Ысқақ Ә. Жорғадан қалған тұяқ ем...

Кец далага кодыр ун кушн теккен, Менщ тшм жер мен кек аспанымда. Менщ тшм Алатау шыддарында, Менщ тшм Каратау куздарында, Менщ тшм Арка мен Атыраудыц, Кшп жецкт еткен кырларында. Менщ тшм кец дала гулдерщде, Кдлздар киген кейлектщ бурлершде, Менщ тшм Кыз Ж^бек, Телегеншц, KemiHiH калып кеткен 1здершде. Менщ тшм Крркыттыц куйлершде, Менщ тшм кылыштыд жуздершде, Кед даланы канымен коргап еткен, Менщ тшм батырлар дурмепнде. Бас иш жаргысына шын журектен, Bip задга барлык Алаш кулдык еткен, Теле би, Казыбек пен Ойтеке би, Казак тшде казакка бшпк еткен. Сол тшмен ер Абылай хандык курган, Сол тшмде билер1м жарлык кылган, Акындарым эн салса ана Алде, Алатау мен Каратау калгып турган. ©нерлш ебектеп суйген тшм, Озбырларды канжардай тшген тшм, Бесжте жаткан кезде он бойыма, Анамнын ак сут^мен сщген тшм. 0 л1м барда кез жасты теккен тшм, Жаныма шуак нурын сепкен тшм. Эушр1мдеп эйтеу1р жырымды алып, Осы кунге тэубе мен жеткен тшм. 149

ТПурайпы TijiiM барда шаттыгым бар, Ата салтым дш1м мен дэстур1м бар. Умытатын jin менен дастурщдд Кей мэцгурт ултка кандай кастыгьщ бар. Ел1м деп ещреген ерлер еткен, Намысын езгелерге бермей еткен. Иманды бабалардьщ аркдсында, Кед дала бугшп урпак б1зге жеткен. ©р бабам ©з Отанын сушп еткен, Кддырын кара жердщ omin еткен, Мирас еткен дэстурш бабалардьщ, ¥л-кызы кекешне тушп еткен. Аналарын ай-кундей аялатан, Казыналы карттарын багалаган. Отанына опасыз болгандарды, Кец даланьщ зацымен жазалаган. Тегешн мен жырымды актарыла, Кулак сал, саналы урпак айтканыма, Тилд мен дэстур1цд1 кортап калтын, Жайандану жалматан шакта мына. Дэстур, салтын бар кезде магыналы, Куламас казатымньщ шадырагы, Мэцгурттерщ каптаса жер бетше, ¥лтьщ да умыт болып жойылады. Кдзактьщ казактыгы туршде тур, Шурайлы шуактанган туршде тур. ©Hepi езгелерден озып кеткен, Салтында, рухы менен дшшде тур. Кос йнек домбыраныд кушнде тур, Оюлы ернектелген кшмде тур.

©лемде дес бермейтш езгелерге, Киел! кемелденген бЫмде тур. Елтадба, кек байракты Туында тур, Аскар тау, орман, тогай, суында тур, Алдынан кияс етпей аялаган, Карттарга керсетепн сыйыцда тур. Ж1герл1 ж!пттердщ бойында тур, Дастарканы жиылмас тойында тур, Ел уипн жанын пида ететугын, ©peni азаматтыц ойында тур. Мыц буралган кыздардыц назында тур, Сакталган намысы мен арында тур. Айман, Шолпан, К^арлыга, кыз Куртканыд, Бузылмай 6 i3re жеткен канында тур. Ибалы келвдердщ жузшде 'тур, Конакка есж ашьщ ушнде тур, Бесж жырмен жергекке беленетш, Бал тшд1 балалардьщ ушнде тур. Казактьщ казактыгы кьшыгында, Сары кымыз шубагы кымызында, Казактьщ казактыгы epic толган, Кой, козы, бузау, бота, кулынында. Болар ул бшм, енер 1здеп еткен, Ата-анасын кад1рлеп ci3 деп еткен, Осынау ата салттьщ аркасында, Тектшк канын бузбай б1зге жеткен. Жас урпак бул ©сиет тындадыздар, Казактьщ касиетш сыйланыздар. Ананныд ак суымен сщген длдд Шулд1рлел ши бер!*дей бузбацыздар. 151

