydayı arttırmak için ilgili biridir. Özellikle ABD’de Enron, içerisinde olmak şartıyla iş yapma- 54): lenebilir ve hatta işletmeye bu gibi ması için toplumda doğal becerile- Bireysel etik ise, toplumsal değerle- mektedir. Bu nedenle etiğin bir yı amaçlamaktadırlar. Bu yönetici- Etik eğitimi bir günlük ya da tek 4.Etik Hattı ve Sorun Bildirme pozitif ayrımcılık sözleşme gereği 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, değersiz bir takım kişiler gibi ilişkisi ve iş etiği değerlerinin sorumlu bir düşünce tarzıyla tüm paydaş gruplarının çıkarlarını İtalya’da Parmalat, İngiltere’de • Çalışanlarına adil davranmak ve durumlar mali külfet (satış gelirle- ri yetersiz olanlara ve dezavantajlı rin kişiye yansımasıdır (Çelik, vd., tutkal gibi toplumu bir arada tutan ler kâr elde etmeyi amaçlarken etik atışlık bir girişim olmamalıdır. Etik Sistemleri rinin düşmesi, kredi talebinin yasal zorunluluktur. Pozitif ayrım- 2000: 89). görüldüğüne, sendikal haklarının pozisyonda doğanlara daha fazla turizm sektöründe yaygınlaşması- gücünü kullanamayanlar, onu düşünmeli ve bunları dengelemeyi Brent Spar Petrol Kulesi Vakası, kariyerlerini geliştirmelerine cılık geçmişte yapılan yanlışları göz ardı edildiğine, iş akitlerinin 1998: 23-41). Etik bir kişisel vicdan içiçe geçmiş zarif anlaşmalar ve yasal yönleri dikkate alırlar. eğitimi aşırı sıklıkta olmamak reddi, tazminat vs) getirebilir. 5. Etik Değere Dayalı Perfor- önem verilmesi gerekir (Stackhou- na yönelik kurumsal denetim kaybetmeye mahkumdurlar. amaç edinmelidir. Etiğin toplumda Nijerya’da Shell, Afrika’da Nest- Etiğe uygun yönetimin gösterici yardımcı olmak, kaydıyla, belli bir süreklilik göster- Yetkisiz ihbar veya sorun bildirme düzeltmeyi esas almaktadır. Reak- tek tara�lı olarak düzenlendiğine meselesidir. İş yaşamında özgürlük bütünü olduğu da göz ardı edilme- mans Değerlendirme Süreci se et al., 1995: 229). Sosyal ve süreçleri ele alınmaktadır. Son olmadan bireysel etikten bahsedi- melidir. Etik bir toplumun dünyaya -Etiğin İyi İşle Özdeş Olması ve iş dünyasında amacı, “yaşamak le’nin Bebek Maması Vakası, Alas- ilkesi; “Eylem, karar ve davranışlar • Çalışanların aile hayatına saygılı meli ve ortak bir programın ötesin- sistemi (whistleblowing system); 4.Farklılıkların Yönetimi tif bir yaklaşımdır. Eşit istihdam vurgu yapmaktadır. Bu durum ekon olarak çalışmanın bazı kısıtları lemez. Bireyin yaptıklarının hesabı- açılan penceresidir. Düşüncesi: Günümüzde toplum ve değil, yaşatmaktır” (Güngör, 1995: ka’da Exxon Valdez Felaketi işlet- hem işletme, hemde ilgili bütün ve yardımcı olmak (örneğin, evlilik de, değişik kademelerdeki ve işletmede önemsiz olmayan, Genel olarak turizm işletmelerinde fırsatı gibi pozitif ayrımcılık da Performans değerlendirme süre- turizm ç 46-47). melerin stratejilerini belirleme ve tara�lar için doğru mu?” şeklinde- sorunları için rehberlik hizmeti pozisyonlardaki çalışanlar için yasaya aykırı, şüpheli ve yanlış sosyal adalet öncülüne dayanmak- cinde kullanılan performans olumsuz etkilemektedir. Bu neden- olduğu vurgulanmış ve gelecekte nı verebilmesi için belli ölçüde İş etiği, ekonomi ve iş dünyasının sendikalar, işletmelerin etiğe imaj oluşturma konusunda etik giden eylemlerin/uygulamaların çalışanlar arasında cinsiyet ve etnik tadır. İşgücü piyasasında azınlıkla- hede�leri tüm etik hede�ler ve le turizm işgörenleri açısından hem de adil fırsat eşitliği koşulu araştırma yapacaklara bazı öneriler özgürlük gereklidir. İş hayatında iş sağladığı olanaklar karşısında uygun bir tarzda işlerini yürütme -Globalleşme: Uluslararası ortam- sorunları ön plana çıkarmasına dir (Özgener, 2009: 109). sağlamak, anaokulu açmak), farklı programlar oluşturulmalıdır. düzeltilmesini sağlamak için işlet- ayırımcılık yapmak, tüm çalışanlara rın ve kadınların temsilini artırma amaçları destekleyici ve bunlarla kay Eğitimde tüm programların örnek- sunulmuştur. seçme, örgütlenme ve söz özgürlü- sağduyulu seçimler yapmaları için beklentisi içerisindedir (Özgener, larda etik gerçekten karmaşık bir neden olmuştur. Bu skandallar, Birçok sektörde olduğu gibi turizm • Toplumsal sorunlara duyarlı olmak ler içeren, zaman zaman görsel ve medeki eski veya mevcut bir üye ter�i konusunda eşit fırsatlar tanıma- üzerinde yoğunlaşmaktadır tutarlı olmalıdır. Bunun yanında ması önem arz ğü insan hakları kapsamında değer- bireylere yol gösteren kurallar, 2009: 56). Ayrıca bir referans konudur. Doğrusu iş etiği evrensel şirketlerin imajı üzerinde global sektöründe de güç servetle birlikte ve çözümü için katkıda bulunmak mak, çalışanların taciz edilmesi, iş düzeltilmelidir. Sosyal adalet teori- Anahtar Kelimeler: Turizm İşletme- lendirilmelidir. İşgörenler ve sendi- ilkeler, değerler ve davranışları olarak kabul edilen etiksel duruş, bir kavram değildir, coğra�i yerle- düzeyde olumsuz etki yaratmıştır. artma eğilimi gösterdiğinden, (örneğin, aile içi şiddet ile mücadele, canlı sunumlarla zenginleştirilmiş tarafından durumun kontrol altına yeri güvenliğini ve çalışanların sağlı- (SHRM, 2004: 2; Kelly and Dobbin, performans leri, İş Etiği, Kurumsal Denetim kalar açısından değerlendirildiğin- inceleyen bir disiplindir. Aslında “iş uzun vadede artan satışlar, artan şim, sosyal ve meslek grup, Ayrıca anti demokratik ülkelerde ekonomide büyük ayrılıklar ortaya engellilere destek olma, gençlere programlar olmasına çalışılmalıdır. SAYI 1 • 1 MART 2015 47 hoş görülebilme düzeyinin saptan- eksiklikler olabilir. Hatalı veya la başa çıkmayı öğrenen örgüt 14.Hükümet Düzenlemesi masıdır. Bununla beraber, “adil bir etiğe aykırı davranışa eğilimli üyeleri tarafından türetilen, keşfe- Etkin bir etik kodun olmaması toplum, herkesin eşit olduğu bir birey, her halükarda kodu dikkate dilen ve geliştirilen temel varsa- durumunda, endüstri çapında toplum değil, farklılıkların veya almayabilir. Bu yüzden son derece yımları kapsar. Her organizasyo- işgören-işveren ilişkilerini düzen- eşitsizliklerin savunulabildiği bir karışık ve kapsamlı düzenlemeler nun kendisine özgü kültür ve lenmesi, işletmelerin etiğe uygun toplumdur.” (Tsalikis and LaTour, üzerinde zaman harcanmamalıdır. değerler seti vardır. Kültür, organi- olmayan davranışlarının artması 1995: 51). Temiz bir toplum yarat- Bunun yerine yüksek performans zasyon üyelerinin anlayışını ele ve bunların incelenmesi gereksini- ma adına sendika üyeleri, tıpkı bir için gerekli olan daha açık stan- verir ve onların nasıl davranacak- mi nedeniyle kontrol mekanizması orkestradaki farklı insanların farklı dartlar belirlenmelidir. ları konusunda kurallar sağlar olarak hükümet düzenlemeleri enstrümanlar çalarak ahenkli bir 9.Tepe Yönetiminin Tutumu (Özgener, 2009: 149). Bu nedenle talep edilebilir (Beauchamp and bütünü oluşturması şeklinde faali- işletmelerin ekonomik ve sosyal Bowie, 1988: 129-131). yet göstermelidirler. Bir yöneticinin hatalı kararı veya performansı üzerinde önemli bir 7.Örgütsel Sinizmin Azaltılması etik olmayan bir davranışı, işlet- etkiye sahip olan örgüt kültürünün SONUÇ melerin imajını zedeleyebilir. Öte etik davranışı destekleyici rol Bu çalışmada iş etiği ve kurumsal Örgütsel sinizm; birinin çalıştığı yandan, bir yöneticinin çok önemli oynaması gerekir. denetim üzerinde durulmuştur. örgüte karşı negatif tutumu olarak ve kritik bir andaki etik yönden 12. Kurumsal Yönetim Günümüzde insanlığı etkileyen ifade edilir (Dean et al., 1998: 345). cesareti, bulunduğu işletmedeki birçok küresel krizin temelinde, İşgören sinizmi ise, bir işgörenin tüm etik olmayan davranış tema- OECD (1999)’e göre kurumsal etik liderliğin eksikliği yatmakta- işletme, yöneticiler, çalışma arka- yüllerinin önünü kesebilir. Bir rol yönetim; bir ülkenin ekonomik ve dır. Bu etik liderliğin eksikliğini, daşları ve diğer objelere karşı modeli olmak, doğru şeyi yapmak- sosyal kaynaklarında kullanılacak tavrını haklıdan yana koyan sendi- engellenme, güvensizlik, hayal tan daha fazlasını gerektirir. İşgö- olan güç ve yetkilerin belirlenmesi- kalar giderebilir. İş etiğinin sadece kırıklığı nedeniyle takındığı negatif renlerine doğru şeyi yaptırmaya dir. Cadbury (1992: 24) kurumsal kanunlarla düzenlenemeyeceğini tutum olarak tanımlanmaktadır yardımcı olmayı, işgörenleri ilham yönetimi; anonim şirketler için göz önüne alırsa, etiği destekleyici (Cartwright and Holmes, 2006: ettirmeyi, onların gri alanları yönetimin kontrol ve etkinliğini kurumsal mekanizmaların ortaya 200). İşgören sinizminin nedenleri tanımlamasına yardımcı olmayı ve artıran süreçler bütünü olarak konmasına ağırlık verilmelidir. olarak, psikolojik sözleşme ihlalle- endişelerine saygı göstermeyi de ifade eder. Dennis and McConell İşletmeler etik sorumluluğu çok ri, dengesiz güç dağılımı, işlem kapsar. (2003) ise Kurumsal yönetimi bir yüksek düzeyde harekete geçirmek adaletsizliği, çok uzun çalışma 10.Değer Yönetimi şirketin kendi çıkarlarını gözeten ve etik duyarlılık düzeyini yükselt- saatleri, yıldırma, etkin olmayan ve kontrol edenlerin şirketin mek için iç denetim mekanizmala- liderlik, yüksek yönetici ücretleri, Değerler, bireyin yaşamına anlam sahipleri ve paydaşlar için �irma rını (sorun bildirme, diyalog vs.) küçülme, politikalar ve uygulama- kazandıran idealler, tercihler, değerini maksimize eden kararlar hayata geçirmeli ve bu mekaniz- lar arasındaki uyumsuzluk, etik kararlar ve davranışlarına yol almaya yönlendirmesi olarak maların yasal alt yapısı devlet olmayan davranışlar, elverişli gösteren inançlar ve kanaatlerdir. tanımlamaktadırlar. tarafından oluşturulmalıdır. olmayan ücret politikalar, zayıf Değerler standartlar olarak ifade Kurumsal yönetim için uygun yasal Kurumsal yapıların işleyebilmesi iletişim, değişimi uygulamada edilmesine rağmen, onlar emret- düzenlemelerin çıkarılması, için de eğitim kuruluşlarında ve iş yönetimin beceriksizliği, işgörenin mezler, olağanüstü bir şekilde performansa dayalı olarak üst yerlerinde (özellikle turizm sektö- yetersiz katılımı, rol çatışması, rol eylemlere yol gösterirler. Günü- yöneticilerin ücretlerinin belirlen- ründe) iş etiği bilincini aşılamak belirsizliği ve artan iş yükü sayıla- müzde başarılı organizasyonların mesi, yönetim kurulunun bağımsız için eğitim ve geliştirme program- bilir (Cartwright and Holmes, en belirgin özelliklerinden biri, olması ve bağımsız iç denetim ları uygulanmalıdır. 2006: 201; Eaton, 2000: 8; Guastel- tutarlı ve paylaşılmış değerler komitelerinin kurulması gerekir. lo et al., 1992: 37-48). Bu faktörler platformuyla çalışan işgörenlere Bu çalışma sadece konu teorik arasında en etkilisi psikolojik sahip olmalarıdır. Değerler, söz 13.Ombudsman açıdan ele almaktadır. Bu nedenle sözleşme ihlalidir. Psikolojik gibidir ve en uygun tarzda ihtiyatlı bulgularla desteklenmeyen çalış- Ombudsman, doğru süreçlerin ve sözleşme, bireyler ile organizas- tepkiyi göstermede işgörenlere yol madaki savlar bütün sektörler yönetimin gelişmesini destekler, yonları arasındaki karşılıklı, infor- gösterir. Değerler şirket kültürü- açısından genelleme doğru yakla- ancak herhangi bir bireyin savunu- mel ve örtülü beklentiler, vaatler nün temel ilkeleridir ve şirketteki şım olmayabilir. Bu nedenle iş etiği cusu veya işletmenin temsilcisi ve yükümlülüklerdir (Rouillard, herkesin tavrını yansıtan şirket ve kurumsal denetim ilişki üzerine olarak rol üstlenmemektedirler. 2003: 24). Psikolojik sözleşme karakterini temsil eder. Tom Peters saha araştırmalarına ihtiyaç vardır. Ombudsman; güvenilirlik, objektif- ihlali, işgörenin işverene azalan ve Bob Waterman dediği gibi lik ve eşitliği önemle vurgulayan, güvenini ifade eder ve etik yönden “Organizasyonlar değerlerle uygulama standartlarını tam önemli bir çelişkidir (Pugh et al., bezendiklerinde kurum olurlar, olarak tasarlayan bir kurumdur 2003: 202). aksi takdirde ruhsuz insana (Dunfee and Werhane, 1997: 8.Etik Kodların Oluşturulması benzerler” (Özgener, 2009: 189-195). Ombudsman, etiğin son 140-151). zamanlardaki önemli bir organıdır. Etik kodu, etik olmayan eylemlerin 11.Bilinçli Bir Örgüt Kültürünün Bu organ işletme içerisinde yolsuz- yanı sıra etik olduğu düşünülen Yaratılması luklar ve yanlışlarla ilgili iddiaları eylemleri kapsayan bir spesi�ik inceleme ve onları ortaya çıkarma raporlar dizisidir (Özgener, 2009: Örgüt kültürü; bir örgütün çevresi rolü üstlenmektedir (Navran, 157). Her sonucu ihtiva edecek bir tarafından algılanan kimliğidir. Dış 1992). kod geliştirmek mümkün değildir, uyum ve iç entegrasyon sorunlarıy-

