И.А Спиридонов-Қазақстан комсомолының құрылуы және өркендеу Тарихы жөнінде

И. А. СПИРИДОНОВ КЛЗАКСТАН КОМСОМОЛЫНЫН КУРЫЛУ ЖЭНЕ вРКЕНДЕУ ТАРИХЫ Ж0Н1НДЕ Алмат ы—I W

И. А. СПИРИДОНОВ КАЗАКСТАН КОМСОМОЛЫНЬЩ КУРЫЛУ ЖЭНЕ вРКЕНДЕУ Т А Р И Х Ы Ж 0 Н 1Н Д Е АлмаЯЫ—1947

БАСПАДАН Казакстаннын Ka3ipri жастары канаушы- лыкты, ecKi елпрдщ азабын, правосыздыкты кврген жок, - капиталистерд1ц фабрикалары мен заводтарындары ауыр мехнатты баста- рынан кеппрген жок, феодалра, кулакка, байра жалданран батрактьщ eMipi кандай болранын жастар б!лмейд! де. Ж астар бул ка­ ра тунек еск! eMipfli б1луге тшс жэне оны ©зше едбек ету правосын, б1л 1м алу право- сын, демалу правосын, мемлекетт! баскару правосын камтамасыз еткен азат eMipiMen, ба хытты OMipiMeH салыстырулары керек. «вткен заманньщ кара тунек кыйлы кун* Дерт, адамшылыктьщ шегшён шыккан аз- рындырын, жексурын цинизмш, галемет ею жуздшгш б1лу ерек. Муны бшу еткен ка­ питалист калдыкка ©з!нд! оргаиикалык жиренетшдей етш тэрбиелеу ушш, оньщ шо- шынарлык шацынын эсерш тез сезу yuiiH, icTin тарихи мацызын б1лу yniiH, ленинизмнщ айбынды теориясын фактылармен байытып, терендету ушш, еткен тарихта шындалран большевизмнщ жаура деген MefipiMci3fliriH жэне икемд! саналылырын, большевизмн!н 3

рухын бойра ciftipy ушш еткен дэу!рд! б!лу- кажет болады—деп жазран ед! А. М. Горький. Комсомолдыц тарихын уйрену — жастар- ды курес ж урпзу тэжрибеа'мен каруланды- рура, идеяльщ-саяси 61л!мдерш, ой-niKipiH ерттетуге, корам дамуыныц, революцияныц козгаушы куштершщ, тап куресшщ зацдары женшдег1 бшмдерш толыктырура, ел!м1зде коммунизмнщ б!ржолата жецш шыруына сешмш арттырура кемектеседь Б1рак ЭЛ1 кув- ге дейш Казакстан комсомол уйымыныц та- рихы жазылган емес. Qcipece комсомолдыц курыла бастаран дэу1р1нщ (1917— 1921 жыл- дар) тарихы онша мэл1м емес. Осы штапшада , Казакстандары комсомол уйымдарыныц курылу жэне ©ркендеу тари- хына керекп аныктама материалдар беру кезделдь Бул ютапша Октябрь революциясы мен азамат сорысы дэуГршдеп жэне бейбгг курылыс жолына кешу дэу1ршдег! револю- циялык козгалыста Казакстан жастарыньщ кандай орын алып келгещргш баяндайды. Щтапшаныц кездеген максаты — Казакстан- да К о м м унист Ж астар Одары уйымдары- ньщ курылуына большевиктер партиясыныц кандай эсер бергенш, совет ешмет'ш орнату жолындары, казак халкыныц бостандырын, Улт болып езщ-ез1 бйлеу жолындары куресте Отанымыздыц б1ртутас, тэуелаз ел болуы жолындары куресте Казакстан комс.омолдары- ныц кандай орын алранд1»1рын корсету болды. 4

Казахстан комсомольшыц курылу жэне еркендеу тарихы туралы жас окушыларымыз- га усынып -отырран бул материалдардьщ жа- рыкка шыруы каз1рп жардайда вте хажет болып отыр, ейткеш тэрбие мэселес! каз1р —6ipiHmi кезектеп мэселе болып отыр. Бул мтапшаны зерттеп уйрену — жастарымызды тарбиелеу icme кемекий болатындырына еш- 6ip куман жок.

1. ПАТША 6 KIMETI ТУСЫНДАГЫ КАЗАХСТАН ЖАСТАРЫ Ж 8 НЕ ОЛАРДЫЦ РЕВОЛНЩИЯЛЫК КОЗГАЛЫСКА КАТЫСУЫ Казакстан Улы Октябрь социалист!к рево- люциясына дейш ец артта калган жэне патша вшмеинщ канауындагы отар елдердщ 6ipi едк Казак халкыныц неп зп кэшбг— кешпел! мал шаруашыДыгы болды. Ж ер Kaci6i комекнп шаруашылык есебшде рана аса томен дэре- жеде болды. Ауыл шаруашылырыныц «техни- касы» — агаш сока, омач, кетпен едь Феодал- дар мен байлар торт тулш малдыц н еп зп коп- шшгш ©з карамактатарында устап, жер суару системасыньщ басты-басты учаскелерш, ец Tayip деген шабындык жерлер мен кунарлы ericTiK жерлерд1, ауылдыц букш ж ерш солар иелевдь экономика, саясат жагынан ецбеыш букараны ез!не мулде тэуелд1 етш билеп-тес- теп отырды. Жокшылыктан жэне таршылыктан кыйнал- ган шаруалар болар-болмашы акыга жалда- нып, феодалдар мен байлардыц малый бакты, егшдерш салды. Ауылдагы байлар жылдан жылга байып, э л а з шаруалар кулдырап жу- дей берди Кедейлер мен батрактардын. саны 7

жыл санап кебейе rycri. Мысалы, еткен тасыр- дыц аяк шешне дейш Кекшетау уезшдеп бар- льгц жылкы мен ipi кара малдыц 50 процент), кой-ешкшщ 48,6 процент17 процент бай шаруа- лардьщ карамарында болды. Костанай уезш­ деп буил торт тулш малдыц 47,9 процент) 9 процент бай шаруалардыц колында болды. Петропавловск) уезшдеп терт тул1’к малдын 28,5 процентi 4,8 процент1ндей бай шаруалар­ дыц колында болды. Шымкент уезш деп 45 процент кедей шаруалар (1901 жылра карсы) уездеп ег!ст1к жердщ тек 4 процентш рана пайдаланды. Ж ет/су облысындары 56 процент кедей шаруалар (1914 жылры сорыстыц ал- дындр) бук!л облыстары жергШкп халык- тардыц торт тул1к малынын. тёк.11,8 процент! - не рана не болды. ЭЫресе, Торрай уезшдеп жардай езгеше едь Бул арада 1916 жылы Мухаметжан, Сейтжан Смаиловтар мен арайынды взбеков, тары со- лар сыякты байлардыц он мыцдаран ipi кара малдарь: мен кой-euiKMepi болды. Курмамбет Томенбаев пен Смайл Кептшеуов деген бай­ лардыц тек жылкысы рана уш мыцра, К. Бардыбаев пен Б. Конкошеновтын, ж ы лкы ­ сы dip мыцра жеттК Он байдыц м е н ш тн д е п мал 2000 кедей шаруалардыц колындагы мал- мен ген болды. Халыктьщ 60 процентшде ap6ip уйге келетш мал саны 10 Ра жетпедт Кедейлерд.к кепш Ы пнде жылдысы, сыйыо малы болмады. ^

«Оемей уез1ндеп шаруалардын. н еп зп кеп- ш1л!п (94 проценттеш) кедей, аудаты темен, мулдем аты да жод ш аруалар,— деи жазды 1909 жылы санад экспедициясынын, бастыгы Кузнецов. — Булардын, керген кун1 ете нашар, кешпел1 мал шаруашылыгы кунелтуге жепс- ne*Ui> олар келденец табыстармен кундер1н квред]. Бул шаруалардын бестен терт белей осындай келденец табыспен кунелтед1». Осы айтылран шаруалардыц бестен терп ете ауыр, сурапыл дйнауда болганын айтпа- сацта xyciHiKTi болар. К,анау тэстлдерт тур- ■турге 6ёлшд,1. Мысалы, баилар мал берд1м, астык, берд1м, тудым берд1м, адша берд1м, сейт1п «кемектеспм» деп кедейлердщ епстен ажан ешмщщ уштен ектсш устап, малдан тусетщ продуктыларын бермей доятын. Мун- Дай жардайда байлар езше тэуелд1 болтан Ьатрактар мен кедейлерге ете жэб1р керсете- TiH едд Феодалдар мен байлар жэне ата теп- нец 6epi устемдж дурып келе жатдан адсуйек- тер батрактарды адам датарына доспай, олар- ды таядтьщ, дамшыныц астында устады. Бурынры Жетюу облыеындары кешпбл! бат­ рак 1\\адф деген. Kici, аштан елгел1 жатданда, жалрыз улы 1'урсынбайды 6ip Kipniui шай мен Жарты пут тарыга сатып жЮердц ейткеш ол баласыныц бай еагш де журш, дорлыд ем1рд! басынан KemiperiHiH куншгер1 бшген едь Ж ас батрактардыц «мыдтылыры мен тез1мдшгш сынау» мадсатымен, байлар оларды елермен- 9