Жадсы адамныд мшезг керкем болар, Жер жадсысы шурайлы ертед болар. ©сиетамд! осы айтдан тындасацдар, Отаным канат кагып еркен жаяр. Елуден жасым асты менщ мше, KepinniH азды-кегш ем1рд1 де, Жастардыц дажетше жарайды-ау деп, 9 сиет тастап кегпм кейшпге. Артык айтсам кедшге алмацыздар, Жас урпад ата салтын жалгацыздар. Bipeyzun кадсыгына тадсыд болып, Айырылып тур мен тшден калмадыздар. Сез1мнщ осы болсын салмадтысы. Ислам барлык дшнщ кайраттысы. Алланьщ ад жолына бастап кеткен, Мухаммед адамзаттыд ардадтысы. Бшместжпен бекерге кушнш дур, Иманды урпад тылымга суш и т тур, Ата-анацды ардадтап Т1р1сшде, Алдында кур жоргалап шлш тур. Жшттер, айтатын не бар таласыд, Жастыдпен жадылысып шалдаясыд. Ата-анада де ютесед сол келедд Ертецп кун езщде дартаясыд. Байлыд пед адшада боп кецшдерщ, ОкЫкпен eTin кунде ем1рлерщ. 0 здерще айтарым келшдер1м, Ата-анаднын алдында кершмепн. Дуниеде не жаман зорлыд жаман, Адалдыдсыз арамдыд дорлыд жаман, 152

Жепм менен жеслрдщ кез жасымен, Жиналган паракорлык байлык жаман. Kscioibmi бекерге шашкан жаман, Байлык ушш жерщд1 саткан жаман, 0 з кагынан жер!ген куландайын, 0 зге елге байып ап кашкдн жаман. Кез жасын жазыксыздыц теккен жаман, Зулымдыктыц заЬарын сепкен жаман. Ак суш ана тшщ гурган кезде, 0 зге тшде шулд!рлел кеткен жаман. Бшпкке параменен жеткен жаман, Кур бекерге жазыксыз кеткен жаман, Бойыца бшм менен гылым жимай, 0 м1рден надан болып еткен жаман. Панасызга ектемдш еткен жаман, Сыйлы адамды сураусыз секкен жаман, Жамандык кеп бул кунде жер бетшде, Айта берсец тур-турл1 кеп кой жаман. Барльщ барда, касында тапшылык бар, Караниет бар жерде ак кылык бар, Бар жаманды тубшде жецетугын, Аллага мойын бурсан жаксылык бар. Дуниеде не жаксы, бш м жаксы, Даналардан тындаган ипм жаксы, Имандылык жолында {зп iстермен, 0 тюзген ap6 ip тац мен кунin жаксы. Тектыжн бойьща жиган жаксы, Ултьщнын улы болып туган жаксы, Ел шетше кара булт тоне калса, Отан ушш жаньщды киган жаксы.

©негел! ульщ мен кызыц жаксы, Крлда барда керсеткен сыйыц жаксы. ©зге тшдщ бэрш 61л дей турганмен, Крцыр унд1 казаки тшц жаксы. Парасатты пайымды болган жаксы, ©сиетш улкеннщ алган жаксы. Бар жаксыныц ншнде жамандыктан, Аулак журсен. циркш-ай кандай жаксы. Кемтарлардыц алгысын алган жаксы, Агаш erin, жол кешр салган жаксы. Шаман келсе бес уакыт намаз окып, ©з каржьщмен кажыга барган жаксы. Орнымен сауык салып кулген жаксы, Ел кад!рш ертеден бшген жаксы, Жаксылардыц жаксысы ей, жас урпак, Отаныцды елшеуаз суйген жаксы. Осы болды бар айтар есиеым, Артык айтсам келешек кепирерсщ. Отаньщньщ кек Туын желбдретш, Жауказындай жас урпак жетшерсщ. АЦДАР ЖИЫНЫ (мысал) Мекен еткен тылсым тыныш орманды, Бшмейтугын бэлекет пен жанжалды, Аяк асты абыр-сабыр етштд Eip жиналыс бейбй жаткан андарды. Жиылып ап, орман-тогай ад, кусы Басшыларын еайлау болты кайгысы.