yatırımları olan işletmelerin çıkmaktadır. Gerçekler beklentile- beceriler kazandırılması, toplumun Bazı �ilmlerin ilgili sahneleri ve alınması için yetkili otoritelerin ğını tehlikeye atacak uygulamalarda 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, adaletin dağıtımında bilgi iletimini karşısında örgütlü hareket etmek rüşvet, yolsuzluk ve nepotizm rin gerisinde kaldığında (reel sağlık planlamasına yardımcı olun- etiği; ekonomi ile etik arasında pazar payı, artan karlılık, yüksek nedeniyle çok fazla zarara uğradık- ücretlerin yükselmesini bekleyen ması), gazete haberleri kullanılabilir. bilgilendirilmesi sürecidir (Özge- bulunmak türünde etik dışı işlem ve 2000: 89; Stroh et al., 2002: 457). sağlayan temel araç olarak karşı- zorundadır. İtalyan Sosyolog hoşlanılmayan bir evlilik gibidir” işgücü verimliği, düşük işçilik mali- Tanınmış ve saygın kişiler konuş- ner, 2009: 164). eylemlere rastlanabilmektedir -Farklılıkların Yönetilmesi: 1996 mıza çıkmaktadır. İşgörenler, bu Gaetano Mosca’nın dediği gibi ları söylenebilir. bir ülkede ücretlerin düşmesi gibi), (Xiaoue, 1998: 1-8). Zira etik, yetleri, yeni müşteriler kazanmay- başarının kuralları bilinmediğinde • Kültür ve sanat faaliyetlerini macı olarak programa davet edile- ABD, İngiltere, Almanya gibi ülke- (Usta, 2012: 413). Bu eylemlerin yılından sonra uzun vadede gerekli süreçte başta negatif geribildirim- “örgütlenmiş bir azınlık, örgütlen- ekonomik hede�leri başarırken la sonuçlanabilmektedir. Toplum Son dönemlerde başta uluslararası veya çok hızlı değiştiğinde işgören- destekleyerek toplumsal yaşamı bilirler. Program, katılanları lerde birçok işletme şikayet ya da önüne geçmek için farklılıkların motivasyonun pozitif ayrımcılıkla ler olmak üzere açıklamalar yapma memiş veya dağınık bir çoğunluğa önemsiz bir araç olarak suiistimal artık işletmeler ve sendikalardan kuruluşlar olmak üzere birçok ülke ler mutsuz olmaktadır. Ne yazık ki, zenginleştirmek (örneğin, kütüp- ayrıcalıklı hissettirmeli ve etkile- ihbar hattı yerine “Diyalog”, “Ha- yönetimi etkin bir çözüm yolu olarak sağlanamayacağı görüşü kabul fırsatı da bulmaktadırlar. İşgören- hükmedebilir”. Sendikalar, örgütlü etmemelidir. Hukuk, etik ve vicdan hukuki sorumluluğu aşan etiksel yasa dışı ve etiğe aykırı faaliyetleri dünya böyle belirsizlikler ve hanelere, müzelere destek sağlan- melidir (TÜSİAD, 2009:106). berleşme Hattı”, “Açık Hat”, “Danış- sunulmaktadır. görmeye başlamış ve farklılıkları lerin pozitif geri bildirim sağlaması bir biçimde hareket ederek ve kuralları içerisinde işlemeyen bir ve gönüllü sorumluluklar üstlen- engelleyici politikalar izlemekte ve beklentisel açıklarla doludur. ması) Etik eğitiminin amacı; etik ikilem- ma Hattı” “Etik Güvenlik Ağı” ve 1980’li yıllarda işletme literatürü- yönetmeyi öğrenmenin ülkeleri için sürecin, eşitlik ve adalet ilkele- haklıdan yana tavır alarak güçlene- ekonomik sistem, sendikalar ve mesini talep etmektedir. Zira etik, yasal düzenlemeler çıkarmaktadır- Sektörde gelirin adil olmayan şekil- İKY uygulamaları etik davranışları ler ve çözümleriyle ilgili yasaların “Yardım Masası” gibi isimlendir- ne giren ve “işgücü farklılığı” üzeri- daha rekabetçi hale getireceği ri ve etik kodlara uygun olarak bilir. İşletmelerde kaynaklar ve işgörenler dahil bütün paydaşlar bir toplumun gelişmesi ve refahı lar. Uluslararası Saydamlık Örgüt de dağılımı pek çok etik sorunu da teşvik eden ve etik dışı davranışları ve yönetmeliklerin uygulama meler kullanılmıştır. Artık genel ne odaklanan farklılıkların yöneti- düşüncesi ön plana çıkmaya başla- gerçekleştirilmesi gerekir. Perfor- ödüller açısından adalet dağıtılır- açısından sorun yaratır. Özellikle için çok önemli bir unsurdur. İşgö- (2012)’nün Yolsuzluk Algılama beraberinde getirmektedir. da caydıran-cezalandıran nitelikte yollarını göstermek ve bütün işgö- yaklaşım ifşacıların kurumuna mi düşüncesinin gelişimi genelde mıştır (Kelly and Dobbin, 1998: mans değerlemede eğer çıktı ken “eşitlik”, “eşit paylaşım” ve modern dünya bir taraftan birçok renlerin üretkenliği artırılmak Endeksi’ne göre 174 ülke arasında olmalıdır. İşe alma ve işten çıkarma renler için güvenilir bir etik stan- bağlı kişiler olduğu ve ifşa etmenin üç aşamada ele alınmaktadır. Bu 970-973). tatmini veya karar tatmini önplan- “ihtiyaç” kuralı esas alınmaktadır. yönüyle belli etik anlayışlarının isteniyorsa etik kuralların kanun- 54’nci sırada bulunan Türkiye, bu Turizm işletmeleri çalışanlar süreçleri örgütün değerlerini dardı oluşturmaktır (Steinberg ve erdem olduğu yönündedir. Etik aşamalar (Donahue, 1998: 2); da ise dağıtım adaleti, sistem Bununla birlikte hangi kuralın varlığını gerektirmekte, bir taraf- lardan daha etkili olduğu söylene- yıl 53.sırada yer almıştır. Türki- açısından iş sağlığı ve güvenliği, paylaşan çalışanlar üzerinde odak- Austern, 1995: 160-162). Bir dene- ihlalleri bildirmeye olanak veren Farklılıkların yönetimi, herkesin tatmini amaçlanıyorsa işlem adale- dikkate alınacağı, sendikanın bir tan da bu anlayışları ciddiye alma- bilir. Konfüçyüs’ün dediği gibi sosyo-kültürel ve tarihi gelişmeler ye'nin yolsuzlukla mücadele puan ücret ve çalışma koşulları, örgüt- lanmalıdır. Örneğin; işe alım prose- tim sisteminin kurulması ya da sistemlerin kurulması ve işletilme- -Eşit İstihdam Fırsatı: Eşit İstih- potansiyelinden en yüksek düzey- ti ve eğer ilişki tatmini önemli ise baskı grubu olup olmamasına nın zeminlerini yıkmaktadır. “İnsanları yasa ve ceza ile yönetir- ve bireysel farklılıklara göre değiş- 49'dan 50'ye yükselmiştir. Bu lenme özgürlüğü ve toplu sözleşme dürleri, hem etik esaslara aykırı gözden geçirilmesi de, teknik ve si özellikle medya gibi kurum dışı dam Fırsatı, herkesin vası�larına de yararlanabilmek için tüm perso- etkileşim adaleti önem arz etmek- bağlıdır. Eşitlik kuralı; dağıtımın Çünkü toplumsal değişimin seniz, onlar bir daha belki yanlış mektedir. Yani “global düşün, yerel durum Türkiye’de hala ciddi hakkı, çevreyi koruma, çocuk işçi davranışların ne olduğunu tespit yöntemlerle ilgili öğelerin ötesine kuruluşlara ihbarlarda bulunulma- bağlı olarak istihdamda eşit fırsat- nelin farklılıklarının kabul gördü- tedir. Bu bağlamda özellikle işgörenlerin performanslarına ve etkisiyle önceleri kabul görmüş yapmayacaklar, ama şeref ve hareket et” stratejisi iş etiği açısın- yolsuzluk olduğuna işaret etmek- çalıştırma, ayrımcılık, yıldırma, edebilmeli, hem de işgücünden geçebilen bir eğitimi gerekli sına fırsat vermemek için önem- lara sahip olmasını ifade eder. Eşit ğü, kavrandığı ve önemsendiği işveren-işgören-sendika ilişkileri- katkılarına bağlı olmasıdır. Eşit bazı etik değerler, şimdi şiddetli bir utanma duygularına da sahip dan da geçerlidir. İş etiği sorunları- tedir. cinsel taciz, zorla çalıştırma gibi çalışma ortamında istenen etik kılmaktadır. senmeye başlanmıştır (TÜSİAD, istihdam fırsatı, sosyal adalet olumlu bir ortamın yaratılması ve nin kalitesinin artırılması isteni- paylaşım kuralında ise, ister hak şekilde sorgulanmaktadır. Bu olmayacaklardır. İnsanları erdem nın tespit edilmesinde global bir Uluslararası Saydamlık Örgütü etik sorunlara (Sayılı ve Kızıldağ, davranışlara önem verecek şekilde 3.Etik Denetimi 2009:104). öncülüne dayanmaktadır. Bu sürdürülmesi sürecidir (Pringle yorsa etkileşim adaleti özellikle etsin ister etmesin kazanımlar çerçevede çalışmanın amacı, işlet- ve etik kuralları ile yönetirseniz o anlayış benimsenebilir, ancak etik (2013)’ünün Yolsuzluk Algılama 2007: 235) etkili çözüm getirilmek yönlendirici olmalıdır (Sayılı ve bağlamda yasalar, ırk, din, yaş, and Scowcroft, 1996; 28-43). Bu önem arz eder. Örneğin; her hangi herkese eşit biçimde dağıtılır. melerde iş etiği hakkında bilgi zaman onlar hem utanma duygu- sorunlara yerel bir bakışı açısıyla Endeks’ine göre ise Danimarka ve isteniyorsa sistemle ilgili makro Kızıldağ, 2007: 244). Bazı işletme- Etik denetim, kanun, düzenleme ve Bazı durumlarda işgörenlerin ve cinsiyet, ülke orjini ve malüliyetten ortam, işgücünün herhangi bir bir ter�i kararından etkilenecek İhtiyaç kuralında ise işgörenlerin vermek ve etik-kurumsal denetim suna sahip olacaklar, hem de çözüm getirmek daha mantıklı Yeni Zelanda 91 puanla 'dünyanın yaklaşımlardan ziyade kişisel ve ler “işe alma” aşamasında adayları politikaların beyan ettiği standart- genel toplumun sağlık ve güvenli- dolayı istihdamda ayrımcılık yapıl- üyesini avantajlı veya dezavantajlı kişileri ve sendikayı önceden bilgi- ihtiyaçları dikkate alınarak yapıl- ilişkisini irdelemektir. doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” olacaktır. Çünkü iş etiğinde relati- mikro çözümler daha işlevsel ları karşılamayı amaç edinen uyma ğini korumak için sorun bildirme maması için çıkarılmaktadır konuma düşürmemeli ve tüm ekip lendirme yada sosyal duyarlılık maktadır (İçerli, 2010: 81 ve Yürür, en temiz ülkeleri' olarak gösteri- etik bir taramadan geçirmeye hayatidir. Zira birçok �inansal skan- (Donahue, 1998: 1-5). Eşit İstih- üyelerinin karşılıklı saygı çerçeve- projelerinden çalışanları haberdar 2012: 193). İŞ ETİĞİNİN ÖNEMİ (Özgener, 2009: 65). vist anlayış hızlı bir şekilde gelişi- lerken, bu ülkeleri Finlandiya, olabilir.. Buna ilaveten önceden var çalışmaktadır. Etik testinde yer denetiminin ötesinde kültürel mini sürdürmektedir. olan kuralları izleyerek “oyuncula- denetim ve sistem denetimi esas dal bu şekilde ortaya çıkarılmıştır. dam Fırsatının temel dayanağı sinde birbirine davranmasını etme bu türden yaklaşıma örnek Bütün örgütsel sistemler arasında -Toplam Kalite Yönetimi (TKY): İsveç, Norveç ve Singapur, İsviçre, alan ifadelerden bazıları aşağıda İşgörenin örgütü iyileştirme çabası kanunlardır ve benimseme mantığı sağlamalıdır. verilebilir. Son yıllarda iş etiğinin önem Hollanda, Avustralya, Kanada, rın oyunu” üzerinde odaklanmak, belirtilmektedir (TÜSİAD, almalıdır. Kültürel Denetim, işgö- ödüller, en güçlü olanıdır. Ödüller, Başarılı yöneticiler iş yaşamında Şayet global ölçekte faaliyet göste- olarak değerlendirilebilir. Bu açısından eşit istihdam fırsatı yasal kazanmasının temel nedenleri Lüksemburg, Almanya, İzlanda ve “oyunun kuralları” üzerinde 2009:107): renlerin ve öteki çıkar gruplarının Farklılıkların yönetimi, Amerikan 6.Örgütsel Ödül ve Kaynakların örgütün belirli değerleriyle tutarlı etik konusundaki tartışmaları bir ren işletmeler ve turizm işletmele- nedenle sorun bildirmede yanlış zorunluluktur (Kelly ve Dobbin, aşağıdaki gibi açıklanabilir: yoğunlaşmaktan daha etkili yakla- işletmenin standartları ve davranı- işletmelerinin ulaştığı en ileri Adil Dağıtılması olan, değerlerin ne olduğuyla ilgili tehdit veya zayı�lık olarak değil, ri toplumların etiksel, sosyal ve İngiltere izlemiştir. Bu yılki şım olmaktadır (Gilbert, 1999: İşgörenler mesai arkadaşlarının veya etiğe aykırı olan eylemleri 1998: 976). -Sosyal Sorumluluk Hareketi: 1960’lı günümüz endüstrilerinin mükem- kültürel farklılıklarını istismar endekste en düşük puanı (8 puan) 10-11). yanlış davranışlarını amirlerine şı hakkında ne düşündüklerini açığa çıkaranları ödüllendirmek düzeydir. American Airlines, İşçi-İşveren ilişkilerini düzenleyen güçlü birer hatırlatıcıdır. Bu konu- yıllardan sonra etik olarak iş görmek mellik ve yüksek kaliteye ulaşma ederlerse, bir takım etiksel ve elde eden Kuzey Kore ve Somali bildirmemelidir. araştırmaktadır. Bu denetimler, gerekir (Sims ve Keenan, 1999: -Pozitif Ayrımcılık: Pozitif ayrımcı- Coca-Cola, Procter&Gamble ve ve bu ilişkilerin sağlıklı bir biçimde daki endişe birçok işletmenin etik için kamuoyu baskısıyla gelişen çabalarının doğal bir uzantısı hukuki yaptırımlar ve sorunlarla 175'inciliği paylamıştır. Şeffa�lık İş etiği değerlerinin turizm sektö- bireyler, gruplar, birimler veya bir 137-151). Ancak dışsal sorun lık, nüfusun çoğunluğundan olma- Goodyear farklılıkların yönetimi yürütülmesini sağlayan sistem, programında çok sık karşılaşılan sosyal sorumluluk hareketi, işletme- şeklinde algılamaktadırlar. Özellik- karşılaşmaları kaçınılmazdır. Örgütü'nün endeksi, iktidarın ründe yaygınlaşması için aşağıdaki • İşgörenler, doğruluğuna ilişkin bütün olarak işletmelerin algılanan bildirme sistemi, hem işveren, hem yan belli insan gruplarına karşı konusunda önemli aşama kaydet- büyük ölçüde güç dengesi kurma bir durumdur. Etiğe uygun eylem- lerin iş etiğine daha fazla eğilmeleri- le TKY süreçlerinde en çok ihmal Elbette dünyanın farklı bölgelerin- kötüye kullanılması, gizli anlaşma- kurumsal denetim süreçleri izlene- kuşkuları olsa bile, amirlerinin önceliklerini ve etik etkinliğini sorunu bildiren, hem de diğer geçmişte yapılan ayrımcılığı tela�i mişlerdir (MacDonald, 1993: sürecidir. Devlet güç dengesi