дей erm сабаЙтый жэне мундай уакыйралар жш-жш болып туратын. Есжан 'деген хбаи осындай «сынмен» Жантас Кесембаев деген батракты сабал елт1рдк П атта отаршыларыньщ, орыс помещиктер1 мел капитаЛистершщ канауы муныц устше косымша соккы болды. Олар казак халкын саяси иравосыздыкта, эшмшшк кысымда устады, eptKci3 орыстандырды, оны тслеядн- л]'к, аш-жаладаштык халге, ©Л1‘м кушагына итердт Патша. eKiMeTi казак'тардын ' кунар- лы Жерш'щ бэрш тартып алды (казактардан небэр! 44 миллион десятинадан астам жер алынды), казак кедейл ерш ец кунарсыз жер- лерге, айдалага, таулы жерлерге кудалады, орыс халды мен казак халкыньщ арасында улттык наразылыкты цоздырып отырды. «Пат­ ша ешмет! жергшкп' халыктарды иашар, кунарсыз аудандарра карай тыксырып ауда- ру уш!н, улт араздырын кушейту ушш шетк1 аймактардын, rayip жерлерше отаршыл эле- менттерд1 эдеш Ж1берш коныстандырды» (Сталин, Марксизм жэне улт-отар мэселеск 61-бет). 1 XIX расырдьщ аяк кезшде Кдзакстан капи­ т а л и с т енд1р1стщ кушагына тартыла бастай- ды—Казакстанда енеркэсш жэне ауыл шаруа- шылык шик1 заттар корынын. кеп болуы, жер­ дин арзан болуы, жумысшыларра ен,бек акы- нын аз теленУ1, тары сондайлар — капитал жумсау ушш тишод жардай болды. 1901 жыл- Ш

Дын ©з!нде-ак, шарындау 2668 кэс!п орында- рында 8824 адам жумыс ютедг, 1914. жылы кэсш орындарынын, саны 4343 ке, ж зие ондагы жумысшылардыц саны 18218 ге дейш ж етп. Англиянын, енеркэст иес1 Уркварт ■деген ка­ питалист «К,ыргыз тау-кен енеркэсш акцио­ нер догамын» уйымдастырды; 1907 жылы агыл- шынньщ «Спассш мыс кендер1 , акционер когамы» сатып „алван Карарандыдары ком1р шыратын орындарды, CnaccKi мен Успенск1 мыс заводтарын француз капиталис1 Карно Деген капиталист концессия?а ал ды ;' 1908 жылы америкалыктар «Атбасар мыс кендер1 акционер дорамын» курды, тарысын-тарылар. Шетел капиталы, ец алдымен, ешм берш жат- кан енеркэсшке — мыс, коррасын рудни'ктер!- не, квм1р ' шахталарына, мунай промыселда- рына орналасуды кездедь Казадстанньщ бул дэу1рдег1 енеркэс1б1 тым алс1з болатын. Ол кебшесе коленерхшлер QHepKaci6i, болды да, колмен штелетш ецбект1 пайдаланура непзделдь Ж ел двигатель су Двигател1мен катар кейб1р кэсш орындарында гана imiHeH отпен журетш двигательдер бол- Ды. 9неркэс1пт1ц мундай элс1з жардайда бо- луы жумысшыларра ауыр азап болды. ' Казак жастары табыс тауып кунелту ушш амалсыздан эртурл! Kacin орындарына барыи жумыска шрд1, мунда адам тезе алмайтын ауыр жардайларра душар болды, ецбегше болмашы рана акы алып, елмешШш. кунш 11

кердк Алтын казатын орындарда !стейтш жас жумысшылар тан сэрщен жумыска шырып, кун батканта дейш—суткесше 14—16 сарат- тан жумыс 1стед1 ж эне дщкес! курыганша ic- теген ось! сыядты ауыр ецбеп'не кун1не бар болтаны 15—20 тыйын рана акы алып журдь Ci6ip мен Ташкент тем1р жолдарын салран кезде, Усиеной руднигшде, К.арарандыньщ кем1р казылатын орындарында жэне баска да енеркэсш орындарында казак жастары айуандык турде канаушылыкта болды. Ешб!р енбек коррау орны деген болтан жок. Kici жал- дап кэсш етулплер унелп жумысшылардын ащнаеын жеп койьш, оларга штраф твлетпрш отырды. Лениндш «Искра» газету Ташкент тем1р жолындаты жумысшылардын хал-жайын су- реттей кел1п, 1903 жылЫ былай дел жазды: «Жумысшылардын акшасын подрядчиктер жеп койрандыры жен!нде, канаушылыкдын айрыкша Typi жешнде, тебеа сабанмен ж а- былган — барак дел аталатын апандар ж внш - де, iHipin кеткен овон!ьтан п!с1р1лген сорпа женшде энл'ме кылудьщ Tinri кажет1 де жок,- - ейткен1 мунын бэр! айтура турмайтын нэрсе» Осы айтылран TeMip жолдыд 7-учаскесш!н подрядчип 1902 жылдъщ кузшде турЛ1 себеп- терд! сылтауратып, жумысшылардын жалакы- ларын беруд. кешеу1лдетп, ал артынан жала- кыны мулдем бермей к.ойды «Осындай тэилдерм еа тоналгаы жумысщы- 12

лар 450 шакырым , жердег! Орынборра жаяу баруды уйрарды,—,деп жазды «Искра» газе- Ti —бул кезде даладары суык 30 градуска жеткен кез ед1. Соны мен, кептеген жумыс- шылар устерте киген без- жейдес?мен, аяк- тарына 1лген жыртык еунстерИмен алые жол- ра сапар шркт!. Мундай катты суыкта алые жолга шыру жумысшыларра окай тиген жок; квпшШг! жолшыбай аяк-колдарын, беттер!н УсМп алды. Ал, 46 адам Актебенщ аржарын- да далада у с т елш те калды». ЛЬнин былай деп жазган ед1: «Отарлар ерт жалыныньщ жэне найзаньщ куш1м‘ ен жешп алынрандыры, отарлардагы хальщтарра айуандык кезбен карайтындыры, оларды мьщдаран тэс!лдермен канайтындыры журттын бэр1не мэл1м рой» (Ленин, XVIII том, 196-бет). «Россиядары сыякты халыктын. кепшшНн канаушылык . дуние жузшдег! ешб’ф елде жок» (сол томда, 198-бет). «Патшалык Россия барлык езушЫ к атау- лыньщ — капиталисты езуд!н де, отарлык езудщ де, сорыстык езудщ де —;адамгерш!- Л1'кке жатпайтын жэне варварлык формасы- ныд ордасы болды». (Сталин, Ленинизм мэ- селелер!, П-басылуы, 4-бет). Казахстан екбекш1лер1шч революцияра дейшп хал-жардайын казактьщ улы акыны )Камбьтл былайша суреттейд!: 13

« 0 м1рде завды кеп кврд!м, Сол зацдар 6yrin белiмд!, Кез1мшн жасын кан кылды. Мандайра эж!м Tycipin, Кайнатып' мыйды дан кылды. Ж урпзд! занын 6ip кудай, Ж урпзд! занын Абылай. Кылышпен жумсап законды, Ж урпзш жауыз Николай Кеч дуниен! тар кылды. Солдатка улды алдырып, Ардактысын аттырып, Аруды малиа саттырып, Елд1 ержке зар кылды. Заннын тартып зардабын Зарлады налып калын ел. Устап зачды кольша, Халыктьщ MiHin мойнына Бай, мырза, шора алды бел; Ажал, аштык, жауыздык, Даланы кез!п куйындай Кезд1н жасын етт1 сел...» Патша ек!метш1ч эю мш ш к орындары, байлар, /аксакал-билер казактын ецбекци жастарын кол астында устап зорлык-зомбы- лык корсета’, карангылыкта, надандыкта мэдениетр1зд!кте устады. Октябрь революциясына дей'щ к а зак жас- тарыныд барлыры дерл1к сауатсыз болып кел- Д>- Казакстанда 1000 адамнын 20 рана са- уатты болды, онын, езш де де н еп зп кепшШ- 14

Н устем таптардык улдары болды. Сауатты- лыкда, мэдениеттШкке, бш м ге тек патша чиновниктершщ, ата мандардыц, молдалар- Дьщ, феодалдардьщ, байлардыц, старшиндер- балаларынын. тана колы жетть Сондыктан да патша уймете ap6ip жан басына «арарту»* жумыстарына жылына тек 8 — 9 тыйын рана каржы «жумсараны» танданарлык нэрсе емес. «Патша ею мете халыкты кысымшылык- та устады, бул унин жергшкте мектептердь театрды, арарту мекемелерш эрдайым жауып тастап та отырды» (Сталин, Марксизм жэне Улт-отар мэселес!, 61-бет). XIX расырдыц аярында жэне XX расырдын бас кез!нде Россияда жаппай жумысшылар козралысы epicrefi бастайды. 1901 жылы Петербургтары Обухов ' заводында ереу1л болды. Онан сод бул ереу!л жумысшылар мен эскерлердщ арасында кан тепе шайкасулар- Да айналды («Обуховтеп коргану»). Бул «Обуховтеп каррану» Россиядары жумысшы- лардыд революциялык козралысына ез1н|н эсер!н типздь 1902—1903 жылдарда ел1м!здщ Шркатар далаларында жумысшылардын, ipi- ipi epeyuiflepi болып етт1. Жумысшылар коз- ралысы помещиктерге карсы куреске шаруа- ларды да кетердк Осы жылдарда Ленин мен Сталин ^марк­ систа партия куру ушш курес ж урпзд1 ж э­ не жумысшылар мен шаруалардыц бас жауы— патша еюметше карсы пролетарлык козра- 15

