Қ. Мұхаметжанов-Абай шығармаларының текстологиясы жайында

|- < £ е . ( о » ъ ) Н 45 &i.>!SkV\\ 'iS w c а, р тал.ь Vf»k»\\ к «а Кч те.V Iсл-оГ«o r ллс,ч \\

КАЙ Ы М М У К А М t T X А И ОI? •а & а и ШЫ FA РМ А Л А Р Ы Н Ы Н ТЕКСТОЛ0 ГИЯСЫ Ж АЙЫНДА mu

К. Мухаметханов ТЕКСТОЛОГИЯ ПРОИЗВЕДЕНИЙ АБАЯ Л KaaroiyiHrjn.taT.-j''-—ШЗР Хулож. редактРоердаНк.тограси.ЛтиссхтраеaдiOаcкkтuоiiрu.7‘Х. у/д'/оюж.инчипка./7К.оГрирлекеит.ор A*. 7'iueo/ Сдамо п производство 1ЛХ—59 г. Иадаг. ,Vu 216. Подписано к печати 30/X- УГ11012. Бумага 8)VТиIрDаSж'hi1-,2400.5акпа.. лЦ,—ен7а.383 уреулб.. п00. лк.оп(.Уч.Мзд. 7.13 л.). ■a культуры

Абай шыгармаларыныц толы к жилеты тек б1здщ дэ- у/рде — Совет у-шметЫн дэу1рАнде жары к,к,a un>iFa бас- тады. $ Акыннын алгашцы влендер жинагына (1909 ж.), гонансоцгы жылдарда (1921, 1922 ж. ж.) шыккан жинак- ©тарына юрмеген кара сездерк кешннен карастырып та- 1гбылган б1рталай елеидер1 1933 жэие одан содгы жыл- «)аарда шыккан жинактарында басылды. Абайдыц туранына 100 жыл толу мерекес) карсанын- да акынныц ewipin, эдеби мурасык зерттеу б!рталай ма- ?аналы рылми зерттеу жумыстары журп'з1лд1, 1945 жылы акын «шыгармаларыныц толык жинаяы» жарык- ка шыкты. 1936 жылдан бастап Абай шыгармзлары орыс гкчше аударылып шыга басгады. <аы Абайдын. эдеби мурасы — бук!л совет халкы- \"“ Н, алдынры кагарлы адам балаеыныц асыл корына КОСЫЛЫП отыр. . Б1рак, Абай шыгармзларын зерпеп, баспага оз1рлеу •шшын маганасында гылми талапка сайма-сай келгп отырган жок. Акыннын академкялык шыгармалар жи­ нагы «академиялык» деген дорежете сай келш баспадан шыкты деуге болмайды. Акынныц 1945 жыляы жинагыпда: «Колыцыздаты то- льис академиялык жинак акыннын, туганына 100 жыл ]^ У мерекесше арналын шыгарылып отыр» — делшгеи. (ллу-бет). Бул жинакка бурынгы жкнактдрга к1рмей калган, акынныц кейш табылган б:риеше e.ieni косылган. Жеке шыгармаларга. Абай шы:армаларында кезлесетш Kiel “ 'Тарына, Koft6ip создергс туейнктер (комментария) бе-

pi.iin, бурынгы баспаларында кате баеыллы деген кенб1|> акын сездер1 тузетпген. Акын шыгармаларыныц жазыл- FaH жылдары керсетктген. BipaK осы аталган жумыстар тым асырыс. ycTipr ic телген. Бер1лгеи тушшктерде кайшылык, кателштер кеп кездеседк толык тусшш берепн, акын шырармаларып зерттеуннлерге кемектесе алатын рыл ми дэрежеде емес. Абай шыгармаларынын жазылу тарихы, жазылгаи жыл­ дары нактылы зерттелмсген. Акын шыгармаларыидары хате басылып журген жеке сездерд! ryiiKi нускасына келт1ру жумысы ша.тагай (стелген. Кгтапта: «Абайдын екйрбаяныи жазып. Абайдыц свз- дерш жендеп беруге басшылык еткен профессор Мухтар Эуезов». (X X IX -бет) десе, штапта М. Эуезов жазган Абай ем1рбаяны мулде жок. Абай шыгармаларынын жыл мезплдерш белплеп. тэртшке келДруде непзгс алынгап кандай деректер екеш айкын емес. Осыидай кемш)л(ктерд(н ез( бул жинакты «Академиялык жинак» дэрсжесше кетере алмайды. Ал, енд1, будан кейжп шыккан Абай шыгармалары- пын жмнактарына непз болтан да осы 1045 жылгы жи­ нак болып отыр. Сондыктаи 6i3 анп’ ме еткел! отырран 1954 жылы шык­ кан Абайдын ек1 томдык шырармаларына токтардын ал- дында 1945 жылы шыккан «Толык академиялык жинак» жайында б!р-ек! свз айтуды макул кердж. Абай шырармаларыныц ehi томдык жииары 1954 жы­ лы Казак ССР Рылым академиясынын баспасынан шык­ кан. Бул жипакта Абай шырармаларына туоиик жазган- дар 3. А. Ахметов, И. Т. Дуйсембаев, F. Т. Обетов жэне М. С. Сильченко катыскан. Бул жинактыц «Алпясвзише»: «К азак эдебиетшш классип Абай (Ибра!шм) Кунанбаевтын осы exi томдык баспасына онын барлык шыгармалары к'фпзкпдй.. ...Акыннын соцгы жипактарына оныц 6ip топ шыгар- маларын жацадан еипзгеп, Абайдын eMipi мен творчест- восыи зерттеуцй профессор М. Эуезовтын жэне жазушы С. Мукамов пен баска да Абайды зерттеуцплсрдж до- рекп материалдары пайаалапылды». (I том 5 -бет) —

Ал, алгысезде осылай лесе, бул жииакта Абайдын бурынгы елсцдер жннагынн Kipin журген влендершен 11 елеш Kip.Meft калган. Олардыц !шшде: «К ш окей дел келш ем туйе куган», «Абдрахманга» («Орынсыяды ай тлаган »), «Разакка*. «Дунсенкулга», «К »кбай та» («Бур-плыл турып», «Сорлы Квкбай жылайды»), «Ралымпап ладан артпас уккан- менен», «Шар|'пке», «Тубш де баянды ецбек — erin сал- тан», «Мел боламын демецдер» т. б. Б ул елендердш А.бай жинагьшыц («Т о лы к жинагыныц») imiiie не себеи- Ti KipMefi калуы айтылмаган. Абайдын 1933, 1939. 1940, 1945 жылдары шыккан елсцдержщ толык жннагы «KiM екен дел келлг ем туйе кутан» деген акынныд бала козinдо колма-кол шытарып айткап еленшен басталып. олын мед1реседе окып жур­ ген шэюрт кезжде шытыс эдебиетше, взбек, азербай- жан, тож!к эдебиеп кл аосиKTepi не елжтеп жазтан елеи- Дершен басталатын едь Сейтш, ол жинактарды шытару шылар Абайдын акьш- ДЫК есу жолдарыи ангартуды максат еткет' байкалатьш ел!, Абайдын 1933 жылдан бастап жинактарыиа Kipin журген кел влендерi — акынлын бурынгы жинактарыиа кормен калган, ел аузьгмда, колжазбаларда сакталган «лендерш кадагалапж икау зерттеудш жем1с1 болагын. 1954 жылгы жниактын 6 e T i... акыннын 37 жасында. !882 жылы жазылган «Капсонарда буркггш! шытады ап га» деген влешмен ашылады. Ал, 1945 жылгы жннагында (одан бурынгы жинакта- рында) 1855. 1858, 1859, 1864, 1870. 1876, 1880 т. б. жыл- даРы жазылган влендер! дел енпз!лш. тусшжтер берья- ген влендерi 1954 жылгы жинакта: «Н е п з п нускасы бел- riei3 влендер» — д ел аталып. eui6ip комментариясыз жинактыч сонына rip кел ген. КойС5«р влендер! т н т nip- мей калган. «Буралып турып», деген Квкбай м!незш сынайтын e.ieni, «Сорлы Квкбай жылайды»,— дел акын взш айт- кан елетнщ жинакка гармей калуыиа Квкбай аты атал- ган e.ieiui жинакка клрпзбеу. шарт болтан болса, ©Леи жиган тырвапмп.

деген (100-бет) Абай e.TCHi жниактан неге орын алады?! 1945 жылгы жинакта «жылы белгкпз елецдер»,— деп Абайдыц (rip топ влет' жарипланган. Сонын i111iнде: Куш-туиЛкэа танпай? Сен жойта жуГ'Гснмсн деген Абай елецж 1954 жылгы жинакта 1903 жилы жэ- чылган влендер катарына коскам {!? ). ©лер1нен 6ip жыл бурин 58 жасыида. Абайдыц боз- балалык курып, кыз куып журмеган жопе 1903 жилы бундам влен жазбагаиы е:иб1р дэлел тьчемейдн Бул елецге 1945 жылгы жинакта толык ryciiliK бергтген: «Сап-сап квщл1м» {кал жылы жазганы мол!мс1з) му- ны Муктардыц icepceTyi бойынша Абай езшщ ял пт ша- гында жазгап кершедк Ж оне сол >niriT шагынан калган влендер1мщ шпидеп ец келемдш!, квркенп. Бул влекши жартысына жуык узшдКтер! 1933 жылгы Абайдыц толык жинагына енгеп ед1. 1939 жылгы жинактарына калган KeMici табылып, толыктанып басылды. Муны бурын Абай жас 1сез1иде eai гашык болган 6ip айел1— Супрдщ кызына айткан дсйд1 екеп. Ырак, сон- гы айтушылардын свзше Караганда, бул влен Cyrip кы­ зына емес, С.унй|д1к кызы Тогжанга арналган кв|ч'чед1. Жттектермеп Кунанбай жаулаеып жургепде Абайдын кауып-катерге карамастаи бейнеттент, барып журген кызы — сол Тогжан. Ерболмен достыгы да осы кыз ар- кылы болган. Жэне Тумабапдыц айтуынша бул елендеп кыз Сутндп< кызы екеш'н бтлд1ретш' Кыч агаеы Эл1бек, Усгаг ап дуре салмай ма.-- деген 6ip-eKi жол влсц де бар екен. Жалгыз-ак Keiiinri айтуында ол жолдар тусш калыпты. Б1з орнын бшмеген- дштеи бул ек1 жол еленД! баспага коспадык. Соцгы нус- касы M ypceiiiT колжазбасыиан алынгаи (455, 456-бег- тер). 1945 жылгы жинакта жылы белг«с1з вленяер делш- гсн: «Ж арк с.тпес кара кош.-пм...» дсгеп еленд1 1954 жыл­ гы жинакта 1889 жылгы жазылган шыгармалар ката-