Орман зацын езгертпесе болмайды, ЕсюрД! эбден ит жылгы элп Жаргысы. Деп шуласып, барлык, аддар таласып, Талкыга сап, эрюмге oip бал ашып. Мейл1, Арыстан патша болып сайлансын, ©йткеш тур сырт nimiHi жарасып. Иемденш патша деген атагын, Бурынгыдай TeKneciH ол даЬарын. 0 з улесш берш турса коркаулар, Не кылады агайыннъщ шатагын. Тэртш жагын ойлайтын 6ip-aK nici, Борсьщ болсын орман-тогай сакшысы. Сен тимесед, мен тимеге колайлы, Борсекец гой, садшылыкка жаксысы. Алдап-арбап, ah ургызган талайды, Арамызда саудага ед колайлы, Тулю. сылкым басшы болеа базарга, Дуниеге толтырмай ма мадайды. Тыддай-тындай болдыд Булбул дегенд!, Жас эншшер есу керек тек ендг Жада дырын танытар ед Сауысдан, Карга екеу! долына алса енердг Оза шауып, далмайтын еш жарыстан, Адбекеннщ басы айналды табыстан. Баска кадр 1здеу керек орнына, Тасбакада еш кенде емес намыстан. Жетед! гой басып журсе жер устш, Ал калганы езге орынды белкеш. Будан былай осы Жаргы журедд Деп Арыстан колын койып келюеш! Bip-oipiweH айтыеданда кепш.шд К,ыран турды миыгынан тек кулш. Тудшд1де сосын барлык басшыдан, Канат какты Алатауга бет бурып. Кек торесi шеннен сейтin дур калды, Езден безген кайран асыл гектппд

КОЙ, КАСКЫР ЖОНЕ TYJIKI (Мысал) Бул эцпме ертег! емес кешегд Емес жэне ауыл уйдш eceri. Крй мен каскыр жэне тулю yuieyi, ©зара 6 ip беттесшЫ деседт Кдсдыр б1рден бар айбатын шадырып, Выдай дешт, койга дарап акырып: - Тыцдамайтын болдыц меш бул кунде, ©з кун1МД1 керем,- деп сен накурыс! Туршдей 6 ip тиетугын кулакка, Сез естццм, жауап берпп суракка. Кдсдырлардыц талауынан кой б!ткен, Курып барад, - депсщ соныц рас па?! - Рас, - дешд Кошмар сонда тайсалмай. - Журетш ек, бар шындыкды айта алмай. ©дкей коркау ерю1мд1 тарылтып, Шыркымды алды дайта-дайта сойкандай, - Ей, Касеке, емес кой бул eTipix, Жайлап алдьщ жер!мд! сен жетшп. Момындыгын пайдаланьш шопанныц, Баска шыкгьщ барлык жерде ceKipin. Алмасам да мен мазасын езгенщ, Отарыма 6ip тыныштык бермедщ. Жайлауымда журсем даты ез1мшд, К,ой больш сен мадырама, кой! —дедщ... Сонда турып кулюмеден кекеЫн, Тулю мырза айткан екен тетесш. - К,аскыр батыр, кошаканга тиме ендк Сорлы-ау, боска аштан елш кетесщ. Терел1гш мен осылай берешн, Кой емес пе сенщ нагыз корегщ. Аркасынан кагып койсац болмай ма, Осы 6 ipey, ашьщ ауыз неменщ, 156

Эр сез!мд1 авдап айтам мен ез!м, Саган енда будан бас^а не дейш. Екеуще егескенде един боп, Ептеп-септеп мен де кушм керешн. Шындьщты айтсак; тиетутын турпдай, Тагдырымыз езгелерге кулхадей. Ецсем1зд] басып 6 ipey дасдырдай, Eipeyaep жур алдап-арбап тулкхдей... ¥ЛАНДАРГА 0СИЕТ К,ырай кустай самга, Ата салтын жалга. Отанымньщ кек туын, Tycipin поддан алма. Тэуелслз мынау тацда, . Энердщ елш шарла. Байлыгьщды барьщды, Жат кездерден корга. Даласында казадтьщ, Жаукдзын гулдей жайна. Нар жугш артып арга, Текилж жырын толга. БАЛАЛАРДЫ АЛАЛАУ (сыцак) Шолак бастык, 9з]нен кызмеН жогарыларга, Елпец-елпен кагатын. Ал кызымет! темендерд1 керсе. [57