лысты куреске барыттады. Патшалык Россия хальщтардьщ турмес! болды, б!рак мунын !ш!нде революцияшыл Россия, жумысшы та- быныц Россиясы туа бастады, революцияшыл жумысшы табы революцияшыл шаруалармен одактаса отырып, болыцевиктерд!ц басшылы- рымен, патша ек!мет!не, помещиктер мен ка- питалистерге карсы кетер!л1п, Россиянын бар- лык ез1л' ген халыктарына ‘бостандык аперуге бет алды. Марксизм-ленинизм идеялары, Россия жу- мысшылары мен жастарыныц алдынры катар- дагыларына онан сайын жайыла отырып, Казадстанра да та рай бастады. Бул идеялар баскалардан бурый Акмола облысында, эс!ре- зе Петропавловск! каласында таралады. Акмола облысында марксизм идеяларын лропагандалау жумысы ©ткен расырдын 90- жылдарыныц карсацында-ак жург!з!ле бас- тайды, ©йткен! ол кезде патша ук!мет! жер аударран революционерлер Петропавловск! каласына келед!. Олардын пропаганда жург!зу жумыстарына жумысшылар мен окушы жас- тар да катысады. 90-жылдардыц аяк шеншде «С!б!рдеп социал-демократиялык одак» Пет­ ропавловск! каласындары тем!р жолшы ж у­ мысшылар мен революцияшыл жйстар арасын- дя туняыш м а р к с и с т уКрмелерд! курудыч бастамэсы болды. 1903 жылы Петропавловсга- ле искра шылдардьщ социал-демократиялык тобы, оиыц артыпая ■— тем!р жол станция- 16

сындагы жастардыц революциялык уй!рмес! Курылды. Осы кезде жас кайраткер, жалынды боль­ шевик Валериан Владимирович Куйбышев (1888 жылы туван) революция жолындавы кызметщ бастайды. 1903—1904 жылдарда В. В. Куйбышев, революцияшыл жумысшы жэ- не окушы жастарды уиымдастырушылардыц % i бола отырып, Омскщен Петропавлавкс1ге, Кокшетаура большевиктж листоктерд!, ундеу- хаттарды экел!п, оларды жастар арасына таратады. К©кшетауда ол астыртын баспахана ашып, онда революциялык листовкалар бас- тырады жэне жастардан революцияшыл yflip- ме курады. Марксизм идеялары Верный (каз1рп Алма­ ты) каласына да жетед!, бул кала да, Казак- стаянын баска калалары сыякты, революцио- нерлерд! айдаура ж!беретш орын болган ед1. Оаяси icTepi уш1н жер аударылРан осы адам- Дар Жеп'сура марксизмнщ алвашкы урыкта- рын 90-жылдардыц бас кезшде таратты. 0зш1ц *астык шактарын Верный каласында етк!зген Михаил Васильевич Фрунзе (1885 жылы туран) з^рбаянында мынаны айтады: «Бастауыш мектепт1 6iTipin, Верный кала- сындары гимназияра туепм де, оны 1904 жылы бпчрш шыктым. Гимназияны 6iTipreH сон Пе- тербургтеН политехника инстиадвяйй туст!м. Революциялык идеялармен туйршисгвв гш на- зияда журген1мде таныстым ндаав ондагш ез 2-555

бет!мен жур!п бШм алатын уй!рмелерге катыс- тым». Революдиялыц идеялар ©рал жастарына да эсерш типзда. Орал каласында революция- шыл жастардьвд. уй!рмес! 1900 жылдая бурын- ак. дурылрая болатын. Ол уй?рмен! социал- демократ И. Н. Савин баскарды. 1901 жылы жерг1Л1‘кп' жердегг «Уралец» баспаханасына жаца редактор келд! жэне онымен 6ipre оран комекш! болып студент П. Алексеев келд!, бу- лар 1902 жылы жумысшылар уй!рмесш уйым- дастырды. Олар Москва мен Петербургтш жорарты оку орындарыньгя студенттер1 жет- к!з1п турран куньгя эдебиеттерд! уЙ1рмеде окып, талкылады. Савин мен Алексеев рево- люцйяшыл жастар уйфмесинц жумысына да белсене катысады: Квп узамай-ак жастар yfiip- Rieci Орал каласындаты тем1р жолшылар, дшр- мен жумысшылары мен мектеп окушылары арасында жумыс icrefi бастайды. 1904 жылы социал-демократ жумысшы партиясыньщ про- граммасын уйренуд! максат еткен тем!р жол. жумысшылары уй!рмес1мен катар, орта мек- тептег! окушылардын уй!рмес! курылады. 1905 жылы революция Казактсаннын квпте- ген калаларында жэне Семей, Акмола, Жет1- су, Сырдария, Орал облыстарыныц енеркэсш аудандарында жумысшылардьщ ереу1лдер1 мен демонстраниялары етюз1лумен карсы алынды. Kefi6ip уездерде ауылдаеы кедейлер де тол- кыды. 18

Туцрыш. социал-демократиялык топтар 1905—1907 жылдардаты революция кез'птде Верный (Алматы), Актебе, Казалы, Орал, Кос- танай, Петропавловск!, Акмола калаларында курылды; Орынбор мен Перовсю (Кызылорда) калаларында бул топтар онан да шгерг! уакыт- Та курылнан ед!. Бул социал-демократиялык топтар халыд арасында Лениншц ютаптарын, макалаларын, большевикПк газетт! ундеухат- листовкаларын окып, пропагандалады. Верный калаеында Лениннщ: «Б!р!ккен съезд туралы баяндама», «Кадеттердщ жец!с! Жаде жумысшы партиясыньщ мшдеттер1», «Аграрлыд программны кайта карау» деген енбектерц Жаркентте— «Деревня кедейлерше» Деген едбеи окылады. Казакстанныц 6ipKaxap калаларында 'Сталин жолдас баскарран Кав- каздагы РСДЖП комитетшщ, Ташкенттеп РСДЖП комитетшщ, С. М. Киров жумыс 1степ журген Томсгадег! РСДЖ П коми- тетшщ ундеухаттары, сонымен катар, Орын- б°Р, Саратов, Самара, Казан, Омск1 жэне Пет­ ропавловск! калаларындары болыпевиктж топ- (’ардыц листовкалары таралды. «Пролетарий», «Солдатский листок», «Уральская жизнь», «Голос Приуралья», «Урал» атты социал-демо- кратиялык газеттерге аса зор кон]л койылып, °лар кызыга окылды. Сонры газеттщ редакто­ ры жас революционер Хусайын Ямашев бол- ДЬ1. Листовкалар тек кана орыс тш н де басы- 19

лып коймай, сонымен 6ipre, казактарра урым ды тихде — татар тш нде де басылып отырдь Осыган байланысты Сырдария облысыны сорыс губернаторы _езш1Н начальниктер1 ме учаскелк приставтарына 1905 жылры дека брьде былай деп жазды: «Революцияшыл партиялардын ел арасынд тарай бастаган уг!т! сонры уакыттарда Кырры даласында да жайылып Kerri. Алынран мэл меттерге Караганда, Торрай, Орынбор, Акмс па облыстарыньщ кыргыз халыктары арасыз да упишлердщ уггг-насихат жумысы адамда! дын ой-пшрш cepriTin отырраны байкалады. Кызу сезд! макалалар басылган революция лык листовкалар тарап барады... булар Сыр дария облысыныц солтустк жарындары ха лыктары. арасында да шыра бастады». Революция окыйраларын жэне большевизг идеяларын пропагандалау жумысы каза] жаетарыньгц б1рсыпырасын саяси ©Mipre тарт ты, таптык сана-сез1мдерш оятты жэне ре волюциялык козралыска катысуына жол са лып бердь Жастар 1905 жылдыц' 6ipiHUi жартысында-ак ©скемен, Акмола, Павлода уездеркщ енеркэст пункттер!нде, Орал' баспа ханасында, Перовск! станциясында, ал 1901 жылдыц еюнш! жартысында—Казалы ме* Туркстан станциясында болтан жумысшылар дыц ереукдер! мен демонстрацияларына катыс ты. 1905 жылы октябрь кундер1нде Казакстан ныц барлык дерл1к ipi-ipi калалары мен енеркэ 20

сш аудандарынДа жумысшылар ёреуШШн тйл- дыны ерши туст!, бул ереушдерге жастар да белсене катысты. Патша YKiMeTifriH «бостандык» беремш деп манифест шытартан кундершде, Омскшщ бо- льшевиктер бастатан жастары бутан карсы шыкты. 1905 жылы октябрьдщ 19 да 5 мьщ адам катынаскан манифестация болды, бутан Акмола облысыныц окуйш жастары да катыс­ ты. Жастар манифестация уакытында рево- люцияЛык елендер айтып, кала бастытынын уйше таянып келдг де, бул уйдщ сыртындаты патша жалауын жулып алута талаптанды. Bi- рак, манифестацията катыскандарды полиция куып таратты. 2000 дай адам бутан карсылык керсетт, калалык театрта жыйылды; бул жы- йында большевиктер мен жумысшылар шытып сейлеп, манифестацията катыскандарды ку- тындаганы ymiH ушметке наразылык б1лд!рд1. Орал каласында болтан манифестаций да патша жариялатгш «бостандыкка» карсы на­ разылык жасады. Митиныде шытып сейлегеь» большевиктер патша манифест эшкерелеп, самодержавиен! кулатуды кездейтш орыс рево- люциясына ецбекшьлерд! косылута шакырды. Ешжуздей атты казак келш митинпш куып бытыратып ж!бердц революционерлердш 6ipa зын урып, сабап туткынта алды. Ж астар жать: наразылык быдару ретшде кыз балалар гимна- зиясыньщ уйшде II Николай патшаныц »лул! туртан cypeT iH in басын ойып алды. П