рына енпзйг, бастапкы eni шумагын 6ip белек влен, соц- Fbi уш шумарын СК1НШ1 елец етш баскак. Бул влсцнш та- рихы жайыида толык тусйнк керек сдь О л ктслмеген. Мундай мэселе Абайдыц тары бфнеше елец! туралы да кездесед]. БЬ бул ецбепм1:1де ондак кемцшпктердш б о р т жи- нап айтуды максат етпеймЬ. Bianin ncri3ri токталмагы- миз оси жmiактагы Абак шыгармаларынын текстология Moce.Teci. Текстологнядагы кемшипк осы куигс дешн бас- паДан mbiFbiii жургон Абайдыц кай жикагыиа да болсын тэа нэрсе. Кай акын, жазушыныц болмасын эдеби мурасын шы- найы гылми тургыдан зерттеп, оныц рылми талапка сай толык жнпагын шыгару yuiin алдкн ала штелотш 6ip- талай жумыстар болатыны мэл]'м. О л — оныц баспадан шыккан, колжазба куйшде калган, ел аузында сакталган шыгармаларынын толык Ti3iMin жасау; онын жазган хат- тарын, оган жазылган баска адамдардыц хаттарын толык жинау, акын туралы барлык документтердц OMip- баянына байланысты материалдар, шыгармалары жа- иындагы эдеби-сын макалаларды, тарихи-эдебн енбек- терд| жинап зерттеу. Сейтш, библиографиялык мэш бар матерналдарды тэртттеп, зерттеп шыгу — акыннын вмь pi мен ецбепн api терен, api толык бьлш, тусшу yuriH кажет екеш мал!.м нарсе. Бул жешнде Абайра байла- нысты 6ipaa жумыстар штелгенмеи ол ал] жеткйпказ. Бул жумыс жуйелт турде журггзшу керек. Bipan, б1зде мундай жумыс Абайдыц мерекесше бай­ ланысты эцпме болып басталып, аякталмак калды. Бул жвнде, библиография мэселеамен мархум Н. Сэбитов б*Раз шугылданган ед5. Осы жумыс толык icKe асканда, акыннын басьжан кешкен e.viip кезецдерш, шыгармаларынын жазылу та- рихын, мезплш аныктап барып, шып гылми коммента­ рия 6epi.nreii нагыз толык жинагьш шыгаруга болар eni. Ондай жинакка акыннын елендерйпк иепзп нуска- ларымен катар шыгармаларынын ортурл! варнанттарын енггзе отырып, ap6ip шыгармасынын жазылу тарихын, мезплш, кандай жагданда жазылганын аныктауга бо- лар едк Солай болганда ap6ip шыгармагына у.ит-анеге болтан, эсер еткен жайларды, сот сиякты бурынгы, сон- fbi жазтан шыгармаларынын 6ip-6ipi\\!cn карым-катына-

сын, iu/reii байланысын. nsopneciвосыпыц дам>. нсу-чр кеидеу сатыларын аныктап, зерттеуге йен жол ашылар едк Абяйды зерттеу маселeeiH бйн< гылмн дорежете. -*а- манымыздыц талабына сай дорежете катеру yuiiu осы аптылган непзп жумыстарды толык юке асыру шарт деп бктем!3. Ол жумыстыц бясты 6ip саласы — текстология мпсе- лесь 1954 жыляы шыккаи Абай жинагынын текстология часслесшде ез!м!з байкаi ан коышьнктерге токталапык. Осы жинактыц ал гы сезшде: «Б ул баспанын текстологиялык lieriai ретшде 1909 жылгы жннагы жопе Мурсей:.т жазган Абай шыгармала- рыиыц колжазбалары (1905, 1907, 1910 жылдар) алы- иып. рылми тургыдан сын ке.ммен каралып ландаланыл- ды»,— деген. Акыннын ез колж азбасы сакталмагандыктан. Абай жинагын баспага эз!р леуд е 1909 жылы шыккаи К1тапты. M ypcefiiT колжазбаларын текстологиялык iieri3 ретшде алу лурыс. B ip a K . ол жетк1л1кс!з. Онын ce6e6i, ол ке»- де Казакстанда полиграфия баяасыпыц болмауы, баспа евз мамапдарыиыц жоктыгы, Абайды к алгашкы жа- иагынып сапальг болып ш ыгуьш камтзмасы.ч ете ал- Петербург цаласыпда баеылып жаткам Абай елен- дернин коррект) paeiHii ( ’.емейле отырып Кэкпай жонг баска Абай балаларыпыц жург!зу1 осы киыншылыктар- дьщ айгагы болиды. Оеындай мэселелерд! жэне eeni араб аршмен бясылгяп жинакта таза казак сездерш!н долме-дэл 6epi.'iMeyirr, г. б. грамматика ережелершш сакталмауыи (ол кезде мумкш де емес) еске алганда Абайдык гуигыш алендер жинагыныц кап кемшкшктер- меп шыкканын, тупк'! нускачын баеган аяк дат еактал- маганын керсетедк MypceiiiT кони'pin жазган Абай шьи-армаларыиа да осы айтылгаи кемпнлжтер топ порее. MypcefiiT акын шыгармаларын тугелдеп Абайдыц ту­ ра ез колжязбасыиан кеип'рген емее. Ол да ел аузында- гы, колжазба кялпыпдагы халыкка тараган Абай шы- гармаларыныц жипятый Kaminiii жазган. Абайдыц 1909 жылы шыккаи ©лендеpiмен MypcefiiT колжазбясындагы кезде! in отыратын саз кгнмнылыктары осыньг корсетелi

Осы хунте леи in баепадан шыгып жургеи Абай жпна- гындагы текстологи ялы к кемшЫктер осы айтылган жайлардан деи быелиз. Сондыктан Абай шыгармаларын 6acnaFa о.йрлеуде гек 1909 жылы шыккэи ютаппем M ypceiiiT колжазбалд- рын гана текстологиялык непзге алу жеткЫка'з. Bi3 Абай шыгармалар жниагыныц (1954 ж.) тексто логиялык, ксмш1л1ктер1не токталмак бол ганда адынный алгашкы елецдер жлпагы.мен, Л\\урсей1т колжззбаларьг- мен катар Абай шыгарма.шрын коппрген баска ада.м- дардык да колжазбаларым пайдаландык (мысалы: Оразке. Жандыбасв т. б .). 195-1 жылдак бурыигы шык- кан Абай жнпактарын басната даярлауда iстелгеи текс­ тология жешндеп енбектерд! иске алдык. Абай еленде- piHiH келшыпгш ертеден жадыиа сактап келген адамдар- дын маглуматтарынын (Л1эди Эсенов, Экшал Мамыр баев, Canapi али Э.Ммбетов, Эр.\\ам Ыскаков. Ра.хымжан Машырказов т. б.) багалы д егент пайдаландык. Ек акырында, iieri3ri шешуип дерек— Абайдыц ез шыгармалары болады. Абай елекдершш баепасыпда. кеипрме колжазба- ларда кеткен текстологиялык кателжтердщ кепншпгш тупк! нускасына келтгругс акын шыгармасынын ©sine тэн ерекшел1кгер| жетскнп бола алады. Абайдыц акыпга, акындык внерге коятын шарты, зс- тетнкалык кагндасы— акын шыгармаларьгнык кате 6а- сылып жургеи ту п иускасыи тауып. калпына келт1руде адастырмас Техпрказык. Ерекше керкемдгк турмен терен идеялык мазмуны кабысыи жаткан Абай елендерЫн «бетен евзбен былга- яып», турган жер1 болса. зер салып ун1ле караган адам айнытпай табады. Бул жвнде 1909 жылгы жинак та. •MypceiiiTTiu де. баскалардын да колжазбалары Абайды зерттеуиплерге жордем бере ал.иайды. Кайта ней жаг- Дайда ангармаган адамды адастырады. £Из ен алдымсн осы аГпылгам niidpfli долелден, бек1- Tin кереСпк. Мысалы акыннын: «А лланы н ©з! де рас, сез» Де рас»,— дегеп еленшш басынан с а к ат и ла 5-шу.\\гагы жэне 9-шумагы 1909 жылгы баспасында (49. 50-бегтер). •945 жылгы жинагмнда (252— 253 беттер). 1954 жылгы жинагында (I I том. 110-бет) былей басылгаи:

Адам заттын 6apin суй бауырым леи Жане ха\\ жолы осы (? ) Оси gOlAcrri. Мэселе осы 5-шумактыц 4-жолыидагы хателште. Осы coiiFbi жолга ушле карасак магпа-малмуп жатый аи да. елецдж кисын жагынан да ойсыраи жатыр. Лбай сезше «бетен сез» араласып булд1рш тур. Б1з елец ш ум агып былайша окысак., Абайдын езш/ик туп пускам:! алг.чпчы калпыпа келт1рем1з деп бер!к еенехпл: Булай тузеу yuiiii 6i3 Абайдын езше суйемдж. Осы елеч- Hin келес! 6-шумагыпыц баекы ею-ак жолып окысак жетюлжть Осы уш сую болады иманга гул. Bis осы туаеуд! дэлелд! деп туешедпз. Епд! осы еленшн 9-шумаг;ына келеЙ1К. Бул шумак жогарыда айтылгаи жииактарда (1909. 1945, 1954 ж. ж.) былай басылган: Бул елец шумагыныц марнасына нуксан келт1р1п. Абай У-ш1н «бетен сез» болып турран екшцп жолдапл «сдуние» доген сез. Абай бул арада дуниемн, курылысын айтып отырраи жок, адамныц дене мушесшщ рет б т д п н айгып отыр. Бул пж1р1м1зд1 осы едепнiH fiipimui жолы тапжылтпай дэлелдсп тур. Сопдыктан Абай жазган туп нускаиы 6i3 былай окыр ед1к: «драч Ci.3. К. At