Танауын кетерш дардия калатын. Eip куш шалгын урлап жаткан, ¥стап алды ауылдыц 6 ip топ баласын. «Тэк» - деп, TyciH суытып алып, Саралады балалардьщ арасын. Сен майлы шелпек Сэкеннщ баласысыц. Ал сен астында кара eceri бар, Элп Нэкеннщ шешегк Эй, осы дымы жок мугал!мнщ, Ана жайсандардьщ балаларымен Бар екен-ей не тещ? Деп алды да былай шенш: Сэкеннщ баласы сен арбалап ала бер, Кэкеднщ баласы мэшинеце толтырып сала бер. Мекецшц баласы саган да жол ашык бара бер. Ал сен кара есекп шешек, Милицияныц алдында бересщ есеп. 9зщ ойлашы, еюметтщ дуниесшен не калады? BapiMi3 сен сиякты есекпен урлап жесек. Сейтш кара есек пен кара балага бале жапты. Эттец экесшщ кызмей томен, Кара бала мен кара есекке обалак-ты. Кенеу! кеткен заман-ай, Балаларды да е с т т саралатты. 0НЕРДЩ БШК ШЫНАРЫ Щазак бейнелеу внертгц атасы Эбигхан К^астеевке) Тылсым дуние, кодыр салкын жай мамык, Кербез дала жаткандай бip ойланып. Сол далада езгеменеи ойы жок, Bip бала жур жалгыз ©3i кой багып. Шуйпн шепке тойып алып ешкд лак. Ойнактайды тастан-таска шапкылап. 158

Таудан темен сылдыр кагып агады, Сылк-сылк кулш, кербез супу ак булак. Пай-пай неткен кербез супу кец дала, Тунып турган сулулык кой айнала. Туган жердщ sp6 ip тау мен тасынан, Бала койшьг кез алмайды тацдана. Кек аспанды кек ж1бекпен жапдандай, Булттар жедклп барады, эне, ак мацдай. Кекжиекте алып таулар сап тузеп, Кррган болып жауга гесш тоскандай. Крдыр дала, коцыр салкын, коцыр жел, Кекжиекте Азбектелш коцыр бел. Кодыр бояу бойтумары казактьщ, Кодыр Tipлiк, келвдер де кер!ндер. Сол йрлжке артып бала кумары, Сулулыдка албырт кед!л кулады. Туган жерд1д кереметш накыштап, Жас суретди кум бетше сызады. Жок болса да колда бояу кагазы, Эсемджке албырт кедш ауады. ¥ккан сайын тылсым сез1м сырларын, в р сызыктан жаны лэззат табады. ©ркеш-еркеш Жоцгар тауы сол мадныц, Сеюлд1 oip абызындай ойлардыд. Ту алыстан сары сагым мунартып, Кос сызытын косып жатыр жолдардыд. Кек сызыктар кекжиекте жолыгып, Булдыр сагым алып таумен ерташ. Аспан мед тау тауып эсем жарасым, Сары сагым кек аспанмен кемшп.

Неткен гажап, неткен сулу елке еда, Секшд! 6ip гажайып жыр ертеп. Тау мен тасы, эр бутасы Шежшнщ, Сулулыктын сырын нэзж шертедй Анда-санда баккан койга кез салып. Бала отыр ез ойымен шаттанып. Саз балшыктан жасап кейде мусшдер, Сурет салад кейде reric тасты алып. Агаш, суйек, тастан туйме тушлш, Ершбейд! бала icme нгушлш. 0з колынан шыкдан эсем заттарга, Кез тастайды жас Эбшхан сушнш. Койын багып, Tepin жуа, булдхрген, Жас журегш эсемдшке суйд1рген. Кршакандай сол баласы Шеж1нтч, Шедевр боп шыгатынын юм бшген. 0НЕРДЩ ШЬВДАН ШЬЩЫНА Кунн1ц ыстык, ацызак, аптабында, Койын баккан, Шежшнщ шаткалында. Эбшхандай кешеп койшы бала, Калыктады енерд!ц аспанында. Туган жер1н ол мэцп суйin кегп, Шеберлшн шьщдады, бшктетп. Алатаудыц аскарлы шьщдарына, TexTi енердщ шынарын ririn кеттй Парасаттан сол шынар жаралыпты, 1зплжтен тамыры нэр алыпты. Кенже калган енер1 казагымныч, Кастеевтей абыздан таралыпты.