Казаксганда революдиялык ко#аЛыс удея туст!. Бул козгалыс Tirm Каркаралыра да Зарып ж егп , мунда да, баска калалардагы ;ыякты, казактардыд козгалысы «Патща ёш- м ёп жойылсын!»—деген уранмен етедк 1905—1907 жылдардары резолюциянын. ба- рысында революдиялык у&рмелердщ жумы- сы кушейе туст1. 1905 жылы ноябрьде Орал жастарыньщ yfiipMeci социЗл-демократиялык барыттары купыя эдебиеттерд! — К- Марс, Плеханов, Ленин, Бебель шырармаларын окып, белсенд! турде талкылай бастайды. Бул уакытта жастар уШрмесшен актив белшш шырып, бул кезде езш «РСДЖПныд Орал со- циал-демократиялык уйымы» деп атайтын социал-демократтар тобына кел1п косылды. Бул айхылган актив жастар ез уШрмесшдеп жумысьш да ер1стете бердк 1905 жылдьщ аяк шеванде ол «Корам куштершщ уйымы» д е­ ген сержтдс уйымдастырды, бул уйым эжеп- xayip кггапхана курастырып, ж е р п л п т интел- лигеицияны, окушыларды жэне кейб1р жумыс- шыларды ез1не тартты. Баспаханада жария жэне купыя кештер втю зш п, штап окылды, Росеиядары революдиялык окыйралар жешнде тусшжтер берш п отырды. Ютапханага саяси эдебиет ютаптары мен листовкалар келтфш п отырды. Листовкалар кэсш орындарына, меке- мелерге таратылды, заборра, кернект1 жерлер- ге жапсырылып койылды. 1907 жылы революционерлердщ содына ту- 22

(ty, ЯнДу КушейеД!, тШту, туткынрё arty жи!лбй бастайды. 1908 жылы Ораддары Р6Д Ж П уйымы талкандалып, активтерШщ б!разы тур- меге алынады жэне которгаиа жер аудары- лады; ал кейб1реулер1 -баска калаларда тыры- лып калады. Революцияшыл жастар ушрме- сшщ ici токтап калады, 6iрак олар хек уакыт- ша рана токтайды. 1909 жылы карт больше­ вик жумыскер Шумиловтьщ баскаруымен Орал каласындары темГр жол станциясында ушрме курылды. Бул уй1рмеде карт жумыс- шылар мен жастар саяси уакыйраларды кай- гадан талкылай бастады. Омсю мен Петропавловск! жастарынын, арасывдары революциялык жумыс ' узбестен журггзгле бердь 1906 жылы, В. В. Куйбышев Петербурггеп большевиктш жумыстыц жэне Питер жумыешъгларыкык революциялык ку- реешен тэжрибе ал ьт, Омск1ге кайтып кел- геннен кей1н окушылар клубын уйымдастыр- ды, бул клуб жумысшы жэне окушы жастар- дьщ революциялык орталыры болды. Клубта саяси мэселелер- жен1нде, эдебиет, искусство жещнде баяндамалар жасалып, кештер еткд- зш п отырды. В. В. Куйбышев Петрставловсшге ж т-ж ш барьш катнаеыи турды, жастар арасындары жумысты жолра коки?а камектееи. Бул арада ол жудмысшыл-ардьщ жыйылыстары мен жы- иындарын уйымдастырды, революциялык, ж у­ мысты жург1зу ушш сауык кештерд! иайда- 23

Ланды жэнё жумысшы окушы жастарДыН саяси бш м ш кетеретш топ курды. В. В. КуйбышевтьГд басшылык eTyi арка- сында Акмола облысыныд жас жумысшыла- ры мен шаруалары арасында саяси жумыстар ж ургфлдь Кекшетау мадындагы Кривоозер­ ное селосында большевикпк ундеулер, лис- товкалар басылып, Петропавловск!, Караган­ ды, Степняк жэне баска енеркэсш пунктта- рынын жумысшылары арасына таратылып отырды. Олар Кекшетау, Каркаралы жэне баска уездердщ шаруалары арасында да окылды. Сонымен катар, бул жерде Томсю социал-демократиялык жумысшы партиясы комитетшщ ундеухаттары да таратылды. Степняк генерал-губернаторыныд материал- дарында: 1907 жылдыд ноябр!нде Кекшета) уез!н1д Николаевси селосында турушы 6ip шаруаДан Омск1 РСД Ж П Комитетшщ тира- жын 6000 дана е т т басып шыгарган № 20 листовкасы табылды, делшген. Верный каласындагы жастар уЙ1рмелерь нщ революдиялык icTepi д е дамый бердк Бул уШрмелерге 1905 жылы кала жастары мен кедейлердщ едэу!р кепш ш п таргылды. Революцияшыл ж астар, полицияныд кугын- даганына карамастан, Кавказдан, Ташкент^ тен, Самарадан, Орынбордан, Омсшден экелш- ген м арксиста эдебиеттерд! —»Ленин штапта- Р ш, штапшаларын, мадалаларын жэне боль- 24

Шевйктчк листовкйл^фДЫ кала хаЛКынын, арй- сында таратып журдк Сонымен, 1905 — 1907 жылдардары револю­ ция кез1нде Казакстанныц кеПтегей калала- рында революциялык жумыстар Ж урпзшп отырды. Дала елкесшщ эюмШШк орны 1905 жылы декабрьде: «Революциялык ушрмелер- ДЩупт-насихат жумысын ашьщтан-ашык жур- ri3yi нэтижесшде Д ала вМ ёстде мулдем ты- ныштык жок» — деп жазды. Bipmuii орыс революциясы К,азакстан жас- тарыныц саяси сана-сез1мш оятты, олардыц революциялык козгалыска катысуына себеп- кер больш, едэу1р серш'лтт1. Kefi6ip калалар- да, енеркэсш пункттер1 мен уездерде жастар реакция жылдарында да патша еюметше карсы шыкты. Мысалы, 1908 жылы Торрай. каласындагы, казактардыц эскери карауылг командасымен болран шайкасуына катысты; Эмба мунай промыселдары жумысшыларыньщ 1912 жылры ереу1лдерше, Жет1су облысы ецбекш1лер1н1ц 1913 жылры еюметке карсы наразылык б1лд1ру1не жэне тары сондайлар- ?а катысты. Жет1судыц генерал-губернаторы Фольбаум: казак халкыныц арасында да козралу жэне «ук1метке ешпендшкпен ка- рау» ниетрулгая бастады деген корытынды шырарып, дабыл какты. Столыпин реакциясы тусында революция­ лык уйымдар талкандала турса да, Верный жастарыныц арасында 1905—1907 жылдарда- 25

ры революЦйййьщ дэстурлёр! ©Mip суре бердЬ 1909 жылы 9 сентябрьде «Верный окушыла- рыныц тобы» «Ш кольная жизнь» атты купыя журналдыд 3-номiрш басыл шырарды, жур- налдьщ бул HeMipi, «Революционерлер дегень м1з к!м?» — деген мэселе женшде гимназия- ныц директоры Дейнекомен болган айтыс сез- ге арналгаи едь 1911 жылы революцияоныл п ш р де болгаи гимназия окушылары эктмшыйк орын мен полицияга карсы наразылык балд1р- д1. 1913 жылы Верный каласында большевик П. Виноградовтьщ басшылыгымен социал-де- мократиялык тон курылды. Кара, тунек реак- цияньщ каулаи-кеткен1не карэмастан Верный каласыныд жастары реводкщиялык рухта тэр- биелене бердь Ж огаргы мектеп жастарыныи революциялык icTepi туралы жэне халык ара- сында «сол кундег! мемлекеттж курылысты кулатуды» кездеген революшшлык уггг, купыя листовкалар тараткандары ущщ патша кузет- пплершщ кольша тускен жолдастарын окушы- лар талай жылдар эцг1ме етш айтыл журдь 1914 жылдын. ж азывда 6ipiHuii жер ж у зш к империалиста совыс басталды. Ол совыс мате- риалдык заттарды орасан коп талап етдь Казактардьщ маддарьш реквизициялау бастал­ ды, салык он есе артты, пара алушылык ку- шейд-i,. алымдар кебейд1. Мунын, бэр* патша уюметше карсы курееп, ешпендтакт! арттыра туст1. К азахстан ецбекийлер! арасында рево­ люциялык козталыстар басталды. 2б

1915 жылы Казадстанда Ек1бастуз кем!р кё- шшц жэне Степняк алтын кещнщ жумысшы- лары epeywi жасады. 1916 жылдын кектем! мен жазында жумысшылар мен кала кедёй- лершвд ереу1лдер1 Орынбор, Верный, Коста- най, Актебе, Семей, ©скемен жэне Зайсан уездершде кен epic аяды. Ауылдагы халык- тар да, acipece жастар жары толкый' бастады. 1916 жылдын жазынан бастап, Кдзакстанда- ры революциялык козгалыстын тур сыйпаты патша ек1метше карсы жаппай улт азаттыры куресше айналды. «Шетш улт аймактарында, — дейд] «Азамат сорысыньщ тарихында», — патша емметше карсы наразылык туа бастады. Орта Азияда 1916 жылы тек казактардьщ рана емес (олар- ды революцияра дейш кыррыз деп атайтын), сонымен катар, Д ала елкей (Казакстан) мен Туркставдары барлык халыктардын дерлж ipi KQTepuiici болды». Кетершске тетенше себеп болран нэрсе— патшаньщ казактарды, кыррыздарды, ©збек- терд! жэне баска улттарды майдандары ар- мняньщ тыл жумыстарына алу туралы шыгар- гаи указы еда. 1916 жылы 25 июньде патша «майдандары армиялардьщ бекшш орындары- мен сорыс катынас жолдарын салу жу­ мыстарына»' Орта Азия мен Казакстанньщ не- пзп халыктарын мобилизациялау туралы указра кол койды.» 28 июньде указ телеграф аркылы губернаторра берилл, ал сонан сон 27