Текстологиялы пспэ erin алган Абайдыи 1909 ж. ке.ймеи кграймыз лссек те. ic жузшде шекЫз сснт кел- геиджтеп 1909 жылдпн осы кунге дейпн Абай шыгарма- ларында: ы акымныц асыл мурасыиа пуксаи келт1рт тургап «.ботеч смз ж-рдеи» oni лрыла алмай келслйз. Осы «Аллаими е й до рас. C03i дс рас» еленшш екш- Ш1 шумагыиыц гоцгы жолы Kemtiri басиаларында: Жарлыкнсмюи ол ci тдорге сьг•ДЫ «морге (?).— леп басылып жур. Пу т:пЙ омыта нда eui6ip маина шык- пайды. Абай бул ара.ма: «А лла t«згермес адам:»ат купле езгерер» лен ке.'ц'н: Жзр.члкпен ол ci тдорге сыт деи отыр. 1909 жылгы жпнакта гтсылай басыл!■ан. (5-бе- •Ик. Ой туралы, 8-е.тем. 49-бет). Ягш:: «Жарлыкпен ол ci-здерге сызды (жазды К. М .). «тер ме» детей угым (алладан ке.тген к1таптарды айтып отыр. К -AU. Осы еленшн тогызыншы шумагыиыц тертйиш жолы сонгы баспаларда: План Ш л т (?< тягатты кабыл демон, теп басылып жур. Кхан r.u-u-а гагатты кабыл домен.— леи 1909 жылгы жниактя (50-бет) дурыс басылган. 1954 ж. жипактьщ 112-бет1нде жеке басылган уш ауыз влен 1909 ж. жпнакта «Алланыц ез1 де рас...» еле- HiHiH аягы, ягни бф-ак елеи болып басылган. (49— 50- беттер) Бул зерттеуд1 керек етедй Bi3 eHji Абайдыи 1954 жылы шыккан 2 томдык жи- пагындагы банкалгап текстологиялык кемийлжтерге °сы к1таптарда басьпган шыгармалардын рет1мен ток- талайык. RiniHiui томга Абайдыи «Кансонарда бурштнн шыга- ДЫацга»— деген 1882 жылы жазылган еленшен бастаи. •895 жылга де:пн жазылган e.ieinepi мен асдармалары Kipreii. «Кансонарда...» еленшш (I том, 9-бет) жогарыдаи твмен санаганда 18 -жолы:

m тупк5 пускасыи ктар леи бГлелия

Абайдык на колжазоачыыыц еакталмауи акын шы Рармаларыныц блспалан гиыгмп журген жинактарынын текстология мосе.тееш зертгеч iciлде зор кнындыкка ушырататыпын айткан едш. Абандыц басылып журген жннактарындагы, сол сняктм Лбай шыгармаларын ке- mipyuii.'iepaiH ко.тжазба.Г'ари i(да гы акын «лекции KC*ii6ip шумактарын жоко еездерш дол бермой, туп пуска га нук- сан кел'прш турган. шьи армаииц керксмлйчн. мачмун- ндеясыи булып ку.ик Тулырыи lypian жорлерще незлее- кенде автор езипц жорамалыпа (пшотезасына) супежп аз niKipin дэлелдеуд! де орынды санады. Сондыктан баска суйенер магулумат бодмзган жер- де ез1.'нзше, дэлелд» деген niKipi.Miaai жорамалмен (ги- потезамен) апыктауга суйепдж. Жогарыда айтылгап «Кансоиарда...» элешшн 10-бет ген жорарыдап темей санагапдагы жнырма ушйшп жо- дындаяы: Таудэн жиде гергсндей ала Серев (?) деп 6acbMFau жолдагы «берсе» деген снздч 61,»: Таудаи жиле гергсг-дей ала Ссрсеп. леи окыр едж. Осыган байланысты влекши 6ipneuje жолын окьш кв- рейчк. Сонда «берсе» деген сез баска жолдардагы сез- дермен (eTiciiKTep.\\ienj киыспай тун. нускадан алшак тур- ганын ангарамыз. «А л а берсе» деген еп'стж yuiinuii жак- га турса. влецдеп баска етзстштер екп-шм жакта тур. га Серее (>{'). тисе) кумлрмд ар емес) кус с&лгаид Осы влекши отыз алтыишы ли лы сошы басиа Бейн,- уксар тар -.ы- кте жинакт я Деп басьпы;л жур. TOFbl3bllI- Ал. 1909 ж ы лры ж ннакта: 13 Жопе уксар тар тесекто жолгаскаи3-а,- «епбасылган (71-бет). Бт.чше. сот 1009 ж а\\'рыс oepi.iren, Oran долс-л - галенит жиырм; Шы>отызыишы жолыпдп:

бар. Акын беПпелеул! осы apmn-ак баста-

ом жетжшк он сепзйшл елец жолдары 1909 жылры жи- накта жэне 6i3 6ip дерек сапап отырган Оразке колжаз- басында жок. Бул женшде 1954 жылгы жииакта em6ip TyciniK берьчмегон... Жэие 1954 жылгы Абай жинагыи баспага даярлач шы, TyciniK беруш! жолдастардьщ бер- ген TyciniKTepi адам -rycinin болмайтын дэрежеде, 6ip- «Картайдык. кайгы ойла.чык, улгайды армад» елеги- Hiu алшншы тумагьшьш е к п т н жолы 1909 ж ы л р ы жи­ лакта: (4-бет) делпнп дурыс басылса, 1954 жылгы жииакта. Пт (?) Сереем сен мон.Ск Сол деп Оерем деп,— дел1н1п хате басып. «1909 жылгы жинак бойынша» басы- лып отыр деп «ryciu iK » береди Осы еленшц жетпшп шумагыныц тертпшл жолы 1909 жылгы жииакта: Меи кагк-ам Cip жер1нД1 бвксерем деп,— дел1Н1п басылып. Абай сезш эдс1ретш отыр. Оныншы шумактыц ушйлш жолы 1909 жылгы жи- накта: Жанын саткаи мал ушш антурганныц,— (5-бет) деп лурыс бе]йлсе. 1954 жылгы жэне баска жинактарда: кАрын саткан мал ушш антурганныц»,— деп хате ба- сылтан. Олеи1пн ен соцгы жолы 1909 жылгы жииакта: уйшде шертиген папы курсын,— (5-бет) деп Абай- лУрыс беркдген «шертиген» деген етюр мыекыл сезш, !Уо4 жылгы жэие баска жинактарда: 0з уйшде илренген (? ) паны курсын»,— деп бузып. бурмалап баскам. «Кыран 6ypi<iT не алмайды салса баптап»,— деген Дбайдын сатиралык елешш ц ш ш де басылып журген: ©si алмайды, кыранга алдырмайды. Куш' бойы шабады бос далактап,— леген ек| жол елец 1909 жылгы жинакта жок. Р'з бул eni жол елеши Абай.ик) емес демейм!з. BipaK, <a3ipri басылып журген калпында оз орнык тап басып УРган жок. Кисынсм з жердей колiп кыстырылып тур. is

byл a.ii тексеруд!, нныкгаи барии, голык дусийк бер\\д> керек етед!. -Hip лзурс-н ксм.и кунге— Созвал али к*. — тегеи илецшн З’Шумагыныц бipiиш5 жолы: (2» бет) дел басил кал. Бул жолдагы «кем ^u.iap.iooi* деген сезлер etu6ip маша бере алмапды. Туйк! пуска былаа окылся влек алгашкы калпыиг кедген болар едк Оган да мезпл болар токталарлык. Бул арада акын: «Ешюм де вле-влгеише эсем-салдык кыла алмайды. O faii токталарлык мезпл болады» дегеи ойды айтып отыр. Осы уш елендеп текстологиялык кемиллжтер 1909 жылFbi баспадал бастап, 1954 жылгы басылгап Абай жн- пактарыпда кайталанып келедк Б1з осы кемш'ипктер.й тузетудег1 суйенге» гипотезамыз дэлелд! деп б1лд1к. «Кв- И1л 1м кайтты дослан да, душпаннан да»,— деген еледн т алтыишы шумагынын coufjj eKi жолы 1954 жылгы жи- Ала жылан, аш бака, кугнлдектер Kici екен деп улкеннен (?) уялмай жур,- деп басылгап. Ал. 1909 ж ы л рм жинакта: Kici екен лея улыктая уялмай жур.- (9-бет) деп басылган. Б1эше осы 1909 жылгы басылуы дурыс. Анык акынныц, scipece Абайдыц. 6ip сезд1 dip -'i'.'iu Oip елешпц шпиле eui рет кайталамайтыиы мэ.пм Осы елешпц он Cipiauii шумагында: «Улкеннен уял- май жур» дегон сез айтылады: Жасы Kiliri улкеннен уялмай жур,— ленде Ал. улыктан уялмай жургендер «а ла жылан. аш бака кутлдектер», аткамшерлер. Жегший шумактын 6ipiuiui жолы 1909 жни дач бас ran, сонгы жинактарда:

дел басылын келедк Бул арала Абан ел баекарушылар лын, аткамшерлсрдш бекп'кте (больгс. старшындыктз К. М.) туракты бола алмауыи аГиалы дсп ойлоймыз. Сонла «бектеи» дсгеп сел дате басил ып когкен сня-кты. Оразке колжазбасипда: Бектте Oipcy бекш тура алман жур,—•деген. 6i3Uie осы «беюп» дегеп свз туп нускага сэпкес келетш сннкты влешид осы шумагыиыи колесi уш жолы. б(з айтып отыргам колжазбада жопе 1909 жылгы жпнакта (9-бет), былай Sepiaген: Сонгы баспаларда: О дап.1 yi>i.i-Kii|i.iw Т!’.ч алмяп жур, - i -деп басылып жур. «¥р-карды кыра алмай жур» легенде д гьгйым салуды айтып отыр. Олардын. да «киг Hi белгйн деген угым эрюмге ryciniKTi. Жоне еленнщ керкемднс ункасынын «:<i д> май жур, кыра алмай жур. сур ал мои ж ур» л Л1П гур. Сондыктгш бi p e 1909 жы/н ы баеы.туи д «Адасканнын алды — ж»п. а р ти --сок п chhi'h euiniui шуматыныц уппшш жолы I1 •не баска содгы жииактарла: Кзрсы алдына гкылырыи колнрем леи. Ак тымактыи кулаги салгак-са.-п ак.- леп басылган. 1909 жылгы жпнакта: Кас алдына жымырып келп'рем дел,— JeaiHin басылган. Б1зше осы «н ас» алдына деген дурыс па дейм1'з. Тертшцп шумак 1909 жылгы баспасында жок. Жане бУл шумактык езйнц квркемдж кунлылыгы да соншама квншдепдей емсс. Keiiinri коспя бола ма дснм»з. Бул шу­ мак эл) зёрттеуд! керек ете.п. 1 К 'икдхЕтханои I\"

«/Kirirrep, oiibiii арзап, Ky.mi кымбат», деп-и w.'ion- niH eKiHiiii шумагыныц екншп жолы 1954 жылгы жопе баска жинактарда: KtiiOipey кояр кулак укканыиша.— ден басылгаи. 1909 жылгы к1тапта: KeiiSipev кояр кешл укканыиша.— (12-бет) деп лурыс баскан. Keiliini тузеуиплер баныби- на бармай «тузеген». Осы жолдыи алдындагы 6ip жол- ды окиыкшы: демсй ме? Ендеше «кулак коюды» эуе-ii айтып алды. Абай бул арада: уйден шыкканша Faiia тыцдайтьш, ку- лагымеи гапа тындайтып акпа кулакты айтып отыр. EKinmi жолда ез ол!пше. укканыиша кешл коятын адам- ды айтып отыр. Олан болса 1909 жылры жипакта Абай сез) дурыс бе- Р'лгеп. ©лсшпц yminuii шумагыпын. тертшил жолы сокгы барлык жипактарда: Кырмызы. кы1ыл ж!бок бозбалалар Оцгак Сулдаи былгайды, 6ip дым тисе,— деп басылып кедедь «Ьулдпй* (оцгак, булдай) дегеи сез б1зше орыисыз турган бетсп снз. Бул мэселесш Абай алгашкы жолда. «К.ырмы.н.1. кызыл ж1бек» деп 6ip рет айтып, енд1 сол «Кырмызы, кызыл ж1бек» сапасыз оцгак болса 6ip дым гнсо-ак, бояуы eai.iiu, былгайды деп, тураксыз, ала ку- йып Miiieaai бозбалаллрлы 6ip дым тисе былгайтып он- гак кырмызы, кызыл ж|бекке салыстырып отыр. кпДешо 1909 жылгы жипакта: Кырмызы, кызыл набек бозбалалар ( 12-бс;) деп дурыс басылгаи. M.Huain У-шумагыиыц (30-бет) 2-жолы: 18

I14-бет) .чесе, J954 ж и л гы

Он жетжнл шумакша баегаиЛы ок! жагы 1909 ж.ыл гы жинакта: СизОанбигып''кабакпон n.ue»;upin,— (14-бег) леп, Аба/i сез! дал магкасып сяктап басылган болса, 1954 жылгы жинакта: Yliiiie тагу кур-Тин колес Kipin. Сазоанба се» (?) каЛакпси iiv.c-Kupi».- деп дурыс турган сезд1 хате тусжш баскан. Лбай эйелш сазданбасын десе, тузеуш1лер езш сазданба («сазданба сен») деп булд1рген. ©Лещбн келес1 ек! жолын окысак «сазданбасьж» ден эйелге арналып айтылранын ангарх киын емес. суйш, таза журш,— демей ие Абай? Осы еленнш ек сонры шумагы 1909 жылгы жинакта жок. Осы 6i3 айтып отырран, соншама бурмалаиып басыл- кан -— «Bip дэурен кемд1 кунге — бозбалалык» елеюне 1954 жылры жинак содында (1 том, 263 бет) берйчген ту- е1шкте: «Жнлттср, ойын арзаи, кулкт кымбат» елещшн текст! 1901) жылры жинак жэне Мурсешт колжазбалары бойыи- ша Ж1бер1лд1 (? !),— дейд1. 1909 жылгы жннактык калшалыкты aerial алынраи- дыгын кор1п отырмыз. «Ж ач» влецнпн 1909 жылгы жинакта; (67-бет) деп басилрап жнырма жет1нш1 жолы — 1954 жылгы жинакта, одаи бурынгы жннактарда да: ЭэШеоп сы.жыллап,— деп кате басылып жур. Шыпында, «жасы улкендер» деген сон *кенее1п. ку .пп» деу орынды айтылып турганы даусыз. 20

Сондыктап 1909 жылгы к1тапта Абай се i дэл бер1л влецш'ц ом тогызыншы колында: Кыз-келшш к vii Tirep. Бурала бас An. <млсгт .[банып. I'itf.wJecin ci деп «oji.ineciii» догом сея ;к парра армалып вз орнындл имтылып тур. Сондыктап 909 жылгы отапта Абай евз дол 6epi.n- ген лен.Viiз. «Жаз» ©леи iiiic 49-жолы (Я -б е т ): Жылкыыыл acn басылган (1945 жылгы жинакта да солаП) ТусМкте: «Жаз («жазды кун ин'лде болганда») — шыrap мамын текст! 1909 жылгы жимак жоме MypcefiiT колжаябаляры оойынша басылды»,— делшген (264-бет). Ал, 1909 жылгы жннактын. 67 бет1ндег1 «ж а з» еленз- н,,<твменнен жогары санаганда 4-жотын карасак «Тан- ертецмен» емес: леи ( « j UjjL' i i l j l j » ) дурыс басылган. Осы «Ж а з» '■■'леншдегг: вткси Kyiliiiij 6opi умыт Колчан колер кайрат жок, - ■и'Гс\" жолдар 1909 жылгы idranra жок. «Илтернатта окып ж ур » елец! мен «Ты лы м тапнай чактанба» деген ©леи 1909 жылгы жинакта да. Оразке колжазбасында да б!р-ак елец болып берыген. 1909 жылгы жинактын «6-бвлек, насихат туралы» де- ген балЫшде 2-©лен «Интернатта окып ж ур » деп баста- ■ын. Ka3ipri жеке елец болып баеылып журген, «Гылым эппай мактанба» сонын п я р ы б о л ы п нелш. 6ip-an в л е н Ретшде басылган. (51— 53-беттер). Ьюше, ©лецнш таккрыбы да Й1р; елешп'ц идея, ма е уны, квркемднч rypi. у/1к«н\\ ]>гагы жялпы магиасы 2!



3



1951 Лл. 1909 жы/пы жиняктя ЛК'-.'. /КОК, К.'HiГЫ ЖОК 01ПИ. 1W ж.ж при- нс. оц i'a. •

Бул арада TyciniK берунллер Мурсешгкс сенi6eii 1909 жылгы жннакка суйенед1 (?) Одан opi: «Сол шумактыц акыргы жолы МурееШт колжлзбасы бонынша была иша бертлдк Биде такпак. макал бар, байции кара Ал Суд жол 1909 жылгы жинакта: леи басылган. Жетпши шумактыц акыргы жолы: Taiiiiaii aimia огам да айтар кезди- -тслiнjп MypcefiiT кол жазбасы бонынша ка пдыры.тды Вул жол 1909 жылгы жинакта: Tannaii аГпиа ук,цаши afirap ксчдк- леп басылган»,— дейдк Бул жерде TyciniK беруш йтер енд! 1909 жылгы жи- никка сеибей, МурсейГтке суйеиедн бленнщ авторы Абай ескерьлмейдк 1909 жылгы жм- иакка, MypcefiiT колжазбасына сын кез1мен карап, Абай члеш'нщ маз.мунын непзге ала отырып, гылми TyciniK бе- 1>УД|Норнына, em6ip нелзшз 6ipece 1909 жылгы жииак- rhJ. 6ipcce Мурсейплл кур га к макулдай салады. Шьшында: «Бурынгы жаксылардан калган мкрае» леген жол тупк1 нускага жакын. влецш н осы шумагын гутас окыеак акын халыктык ежелп ел дэотуршс, тур- мыс салтына байланысты тутан елен-жырды. такпак. макалды айтып отыр. Казак халкынын влен-жырды, шс Ше,,Д|’к сезд! «внер алдьг— Кызыл т !л » деп багалайты- '|Ы11 айтып отыр. Арпактан урпакка мирас-мура болын калып хеле жаткан халыктыц бай ауыз одебиетш айтып отыр. Бурынгы жаксылардан’ калган мириг Биде такпак. макал бар, баЛцап карл. R'i Абай сез1н дол осылай окыр ед1к. Осы айтылган uir<lpiMi3.ni далелдей тусу ушли елешпд ,К|,||,1>шумагын келтГреимч