Абызы е;й ол онердщ, асылы еду Манайыиан шуак нуршашьш ед!. Бар казакгыд бейнелеу шеберлерд ОбОханныц рухына бас иедп Б1Л1МГЕ КАНАТ КАВДАН, БАЛА ДЫРАН Оду oijUM. енер, гылым керегп Диындыктыц бэрш бш м жецедь Деген сертпен Эбшхандай жас кыран, Жаркент жадты бетке альт келедь Кдял куып, дой бадканым далада, Маган енер, оку б т м бол ма? Арманымды ойга асырар аскак жол, Bip табылса, табылар тек калада. Жаркент деген шагын шайар расы, Дегенмен ол карт тарихтын куэсь Ол шайарда Ы калган Шоданныц, Ошпестей боп 6i3re жеткен мурасы. Сол Жаркентке мен де ат басын бурайын, Жумыс гздеп ел мен журттан сурайын. ТуркЮпгщ TeMip жоды салынып, Жатыр деген, табылар ic лайым. Кетпеп, кайла мен устасам не кылар? Тарих болып ол да б1рде жазылар. Бос уакытта сод каладан енерднд Элшбшн керсетер жан табылар. НYPKicinTe катарынан калыспай, Кайламенен тас кашады дарыштай. Дол босаган сэттершде жас кыран,

Сурет салды ак кагазга жалыкпай. Сейтш ж ш т тем1р жолда тер тектд Едбек суйгтш жан екенщ керсетть Тура жолын керсететш енердщ, Жаркентте алташ ум!т оты жарк erri. Майлы бояу сырларына каныккдн, С уретш тк ез тулгасын таныткан. 0нер атты кед елкеге жол сштер, Хлудовкд б!рде Эбыхан жолыккан. Жас шеберд!, hac шебер де шын унты, Шын унатты ол, енер суйген ж!птп. Хлудовтай устазынан жас дарын, 0нердеп ер мшезге шыныдты. Шэк1ртшен устаз Kyrin мол умзт, Кетпе, - дед!, бул енерден кол узш. Содан бастап сан бояудан сыр уккан, Кыл каламнан жатты сез1м теплш. Ершбедд xeKTi ж!пт кед тердд Жалкаулыкты, жат мшезд! жек кердг Казактагы бейне енердщ туцтышы, Шыцнан аскан сара жолды сап бердт Едбепмен ecin елге танылды, Сырлы бояу кенептерге жазылды. Хедже калган саласына казактыд, Алгаш рет алтын казык кагылды. Кастеевтщ талантына сыр мшез, Талайлар кеп тамсанды да табынды. 162

КЕСК1НДЕР Ш ЕРТКЕН К©П СЫРЛАР ©нер жолын шайкалмай мытым басты, Кенеп 6eTi бояудан кызып жатты. Кдш каламмен Обiлхан колындагы, Эр казактьщ болмысын туындатты. «Шабындыкта oipi шеп шауып жатыр», Eipi epide койларын багып жатыр. Кербез суду «Медеудщ айдынында», М1не, жарыс элемдж болып жатыр. Тыпыршыган кулындар желщеп. Мама бие шскейд1 TeHin e3i. «Бие сауу» тамаша кескшшен, Жайлы ewipi казактьщ кершедй Мол шуакты п р л ш малды ауылдыц, Жаркыратар шуагын ойларьщнын,. Хош шин кымыздын, сезшесщ, Кандыргандай сусыны таццайьщньщ. Мен келемш дегендей аттандатып, Будак-будак тутшш аспанга атып. Турюсштщ бойымен пойыз жуйткш, Кец далада барады шапшацдатып. Ен даланы жанарткан eMip желр «Тем1р жолы Туршслбпц - ем1р жолы». ©3i салтан курылыстьщ бояуменен, Кдндай гажап кенепке бершгенк Шындыгында бейненщ гажаптыгы, Артта калып жастык шак азах кунн Амалсыздан ыесш шал, кемп1рге. «¥затылып барады казак кызы».

Бола бермес эрюмге ем1р ащы, Муцлы сурет унекп салынбас-ты. Енд! б!рде керем!з 6ip кенептен, Нурлы кезбен караган «карындасты». Азат кунде шуакты тандар атып, «Шырд nipin уршыгын жоргалатып». Шршген жштердей еткен кунin, Кемшр отыр еске алып ойга батып. Кепт1 керген секищ дана дыран, ¥шдын атып жалынды жанарынан. «Амангевд батыр» тур портретте, 0рнпл рухы KepiHin кабагынаы. Еркшджтщ лаулаган отын жагып, Жау кездессе басардай такымга аныд. Енд1 б1рде батырдыц «сарбаздары». Кеде жатыр карулы, кагуланып. Кейде есед1 суреттен тау самалы, Жан журегщ жадырап жайдалады. Кдш даламиан жаралган xyaipeirep, Еркщд! алып ершслз ой салады. соз соцы Адыз емес бул 6ip сез ала беден, Бас ид1рген талайды онер екен. Eipey делin жас шебер Эбшханга, - Бшм алмай арнайы сен далайша, Бола далдыц суретшд - деген екен. Тау мен шаткал, Шежшнщ шьщдарынан, Meлnip булак агатын куздарынан. 164

Мен енерд! уйренд!м карггар айткдцр Батырлык пен ерлiктщ жырларынан. Ожем тпскен корпешц курагынан, 0згм баккан койлардьщ кулагъшан. Мен оцерд! уйренд1м, - деген екеп, Лсыл дарын hyp шашып шырайынан. Шуагымен жулдыздай жарык т а т а р , Не деген сез, апырай, шабытты ашар. 0нер менен тектинк епз екен, Бутан бар ма айтар сез, алып косар. Нагыз дарын тасты да жарып шыгар, Киындыкда дайыспас шабыт шыдар. Оган куэ - Эбшхан Кдстеевтей, Шьщга бНкен мэуел! алып шынар. Журепвд] тербетш жырга бедер, Кен даласы разактыц тунган енер. Ел мен жерщ езще елйренер, Эбшхандай сен суйсен шындап егер. 0згенщ без, бояуын негыласыц, Турганда даркан далан сзш басым. Жершнщ жеруйыктай екешдпн, Обшхандай сезшсея сен утасыд. Арпалысып, алысып куресненен, Бул далага kim кедin, юм отлеген. EipaK-6ipaK, Отанды суйе бту - Канга oixKen текткпк суйекпснен. Елш yiiiin сен отка купе отсей, 'Гуran жердщ тау, тасын суfie oin сед. Ош’ гербеп турады гзгппкпн. Кушренбей кок ас гган бпе-бтеед.

Кезиш сал алаштьщ даласына, Сыйгыз оны дос жанар шарасына. ¥гам десен; енерд! жш баргын, Эбшхандай, шынардыц саясына. Алда алатын асулар, кеп шьщыц бар, Куанышъщ, дайты, муц, шаттыгьщ бар. Журектерге нур дуямын десец13дер, 0нер атты елкеге ат бурыцдар. Адын мэщт далдырган хас суретнп - Элем таныр Эбшхан - теки улыц бар. Кднат дагар бшкке эр тараптан, Жаца 6iткен тал шыбыд, жас буын бар. Сулулыд пен 1згшк мекенше, Жас буындар, тайсалмай бет бурыцдар.

МЕН 0HEPJII БАЛАМЫН Колда кенеп, кагазым, Кыл каламды аламын. Бояуларды кубылтып, Тылсым сырын саламын. Ел сыйлаган ерлердщ, Бейнелерш жазамын. Есейгенде ер жетш, Мен суретип боламын! 167

AFarn ойып жонамын, Мэрмэр тасты шабамын. Мыс, копаны балкытып, Туйш туйш коямын. Есейгенде ер жетш, Мен мусшнн боламын! Курал-сайман аламын. Агаш, суйек оямын. Кдйшыменен кигаштап, ©рнек rypiH табамын. Алтын, кум1с эспеттеп, Ер-токымта жабамын. Мен ескенде ер жетш, Крленерип боламын! К^ала. менен даланьщ, Жетшд1рш талабын. Танысын деп бэр элем, ©нер суйер казагын, ¥ксамайтын езгеге, Зэушм сарай саламын. Есейгенде ер жетш, Мен сэулетнп боламын! Сызык сырын табамын, Eip-ею туе жагамын. Ак-карасы уйлескен, ©сем сурет саламын. Есейгенде ер жетш, Мен график боламын! Кшмдерд1 сэндеймш, Уйдщ irnin эрлеймш. ¥лттык бояу накышпен, Нагыз казак бол деймш. Есейгенде ер жетш, Дизайнерщ мен деймш! 168