Туркстан Мен К азакстан халытарына жарйй- ланылды. Мобилизация ж енш деп хабарды алысымен-ак Казакстанныц ауылдары мен кыстактарындары халыктар козгала бастады. К етерш с басталды. Август пен сентябрьде бул жаппай кетерш скё айналды. Ж епсу мен Торрай облыстарында кетерш с ете-мете кен epic алды. Ж еису облысыныц ap6ip болысында дерлш сорыс жумыстарына шакырыл>га жататын жастардыд жыйылыстары етк!з1лдь Бул жы- йылыстарда ж астар указра барынбаймыз деп б1рауыздан мэл!мдед1. Ж астар арасынан: «Сорыска бармаймыз, одан да курес журпзш елген1м!з артык,!»—деген дауыстар шьщты. «Бас 6ipiKTipin, куреске барлык кыррыздарды жумылдыру керек»—-дед! олар. 1&I6 жылы июль айыныц аяк кезшде Вер­ ный каласындары кузетпп (жандарм) отделе- ниесшщ начальнип ротмистр Ж елезняков Жет!судыд сорыс губернаторы Ф ольбаумра былай деп хабарлады: Верный уезшщ Ш ырыс, Батые жэне Кастек болыстарында «майдан- дары армияныд жумысына шакырылура ж а ­ татын кыррыз жастары ед аукатты жэне бай дыррыздардыд жылкыларынан жаксы-жадсы аттарды сайлап мш!п алды. Олардыд арасын- да жаксы шебер усталары да бар, ол усталар орак пен балталардан кару ж асап жатыр» дедк Квтершстщ барысында казак жастары 28

табандылык жэне ерл1к керсетт!. Ж астар ка- зактармен, кыргыздармен, езбектермен, Дон- гандармен жэне' уйрырлармен 6ipre патша- ньщ жазалаушы эскерлерте батыл парсы шьщты, почта- станцияларымен кеп!рлерд1 ®ртед1, телеграфты булд!рд!, ж ергш кп эшм- Ш1л!к орындарын жойды. Революциялык козгалыс бук1л Жет1су об- лысына тарады. К етерш ске 50 мьщра жуык адам катысты, олардын басым,кепш1л!п жас- тар ед{. Я(ет?су облысындарьт кетер1л1ст!ц ж!герл! басшыларынын 6ipi Токаш Бокнн 'болды, ол букара халык арасында, эа'ресе жастар ара- сында ©те беделд! ед1. Токаш — казактыц демократияшыл ийтеллигенциясынын кернек- т! адамы, патша ешметше карсы Ж етк у ко- тер!л1сш1лер1нщ батыл, айбынды жетекш!ле- piHin б!р! болды. Жет!су Орал облысында да кетерШс кен; ©pic алды. Ж астар бул арада да батыл кый- мылдады. 1916 жылдыц июлшде казак жас- тары отрядтарра уйымдасып, Орал жерлер!н аралады жэне казактарды патша ©К!мет1не карсы курес жург!зуге шакырды. Осындай 6ip отряд ел арасында ыкпалды Бахытжан Каратаевка кел!п, патша ук!мет1не карсы б1рлес!п куресу ушш казак жастарын Ман­ гышлак тубепндеп адайларра апаруды талап m l. 29

К етер ш с Акмола облысын да сершлтт?. Бул кетер!л!с Атбасар уез1н!ц Алексеев болы- сында басталды. Сэтбек руынан шыккан 100 шакты казак ж астары болыс баскарма- сын талкандап, болыстьщ езш сшейте сабап ауыр ж араладц, онын, барлы к icTepiH, эскер- ге шакырылура жататындардыц т!з!мдер1я куртып ж1берд1. 1916 жылы 12 сентябрьде Атбасардьщ уез- д!к начальниг! ш аруалар начальниктерш1ц тетенше кедесшде: казактар, эа'ресе жастар жары, тыл жумыстарына барудан бас тартты, т1пт1 4-5 сентябрьде патшаныц разведчиктер отрядына карумен карсылык керсетп', деп мэл1мдедк Кетершс жасаушылардыд патша отряды- мен ш&йкаскан ж ерш де калган 6ip кап к!тап- тардыч табылрандыры ж эне Ж адаж езд! _бо- лысындэры 1стер бул фактынын, болгандырын растады. Сырдария, Семей ж эне баска, облы старда болран квтершстерге де казак жастары бел- сене катысты. Бул арадары кейб1р к а за к от- рядтарында орыстар да болды. Олар Аулие- ата, Мерке жэне Шу аудандарындары ж аза- лаушы отрядтарра карсы урыстарра катысты. Б1рак ен табан т!рескен тартыс Торрай облысында болды, оны Амангелд1 Иманов баскарды. Торрайдьщ уездж начальник бул жвншде губернаторра былай деп хабарладьц «Шакырылура жататын жастардыд кулкы 30

вте бузылып Kerri. Каз'фп уакытта жас кыр- рыздар ез бетсмен булш салвщ, квбшесе ез- дершщ ауылдастарына, ыкпалды, бай адам- дарра кыянат жасауда, ездер!шц кажеттер! ушш олардын, малдарын тартып алуда. Уез- дж эшмшШк орыннан KiMre де болса уезге шыру хатерл1 деп санаймын». Б1^аз уакыт еткеннен кейш нак сол уезд!к начальник Торрайдьщ генерал-губернаторы Зверсманньщ атына жазган взшщ рапортын- да былай дейдЬ «Кыргыздарды тыл жумыстарына такы ру туралы жогары мэртебел! жарлык... уездin халкы арасында орасан зор кобалжу турыз- ды. Жастар, acipece шакырылуга жататын жастарылары, жорарыда айтылган мэселен! талкылау уш1'н жер-жерде дереу бастарын косып, ол жыйындарда, ен алдымен, кызмет басындагы адамдарды калара иибермеуге жэне уй бас сайын журш тЫм жасйура epiK бермеуге уйгарды. Барлык болыстагы дерл'ж т1з1мдерд1 болыстардан тартып алды, болыс- тардын; ездерг кузетш п отырады...Аксакал- дар каншама тырыссада толкыган букара халыкты ешнэрсеге кенд1ре алмады. Кыррыз- дардьщ айтуынд Караганда, жастар жары аксакалдарра тарпа бассалын, начальствоны колдарысы келгеш ушш жэне барлык, кыр- Рыздарды сорыс жумыстарына шакыруды мадулдараны ушш оларды ел^руге талаптан- гандары да болран. Июльдщ 19 нан 25 не 31

дей ш каладагы барлы к кызметкерлёр мен кызмегаплер жумысын тастап, кала макына жыйылган кыррыз жастарына косылуга кырга шырып кеткен». «...Жаетар мык-мьщдап топтанып жыйна- луда, {'йлершен аттанарда узын-узын курык- тармен каруланады, жыйналран жерлершде олардан найза жасайды — деп Торрайдыи губернаторы iniKi 1'стер министрл1г1не телеграм­ ма берд!. 1916 жылдыд сентябр!нде Акмола, Сем Сырдария, Закаспий облыстарынан жэне Орынбор губерниясынан казак жастары 6ipi- нщ артьшан 6ipi Амангелд! Имановка кел!п косылып, онын отрядын толыктыра берд!. АмангелдМн отряды квтерШс жасаушы зор куш болып улгайды. Бул отрядка Карсакпаи- дьщ, Бершуг1рд1ц жэне баска да онеркэс!п пункттерМн жумысшы жастары кел!п косы­ лып жатты. Октябрь-ноябрь айларында квтер!л1с улт азаттыгы козгалысына айналды. АмангелдМн твн!рег!не бук1л енбекш! казак халкы топтал- ды. Квтер1л1с жасаушы отрядтар аса батьтл кыймылдады. Генерал Сандецкий квтер!л!с жасаушылардын батылдыгы, еж еттш п женш- де бас штабка ж1берген хабарында был ай деп жазды: «Кыррыздардыд козгалысы жоспар бойынша жург!з!лгенд!г« ЗЙрыкша квзге тусед!, аткыла- 32

FdHF3 карамай, батылдыкпен шабуылдайды, жанаямай кыймылдайды, барлык елгендер! мен жаралангандарын тастамай ала кетедь Кыргыздардьщ жасаган атакаларыньщ батыл- дыры, кайсарлыгы сояша, тш п олар артилле- риядан, пулеметтен атылран октарды тында- май, шабуылдаушы бел1*мдерге 100 метрге дейш таянып келд1, ал кейб1р аттылары ша- буылдаушылардыд катарына баса-кектеп Kipin отырды». Торрай облысындагы улт азаттыры козралы- сы айбарлы куш болып кулаштай ергстедк Ж ергшкл еюметтердщ козгалыстан зэрес1 ушты, ал патшанын соларада эрекет жасау- шы отрядтарымен бул кетершст! жаныштау- Fa мумкш емест1г1, оны жаныштау. ymiH ipi эскер Kymrepi керек болатындыры уюметке ай- №н болды, сонымен ук1мет генерал Лаврен­ тьев баскарран 6ip топ эскерд! осы ж акка ж1- берд1 де. Кетершс жасаушылар-патта эскерЬ не карсы каЬармандыкпен курестк 1917 жылы январь—февраль айларында токтаусыз урыс болып жатты. Алайда булардьщ куштер1 6ip- 6ipiMeH мулдем тек болмады. Кетершс жасау- шыларда кару жоктьщ касы ед1 жэне олар артиллерия мен пулеметке карсы кайрат жасай алмады. Сонымен кетершс басылды. Кете- puiicTi жоюга халыктьщ кас жаулары — ала- шордашыл Байтурсыновтар, Дулатовтар, та­ ры бакалар, сонымен катар, Баймуратов, 3-555 аз

