Қ. Мұхаметжанов-Абай шығармаларының текстологиясы жайында

влекши yujimui шумагынын екшин жолы 1909,19»- ж ы лры жоне баска жинактэрда: , : .внерге салды булбул сонда анратап. Шыншртып (?), шымырлатып, сорталатып,— деп басылран. Будбулдыц эсерлт едем! aniir суййне. суреттеп отыр ран акын «шыкгыртып» деген кулакка соншама жапсы тие~in мазасыз марпасыэ учдИ шынгыруды) мадаш^ уы даусыз. Немесё: Кур aiiraii бакырган. Кулакка ян бс екен. Eci шыкпай мунан да пикон артык. Кнсыны жок кышкырган неткен тантык,— лемей ме Абай. «Бакырга:;», « К ьш ж ы п рки» деген жатымсыз да'''* та(.ии айтс;:, сол магкадагы «шыцрыру» деген свзд: Ш булбуляын сЕцрйуык суреттеуде колданбайды (ку,-г‘ «ш ы ры рды » дсп ешбф казак айтпайды рой). Сопдыктан: 1внерге салды булбул сонда анратып, Шыр&тын, шы„шрлат >:г; сорралатып,— дек окысак Абай жазган туп нусканы табамыз доп ««•' Mi3. «Шыш ыртып» дегеи сез баепанын катеЫ дейлпз влекши алтыпшы шумарыныц ушншн жолы: Вул сыкылды сыншыныц свзн! естш,— дек басы.пса, 1909 жил гы жинакта: Сол сыкылды сыншыныц свзш естш,— ©•’leiiiilii соцгы корытынды шумагынын уиннии, гвр rinuji жолдары: ........... .. Сумтсе ле мундай сыншыдан, '■ ' - Кудайым Ciodl сактасын.— дсп басылеа. 1909 ж ы лры жинакта: Суйтсе де ондай сыншыдан. Кудайым .иен/ сактасын,—

леп басы.пган. A 6 aii созмпн тупи нускасы осы 1909 'Жыг.- гы жинакта дэл берклсен деймдз. Алпыс сепзншн беттеп Крыловтан аударма — «Кар­ га ыеи бургат» («Вороненок») едецпмн жогарыдап т'^мсп санаганда жиырма 6 ipiniui жолы: длетпек болалы,— '' леп басылса, 1069 жылгы к1тапта: Лпкетпек болады, леп, отыз 6 ipinmi жолы: ¥стап алды каргаиы. леп басылса, 1909 жылгы iciranra: Устап алия каргаиы, — |.92-бет) дсп басылган. Отыз алтыншы жолы: Bip Ж(гт бор;:: Оайлап. AsiFbina жалгады,— деп бзсылган. Бул жолда елей, жолыныц 61ц буьч.ы ж е- neii, аксап тур. Ал, 1909 жылгы жинакта: (92-бет) деп дурыс баскан. «Шепртке мен ку мырска» (Крыловтан, 70, 7]}беп елецнпц тертнши шумагьшъгн 6 ipiiuui жолы: Оиымен црмады,— леп басылса, 1909 жылгы жииакта: Онымеп турмайды,— (93-бет) деп басылган. гг,. Алтьтншы шумактыц ушшнд жолы: . ,- у. ' Караfum, /кылыт, галок бор,-- '■ \". леп басылса, 1909 жылгы жинакта: KapaFL-iii; -ЖЫЛЫТ. орын бер,— леген. Мумк1н Абай сезш KeiiiHri баспаларда «тузе^ий '

Крыловтагы: Прокорми и обогрей,— деген орысша тексты eciiie алган болар. Б1рак Абай «прокорми» деген Крылов сезш «тамак бер» деп казакша шала бЫетш адамнын свзшдей eiin ay- дармаган. «Прокорми» дсгенд! «аеыра» деген свзбек берген: Каракым, жылыт, дрын бер, Ж аз шмкканша асыра,— (93-бет) деген. блекнЫ жетЫнп шумагыныц 6 ipimui жолы 1909жьп. гы жинакта: лесе. 1954 жылгы жинакта: цен «тузеген». «Карта мен тулк1» (Крыловтан, 76, 77-бет) жогары дан санаганда жиырмаишы, жиырма ешннп жолдары: Ептеп барып барлады, Ьулгактатып куйрышп, Карганын кечin алдады,— деп басылган. Ал, 1909 жылгы жинакта «барлады», «а-1 дады» деген сездер «барлайды», «алдайды» деп басил ган (95-бет). Отыз бесЫш! жол: Осы KepiKiieH, бул жунмен, 0НШ]'Л1ПЦ б]ЛШД1,— деп басылса, 1909 жылгы жинакта: ЭншШпц белг!л!,— деп берЫген. «Белг1л!» деген сез влекши магнасына Да уйкасмна да дурыс келш тур. Осы жолдыд сонынан: Уялмай, калкам, 6ip сайра, fib де ялалык улгШ,— деп келедь Теменнен жогары санаганда алтыншы жол:

,—6ypriHinКуанганнан деп басылган, дурысы «бертнпп», тертпиш жолы: ецсиин©3iне б1ткен Аямастан карк erri,— деп басылган. 1909 жылгы жинакта: ©зше жеткеи енешш,— Деп, Крыловтын: «Ворона каркнула во все воронье гор­ ло» деген е л е » жолын дурыс бер1п тур. «Бака мен епч* (1909 жылгы жинакта: «Бака мен бука» делшген) влекш и тертшин шумагынын еюнин, уиишш жолдары: бурпцнамд/п.айыпКушенд! де, Карпы улкейд! .— леи басылса, 1909 жылгы жинакта: ,— OepTindi,Кушенд1 де цампайдыКарни улкейд1 (06-бет) деп басылган. Бесшш! шумакгыц екниш жолы: Караты.— лед),— сен Giire,— леп басылса. 1909 жылгы жинакта: делшген. Кара,— дедк— сен 6i3re,— Жетшнн шумак: Жетем деп кеп южшш, КелгенЫше шамасы, «У'лксйд!м» деп iciHin. Дейдг. «Енд1 6ip караты»,— леп басылган. 1909 жылгы жинакта: Кушенд] кел'т К1жш'ш, ©criM гой деп iciiiin, ДедК «Енд1 караты,» - >%-бет) деп басылган. Сепзшип шумактыц coiiFbi жолы: Айтк,ансвзгсквнбед!,— леп басылган. 1909 жылгы ютапта:

Айтцаныка квнбейдI,— Сексе» exiismi беттеп Крыловтаи аударма «Шл мен «виден» («С лон и Моська») елеш н т б.ршш! шуманыиын •*кшш1 жолы 1945, 1УГ- --------- Й 5 Й “ ■S S ЗЙ> п»*и- Ал,’ 1909 жылгы жннакта (96-бет), 1940 и 139-бет): . дел баскам. ©леи мазиуны 1909 пакте.рда дурмс берйтгеч тпугс Ккпгпн н.-ума::тыц б1рп;кп »

Кез' жёт-Н б!р' чалыпт'ы тура алмаска,— '56-бет) деп бершген. -*Нурлы acnaHFa тырысып ескенсщ сен» (91-бет) дё- «к олец 1909 жылгы жинакта Лермонтовтан делшген. жылгы жинакта: «Лермоитовта бул еленшн ориги­ налыжок» деген тусппк берыген. Бул елеинщ аудар.ма ексш айкын. К1мнен аударыл- «?Ы!£. зерттеу алдагы мшдет. Осы влецшц yuiinim шумагыпыц ушшиа Жолы: Дат толыц, басы ауыр егШдей-ак,-— 11'■басылгаи. Ал, 1909 жылгы жинакта: Доni толыц, басы улкен ег'шдсй-ак,— л ,бст) делшген. © л е п т а оригиналы белп аз болган- ы:лг..1 лоне «ауыр», <у.скеп» деген создерд1н ©лен маз- ■\\пь::п осы ёк! созд'п кайсысын келдаигатли. 03iprc, ■-'•а ы‘:гу клша. >гч: д1 шумагыпыц сктии жолы: ТеН!зд!ц туКвдсЗ-ех уороп бакшы,—• r I С>-Ы,\"са, 1909 жылгы жинакта «карагт» дегеи создш Тсшзлш тушздейак оилап бакшы.— 1954 aejiiHrca, шумактып екниш жолы 1909 жылгы, 'л т. б. каяактарда: ■'у басыдган. Осы ек!нш] жол еленни; мазмунына кай- айкын у гым бсрмеч тур. Соида б -13 бул жолды ‘зснадан кеткен кате деп карап, елеилпц магна, мазму- ‘!Jaa сойкес: Б1р!мен 6ipi уйлесйг алыскаиша,— •f\" окысак, Абай жазган туп нускага жакындар ед: деп “маймыз. 1Беспшп шумактып сонгы жолы: Онып вэ и тшы 0а к!м уатпак,— \"» басылгаи. 1909 жылгы ютапта: io:

Онык езш жэнс де кш уатпак,— деп баскан. Токсан тертшнй беттеп: «Журекте кеп казна бар, fc pi жаксы» деген Я- Полонскийден аударма («Серди» еленшщ Corfu шумагынын 6 ipiHLui жолы cohfu жияак- тарда: Журт айткан сол ант мезпл целее (?) керек, Мен де — бенде, амалсыз кенсем керек,— деп басылып жур. 1909 жылгы жинакта: Журт айткан сон ант мезпл келсец керек,— деп басылган ( 86 -бет). Осы дурыс. Увы! Говорят: неизбежно Придет злое время, придет!— деген угымды да «келеек керек» деп беру оригиналгз х-- кын жэне елецнщ керкемд1к турше, уйкасына дурысм Л1п тур. Токсан алтыпшы беттеп «Ж урепм нен1 сезесш»-- ген Абай елек1н1ц алтьшшы шумагынын CORFU ж°л 1909 жылгы жинакта (40-бет) жэие 1945, 1954 жылг- жкнактарда: Акыл айтсаи 6ipeyre Imiii epin, eri-iin, Уялмас акы Tuieyre, Бермссен калар тегШп (?),— деп кате басылып, елекнщ мазмунына кернеу зиян ке ripin тур. Дурысы: Бермесец калар туш’лш,— деп окыса дейм1з. Жузйшп беттеп «Келейке басын узартып»,—Деге' елецнщ екшил шумагынын екшил жолы: Сургылт тарткан бенуакка, деп басылса. 1909 жылгы штапта: Сурцыл тарткан бейуакка,— (38-бет) делшген. Б1зше осы дурыс. ©лекнщ акыргы шумагы: 104

Ермеи шыкты, ит кылып, Бидай шашкам eriure. Жай жургенд! орт (?) кылып... Тыныш елсении тепнде,— деп берыген. Мундагы «ер т» деген сез елецнщ магнасьш TyciHiicci3 eTin тур. 1945 жылгы жинактын 439-бетшдеп бершген тусь шкте: «...©лецшн сонгы шумагьшдагы: Жай жургенд1 ерт кылып Тыныш елсетш тепнде,— дегендеп: «ерт» (жалын) дегем сез еленнш осы жердеп магнасына сай келмегендштен, бул баспасында: «уерд кылып» деп тузетшдй Уерд — эдеттеиу, 6 ip нэрсеш даг- лы, ypaic ету деген угымды б1л д 1ред1 (арап сезО»,— дей- •li. ©леи мазмунына Караганда бул TyciniK кем1лге ко- нымды сиякты. Bipaic, «уер д» деген арап сезш дал осы арада Абай колданды ма? Оны кест айту киын. Бул влеп жоды эл! зерттеуд1 керек етедь «Уяламын aereni кешл уш1н» ( 102-бет) деген еленнш окнищ шумагыныц 6 ipiHuii, ушшнп жолдары: Жалыгу бар, жалцу (?) бар, itir пысу бар, Ар мен уят ойламай тэк/к асырап,— деп басылса. 1909 жылгы жинакта: Жалыгу бар. шалку бар, >'ш пысу бар. Ар мен уят ойламай таи асырап,- • (29-бет) деп дурыс басылган. YiuiHuii шумактык бастапкы ек! жолы: 6Туысканын. дос-жарыц — api ек1ушты (? ) — Сол себептеи досыннан душпан кушт(,— Деп басылса, 1909 жылгы жинакта Туысканын достарыц — бар! екСуигты, Сол себептсн досыннан дуспан куши,— Деп басылган. ., «Осы кымыз казакка» деген еленнш басталуьшдагы \"Казакка» дегеп сездш ез1 сейлем курылысы женшен ке юл