Жалын аткан жанарым, Таудай бшк талабым. Казак деген халыктыд, Жас уданы боламьш. Одер, бидм суйетш. Мед адылды баламын! Кастеевтей бабапьщ. Мед улпеш аламьш. Танылсын дед ертедге. Бар элемге казагым. Кодыр Мрлж казактыд, Кодыр салдын бояуын. Кедеп пенен кагазга, ©дем1 exin жазамьш. ©бшхандай атамныд, Жалгастырып талабын. ©дер атты елкенщ, Женin алам камалыд. Сурет атты енерге, Алтын казык кагамын. Мен ейткеиде агайын, ©дер суйген баламын. АРАБ ЕМ ЕС КАЗАКПЫН Араб ем ее казакпьш, АкпеЙ1ЛД1 таза акпын, Журепмде иманым. Дастур1ммен гажаппын. Баста кундыз oepiriM, Ол да м енщ ол/ipiM. Онда атамныд inci бар, Адсап турар кенгдм. 169

Кимешепм киел1м, Мен эжемд1 суйемш. Ад орамал, сэукеле, Суйшмд1м деп бшемш. Тадням бар оюлы, Садтап журген ойынды. Табигатда сай болган, Кшмдерш донымды. Бардыт жабек шалбарым, Ол да менщ талгамым. Кигешм жод ©Mipi, Кдлсда арабтъщ «дамбалын». Сумбше эсем, сулудай, Жузгм аптад дуындай, Хиджаб маган не керек, Судан шыддан суырдай. Дэстурлм бар дарап кер, Рухым мыдты гажап мол, Иман болсын журекте, Ал турщмен дазад бол! Жаулап алды бул к у т 5 Жен-жосыдсыз Аралтыд. Талай дызды сол араб, Тастап жатыр талах дып. Керщгеншц салтына, Сонша неге таластыд, Талад деген удданга, Арабтарша «Жалаптыд». Тодал болып соларга. Ад сэлдемен жанастыд.

вткен кунд1 еске алмай. Ашык кунде адастык. Кара киген басына, Кыздьщ кун1 курысын, Тумшаланкан эйелге, Ауырады шын шим. Ата-баба рухына, Окыма деп куранды. Сакалдылар сапситан, Таты 6ip зан, шытарды. 0л 1м тупл атамыз, Бастарына ак куйып, UlbiFapFaH гой жыланды. М етц айткан сездер1м, Болмас деймш мол айып. Бр алаштыц урпаты, Жалын болып жанайык. Араб емес ем!рде, Казак болып калайык.

М А ЗМ У Н Ы СартаЙган сур ет.......................................................................................................3 Экенщ акын кос у л ы ............................................................................................. 6 Умбетгш мен Ескелд1.......................................................................................... 10 1932 жылты ашаршылык. Ойел опасыздыгы........................................................................ ,...................... 12 Bip уз!м нал мен керз1 ет!к, немесе Тойбал'а апаиыд айтканы.....................................................................................15 1937 жылдар. Улы отан согысыныд басталуы..............................................19 Харьковтен келген соцгы хат.......................................................... .................21 Умбетэлшщ Ескелдш! жоктауы.......................................................................24 Сез соды ..................................................................................................................25 Сураншы, Саурык ерлер1м.................................................................................27 Ел1м мен тш1м м э д п л ш ...................................................................................... 29 Акиык бабам СуГпнбай...................................................................................... 34 Жамбыл бабам ...................................................................................................... 36 Жырдан тжкен туы дды ...................................................................................... 37 К,ара жорга.............................................................................................................. 38 Умбетэл1 жырыныд жалтасымын..... ...............................................................39 Бабаларга м у д ................................... 40 Ку>ркыт бабага м у д .............................................................................................. 4! Абызым....................................................................................................................43 Мен алаштыд улымын.........................................................................................44 Тедазджпд таскыны...........................................................................................46 Тай казан ..................................................................................................................4S Астана толгауы ....................................................................... Отан ......................................................................................................................... 52 Шабытым менщ шарыдта..................................................................................53 172