0збеков, Смаиловтар ■сыякты ipi байлар себеп болды. К азак букарасын уйымдастыруда, жастар- ды революция жолында тэрбиелеуде Эуйбей Жангелдин улкен орын алады. 9л1бей Жан- гелдин 1916 жылры август айыныц аяккезшде- ак Торгай мен ыррыз уездершщ ауылдарын аралап, •казактарра: «Сорыска адам ж1беруге болмайды. Патша уюметшщ дщкес! курып элшреп келед1, егер 6i3 кайтсекте б!р ж ы л — жарым жыл тезсек, — icTiH, жардайы мулдем езгермек» — дел унем1 тусшд1р1п журдь Жангелдин кетерш ске кайраттылыклен катысты жэне Амангелд1ге эруакыт идея,жа- рынан кемек берш отырды. Ж ылдыц аяк ке- зшде, кетерш с жасаушылардьщ командова- ниес1 советшщ уйгаруы бойынша, Эл1бей Турк- ста'н аркылы шетелге етуге ж ол журедь он- дагы максаты, егерде кетершсгшлер жецшс- ке ушырарандай болса, шырыс елдер1мен ке- Л1С1М жасасып, соЛ елдерге кетерш с жасау- шыларды етк1зш Ж1беру ед1, б!рак Бухарда ол февраль революциясыныД болранын б1л1п, кейш кайтты. 1916 жылры кетерш стщ тарихи мэш аса зор болды. Ол кетерш с, 6ip жарынан, патша ешметйпц кушш элшретт!, ал екшип жарынан — казак халкыныц едэу1р кепш ш гш щ , ecipe- се жастардьщ революциялык сана-сез1мш оят- ты. 1917 жылы орыстын. жумысшы табы мен 34

Казакстан жэне Орта Азия ецбекцилерГшц б!рлесе отырып патша ешметше жэне империа­ л и ст буржуазияра карсы kOTepinyi ушн, 1916 жылры кетерш с кушлгер1 кажетт1 >kaF- дайлар жасады. Сонымен, 6ip жарынан, орыстыц езушА табы мен жергшкп' канаушы таптардын отарлык жэне элеуметтж езушшгд екшпп жарынан, Россиядары революцйялык уакыйралар мен марксизм-ленинизм идеяларын пропагандалау, Казакстанныц ецбекш1 жастарын с е за з рево- люцияландырды, оларды революцйялык жэне улт азаттыры коэрэлысы жолына барыттады, орыс пролетариатымён жэне шаруаларымен жакындрстырды, казак жзстарын большевик- тердщ басшылырымен Россиядары ергстей бастаран революцйялык козралыстыц жалпы арнасына косты. Орыс пролетариатыныц куресГезьлген улттар- дьщ улт азаттыры жолындары козралысымен 6ip арнага тустд ал бул — самодержавиеш ку- \"латуды кездеген, ал одан кейш Октябрь рево- люциясыныц жендеш Kymnrepi белгшеген шарттардыц 6ipi болды. И. KA3AKGTAH ЖАСТАРЫ ОКТЯБРЬ РЕВОЛЮЦИЯСЫ ЖОЛЫНДАРЫ KYPECTE Февраль революциясы Европадары жэне Азиядагы реакцияныц ей куатты Tiperi—орыс 35

самодержавиесш кулатты. Алайда патша ею- метшщ кулауы ж эне ектметтЗц им периалист буржуазиянын. колына Kemyi орыс халкы мен езшген улт ецбекпйлерЗнщ хал-жайы уш1н туп- к ш к п езгерш енпзбедГ. «Патша ешметипн. жойылуы жэне ешмет баеына буржуазияньщ отыруы,. алайда, улт езуш ш гш ж оя алмады. , Ултты езудщ есю ерескел Typi ж аца, ж щ ш ке, 6ipaK онын ececi- не еге хаушт1рек езу турше ауысты» С т а л и н Марксизм жэне улт-отар мэселес!, 52-бет). «Болып жаткан окыйралар жэне Уакытша уш мегиц кылыры болыневиктердщ уставай жолыньщ дурыс ек е н д т н кунсаяап ыспаттап отырды. 1стщ ьщгайына Караганда, Уакытша ушметтщ халык жатында емеС, кайта халыкка карсы екеш, бейбггшшк жарында емес, кайта сорыс жарында екеш, ол ушметтщ бейб1тшшк те, жер де, нан да 6eprici келмейтш] жэне бе- ре алмайтыны барран сайын айкынырак керше бастады» • ВК(б)П тарихынын, кыскаша курсы, 174-бет)* Алайда февраль революциясы калыц букара халыкты езшщ саяси жэне экономикалык праволары жолында курес жург1зуге кетердь Революциялык уакыйралардьщ арнасына жу- мысшы-шаруа жастары да лек-лепмен келт косылды. Пролетар жастарыныц 6ipirin бас косып, уйымд^скан турде революциялык коз- яалыска катысура талаптанганын болыневик- тер партиясы мейлшше колдап отырды. 36

Большевиктер революцияшыл жастарды баулура жэне оларды тюмещиктер мен капита- листерге карсы: белсене куреске тартура зор «ещл белш отырды. Революциянын, барысын- да, партия жастардын ез алдьгаа жеке социа- листж одактарын уйымдастырып, оларды нартияныц айбынды резерв! деп карау керек- Tiri жешнде талай рет мэселе койып келдь Ленин 1916 жылдыц ©зшде-ак, «Жастар, Интернационалы» журналы туралы жазран макаласында, ж ас урпакгардан нарыз револю­ цияшыл 'куресш1лерд1 тэрбиелеу жэне жастар- дыц ез алдына дербес уйымдарын куру женш- дег1 шк!рш дамытты. «Сондыктан, айта кетелж,—деп жазды Ленин, —6i3 жастардын дербес уйым болуын сезс1з колдауымыз керек жэне бул дербестж- тен оппортунистерд1н коркатындырынан Рана емес,. icTin асылы солай болгандыктан да кол­ дауымыз керек. 0йткен1 жастар толык дербес болмайынвда ездерш жаксы социалист е т т даярлап шырара да алмайды, социализмд1 iarepi баегырура даярлана да алмайды» (Ленин, XIX том, 295-бет). Февраль революциясынан кейш жастардын пролетарлык козгалысы кецшен ©pic алды. 1917 жылы март-апрель айларында Петро­ град, Москва, Киев жэне баска калаларда ж ас­ тардын революциялык топтары, уй1рмелер1 мен коллективтер1 курыла бастады. Болыне- виктерд1н басшылык ету1 бойынша олар аудан- 37

д ы к ж астар одарыныц уйымдарын кура бас- тады. Большевцктер партиясынык 1917 жылры август айы ншнде 'шакырылран VI съез1 жас­ тар одактары туралы карар алды, ол карар- да былай делшген: « Ж ас жумысщылар мен ж ас жумысшы эйел- дердщ дербес пролетарлык , уйымдарын куру максатымен Россиянын б!ркатар калаларын- да, ocipece Петроградта, революцияныц ал- гаш кы кундершде-ак ж ас жумысшылар мен ж ас ©сшр1мдердщ козралысы кещнен epic ала бастады... Ka3ipi уакытта, жумысшы табынын Kypeci социализм жолындары курестщ саты- сына тнселеб кешш отырган уакытта съезд жумысшы жастардыц со ц и ал и ст тап уйымын куруга кемектесущ Kaaipri кезецшн кейшге калдыруга болмайтын йуры л мшдеттердщ 6ipi деп санайды жэне буран мумкщдшшше бар к@шл!н аудару партия уйымдарыныц мшдет! деп тауып, оран ж уктейдЬ. Большевиктер партиясы, пролетар жаста- рынын нарыз уйымдастырушысы бола отырып, рларды революция ушш куресу жолына барыт- тады, жастарды барлык жарынан да колдап отырды. Болыпевиктердщ басшылырымен ж астар уШрмелерге, коллективтерге, одактар- ра бастарын Шржпрдц ездерМ д праволары ушш жэне пролетариаттьщ жалпы мудделер1 ymiH уйымдаскан турде курес жург1зуге ат- танды. 88

Жумысшы-шаруа жастарын уйымда'стыруда Сталин жолдас баскарран большевиктж «Правда» газет1 аса улкен роль аткарды. Бул газет жумысшы жастардын уйымдасуы туралы жазды, со ц и ал и ст жастар .одагынын улгш уставын басып шырарды, пролетар жастары- ныц ез уйымдарын KypyFa жэне оларды ны- гайтура ша'кырды, жумысшы жастардын экономикалык жэне саяси талаптарынын (6 сараттык жумыс кунш белплеу, 18 жастан бастап сайлау правосын беру, тепн оку, дем алые ушш акы телеу, тарысын-тарылар) нак* 1ы программасын алга койды, жастардын со­ циализм орнату жолындары куресте алатын орны туралы жазылган макалаларды басып огырды. Большевиктер партиясыныц идеяларын про- пагандалау жумысы жэне Россиянын револю- цияшыл жастарыныц козралысы Казакстанга да тарады. Революцияшыл жастар одактарын уйым- дастырура, ездерШн. экономикалык жэне сая­ си праволары жолында курес жург1зуге боль­ шевиктер Казакстан жастарын шакырды. J917 жылы август айында майданнан кел- ген большевиктер Петропавловск! станция- сында партия бюросын курды, к©пш!л1к жумы- сын epicTerri, жастардын революциялык уй/'р- мсс!н уйымдастырды. 1917 жылы октябрь айында Верный каласын- да «Верный окушыларынын одары» курылды,

ол — жастардыц эртурл1 т а т ы к ' прослойкала- рыныц басын б1ршт1рд1. Бул од актыд катарын- да 700 ге тарта адам болды, бфак ол мэдени- агарту жумыстарды тана жургЫп, революция ушш куресуд! максат етпедь Алайда, бул одактыц арасында ж ас жолдастардыд тобы-- болашак комсомолецтер (М. Ставровский, Г. Федоров, тары баскалар) болды, булар жас жетюншектер козралысыньщ революцияшыл максаттары ушш курес журпздк 1917 жылы декабрь айыныд бас кезшде Орда каласында казак жастарыныд револю- циялык комитет! курылды. Оралда жэне баска калаларда революциялык уй1рмелер курыла бастады. 1917 жылдыд аяк кезшде майданнан кайт- кан жэне армияныд тыл жумысында мобили- зацияда болган казактар, кел1с1мен казак ж а с ­ тарыныд таптык сана-сез1мш оятты. Олардыд ш ш д еп ед алдыдры катардагылары жэне ре­ волюцияшыл адамдар ауылра болыпевиктш, урандар мен революциялык курестщ. тэжрибе- лерш ала келд1, едбекин жастарды уйымдас- тырушы болды, оларды Совет 0Kiметi ymin курес журпзуге шадырды. Булар орыстар мен казактардыд арасындары интернационалдык достыдтыд есуше кемектееп. 1918 жь;лы фев­ раль айында осындай жолмен Сергиопольде (Аягвэде) «Орыс-мусылман солдаттарыныд уиымы» курылды, бул уйымра б!раз казак' ж астары д а к1рд1. 1 40

Жумысшы-шаруа жастарыныц большевик- тер баскарып, с о ц и а л и с т революция жолына багытталран осы революциялык козралысы, Казахстан облыстарындары пролетарлык тец- Kepic карсацында болып еткён едь Бул арада ол кезде Уакытша уюметтщ итаршылары мен агенттер!—меныневиктер, эсерлер, буржуазия- шыл ултшылдар билеп-тестеп журдь Олар февраль революциясыныц алвашкы кундерш- де-ац буржуазия жарына ш ырып, оныц екЬ метт1 колына алуына жэрдемдестк Ауыл ецбекитлер1 алрашцы казак ултшыл- дарыныц, меньшевиктердщ, эсерлердщ айт- кандарына иланып, уакытша укшет оларды улттык канаудан азат етед! деп сендь Б1рак олардыц бул ceHiMi зая Kerri. Уакытша уюмет Казакстандары патшалык аппараттыц бэрш дерлж бурынры куй!нде калдырды, TinTi Турк- стан, Торрай губернаторларын да ез орынца- рында калдырды. Уакытша уюметтщ калалар- дары ресми органдары, оныц комиссарлары, облыстык жэне уездж жер управаларьг, кала- лык думаларымен (немесе управаларымен) к а ­ тар, ауылдарда болыстар, ауылдык старшин- дар, билер бурынры калпынша дэурен суре бердк Олар, патша егамеп тусындарыдай ха- лыкты талап, ж аксы жерлерш тартып алым, ецбекил казак халкын ку далага тыксырып айдап шыгара бердь Казакстан большевиктер1 тусш!к жумысын узбей журпзе отырып, Уакытша уюметтщ им- 41

периалистш ниетшщ бет лердесш ашгы, казак ултшы'лдарыныц, меньшевиктердщ, эсерлердщ. опасыздык iciepiH эшкерелед1, олардын, жарам- сактыгын, халыкты алдаганын ашып айтып, елкенщ букара халыктарын большевиктер пар- тиясынык тещрепне топтап отырды. «Партия улт мэселес! женшде батыл жэне табанды жол устагандыктан жэне улттардьщ толык тек праволы болуы ушш, улт езушшп- нщ, улттардьщ тек правосыздытыньщ барлык турлерш жою ymiH курес журпзгенджтен езиь ген улттар партияга тьпектес болды жэне оны колдады» (БК(б)П тарихыньщ кыскаша кур­ сы, 182-бет). Казакстанда Ленинн1н апрель тезистерй ап­ рель конференциясы мен партиянын VI съезь нщ карарлары тараганнан кейш, большевик- терд1д кала мен деревня енбекцплер! арасын- дагы беделi онан сайын артып, олардын сеш- Mi кушейдк Меньшевиктерге, эсерлерге . ж эне ултшылдарга карсы курес ж урпзудщ барьг- сында, большевиктер жумысшылар мен шаруа- ларды партиянын тешрегше топтай берд1, «Буюл ек!мет Советтерге * бершс'щ»__деген н е ш п уран бойынша оларды Уакытша укш ет- ке карсы курес ж урпзуге квтерд1 ж эне енбек­ цплер арасындагы, ец алдымен, ж астар ара- сындагы ыкпалы онан сайын арта берд1 Ж астардыц революциялык. козвалысы 6vp- жуазия мен оньщ агенттерш щ урейш аллы сондыктан да олар б у г а / карала карсы ез 42

жастарыныд уйьшдарын — топтарын, уШрме- лерщ, корамдарын кура бастады; булардын алдыда: екбекга ж астарды революциялык ку- рестен белт экету мщдетш койды. 1917 жылы К азакстанда жастардын, жыйыр- мадан астам буржуазияшыл-ултшыл уйым- дары (уй1рмелер1, когамдары): Орынборда «Игшк» yfiipMeci, О ралда—«Ж ас казак» жэ- ие «Труд и Свет» (Енбек жэне Ж ары к дуние), Ордада—«Ж1гер», Петропавловскще — «Та- лап», Акмолада «Ж ас казак», Семейде — «Жацар», Вернр[йде — «Верныйдеп ер балалар гимназистерщщ уйымы» жэне тары ’ сондай уйымдар курылды. Ултшылдар бул уйымдарра мейлшше кемек керсетш отырды. 1917 жылры август айында контрреволюцийшыл алашорданьщ басшылары Акмолада болган вздершщ съезшде: ж астар- *Буржуазияшыл-ултшыл казак жастарынык тукгыш топтары 6ipiHmi жер ж узш к империалиста согыстын бас кезшде-ак. курылган болатын. Осындай топтардын 6ipi Ташкентте кУрылды, оны буржуазияшыл-ултшыл С. Кожанов баскарды, eKimnici — «Б1рлж» деген уйым Омские курылып, оны ултшыл-уклонист С. Садуакасов баскарды. Бул топтар (у&рмелер немесе когамдар) ез катарына, ён алдымен, окушы жастарды тартты. Мы- салы, «Б!рлж» Омсюдег! фельдшер мектеб! мен муга- л!мдер семинариясынын буржуазияшыл-ултшыл жаста- Рын арка тутты. Окушы казак жастарынын бул сыякты Уйымы Орынборда да курылды, ол «Еркш дала» деп аталды. 43

ды д буржуазияш ыл-ултдш л ушрмелер1 мен когамдарына барлык жарынан да кемек берш- ciH, деп арнаулы ка р ар шырарды. «Б1рлш» корэмы К азакстандагы жастар козралысын 6ipiKTipyre талаптанды. Ол осы максатпен 1917 ж ы лы сентябрь айында O mcki каласында ж астар уйымдарынын съезш ша- кырды, бул съезге 20 ра жуык, ушрмелердм уэкшдер1 келд!. С ъезд «кыррыздардын к1шьг1* р'ш» уйымдарынын бэрше «Ж ас азамат» атты уйымга косылып 6ipiryi туралы каулы алды. Буржуазияшыл-ултшылдар, меньше’виктер. мен эсерлер с о ц и а л и с т революцияга карсы шырьт, большевиктермен куресуде жастарра суйенуге эрекет ж асады . Бул эрекеттер1 тукке аспай калды. Кайта енбекш1 ж астар ез ка та- рын большевиктж партияныц тещрегше онан сайын топтай тустк Пролетариаттын бурж уазиям ен батыл турде шайкасатын кун! ж акы ндап келе ж атты . Большевиктер партиясы жумысшылар мен де­ ревня кедейлерш У ады тш а ук1метт1 кулату ушш куралды кетерийс'ке шакырды. Больше- виктж партия революцияньщ айбынды резерв! — революцияшыл ж астарра зор кещ л бел'ш отырды. Куралды котерЫ ске эзхрлш жумыстарын журИзген кезде Владимир Ильич Ленин: квте- pwic адыр а-явына дейш тайсалм астан алра басуды, meuiymi оры ндарда басым куш жый- науды, шабуылдаран кезде ете-мвте батыл, -И

ежет кыймылдауды ж эне кунсайын табысты болып отыруды усынды. Ленин, мацызды пункттерд1 алу ушш ж эне шешупп урыстар- Дыд бэрше де каты суы ушш ец батыл деген элементтерден, ягни ен ж аксы «екшндшерден» —жумысшы ж астар мен матростардан дербес отрядтар куруды талап eTTi. Большевиктер Казакстанньщ революция- шыл жастарын д а дуние ж у зш к тарихи мш- детт1 орындауга эз1рледь Олар ж астардан жауынгерлш дружиналар курды. Мысалы, Октябрь революциясыньщ карсацында Орын- бор, Петропавловск!, Верный ж эне баска кала- лардын революцияшыл жастары Кызыл гвар­ дия катарына ендь 1917 жылы октябрь айында Улы Октябрь Социалиста революциясы жен|п шыкты. Со- циалист1к революциянын орталыкта ж ещ п шы- руы туралы хабар Россияныц букш шеткер1 жаткан аймактарына жайылды. Езшген ха- лыктар тегю кетерщ ць Россиядагы. пролетариат, революциясыньщ жещс1мен рухтанган К а­ закстанньщ революцияшыл букйра халы кта- ры, большевикт1к партияныц басшылыгымен, совет ешметш орнату жолында революциянын жауларына ка р ей каЬармандыкпен куресть 1917 жылы октябрь айыныц аягында жэне ноябрь айыныц бас кезшде Совет еюмет! Пе- ровскще, Ш ымкентте, Аулиеатада, Туркстан- Да, Казалыда ж эне Сырдария облысыныц баска да калаларында жеш'п шыкты. Д екабрь 45