leci л о л г а шалые тур. Барлык жпиактарда да осылай •'13СЫЛЫП жур. Осы еездщ дурыс жазылу жабы зерттеу серг к стен' п сияк-ты. ь-Хлецк;::, жетжим жолы: ■о». •,ц сои гы жолы: Кузстке окай. шоишнба,— юг- бпсылгаи, 1909 жылгы к п опта: Кшкииыл о « из каз кымыз.- ■.\">6-бет) дед. соцгы жолы: A'yscr/tii oaoii uiww ia,— . >7-■1с'*) ..on басид гаv. Гпл о,т ч да ал! зергтеу т1лейтс Осы ( -и ‘-е беретеи —г - ,,ч пен (294-бет) басилган • • : ■ жаТЫр . , ... . ;•5..| 't-T -.-j - елекшн б!р'нш( • 1 ы жпнактарда дз ч.- сч ' !.*!Ч т'-г ....у с ('•.. - г'.-.,,-:'. 4.-. ;i -v.«W (?l. ‘ ■ ты fpid.— *а ''пс.мып ли р Diciic: Cltra.iap, ея vn.'incfi. колд! wpln.— it‘fi окыелк. туп нусг.ага дэл Солар eni. Ж уз кырык C'jei.'ie.'i беттс-ri «Домбырага кол сокпа...* ipii блста.!,-ты1! едоцпш уш:.чил шумакы эуелН (Из жазыя 1лып Tfi’ cbspFaii t !044) калпыпан адасып’ кате басылип. •леи корке,\\:.airi баска шумактардан ерекше кезге тус,п кудсп тур. Баска шумактардыц барк - ’ ' , ’ '. '. ; ; [б ••. . '.6 уршдеп каусыр: уйкаспец дурыс басылса, уш!ни» шу- чпк: Онан ла жы жузщмеи Л Кел, жарим. ра бетоне. Б •Э6

sss а м в ь л * 1 O.i эгЛ к\\ т -ра c*s-6cn ж й?гям ербектср! Луреейгттсн баска да 6 ip- ': 'е яддггдапдын кол»а^балары нда сактялкан. Олар- «н .гг'-рше 6 iare малiMi Дамырбан Кожан улы мен ЛаныроаР 1П09 жылы жазыпты. Ряхымныц 1913 Гглмн 1940 /кылгы жинарыпла: «Ракы лия созлер!» 45 жылгы жинакта — «Ракылия кара сездер» деп. ылгы жииакта — «Карасездер» деп жарияланган. 107

Абай шыгармаларыи ертеде квдлрш жазушылардш Самарбай Махмуд, Ыбрай, Оразке т. б. адамдар болшк да мал1м. Жалдыз MypceiiiTTiK дана емес, баска адамдардынв сакталган колжазбаларыи жииап, оларды салыстыри отырып, Абай бул шыгармаларыи калай атаганын шеш£ кажет. Сонымен 6 ipre Абайдыи карасезбен жазылган шк гармаларыньш кайсысы кай кездс жазылганьш аныктэ) да алдагы Miидет. Онсыз карасездернпн кайсысын6ipin mi, кайсысын eKimui, yuiiiuui т. т. сез деп кесш айтукяын Осы куиге дешнп жинактарда басылып жургеа тар ri6 i (рет!), сол сиякты op6 ip сездернпи сонынан 6cpi.ii' журген жазылган жыл уакыты eiubip дэлелс!з, дерекег ойжота бер|’лген'. Жинактарда «Отыз екштш свз» делшш басылып жур­ ген сезшде былай дейди «Бесшнп— осы сездщ он тогызыншы номершде (ас тын сызган б13 К. /И.) жазылган акыл кесел! деген тер нэрсе бар. Содан кашык болу керек. Сонын ioiinae уа нымсыз салгырттык деген dip нэрсе бар, зинйар, жанн» соган бек сак бол, acipece, aye.ni— куданык, екшин—*> лыктыц. уиннип— дэулеттщ, твртшин— габраттыи, ®1' с1нш{— акылдын, ардыц бэршщ дуспаны». 1954 жылг- жннак, II том. 205-бет). Ал, епд! Абай зйтып отырган он тогызыншы номера (сездО карасак (штаптьщ 183-6eTi) одан Абайдын®0' тогызыншы номерде жазылган» дегенш таба алмаимы1 Адасамыз. Суйтсек, Абай айтып отырган он тогызыи®1 номер, кггапта: «Отыз 6 ip iin u i свз» болып басылыпты. Жинактарда «Отыз 6 iprnuji свз» — деп басылып Щ ген свз, «отыз 6 ipiiiiiii» емес, «он тогызыншы свз» екй»1 Абайдыц вз1 ашып 6 epin отыр. СуШишэлнов жолдас «Абайдыц кара евздер!» Д<«» £ спит 47-бетшде: «Б|злщ керген А. Жандыбаевтын (?) (ДЙ\" 1 1■■жачдыбаев). Колжззбасында Аба/i создершШ эркайсысыньга Д . и'пт^эг . ^ н ы туралы толык мэл мет бар. Ол ар сездй жазЫЛ! жыадарь, тураль, ескертулер жасап отырган»,- дейдк . ... Мшншэлнев жоллас айтып отырган Жандыбаев колжзл тп, г,!ы f e- кв,>Л1К- Сол колжазбаны осы макаланы жазудаты ДСР‘ сысынык ка«°^.Ь,Т'ЧЫ3' Лл- ол колжазбада Абай кара сездерй|!Нк 6жок ы жазылганы туралы, толык тут(л eui ip »<*\"• К М. жыллары туралы ескертулер» деген атымен Ж IH8

Олай болса жннактардары сез peTi мулдем ауысып, шатасып кеткенж керем1з. Bi3 енд1 Абай карасездершт жинактарда берШп журген репмен MypcefiiT жэне Рахым Жандыбаев кол- жазбаларында жазылран pexin салыстырсак былай бо- льш шыгады: 'рту Жиырма уш!нш! Жанды­ 1 баев сез Жиырма жетШш демейл}, Bipiiiiui сез „номер\" Нк1нш1 се 1ЕкШиЛ сез Уш нш] сез TapriHUii сез Ж иырм а yuiiHiiii Ж етш ш ! сез Жст1ИШ! сн: 0?1Г'б:р!нга1всез А лты ш ны CI Он уш нш! сез CeriaiHwl се Он 6 cim ui сез Он 6i.>iHiui Жиырма скШш1 з Он тогызыншы згызыншы МурсеШт Жиырмашпы сез Тогызыншы сез Оныишы сез 1деп ек - Жиырма 6ipiHiui 11Он скН ш сез талаган. Он eKinuii сез Жиырма ек1 .ш! Он алтыншы сез Он алтыншы сез 6Он жет!нш! сез Жиырма yuitHiui Жиырма eciiiuil 1 Он jKeTiHuii сез Жиырма ерт!нш! Жиырма Gcciiiuil Жиырма GeciHiui Жиырма cerislHiul Жиырма сег1з1нш! сез Отыз алтыншы Жиырма алтыншы О гы з алтыншы сез сез Жиырма жеинш! рет саны жок 509

1Жиырма cci'l3ii<mi Он repTiiniii се: Он тертИшН сез Жнырча тотызын- Он coi ;з!>ии! сез Он ceri3imui сез Отызь.тпы сез Ж ырмя топ.131,ш- Жиырма TOFbisuH- Отыа Oipimiii сез Жныр.чяшшл сез Жиырманшы сез Отыз екшиЛ сез Жиырма Oipimnii Жиырма Oipinuii ? О-ыз TepTiHiui сез 1Отыз yuiiimil cej Отыз терт mull Сез Отыз ucpiiiiui се13 Отыз Olpinuii сез Отыз Ccciiniil сез Отыз ек1нш( се: Отыз eKliiiui сез Отыз тогызыншы Кырык eKhiiul сез жок Жиырма алтыншы Ь и бул салыстырула МурсеСпт колжазбасындагы ж*1 зыл’. ре-,; жft11iчл.с 1945 ,-и;лгы жил актык тусллНаД1'1\"' МОЛ1МОТ71 лайдаландык. Создщ кай колжазбадан алы'1 гапы алтылмаган жерле сурак белriciи койдык. Жанлн oaeinwu <53 колжазбасын карал шыктык. Бул са„1ыстырудаи Mypccfiir леи Жандьгбаев кол*2' оаларкгидакы сез periniu жоэылу-Ында кбп алшактык я» и.ш оаикаимыз. Бул ei<i колжазбадагы Абайдыа отызе» сезлсщ жазылу peri бзрдей.

Тек- Мурсешттеп жиырма ушинш дегеш Жандыбаев та 24-сез, Mypceflirre — торызынш ы дегеш, Жандыбаев га — оныншы. Калган сездщ KefiCipeyiiiin рет саны 6 ip колжазбада болса, екшпл'сшде керсеплмегеи. Жогарыда 613 энпме еткен штаптагы «отыз екшип сез» Мурсештте де, Жандыбаевта да «жиырма б«р|»!Ш! сез\" яеп жазылтан. Абайдыц: «О н тогызыишы сезд1» к,а ра дегеч ceni: штапта «Отыз Cipinuii с е з» болып басылса. Му?,ceiiir пен Жандыбаев колжазбаларында «Жнырмзн шы сез» бслып жазылган. н то ры з ы н ш ы сез» жипактарда да, Мурсейгт жа,- г Жандыбаев колжазбаларында да «он токызыншь; сез» болып бершген. Бул eici колжазбадагы «он торы зы нш ы » жэне «жныр манты сездердщ» такырып, магна-мазмуны 6ip-6ipiH< ©те жакын. Сопла колясазбалардары «он торы зы нш ы . жпырыаншы болып жазылып журген сездер маша, маз мунынь соliнес 6 ip сез болыг, ярки он тогызыишы сез бо лып косылып жазылатын Солса. Абай нускап отырга: «оц торызыншы сез!» дурыс калпына келгр едк ды жсс; гсрттсп оарып корыгын рттоп жургек одеоне-.1 I моселес!. Енд! арулултаттарга рана с\\ йен!г ж п тургап кемшЫхтерд! млгап Абай сездерйби текстслогмксына токталайык. Б!з 1954 -ж ы лры Абай жииагыныц II томында басыл- ган кара сездерщ (жиырма жетпиш. отыз cerisiHun, кы рык бесжцп сездерден баскасыи.) Жандыбаев колжазба сында 27, 45 сездер сакталмаган, 38 сездиг жартысы Fa иа сакталган). Р. Жандыбаев кслжазбасында_ жазылу нускасымен салыстырып шыктык. Кггапта Абай сездер! «in басылу рет! Р. Жандыбаев колжазбасымдагы жазы ЛУ рет!мен сэнкес келмейд!. Оны жорарыда керсегпк. А л ытаптагы Абай сездерш такырып, мазмун.ретшеи-злып колжазбамен салыстырранда мепзп мазмуны 6i p болып

келед! де, эрб!р кара сездерде жеке сез, сейлемаер (бар- лык созде де) ютапта 6 ip баска, колжазбада 6ip баска бер1лген жэпе кейбдр жеке сездер, свйлемдер йтаптабол­ ев, колжазбада жок, колжазбада болса ютапта жок. Бул салыстыру нэтижесш тугелдей осы макаладг кврсетугс мумкш емес. Сондыктап Р. Жандыбаев колжазбасындагы жазылу нускасы 1940, 1945 жылдардагы Абай жинактарындагк басылуымен дэлме-дол келт, оларга 1954 жылры жянак- та басылуы кайшы келгеи жерлерш тана эштме етет Онда 6 i3 — 1940, 1945жылгы жнпак Мурсей1т колжазба- сына суйенген деп карап, Р. Жандыбаев колжазбэсы Мурсешт колжазбасымеи сэйкес келед1 дейм1з. Сонда осы деректерге суйешп, 1954 жылгы жинактагы Абайка- расездершщ кате басылган кемшшктерш ашамыэ. Ал, Абай жинактарымда болсын, колжазбада болсы^ Абай cosine кер1неу нуксан к елт турган жерлер1 байкал- ган жатдайда тылми жорамалга суйенекнз. «Ек1нш1 сездш» 1954 жылгы жинакта:1 «Меи бала куш'мде eeryuii ед!м, б:здш казактар сарт- гы корсе, (?) хулуцн едК..» делшген. Жандыбаев колжазбасында, 1940, 1945 ж.ж. жинак- гарда: «...казактар сартты корсе, сартк;а кулунн ед1...»,—ДС1' сейлем угымды, толык, дурыс бср1лген. Осы сездщ екшил абзацынын бастапкы ei<i жоли Ж'1' пакта: «...б!зден баска халыктыц 6 api антуртан (?) екен..-».\" деп баеылып, eni сез калып конкан. Колжазбада жэне 1940, 1945 ж. жинактарда: «...б1зден баска халыктын 6 opi антуртан жаман кеж 'п скеп»,— деп дурыс бер|'лген. Осы абзацтагы акыргы сойлем жинакта: «Орыска карамай тур ганда казактын влгеншЩ Щ рет (?) Tipiciniit кшмш (?) жетк1з1п турды»,—деп еылса, колжазбада 1940, 1945 ж. жинактарда: « ...eAiciHin афеттшн, Tipiclulu кшмш сол жеткв» гурды»,— деген. «YmlHWi сездш» ек!нш1 абзацынын тертшип сейла,|: жинакта: Жяплыбяев была» 1954 жыл!гы Абай жинагын тек «жиязк» • коллжазбасын ток «колжазба» деп отырамыз. К. №

«Кыстауы тарлык кылса...»,— деп басталады. Колжазбада жэне 1940, 1945 ж. жинак,- тарда: «Егер кыстауы тарлык кылса...»,— деп бер!лгеп. Осы абзацтын акыргы еенлеы! жинакта: «...эр казактыц ойы осы»,— деп басылган. Колжазбада жэне 1940, 1945 жылгы жи- нактарда') «...эрбгр казактын ойы осы»,— делшген. Бесшин абзацтын. екшпп сейлемi жинакта: «©Tipin кермегенш кердш деуип куэлард1 (?) элдекашан дайындап цойтн (? ) » , — дсп басылган. Колжазбада, бурынгы жинактарда: «...кузлар элдекашан дайындап цойылган» делшген. «Куолар» деген сез колжазба меп бурынгы жинактарда сэнкес келед1 де, «койылган» деп тек Жапдыбаев колжаз- басында жазылган. Сейлем курылысына, сез мазмунына сай осы жогарыдагы тузеп окуды дурыс деп б!лем1з. Алтыпшы абзац жииакта: «Осы к-yiri казак иишде...»— деп басталса, колжазбада, бурынгы жинактарда: «Осы куш казакта...»,— деп басталады. Осы абзацтын акыргы сейлемЗ жинакта: «Осы казак халкыныц осыидай бузыкшылыкка тар- тып, жылдаи-жылга темендеп бара жатканын керген сон, метц ойыма келедЬ>,— деп сейлемдеп сез орында- ры ауысып басылган. Колжазбада, бурынгы жинак­ тарда: «Осы казак халкыныц осыидай жылдаи-жылга те- мепдеп. бузыкшылыкка тартып бара жатканын керген сон. менin ойыма келедЗ»,— деп берктген. Будан сонгы ! Будан билaft «1940, 1945 жылгы жинактарда» деуд1и орнына: •''Урынри жинактарда» дейм!з. К- М-

келенн абзацтыц 1954 жылгы жинактагы басылуыме: 1940. 1945 жылдардагы жннактардагы басылуы арасыи- да жопе колжазбада жазылу иускасында осы айтылгаъ уш жинактагы басылу тур!не де кайшы келетш анырмг бар. Сопдыктан жинактарда басылу турлер1мен колказ- балы салыстырып керейж. 1954 жылгы жинакта: «Халыктыц болыстыкка сайлаймын деген Kicici пален кадэрл1 орысша образование алган Kici болсын. Егерж орталарында ондай Kici жок болса, яки бар болса да. сайламаса, уездной начальник, пенен военный губерш- тордыц назначениеЫмен болады лесе, бул халыкка пан- далы болар ма едЬ,— деп басылган. 1940, 1945 жылдардагы жинактарда: «...ондай Kici жок болса, яки бар болса да, сайдам ■ са жогаргы ульщтыц айтуымен (?) назначениемен боли­ ды десе, бул халыкка найдалы болар ма eai деимпг»- деп басылган. Бундагы айырма 1954 жылгы баспад.- «уездный начальник пеней военный губернатордын» эюминлж орындарды ез атымен дурыс этап кореек1 1940, 1945 жылдардагы жинакта «Жогаргы улыктндк, деп Аба и сезш бурмалап, казакшалап берген. 1940, I-- ■ жылдардагы басналардагы ен сонгьг «дейм'ш» лесе1'. №' J954 жылгы баспада жок. _ Ал, колжазбадагы жазылу пускасы сейлем куры- сы жагыиан болсын, мазмуны жагынан болсын *orsi гы уш жинакта басьглганнан баскаша: «Хи.гык, болыстыкка сайлаган Kicici пэлен кадар1 орысша образование алган Kici болсын. Егер ондай кни­ жек болса, яки бар болса да, сайламаса, уездныйначал■ ник пенен военный губернатордыц иазиачениес!меи и лады лесе, бул халыкка бек пайдалы болар edi деп 11 лаймын». Колжазбада жазылу туршде Абай еззнт к,ортылДь- ойын айтып отырса, жинактарда: «пайдалы болар ^ eai» — деп сурак койылып, еюушты niaip, корытылмага- тияпаксыз дудэмал ой айтылып отыр. 5i3iue колжазба. Абай со:»£дурыс беризген. Ce6 e6 i акын осы удлини сез niii басынан аягына дейш ©зшщ OMip тэжрибесшен кар корыткан ойын, туйшд1 шюрш айтып отыр. Кслосз аб.чантын 6 ipifiiui сейлем1 жинакта: « i a пене назначениемен сайлау (?) кылганаа терк yi, еурауы барлыгына карамаса...»,— деп басылга» 1и

1940, 1945 жылгы жинактарда: « Атаумен сайлау (?) кылганда...»,— деп басылган. «У а жэне» дегсн сездер калып г.ойгап, орыс сезТ казакшылангап. Б1рак, осы уш жинакта да сойдем маша жагынан сэйкее. Колжазбада: «Уа жопе назначение кылганда Tepreyi, сурауыныц барлыгыиа карамаса...»,— деп жазылган. Мунда «сай­ лау» деген сез жок. Б1зше осы колжазбада Абай сез1, Лбай ойы дэл, дурыс бер1лген. Абай, болыс сайлаумен емес, назначениемен болсын деп отыр. Олай болса жи- пактардагы: «назначение сайлау кылганда» деп басылуы дурыс емес. «Назначение» деген угымга «сай лау» деген карама-карсы угым берет1н сездщ катар колдануы еш- 6 ip акылга симайды. «Твртшил сездщ » екпшл абзацыидагы жетйшп сей- лем жинакта: «Уайым-кайгысыздыгына уайым-кайгы кылдагы, сэл (?) уайым-кайгысыздыктан кутыларлык орынды харекет табу керек Ъэм кылу керек»,— деп басылган. Мундагы «с э л » деген свз бук1л сейлемдег1 айтылып отырган ойды баска 6 ip шалгай магната бурып, бузып тур. Дурысы: «...Сол уайым-кайгысыздыктан кутыларлык орынды харекет табу керек...»,— деген болады. Колжазбада, Абандын бурынгы жинакта- рында да осылай бер1лген. Yujiumi абзацта жинакта: «•..op6 ip адамныц жаман к^ылыгына кулсек, оган ра- хаттанып кулме...»,— деп басылса, колжазбада, бурын­ гы жинактарда: «...9p6ip жаман кЫшн кылыгына кулсен, Оган рахаттанып кулме...»,— делшген. Осы абзаитыц екпшл сейлемшде: «...0 p6 ip жаксы адамныц...»,— деген сездер, колжазбада, бурынгы жинактарда:

«...Op6 ip жаксыныц...»,— деп берйчген. «Ecciisuii спидin.» OipiHiui абзацьшдагы еюнип ceil- лемдеп: «..лчлек Tuaereniii квзш кврдЬ,— дсген сездер, колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «...плек т1легенш ез!м керд1м»,— деп берктгеп. Осы абзацтагы: «ер азыгы мен 6epi азыгы жолда» дегеи мадалдан кеши, колжазбада, бурынгы жи- нактарда: «Ердж малы елде, ерпткенде колда», «бергеп перде бузар»,— деген таги ек! макал келедк Олар 1954 ж. жинакта Oi- сыл.май калып койгап. Екпшл абзацтагы «...эд1лет уш1н кам жемейд! екеи, б1рак...» дсгеинен кейш келет!н: «...мал ушщ кам жейд1 екен. Ол малды калайша та- буды б!лмейд| екен»,— дегеп колжазбада жэне бурынгк жинактарда бар сездер, 1954 жылгы жинакка к1рмеген- Сейтш, А бай сездершщ ориы ойсьтрап, машасыздыкка айналгап. Осы eKiiiuii абзацта: «Эйтсуч'р урлык, кулык-сумдык, тшеншектж, согаи уксагап кылыктыц кайсысын болса да кылып жур1л.,ма' танса, жаэалы дсмесек ксрек екеи»,— дейд!. Ал, енд> кс\" леЫ абзацтыц 6 ipimm сейлем1: « В у .т р ы н ы ц (?) жас балаиын акылынан Heci артык'- — деп кате басылып, Абай свз1н1н магна-мазмунын б\\. .aipin тур. Казактьщ урлык, кулык-сумдыгын жас бала- нын iciMon салысгыру кандай акылга сияды? Абай бул арада, ездерж «жас баладан Kepi ecTi jd«* жургепдердщ, есуастык ic-эрекетш шенеп, с0Г «Ьулардыц жас балапьщ акылынан ucci артык».\" деп отыр. Ссылай окысак Абай сез1 калпына келедь Ьуры т ы баспаларда, колжазбада: «булардын». * дурыс бергеп. «А.1ТЫПШЫ сездж» 6ipiiiuii абзацы нын. оныншы с®1' лем! жинакта. Пб

«...Сонда эрк1м neci6 in кудайдан тжсйдк эГииесе кудайдан т1'лемейд1»,— деп аякталган. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда «кудайдан тжемейдЬ дегеннен кейш: «...«шаруа 1здемейд1»,— деп барып сейлемд! аяктайды. Бул сездер 1954 ж ы лры жинакка шрмей калгандыктан Абай сез1 идеялык-маз- мун жагынан бурмаланып, ойсырап тур. «Жетшил сездщ » абзацындагы: «...бул жанныц тамары ед1»,— деген сейлемнен кейш келетш, колжазбада, бурынгы жинактарда бар: «Тэинен жан артык ед1»,— деген сейлем 1954 жылры жинакка шрмей калган. Тертпнш абзацтын 6 ecijitui сейлем1 1940, 1945, 1954 жылдардары жинактарда: «Жанды тэнге бас ургыздык, еш нэрсеге кезбеи де жаксы (1940, 1945 жмлгы жинактарда «кезбенен»,— «кезбеи» дегеи. «Ж аксы » деген сез жок. К- М .) карамадык, кен1л айтып турса сенбедш»,— деп басылран. Жандыбаев колжазбасында: «...еш нэрсеге кендлменен карамадык. Кешл айтып турса. генбедш»,— деп жазылран. Сездщ магна, мазмуньша Караганда туп нусканы осы колжазба дурыс 6 epin отыр. Абай буларада кезбен караулы айтып отырган жок, кеш'лмен карауды айтып отыр. Кезбен карап сыртына мэз болма, кешлмен карап сырын ук деген шк1рд1 антады. Акын елецшде де: Максатым Tin устартып, впер шамшэк, Наданнын квзш койып, квшл!и «ишак, -- дсмей ме? Жэне осы айтылгап сейлемнен ксй!н келетгн: гКвзбен кврген нэрсенш сыртын кергеняе-ак той- дык»,—деген сейлем — 61‘здщ осы кед.iprc:.' жорамалы- мызды тары да бск1те туселл. Осы жогары.дагы айтылган сейлемнен ксйшп сейлемдер 1940, 1945, 1954 жылдарла- ■ы жинактарда:

Сыры калай болады деп кендлге салмадык. Опы бкпмеген Kiciniit неЫ кетшл дейхпз. БГреу кергенш айтса да укпаймыз,— дсп басылга». Жандыбаев колжазбасында емкий сей- лем: «Bipey кеткенш айтып турса уцпаймыз»,— деп жазылиан. Осы ек1 сейлемдеп свз магнасына, маз- мунына Караганда туп нуска колжазбада дурыс бери- ген деуге эбдеи болады. «Сепзшип сездщ* 6 ipiHiui абзацындагы бестии свi- ле.\\п 1940, 1945, 1954 жылгы жннактарда: «Олар ездер1 де уздпг KiciMi3, вздср1м1з 6ipeyre vin 6 epin, акыл айтармыз деп сайланады»,— деп баеьшан. Бул сейлемдеп «айтармыз» деген сез Жандыбаев кол- жазбасында «айтарлыкпыз» деп жазылган. Сезлш ма ‘ насыпа, сейлемшц мазмунына Караганда колжазоадап «айтарлыкпыз» деген сез туп нусканы дурыс берш туг дейм1з. вр кек1рек, ез1мипл, ездер1н-ездер1 «уздж к,с'' М1з» деп отырган надан болыстар шынында «акыл ап- тармыз» деп суйей салды етш сейлемейд!, «айтарлык пыз» деп ездер1н-ездер1 асыра багалап, ауыз толтыг сейлейдк Ондайлардын психологиясын жаксы б|лстк Абай олардын мшез-кулкын аннытпай бередь Сондь тан «айтарлыкпыз» деген сез туп нускага сэйкес дес 1 кателсспейм1з. Осы абзацтын сег1з1нш! сейлем! жинакта: «...колы тимейд!»,— деп аякталган. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда «,..к,олы тимегендистен болады»,— делшген. Ек1нш1 абзацтагы тертшцп сейлем жинакта «М ял болса, кудай тагаланы да паралап алсам Д‘‘: Д1»,— деп баСылган. Колжазба жэне бурынгы жинД- тарда: «М ал болса, кудай тагаланы да паралап алса бол”' ды дейдЬ,-— деп бер1лген т. т. се й л е м ' 11 ШЫ свзл1н> ец а к ы р г ы абза цы н дагы Уш1\" : «Кош, суйтщ журш-ак акыл (?) мал таптын, 6aiU дыц».— деп басылган. 1945 жылгы жинакта:

«Кош, суйтш ак,ыл, мал таптын., байыдыц»,— делш- ген. 1940 жылгы жинакта: «Кош, суйтш журш акыл, мал таптын, байыдын,»,— деп бершген. Осы сейлем Абайдын уш жинагында да дурыс бер|'л- меген. Бул свйлемн1д шшен «акы л» деген сезд1н орын алатын eiu6 ip реп жок. Осы абзацган жогаргы абзацтагы сонгы уш сейлемд1 жэне ец акыргы абзацтын ек1 сейлем1н окысак «акы л» деген сездщ хатеден Kipin турганын керем1з. Абай былай дейдк «Ер1нбей екбек кылса, туншмей 1здесе, periH тауып iCTece, к1м бай болмайды. Оныц саган кереп жок. Сешю бфеуден коркытып алсан, б1реудеп жалынып алсан, б!реуден алдап алсац болтаны. i3fleren iu сол. Бул кудайдан т1леген емес. Б у л — абройын, арык сатып, адам жаулагандык, пленннлш». Осыдан кейш барып: «Кош, суйтш...» деген сейлем басталады. Ендеше 6 i3 энпме ет1п отырган «а к ы л » деген сезлщ артык, «бетен сез» екенш ангару киын емес. Ендеше бул сейлемд1 калай оку керек? Бул сейлем Жандыбаев колжазбасында дурыс 6 epui- ген. Онда: «Кош, суйтш журш-ак мал таптын, байыдын»,— деп жазылган. Бул арада Абай акыл жайында анг!ме козгап отырган жок. Адал енбек етпей, арамдыкпен мал табам Деуш1лерд1 шенеп отыр. Суйтш-ак мал тап, байи гой де­ ген niKipiHiH сонынан барып: «Сол малды сарып кылыл, гылым табу керек»,— лейдк Олай болса жогарыдагы айтылган сейлемн1н жинак- тарда басылып журген нускасы идеалык-мазмун жагы- ман Абай сезш магнасыздыкка айналдырып, бузын тур. Жандыбаев колжазбасында Абай ceai, Абай niKipi туп uycKaFa сай дурыс бер1лген деймгз. Осы «оныншы сезд1Н» 1ш1нде колжазбага жопе бу- рынгы жинактарга сэйкес келмейтш тагы бгрнеше сез- дер бар. «Он 6ipiHuii сезд щ » 6 ipiHLtii абзанынлагы терттнп сейлемдеп кейб1р сездер жинакта: «.. буйтсен кеп боласын. буйтсен кек боласыц (?)...,— Деп басылган. «•Кек боласыц» деген сезде eui6 ip магна 119

жок. Дурысы: «чек аласыц». Колжазбада жэне бурыкгы жинактарда ссылай жазылып, осылай басылган. Exiir абзацтагм бесниш сейлем жинакта: «Бай малый (?) багыл, кедей жоган iajen...»,—дв басылган. Колжазбада жопе бурыпгы жинактарда: «Бай барын багып...»,— делшген. Бул а р ад а бай ез к о л ы м а г а бар байлыгыи багып (коркап деген магнада, мал багу емес) дегенof айтылып отыр. Сездш магнасына Караганда осылайг\\\" зеп окы сак туп нускага сэйкес келедк .. «Он уншшп сездщ» 6 ipiiiiui абзацындагы екшонсен лем1 жинакта: «,..эуел1 не норсеге иман келт!рсе, сонын хактыг»- на акылы б1рлэн далел журпзерлш болып, зкыл- дэлел ( ? ) — испат кыларга жарасам (?)»•— деп басылган. Колжазбада жэне бурыпгы баспалард* «акылы дэлел (?) деген сез жок. Бул сездердщболиз;^ дурыс. Себеб) «испат» деген сез дэлелдеу деген бергп тур жэне «жарасам» деген сез «жараса» деп«- рглген. Бул ара «жарасам» деп езше ез1 айтып отыргд жок, баскаларга насихат айтып отыр. Ол сейлемнт ® нен де айкын кер1нш тур. Сондыктан колжазбада ДУР“- жазылган, бурыпгы баспаларда дурыс басылган дей'1' «Он тертпшп сезд|‘ ц» журект! i<ici деп казак канда адамды айтады, журект! деп юмд1 айтуга болады Д«|С маселеш эцпме етедк Осы он тертппш сездш 6ipiHUii абзацынын сокгы№ Сейлем! Абай жинактарында (1940, 1945, 1954 жж.) 0“' лай басылган: «Казактыц *журект1с1» мак;тауга (?) с1№' ды. Айтканга кенпш, уагдада тургыш, бойын*> маншылыктан тез жиып алгыш, кешт1н соныиа итше ере бермей, адаскан квптщ (?) атынынм; сын бурып алуга жараган, эд!летт1 акыл м°йы да Fan иэрсеге, киыи да болса. мойындау—э3’ летп акыл мойындамаган нэрссге. онай да боле\" , N t i б ш р м к ось, I l l ' гин айткап батыры эншешн журект' е»е' каскыР журект! деген сез*.

Ьул арада Кудж тугызатын порее Абай журект! алам деп «адаскан квптщ атынын басын буры п п луга жара- гаи» Kicini анта ма? (М ы н а басы луы ида сол а п ). Ж ок, адаскан квптен е з атынын басын бурып а л у г а ж араган адамды айта ма? Сонла б 5з айтып оты рган к уд ж тж ш еш у! «к е п т ж » деп басылган сезд е гана тур. Соны мен 6 ip re «б о л м а с а » деген сездш соцынан тыиыс б е л п О (ут1р) кон ы луы — сейлемнщ магнасы на нуксан келт1р!п тур. Абайдыц он те р тж и л с е з ж щ такы ры бы журект1 Kici туралы дедж. О лай б о лс а А б а й е л тагды ры н шешетж 6ip кайраткер ж айьш да айтып оты рган ж ок. «К еп п ен дурмек» ж уре бермей, алды -арты н ангара, аба й ла й 6i- лет‘н> 6ip басына ак ы лы ж ететж , сол «а к ы л ы сенген» нэрсеге сене 61'летж « э д г л е т п акы л м ойы ндаган иэрсеге» мойындауга е р л т ж е т е т ж — жеке адам н ы к кара басы туралы айтып отыр. Епдеш е 6i3 «квпт/ц» х ате басы лган, лурысы «квпт ен» деген с е з болуы керек дегеп корытын- дьна к е л т ж эне буны н е зж екг с ей лем с е з ден быпп, сейлемнщ, б1зше, хате басы лга н деген ж ер ш б ы ла й окыр ед1'к: «...кеш тщ сонынан итше ере бермей, адаскан кептен атынын басы н буры п а л у г а ж ар аган , эд1- легп акыл мойындаган нэрсеге, кнын да болса, мойындау, э д ж е т п акыл мойыидамаган нэрсеге, окай да б о лс а мойы идам ау ер лж , бн ты р лы к осы. Болмаса, казактын айткаи батыры эпшейш жу- рект1 емес, каекы р журект1 деген с е з ». Осылай тузеп, о сы лай окы сак А б а й ж а зга п туп нус- каны алгаш кы калпы на келт1рем !з д еп о йлайм ы з. TinTi, Абайдьш: «кеш тш сонынан итше ере бер м ей » деген ce3i- !ПН езь а к осылай гузеп о к у KepeKTiriii ацгарты п тур. Сонымен 6ip re Ж а н д ы б а ев к олж азба сы н д а д а «к е п т ж » емес «кептен» деп ж азылган. Осы «о н тертнш п с е з д е » 1940. 1945 ж. ж ипактардагы жэне к ол ж а зба д а п л ж а зы л у нускасы на сэй кес келмей- тш тагы 61'рнеше с езд е р кездеседк Ж инактагы он екш ш !, он 6eciHiui, он алтьж ш ы , он жетнщп, он с еп зи ш п ж эн е он тогы зы нш ы с езд е р д щ imiH- деп жеке сейлемдерд1н, ж еке с ез д е р д ж б а с ы л у туркмен колжазбадапл ж азы луы жэне бурыикы жинактарда ба- сылуы арасындагы кайшылыктар жш кездеседк 121

«Жиырмапшы сездщ» 6 ipinmi абзацындагы алтын- шы свйлем 1940, 1945, 1954 ж. жинактарда: Акылы тугел, ойлы адамныц (?) баласы (?), Осы адам баласынын жалыкпайтурын нэрсеп бар ма екен?»— деп басылып, сейлемшц марнасы дэл бери- мей, кунпрт тур. Ал, осы сейлем Жандыбаев колжазбасында: «Акылы тугел ойлы адамнын Oip баласы оймнсл. осы адам баласынын жалыкпайтурын Hapceci бар ма екен?»,— деп жазылтаи. Булай окылранда айтылатын ой айкьга- далып, TyciiiiKTi болып тур. Б1зшс осы жазылу тур! туг пускага жакын ба дейм1з. Осы жиырмапшы сезде будач баска да жеке си! дердщ жинактарда гы басылу пускасы мен колжазбала- fbi жазылу туршде айырма бар. «Жиырма 6ipiHiiii сездш» (185-бст) жорарыдан тем?-, санаганда жетшнп жолында «сурамшак» деп басили сезд1 кате бер1лген дейм!з. С оцры жи!!актардын бэрп!Де де «сурамшак» болып басылып жур. Дурысы: «сура>!‘ сак» болады. Абайдын уннннп сез1нде де: «Эрб1р арсыз. жалкаудан сурамсак... жатщар туады»,—деЫ, Жа111\"' баев колжазбасында да «сурамсак» деп жазылган. Б1з бул арада 6 ip гана созл1ц басылуы мен жазыт) турй! этап еттж. Жиырма 6 ipinmi сезде жеке сеззерл''- колжазбадары жазылу туpi мен жинактарда басы.-: туршдеп кайшылыктар элденеше жердс кездеседк «Жиырма eKimiii сездщ» беспнш абзацындагы 6ipi'r mi сейлем жинакта: «Мыктьгны курметтейн! десен, жаманшылккт2 елд|'д бэр! .мыкты, жак,сы icice мыкты Kiel ы-1 жок»,— деп басылгам. Колжазбадя жэке бурынгы жинактарД3- «Мыктыиы (колжазбада «мыкты Kiciiti тауня дел1топ, К,. Л4.) курметтепш десен, жамамшыл^.' на с.|д1ц 6 opi мыкты, жаысЫ.ткка мыкты елде жок».— дсп беркагег !• Боше осы «жаксылыкча» деп окылуы ту нусцага сэн кос келелi дейм1з. Сейлемде «жаманшылык деген сезге «жаксылык» деген урымды карама-карс0 122

койып ninip айтып отырганы даусыз. Осы «жиырма екш- uii сезде» текстология женшен кездесетш б1рнеше кай- шылыктэрмен катар сездш идеялык-мазмуны жайында да бурмалаушылык. бары байкалады. «Жиырма ушшип сездеп» 6 ipep Faна текстология- лык иемш1Л1ктерге токталайык. Жинакта екпшл абзац- тагы 6 ipimui сейлемнш Kefi6 ip сездержщ орны ойсырап, Абай сез! магнасыздыкка айналып тур: «Ж уз ат бэйгеге косылса, мен бэйге алдым деген сез болса, алдында неше ат бар деп сурар (?) ар- тымда неше ат бар ед! деп сураганнын Heci сез?»,— деп басылган. Колжазбада жэне бурыпгы жинактарда «алдында неше ат бар деп сурар» дегеинен кейш: «Калган аттан артында неше ат бар ед1 деп сура- ранныц neci сез?»,— делшген, Абай сез1 езшщ алгашкы калпын сактап дурыс берьлгеп. Осы абзацтагы алтыншы жэне он ушшип сей- лемдер жинакта: Алгашкысы: «Кепке кайарым журмейд1 деп»,— Екшила\": «Ж ок жарымы сау болса жешл тие мс?»,— деп басылгаи. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «Кепке кайарым журмейд1 деп пе?», «Ж ок жарымы ауырып, жарымы сау болса женит тие ме?»,— деп туп нуска дурыс бершген. «Жиырма тертшил сездш» 6 ipinuii сойлем1 жи­ накта: «Ж ер жузшде ек! мыц миллионная артык адам бар, exi миллиондай казак бар»,— деп басылган. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «Ж ер жузшде eni мыц миллионная кеп (колжаз- ба бойынша) артык адам бар, eKi миллион (кол- жазба жэне бурынгы жинактар бойынша) казак бар»,— деп беркпген. «Жиырма бесший сездш » жогарыдан твм-ен ейнагам- дагы еепзпшй свйлем1 жинакта: «...енер де, гылым да орыста зор ( ? ) » , — 123

деп аяктал!ан. Колжазбада жэне бурынпл жинактарза «...енер де. гылым да орыста тур»,— деп дурыс бершген. Сол жиырма бсснпш сездш жогарыдан темей сана- ганда он жетк он cemimui жолдарындагы сейлем 19э1 жылгы жинакта: Жак,сы быгенд1 (?) жоргалыкпенен кешлшалса\" екен деген надан эке-шешесш, агайын, ж\\'Р1Ы\"; дшш, адамшылыгын жауырыннан 6ip каккаш; сатады»,— деп басылып, сейлем магнасыздыкка айналып тур. 1940, 1945 жылгы жинакта: «Дшге де жаксы бшгендш (?) Жоргалыкпене- кешлш алсам екен деген надан эке-шешесш. ага­ йын, журтын, дппн, адамшылыгын жауырын- нан б!р какканга сатады»,— деп бсрклит, Oipiumi сейлем аяксыз калып тур. Бул сейлемдер Жаидыбаев колжазбасымда: «Дшге де жаксы бшгендш керек. Жоргалыкпет- кешлш алсам екеи деген надан, эке-шешесш. ятЛ- йып жургын, дшш, адамшылыгын жауырышы 6 ip какканга сатады»,— деп дурыс берйпген. Сол жиырма 6eciniui сездщ жогарыдан caHara»-' жиырма бсслинп жолынан басталатын сейлем 1940, 1Л’- 1954 жылгы жннактарда: «Малды калай адал енбек кылганда табады екс соны уйрстсшн, меш (?) керш жана уй1ренуШ1Лч кебейсе... законсыз зорлыгына кенбес ед!к»,— дегг басылгаи. Ал, Жанлыбасв колжазбасымда: «Малды калай адал енбек кылганда табады екс соны уйрёт еШ к, муны кер1п жаца уйреиуийлер к бейсс... законсыз цорлыгына кенбес едж»,— дсп жазылып, сейлемшн магнасы дурыс беритген. Осы «жиырма 6 ecinini сезде» жинак пен колЖЯ'- 1 арасынла б!рталай сездердщ тскстологиялык канШ'4- лыктары кгздссед!. «Жныпма алтыишы сездщ» 6 ipiHiui абзацьш>г тертiна;i сейле,\\п жинакта: «Осы куанмш 6opi де казак (?) ортасында...».— чсп басылгаи. Ал, колжазбада жопе бурынгы яшнактар «Осы куапыш oapi де казак к,арындастардыц ортП

сында» — дсп A 6 afi ceai дурыс бсрмгеи. «Карындас» де- геи сез А бай тусында «капдас». «туыс» дегеи кеи магпада колдаиылгаи снз. Эзербайжан снякты т. б. туыскан рес- публикаларда кизфдс колданылады. Абайда кездесетж мундай сездерд1 акын шыгармаларынан «гадалай» бас- гасак не бол ады? Осы абзацтагы 6 eciHini сейлем: «О л озган, ал Fan, жыккан ез1 емес, болмаса баласы емес», дел басылса, колжазбада, бурыпгы жииактарда 'болмаса» деген сез жок. «...яки баласы емес»,— делшген. Осы абзацтын ен соцгы сейлемi: «Жэ, болмаса, ана ыза болушы соншалык; неге жер больщ калады екен»,—• леп басылгап. Колжазбада жэне бурьшгы жииактарда: «Ж э, болмаса («болм аса» деген сез колжазбада жок. К- М .) ана ыза болушы неге ыза болады?»,— делinген. EKiumi абзацтын 6 ipiHiui сейлем! 1940, 1945, 1954 жылгы жииактарда: «Жуйрж ат та («т а » колжазба, 1940, 1945 жылгы жинакта жок К,. М .) кейде ол елде..., кыран кус та, жуйрж ит т е — кейде оныц колында, кейде .муныц колында болатугын нэрсе»,— деп басылган. Жандыбаев колжазбасында: «...кыран кус та, жуйрж ит те — кейде оиыц По­ льша. кейде муныц щолына тусетугын иэрсе»,— дсп жазылган. Б1зше колжазбадагы жазылу тур'1 туп иускага жакын ба дейлп'з. «Куш п ж т т те унем! 6 ip елден шыра ма. Кейде ана елден, кейде мына елден шыгады»,— дсп басылса, колжазбада жэне бурынеы жииактарда-: «...Кейде аиа елден, кейде мына елден туатурын порее»,— делшген. Осы абзацтын акыргы сейлем1 жинакта: «Соныц бэрш де бите тура жерге шргендей болып я 6 ip арамдыры шык,к,андай, жамаидыгы бпинген- дей болып iiecine уялып, корланады екен»,— дсп басылган. Бул сейлемге де редакциялык «тузету» жасалкан сиякты. Колжазбада жоне бурынры жинак- тараа: 125

«...Я 6 ip арамдыгы, жамандывд шыккандай, нео­ не уялип, корланады екен»,— деп туп пуска дол бермген. Келес! сейлем жинакта: «Енд1 осылардан ойлап б1лсек!з болады...»,— деп басылган. Колжазбада жэне бурыниы жинактар^ «ойлап» деген сез жок. Осы сойдем жинакта: «..ж ене куангапда не айтып, не койганыи, нечр* ганын e3i бРлмей... кетед1»,— деп аякталган. Колжазбада «жэне» деген сез «эм» деп жазылгз.-- колжазбада жэне бурынгы жинактарда «не кылганз< деген сез ж ок, «ез1» деген сез « 03i де» деп бер!лген. Келес! сейлем 1945, 1954 жылгы жинактарда.^ «Ж эне уялмас нэрседен уялады, уяларлык пэр1 лен уялмайды»,— деп басылган. Жандыбаев колжазбасында: «Эм уяляандары уялмас нэрседен уялады, УЯЛа1' лык нэрседен уялмайды»,— деп жазылган. Надан елдщ уялгандары болса, V* 1 нэрседен уялады деген Абай сез! туп нускасына саня жазбада дурыс бер1лгсн деп б1лем13. Абайдын, «эм* \" ген сезш «ж эне» деп езгерту де дурыс емес. шыгарматарынлагы акыиныц езше тэн сез колдапу ■■ на кияпат жасап, эршм езшше «тузей» берсе Абаи--> асыл мурасын таза сактаудыц орныиа, екш айналдыр\" булд!рш алуымыз гажап емес. Ом жлбмктым, эм жалмктым.— деген Абай елецгн: Жане жалыктым, жэне жабыктым,— дсп «тузесек» маскара кулк1 болып шыгар едь «Жпырма ceri3 iuuii сезд1ц» жогарыдан темсп а - ганда ei<imni жолы жинактарда: «...6 ipey ecri болса, 6 ipey есер болса...»,— деп басылган. Колжазбада: «...6 ipey ест1 болса, 6 ipey есЫз болса...»,— деп жазылган. Осы сейлемшц аягы: «...айтасыздар: кулай тагаланыц жаратканЫ!|\" Оуйрыгыиша болган ici деп»,— басылса, колжазбада:

«...жаратуынап буЯрыгынша болтан iei деп»,— жазилган. Те;л inini соплом жннактарда: «F ia i ку;-айтагала 6 ip аптурганга. ецбексЬге мал берсд1 екеп».— деп басьглса, колжазбада: «En.ii кудайгагала 6 ip ецбеке!з аптурганга мал боред! окон»,- - деп жазылган. 1яз соз peri не, сейлем мазмунына Кара­ ганда колжазбада жазылу тур! туп нускага жакын деп ейлаймыз. Босишп сейлем жипакта: «B ip (?) кудайдан тиеп, ецбек кылып пайда (?) Ьдгген Kicim'n ецбегш жандырмай...», деп Cacbi.TFa.n. Колжазбада жэне бурынгы жннактарда: «Квйбьр кудайдан Т1леп ецбек кылып iзденгеи (колжазба бойынша) юс!нщ e n 6 e rin жандыр- деп туп пуска дурыс берктген. Оныншы сойлем жннактарда: Т у з и т бейкке шытарамын деп, бузыкты тозакка саламын деп гита тура, пендесшщ 6 ipeyin жаксы. лыкка мешлденд1рш, 6 ipeyin жамаишылыкка ме- Гилдещп'рш, eai кудайдын кудырет1мен 6ipeyin жарсылырра бурып, 6ipeyin жаманшыльщра бу- рып Ж!берш турады екеп»,— деп басылса, колжазбада: «...ез! кудайлык кудыреымен екi жолга да бурып жКхерш турады екен»,— деп сейлем spi кыска, api угымлы жазылган. Он eKiHuii, он ушшш! сойлем жннактарда: «Ж урт та, мул!к те — 6ip рудайдыц езйпш. Бул рылга нын не дей аламыз»?,— деп басылиан. Колжазбада: «Ж урт та, мул!к те eaimki. Бул кылранын не дей алмаймыз».— деп жазылган. Б1зше Абай сез1 колжазбада дурыс бе- ртлген сиякты. Осы жнырма сегЫшш создщ жннактарда басылуы мои колжазбада жазылу туршдеп осындан текстология- тык кайшылык тагы 6 ipneme жерде кездеседй «Ж лир м а тогьгзыишы соз» жипакта: «Казактыц макалдарынык...»,— 127

деп басталады. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «Шзд1К казактыц макалдарынык-.»,— де» берьтен. Осы жнырма тогызыншы сездш жогарыдан темек санаганда екпшн абзацынык соцгы сейлемнйн аягыжи- накта: «...малды не жерден сурау керек, не (?) тердеь сурау керек кой»,— деп бершп, бурынгы жинактарда, колжазбада бар ог сез тусш калган. Дурысы: «М алды не жерден сурау керек, не а^ан терде- сурау керек кой». Ек сонгы абзацтыц екшил, ушшгш сейлемдер) ж\"' пакта: «Лта-аиасыиаи мал totti кершетугып anTVP№' нып жанынан да малы цымбат екен? (?) Ата-апасын малга сатпак ек арсыздын не?»,— деп басылгаи. Бурынгы жинактарда. колжазбада бул сейлемдг «Ата-анасьшан мал тэтп к©р!нетугыи аптурр пыц гзтпдерлйс не жаныбар?» Булардыц бэр»1'' де к;ымбат ата-апасын малга сатпак. ен арсым1 ici омес пе?»,— делппп дурыс берьлген. . . ц Бграк, 1940, 1945 жылдардагы жинактарда свйломшц аягьшдагы «не жаны бар» деген еездерД1' • «жапы» дегеп сез «ж в и » деп кате басылган. «Г о л жнырма тогьгзыншы создан» сокы жииакта: «....бек сак болу керек»,— деп аякталгак. Бурынгы жинактарда колжазбада «бек» деген о « O t i.i:n,пины сездin» eKiiiuii абзацыньщ eKimui rft- .'icMi Абайдып 1940, 1945, 1954 жылдардагы ж-' мактарында: «e.niwrc шыдантугым казак керген1м жок, шыла.мапмын дегеи де казак KepretiiM жок, а1 '• кеШрлепн гапа керсетедКау «киылып кала»1 деп», — дслййп басылып жур. . ° сы cwii.ic.Miiiu iuiiiueri «а з » деген сез угымга ша гаи тур: кеш'рдспн гана кврсетедКау...»,—