Ел1м мешц жарассын 51рл1пм1з ... .54 Ей, o w ip .............................................. ,55 Sip багалар мен! елтм...................... .56 Биж уш мен in кыраным................ .57 Туман........... ..................................... .58 Нем бар ед1 олецменен до с болып ..59 Heci Min............................................. ..60 Таг-дыр о с ы ........................................ .61 Тазы и т ............................................... ..62 .63 Шынарымсыц шыгысым!.............. .66 Текпден туган тарландар............... .77 0з!м жайлы....................................... .79 Биб1гулге ........................................... .80 Жанардагы жацбырлар................... .81 Bipeyre ................................................ О тоба................................................... .83 Бакыт жайлы титек........................... 84 Жаксы адам едтд............................... ,85 Жылдарым жылжып барады......... 86 Кдлкам-ай ....................................... Кар жауып т у р .................................. .87 Камден и т ........................................... Акын мен бакыт............................... .88 Кыска о л е ц ........................................ 89 тМен сети..,........................................... ,90 Н еге...................................................... 91 ©нер д е г е н ......................................... 92 ЖаЬандану .......................................... Жешс, жещ‘с улы с е з ........................ ...93 Параллель........................................... ...94 К е л е ц к е л е р ....................... .................. ..95 Саргайган сары суреттер................. ..96 М у р аж ай л ар ....................................... ..97 Музейлер гимн;.................................. ..98 Жалырактай тагдырлар.................... ..99 Кара агаш ............................................. 100 Сынгырлаган кул1сщ ........................ 101 Кутудемш телефонный сынгырын Той г а -та р ту ......................................... 102 Кос enepi\\t кос канатым................... 103

Акьшдар кандайсыдцар, кандайсыдцар............................................................ - Бауырларга!..........................................................................................................104 Балгабек Кдщырбекулыныд асыл жары Сафура апайга.........................106 Асылдары айкымныд........................................................................................107 Д. Крнаевтьщ 100 жылдыгына арнау............................................................ 108 Аудан эк1м1 Далабаев мырзага........................................................................112 Асыл туган арыс е д .............................................................................................114 Акынныд дара кызы.......................................................................................... 115 Комсомолдан шыккандар.................................................................................116 Сагындым сеш, Е сага........................................................................................ 117 Умбетов CepiK araFa.......................................................................................... 119 Ертеп эж е............................................................................................................. 120 Эке эруагымен т т д е с у ..................................................................................... 123 А н ам а.................................................................................................................... 126 Б ауы ры м а............................................................................................................. 127 Сушкпм! .............................................................................................................. 128 А ксиом а................................................................................................................129 Журил досым, жайлауда...................................................................................130 Акку эуен, акку кы з............................................................................................... — Ак, кусым.............. ..........................;..................... ..............................................131 А йеркем ................................................................................................................132 М адинага..................................................................................................................- Жет1м боп журш ж етш дж ................................................................................133 Э ж е жайлы естелж ............................................................................................ 135 Е ркеле................................................................................................................... 137 Н емерем................................................................................................................138 Домбыра мен нем ере......................................................................................... 139 Балым ...................................................................................................................140 С-уйемш кос кызымды...........................................................................................- У к с а с т ы к ..............................................................................................................141 Шешен бажа........................................................................................................ 143 Bip адамга.............................................................................................................144 Шолжад кыз........................................................................................................ 145 Эдем1 кы з.................................................................................................... 146 Жастарга есиет.................................................................................................... 147 Андар жиыны..................................................................................................... 154 К,ой, касдыр жэне тулк!.................................................................................... 156 Уландарга ©сиет.................................................................................................. 157 Балаларды алалау...................................................................................................- ©нердщ бшк шынары....................................................................................... ] 58 174

0нердщ шыккан шыдына............. Бшмге канат каккан, бала кыран Кескшдер шерткен кеп сырлар ... Сез с о д ы .......................................... Мен енерл! баламын..................... Араб емес казакпын...................... Бошен батыр....................................

Эуелбек blCI^AKJ ЖОРЕАДАН КАЛГАН ТУЯ К ЕМ. Редакторы Толеубек АЛПЫСБАЕВ Беттеген Ниязбай ОРАЗЫМБЕТОВ Суретип Эуелбек ЫСК^АК Мукабаны керкемдеген Орыибек АНЕСОВ Басута 13.07.2018 ж. кол койыяды. ГБшЬй 60x90 V]fi. Офсетт1к к агаз. Колем! 11. 0 б.т. Таралымы 500 дана, «Абзал-Ай» баспасы Алматы каласы, Абай дацгылы, 143, 433-кецсе тел/факс: 8 (727) 394 38 32, 385 74 67 «DALAPRINT» баещханасында басылды. 050056, Алматы каласы, Ереван кэшеЫ, тел.: 290-86-47; +7 747 633 95 29; +7 707 158 88 81 e-mail: da!aprint-zakaz,p)mail.ru