айында Совет ек1мет1 Петропавловские, ал 1918 жылы январь-февраль айларында—Кос- танайда, А ктебеде, Семейде, Орынборда, Тор- вайда, Акмолада, А тбасарда, Кекшетауда, П авлодарда, ©скёменде, 3 мартта—Верныйде (Алматыда), 18 м артта—Орал каласында ор- нады. Октябрь Содиалист1к революциясынын, же- Hici К азакстанда отар кулдывы мен улт езу- ш ш гщ щ бувауын куд-талкан етт1, казак хал- кына азаттык эперд1, к а за к халкынык васыр- лар бойы артта калы п келгендМ н жоюы ушш, социалист1к непзде вш рд! кайта куруы ушш жол сштедь Октябрь революциясы кундершде Кдзакстан ж астары таптык^жжке бвлше бастады. Bip ж а- вында жумысшы жэне шаруа жастары болып, олар Совет вкШет! уип'н курес ж урпзд!, ал екшип жавында — байлардьщ, кулактардын, атамандар мен буржуазияш ыл ултшыл ин- теллигенцияньщ улдары болып, олар Совет еюметше карсы шыкты. Революцияшыл ж астар кызылгвардия от- рядтарына eHin, ересек жумысшылармен жэне кедейлермен 6ipre революцияньщ жауларына карсы урыс журпздк буржуазия мекемелерш талкандады , Уакытш а ушметтщ эскер бел!м- дерш куралсыздандырды. Осы революциялык курестщ врт ж алынында орыс халкы мен казак ецбекиилершщ туы сканды к одавы 6eKin, нывайды. 46

Совет еюметшщ .контрреволюцияра карсы журизген алгашкы елёул! шайкасуыныц di- pi —Орынборда болды. Бул арада атаман Дутов эрекет ж асаган едь Орынбордын, проле- тар жаетары большевиктер тендрегше топтав лысты. Мейыдевиктер митингшерде сейлеген сездершде: большевиктер!' хальщтьШ еркше Ьфык; бермей, куш жумсап, ею меги зорльик, жасап алый отыр дедь Ж астар буран ж ауап беру ретшде: «Аулад кетщдер!» — деп айкай- лап; ыскырып шешендерд1' сейлетпед!. Болыие- виктердщ сезш куттьщтап карсы алды. Ми- тинплерде большевиктер усынран каулылар кабыл алынып отырды. Меньшевиктердщ кемепмен дутовш ылар болыиевиктж уйымдардыд басшыларын тут- Кынра алды, акгвардид уйымдастыра баста- Ды, оран буржуазиялык интеллигенцияны, гимназистердр реалистердк тары сондайларды тартты. Дутовшылардыц эрекеттерще жумыс- шылар ереуш ж асап ж ауап кайырды ж эне Кызыл гвардияны курды.. Кызыл гвардияны куру жумысында да, ереуш ж асауда д а ж ас- тар жол.бастаушы куш болды. Олар жумыс- шылар отрядтарына TycTi, разведкада кьгзмеч етп, большевиктерге мадызды мэл!меттерд1 хабарлап отырды, eTipiK фамилиямен акгвар- Дияшылар жуздпчне Kipyre жазылды, . сей гin олардан винтовка, патрон алып, Кызыл гвар­ дия штабына экелш 6epin журдь Совет эскерлершщ Орынборра шабуылдаран 47

ж эн е онда совет ею метш орнаткад кундерш- д е (1918 жылы 18 январь), пролетар жастарн дутовшыларга карсы каЬармандыкпен сош- сыи, олардыд мекемелерш тас-талкан етш кыйратты, большевиктердщ жумыешыларды куралдандырурша кемектесть Олар Орынбор большевиктершщ кесем1 Цвилинпнщ баста- уымен Ветлянкага, «Изобильнаяра» шабуыл ж асауга, Д утовтыд Орынборра жасаран ша- буылын тойтарура, тары сондайларра катысты. Петропавловские революцияшыл жастар, большевиктердщ жэне вздершщ уйымдасты- рушылары — Л. Гальцевтщ, А. Прокопичева- ныд, С. Невицкийд1д бастауымен, Кызыл гвар­ дия отрядтарйн куралдандырура, Уакытша уюметтщ органдарын куып таратыл Ж1'беру- ге, совет екдметш орнатура кемектесть Верный каласьшыд Ставровский баскарган едбекш! жастары куралып ж аткан жауынгерлж отряд- тарра шрд! жэне каланы д едбек1шлер1мен 6ip- ге, нег1зп‘ келш ш п' ж астардан куралган — ,майданнан келген 2:Жет1су полкымен 6ipre куралды твдкерюке кат-ысып, У акы тш а ук1- меттщ комиссарлары Шкапский мен Иванов- тыд ©к1мет1н кулатты. К е т е р ш с ж асауш ы лар Верный камалын басып алды . Совет ек ш ет1' уш!н курес жург1зуге Казакстанра, ‘Оралдан пролетар жастарыныд отряды Ж1бершдь 1918 жылы март айы ш ш д е О ралда ж ад а рана уйымдаскан социалиста ж астардьщ облыс- ты к комитет! жузден астам жумысшы жастар- 48

ды мобилизациялап, оларды дутовш ыларга карсы курес ж урпзуге жШердь Орал каласы - на бара жаткан ж о л да отряд Кызыл Армия- ныц эскерлерше косылып, Д утов бандылары- мен сорысты. Совет ешметшщ ж е ш а революцияньщ ал- гашкы кундершен бастап-ак 6ip катар ж ан а мшдеттерд! алга койды. Барлык енбекш1 халыктарды ж ана мемлекет куруга тарту керек болды, ал большевиктер партиясы бул icTi мейлшше табандылыкпен колга алды. Ецбегаш ж астар, большевиктердщ ш а^ыру- ына ере отырып, совет еюмет'шщ колга алган icTepiHin бэрше де ен белсенд1 турде катысты. Олар есю мемлекеттж аппаратты кыйратура жэне жана, советик аппаратты куруга к а ­ тысты, жумысшы бакылау орындарында бол- ды, алып-сатарларга, байлар мен кулактардьщ тонаушылыгына карсы курес ж уН здь Олар барлык eMipfli со ци алиста жолмен кайта куру- кшде партияга белсене квмектестЬ Совет оюметш орнату жолындагы курест!ц бгрысында революцияшыл жатсардыц ушрме- лер{ ныгайып, сонымен катар ж ана уШрмелер Курыла бастады. М ысалы, Оралда. А ктебеде, Петропавловскще, А кмолада ж астар уШрмеле- Pi курылды; Ж еп су мен Сырдария облыстары- ныц калаларында ж астар одактары курылды; верный каласында «Элеумет-экономикалык YHipMe» курылды. Алгашкы уакыттарда бул <•555 49

уйф’ м е Kimi-ripiM мшдеттерд1 рана элдарын • койып журдк УМрменщ мушелеро вздери» жыйылысында элеумет-экономика такырыпт • ры женшде баяндамалар жасады. BipaK к91‘ узамай-ак бул ушрме ецбекш! жастарды большевиктш партия мен совет ешметшщ т6; HiperiHe 6ipiryai талап кылды YflipMealK 63 социалисток уй!рме дёп аталып, оныц мушелеро «ж ас большевиктер» дегён атак, алды. облыеьш'дагы комсомол козралысында бул уй1р‘ ме зор роль аткарды. Бул у&рмелер эл1 д е болсЯ комсомол, уйым- дары емес едо, дегенмен ojfap, комсомолдыН туцгыш туп нег'13'i есеб!нде, Каэакстанда Ком­ мунисток Жастар Одацтары курылуына рево- люциялыд непз болды. Сонымен, Октябрь со ц и а л и с т революция- сын эз1рлеу жэне оны етю зу дэу!р1нде Казах­ стан жастары большевиктер партиясыныц та- HiperiHe топтанды, жумысшы табы жагында болып, буржуазияга жэне буржуазияшыл улт- шылдарга карсы курест!. Олар Казакстанныя ецбешш букарасыныц алдыцры катарывда жу- pin, революциялык курестщ екшщи топтары- ныц 6ipi болды жэне Казакстанда совет еюме- тш орнатуда улкен роль аткарды. Ж ас буындар козгалысыньщ ecin, дамуына Октябрь революциясы кец жол ашып бердь Казакстанныц барлык жершде де жастардыН соц и ал и ст yftipMeaepi курыла бастады. Олар 50

вздерщщ туцрыш рет кадам баскан куншен-ак большевикт1к партиянын, ец жакын квмекийс! болып жумыс 1степ журдь I». т?нгыш КОМСОМОЛ УЙЫМДАРЫНЫН ЦУРЫЛУЫ Казакстанда ж ас буындар козралысыньщ есш Дамуы жэне К ом м ун и ст Жастар Одак- тарыныц курылу npoueci Россияда азамат соры- сыныц кызу ж урш ж аткан кезшде басталды. *uiKi контрреволюция мен сырткы.согыс интер- венциясы жас Совет Республикасын туншык- тыРьщ курту уш!н, оган ездершщ эскерлерда вкелт шабуылра салды. Совет халкы табан Тфескен курес журпзумен Октябрь революция- сыныц жедастерш коррады. Революцияшыл ^астардыд ушрмелер! мен одактары ездершщ «арлык жумысы мен куш-куатын социалистж «емлекетт! коррау жолында 6ip жерге топтап жыйнады. Алайда жастардыц Keft6ip жеке уйымдары- ен арадары байланыс нашар еД1. Орталактан ^аскаратын орын эл1 жок еда. Берж уйымдар УРура кажетт! б1рын;рай программа мен устав ®°лмады. Сондыктан кешжярмей Буюлроссия- Ь1к жумысшы ж эне шаруа жастарыныц 6ipiK- соц и алист одактарынкуру мэселесш кун ГЭрТ'.бте кою керек болды. Петроград, Москва, ’•Рал жэне баска ■ж ердеп жастар одактары мУны костады. Жастардыц 6ipiry женшдеп инициативасын 51