«Караша. жслтоксанмси сол 6ip ei<i ай»,— (1951 жыл 1ы жинакда 1888 жылгы олен ретшде бер!лсе. 1909 жыл- 1-ы гатапта 1889 ж.) хегеи елешпн у и,‘ ,Г11,1 шумагынын 1uiiuuii жолы (6-1-бет) бы ла» басылган: Жас палата o i i а жоь. туркан мазлап. Та irani.ni кактапа алчап еле жаядап,— KpKtf«i(»-сиa.iiii бар болса, канта» киып. Kip ЖПГЫ1ЮН KWi'Kan.Ta жал >><• (?) азыиап Туеin:к была» 6c.pi.ire»: «Vmiinxii шумактыи алгашкы ею’ жолы MypceiiiT кол Жазбасыпда: Жас бдлага чтын жок туркан мазлап, дел жазылга». Бул cki жол 1909 жылгы жииак, бойьшша 6epi,iin: Жас палата уЛда от ;кок гурган мазлап. Таттянып кактапа алман. еле жаздяп.— деп алыиды (? ). доге». Тусибкте co.TC.ii лесе .те 1909 жылгы кггапта: Жас балака о? то жок туркан мэздап. лсл басылга» (1909 ж. 69-бет). Ал, 19-15 ж. жпнакта: «Ж ас балага уйде от жок, тур- Раздал».— деп хате басылга!! (88-бет). Ода» api мыпадай тусии'к берктедк «Сол шу.иактыц с о т ы жолы 1909 жылгы жинакта: I>1р жакьшаи кьккапда о да азынал,— деп басыдыпты. Бул жинакта MypceiiiT колжазбалары- 5п> и.а1=1’|:>-чн кпи'каида жел г7е (?) азыиап,— лс’п Калдырылды». (269. 270-бетгер). Б1зше, «Bip жагына» кысканда о да азыиап».— Дек басылга». 1909 жылгы жопе 1945 жылгы жиаактар- Дэгысы туп пускает. алей мазмупына с а » дурыс берш- ген. Бул кпбрЬпздт дурыс ты гы » е л е » шума сын тутас м *»п карасак керсмК-

Ж ас Палата от та жоп тургаи маздлн. Талтайы.ч какгапл а.чмап. ело жа.ч.тап. KeMiiip-шалы бар Полей кап.чаП кимп. (>ip жагыпан кмсканля о да азынап — деп, Абай К,араша айында женатый отьшы же к. колеи уи дщ ауыр xa.niii суреттейд-Ь Ж ас балясы кактапып, жилы- натын уншде огы жок. оный, yctine кемшр-шалы бар болса. 6ip жагынан о да ( KCMiiip «нал да) азынап кыгса капдай кпын. деп ксдей ' ii/iin аяиышты халш сипят- деп отырып, олеп.’нн кслсчн жолыида: деп кемшр-шалды тлетай берш. жёлд! айтып кету Абай поэзнисьшз жат порее. Абайдып осы «К ар ата, желтокеаимен сол 6ip-exi ай», деген е д ет акыинып саяси-элеуметтж кезкарасын айкыпыр-ак кереетстт ёдендершщ dipi. «Ауылда шаруашылык турмысы 6ip-6ipiue кайшы ке- дей мен бай ею тяп барын. байдыц кедейд) рахымсызка- найтыпын Абай елеижде ашык, керсетед!. Канаушы бай мен капалхшы кедейдш 6ip-6ipine мс- fiipiMei:t екеш'н де Абай жаксы укты: «Ж алшы улица жаны аты п ас бермес бай», деген влети де осы тап кайшылыгык талдап суреттейдк» — депл|' С. Мукапов (Абай шьп-армаларьшыц толык жиня- гы. НМ5 ж. X IV -бс-т). «К ар ата, желтокеаимен сол 6ip-ej<i ай», елецшш са яси-олоуметтш кдеясыи Собиг Мукапов дурыс ашып кар сеткой. Абай «.Toi'Jiiin. рсыидай айкып пдеясы 1954 жылгы жэ- по баска соцпл жы.т.чарда п.ьи ьш журген жииактарда нроскел бурмалнпып бот'.:,-он: All Ю--|Ы|1ГЛ|| 'мп во бещюс бай. Хмчмогке оран. (?) дсп басыл /Miinon олец туманы; байда метр жок. жалпи.мп Гу°г -''агнаны 6epin тур. !..-:мн'1ны тап пои капалушм таптыи 1>Ул «Р

Дсп басылкан t 1945 жылгы жнмакта ля оси злч; Bi3 бул ж олдарллпл «Kipiaa;-* acre и Cf.j '.i *кер|дд> Деп тузеп: ЙЕ5Й Дсп окысак туп пусками калиына келт|р1ем О Осы елецнщ ец соигы жолларьг 15)45. 1951 гы жинактарла: № У& 2Ж£- ,a:s »

хаге болу»

сын секс ала отырчды макул кврдпе. Оразке колжазба- сында Абаидыц 0ipac-6ip ж(шагьшда жэие баска адам- лардиц колжазблларипда жок «Сеп'з аяк» влешнш ерекше f»ip пускаем (.варианты) кездееедр. Оразке кол- жазблеыидагы «О опз аяк» e.icuinin текетшде акыннык fjipiieuie саз;iepi Аблм жпнактар],шлаги жопе баска кол- жазбалапдаги калийная баскаша жазылган: Оразке колжазицсы «С сп з аяк» влешндег! кейбгр саз- дер.ан молчуны. м;ь ннсым туи нуск:ага cart дурыс берген Деи сенуее боллди. Мыса.Ти! «С еи з аяк» влешшц 1909 жылгы жинакка жэие Alypcefiir колжазбасына суйешп жарияланып жур- ген (1045. 1951 ж.ж.) пускасымда влекши i<eii6ip жолда- рьшдагы евздер гымендопше баеылгап. 1954 жылгы жинакга влепши твртмшл шумагында: КаГшгпды кашля. Л\\:Н1_здср1!! кергиндс. Ж|гс|)лсп, ci.iKin. Каёраттап. ПаркЫ (?) Деи иаспхат брргеп.де, Уягеыя. ыреыз <алтынан (?| Кадили катер артыиап. 181-бет). Осы елец шумагымыц беешкл жолындары «бер- Kij!» леген сез Оразке\"колжазбасыида «бекш » деп, жетш- ни жолдагы «еилтынан» деген с в з*«к а л11ынан» деп жа- ■ылган. i _Колесi «лен шумагынык гарпнш'и бесшин жолдары I9.-4 жы.и-ы баспала: Паиаасы.1 ик,ыл — (?) бяйлзусыч тацыл (?),— Деа басылса. Оразке коджазбасылда ei<i жолдары соцгы па еездщ орпы а\\ысып былай жазылган: ПаЛласыз гакыл, бачлаусыз зкы.д.- - Б]зше осы Оразке колжазбасында бул влек жолдары лурыс бер1лген. Пайлах ы жок акыл, пандасы жок такыл. дг, , '*У; жинде .-O.-e ' - ег ж.ии- пек\\., iни» Журналыиын 9-саиыпдз Ч' рмчгшдузц КИ.чМар. иялаиЛз!.-и е-ч-и и-1'i -каккипагь: Oit.iiii макаламьпды

деген угым «лен, м азм уп ы на емз;н орнымен лабына caii келш тур. 1900 ж ы л гы ж чн акта да деп басы лган (60-бет). Сол сиякты 1954 ж ы лгы ж и п ак т агы «С опл а ик» «ло- uinlH тогы зы нш ы ш ума гыиыц (82-бет) б лскы eid жолы Малынлы жаура. лон б ясы лса. Ора.чке к о л ж азб асы н д а. Басыцди даура, деп ж азы лран. Б 1зш е О р а зк е ш ц к о л ж азб асы дурыс. Абпи ешкашан адамнын басыпаи малды жогары ко бга н емес. Осы елецшн. оныншы шумагыиыц алтыншы жолына 1954 ж ы л гы ж и н ак та (275, 276 беттер) м ы н адан тус'ш К Gepiaren: «Оныншы ш ум акты н алты нш ы ж олы 1909 ж ы лгы жн- иак бопыпша: 1деп бер1л д 1. Б \\ л жол МурсеГпт к олж азбасы н да Кор I'o.iWii. ко. <)л оарасын Ал, О разке колжазбасында: Кор ЛолыII цулДап Оараоык,- аен ж а з ы л 1ан. Ы зппо осы « к у л д а н » деген с вз елец m »i - насып д у р ы сы р ак бор in ту р . (МусреГптте «колда» бари­ сын дегеи с вз култа» деген е в з д 1ц. туп иускапын хате ж азы л у ы деп онла1ЙМЫЗ). О сы е л е ц ш ум аи ып ту т а с ок ы п , мазмуп-идеясы на уш- ле к а р а с а к акы н: та м а г ы т о к . ж ум ы сы ж о к адамнын язаты нын, м агнасыJ3 бос. т а л а с к а Tyein, д о ска ж а у больш. eripiK , все к ко сал!ыпып. ец б с к ке мойы исунбай. енер-бг ■нмго ум ты лм аи агзгыидап — « к у л д а п » (кулды рау. нер Ккету, ijnrepi умгы.:цмау, зам ам т а л а б ы н а Tycin6ey. • М и онды яПтып оты р. «К уру» (жогалу!