oluş- leri sergileyen işgörenleri ödüllen- ni zorunlu kılmıştır. (kıt kaynakların edilen temel unsurlardan biri iş de yatırımları olan işletmelerin lar ve rüşvetin dünyada toplumsal bilir: direkti�lerini yerine getirmelidir. değerlendirmektedir. Sistem Dene- çalışanlar açısından arzulanmayan etmek ve yanlışları düzeltmek için 22-26). Farklılıkların yönetimi, turmada ara bulucu ve kural dirmek önem arz etmektedir. Ödül- bilinçsizce kullanılması, kentleşme etiğidir. Etik değerler üzerine veya turizmcilerin, toplumların çözülmeye neden olduğuna vurgu 1.Etik Temelli İnsan Kaynakları • İşgörenlerin kimi zaman mesai timi ise, işletmenin örgütsel sistem sonuçlar doğurabileceği gerekçe- yasal, etiksel ve sosyal sorumlulu- insan sermayesi, kültürel sermaye, koyucu olmalıdır. Çalışanları lendirme, çalışanların motivasyo- sorunu ve çevre kirliliği gibi). odaklanmayan kalite programları sosyal norm ve beklentilerine her yapmaktadır. Yönetimi saatleri içinde bazı kişisel işlerini içerisinde etik ilkeleri ve süreçleri siyle pek tercih edilmemektedir. ğu esas almaktadır (Donahue, sosyal adalet, öğrenme ve sinerji destekleme amacının ortaya çıkar- nunu artırmakla birlikte çalışanla- başarılı bir şekilde yönetilemez. zaman cevap vermesi mümkün İŞ ETİĞİ VE KURUMSAL bütünleştirme derecesidir. Sistem Sorunu bildirenler işten çıkarılma, 1998: 3). Bu yasalar sayısal ölçüle- gibi unsurları kapsamaktadır dığı sendikalar, bireysel çalışma rın işe ve örgüte olan bağlılıklarını Sosyal sorumluluk; işletmelerin Doğru işgörenler bir işletmenin de yapmaları yadırganmamalıdır denetimi; etik denetimin en yeni re dayandırılmakta olup, daha (Kamp, 2003: 1-2). Farklılıkların artacak, çatışma, devamsızlık, geç olmayabilir. Ancak vurgulanması DENETİM İLİŞKİSİ tecrit, yıldırma, ter�i indirimi, ilişkilerinden doğan güç eşitsizliği- ÖZET GİRİŞ de özgürlük refah uğruna değil, faaliyetlerinden dolayı çevresinde - Etkin Paydaş Yönetimi: Paydaşlar, gereken nokta etik konuları relati- sahip olabileceği en iyi güvencedir • İşyerinden ayrılan kişinin artık türü olup kültürel denetimden önce temsil edilmedikleri istihdam yönetimi akademik ve örgütsel kalma, işten kaytarma ve iş yavaş- yarattığı olumlu veya olumsuz ister örgütün içinde isterse dışında ayrımcılık, misilleme, taciz gibi ni tela�i etmeyi ve üyelerinin özgürlük uğruna sınırlandırıldığı vist bir bakış açısıyla değerlendir- Etiğe uygun yönetim, etik ilkeleri ve onun geleceğinin teminatıdır. kurumuna karşı herhangi bir daha ileriye gitmektedir. Sistem alanlarında kadınların ve azınlıkla- ortamlardaki insan kaynakları latma gibi olumsuz davranışlarda u çalışmanın amacı, turizm işlet- Etik, insan refahını oluşturan etkileri bilinçli bir şekilde değer- olsun, örgütün faaliyetini etkileye- sorunlarla karşılaşmaktadırlar. ekonomik ve sosyal çıkarlarını zaman çalışma barışı daha kolay menin gerekliliğidir. ve hükümleri izleyen yönetimdir. Bu özellik, işin niteliklerinin yükümlülüğü kalmadığından eski denetimi, işletmeyi bir sistem Diğer çalışanlar da yapılacak rın temsil edilmesini artırmak için uzmanlarının düşüncelerini esas geliştirmeyi amaç edinmelidir. ortadan kalkacaktır (Sayılı ve Kızıl- melerin iş etiği hakkında bilgi unsurların neler olduğunu incele- mümkün olabilir (Baron, 1996: lendirip, olumsuz etkilere karşı bilen ve onun faaliyetlerinden Etiğe uygun davranan yöneticiler önemli bir parçası olarak görülme- kurumuna ilişkin bilgileri yeni olarak görür, bu sistem içerisinde- tasarlanmıştı (SHRM, 2004: 1; almaktadır. Benimseme mantığı dağ, 2007: 246). yen ve bunları teşvik etmek için önlem alması olarak tanımlanabi- etkilenen, yönetsel kararların - Ekonomik Skandallar ve Rüşvet: soruşturma ve denetimlerden vermek ve etik-kurumsal denetim 558). Öte yandan bazı bireylerin başarmaya yönelik isteğe sahip lidir. Etik temelli insan kaynakları işyerinde kullanmasında bir sorun ki öğeler ile sistemin işlediği çevre- Thomas, 1990: 107-117). Pozitif açısından farklılıkların yönetimi Pelit ve Arslantürk (2011: 168), gerekli davranış ve karar türlerini lir. Bir işletme belirli sosyal faali- sonuçlarında pay sahibi oldukları- İş etiği, hem işletme içi ilişkilerde rahatsız olabilir. İşgörenler arasın- Dayanışma prensibi gereği bütün ilişkisini incelemektir. Bu çalışma- kendi çıkarları doğrultusunda etik olmakla birlikte, onlar etik stan- yönetiminin bazı amaçları şu şekil- yoktur. nin kritik öğeleri arasındaki etik ayrımcılığın temel kaynağı karar- stratejik avantaj sağladığından turizm sektöründeki işgörenlerin açıklayan bir süreçtir (Hellrigel and yetlerde bulunduğu zaman ekono- nı düşünen bireyler veya gruplar hem de piyasalarda güvenin oluş- da güven sorunu yaşanabilir. işgörenlerin eşit muamele görmesi da etik kavramı, iş etiği kavramı ve değerleri görmezden gelmeleri dartlar, dürüstlük ve uygun süreç de ifade edilebilir (TÜSİAD, 2009: 2.Etik Eğitimi sorunları incelemektedir (Özgener, Ayrıca işletmelerin itibarları zede- nameler ve yasal düzenlemelerdir. kabul görmektedir ve proaktif bir yüksek orandaki işsizlik nedeniyle ve gerçek fırsat eşitliğinin sağlan- Slocum, 1986: 137). mik avantajlar sağlayabilir. Aksine, olarak ifade edilebilir. İşletme, ması için kritik faktörlerden 2009: 163). Benimseme mantığı açısından yaklaşımdır (Kelly and Dobbin, güçsüzleştiğine ve işgörenlerin önemi, iş etiği ve kurumsal denetim sosyal dayanışmayı olumsuz etkile- uzun dönemde topluma karşı sosyal faydayı arttırmak için ilgili biridir. Özellikle ABD’de Enron, içerisinde olmak şartıyla iş yapma- 54): lenebilir ve hatta işletmeye bu gibi ması için toplumda doğal becerile- Bireysel etik ise, toplumsal değerle- mektedir. Bu nedenle etiğin bir yı amaçlamaktadırlar. Bu yönetici- Etik eğitimi bir günlük ya da tek 4.Etik Hattı ve Sorun Bildirme pozitif ayrımcılık sözleşme gereği 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, değersiz bir takım kişiler gibi ilişkisi ve iş etiği değerlerinin sorumlu bir düşünce tarzıyla tüm paydaş gruplarının çıkarlarını İtalya’da Parmalat, İngiltere’de • Çalışanlarına adil davranmak ve durumlar mali külfet (satış gelirle- ri yetersiz olanlara ve dezavantajlı rin kişiye yansımasıdır (Çelik, vd., tutkal gibi toplumu bir arada tutan ler kâr elde etmeyi amaçlarken etik atışlık bir girişim olmamalıdır. Etik Sistemleri rinin düşmesi, kredi talebinin yasal zorunluluktur. Pozitif ayrım- 2000: 89). görüldüğüne, sendikal haklarının pozisyonda doğanlara daha fazla turizm sektöründe yaygınlaşması- gücünü kullanamayanlar, onu düşünmeli ve bunları dengelemeyi Brent Spar Petrol Kulesi Vakası, kariyerlerini geliştirmelerine cılık geçmişte yapılan yanlışları 1998: 23-41). Etik bir kişisel vicdan içiçe geçmiş zarif anlaşmalar ve yasal yönleri dikkate alırlar. yardımcı olmak, eğitimi aşırı sıklıkta olmamak reddi, tazminat vs) getirebilir. 5. Etik Değere Dayalı Perfor- göz ardı edildiğine, iş akitlerinin önem verilmesi gerekir (Stackhou- na yönelik kurumsal denetim kaybetmeye mahkumdurlar. amaç edinmelidir. Etiğin toplumda Nijerya’da Shell, Afrika’da Nest- Etiğe uygun yönetimin gösterici kaydıyla, belli bir süreklilik göster- Yetkisiz ihbar veya sorun bildirme düzeltmeyi esas almaktadır. Reak- tek tara�lı olarak düzenlendiğine meselesidir. İş yaşamında özgürlük bütünü olduğu da göz ardı edilme- mans Değerlendirme Süreci se et al., 1995: 229). Sosyal ve süreçleri ele alınmaktadır. Son olmadan bireysel etikten bahsedi- melidir. Etik bir toplumun dünyaya -Etiğin İyi İşle Özdeş Olması ve iş dünyasında amacı, “yaşamak le’nin Bebek Maması Vakası, Alas- ilkesi; “Eylem, karar ve davranışlar • Çalışanların aile hayatına saygılı meli ve ortak bir programın ötesin- sistemi (whistleblowing system); 4.Farklılıkların Yönetimi tif bir yaklaşımdır. Eşit istihdam vurgu yapmaktadır. Bu durum ekon olarak çalışmanın bazı kısıtları lemez. Bireyin yaptıklarının hesabı- açılan penceresidir. Düşüncesi: Günümüzde toplum ve değil, yaşatmaktır” (Güngör, 1995: ka’da Exxon Valdez Felaketi işlet- hem işletme, hemde ilgili bütün ve yardımcı olmak (örneğin, evlilik de, değişik kademelerdeki ve işletmede önemsiz olmayan, Genel olarak turizm işletmelerinde fırsatı gibi pozitif ayrımcılık da Performans değerlendirme süre- turizm ç 46-47). melerin stratejilerini belirleme ve tara�lar için doğru mu?” şeklinde- sorunları için rehberlik hizmeti pozisyonlardaki çalışanlar için yasaya aykırı, şüpheli ve yanlış sosyal adalet öncülüne dayanmak- cinde kullanılan performans olumsuz etkilemektedir. Bu neden- olduğu vurgulanmış ve gelecekte nı verebilmesi için belli ölçüde İş etiği, ekonomi ve iş dünyasının sendikalar, işletmelerin etiğe imaj oluşturma konusunda etik giden eylemlerin/uygulamaların çalışanlar arasında cinsiyet ve etnik tadır. İşgücü piyasasında azınlıkla- hede�leri tüm etik hede�ler ve hem de adil fırsat eşitliği koşulu araştırma yapacaklara bazı öneriler özgürlük gereklidir. İş hayatında iş sağladığı olanaklar karşısında uygun bir tarzda işlerini yürütme -Globalleşme: Uluslararası ortam- sorunları ön plana çıkarmasına dir (Özgener, 2009: 109). sağlamak, anaokulu açmak), farklı programlar oluşturulmalıdır. düzeltilmesini sağlamak için işlet- ayırımcılık yapmak, tüm çalışanlara rın ve kadınların temsilini artırma amaçları destekleyici ve bunlarla le kaynakların ve ödüllerin dağıtıl- Eğitimde tüm programların örnek- sunulmuştur. seçme, örgütlenme ve söz özgürlü- sağduyulu seçimler yapmaları için beklentisi içerisindedir (Özgener, larda etik gerçekten karmaşık bir neden olmuştur. Bu skandallar, Birçok sektörde olduğu gibi turizm • Toplumsal sorunlara duyarlı olmak ler içeren, zaman zaman görsel ve medeki eski veya mevcut bir üye ter�i konusunda eşit fırsatlar tanıma- üzerinde yoğunlaşmaktadır tutarlı olmalıdır. Bunun yanında ması önem arz ğü insan hakları kapsamında değer- bireylere yol gösteren kurallar, 2009: 56). Ayrıca bir referans konudur. Doğrusu iş etiği evrensel şirketlerin imajı üzerinde global sektöründe de güç servetle birlikte ve çözümü için katkıda bulunmak mak, çalışanların taciz edilmesi, iş düzeltilmelidir. Sosyal adalet teori- Anahtar Kelimeler: Turizm İşletme- lendirilmelidir. İşgörenler ve sendi- ilkeler, değerler ve davranışları olarak kabul edilen etiksel duruş, bir kavram değildir, coğra�i yerle- düzeyde olumsuz etki yaratmıştır. artma eğilimi gösterdiğinden, (örneğin, aile içi şiddet ile mücadele, canlı sunumlarla zenginleştirilmiş tarafından durumun kontrol altına yeri güvenliğini ve çalışanların sağlı- (SHRM, 2004: 2; Kelly and Dobbin, performans leri, İş Etiği, Kurumsal Denetim kalar açısından değerlendirildiğin- inceleyen bir disiplindir. Aslında “iş uzun vadede artan satışlar, artan şim, sosyal ve meslek grup, Ayrıca anti demokratik ülkelerde ekonomide büyük ayrılıklar ortaya engellilere destek olma, gençlere programlar olmasına çalışılmalıdır. 48 T URİZMTR 1 Mart 2015 hoş görülebilme düzeyinin saptan- eksiklikler olabilir. Hatalı veya la başa çıkmayı öğrenen örgüt 14.Hükümet Düzenlemesi masıdır. Bununla beraber, “adil bir etiğe aykırı davranışa eğilimli üyeleri tarafından türetilen, keşfe- Etkin bir etik kodun olmaması toplum, herkesin eşit olduğu bir birey, her halükarda kodu dikkate dilen ve geliştirilen temel varsa- durumunda, endüstri çapında toplum değil, farklılıkların veya almayabilir. Bu yüzden son derece yımları kapsar. Her organizasyo- işgören-işveren ilişkilerini düzen- eşitsizliklerin savunulabildiği bir karışık ve kapsamlı düzenlemeler nun kendisine özgü kültür ve lenmesi, işletmelerin etiğe uygun toplumdur.” (Tsalikis and LaTour, üzerinde zaman harcanmamalıdır. değerler seti vardır. Kültür, organi- olmayan davranışlarının artması 1995: 51). Temiz bir toplum yarat- Bunun yerine yüksek performans zasyon üyelerinin anlayışını ele ve bunların incelenmesi gereksini- ma adına sendika üyeleri, tıpkı bir için gerekli olan daha açık stan- verir ve onların nasıl davranacak- mi nedeniyle kontrol mekanizması orkestradaki farklı insanların farklı dartlar belirlenmelidir. ları konusunda kurallar sağlar olarak hükümet düzenlemeleri enstrümanlar çalarak ahenkli bir 9.Tepe Yönetiminin Tutumu (Özgener, 2009: 149). Bu nedenle talep edilebilir (Beauchamp and bütünü oluşturması şeklinde faali- işletmelerin ekonomik ve sosyal Bowie, 1988: 129-131). yet göstermelidirler. Bir yöneticinin hatalı kararı veya performansı üzerinde önemli bir 7.Örgütsel Sinizmin Azaltılması etik olmayan bir davranışı, işlet- etkiye sahip olan örgüt kültürünün SONUÇ melerin imajını zedeleyebilir. Öte etik davranışı destekleyici rol Bu çalışmada iş etiği ve kurumsal Örgütsel sinizm; birinin çalıştığı yandan, bir yöneticinin çok önemli oynaması gerekir. denetim üzerinde durulmuştur. örgüte karşı negatif tutumu olarak ve kritik bir andaki etik yönden 12. Kurumsal Yönetim Günümüzde insanlığı etkileyen ifade edilir (Dean et al., 1998: 345). cesareti, bulunduğu işletmedeki birçok küresel krizin temelinde, İşgören sinizmi ise, bir işgörenin tüm etik olmayan davranış tema- OECD (1999)’e göre kurumsal etik liderliğin eksikliği yatmakta- işletme, yöneticiler, çalışma arka- yüllerinin önünü kesebilir. Bir rol yönetim; bir ülkenin ekonomik ve dır. Bu etik liderliğin eksikliğini, daşları ve diğer objelere karşı modeli olmak, doğru şeyi yapmak- sosyal kaynaklarında kullanılacak tavrını haklıdan yana koyan sendi- engellenme, güvensizlik, hayal tan daha fazlasını gerektirir. İşgö- olan güç ve yetkilerin belirlenmesi- kalar giderebilir. İş etiğinin sadece kırıklığı nedeniyle takındığı negatif renlerine doğru şeyi yaptırmaya dir. Cadbury (1992: 24) kurumsal kanunlarla düzenlenemeyeceğini tutum olarak tanımlanmaktadır yardımcı olmayı, işgörenleri ilham yönetimi; anonim şirketler için göz önüne alırsa, etiği destekleyici (Cartwright and Holmes, 2006: ettirmeyi, onların gri alanları yönetimin kontrol ve etkinliğini kurumsal mekanizmaların ortaya 200). İşgören sinizminin nedenleri tanımlamasına yardımcı olmayı ve artıran süreçler bütünü olarak konmasına ağırlık verilmelidir. olarak, psikolojik sözleşme ihlalle- endişelerine saygı göstermeyi de ifade eder. Dennis and McConell İşletmeler etik sorumluluğu çok ri, dengesiz güç dağılımı, işlem kapsar. (2003) ise Kurumsal yönetimi bir yüksek düzeyde harekete geçirmek adaletsizliği, çok uzun çalışma 10.Değer Yönetimi şirketin kendi çıkarlarını gözeten ve etik duyarlılık düzeyini yükselt- saatleri, yıldırma, etkin olmayan ve kontrol edenlerin şirketin mek için iç denetim mekanizmala- liderlik, yüksek yönetici ücretleri, Değerler, bireyin yaşamına anlam sahipleri ve paydaşlar için �irma rını (sorun bildirme, diyalog vs.) küçülme, politikalar ve uygulama- kazandıran idealler, tercihler, değerini maksimize eden kararlar hayata geçirmeli ve bu mekaniz- lar arasındaki uyumsuzluk, etik kararlar ve davranışlarına yol almaya yönlendirmesi olarak maların yasal alt yapısı devlet olmayan davranışlar, elverişli gösteren inançlar ve kanaatlerdir. tanımlamaktadırlar. tarafından oluşturulmalıdır. olmayan ücret politikalar, zayıf Değerler standartlar olarak ifade Kurumsal yönetim için uygun yasal Kurumsal yapıların işleyebilmesi iletişim, değişimi uygulamada edilmesine rağmen, onlar emret- düzenlemelerin çıkarılması, için de eğitim kuruluşlarında ve iş yönetimin beceriksizliği, işgörenin mezler, olağanüstü bir şekilde performansa dayalı olarak üst yerlerinde (özellikle turizm sektö- yetersiz katılımı, rol çatışması, rol eylemlere yol gösterirler. Günü- yöneticilerin ücretlerinin belirlen- ründe) iş etiği bilincini aşılamak belirsizliği ve artan iş yükü sayıla- müzde başarılı organizasyonların mesi, yönetim kurulunun bağımsız için eğitim ve geliştirme program- bilir (Cartwright and Holmes, en belirgin özelliklerinden biri, olması ve bağımsız iç denetim ları uygulanmalıdır. 2006: 201; Eaton, 2000: 8; Guastel- tutarlı ve paylaşılmış değerler komitelerinin kurulması gerekir. lo et al., 1992: 37-48). Bu faktörler platformuyla çalışan işgörenlere Bu çalışma sadece konu teorik arasında en etkilisi psikolojik sahip olmalarıdır. Değerler, söz 13.Ombudsman açıdan ele almaktadır. Bu nedenle sözleşme ihlalidir. Psikolojik gibidir ve en uygun tarzda ihtiyatlı bulgularla desteklenmeyen çalış- Ombudsman, doğru süreçlerin ve sözleşme, bireyler ile organizas- tepkiyi göstermede işgörenlere yol madaki savlar bütün sektörler yönetimin gelişmesini destekler, yonları arasındaki karşılıklı, infor- gösterir. Değerler şirket kültürü- açısından genelleme doğru yakla- ancak herhangi bir bireyin savunu- mel ve örtülü beklentiler, vaatler nün temel ilkeleridir ve şirketteki şım olmayabilir. Bu nedenle iş etiği cusu veya işletmenin temsilcisi ve yükümlülüklerdir (Rouillard, herkesin tavrını yansıtan şirket ve kurumsal denetim ilişki üzerine olarak rol üstlenmemektedirler. 2003: 24). Psikolojik sözleşme karakterini temsil eder. Tom Peters saha araştırmalarına ihtiyaç vardır. Ombudsman; güvenilirlik, objektif- ihlali, işgörenin işverene azalan ve Bob Waterman dediği gibi lik ve eşitliği önemle vurgulayan, güvenini ifade eder ve etik yönden “Organizasyonlar değerlerle uygulama standartlarını tam önemli bir çelişkidir (Pugh et al., bezendiklerinde kurum olurlar, olarak tasarlayan bir kurumdur 2003: 202). aksi takdirde ruhsuz insana (Dunfee and Werhane, 1997: 8.Etik Kodların Oluşturulması benzerler” (Özgener, 2009: 189-195). Ombudsman, etiğin son 140-151). zamanlardaki önemli bir organıdır. Etik kodu, etik olmayan eylemlerin 11.Bilinçli Bir Örgüt Kültürünün Bu organ işletme içerisinde yolsuz- yanı sıra etik olduğu düşünülen Yaratılması luklar ve yanlışlarla ilgili iddiaları eylemleri kapsayan bir spesi�ik inceleme ve onları ortaya çıkarma raporlar dizisidir (Özgener, 2009: Örgüt kültürü; bir örgütün çevresi rolü üstlenmektedir (Navran, 157). Her sonucu ihtiva edecek bir tarafından algılanan kimliğidir. Dış 1992). kod geliştirmek mümkün değildir, uyum ve iç entegrasyon sorunlarıy-

yatırımları olan işletmelerin çıkmaktadır. Gerçekler beklentile- beceriler kazandırılması, toplumun Bazı �ilmlerin ilgili sahneleri ve alınması için yetkili otoritelerin ğını tehlikeye atacak uygulamalarda 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, adaletin dağıtımında bilgi iletimini karşısında örgütlü hareket etmek rüşvet, yolsuzluk ve nepotizm rin gerisinde kaldığında (reel sağlık planlamasına yardımcı olun- etiği; ekonomi ile etik arasında pazar payı, artan karlılık, yüksek nedeniyle çok fazla zarara uğradık- ücretlerin yükselmesini bekleyen ması), gazete haberleri kullanılabilir. bilgilendirilmesi sürecidir (Özge- bulunmak türünde etik dışı işlem ve 2000: 89; Stroh et al., 2002: 457). sağlayan temel araç olarak karşı- zorundadır. İtalyan Sosyolog hoşlanılmayan bir evlilik gibidir” işgücü verimliği, düşük işçilik mali- Tanınmış ve saygın kişiler konuş- ner, 2009: 164). eylemlere rastlanabilmektedir -Farklılıkların Yönetilmesi: 1996 mıza çıkmaktadır. İşgörenler, bu Gaetano Mosca’nın dediği gibi ları söylenebilir. bir ülkede ücretlerin düşmesi gibi), (Xiaoue, 1998: 1-8). Zira etik, yetleri, yeni müşteriler kazanmay- başarının kuralları bilinmediğinde • Kültür ve sanat faaliyetlerini macı olarak programa davet edile- ABD, İngiltere, Almanya gibi ülke- (Usta, 2012: 413). Bu eylemlerin yılından sonra uzun vadede gerekli süreçte başta negatif geribildirim- “örgütlenmiş bir azınlık, örgütlen- ekonomik hede�leri başarırken la sonuçlanabilmektedir. Toplum Son dönemlerde başta uluslararası veya çok hızlı değiştiğinde işgören- destekleyerek toplumsal yaşamı bilirler. Program, katılanları lerde birçok işletme şikayet ya da önüne geçmek için farklılıkların motivasyonun pozitif ayrımcılıkla ler olmak üzere açıklamalar yapma memiş veya dağınık bir çoğunluğa önemsiz bir araç olarak suiistimal artık işletmeler ve sendikalardan kuruluşlar olmak üzere birçok ülke ler mutsuz olmaktadır. Ne yazık ki, zenginleştirmek (örneğin, kütüp- ayrıcalıklı hissettirmeli ve etkile- ihbar hattı yerine “Diyalog”, “Ha- yönetimi etkin bir çözüm yolu olarak sağlanamayacağı görüşü kabul fırsatı da bulmaktadırlar. İşgören- hükmedebilir”. Sendikalar, örgütlü etmemelidir. Hukuk, etik ve vicdan hukuki sorumluluğu aşan etiksel yasa dışı ve etiğe aykırı faaliyetleri dünya böyle belirsizlikler ve hanelere, müzelere destek sağlan- melidir (TÜSİAD, 2009:106). berleşme Hattı”, “Açık Hat”, “Danış- sunulmaktadır. görmeye başlamış ve farklılıkları lerin pozitif geri bildirim sağlaması bir biçimde hareket ederek ve kuralları içerisinde işlemeyen bir ve gönüllü sorumluluklar üstlen- engelleyici politikalar izlemekte ve beklentisel açıklarla doludur. ması) Etik eğitiminin amacı; etik ikilem- ma Hattı” “Etik Güvenlik Ağı” ve 1980’li yıllarda işletme literatürü- yönetmeyi öğrenmenin ülkeleri için sürecin, eşitlik ve adalet ilkele- haklıdan yana tavır alarak güçlene- ekonomik sistem, sendikalar ve mesini talep etmektedir. Zira etik, yasal düzenlemeler çıkarmaktadır- Sektörde gelirin adil olmayan şekil- İKY uygulamaları etik davranışları ler ve çözümleriyle ilgili yasaların “Yardım Masası” gibi isimlendir- ne giren ve “işgücü farklılığı” üzeri- daha rekabetçi hale getireceği ri ve etik kodlara uygun olarak bilir. İşletmelerde kaynaklar ve işgörenler dahil bütün paydaşlar bir toplumun gelişmesi ve refahı lar. Uluslararası Saydamlık Örgüt de dağılımı pek çok etik sorunu da teşvik eden ve etik dışı davranışları ve yönetmeliklerin uygulama meler kullanılmıştır. Artık genel ne odaklanan farklılıkların yöneti- düşüncesi ön plana çıkmaya başla- gerçekleştirilmesi gerekir. Perfor- ödüller açısından adalet dağıtılır- açısından sorun yaratır. Özellikle için çok önemli bir unsurdur. İşgö- (2012)’nün Yolsuzluk Algılama beraberinde getirmektedir. da caydıran-cezalandıran nitelikte yollarını göstermek ve bütün işgö- yaklaşım ifşacıların kurumuna mi düşüncesinin gelişimi genelde mıştır (Kelly and Dobbin, 1998: mans değerlemede eğer çıktı ken “eşitlik”, “eşit paylaşım” ve modern dünya bir taraftan birçok renlerin üretkenliği artırılmak Endeksi’ne göre 174 ülke arasında olmalıdır. İşe alma ve işten çıkarma renler için güvenilir bir etik stan- bağlı kişiler olduğu ve ifşa etmenin üç aşamada ele alınmaktadır. Bu 970-973). tatmini veya karar tatmini önplan- “ihtiyaç” kuralı esas alınmaktadır. yönüyle belli etik anlayışlarının isteniyorsa etik kuralların kanun- 54’nci sırada bulunan Türkiye, bu Turizm işletmeleri çalışanlar süreçleri örgütün değerlerini dardı oluşturmaktır (Steinberg ve erdem olduğu yönündedir. Etik aşamalar (Donahue, 1998: 2); da ise dağıtım adaleti, sistem Bununla birlikte hangi kuralın varlığını gerektirmekte, bir taraf- lardan daha etkili olduğu söylene- yıl 53.sırada yer almıştır. Türki- açısından iş sağlığı ve güvenliği, paylaşan çalışanlar üzerinde odak- Austern, 1995: 160-162). Bir dene- ihlalleri bildirmeye olanak veren Farklılıkların yönetimi, herkesin tatmini amaçlanıyorsa işlem adale- dikkate alınacağı, sendikanın bir tan da bu anlayışları ciddiye alma- bilir. Konfüçyüs’ün dediği gibi sosyo-kültürel ve tarihi gelişmeler ye'nin yolsuzlukla mücadele puan ücret ve çalışma koşulları, örgüt- lanmalıdır. Örneğin; işe alım prose- tim sisteminin kurulması ya da sistemlerin kurulması ve işletilme- -Eşit İstihdam Fırsatı: Eşit İstih- potansiyelinden en yüksek düzey- ti ve eğer ilişki tatmini önemli ise baskı grubu olup olmamasına nın zeminlerini yıkmaktadır. “İnsanları yasa ve ceza ile yönetir- ve bireysel farklılıklara göre değiş- 49'dan 50'ye yükselmiştir. Bu lenme özgürlüğü ve toplu sözleşme dürleri, hem etik esaslara aykırı gözden geçirilmesi de, teknik ve si özellikle medya gibi kurum dışı dam Fırsatı, herkesin vası�larına de yararlanabilmek için tüm perso- etkileşim adaleti önem arz etmek- bağlıdır. Eşitlik kuralı; dağıtımın Çünkü toplumsal değişimin seniz, onlar bir daha belki yanlış mektedir. Yani “global düşün, yerel durum Türkiye’de hala ciddi hakkı, çevreyi koruma, çocuk işçi davranışların ne olduğunu tespit yöntemlerle ilgili öğelerin ötesine kuruluşlara ihbarlarda bulunulma- bağlı olarak istihdamda eşit fırsat- nelin farklılıklarının kabul gördü- tedir. Bu bağlamda özellikle işgörenlerin performanslarına ve etkisiyle önceleri kabul görmüş yapmayacaklar, ama şeref ve hareket et” stratejisi iş etiği açısın- yolsuzluk olduğuna işaret etmek- çalıştırma, ayrımcılık, yıldırma, edebilmeli, hem de işgücünden geçebilen bir eğitimi gerekli sına fırsat vermemek için önem- lara sahip olmasını ifade eder. Eşit ğü, kavrandığı ve önemsendiği işveren-işgören-sendika ilişkileri- katkılarına bağlı olmasıdır. Eşit bazı etik değerler, şimdi şiddetli bir utanma duygularına da sahip dan da geçerlidir. İş etiği sorunları- tedir. cinsel taciz, zorla çalıştırma gibi çalışma ortamında istenen etik kılmaktadır. senmeye başlanmıştır (TÜSİAD, istihdam fırsatı, sosyal adalet olumlu bir ortamın yaratılması ve nin kalitesinin artırılması isteni- paylaşım kuralında ise, ister hak şekilde sorgulanmaktadır. Bu olmayacaklardır. İnsanları erdem nın tespit edilmesinde global bir Uluslararası Saydamlık Örgütü etik sorunlara (Sayılı ve Kızıldağ, davranışlara önem verecek şekilde 3.Etik Denetimi 2009:104). öncülüne dayanmaktadır. Bu sürdürülmesi sürecidir (Pringle yorsa etkileşim adaleti özellikle etsin ister etmesin kazanımlar çerçevede çalışmanın amacı, işlet- ve etik kuralları ile yönetirseniz o anlayış benimsenebilir, ancak etik (2013)’ünün Yolsuzluk Algılama 2007: 235) etkili çözüm getirilmek yönlendirici olmalıdır (Sayılı ve bağlamda yasalar, ırk, din, yaş, and Scowcroft, 1996; 28-43). Bu önem arz eder. Örneğin; her hangi herkese eşit biçimde dağıtılır. melerde iş etiği hakkında bilgi zaman onlar hem utanma duygu- sorunlara yerel bir bakışı açısıyla Endeks’ine göre ise Danimarka ve isteniyorsa sistemle ilgili makro Kızıldağ, 2007: 244). Bazı işletme- Etik denetim, kanun, düzenleme ve Bazı durumlarda işgörenlerin ve cinsiyet, ülke orjini ve malüliyetten ortam, işgücünün herhangi bir bir ter�i kararından etkilenecek İhtiyaç kuralında ise işgörenlerin vermek ve etik-kurumsal denetim suna sahip olacaklar, hem de çözüm getirmek daha mantıklı Yeni Zelanda 91 puanla 'dünyanın yaklaşımlardan ziyade kişisel ve ler “işe alma” aşamasında adayları politikaların beyan ettiği standart- genel toplumun sağlık ve güvenli- dolayı istihdamda ayrımcılık yapıl- üyesini avantajlı veya dezavantajlı kişileri ve sendikayı önceden bilgi- ihtiyaçları dikkate alınarak yapıl- ilişkisini irdelemektir. doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” olacaktır. Çünkü iş etiğinde relati- mikro çözümler daha işlevsel ları karşılamayı amaç edinen uyma ğini korumak için sorun bildirme maması için çıkarılmaktadır konuma düşürmemeli ve tüm ekip lendirme yada sosyal duyarlılık maktadır (İçerli, 2010: 81 ve Yürür, en temiz ülkeleri' olarak gösteri- etik bir taramadan geçirmeye hayatidir. Zira birçok �inansal skan- (Donahue, 1998: 1-5). Eşit İstih- üyelerinin karşılıklı saygı çerçeve- projelerinden çalışanları haberdar 2012: 193). İŞ ETİĞİNİN ÖNEMİ (Özgener, 2009: 65). vist anlayış hızlı bir şekilde gelişi- lerken, bu ülkeleri Finlandiya, olabilir.. Buna ilaveten önceden var çalışmaktadır. Etik testinde yer denetiminin ötesinde kültürel mini sürdürmektedir. olan kuralları izleyerek “oyuncula- denetim ve sistem denetimi esas dal bu şekilde ortaya çıkarılmıştır. dam Fırsatının temel dayanağı sinde birbirine davranmasını etme bu türden yaklaşıma örnek Bütün örgütsel sistemler arasında -Toplam Kalite Yönetimi (TKY): İsveç, Norveç ve Singapur, İsviçre, alan ifadelerden bazıları aşağıda İşgörenin örgütü iyileştirme çabası kanunlardır ve benimseme mantığı sağlamalıdır. verilebilir. Son yıllarda iş etiğinin önem Hollanda, Avustralya, Kanada, rın oyunu” üzerinde odaklanmak, belirtilmektedir (TÜSİAD, almalıdır. Kültürel Denetim, işgö- ödüller, en güçlü olanıdır. Ödüller, Başarılı yöneticiler iş yaşamında Şayet global ölçekte faaliyet göste- olarak değerlendirilebilir. Bu açısından eşit istihdam fırsatı yasal kazanmasının temel nedenleri Lüksemburg, Almanya, İzlanda ve “oyunun kuralları” üzerinde 2009:107): renlerin ve öteki çıkar gruplarının Farklılıkların yönetimi, Amerikan 6.Örgütsel Ödül ve Kaynakların örgütün belirli değerleriyle tutarlı etik konusundaki tartışmaları bir ren işletmeler ve turizm işletmele- nedenle sorun bildirmede yanlış zorunluluktur (Kelly ve Dobbin, aşağıdaki gibi açıklanabilir: yoğunlaşmaktan daha etkili yakla- işletmenin standartları ve davranı- işletmelerinin ulaştığı en ileri Adil Dağıtılması olan, değerlerin ne olduğuyla ilgili tehdit veya zayı�lık olarak değil, ri toplumların etiksel, sosyal ve İngiltere izlemiştir. Bu yılki şım olmaktadır (Gilbert, 1999: İşgörenler mesai arkadaşlarının veya etiğe aykırı olan eylemleri 1998: 976). -Sosyal Sorumluluk Hareketi: 1960’lı günümüz endüstrilerinin mükem- kültürel farklılıklarını istismar endekste en düşük puanı (8 puan) 10-11). yanlış davranışlarını amirlerine şı hakkında ne düşündüklerini açığa çıkaranları ödüllendirmek düzeydir. American Airlines, İşçi-İşveren ilişkilerini düzenleyen güçlü birer hatırlatıcıdır. Bu konu- yıllardan sonra etik olarak iş görmek mellik ve yüksek kaliteye ulaşma ederlerse, bir takım etiksel ve elde eden Kuzey Kore ve Somali bildirmemelidir. araştırmaktadır. Bu denetimler, gerekir (Sims ve Keenan, 1999: -Pozitif Ayrımcılık: Pozitif ayrımcı- Coca-Cola, Procter&Gamble ve ve bu ilişkilerin sağlıklı bir biçimde daki endişe birçok işletmenin etik için kamuoyu baskısıyla gelişen çabalarının doğal bir uzantısı hukuki yaptırımlar ve sorunlarla 175'inciliği paylamıştır. Şeffa�lık İş etiği değerlerinin turizm sektö- bireyler, gruplar, birimler veya bir 137-151). Ancak dışsal sorun lık, nüfusun çoğunluğundan olma- Goodyear farklılıkların yönetimi yürütülmesini sağlayan sistem, programında çok sık karşılaşılan sosyal sorumluluk hareketi, işletme- şeklinde algılamaktadırlar. Özellik- karşılaşmaları kaçınılmazdır. Örgütü'nün endeksi, iktidarın ründe yaygınlaşması için aşağıdaki • İşgörenler, doğruluğuna ilişkin bütün olarak işletmelerin algılanan bildirme sistemi, hem işveren, hem yan belli insan gruplarına karşı konusunda önemli aşama kaydet- büyük ölçüde güç dengesi kurma bir durumdur. Etiğe uygun eylem- lerin iş etiğine daha fazla eğilmeleri- le TKY süreçlerinde en çok ihmal Elbette dünyanın farklı bölgelerin- kötüye kullanılması, gizli anlaşma- kurumsal denetim süreçleri izlene- kuşkuları olsa bile, amirlerinin önceliklerini ve etik etkinliğini sorunu bildiren, hem de diğer geçmişte yapılan ayrımcılığı tela�i mişlerdir (MacDonald, 1993: sürecidir. Devlet güç dengesi oluş- leri sergileyen işgörenleri ödüllen- ni zorunlu kılmıştır. (kıt kaynakların edilen temel unsurlardan biri iş de yatırımları olan işletmelerin lar ve rüşvetin dünyada toplumsal bilir: direkti�lerini yerine getirmelidir. değerlendirmektedir. Sistem Dene- çalışanlar açısından arzulanmayan etmek ve yanlışları düzeltmek için 22-26). Farklılıkların yönetimi, turmada ara bulucu ve kural dirmek önem arz etmektedir. Ödül- bilinçsizce kullanılması, kentleşme etiğidir. Etik değerler üzerine veya turizmcilerin, toplumların çözülmeye neden olduğuna vurgu 1.Etik Temelli İnsan Kaynakları • İşgörenlerin kimi zaman mesai timi ise, işletmenin örgütsel sistem sonuçlar doğurabileceği gerekçe- yasal, etiksel ve sosyal sorumlulu- insan sermayesi, kültürel sermaye, koyucu olmalıdır. Çalışanları lendirme, çalışanların motivasyo- sorunu ve çevre kirliliği gibi). odaklanmayan kalite programları sosyal norm ve beklentilerine her yapmaktadır. Yönetimi saatleri içinde bazı kişisel işlerini içerisinde etik ilkeleri ve süreçleri siyle pek tercih edilmemektedir. ğu esas almaktadır (Donahue, sosyal adalet, öğrenme ve sinerji destekleme amacının ortaya çıkar- nunu artırmakla birlikte çalışanla- başarılı bir şekilde yönetilemez. zaman cevap vermesi mümkün İŞ ETİĞİ VE KURUMSAL bütünleştirme derecesidir. Sistem Sorunu bildirenler işten çıkarılma, 1998: 3). Bu yasalar sayısal ölçüle- gibi unsurları kapsamaktadır dığı sendikalar, bireysel çalışma rın işe ve örgüte olan bağlılıklarını Sosyal sorumluluk; işletmelerin Doğru işgörenler bir işletmenin de yapmaları yadırganmamalıdır denetimi; etik denetimin en yeni re dayandırılmakta olup, daha (Kamp, 2003: 1-2). Farklılıkların artacak, çatışma, devamsızlık, geç olmayabilir. Ancak vurgulanması DENETİM İLİŞKİSİ tecrit, yıldırma, ter�i indirimi, ilişkilerinden doğan güç eşitsizliği- ÖZET GİRİŞ de özgürlük refah uğruna değil, faaliyetlerinden dolayı çevresinde - Etkin Paydaş Yönetimi: Paydaşlar, gereken nokta etik konuları relati- sahip olabileceği en iyi güvencedir • İşyerinden ayrılan kişinin artık türü olup kültürel denetimden önce temsil edilmedikleri istihdam yönetimi akademik ve örgütsel kalma, işten kaytarma ve iş yavaş- yarattığı olumlu veya olumsuz ister örgütün içinde isterse dışında ayrımcılık, misilleme, taciz gibi ni tela�i etmeyi ve üyelerinin özgürlük uğruna sınırlandırıldığı vist bir bakış açısıyla değerlendir- Etiğe uygun yönetim, etik ilkeleri ve onun geleceğinin teminatıdır. kurumuna karşı herhangi bir daha ileriye gitmektedir. Sistem alanlarında kadınların ve azınlıkla- ortamlardaki insan kaynakları latma gibi olumsuz davranışlarda u çalışmanın amacı, turizm işlet- Etik, insan refahını oluşturan etkileri bilinçli bir şekilde değer- olsun, örgütün faaliyetini etkileye- sorunlarla karşılaşmaktadırlar. ekonomik ve sosyal çıkarlarını zaman çalışma barışı daha kolay menin gerekliliğidir. ve hükümleri izleyen yönetimdir. Bu özellik, işin niteliklerinin yükümlülüğü kalmadığından eski denetimi, işletmeyi bir sistem Diğer çalışanlar da yapılacak rın temsil edilmesini artırmak için uzmanlarının düşüncelerini esas geliştirmeyi amaç edinmelidir. ortadan kalkacaktır (Sayılı ve Kızıl- melerin iş etiği hakkında bilgi unsurların neler olduğunu incele- mümkün olabilir (Baron, 1996: lendirip, olumsuz etkilere karşı bilen ve onun faaliyetlerinden Etiğe uygun davranan yöneticiler önemli bir parçası olarak görülme- kurumuna ilişkin bilgileri yeni olarak görür, bu sistem içerisinde- tasarlanmıştı (SHRM, 2004: 1; almaktadır. Benimseme mantığı dağ, 2007: 246). yen ve bunları teşvik etmek için önlem alması olarak tanımlanabi- etkilenen, yönetsel kararların - Ekonomik Skandallar ve Rüşvet: soruşturma ve denetimlerden vermek ve etik-kurumsal denetim 558). Öte yandan bazı bireylerin başarmaya yönelik isteğe sahip lidir. Etik temelli insan kaynakları işyerinde kullanmasında bir sorun ki öğeler ile sistemin işlediği çevre- Thomas, 1990: 107-117). Pozitif açısından farklılıkların yönetimi Pelit ve Arslantürk (2011: 168), gerekli davranış ve karar türlerini lir. Bir işletme belirli sosyal faali- sonuçlarında pay sahibi oldukları- İş etiği, hem işletme içi ilişkilerde rahatsız olabilir. İşgörenler arasın- Dayanışma prensibi gereği bütün ilişkisini incelemektir. Bu çalışma- kendi çıkarları doğrultusunda etik olmakla birlikte, onlar etik stan- yönetiminin bazı amaçları şu şekil- yoktur. nin kritik öğeleri arasındaki etik ayrımcılığın temel kaynağı karar- stratejik avantaj sağladığından turizm sektöründeki işgörenlerin açıklayan bir süreçtir (Hellrigel and yetlerde bulunduğu zaman ekono- nı düşünen bireyler veya gruplar hem de piyasalarda güvenin oluş- da güven sorunu yaşanabilir. işgörenlerin eşit muamele görmesi da etik kavramı, iş etiği kavramı ve değerleri görmezden gelmeleri dartlar, dürüstlük ve uygun süreç de ifade edilebilir (TÜSİAD, 2009: 2.Etik Eğitimi sorunları incelemektedir (Özgener, Ayrıca işletmelerin itibarları zede- nameler ve yasal düzenlemelerdir. kabul görmektedir ve proaktif bir yüksek orandaki işsizlik nedeniyle ve gerçek fırsat eşitliğinin sağlan- Slocum, 1986: 137). mik avantajlar sağlayabilir. Aksine, olarak ifade edilebilir. İşletme, ması için kritik faktörlerden 2009: 163). Benimseme mantığı açısından yaklaşımdır (Kelly and Dobbin, güçsüzleştiğine ve işgörenlerin önemi, iş etiği ve kurumsal denetim sosyal dayanışmayı olumsuz etkile- uzun dönemde topluma karşı sosyal faydayı arttırmak için ilgili biridir. Özellikle ABD’de Enron, içerisinde olmak şartıyla iş yapma- 54): lenebilir ve hatta işletmeye bu gibi ması için toplumda doğal becerile- Bireysel etik ise, toplumsal değerle- mektedir. Bu nedenle etiğin bir yı amaçlamaktadırlar. Bu yönetici- Etik eğitimi bir günlük ya da tek 4.Etik Hattı ve Sorun Bildirme pozitif ayrımcılık sözleşme gereği 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, değersiz bir takım kişiler gibi ilişkisi ve iş etiği değerlerinin sorumlu bir düşünce tarzıyla tüm paydaş gruplarının çıkarlarını İtalya’da Parmalat, İngiltere’de • Çalışanlarına adil davranmak ve durumlar mali külfet (satış gelirle- ri yetersiz olanlara ve dezavantajlı rin kişiye yansımasıdır (Çelik, vd., tutkal gibi toplumu bir arada tutan ler kâr elde etmeyi amaçlarken etik atışlık bir girişim olmamalıdır. Etik Sistemleri yasal zorunluluktur. Pozitif ayrım- 2000: 89). görüldüğüne, sendikal haklarının pozisyonda doğanlara daha fazla turizm sektöründe yaygınlaşması- gücünü kullanamayanlar, onu düşünmeli ve bunları dengelemeyi Brent Spar Petrol Kulesi Vakası, kariyerlerini geliştirmelerine rinin düşmesi, kredi talebinin 1998: 23-41). Etik bir kişisel vicdan içiçe geçmiş zarif anlaşmalar ve yasal yönleri dikkate alırlar. yardımcı olmak, eğitimi aşırı sıklıkta olmamak reddi, tazminat vs) getirebilir. cılık geçmişte yapılan yanlışları 5. Etik Değere Dayalı Perfor- göz ardı edildiğine, iş akitlerinin önem verilmesi gerekir (Stackhou- na yönelik kurumsal denetim kaybetmeye mahkumdurlar. amaç edinmelidir. Etiğin toplumda Nijerya’da Shell, Afrika’da Nest- Etiğe uygun yönetimin gösterici kaydıyla, belli bir süreklilik göster- Yetkisiz ihbar veya sorun bildirme düzeltmeyi esas almaktadır. Reak- tek tara�lı olarak düzenlendiğine meselesidir. İş yaşamında özgürlük bütünü olduğu da göz ardı edilme- mans Değerlendirme Süreci se et al., 1995: 229). Sosyal ve süreçleri ele alınmaktadır. Son olmadan bireysel etikten bahsedi- melidir. Etik bir toplumun dünyaya -Etiğin İyi İşle Özdeş Olması ve iş dünyasında amacı, “yaşamak le’nin Bebek Maması Vakası, Alas- ilkesi; “Eylem, karar ve davranışlar • Çalışanların aile hayatına saygılı meli ve ortak bir programın ötesin- sistemi (whistleblowing system); 4.Farklılıkların Yönetimi tif bir yaklaşımdır. Eşit istihdam vurgu yapmaktadır. Bu durum ekon olarak çalışmanın bazı kısıtları lemez. Bireyin yaptıklarının hesabı- açılan penceresidir. Düşüncesi: Günümüzde toplum ve değil, yaşatmaktır” (Güngör, 1995: ka’da Exxon Valdez Felaketi işlet- hem işletme, hemde ilgili bütün ve yardımcı olmak (örneğin, evlilik de, değişik kademelerdeki ve işletmede önemsiz olmayan, Genel olarak turizm işletmelerinde fırsatı gibi pozitif ayrımcılık da Performans değerlendirme süre- turizm ç 46-47). melerin stratejilerini belirleme ve tara�lar için doğru mu?” şeklinde- sorunları için rehberlik hizmeti pozisyonlardaki çalışanlar için yasaya aykırı, şüpheli ve yanlış sosyal adalet öncülüne dayanmak- cinde kullanılan performans olumsuz etkilemektedir. Bu neden- olduğu vurgulanmış ve gelecekte nı verebilmesi için belli ölçüde İş etiği, ekonomi ve iş dünyasının sendikalar, işletmelerin etiğe imaj oluşturma konusunda etik giden eylemlerin/uygulamaların çalışanlar arasında cinsiyet ve etnik hede�leri tüm etik hede�ler ve hem de adil fırsat eşitliği koşulu araştırma yapacaklara bazı öneriler özgürlük gereklidir. İş hayatında iş sağladığı olanaklar karşısında uygun bir tarzda işlerini yürütme -Globalleşme: Uluslararası ortam- sorunları ön plana çıkarmasına dir (Özgener, 2009: 109). sağlamak, anaokulu açmak), farklı programlar oluşturulmalıdır. düzeltilmesini sağlamak için işlet- ayırımcılık yapmak, tüm çalışanlara tadır. İşgücü piyasasında azınlıkla- amaçları destekleyici ve bunlarla le Eğitimde tüm programların örnek- rın ve kadınların temsilini artırma kaynakların ve ödüllerin dağıtıl- sunulmuştur. seçme, örgütlenme ve söz özgürlü- sağduyulu seçimler yapmaları için beklentisi içerisindedir (Özgener, larda etik gerçekten karmaşık bir neden olmuştur. Bu skandallar, Birçok sektörde olduğu gibi turizm • Toplumsal sorunlara duyarlı olmak ler içeren, zaman zaman görsel ve medeki eski veya mevcut bir üye ter�i konusunda eşit fırsatlar tanıma- üzerinde yoğunlaşmaktadır tutarlı olmalıdır. Bunun yanında ması önem arz ğü insan hakları kapsamında değer- bireylere yol gösteren kurallar, 2009: 56). Ayrıca bir referans konudur. Doğrusu iş etiği evrensel şirketlerin imajı üzerinde global sektöründe de güç servetle birlikte ve çözümü için katkıda bulunmak mak, çalışanların taciz edilmesi, iş düzeltilmelidir. Sosyal adalet teori- Anahtar Kelimeler: Turizm İşletme- lendirilmelidir. İşgörenler ve sendi- ilkeler, değerler ve davranışları olarak kabul edilen etiksel duruş, bir kavram değildir, coğra�i yerle- düzeyde olumsuz etki yaratmıştır. artma eğilimi gösterdiğinden, (örneğin, aile içi şiddet ile mücadele, canlı sunumlarla zenginleştirilmiş tarafından durumun kontrol altına yeri güvenliğini ve çalışanların sağlı- (SHRM, 2004: 2; Kelly and Dobbin, performans leri, İş Etiği, Kurumsal Denetim kalar açısından değerlendirildiğin- inceleyen bir disiplindir. Aslında “iş uzun vadede artan satışlar, artan şim, sosyal ve meslek grup, Ayrıca anti demokratik ülkelerde ekonomide büyük ayrılıklar ortaya engellilere destek olma, gençlere programlar olmasına çalışılmalıdır. SAYI 1 • 1 MART 2015 49 hoş görülebilme düzeyinin saptan- eksiklikler olabilir. Hatalı veya la başa çıkmayı öğrenen örgüt 14.Hükümet Düzenlemesi masıdır. Bununla beraber, “adil bir etiğe aykırı davranışa eğilimli üyeleri tarafından türetilen, keşfe- Etkin bir etik kodun olmaması toplum, herkesin eşit olduğu bir birey, her halükarda kodu dikkate dilen ve geliştirilen temel varsa- durumunda, endüstri çapında toplum değil, farklılıkların veya almayabilir. Bu yüzden son derece yımları kapsar. Her organizasyo- işgören-işveren ilişkilerini düzen- eşitsizliklerin savunulabildiği bir karışık ve kapsamlı düzenlemeler nun kendisine özgü kültür ve lenmesi, işletmelerin etiğe uygun toplumdur.” (Tsalikis and LaTour, üzerinde zaman harcanmamalıdır. değerler seti vardır. Kültür, organi- olmayan davranışlarının artması 1995: 51). Temiz bir toplum yarat- Bunun yerine yüksek performans zasyon üyelerinin anlayışını ele ve bunların incelenmesi gereksini- ma adına sendika üyeleri, tıpkı bir için gerekli olan daha açık stan- verir ve onların nasıl davranacak- mi nedeniyle kontrol mekanizması orkestradaki farklı insanların farklı dartlar belirlenmelidir. ları konusunda kurallar sağlar olarak hükümet düzenlemeleri enstrümanlar çalarak ahenkli bir 9.Tepe Yönetiminin Tutumu (Özgener, 2009: 149). Bu nedenle talep edilebilir (Beauchamp and bütünü oluşturması şeklinde faali- işletmelerin ekonomik ve sosyal Bowie, 1988: 129-131). yet göstermelidirler. Bir yöneticinin hatalı kararı veya performansı üzerinde önemli bir 7.Örgütsel Sinizmin Azaltılması etik olmayan bir davranışı, işlet- etkiye sahip olan örgüt kültürünün SONUÇ melerin imajını zedeleyebilir. Öte etik davranışı destekleyici rol Bu çalışmada iş etiği ve kurumsal Örgütsel sinizm; birinin çalıştığı yandan, bir yöneticinin çok önemli oynaması gerekir. denetim üzerinde durulmuştur. örgüte karşı negatif tutumu olarak ve kritik bir andaki etik yönden 12. Kurumsal Yönetim Günümüzde insanlığı etkileyen ifade edilir (Dean et al., 1998: 345). cesareti, bulunduğu işletmedeki birçok küresel krizin temelinde, İşgören sinizmi ise, bir işgörenin tüm etik olmayan davranış tema- OECD (1999)’e göre kurumsal etik liderliğin eksikliği yatmakta- işletme, yöneticiler, çalışma arka- yüllerinin önünü kesebilir. Bir rol yönetim; bir ülkenin ekonomik ve dır. Bu etik liderliğin eksikliğini, daşları ve diğer objelere karşı modeli olmak, doğru şeyi yapmak- sosyal kaynaklarında kullanılacak tavrını haklıdan yana koyan sendi- engellenme, güvensizlik, hayal tan daha fazlasını gerektirir. İşgö- olan güç ve yetkilerin belirlenmesi- kalar giderebilir. İş etiğinin sadece kırıklığı nedeniyle takındığı negatif renlerine doğru şeyi yaptırmaya dir. Cadbury (1992: 24) kurumsal kanunlarla düzenlenemeyeceğini tutum olarak tanımlanmaktadır yardımcı olmayı, işgörenleri ilham yönetimi; anonim şirketler için göz önüne alırsa, etiği destekleyici (Cartwright and Holmes, 2006: ettirmeyi, onların gri alanları yönetimin kontrol ve etkinliğini kurumsal mekanizmaların ortaya 200). İşgören sinizminin nedenleri tanımlamasına yardımcı olmayı ve artıran süreçler bütünü olarak konmasına ağırlık verilmelidir. olarak, psikolojik sözleşme ihlalle- endişelerine saygı göstermeyi de ifade eder. Dennis and McConell İşletmeler etik sorumluluğu çok ri, dengesiz güç dağılımı, işlem kapsar. (2003) ise Kurumsal yönetimi bir yüksek düzeyde harekete geçirmek adaletsizliği, çok uzun çalışma 10.Değer Yönetimi şirketin kendi çıkarlarını gözeten ve etik duyarlılık düzeyini yükselt- saatleri, yıldırma, etkin olmayan ve kontrol edenlerin şirketin mek için iç denetim mekanizmala- liderlik, yüksek yönetici ücretleri, Değerler, bireyin yaşamına anlam sahipleri ve paydaşlar için �irma rını (sorun bildirme, diyalog vs.) küçülme, politikalar ve uygulama- kazandıran idealler, tercihler, değerini maksimize eden kararlar hayata geçirmeli ve bu mekaniz- lar arasındaki uyumsuzluk, etik kararlar ve davranışlarına yol almaya yönlendirmesi olarak maların yasal alt yapısı devlet olmayan davranışlar, elverişli gösteren inançlar ve kanaatlerdir. tanımlamaktadırlar. tarafından oluşturulmalıdır. olmayan ücret politikalar, zayıf Değerler standartlar olarak ifade Kurumsal yönetim için uygun yasal Kurumsal yapıların işleyebilmesi iletişim, değişimi uygulamada edilmesine rağmen, onlar emret- düzenlemelerin çıkarılması, için de eğitim kuruluşlarında ve iş yönetimin beceriksizliği, işgörenin mezler, olağanüstü bir şekilde performansa dayalı olarak üst yerlerinde (özellikle turizm sektö- yetersiz katılımı, rol çatışması, rol eylemlere yol gösterirler. Günü- yöneticilerin ücretlerinin belirlen- ründe) iş etiği bilincini aşılamak belirsizliği ve artan iş yükü sayıla- müzde başarılı organizasyonların mesi, yönetim kurulunun bağımsız için eğitim ve geliştirme program- bilir (Cartwright and Holmes, en belirgin özelliklerinden biri, olması ve bağımsız iç denetim ları uygulanmalıdır. 2006: 201; Eaton, 2000: 8; Guastel- tutarlı ve paylaşılmış değerler komitelerinin kurulması gerekir. lo et al., 1992: 37-48). Bu faktörler platformuyla çalışan işgörenlere Bu çalışma sadece konu teorik arasında en etkilisi psikolojik sahip olmalarıdır. Değerler, söz 13.Ombudsman açıdan ele almaktadır. Bu nedenle sözleşme ihlalidir. Psikolojik gibidir ve en uygun tarzda ihtiyatlı bulgularla desteklenmeyen çalış- Ombudsman, doğru süreçlerin ve sözleşme, bireyler ile organizas- tepkiyi göstermede işgörenlere yol madaki savlar bütün sektörler yönetimin gelişmesini destekler, yonları arasındaki karşılıklı, infor- gösterir. Değerler şirket kültürü- açısından genelleme doğru yakla- ancak herhangi bir bireyin savunu- mel ve örtülü beklentiler, vaatler nün temel ilkeleridir ve şirketteki şım olmayabilir. Bu nedenle iş etiği cusu veya işletmenin temsilcisi ve yükümlülüklerdir (Rouillard, herkesin tavrını yansıtan şirket ve kurumsal denetim ilişki üzerine olarak rol üstlenmemektedirler. 2003: 24). Psikolojik sözleşme karakterini temsil eder. Tom Peters saha araştırmalarına ihtiyaç vardır. Ombudsman; güvenilirlik, objektif- ihlali, işgörenin işverene azalan ve Bob Waterman dediği gibi lik ve eşitliği önemle vurgulayan, güvenini ifade eder ve etik yönden “Organizasyonlar değerlerle uygulama standartlarını tam önemli bir çelişkidir (Pugh et al., bezendiklerinde kurum olurlar, olarak tasarlayan bir kurumdur 2003: 202). aksi takdirde ruhsuz insana (Dunfee and Werhane, 1997: 8.Etik Kodların Oluşturulması benzerler” (Özgener, 2009: 189-195). Ombudsman, etiğin son 140-151). zamanlardaki önemli bir organıdır. Etik kodu, etik olmayan eylemlerin 11.Bilinçli Bir Örgüt Kültürünün Bu organ işletme içerisinde yolsuz- yanı sıra etik olduğu düşünülen Yaratılması luklar ve yanlışlarla ilgili iddiaları eylemleri kapsayan bir spesi�ik inceleme ve onları ortaya çıkarma raporlar dizisidir (Özgener, 2009: Örgüt kültürü; bir örgütün çevresi rolü üstlenmektedir (Navran, 157). Her sonucu ihtiva edecek bir tarafından algılanan kimliğidir. Dış 1992). kod geliştirmek mümkün değildir, uyum ve iç entegrasyon sorunlarıy-

işletmelerin olan yatırımları rüşvet, yolsuzluk ve nepotizm rin gerisinde kaldığında (reel sağlık planlamasına yardımcı olun- haberleri 2000: 89; Stroh et al., 2002: 457) gazete bulunmak türünde etik dışı işlem ve kullanılabilir. bilgilendirilmesi sürecidir (Özge- etiği; ekonomi ile etik arasında ması), ücretlerin yükselmesini bekleyen nedeniyle çok fazla zarara uğradık- ner, 2009: 164). rastlanabilmektedir eylemlere Tanınmış ve saygın kişiler konuş- işgücü verimliği, düşük işçilik mali- hoşlanılmayan bir evlilik gibidir” -Farklılıkların Yönetilmesi: 199 bir ülkede ücretlerin düşmesi gibi), ları söylenebilir. macı olarak programa davet edile- • Kültür ve sanat faaliyetlerini (Usta, 2012: 413). Bu eylemlerin (Xiaoue, 1998: 1-8). Zira etik, yetleri, yeni müşteriler kazanmay- ABD, İngiltere, Almanya gibi ülke- yılından sonra uzun vadede gerekli başarının kuralları bilinmediğinde önüne geçmek için farklılıkların Program, katılanları bilirler. Son dönemlerde başta uluslararası destekleyerek toplumsal yaşamı ekonomik hede�leri başarırken la sonuçlanabilmektedir. Toplum lerde birçok işletme şikayet ya da motivasyonun pozitif ayrımcılıkl veya çok hızlı değiştiğinde işgören- yönetimi etkin bir çözüm yolu olarak ayrıcalıklı hissettirmeli ve etkile- kuruluşlar olmak üzere birçok ülke zenginleştirmek (örneğin, kütüp- önemsiz bir araç olarak suiistimal artık işletmeler ve sendikalardan ihbar hattı yerine “Diyalog”, “Ha- sağlanamayacağı görüşü kabul ler mutsuz olmaktadır. Ne yazık ki, melidir (TÜSİAD, 2009:106). sunulmaktadır. hanelere, müzelere destek sağlan- yasa dışı ve etiğe aykırı faaliyetleri hukuki sorumluluğu aşan etiksel etmemelidir. Hukuk, etik ve vicdan görmeye başlamış ve farklılıkla berleşme Hattı”, “Açık Hat”, “Danış- dünya böyle belirsizlikler ve ması) engelleyici politikalar izlemekte ve ve gönüllü sorumluluklar üstlen- kuralları içerisinde işlemeyen bir ma Hattı” “Etik Güvenlik Ağı” ve yönetmeyi öğrenmenin ülkeleri 1980’li yıllarda işletme literatürü- Etik eğitiminin amacı; etik ikilem- beklentisel doludur. açıklarla yasal düzenlemeler çıkarmaktadır- mesini talep etmektedir. Zira etik, ekonomik sistem, sendikalar ve “Yardım Masası” gibi isimlendir- ler ve çözümleriyle ilgili yasaların daha rekabetçi hale getireceği İKY uygulamaları etik davranışları ne giren ve “işgücü farklılığı” üzeri- Sektörde gelirin adil olmayan şekil- lar. Uluslararası Saydamlık Örgüt işgörenler dahil bütün paydaşlar bir toplumun gelişmesi ve refahı yönetmeliklerin düşüncesi ön plana çıkmaya başla- ve meler kullanılmıştır. Artık genel uygulama ne odaklanan farklılıkların yöneti- de dağılımı pek çok etik sorunu da teşvik eden ve etik dışı davranışları (2012)’nün Yolsuzluk Algılama için çok önemli bir unsurdur. İşgö- açısından sorun yaratır. Özellikle mi düşüncesinin gelişimi genelde yollarını göstermek ve bütün işgö- yaklaşım ifşacıların kurumuna mıştır (Kelly and Dobbin, 1998 da caydıran-cezalandıran nitelikte beraberinde getirmektedir. Endeksi’ne göre 174 ülke arasında renlerin üretkenliği artırılmak modern dünya bir taraftan birçok üç aşamada ele alınmaktadır. Bu 970-973). renler için güvenilir bir etik stan- bağlı kişiler olduğu ve ifşa etmenin olmalıdır. İşe alma ve işten çıkarma 54’nci sırada bulunan Türkiye, bu Turizm işletmeleri çalışanlar yönüyle belli etik anlayışlarının isteniyorsa etik kuralların kanun- erdem olduğu yönündedir. Etik aşamalar (Donahue, 1998: 2); dardı oluşturmaktır (Steinberg ve değerlerini örgütün süreçleri Farklılıkların yönetimi, herkesi açısından iş sağlığı ve güvenliği, yıl 53.sırada yer almıştır. Türki- lardan daha etkili olduğu söylene- varlığını gerektirmekte, bir taraf- ihlalleri bildirmeye olanak veren Austern, 1995: 160-162). Bir dene- paylaşan çalışanlar üzerinde odak- -Eşit İstihdam Fırsatı: Eşit İstih- potansiyelinden en yüksek düzey- ücret ve çalışma koşulları, örgüt- ye'nin yolsuzlukla mücadele puan tan da bu anlayışları ciddiye alma- bilir. Konfüçyüs’ün dediği gibi sistemlerin kurulması ve işletilme- tim sisteminin kurulması ya da lanmalıdır. Örneğin; işe alım prose- dam Fırsatı, herkesin vası�larına de yararlanabilmek için tüm perso- lenme özgürlüğü ve toplu sözleşme 49'dan 50'ye yükselmiştir. Bu nın yıkmaktadır. ve bireysel farklılıklara göre değiş- “İnsanları yasa ve ceza ile yönetir- zeminlerini si özellikle medya gibi kurum dışı gözden geçirilmesi de, teknik ve dürleri, hem etik esaslara aykırı bağlı olarak istihdamda eşit fırsat- nelin farklılıklarının kabul gö durum Türkiye’de hala ciddi hakkı, çevreyi koruma, çocuk işçi Çünkü seniz, onlar bir daha belki yanlış mektedir. Yani “global düşün, yerel toplumsal değişimin kuruluşlara ihbarlarda bulunulma- yöntemlerle ilgili öğelerin ötesine davranışların ne olduğunu tespit ğü, kavrandığı ve önemsendiği lara sahip olmasını ifade eder. Eşit yolsuzluk olduğuna işaret etmek- çalıştırma, ayrımcılık, yıldırma, yapmayacaklar, ama şeref ve etkisiyle önceleri kabul görmüş hareket et” stratejisi iş etiği açısın- geçebilen bir eğitimi gerekli sına fırsat vermemek için önem- edebilmeli, hem de işgücünden istihdam fırsatı, sosyal adalet olumlu bir ortamın yaratılması ve cinsel taciz, zorla çalıştırma gibi tedir. bazı etik değerler, şimdi şiddetli bir utanma duygularına da sahip dan da geçerlidir. İş etiği sorunları- kılmaktadır. senmeye başlanmıştır (TÜSİAD, çalışma ortamında istenen etik sürdürülmesi sürecidir (Pringle dayanmaktadır. öncülüne Bu etik sorunlara (Sayılı ve Kızıldağ, sorgulanmaktadır. olmayacaklardır. İnsanları erdem şekilde Bu nın tespit edilmesinde global bir 3.Etik Denetimi 2009:104). Uluslararası Saydamlık Örgütü davranışlara önem verecek şekilde bağlamda yasalar, ırk, din, yaş, and Scowcroft, 1996; 28-43). 2007: 235) etkili çözüm getirilmek ve etik kuralları ile yönetirseniz o çerçevede çalışmanın amacı, işlet- anlayış benimsenebilir, ancak etik yönlendirici olmalıdır (Sayılı ve (2013)’ünün Yolsuzluk Algılama Bazı durumlarda işgörenlerin ve ortam, işgücünün herhangi bir cinsiyet, ülke orjini ve malüliyetten isteniyorsa sistemle ilgili makro zaman onlar hem utanma duygu- melerde iş etiği hakkında bilgi sorunlara yerel bir bakışı açısıyla Etik denetim, kanun, düzenleme ve Kızıldağ, 2007: 244). Bazı işletme- Endeks’ine göre ise Danimarka ve üyesini avantajlı veya dezavantajl dolayı istihdamda ayrımcılık yapıl- genel toplumun sağlık ve güvenli- yaklaşımlardan ziyade kişisel ve vermek ve etik-kurumsal denetim çözüm getirmek daha mantıklı suna sahip olacaklar, hem de politikaların beyan ettiği standart- ler “işe alma” aşamasında adayları Yeni Zelanda 91 puanla 'dünyanın konuma düşürmemeli ve tüm ekip maması çıkarılmaktadır için ğini korumak için sorun bildirme mikro çözümler daha işlevsel doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” olacaktır. Çünkü iş etiğinde relati- ilişkisini irdelemektir. ları karşılamayı amaç edinen uyma etik bir taramadan geçirmeye en temiz ülkeleri' olarak gösteri- hayatidir. Zira birçok �inansal skan- üyelerinin karşılıklı saygı çerçev (Donahue, 1998: 1-5). Eşit İstih- olabilir.. Buna ilaveten önceden var vist anlayış hızlı bir şekilde gelişi- (Özgener, 2009: 65). İŞ ETİĞİNİN ÖNEMİ denetiminin kültürel ötesinde çalışmaktadır. Etik testinde yer lerken, bu ülkeleri Finlandiya, birbirine davranmasını dal bu şekilde ortaya çıkarılmıştır. dam Fırsatının temel dayanağı sinde olan kuralları izleyerek “oyuncula- mini sürdürmektedir. denetim ve sistem denetimi esas İsveç, Norveç ve Singapur, İsviçre, alan ifadelerden bazıları aşağıda -Toplam Kalite Yönetimi (TKY): sağlamalıdır. kanunlardır ve benimseme mantığı İşgörenin örgütü iyileştirme çabası rın oyunu” üzerinde odaklanmak, Son yıllarda iş etiğinin önem almalıdır. Kültürel Denetim, işgö- Hollanda, (TÜSİAD, belirtilmektedir Avustralya, Başarılı yöneticiler iş yaşamında Şayet global ölçekte faaliyet göste- olarak değerlendirilebilir. açısından eşit istihdam fırsatı yasal Bu üzerinde “oyunun kuralları” kazanmasının temel nedenleri Farklılıkların yönetimi, Amerika renlerin ve öteki çıkar gruplarının 2009:107): Lüksemburg, Almanya, İzlanda ve etik konusundaki tartışmaları bir ren işletmeler ve turizm işletmele- nedenle sorun bildirmede yanlış zorunluluktur (Kelly ve Dobbin, yoğunlaşmaktan daha etkili yakla- aşağıdaki gibi açıklanabilir: işletmelerinin ulaştığı en iler işletmenin standartları ve davranı- yılki izlemiştir. İngiltere Bu ri toplumların etiksel, sosyal ve tehdit veya zayı�lık olarak değil, veya etiğe aykırı olan eylemleri İşgörenler mesai arkadaşlarının 1998: 976). şım olmaktadır (Gilbert, 1999: American Airlines, şı hakkında ne düşündüklerini düzeydir. endekste en düşük puanı (8 puan) günümüz endüstrilerinin mükem- -Sosyal Sorumluluk Hareketi: 1960’lı kültürel farklılıklarını istismar açığa çıkaranları ödüllendirmek yanlış davranışlarını amirlerine 10-11). araştırmaktadır. Bu denetimler, Coca-Cola, Procter&Gamble ve -Pozitif Ayrımcılık: Pozitif ayrımcı- elde eden Kuzey Kore ve Somali yıllardan sonra etik olarak iş görmek ederlerse, bir takım etiksel ve mellik ve yüksek kaliteye ulaşma gerekir (Sims ve Keenan, 1999: bildirmemelidir. lık, nüfusun çoğunluğundan olma- Goodyear farklılıkların yönetimi bireyler, gruplar, birimler veya bir İş etiği değerlerinin turizm sektö- 175'inciliği paylamıştır. Şeffa�lık için kamuoyu baskısıyla gelişen çabalarının doğal bir uzantısı hukuki yaptırımlar ve sorunlarla 137-151). Ancak dışsal sorun yan belli insan gruplarına karşı konusunda önemli aşama kaydet- bütün olarak işletmelerin algılanan ründe yaygınlaşması için aşağıdaki iktidarın endeksi, Örgütü'nün • İşgörenler, doğruluğuna ilişkin sosyal sorumluluk hareketi, işletme- karşılaşmaları kaçınılmazdır. şeklinde algılamaktadırlar. Özellik- bildirme sistemi, hem işveren, hem mişlerdir (MacDonald, geçmişte yapılan ayrımcılığı tela�i önceliklerini ve etik etkinliğini 1993: kurumsal denetim süreçleri izlene- kötüye kullanılması, gizli anlaşma- kuşkuları olsa bile, amirlerinin lerin iş etiğine daha fazla eğilmeleri- le TKY süreçlerinde en çok ihmal Elbette dünyanın farklı bölgelerin- sorunu bildiren, hem de diğer 22-26). Farklılıkların yönetimi, değerlendirmektedir. Sistem Dene- direkti�lerini yerine getirmelidir. etmek ve yanlışları düzeltmek için bilir: lar ve rüşvetin dünyada toplumsal edilen temel unsurlardan biri iş ni zorunlu kılmıştır. (kıt kaynakların de yatırımları olan işletmelerin çalışanlar açısından arzulanmayan yasal, etiksel ve sosyal sorumlulu- insan sermayesi, kültürel sermaye, timi ise, işletmenin örgütsel sistem 1.Etik Temelli İnsan Kaynakları çözülmeye neden olduğuna vurgu bilinçsizce kullanılması, kentleşme etiğidir. Etik değerler üzerine veya turizmcilerin, toplumların sonuçlar doğurabileceği gerekçe- • İşgörenlerin kimi zaman mesai sosyal adalet, öğrenme ve sine ğu esas almaktadır (Donahue, içerisinde etik ilkeleri ve süreçleri yapmaktadır. Yönetimi sorunu ve çevre kirliliği gibi). sosyal norm ve beklentilerine her odaklanmayan kalite programları siyle pek tercih edilmemektedir. saatleri içinde bazı kişisel işlerini kapsamaktadır gibi unsurları bütünleştirme derecesidir. Sistem 1998: 3). Bu yasalar sayısal ölçüle- İŞ ETİĞİ VE KURUMSAL zaman cevap vermesi mümkün başarılı bir şekilde yönetilemez. Sorunu bildirenler işten çıkarılma, de yapmaları yadırganmamalıdır Sosyal sorumluluk; işletmelerin (Kamp, 2003: 1-2). Farklılıklar re dayandırılmakta olup, daha denetimi; etik denetimin en yeni Doğru işgörenler bir işletmenin DENETİM İLİŞKİSİ olmayabilir. Ancak vurgulanması tecrit, yıldırma, ter�i indirimi, GİRİŞ ÖZET - Etkin Paydaş Yönetimi: Paydaşlar, faaliyetlerinden dolayı çevresinde türü olup kültürel denetimden yönetimi akademik ve örgütsel sahip olabileceği en iyi güvencedir • İşyerinden ayrılan kişinin artık önce temsil edilmedikleri istihdam de özgürlük refah uğruna değil, gereken nokta etik konuları relati- ayrımcılık, misilleme, taciz gibi ister örgütün içinde isterse dışında yarattığı olumlu veya olumsuz ortamlardaki insan kaynakları kurumuna karşı herhangi bir alanlarında kadınların ve azınlıkla- daha ileriye gitmektedir. Sistem ve onun geleceğinin teminatıdır. Etiğe uygun yönetim, etik ilkeleri özgürlük uğruna sınırlandırıldığı vist bir bakış açısıyla değerlendir- sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Etik, insan refahını oluşturan etkileri bilinçli bir şekilde değer- u çalışmanın amacı, turizm işlet- olsun, örgütün faaliyetini etkileye- rın temsil edilmesini artırmak için denetimi, işletmeyi bir sistem uzmanlarının düşüncelerini esas ve hükümleri izleyen yönetimdir. Bu özellik, işin niteliklerinin yükümlülüğü kalmadığından eski zaman çalışma barışı daha kolay menin gerekliliğidir. Diğer çalışanlar da yapılacak unsurların neler olduğunu incele- bilen ve onun faaliyetlerinden lendirip, olumsuz etkilere karşı melerin iş etiği hakkında bilgi almaktadır. Benimseme mantığı olarak görür, bu sistem içerisinde- tasarlanmıştı (SHRM, 2004: 1; kurumuna ilişkin bilgileri yeni önemli bir parçası olarak görülme- Etiğe uygun davranan yöneticiler mümkün olabilir (Baron, 1996: ve denetimlerden soruşturma yen ve bunları teşvik etmek için etkilenen, - Ekonomik Skandallar ve Rüşvet: önlem alması olarak tanımlanabi- yönetsel kararların Thomas, 1990: 107-117). Pozitif ki öğeler ile sistemin işlediği çevre- açısından farklılıkların yönetim işyerinde kullanmasında bir sorun başarmaya yönelik isteğe sahip vermek ve etik-kurumsal denetim lidir. Etik temelli insan kaynakları 558). Öte yandan bazı bireylerin rahatsız olabilir. İşgörenler arasın- gerekli davranış ve karar türlerini İş etiği, hem işletme içi ilişkilerde lir. Bir işletme belirli sosyal faali- sonuçlarında pay sahibi oldukları- stratejik avantaj sağladığından nin kritik öğeleri arasındaki etik yönetiminin bazı amaçları şu şekil- yoktur. ayrımcılığın temel kaynağı karar- olmakla birlikte, onlar etik stan- kendi çıkarları doğrultusunda etik ilişkisini incelemektir. Bu çalışma- da güven sorunu yaşanabilir. açıklayan bir süreçtir (Hellrigel and yetlerde bulunduğu zaman ekono- hem de piyasalarda güvenin oluş- nı düşünen bireyler veya gruplar nameler ve yasal düzenlemelerdir. sorunları incelemektedir (Özgener, kabul görmektedir ve proaktif bir dartlar, dürüstlük ve uygun süreç de ifade edilebilir (TÜSİAD, 2009: 2.Etik Eğitimi değerleri görmezden gelmeleri da etik kavramı, iş etiği kavramı ve Ayrıca işletmelerin itibarları zede- Slocum, 1986: 137). mik avantajlar sağlayabilir. Aksine, ması için kritik faktörlerden olarak ifade edilebilir. İşletme, Benimseme yaklaşımdır (Kelly and Dobbin, açısından mantığı 2009: 163). içerisinde olmak şartıyla iş yapma- 54): sosyal dayanışmayı olumsuz etkile- önemi, iş etiği ve kurumsal denetim lenebilir ve hatta işletmeye bu gibi sosyal faydayı arttırmak için ilgili biridir. Özellikle ABD’de Enron, uzun dönemde topluma karşı pozitif ayrımcılık sözleşme gereği 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, yı amaçlamaktadırlar. Bu yönetici- Etik eğitimi bir günlük ya da tek 4.Etik Hattı ve Sorun Bildirme Bireysel etik ise, toplumsal değerle- mektedir. Bu nedenle etiğin bir durumlar mali külfet (satış gelirle- • Çalışanlarına adil davranmak ve ilişkisi ve iş etiği değerlerinin sorumlu bir düşünce tarzıyla tüm paydaş gruplarının çıkarlarını İtalya’da Parmalat, İngiltere’de 2000: 89). yasal zorunluluktur. Pozitif ayrım- ler kâr elde etmeyi amaçlarken etik Sistemleri atışlık bir girişim olmamalıdır. Etik tutkal gibi toplumu bir arada tutan rin kişiye yansımasıdır (Çelik, vd., geliştirmelerine rinin düşmesi, kredi talebinin kariyerlerini gücünü Brent Spar Petrol Kulesi Vakası, turizm sektöründe yaygınlaşması- onu düşünmeli ve bunları dengelemeyi kullanamayanlar, eğitimi aşırı sıklıkta olmamak 5. Etik Değere Dayalı Perfor- ve yasal yönleri dikkate alırlar. cılık geçmişte yapılan yanlışları içiçe geçmiş zarif anlaşmalar 1998: 23-41). Etik bir kişisel vicdan yardımcı olmak, reddi, tazminat vs) getirebilir. kaybetmeye mahkumdurlar. Nijerya’da Shell, Afrika’da Nest- amaç edinmelidir. Etiğin toplumda na yönelik kurumsal denetim Yetkisiz ihbar veya sorun bildirme kaydıyla, belli bir süreklilik göster- düzeltmeyi esas almaktadır. Reak- mans Değerlendirme Süreci Etiğe uygun yönetimin gösterici bütünü olduğu da göz ardı edilme- meselesidir. İş yaşamında özgürlük 4.Farklılıkların Yönetimi ve iş dünyasında amacı, “yaşamak le’nin Bebek Maması Vakası, Alas- sistemi (whistleblowing system); tif bir yaklaşımdır. Eşit istihdam meli ve ortak bir programın ötesin- • Çalışanların aile hayatına saygılı ilkesi; “Eylem, karar ve davranışlar süreçleri ele alınmaktadır. Son melidir. Etik bir toplumun dünyaya -Etiğin İyi İşle Özdeş Olması olmadan bireysel etikten bahsedi- değil, yaşatmaktır” (Güngör, 1995: ka’da Exxon Valdez Felaketi işlet- olmayan, önemsiz Performans değerlendirme süre- fırsatı gibi pozitif ayrımcılık da işletmede de, değişik kademelerdeki ve ve yardımcı olmak (örneğin, evlilik hem işletme, hemde ilgili bütün açılan penceresidir. olarak çalışmanın bazı kısıtları lemez. Bireyin yaptıklarının hesabı- Düşüncesi: Günümüzde toplum ve Genel olarak turizm işletmelerinde melerin stratejilerini belirleme ve 46-47). cinde yasaya aykırı, şüpheli ve yanlış sosyal adalet öncülüne dayanmak- kullanılan performans pozisyonlardaki çalışanlar için tara�lar için doğru mu?” şeklinde- sorunları için rehberlik hizmeti sendikalar, etiğe işletmelerin olduğu vurgulanmış ve gelecekte nı verebilmesi için belli ölçüde çalışanlar arasında cinsiyet ve etnik İş etiği, ekonomi ve iş dünyasının imaj oluşturma konusunda etik eylemlerin/uygulamaların hede�leri tüm etik hede�ler ve giden tadır. İşgücü piyasasında azınlıkla- farklı programlar oluşturulmalıdır. sağlamak, anaokulu açmak), dir (Özgener, 2009: 109). -Globalleşme: Uluslararası ortam- uygun bir tarzda işlerini yürütme özgürlük gereklidir. İş hayatında iş araştırma yapacaklara bazı öneriler ayırımcılık yapmak, tüm çalışanlara karşısında olanaklar sağladığı sorunları ön plana çıkarmasına amaçları destekleyici ve bunlar düzeltilmesini sağlamak için işlet- Eğitimde tüm programların örnek- rın ve kadınların temsilini artırma larda etik gerçekten karmaşık bir beklentisi içerisindedir (Özgener, seçme, örgütlenme ve söz özgürlü- ter�i konusunda eşit fırsatlar tanıma- • Toplumsal sorunlara duyarlı olmak Birçok sektörde olduğu gibi turizm sunulmuştur. sağduyulu seçimler yapmaları için neden olmuştur. Bu skandallar, üzerinde medeki eski veya mevcut bir üye yoğunlaşmaktadır ler içeren, zaman zaman görsel ve tutarlı olmalıdır. Bunun yanınd 2009: 56). Ayrıca bir referans konudur. Doğrusu iş etiği evrensel ğü insan hakları kapsamında değer- mak, çalışanların taciz edilmesi, iş sektöründe de güç servetle birlikte ve çözümü için katkıda bulunmak bireylere yol gösteren kurallar, şirketlerin imajı üzerinde global tarafından durumun kontrol altına (SHRM, 2004: 2; Kelly and Dobbin, performans değerlendirme örgütte canlı sunumlarla zenginleştirilmiş bir kavram değildir, coğra�i yerle- olarak kabul edilen etiksel duruş, Anahtar Kelimeler: Turizm İşletme- lendirilmelidir. İşgörenler ve sendi- yeri güvenliğini ve çalışanların sağlı- artma (örneğin, aile içi şiddet ile mücadele, gösterdiğinden, eğilimi ilkeler, değerler ve davranışları düzeyde olumsuz etki yaratmıştır. programlar olmasına çalışılmalıdır. şim, sosyal ve meslek grup, uzun vadede artan satışlar, artan leri, İş Etiği, Kurumsal Denetim ekonomide büyük ayrılıklar ortaya engellilere destek olma, gençlere kalar açısından değerlendirildiğin- inceleyen bir disiplindir. Aslında “iş Ayrıca anti demokratik ülkelerde hoş görülebilme düzeyinin saptan- pazar payı, artan karlılık, yüksek sosyo-kültürel ve tarihi gelişmeler 14.Hükümet Düzenlemesi Kanada, çıkmaktadır. Gerçekler beklentile- beceriler kazandırılması, toplumun Bazı �ilmlerin ilgili sahneleri ve alınması için yetkili otoritelerin ğını tehlikeye atacak uygulamalarda 1998: 976; Ivancevich and Gilbert, la başa çıkmayı öğrenen örgüt eksiklikler olabilir. Hatalı veya masıdır. Bununla beraber, “adil bir etiğe aykırı davranışa eğilimli üyeleri tarafından türetilen, keşfe- Etkin bir etik kodun olmaması toplum, herkesin eşit olduğu bir birey, her halükarda kodu dikkate dilen ve geliştirilen temel varsa- durumunda, endüstri çapında toplum değil, farklılıkların veya almayabilir. Bu yüzden son derece yımları kapsar. Her organizasyo- işgören-işveren ilişkilerini düzen- eşitsizliklerin savunulabildiği bir karışık ve kapsamlı düzenlemeler nun kendisine özgü kültür ve lenmesi, işletmelerin etiğe uygun toplumdur.” (Tsalikis and LaTour, üzerinde zaman harcanmamalıdır. değerler seti vardır. Kültür, organi- olmayan davranışlarının artması 1995: 51). Temiz bir toplum yarat- Bunun yerine yüksek performans zasyon üyelerinin anlayışını ele ve bunların incelenmesi gereksini- ma adına sendika üyeleri, tıpkı bir için gerekli olan daha açık stan- verir ve onların nasıl davranacak- mi nedeniyle kontrol mekanizması orkestradaki farklı insanların farklı dartlar belirlenmelidir. ları konusunda kurallar sağlar olarak hükümet düzenlemeleri enstrümanlar çalarak ahenkli bir 9.Tepe Yönetiminin Tutumu (Özgener, 2009: 149). Bu nedenle talep edilebilir (Beauchamp and bütünü oluşturması şeklinde faali- işletmelerin ekonomik ve sosyal Bowie, 1988: 129-131). yet göstermelidirler. Bir yöneticinin hatalı kararı veya performansı üzerinde önemli bir 7.Örgütsel Sinizmin Azaltılması etik olmayan bir davranışı, işlet- etkiye sahip olan örgüt kültürünün SONUÇ melerin imajını zedeleyebilir. Öte etik davranışı destekleyici rol Bu çalışmada iş etiği ve kurumsal Örgütsel sinizm; birinin çalıştığı yandan, bir yöneticinin çok önemli oynaması gerekir. denetim üzerinde durulmuştur. örgüte karşı negatif tutumu olarak ve kritik bir andaki etik yönden 12. Kurumsal Yönetim Günümüzde insanlığı etkileyen ifade edilir (Dean et al., 1998: 345). cesareti, bulunduğu işletmedeki birçok küresel krizin temelinde, İşgören sinizmi ise, bir işgörenin tüm etik olmayan davranış tema- OECD (1999)’e göre kurumsal etik liderliğin eksikliği yatmakta- işletme, yöneticiler, çalışma arka- yüllerinin önünü kesebilir. Bir rol yönetim; bir ülkenin ekonomik ve dır. Bu etik liderliğin eksikliğini, daşları ve diğer objelere karşı modeli olmak, doğru şeyi yapmak- sosyal kaynaklarında kullanılacak tavrını haklıdan yana koyan sendi- engellenme, güvensizlik, hayal tan daha fazlasını gerektirir. İşgö- olan güç ve yetkilerin belirlenmesi- kalar giderebilir. İş etiğinin sadece kırıklığı nedeniyle takındığı negatif renlerine doğru şeyi yaptırmaya dir. Cadbury (1992: 24) kurumsal kanunlarla düzenlenemeyeceğini tutum olarak tanımlanmaktadır yardımcı olmayı, işgörenleri ilham yönetimi; anonim şirketler için göz önüne alırsa, etiği destekleyici (Cartwright and Holmes, 2006: ettirmeyi, onların gri alanları yönetimin kontrol ve etkinliğini kurumsal mekanizmaların ortaya 200). İşgören sinizminin nedenleri tanımlamasına yardımcı olmayı ve artıran süreçler bütünü olarak konmasına ağırlık verilmelidir. olarak, psikolojik sözleşme ihlalle- endişelerine saygı göstermeyi de ifade eder. Dennis and McConell İşletmeler etik sorumluluğu çok ri, dengesiz güç dağılımı, işlem kapsar. (2003) ise Kurumsal yönetimi bir yüksek düzeyde harekete geçirmek adaletsizliği, çok uzun çalışma 10.Değer Yönetimi şirketin kendi çıkarlarını gözeten ve etik duyarlılık düzeyini yükselt- saatleri, yıldırma, etkin olmayan ve kontrol edenlerin şirketin mek için iç denetim mekanizmala- liderlik, yüksek yönetici ücretleri, Değerler, bireyin yaşamına anlam sahipleri ve paydaşlar için �irma rını (sorun bildirme, diyalog vs.) küçülme, politikalar ve uygulama- kazandıran idealler, tercihler, değerini maksimize eden kararlar hayata geçirmeli ve bu mekaniz- lar arasındaki uyumsuzluk, etik kararlar ve davranışlarına yol almaya yönlendirmesi olarak maların yasal alt yapısı devlet olmayan davranışlar, elverişli gösteren inançlar ve kanaatlerdir. tanımlamaktadırlar. tarafından oluşturulmalıdır. olmayan ücret politikalar, zayıf Değerler standartlar olarak ifade Kurumsal yönetim için uygun yasal Kurumsal yapıların işleyebilmesi iletişim, değişimi uygulamada edilmesine rağmen, onlar emret- düzenlemelerin çıkarılması, için de eğitim kuruluşlarında ve iş yönetimin beceriksizliği, işgörenin mezler, olağanüstü bir şekilde performansa dayalı olarak üst yerlerinde (özellikle turizm sektö- yetersiz katılımı, rol çatışması, rol eylemlere yol gösterirler. Günü- yöneticilerin ücretlerinin belirlen- ründe) iş etiği bilincini aşılamak belirsizliği ve artan iş yükü sayıla- müzde başarılı organizasyonların mesi, yönetim kurulunun bağımsız için eğitim ve geliştirme program- bilir (Cartwright and Holmes, en belirgin özelliklerinden biri, olması ve bağımsız iç denetim ları uygulanmalıdır. 2006: 201; Eaton, 2000: 8; Guastel- tutarlı ve paylaşılmış değerler komitelerinin kurulması gerekir. lo et al., 1992: 37-48). Bu faktörler platformuyla çalışan işgörenlere Bu çalışma sadece konu teorik arasında en etkilisi psikolojik sahip olmalarıdır. Değerler, söz 13.Ombudsman açıdan ele almaktadır. Bu nedenle sözleşme ihlalidir. Psikolojik gibidir ve en uygun tarzda ihtiyatlı bulgularla desteklenmeyen çalış- Ombudsman, doğru süreçlerin ve sözleşme, bireyler ile organizas- tepkiyi göstermede işgörenlere yol madaki savlar bütün sektörler yönetimin gelişmesini destekler, yonları arasındaki karşılıklı, infor- gösterir. Değerler şirket kültürü- açısından genelleme doğru yakla- ancak herhangi bir bireyin savunu- mel ve örtülü beklentiler, vaatler nün temel ilkeleridir ve şirketteki şım olmayabilir. Bu nedenle iş etiği cusu veya işletmenin temsilcisi ve yükümlülüklerdir (Rouillard, herkesin tavrını yansıtan şirket ve kurumsal denetim ilişki üzerine olarak rol üstlenmemektedirler. 2003: 24). Psikolojik sözleşme karakterini temsil eder. Tom Peters saha araştırmalarına ihtiyaç vardır. Ombudsman; güvenilirlik, objektif- ihlali, işgörenin işverene azalan ve Bob Waterman dediği gibi lik ve eşitliği önemle vurgulayan, güvenini ifade eder ve etik yönden “Organizasyonlar değerlerle uygulama standartlarını tam önemli bir çelişkidir (Pugh et al., bezendiklerinde kurum olurlar, olarak tasarlayan bir kurumdur 2003: 202). aksi takdirde ruhsuz insana (Dunfee and Werhane, 1997: 8.Etik Kodların Oluşturulması benzerler” (Özgener, 2009: 189-195). Ombudsman, etiğin son 140-151). zamanlardaki önemli bir organıdır. Etik kodu, etik olmayan eylemlerin 11.Bilinçli Bir Örgüt Kültürünün Bu organ işletme içerisinde yolsuz- yanı sıra etik olduğu düşünülen Yaratılması luklar ve yanlışlarla ilgili iddiaları eylemleri kapsayan bir spesi�ik inceleme ve onları ortaya çıkarma raporlar dizisidir (Özgener, 2009: Örgüt kültürü; bir örgütün çevresi rolü üstlenmektedir (Navran, 157). Her sonucu ihtiva edecek bir tarafından algılanan kimliğidir. Dış 1992). kod geliştirmek mümkün değildir, uyum ve iç entegrasyon sorunlarıy- 50 T URİZMTR 1 Mart 2015