деп окылса, туп нуска ез калпына келш, сейлемнш маг- насы дурысталар едй Жогарыдан темей санаганда ceri- зпшл жолдагы: «М ен он а» сауып отырмын ба?» деп хате басылраа. Дурысы: «М ен онан са у ы н сауып отыр- мын ба?» «Отыз 6ipiniui с е з» жниакта: «Ест ы ген нэрсеш умытпастыкка...»,— деп басталады. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «EcTireH нэрсеш...»,— деп дурыс жазган. Тертжип сейлем жинактарда: «Тертжип ой кеселдЬ (? ) нэрселерден кашык болу керек» деп туп пуска бурмаланып басылган. Колжаз- бада: «Тертж ип— ой KeceA i деген нэрселерден кашык болу керек»,— деп жазылып, Абай ce3i дурыс бержген. Келес1 бесжип сейлем жинакта: «Егер ой кез болып калса салынбау керек»,-— деп туп нуска дурыс бершмеген. Бул арада Абай «ой кез болып калса» деп отырраи жок, ой кесел1 кездесш калса деген упдмды айтып отыр. Сондыкган колжазба­ да жэне бурынгы жинактарда: «Егер 6ip к е з болып калса...»,— деп сейлем мазмуны дурыс бержген. Колжазбада бар Oipneiue сез жинактардагы басылуында жок- «Отыз екжци сез/ин» жогарыдан темен санаганда тертжип сейлемн жинакта: « О л — 6iaiM ,рылым табылса, ондай-мупдай icne жаратар ед1м деп, дуниенж 6ip кызыкты нэрсесь пе керек болар ед1 деп (з дем ек к е (?) керек»,— делппп басылган. Мунда: «О л », « 1зд ем екке» ( я т и 1здеуге деген угым К- М .) деген сездер Абайдын айтып отырган дурыс ойын кисыкка бурып, сездш идеялык-мазмунын жойып тур. Колжазбада. бурынгы Абай жинактарыида: «Эуел! гылым, 6i.niM табылса, ондай-мундай 1ске жаратар ед1м деп !здемеске керек»,— деп дурыс басылган. Bipiinui абзацтын аяккы сейлем1 жинактарда: «Сонда ap6ip ecTirennui, кергешнд1 кешлш жак- сы угып, апык с е з (?) cypemten )шке жайгасты- рып алалы»,— деп басылган. Бул сейлемлеп «с е з суретЬ меи» дегсн сез дурыс угым бермсн тур. Колжазбада: 'I К .'Ккаметхапов. 129

«...анык ез cyperi.'ieH гипсе жайгастырып алады»,- деи жазылтан. Туп пуска колжазбада дурыс беригеш кершш тур. Е-Кппш абзац жииактарда: «Егер <Ян (?) кецшп ©зге нэрседе болса...» деп(я- сылган. Абай «отыз екншп сезшде» дш туралы айтып отыргаи жок. Рылым-бЫм уиречу ушш кандай талап, неида шартгар койылатыпын айтады. Жэнеде «Егер д!н 1?1 кешлш» деген сезде магма жок. Б1зше: «Егер де кецклщ ©зге нэрседе болса...»,— деп окысак, Абай c©3i алгашкы калпына келш, акынныи айтпак ойы, niKipi дол беркчедк Yuiinuii абзац: «Бесйшн — осы сездщ он тогызыншы невпрше *а- зылган...», долinin басылады. Осы сейлемдсп «немф|»- де» деген сез 1940, 1945 жылгы жинактарда, Жандыбаез колжязбасында: «бабында» деп басылган. Абай «бабында» деп жазган ба, жок «нвм1р1нде» Д« жазгап ба? Оны баска колжазбаларды карап, салыаы- рып шешу керек. Осы yuamuii абзацтыц уш1нш1 сейлем1: «Ссныц 1ш1||де уайымсыз салгырттык деген 6ip ||Э?' се бар, зинЬар, жаным, соган бек сак бол, acipecc оусл — кудапыц, екниш — халыктыц, уимшш — дэулегпи тертмшл— шбраттыц, бесйшй— акылдыц, ардын- борпйн дугпаны»,— деп дурыс басылган да, ешй ос' сейлем1!1ц соцыиан келет!н сейлем: «Олор (?) бар жерде булар болмайды»,— деп басылган. Пудаи ешпорсе угуга болмайды. «Олар болса, булар болмайды» деген магнасыз о*1’ не 6ip бос хятыргыш сиякты. Бурыпгы жмпактарда, колжазбада: «...бесншп — акылдыц, ардын — боржт дуспада ол; (ягни уайымсыз салгырттык К- М .) °Р иа- жерде булар болмайды»,— деп дурыс берм** • Осы отыз екпшп сездщ ец акыргы сейлем: жинакта ’■Ьул 6epiKTiK Glp акыл, ар уш!н болсын»,— деп басылган. Ал, колжазбада жэне бурынгы жива тар.! а: <bw! болса flip акыл ушш, ар уш!н болсын деген».^ ;еп чр:.;, ( !!. Бул соЛлемд] де баска колжззбалар^1 :алысгырып. туп нуска.смна сойкес дурыстау керек.

»з д щ » 6ipiHiui абзацыпын, ыр гы caft- леш жинакта: «Осы колындагы аз-музына мактанамыи; осы да болады деп бая гы казактыц талапсыздыгыпа тар- тып, жатып алады »,— деп басылгаи. Бул сейлемдеп «мактанамын» деген сез колжазбада жэне бурынгы жинактарда « мацтанып» деп дурыс берклген жэне колжазбада «баягы казактыц» де- геннсн кейш «енерЫ з» деген сез келед!. Екжнп абзацтын yuiiuшi сейлем! жинакта: «...пайдасыз алдауга, ку Т1лге алданып, ез!нщ уа- Кытьш етк1зед1»,— деп басылгаи. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «...пайдасыз алдауга, ку Т1лге эурелемп, езпиц уакытын втк1зед1»,— леп дурыс бер1лген. YiniHiui абзацтын eKiiiuii сейлем! жинакта: «...6ip болымсыз нэрсеш берген болып...»,— дсп басылгаи. Колжазбада, бурынгы жинактарда-«нэр- сен!» деген сез жок. Бул сездер былай берклген: «...6ip болымсызын берген болып...» Осы сеилемшн аягы жинакта: «...тамак, кшм, борыш ecinen шыгып кетш. eiifli олар 6ipejv»H малым булдап карызга алады»,— деп басылып, сейлем магиасыздыкка айналган. Колжаз­ бада, бурынгы жинактарда: «...тамак, кшм, борыш есшен шыгып кетш, енд» сл ар келт к,ыщан куш бгрсудщ малын булдап ка­ рызга сурайды»,— дсп сейлем угымды, дурыс берЕчген. «Отыз тертпиш сезд1ц» 6ipinini абзацындагы тертш- mi сейлем жинакта: «Олар сеидам десе де...»,— дсп бесший сейлем: «...сенгеи Kicire уайым ойлап не керек»,— леп басылгаи. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «сендЕм» дсген сез «сенд>к» ден (кепш е), «уайым ойлап», дегел сез «уайым ж еп», деп дурыс бершген. EidHiLi абзацтыц тертпшп сейлем! жинакта: «Епд1 ойлап карай бер, 6i3flin к,азак, га мусылман екен»,— леп басылгаи. Абайдыц бул мысалдап айткан c©3i кол- жазбала, бурынгы жинактарда:

«...да.чодтд чусылмап бар екен»,— Деп дурыс берьледн «Отыз бесший сез.йц» екйшй сейлем! жинакта: «Ду.ниеде...снлы болмак ушш кажы болмак V™ кажы болраиды...б)‘р белек к,ояр дейд1»,— деп басылып, сейлем магнасыздыкка айналган. Колжаэ бада жэке бурынгы жннактарда: «Дуниеде...силы болмак ушш кажы болгандк. 6ip б ел ер дейдЬ>,— деп дурыс берген. Колес! сейлемнщ аягында жинакт: ■ (белек к,ояр О ей дЬ ,— деп басылган сездер колжазбзл: бурыпры жннактарда: «б ел ер д е й д Ь ,— деп дурыс жазы- «Отыз алтыпшы сезд1н» екжин абзацындакы 6ip№' сейлем жипакта: oo«Ш ин уят сондай нэрсе, шариратка Tepic, я аква pa re p ic я абиурлы бойга Tepic 6ip ic себепии лады,» — делщсе, колжазбада жэне бурынгы жннактарда: «...я акылга, я абиурлы бойга Tepic 6ip ic сыцыло! бол ад ы »,— деп сейлем магнасы дурыс берйгген. Бул сезде де колжазба мен жинактар арасыида те» •ологиялык кайшылыктар элдснеше жерде кездеседт I - гы 6ip мысал келпрейш. Осы отыз алтыпшы сезшде Абай уят туралы айть кел1'п шын уят ei<i турл1 болатынын тусж/иредт Екни- абзацтагы eiviiiuii, yiuinuii сейлемдер былай басылган: «B ip ey i — опдай кылы к езщнен шыкпай-ак, 6ip бв«- шампап шыкнапмн кергенде, сен уялып кетесш. Му1® -•e6c6i с ол уят icTi кылган адамды ешкендмтен (?) 611 лады». «Ес1'ткенд1ктеи» деген «бетен сез». Абайдын айтЫ! отыргап ой-niKipinin магпасын KeTipin, сешмазд1К тугь : ып тур. Дурысы: «Муныц себеб\\ сол уят icxi кылган адамды ecipK‘ гошУкгсц болады». Колжазбада, бурыпгы Абай жинактарында осилен дурыс бернтгсп. яр VP11' ' 1 ж'■'7' ill,,, ‘ ‘«злсгг» yuiiiimi накыл сез Ж||||Э' «б. Xпк,мет се.чОер еямнмш иаданга айткаидж 132

Hi.ii уанганы да болады, eiuKeni де болады»,— аеп басылган. Колжазбада «сездер» деген сез «сездЬ деп жазылган. Соида: «3. Хикмет свзд1 ез1мш1л наданга айтканда...»,— деп окысак, сейлем курылысы да дурыс болып, сез маг- пасы да дэл бер1лед|. Сепзпшп накыл жииактарда: «8. Сократка у кнюзген, Ионна Аркп (колжазба- ла, 1940, 1945 жылпл жннактарда: Ивам Эржтпп) отка ертеген, Райсами дарга аскан_ пайгамбары- мызды туйен1ц ж ем ттне кемген им? О л кеп, ен- деше кепте акыл жок. E6in тап та, женге сал»,— деп басылган. Осы сездщ 1ш1идег1 Иоанна Арк (Иван 9piKTi) юы. Ол женжде 1940 жылгы жинакта: « K im екен- д:п'н б1луге болмайды»,— деп капа тусшж берген. Паска жннактарда бул жеш'нде eui6ip тусплк жок. «Б1з Иоанна Арк деп кате жазылып, кате басылып журген — Жанна л * Арк Jeanna d' Ape, (1412— 1413) деп ойлаймыз. Жан­ на д’ Арк — жуз жылдык coFbic заманында (1337— 1453) Француз шаруаларыныц агылшын баекыншыларыпя кярсы куреа'иде, ерекше ерл!к керсеткен, тарихта, одс- биетте аты мэл1м француз шаруасыныц кызы екеш бели­ ли Ол Орлеан каласьщ агылшындардьш коршауынан азат ету куресш (1429 ж.) баскарып ерл1к керсеткендж- тен — Орлеан кызы деген лакап атка не болтаны да та- рмхка мэл1м. Жанна д ' Арк акырында агылшыпдардын колына Tycin, шеркеу сотыныц укнм! бойьгмша 1431 жы- ли отка ертелген. Халыкка ерл1к iciMeii эйгШ болгап шаруа кызы елд1 ез1м!зге карсы курсске бастанды деп ха- \\штепгеп Француз феодалдары Жанна д ' Аркт1 жолсыз жазадан куткарудыц орнына, одан кутылуды макул кер- гсн. Б|з Абай сезшде аты аталган адам осы Жанна д' Арк лейм!з. Оны отка ертеуни карапайым халык емес, фео- далдар, шеркеу соты. Бул арада Абандыц «кеп» деп отырганы да жалпы халык емес, билеуцм, устемд1к етунп юн деуге болады. Сол сиякты, атакты ecKi грек философы Сократ 1лiмi омын шэк1рттер1 аркылы Fana (П латон) тарихка ыэл1м. Гократтын жаулары оны дш жолыпан тайгаи, жастарды аздырушы деген жаламен ел!м жазасына бунырган ук1м шыгартканда. философтыц шэк1рттер1 оны ел1мнен кут- карып, кашырып ж1бсрмекнл болгап. Сократ кашудап 133

бас тартып у iuiin елшт! деген эцп'ме рана тарнхтамэлг Абай осы жайлардыц бэрше канык, болган. Олайбм канда буюл Европа тарихында, эдебиетшде. орысэдебис п'нде аты эйгш Жанна д ' Арк жайына Абайдын каны болуы даусыз дей аламыз. Бул, эрине, рылми жорамалга суйенш айткан ез ш:<' piMi3. Т о р ы з ы н ш ы н акы л сез жинакта'. «9. Адам баласын заман еспредй им де им жамаз болса, замандасынын 6api виноват».— деп басылса, бурыигы жннактарда (1940, 1945)'- «...Юм де kim жаман болса, оныц взтщ замай:? сыныц бэр! виноват»,— деп басылган. Ярни: « оныц езппн» деген ею сез! арт“1- А л колжазбадагы жазылуы Т1ПТ! баскаша: «Адам — бала, яамана еепредй Юмдс-нм жа'-u болса, оныц замандасынын бэр! виноват»,— дел!нген. Колжазбада сезд!н маша, мазмуны жинакта. дагы басылуынан баскаша, ягни адам ез заманыныи ласы, оны сол замана ecipeai деген упнм береди -• колжазбадагы адам e3i eMip сурген заманныц баласы > ген угым Абандыц айтпак ойын, ол жазган туп нуска дурыс берген дейм!з. Абайдыц осы сезш орысшага .• дарганда, жинактардагы басылу нускасынан аудзр^ болса да. fiipiiiuii сейлсм!н, 6i3 айтып отырган кол* бадагы жазылу Typiiie сэйкес: «Человек — дитя своего времени»,— деп дурыс аударган. Келеа сейлем: «Н о если ты дурен, не обвиняй в этом своих временников»,— деп баскаша кеткен. Б1'з Абай шырармаларыныц орысшага аударылуыи • пме ет1п отыргамыз жок, Тек текстология мэселесше О'* ланысты Kei\"i6ip сездердщ магиасын ашып алу У|Ц1Н на мысал кслт!рд!к. Осы отыз жетпнш сездег! 16-накыл ce.3i жннактар-■ «...Шкиил ел жетпей мактайды, жел екпелер |К- деп онлайды»,— делш т басылып жур. Bi3iue: «Жецс1кш!л ел жетпей мактайды...»,— , лепокысак. евздщ машасы дурыс бер!лер eai деп овла1- Сопла жчкин'л (жжшыш'к— групповщина) бол!;! 134

лыктан жетпей мактай ма? Жок, жекшкипл (кумарлык, эуестж — пристрастие, любопытство) болгандыктан жет­ пей мактай .ма? Б!зше сокгысы кисындырак сиякты. Колжазбада накыл сездер оныншы сезге шешн тана сакталтап. Сондыктан колжазбамен салыстырып барып niKip антуга мумк1н болмады. Жосарыдагы келт1рнтген жорамалымы.члы ез ойымызра гака суйенш айтып, эде- биетшiлерiMiздiн талкысына усынып огырмыз. «Отыз cerisiimii сезд1н» 6i3 дерек eTin отыртап коп- жазбада басыпан бастап жартысынан астамдайы сак- талматан. Сондыктан Абайдын бул сезшж текстологиясы жайьгна кеп токтала алмадык. Текстологиялык жатынан коп кемшЫп байкалып турса да эз1рше 6ipep сейлемге тана кешл белш етем1'з. Отыз ccm iim ii сездщ 6ipimui абчаиыпыц yiiiiiimi сей- деш жинактарда: «Эшн ушш махаббатыц толад ы (?)»,— деп басылган. Бул свйлемд! сез магнасына карап: «...махаббаттын телеу1 — махаббат»,— деп окысак дурыс бола ма дейм1з. Осы сездщ тертшии абзацынын екшин сейлемк «О л iciM аллалар (?) (алланык аттары)...» — леп басылтан. Мусылман дЫ нщ утымында кудай (алла) oip лесе, «а лла лар » деп квпше, коп алла туралы энпме болуы мумкш емес. Бул арадаты баспаньщ катес! ескеришей 6ip жинак- тан 6ip жинакка кеше берген сиякты. Б^зше дурысы: «О л iciM (алланык аттары)...» деп окылса, Абай сез1 тузелед!. Ал, жакшанын 1Ш!нде «алланык аттары» деу1 — мусылман дМш'к наиымынла алланык ез! 6ipey болса да онык аты толып жататыны мэл1м нэрсе. Осы отыз cemiHiui сез текстология жен жен терекфек зерттеуд! тйтейдь «Отыз тотызыншы сездщ » 6ipinmi смилехп жннакта: «Рас, бурынты б1зд'ж ата-бабдларыммздыц бул замандагылардан бш м !, KyriMi, сыпийылыгы (?), тазалыты темен болтан»,— деп басылган. Bisiue бул сейлемдеп «сыпайылыгы» деген Абай сез!‘ емес. Кейжнен (1954 ж.) келш Абай сэзше ара- ласкан «бетен сез». Бурын казак халкынын «сыпайылы- гы темен* болды дву eui6ip шындыкка жатпайды. «Сы- 135

паныл ык » дсген свзде: эдептшк, юште1млдшк, квргеп д ш к сиякты кец угым жатыр. Сыпайылык — срте кезае:ч казак, халкына тэн жаксылык касиетшш 6ipi екет га- рихка аян. Казак халкьшын ол касиетш Timi, буржуазий окымыстылары да, патша ушметшщ казак даласыи бас- кару кызметшде болган эшмдерг де жокка шытармзй; ды1. Сондыктап «сыпайылыры ...твмен» деген свз Абаи С031 емес, кайта Абайдын дурыс niidpin кисыкка бурьж турран кейшнен Kipren «бетен свз». Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: купш' сыпаны т!ль тазалыры твменом- гаи»,— деп жазылып, Абайдьщ ой-niKipi дурыс берьтген. Осы свзд1н ушшпн сейлем1 жинактарда: «Endiei журт ата-бабаларымыздык м'шд1 iciHw б1рлеп тастап келемзз, элг1 ewi рана тэу!р iciHoil-' жола жогалтып алдык»,— деп басылкан. Ал, колжазбада «enairi журт» деген свз- дер жок. Сейлем былай жазылран: . «Ei-idi б1з сол ата-бабаларымыздын мшд1 jcin w бгрлеп тастап келелпз, элг1 eKi капа -rayip icirt РТ' жола жокалтып алдык»,— Булай окысак свз мазмупына сейлем курылысы да см келт TypFaiibin керемзз. Тертшил сейлем жинакта: «Осы кундегклер... сол аталарымыздын ек* го\"\" мшезш жогалтпай турсак...» — .„ деп басылг ан. Бул сейлемде б!р сез тусз'п калып, сеилм машасына нуксан келт тур. Колжазбада, бурьины » 8 пактарда: «Осы кунплср (колжазба, 1940 ж ы л ры жннакбо- йыиша)... сол аталарымыздын екз рана rayip М1И°' 3in жоралтпай турсак...» — дец туп пуска дурыс берз'лген. Бестий сейлем жинактарда: «...элг! уйреигек анерШ здщ бэрз де адамшылы^ ка ук^самайды, сайтандыкка тартып барады.-*\" дсп басылса, колжазбада: ч киргизы казаки, так н киргизы вообще и до сих ||0Р ривстлнвостью. добродушием и гостеприимством, нотой Л\"Л«С в КУЛЬТ‘ - Вл. Фон-Герн — Характер и нра имаков. <И з записной книжки. Этнографические замет>“

1«...элп уйренген внерлер£м здщ 6api адамшылык,- ка уцсамай, шайтандыцца тартып барады...,» — деп жазылган. Колжазбада жеке сез колданыс тур», сей лем курылысы туп нуската сай деп ойлаймыз. Тогызыншы сэйлем жинактарда: «О л ел басы, топ басылары калай кылса, калай 6iTipce, халыкта оны сынамак, б1рдеи-б1рге жупр- мек болмайды екен»,— деп басылтан. Колжазбада: «О л ел басы мен топ басы калай кылса, калай 6i- Tipce халыкта оны сынамак жок, («ж ок » деген сез 1940, 1945 ж. жинактарда да бар) б1рден-б1рге жупрмек болмайды екен»,— деп сейлем матнасы айкын, утымды бершген. Оныншы сейлем жинакта: «...мал айтып, тктеу кылып, ei<i T isriir 6ip шылбырды берд/к caFan, берген соц, кайтып бузылмак тугы жетпегешн жетштемш деп... тырысады екен»,— деп басылтан. Сейлем курылысы да, мазмупы да дурыс беркч.мей аксап жаткапы Kepiiiin тур. Лл, колжазбада жопе 6ypbiHFb! жинактарда бул сейлем: «...мал айтып, тЬтеу кылып: exi Tisrin, 6ip шылбыр. ды саган берд'ис деген соц, кайтып бузылмак тупл соныц жетпеген1н жеткттемш деп... тырысады деп жазылып, сейлем курылысы да дурыс, мазмупы да айкын болып, туп нуската сэйкес екеш байкалып тур. Он екшой сейлем жинактарда: «Bapi ез бауыры, бэр£ вз малы (? ) болтан сон шы- ныменен жетесжде жок болмаса, олардыц камын жемей кайтед1» — деп басылып, айтылтан ой жетпей жатыр, сейлем матна- сы ерескел бурмаланып тур. «Бэр! ез бауыры, 6opi ез малы» деген сезден кандай утым туып тур. Ел-журт эр! бауыры, api малы деген ерескел утым туып тур. Bi3 ка­ рал шыккап 1940 жылгы жипактаи бастап. одан 6epri 1945, 1954 ж.ж. жинактардык бэршде ле солай басыл- тан. Колжазбада: «Бэр] ез бауыры. бэрЫ1кг ез малы болтан сон шы- пымен 6ip жетес1нде жок, болмаса, солардыц ка­ мын жемей кайтедЬ,— теп жазылгаи, ягни: 6api ез бауыры, олардык бэршщ 137

де малы ез малы... деген угым айкын 6epi.nreH, сейтт сей- лем курылысы да, магпа-мазмуны да колжазбада гут нускага сэйкес деуге эбден болады. Отыз тогызыашь сездщ ю'таптарда басылуы мен колжазбаны салыетыр- ганда жогарыда келтгрген мысалга уксас текстология- лык кайшылыктар тагы бгрнеше жердс кездеседн «Кыркыншы сездщ» 6ipiHini абзаиындагы сонгы лем жинакта: «Bip елдщ 1шшде жамагайынды 6ipre тураааа- керш...» — деп басылган. Колжазбада жэне бурынгы жинактардг: «Bip е л д т iiuiime жамагайынды Kici oipre тугаиia- керш...»— делшген. 1954 жылгы жинакта «Kici* лете, сез rycin калган да, сейлем .магнасы толык бер1лыеггз Екшип абзацтыч 6ipiHiui сойлемг жинакта: «Жаттын. 6ip тэугр Kiclciи Еврее, «жарыктык» -е: жалбырап калып, мактай калин...» — деп басталады. Колжазбада жэне бурынгы жинахтар:* «мактай калып» деген евздер жок. Осы абзацтын екший свйлем1 жинакта: «Bip жолаушы алые жерге барса, 6apfan елгне^ елin мактаймын деп ©Tip iкт! сыбап-сыбап, кант* келген сок, сол барган квргеи e.nin, жерш !',акта: ©TipiKTi сыбайтугыны калай?»,— дсп басылган. Сейлем магна-мазмун жешнен дурыс. г» рак, осы сейлемдеп: «сыбап-сыбап, сыбайтугыны» #Г1'! евздер колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «м°аг сабап, сабайтугыны» делшген. Bis «сабап-сабайтугынм деп окылуы — Абай жазган туп нускага, жалпы Д1.Шевз колдану дэстурше сай деп бглемгз. Бул арзда бау» леген уру, согу матаеында емес екеш' езженвз'Д сшит. Казак врескел етГрш айтушыны: «©TipiKTi сабя айтады екен, немесе ©Tipiк-ri согады екен, «сок eTip>Kl1 демей ме. Абай вленшде де: ©сек пен eTipiKTi жундей Насып,— Дейдк «Жогарыда антылган сейлемгс жалгас келеп'п carin'” жинакта: «Кай казакта керсем де, ба.юсы жасырак ^ са (?), оный басынан ггэрмене болып жур>п- юп д \" ? тке\" соц суглк тартатутыны калай?»— асылып. «как» деген евз калып койган. Соняыкг-'

сейлем магнасы дэл урым берс алмай тур. Колжазбада жэис бурыпры жинактарда: «К ай казакты керсеы ле к,ай баласы жасырак бол- са...» деп жазылкаи. Айтылатын ой айкын, сейлем маз- муны толык TYCiHiKTi бер1лген. Осыдан кеШнгд сейлем жинактарда: Б1реудщ аганыны торкалы той, топыракты е л 1мде, адалдык берекеде алысуга (? ) табылмай, барым- та алалык, уралык десе, табыла коятыны ка- лай?»,— деп басылып жур. Булай окыганымызда сейлем магка- сы ашык туснл'к бермей, ityttripT тур. Агайын той устшде, ел!м устшде, адалдык береке- до алысуга табылмайды дегеннен не урамыз? Осы арада «а л ы с у » (куресу) дегеи сез сейлемге не марка 6epin тур? Той, е л iм устшде, адалдык берекеде агайынныц Kypecyi, алысуы euifiip угымга симайды. К ол­ жазбада «а лы су га» деген сез жок. Оныц орпыпа «алые oi'iFa» деген сездер жазылран. Сонда осы сейлемд1 кол- жазба бойыиша окьтсак: «B ipeyaiii арайьшы торкалы той, топыракты е л 1м- де, адалдык берекеде алые ойра табылмай, барым- та алалык, урлалык десе, табыла коятыны ка- лай?» — деген. Булай окыганда Абайдыи бу л сейлемде айтып отырган ойы TyciHiKri. Я рин aFaiibirr торкалы тойда куа- пышына ортак болып, топыракты ел1мде кайрына ортак болып, адалдык берекеде алые ofiFa (акыл 6epin, терен ой айтуга) табылмай, барымта, урлык кылайык десе, он- дай жамандьгк ж олга жанып тусстшш айтып отыр. Егер осы кортындымыз дурыс дейтш болсак, онда колжазба­ да туп нуска дурыс бершген болады. Калайда Абай се- зппк жинактарда жогаргы керсеткешм!здей болып басы- лып журген ту-pi туп нускага сай емес сиякты. YuiiHuii абзантагы тертшип сейлем жинакта: «E ki жаксы 6ip елде сушскен достьн ыпда тура алмай- ды»,— деген. К олж азбада жоме бурынгы жинактарда «тура алмайды» деген сездер: «туралыспайды» деп жа- зылган. Осы абзацтагы жетйшл сейлем жинакта: «К унд е Т1’л т алатугын достан кейде 6ip тих ала Рейган дуит анга KiciniK еле жаздаитутыны ка­ лан?» — деп басылган. К олж азбада жонс бурынгы жинактарда

«•пл ала койFan» деген сездер: «тьл алатурын» деп бери- ген. TepTiuuii абзац жннакта: « Ken Kici досым жетжсе екен демейдь..» — деп басталады. Колжазбада, бурынры жинактарда: «Еш K ici досым жеп'лсе екен демейдь..» — _ деп туп пуска дурыс бержген. Абайдын «еш Kici...\" деген сезш «квп Kici...» деп соцры баспада «тузеген» си- якты. «Еш Kici...» деп ез замандастарынан туншп, аиш- пып анткан шындыкы сксн1п ryciHy киын емес. Абайдыц еледшде айтылган oii-niKipacpi кара ceaiiue де кебжесе кайталап келш отыратыны белгш. бленде: KeuiaiM кантты достап да, д\\-спаннан .-.а, Алдамагаи мм каллы tipi жанда...— ленд! рои акын. Осы тертжий абзацгагы: «К сдей кшнщ кер келетушны Heci»,— деген сейлем, колжазбада жэне бурынры жинактарда. «Кедсйд!ц кер келетукыны нес!»,— .. деп берйлген. Осы кыркыншы сездш ец соцры сеилс'Ч жинакта: «...елрж ке суттей уйып, бар шаруасы судай аке­ да, соны эбден ecrin укпай кетпейтусыны калан.»\" деп басылган. Колжазбада, бурынры жинактарда: «эбдеь естш» дегеп еш сез жок т- т. «Кырык 6ipiimn' создщ» ешний сей.пекй жинакта: «Oyeai, бек зор ушмет, жарлык колында бар °°у' керек», деп басылса, колжазбада («э у е л !» деген сез «ол» дспЖ;| зылган) бурымFin жинактарда: «Эуел!, бек зор ушмет, жарлык колында бар к,,: керек»,— деп бержгеи. Осындай текстологиялык кайшылыктар 6V1 сезде тары 6ipneiue жерде кездеседк «Кырык ешний С0 зд1ц » ешний, ушйшй сэйлемлег1 жинакта: «Егор егш са.гса, я саудага салыиса, колы тнер 41 «О л ауылдан бул ауылга, б!реуден 6ip жылкинЫ11 деп б« а« сМыалигыанн. сУРап MiHin (?) тамак андып...» — тардаЛ Сейлемдер колжазбада жэне бурынры жинак-

«Пгер егШге салынса, я саудага салынса, колы т е р ме ед1». «О л ауылдаи бул ауылга, б1реуден б!р жылкыпыц майыи алып тамак асырап..» — деп берктген. Екпшп абзацтыц уипнпп свйлем! жинакта: «Арыз бере биту — мактан»,— деп басыдса, колжазбада, бурынгы жинактарда: «Арыз бере бйлу, алдай б1лу— мактан»,— Кырык ушшш!, кырык тертпнш сездш жинактарда басылуындагы нускасы мен колжазбада жазылу нуска- сында текстология женшен кайшылыктар жш кездеседк Б1з солардыц кейб1реулерш салыстырып мысал хелтЕ ре/'пк. «Кырык yumiiui сездщ » yuiinun абзацындагы yuiin- uii свилем жинакта: «Талабы жок Kici таба алмайды, дейд)'»,— деп басыл- ган. Колжазбада жэне бурынгы жинактарда: «Таланты к1мге аз бергеи таба алмады, дейдЬ,— деп берглген. 1954 жылгы басылуы мен колжазбада жазылуы- ныд жэне 1940, 1945 жылры жинактарда басылуынык арасы тым алшак жатыр. Осы yiuiumi абзацтагы жет1нш1 свйлем Абай жинак- тарында: «К ай жоралкан енер, ал мен жогалдым деп, хабар 6epin жогалмайды (? ),— дсп басылып жур. Булай окылганда: «хабар 6epin жо- галады» деген магнасыз угым туып тур. Егер б1з: «К ай жогалган енер: «а л мен жогалдым» деп, ха­ бар 6epin жогалады?,— лен окысак айтылмак он дурыс 6epineai. Абандын дэл ссылай жазганына em6ip кумэн жок. Осы абзацтагы келеЫ свйлем жинакта: «Енд1 кусан, багаиагы эуелг1 табуышшн киынырак кс.гсОЫ, деп басылган. Колжазбада, бурынгы жинактар- да «келед!» деген свз «тиедЬ> деп дурыс берЕдгеп. Осы абзацтагы он бесшип свйлем жинактарда (1940, 1945. 1954 ж .ж .): «Bipeyi орысша подвижной элемент деп аталады. Ол не марсе? Н е керд1и, еаттщ...» — доп басы,1ган. Колжазбада «О л не норсе* дегсн сурах жок. 141

«Bipey орысша подвижной элемент деп аталады. Ол — не Hopceni кердщ, ecirrin...» — .......... деп жазылып туп куска дурыс берьлген. Бул шюршшш дурыстыгын жииакта дурыс басылган он сепзшин сек- лемшк взi дэлелдей алады: «BipeyiH орысша сила притягательная однородного дси;п. О л — бip пореем естт, керш...»— деп бершген. Колжазбада Абай ce3i дурыс жазылганыи осы мысалдан да керем1з. . Осы абзацтагы он алтыншы сейлем жинактарда (1W- 1945, 1954 ж.ж): ., «Егер бул болмаса, кеп бкпуге кеп ок;у оцды панда»' бермейдЬ,— деп басылса, колжазбада: «Егер бул болмаса коп белуге кеп ок,уыц да панда бермейд1»,— .. деп туп нуска дурыс берьягендш! ез1неп 03i кернип т\\| 0 з1м1’зше колжазбада дурыс жазылган деп тапыга; тагы eKi-уш сейлем;п жипактардагы (J940, 1954 жж). басылу тур1мен салыстырып KepefiiK. YuiiHini абзацтагы: «Ymiinui, орысша «Впечатлительность^ сердиа' денд1, ягни журект1 мактаншактык. пайдакуне- Д1к, жешлд|‘ к, салгырттык — бул терт нэрсеме'-1• к!рлетпей газа сактаса сонда сырттан (?) 11111 бпргаи op nopcenin cyperi, журекпц амнасы- анык рэушан болып туседЬ,— деген свйлоыд! колжазба бойынша окысак: ; «...сопла сырттан тауып пике барган эр иэрсен-- cypei'i журектщ де аймасыиа апык рэушан бол туссд!»,— деп жазылып, сейлем туп пускага сай бершген спяк' - Осы абзацтагы еид1 6ip сейлем жинактарда: _ «Ойланбак жаксы, icKe (?) тшт» салынып кеткен к1‘ ош.ш байлай алмай, кияли болып та кеткеш де б°\\\\ .и,'®. - деп басылып жур. 1ске салынгын Kici кияли бол1 ;'.ы лстон у тым ешбтр акылга симайды. Абай бул ара--' тшы и- тур алы айтып отырган жок. Ой туралы а1\"' отыр. Емдешс колжазбаиы окып керешк: «Ойланбак жаксы, еске тшт1 салынып кеткеи оиыи байлай алмай, кияли болып та кеткен! »■'

дел жазмлгап. Яши ойлану деген жаксы, 6ipaK ой ой- лауга, еске rinTi елшеуы'з салынып кеткен Kici кияли болып Keryi де мумкш дегенfli айтып отыр. Олай болса колжазбада Абай ceai дурыс беркчген деймпз. «Кырык тертшнп сездщ » екпшп абзацында арамдык- пен, сарандыкпен мал табам деуиллерд1 шеней келш '.. иг те болса, малдыны cere алмайды деп, бул мал iioM пайда, Ьэм к,асиет болиды бойыма,— leii.ii. Мупыеы рас, казактын ез кулкына Караганда...» — Осы арага дейш дурыс басылып кслед! де будан api Абан ce3i жинактарда адам тусшбейтш халге ж етт ба- .•ьглган. «...бграк, адамдыкка, акылга Караганда, к;азак; (? )ту п л , кещ'л жшркенетутын ic»,— чан J940, 1945, 1954 ж. ж. жнпактардын бэршде де дэл >сылай басылган. «К азак туг!л кешл жшркенетутын ic » дегеннен не ;ктык. Бул да 6ip бас катыргыш болып шыккан. Б1з жогарыда Абайдьщ: «касиет болады бойыма тещи»,— деген сездерштц астын эдей! ерекше сыздык. Абайдьщ осы «касиет» деген сезше суйенш, орынсыз урган «казак» деген сезд1 алып тастап, магнасыздыкка ншалып кеткен акын сезш: «...6ipai\\, адамшылыкка, акылга Караганда, к,а- сиет тупл кешл жи1ркенетугын ic»,— ,сп тузеп окысак Абайдыц ез тел ce3in дэл тауып, каз алгшиа кедттрдйс дсп айтуга аузымыз эбден барады. Енд! осылан сс.пгы келетш сездерд1 окып керешк: «Осыган карай 6ipey ер атанамын, 6ipey кажеке атанамын, 6ipey лголдеке, 6ipey бiлгiш, ку, сум атанамын деп, сол харекетте жур». (Дуры с берш- ген). Одан эрк «Эркайсыеы казакка булдамак та болып, басына (?/ «осыным б^рсыпыра елеу (?) азык болар» л е ­ гки талаипенен кылып жур»,— hi 1940. 1945, 1954 жж. жнпактардын бэршде. де булдЬ п баскьн. Biaure окысак: ми«Оркапсысы казакка булдамак та болып. «басы- семи:. ',: Cipcbinwpa e.iey.ii азык болар» деген талы,пеней кылып жур»,— 143

болып шыгады. Осылай окыганда рана Абай esinin туе нускасыпыц дол марнасын бере алады деп ойлаймыз. Ец акырры, кырык беешцп сездщ соцына нокат ко- йылса да сез аякталмай турраны KepiHin тур. «Б1з жанымыздан рылым шырара алмаймыз, жа- ралып койган нэрселерд! сезбекшз, кезбен керш, акыдйен бш п»,— деп басылран (1940, 1945, 1954 жж- жинактар). Абай сез1.меи ертеден таные, Keinipin жазып альш журген, кещлже сактап журген Эшмэл Мамырбаев, Ра- кыш Вайразин, Эрхам Ыскаков т. б. адамдармен сейлес- кешм1зде ол idciaep Абайдык бул сез1: «...кезбен nepin, акылмен б!л1п алатын панле- М1‘3».— деп аякталатынына сенд1рд1. Bi3 осылай аякталуы w дщ марна, мазмунына сай нанымды деп б1лд1к. Осылай аякталатындырына айрак болгандай осык“- рык бесшнл сездщ 1шшде: «Б1з жаратушы емес, жараткан келенкесже ка­ рай б1летурын пэндем1з»,— дегеи Абайдыц ез сез1 де бар. j Bis эз1рше осымен Абай шырармаларынын текстоло- гиясыпа кешл белгендег1 байкарапдарымыздык, баспа сез бепнде журтшылык талкысына салуга уйгарган 4 селслер i.Mia,ii аяктаймиз. Kasipri KyHiiiu талабы — Абайдыц рылми толык иР рармалар жинагыи баспадан шыгару. Ол жинак — акЫ1;! иыц осы кунге дейты' басылып келгеи жинактарындаГ: тскстологиялык кемш1л' 1ктерд1, кым-кигаш кайшылы»' тарлы тезге салып, туракты 6ip калыпка келт1рет1и Р | режеде болуы керек. Ол жинак — Абай мурасын зери<; жумысьпплц талабьша сай толык материал бероя1'- Абайдыц. акындык кызметш жуйел1 турде кен кам№ тьш, ул ы акыипыц одебиеттег! дэстурш, акындык жо-1\" j тарихи дурыс керсететж болуы керек. у| bi.iain бул cu6criMi3 алдагы уакытта шыгат^ , Аоап жппагыпыц текстологиясыньщ дурысталып, калы.1 ^ тасу ici.ic аз да болса колгабыс етер ме дейм1з.