емес. ¥лы ойшыл. а г а р п ш ы , гум ан и ст халк ы и ы д келе- шепне сенген даиы ш пан акын, х елц ы н куриды п пес- симизмге салынган емес. Халкынык келеш егш е сспген А б а й , е з х алц ы н ш екеЬ суйген Абай ескйпктщ б у г а у и т е и , налам ды .'.ты л ш-лрма- уынан арыла алм а й оты ргап ауыр х и л ы е к уы н сд :. B i- рак, халык басындаты кара ту м ан айы гы п, е л exsipi езгерш, жаца дуние, ж ар ы к куп туатьш ы на сенед;. «Жа.мандыкты ki'm керм еидк Y m it у збе к — кайрат- сыздык, дуниеде еш нэрсе дс. баян жок. екен; рас, ж аыан- дык та кайдан баяндап к а л а д ы д ей ещ . К ар ы к алы ц катты кыстын арты нан к бг! калы ц, к ел ! м ол ж аксы ж аз келмеуш! ме едЬ>,— дейд! акын, ( I том , 1054 ж, 214-бет). Сондыктан «C e r i3 а я к » е ле ьи к д ен « К о р б слы п , курын барасын»,— деп б асы лы п ж урген в л е к ж о л ы ж ауапсы з каралып, хате б асы лга и . Ак ы н еленДш и идеялы к-м азм у- нына кернеу нуксан к е л п 'р т тур. Б1зше Оразке к ол ж а з ба сы А б а й елец гн ш туп нуска- сын калпына к елттруге ж о л ашьгл тур д еп б ;лем :з. Он твртжнп ш ум а к гы ц eninuii ж о л ы 1954 ж ьглгы жи- накта: Жуз Kici еумра,— Деп басылган. 1909 жылры кггапта: Жон Kici суд,Fa.— Деп бер1лген (61-бет). 1954 жылгы жинактын, 2Г6-беинде: «Он твртишп шумактыц а.тгыишы жолы 1909 ж ил гы жпнакка суйенш: АПрайлек втт<. вмял жок.— Деп Ж1бер1лд1 (? !). Б ул жол Му реей5т колжазбала- рында: Айгзймен kptti. амал жок,— Деп жазылган»,— деп т у сп п к бере/и\". -беги! карасак, 61Шынында, 1909 ж ы л гы ж и п я к т ы * 1954 жылгы ж и п ак тагы Cepi.ii:: оты р гап туЫ ’ мкт! ж ал- гангз шыгарады: Деп басылыпты. О с ы л а й б асы лу ы _ р и с та. 33 '5 * -'Иадупиаг*

Ce6e6i «еттЬ дегоа сез осы елец шумагы 1ыц сепзш- ini жолынла келеда: Корлыклсн вткен ку evip.— дейдп 11)01». 1951 Он бестии шуыакгын алтыиты жо.ш едЩжылгы жннактарда:баптанбак , Имснсе дел басылып келедп ©леншц маша, мазмуныиа, сез perine К ар аган д а: Именсе ел1 бантанбяк.— делннп окылса, баспада хате басылган Абай сез! туп нускасына сай келер едп Енд! «Ceri3 аяк» елекшш жнырма тертшпи шумагы- иын соцгы жолын 1954 жил гы жинагында адам кулер- Л1К емес репж1рл1к erin «тузеп* баскан. 1909 жылгы баспасыиаи бастап 1954 жылгы жкнакка шсиin. xyriKi нускасы бойинша дурыс басылып келе жат- кан жопе окушы жургшылыкка соншама TyciniKTi, еш- 6ip куд!к тугызбайтын Абай сезш 1954 ж. жннакка туЫ- tiii{ берунллер ездер1 тусшбей, тан басып алшысынан гурган Абай сезппц аягын аспапга каратып, былайша «тусппк» бергсп: «Жиырма TepTiimii шумактыц соцгы жолы бурынгы баспаларында: Кысылган жерде жан жалдау,— деп басылып келген едп Бул жинакта: Кысылган жерде— жанжал, day,— (?) деп тузетЫп алынды» (276-бет). Бул «туешш» бойинша кулыгы мен сумдыгы, арба- уы мен алдауы 1ске аспай, туйыкка т!рел1п, тумсыгы тас­ ка тиген залымдар кысылганда жанжал, дау шыкарады деген угым шыгады. Жок, олай снес. Кулык-сумдыгы. алдау-арбауы эш- керслеп1п, колга rycin, кысылган залым жанжал, дау шыгара алмайлы. ©TipiK айтып ант iiueai, жан 6epeji (жаньш жалдайды). Абай осыны айтып отыр- 6ip алдау. зде жан жалдау. 34

«Жаиын ж алдау» (жач ж алдау), мал ушш, дуние ушш, елржке «ант iuij-» деген Лбайлык баска елендерш- де де кездеседк Мысалы: кунде Йерген жаны курсы», :п Т|лснгсн малы курсы». («Картайдык, кайгы оклады к. улгайды арман») («в л е «— сездщ патшасы, сез сарасы »). Бул арада «тусппк» беруиплердй|. Абай с е з т е ycripT карап, шалагайлык жасагандыктары айкын ангары- лады. Б13 со«гы б ас ыл Fan (1954 жылгы) Абай шыгармала- рыны« текстологиясына 6ipiHUii томынан бастап еленшн кнапта басылу рет^мен токталын келе жатыр едж. Енд1 Абай жинактарынын бурынгы баспаларын, сол сияк,ты ертеден белпл! колжазбаларды 1954 жылгы жинакпен салыстыра тексергенде ерекше кезге тусетш текстология- лык айырмашылыктар болмаган сод 1 томныц (1954 ж.) 20—БО-беттвр1идег-i акынныц уш елещне жогарыдагы рет бойынша тодталмай еткен едпс. Бул арада «С е п з аяк» елецкий текстологиясына ток,- ™га||Да Оразке колжазбасына суйенуге тура келдк Сол Оразке колжазбасы эцпме болын калгандыктан енд1 бфаз rnerimc жасап, текстология жешнен тек осы Оразке колжазбасымен салыстырып Караганда айырма-кайшы- ДЬ1гь1 бар уш елеиге токтала кетуд! макул кердж. 0л ©-тендер: «К алы ц ел1м, казагым, кайран журтым» 2! беттср), «Адасканнын алды — жен, арты — сок- бетде ) ^ ’ ^®'®еттеР ) ’ «Бвтен елде бар бо лса» (50— 54- Енд! осы уш влецд! 1954 жылгы жинактагы басылуы мен Оразке колжазбасьшдагы нускасымен салыстырып карайык. Eыiрpпiuшmнi еленшн алга; шк! терт жолы 1954 жылгы жи- чак,та былай басылган:

Сразив колжазбас i Vl'i'i- Бастапкы eKi жолдгпы анырмашылык елецдеп сез- дердщ орын ауисуында CKfc:i! корj*;iji тур. Б1зше, колжазбадакы сез ре , i елецнш гакырыбын? сэйкес к е л т тур. Сонымен да rap а чинный кездеген ны- санасын а дегениен дал кврсет l)i тур. Колжазба бойын- ша берктген влек жолдарылдскы сез -пзбеп елеиге ерек- ше екшн 6epin, ел тагдырым rcOipeae жырлакан акыннык намыстан TyFaii ызалы жырын эсерлi erin тур. EKiiimi жолдагы (жинакта басылуы бойынша): «Устарасыз аузыца TycTi муртьщ» дегеннin eai влеаге MaFHa жагынан да куксап келт!р1П ттр. Кара сезге £ ландырып окып ] (устарасы жок аузына) муртыц ту! ■са спякты болады. (Бул ютаи бойынша). Ал. < ,ш колжазба бойын- ша кара сезге айналдырса! устарасьтз (устара жок бол гаидык.тан) мурть .деген дурыс vfhm fiepin тур. © л е т н ц yuiinuii х;оли : йырмадыц» (жаксы менен ж аманды айырмад! а ссз ет!стш еткен шакты к в р с ет т турса, кол «айырмайсыц» деп берглген ericTiK Kasipri ша! Абай бул арада: «Ж ак дейш айырмайсыц» дегс-шп суйенш колжазбадакы еле. кашкы калпын дурыс сакта Ал, осы терт жолдан к<_- I (1954 жылгы > нактагы) беш'ним\" жопе я.тз лдар Оразке к жазбасында атымен л;о.-, г деген жолдар. :1 да Абай елегНне шрген «бетен Бул екi жол Kiciro i:oplnin тур. Ыршхшден. сез» eueni у чин влецшц жа.1ш>1

Абандыц: «Ботен с<-•зГчл; г.ул! ан са » дегешндей бвтен свз. L'Kii/ш/ден. о. ы <.•:<i ж о л л м п «31 ■Урии магнасыз см M f о. Bipinmi жолда: <?‘k-l <)С]'ГС!ДО 0 |раныц сондай жак- ск» дегенде ад а-: • с!.:|ч s-.м i.\\ 1лысын (шырайын) антса. екшин жол : да « ь н н д а и ь а бузылды сартша «иртын» деп та гы .-a .K.iaiUKH жя олдагыдай адамнын Чбылысин ай тал и . ', « ) К' |-'ОЦД.С с sm жаксы сиякты, iuiiii арам дегеи « Л- р.с е л май «Сартша сыртыц б\\зылды» дегеи г ' Yuiiiiuii, Аби.* с... • к г р 1 c e itfli аталып ж\\рген «Мен бала t<\\ci мло сг iai ~iм б:-»лн1 к а з а к т а р с э р ы ш »9рсе. ку.чуШ1 ■Л: fri:: . vрабын кен колтык шулдЬ рсен ?эж)к. аркаjail. \\л то б есш с с а л а м ы н деп. кам ы с JPiK£H. бутадян кормккл |. н«з ь-ергсиде « эке-уке» nccin. шыгып кетсе. кшьш оо:: аскин. « еар т-с у р т» деген осы ...Енд1 дарап турса.м, сарттыц екпеген erini жок, шы- -‘ армаган жез.печ жок. еаулг.гершт журмеген жер> жок, кы.пчаган шсберл::п‘ >гог. Эзшенеи «з> эуре болып, 6ipi- weHeii-6ipi ешбф татары жауласпайды. Орыска карамай М'Рганда казак.тыц едгешпё «акрст», Tipiciniit кш'мш жетюз1п турлы .. Орыска карагап сон да орыстыц енер- леР''н (Язден олвр кеп уйгсшп коты'... ептШк, кырмызы- лы*. сымайылык борз олярля»,— дойди вала к у н ш д е ' ~ лада!; елдЬс аузынан ecTiren веек свз1и есс.игс v.r-к'г. сынэган Абай, 1886 жы- ЛЬ|>-И жасыида я c.irui: елвг.Ьие казак уру басылары- |.ш,1 жакы.мсыз М!';!~з-к\\Л\"Ы,1 ликерелеу ушш взбекп {сарггы) мысалга код P i ло\\ шындыкка жалиайды леи ‘нледпз. . Сондыктан Оразке : олжозбасында осы eni жол елец- 11,11болмауы Абай елегш акьшга тон емес «бвтен евз- л?н* тазартын тун кы-ка-ын; калпыиа келыруге мумюн- ш,Л|к береди жв-iauiii сепзштш жолын . влешмн ютг.птя б °Кь,п К9реЙ1к:

Колжазбада: Аулымои орак орган eiiKcft кыртым. деп жазылган. Колжазбадагы «кыртым» (кМтаптагыдай «кыртыц» емес) деп бер1лу!шк дурыстыгы даусыз лей- м!з. Он 6ip, он eKiuiui жолдарды к1тан бЫ'иднша окысак былай басылган. Корее кы.чар келед]' байлауы жок, Bip кун тыртыц ere.-u, 6ip кун — жыртын(?) Колжазбада жзне 1945 жылгы жинакта: Bip кун тыртыц етед!, бip кун— буртыц,— деген. Б1з осы «буртын» (1954 жылгы жинактагыдан: «жыртын» емес) дегеп сезд1 дурыс па деГойз. «Жыртын» жыртындау деген сез, магнасыз даракы кулкш1 керсе- Абай бул арада кулкйн айтып отырган жок. Турак- сыз, «байлауы жок» адампыц 6ip кун тыртыц етсе, 6ip куш буртыц ете калатыи опасыздыгын, ала куйын Mine- 31н айтып отыр. Влешпц он жетйнш жолында «буртын» деген сезтагы кездеседк Бул арада «буртын» деген сездщ кайталауы елен жолыныц магпасына карай орынды болып тур: Аганыи жок нзрееден стер буртын— лесе, riiiTi жаны ашыр агайынын да жок нэрсегс бур- тыцдайды деген мэгнада «буртыц» орынды кайталап гургап сиякты. Ал, он eKiuiui жолдыц аягыида келет|'н «жыртын» Де‘ ген сезд! сол куйшде калдырсак, елецищ жиырма ceri- зппш жолында да «жыртын» дегеи сез тагы кездеседг BipaK «жыртын» ceainin осы еоцгы колдануы орынды тур. Вул арада орыпсыз жыртыц-тыртыц кур кулшден не ншгады дегеп уплмды б о р т тур. ©лепит он бос. он алтыншы жолдары 1954 жылгы затакта: Bj - 0:i

Колжазбада: вз кплмнпап \\-сткен соц euxii ел ыркын,— деп жазылган. блецшцосы ек'| жолында акын кандай ой мен кандай niKipre Ke.'iin отыр. Urcp ютапта басылгаидай: 0з колыкнаи ыркын, кетпосе, вздерщд1 тузелер дей алмаГгмын дегеш мс? Жок, колжазбадагыдай: ез колыкнан ыркын, кеткен сон— тузелер дей ал.манмии дегеж ме? Бул арада улкеи еаяси-элеуметтж магна жатыр. Кпапта басылкандан Абай ез колынан ыркы кетсе гана тузелер eai деген niicipAi айткан болса, онда ел би- \"eymi эк|'мдергс арнап айткан болады. Б!рак, мундай TOKTaHFa келу киын. Ce6e6i ол кезде казак арасындагы эюмдердщ колын- ла турган ырык 6 e.4ri.ti. Оны «Болыс болдым мжеки», «Ллэз болады болысыц» сиякты олецдершен кер\\те бо­ лады. Екпншден, елец ел 6йлсуимлер'д1к басына армалый ка,|з айтылмаган. «Казагым.'кальш е;пм...»,— деп кыты- МЬ|Р заманныц кьгспагыидагы, надамдык тунегшдеп, еск! адет-гурыптыц шырмауындагы букара халыкгын ауыр халше куйнн'п айтылган елец. Осылай дейт in болсак: е0з колыцнан кеткен соц енд1 ез ыркын»,— дегеы кол- жазбадагысы шындыкка жатады. E'Ui осы л ir<iрiм!здi дэлелдеп керейж. Абайдыц бул елеш 1868 жылгы реформадан кейшп казак елiнiк басына туган ауыр халд1 енпаттайды. Ре- форма — ецбекнп казак халкынын турмыс-халш киын- Дзта TycTi. Алым-салык онан сайьш молайып, патша Зк>мдер1 мен казак байларынын ел билеу жеш'ндеп ус- TeMjjiri кушейе тустк v-eiiTin, бул реформа казак халкыи улттык жэпе сая- си женшен правосыздыкка айналдыррап нагыз бгоро- краттьгк, эскерн-отаршылдык енпаттагы реформа болды. ь\\л реформа Казакстандм натшалык, Россиянин нагыз отарана айналдырды. ендеше Абай, жогнрыда соз болып отырган елецшде, илкыиыц ез колынан би.-siri ксткенш керш отырып: « 0 з колыннан кетпесе енд! ез ыркын» je y i eui6ip акылга Нма,*аы. Соиы.мен б:рге. ез халкына колыннан билжщ

1К.антя Лб? и: =з ко ujikuh (би.и'гщ) j ранда ел бол ар .гс”' гл'-аймып. Хг.лык би.чii;ri алып, еа т?гд!. рыч o-i incmeTiii болганда ганг колы »ятсдЧ дегеи п<к:р;й аитын отыр деп © леп и т аяккы cni г ,гш корытынды жасау - ’ piiiiK текстологиясыи деп басы пса, Оралкс

Солемдесисн жатып-ак ыржан каймак.— деп жазылган. «Бетен елде бар болса» (50— 54-беттер) елецппн к{ тапта отыз Tepriuiui жолы: «Аулакка шырып 6ipinin»,— деп басылса, колжаэба да жолдык аягындагы сез: «6ipine» деп жазылраи. Kiianra отыз жетшцл жол: Bipi калмас кагынла.— болса, колжазбада: Кыркыншы жол Kiranra: Жаттин (?) бетс-р жамандар,— болса. к о л ж а з б а д а ж э н е 1954 ж ы л р ы ж и н а к т а : Жаудан бетер жамандар. ЕлУекшш1жол К1та п т а : Арасы,нен егер-Д1,— болса, к о л ж а з б а д а : Арасынан етер-д'|. болып бершген. Осы елекнщ елу алты, елу жет1 жане елу сеп'зшпи Радары к1тапта: Ауыр жумыс кез болса. АразОыгы свз болса, (?) Араз Kiel болеансып. Сылтау стер бекерд!,— басылса. колж азбам еи салыстыр 8,ИЫК бар. К олж азба д а: Ауыр жумыс кез болса, Араз болган Сылтау етер fieirepji,— Деп жазылган. Кп-аптары: «Араздыгы сея болса»,— де- ге\" жол елещИц iiiiici мазмупымеп жапаспан окшау тур- Fa« сиякты. Аллыс сег!зшш1 жолдаты: «ойракдай»,— леген свз те кеткен. дурысы •.oiipamsn •• болуы керек

Жуз жиырма TepTiinui ЖО.' Летаргии Ларин жолыгыгцан,-- деп басылса, колжазбада акыргы сез: «xm.irac-цан»,— деп жазылган. Б1зше, осы колжазбадагы жазылу калпы туп nycnaFa сай ма дендпз. Ж уз кырык екйиш жол кыапта: Жальшбай турог к... -кок.— деп бер|'лсе, колжазбада: Жалмибай журер...,— делшген. Ютапта жуз кырык 6eciHiui жол: Кеп пысыкка молыцты. Ж уз елу 6ipiHiui жол: Кесепатка жолыцты, — деп басылса, колжазбада: Кеп пысыкка жолыцты Кесепатка молыцты,— деп жазылган. Сокгы eni елецнщ кпапта басьикан нускасы мен Оразке колжазбасындагы жазылу нускасындагы б1раз айырмашылыктарды салыстырып Караганда, елецшн жалпы идея- мазмунына улкен зияй ке.тпрт турран кай- шылыктарды кере алмаймыз. Bipan, текстология мэселе- ci ушш бундай салыстыру хажет деп бкздж. Бул салыс- тырудан корытынды жасау — Абаиды зерттеунл эде- биетиплермен акылдасып шешетш мэселе, Bi3 алрашкы келе жаткан бет1м1зден б!раз шегшк жасаган едж. Енд1 1954 жылгы Абай жинагынык 6ipiH- iui томындагы елецдернпн басылу рет1’ мен текстология женшен байкалган кемш1.п1ктерд1н жайын с©з етем1з. Осы ретпен карастырганымызла снд1г1 токталатын елец1М1з: «М ен жазбаймын елешй ер.мек ушш» (88. 89- беттеп!

Бул елецнщ 6ipiHiiii шунарыныа алтыншы жолы Ki- тапта: Кошлшгн коз! зшык, cepzeei (?) уш'ш,— лел басылган: Б1з бул жолды, оньщ алдындарм жолмен коса былай- 41а жазып, былай окыр едж: 111 31(Бул сезд! таоыр уцпас, таланты угар), Ква Л пн кв ашык сергек yuiia. Абай бул арада ©лецд! юмге арпап жазып отырга- сергек«ын, яти квт‘л 1Н1'ц Ke3i ашык, жастарга арнага- иып айтып отыр. 1909 жылгы жипадта да «Сергек ушш», деп басыл­ ган (33-бет). ©лещин твртшнп шумагьшыц соцгы жолы 1954 жопе 1915 жылгы жинактарда: Бес-алты мнсыз Canri кулсе маз Сюп, Каналмай. цызыл TiAiM. кел, т1M i ал. к,ой (!?).— леп басылган. Б1з бул жолды былай окысак: Псс-алты мнсыз бзцп кулсе маз Поп, Абай жл.иан туп пуекаиы калпыиа келп'ргеп болар с.йк. Осыдай окудыц дурыстыш» Абай елсцпп'н такырыбы, мазмуиы ашып 6epin тур. Акын бул арада езше-гш акыл яГггып отыргап жок. Ж ас талапкерлерге акыл 6epin отыр. Осы тертшип шумактын алдыпдагы ушмщп шу- 4акта Абай уш акынныц ©леи.!и катты сынай.щл. Ал кс- •TOci шумакта: магнасыз оленя! мадактап, «Бес-алты мнсыз бацп кулсе мол боп», сеп оларга кызыл тышии *°|> erin кннама, мснщ т1л1мд1 ал, опдай эдегп кой,— -Н'Нак.ыл 6epin отыр. Пул п'Шрхшзд! елсмшпк: -ten басталатын еоцгы шумпгыпын ел; де долслдсп тур. Ал. 1909 жылгы жнпакта да (33-бет, 2-катар, томен- \"он жогары 3-жол) 6i3 апткандай: лен басылган. 195<1 жылгы жиня;кка бешен тусннкте (277-бстг

спи:; к 1ejvvcK viuin» пленник Я\" ТСул .I ;7,4 ’la r ,40.i щииба.шры расми. ■ i; air 6h /(,. M .) дегенжс piulu 6i сарып.-л ач ак та <-:i:6ip iteriJJ' ЯГо , ^ :<>0‘ * жылгы жи- ; Осы «тузеу» де. осы ту- :.,-.ра плмайаы Жзуписы> :©э сняхты. a. a.-ivni'K оперто кея ха- :• я ■'.4,111 кврсетет(н ©ленде- ч еск .:Ш1лд»к, джпплд!к | ;.с\\'ок;>аттык бжыт- ii \\ i.'iii Kvpece.’.i. •• i ч : o.jeHiiiae y-iri тутып. . аглсмз ouit<cpe.ieii. М е и ж а лб ай мы н ©ленл! -.яЬяргыи.

jen сол кезде дши с а р ь n. '.еснларгн <?Ч!К- '«п. реализмге ж о. г ... .,:. .. < .ч: Ж урген уш иынды катты сын т а н . Кор- Окы« 6ipi — *?: г:сч V I ; ни Кекпай. Екшм1и - Ь .■ •1ылегсн суду КЬПДЫН C:.l Нижу ты. » ч... <i-i. СумФл UI8UI. Л.If11.1 Jen «алтын иек, е а р а -а л г кЫ.-» rin n w r a p i a .t — S p ill аадн. Ал, yiuinuiici— а .еян--,.и «* •-* н:е.« ксйьш , «пай- гамбар жасында» ол у д : д а р и л с я : елец жазган Ulahepiv ; Осы жайли 10Г34 ж и л - ;!||Абай e.Teiiiiio бгЛлья4» -. ' niOeriwis.Te А бай ж.ы г «ал<к1ие т о о г - л л м г и . 1 la-iapuia осы куш-- .r c h ', . Ifn ’вр«хи. э л . гг. . ч >»сжсле емес. (). . •• ■ : вз‘я'3 карает .*р:: п о -;-' ОЛСМИН f-.vtc.'.. •■'мгйых. .. Ю54 ж—ы..л.г.ы....я............ ,щ TQiXbiazm-:;* бетшдета «эуелде oipcyuK муз — акын зерек», деп жо::с бгсылган елец мен 'Доксан 6ipiiimi бетте жеке басе:.:.; « Рашыктык, ку- «арлык пен ол ек: ж ол», деген с '•йкта Gip-ак елец болып басыл- Н>алы, 42-бет.) Осы алгашкы А б ай жйиасий'Д г.п.и Сол.-.и: бо' :т- , шыгарманы 1954 жылгы гн:* а «.ач аай дер ен. ?.«•»- О л >• о и п :д е чч«: J< ■; » Дэлелге суЙе:йп eicire белее Рымегем. Ек! елок ете салган. | Ал. 1945 жылгы т. б. жкна-.о-. a ел сл и т 1909 >; ~- !ацЛИ11актагы калпы сакталып, |;лец куШнде б;::'-к;- Кйаптын 92-бетп:;;е басы... с: .х “Р (?) болды жанг-ш,— : •млп \" п Жургёгмм1з казак-:-::: ' ^ ) деген сез етгес гте?

Ал осы саз Абайдыц баска елоцдершде «кор» деи ба сылып жур е.мес пе? Мысал ы, «1\\,ор болып курып ( » i барасыи», « Кор кил- ма, корга татулас», <гКор.гыцпсн еткен ку омтр», «Шы дайды риза болып жар icino, кор.шл; пси мазагына табынса д а» т. т. «К,ор болды жапым» дсгси елешне ксл- генде 1945, 1954 жылгы жннактарда «хор болды...», дсп басыльш жур. К1таптын 94-бепндеп: «Сей мои! не етесщ» — деген еленнщ CKiimii шумагьпшп, соцгы жолы: ©Mip боны кор етссщ (? ),— деи басылыи, оган 'гусь 1Пк берюген: «Bipimiii шумактык он твртюш! жолы 1909 жылгы жииак бойынша: ©Mip боны кор етесщ (?),— деп алынды. Бул жол MypcefiiT колжазбаларында: ©Mip бойы кор erecin (?),— дел inген ^278-бет). Шзше 1909 жылгы жинакта хате басылган. Мурсейй колжазбасындагы: «Кор етесщ» дегеш дурыс. Муньш дурыстыгын влекши мазмуиы шеипп тур. ©ленде шекс!з суйген Ж1'пт кежл аудармай кеткен гашыгына ынты за- рын айтып отыр: «Сен мен1 не етесщ, м е т тастап... ез бел имен кетеак» (6ipinuii шумактан), «Сен узд'щ foA желкемдк.. жолдас еттщ бвтеи.-и» (TepTim ui шумактан),— дейдп Олай бол- са, кыз кор бои вте ме? Ж ок суйгенше колы жете ал май калган ж!птт1 кыз кор е т т кет1п отыр ма? Б1зше ж т т : «Meni «.vip бойы кор етш кеттщ»,— деп отыр. Олай болса: ©щр боПы кор ereciit,— дин жазылган МурсеШт колжазбасы туп нусканы дурыс берген деи аламыз. ©лецшц yiuiHiui шумагыныд ушюшк гертший жол- дары: 46

деп басылып жур. Сездщ магнаеына карасак «шалый* деген сез орынсыз тургап снякты. Шзще «шалып» деген саз баспада хате ксткен. Жалын сааып деп окысак елец дурыс м а т а берер «•$. «Айттым сэлем. калам кос» едецпмц жетшгш шумагы- ныд yuiimui жолы 195-1 жылгы жнцакта: Тан шымыр.тан, бон ерin,— деп басылса, 1909 жылгы жинакта: Boil шымир.чап, тан epin,— деп басылган. Шзше 1909 жылгы ьчтапта елец дурыс ба- сылган. Ал, АбаI'i елендер1н 1954 жылгы баспага даяр- лаушы, туснпк беруш! жолдастар акын елещн нелжтен oy.'ian «тузеткеидтне» тупшк те бермеген. Кггаптыц жуз 6ipinuii бетшдеп: «Бшектей аркасьш- Да ерген бурым», деген елецкщ екишп шумагыныц 6i- PiHiui жолы: А.ш ыэ (!?) кара кез! аннадайыи,— Деп басылган. Сол снякты «Кактаган ак кум1стей кек мандайлы» елещшн (11-бет) еюнил жолы да: 1Аласыз (I?) кара кез нур жайнайды,— Деп бершген. . б¥л ек1 еленде де Абайдыц асыл ce3i аяусыз булдь ршт, магнасыздыкка айналган. «Эттен дунне ай сез таныр Klci болса», булшгеш ба- Дырайып «кернеу тур-ау» деуге болады. Абай сулуды.ч снгтатын бергенде, онын кара кез1н су- Реттеу ушш: «Аласы аз» ягни кез1н1н аласынан (агынан) Тарасы кеп деп отыр. Сондыктан бул ек! елендеп eKi жолды Абайдыц ез1 «азгандай окысак-- Аласы аз кара коз) айнадайын, Аласы аз кара кез! нур жайнайды,— АеР. ед!к. Ссылай окуымыз керек. осылайша тузеп Абай С03‘н ез калпына келт1ру!м!з керек. 47

«Аласыз» (аки жок) 1м»Jam адам баласында болмай тыны эрк!ыге аян. «Оиегиинш сипаты» «Жасынан гу с т билеп, сыр оер- метен» (102-бет) елецши 15-жолы 1954 жылкы жииакта: Крмыщансып кайкырып. орны келсе,— деп басылса, 1909 жылкы жииакта: Камыццансыр кайкырып. орны келсе,— деп дурыс басылкан. (73-бет.) Ж уз тертшпй беттеп: «Татьянаныц Онегипге жазгаи хаты» («А м ал жок кайттым б1лд1рмей...»), еленшн ешн- ш1 шумакыныи 6ipiituii жолы: Талапсыз, баксыз мен сорлы,— деп басылган. 1909 жылкы жииакта: Талайсыз, баксыз мен сорлы,— деп дурыс басылкан. (74-бет.) 0лен.шн ушшил шумакынын yuiiiuui жолы 1954 жыл- гы жииакта: Шыдар ем кушп мен жанып, Айында 6ipep керсем де,— деп басылган. 1909 жылкы баспасында: Шыдадым куйш мен жанып,— деп беркчген. ©лецшц мазмунына жэне непзп текстше сайы осы 1909 жылкы к1тапта дурыс басылкан. (74-бет). ©лснкпц терт1нш1 шумакынын ушш1ш жолы: Шыдар ем 6ip ай жатуга (?) Узак тун жумбай кез1мд1,— деп басылып, мынадай тусЫк бер1лген: «М\\ pccfiiT колжазбасы мен 1909 жылкы жинакта: Шыдар ем 6ip ай жанука, Узак тун жумбай кез:мд|,— делшгеи. Жокаркы: