Қуат Қайранбаев-АҚ ЖАУЫН

Қуат ҚАЙРАНБАЕВоЛқ жауын Жігіт болдық, Содан кейін төсті ұрып. Елді ойладық, Қызды ойладық ес кІрІп. Бізден бұрын жігіт болған жандардан. Ару дейтін ауыл барын естідік. Мен ұқпаған жұмбақ көп қой ғаламда, Жырым нені меңзейді екен? Дэл анда. Ару бопты мені туған анам да! Ару деген, Әйел екен әмәнда, Өзің барда, Жетпес бізге қайғы элі, 150 Таусылмас та жырларымның қаймағы. Қанатына көктемді ерте келетін, Құтты болсын. Арулардың мейрамы! ТАЛДЫҚОРҒАН Қаперімде кеткенде қалғып арман, Сыбагамды сан рет алды қолдан. Айқара ашқан құшағын ағайынға, Армысың, арман қала, Талдықорған! Көшіріп келгендей-ақ ән әлемін, Қуаныштан теңселді далаң, елің. Көрген кезде көркейіп, өскеніңді, Жыр арнаған өзіңе балаң едім.

оАқ жауын /■ 0 //І Волмай кеше тІрліктің аса мэні, Таусылған-ды тілектсс дос амалы. Ген жасарсаң — жастыгы сендс қалған, Ақ самайлы ага да жасарады. Жұбатпасын біреудІ жырым, мейлі, Көшелерің көрікті сыр үндейді. Қыз гұмырын қызықты сенде өткізген, Апайлар да қүпия кулімдейді. ТотеЙ алмай тағдырдың салмағына, Майысқаны жігіттің — арға күнә. Бойжеткенніңбугінгі умітісің, Бозбаланың айналдын арманына. Қаласысың мендегі дара үміттің, 151 Сол шырақты жағады шам алып кім? Талдықорған, бақыттың бесігісің, Қайгы-мүңсыз кезісің балалықтың. Жетісудың өзіңсің аскақәні, ӨлкеміздІң әр үні, қас-қабағы. Арман, үміт, сенімі, болашағы, Бәрі-бәрі бір сенен басталады. Бүгін міне, қаламның түлеп көгі, Қуят ҚАЙРАНБАЕВ Көшесіне бақыттың гүл екті елі. Оны койшы, куз — солып, көктем — гүлдер, Үм іт гүлі солмасың жүректегі.

А қ жауын ///Д КЕТУГЕ НЕГЕ АСЫҚТЫҢ? Берікқалиға ағайыіиа Тіршілік мынау өтеді дейді кас-қағым, Осы ойды қанша қашырмак болып, жасқадым. ӨкІнтіп бізді, өлімнің барын бІлдіріп. Қалайша кеттің, Алатау сынды асқағым. ТІрліктің бүгін тағы бір таңы атты, әні, Жылуын шашқан жарықтың саған жоқ мәні. Артыңнан ерген ағайын-жүртты өксітіп, МерзімІ жетпей жүрегің неге токтады?! Серілеу ғұмыр кешіріп, сәнді тасыттың, Сен жүрген жерден кететін еді қашып м.ұң. Селкеу де түспей өткізген мынау өмірден, 152 Агатай, айтшы, кетуге неге асықтың? ВІлем ғой, білем, ажалдан қашпас бір пенде, Кімдерге, қалай келерін оның білген бе?! Дегенмен, ага, алаңсыз едім, шат едім, Алатау сынды алдымда өзің жүргенде. Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Көгіірдің осал жетеді дейді нарға элі, Көңілінді дархан қысты ма өмір салмагы? ¥л-қызың элі жас еді отау қүрмаған. Кімдерге кидың қуаныш - тойды алдагы?! Ақжүрек едің, таңдарың аппақ жиі атты, Аттамап едің ар жібін және үятты. Еркелеп барып енемін енді кімдерге, Әкеге келген жолсоқты бала сияқты. Өзіңсіз алда атар-ау талай жарық күн, Сағынып сенІ, тынысым бітіп, тарықтым.

оА қ жауын '///Н Мүрлеіще бүгін қара тас қалды қарайып, Кеудемде менің қап-қара мұң богі қалыпсың. Ллып ұшқан күндер өтті кешегІ, 153 Уақыт қатал, оның түгел есебі. Алайда оған бағынбайтын сезім бар, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Табылмайтын іздесең де еш емі. Алда не тұр, келген дейсің көріп кім? Жұмбақ болып сен де маған жолықтың. Сымбатыңа, сөздеріңе еліттім, Елеңдедім, көрсем дедім, көрІктім. Ғашықтары тамсанбаган аЙ ғаріп, Сезімімді саған деген жайдан ұқ. Ешнәрсеге таңданбаспын десем де, Қылығыңа қала бердім байланып. Айқара ащып көңіліңнің көрпесін, От сезімдер өртей берсін, өртес-ін. Әдемісің оны өзің де білесің, Білгеннен соңжұртқа эдейі еркесің. Ақылдысың, бұп эйелдің бағы ма? Тұрақтадың сезімімнің тағына. Алыстасам жанарыңмен арбайсың, Жақындасам жолатпайсың жаныңа. Жылылықты күткен жоқпын әркімнен, Кайтсем екен, қымбатсың сол қалпыңмен. Арулардыңөзіңдейі аз шығар, Он қызға да қарамаспын бәлкім мен.

Лң жауын Сені ойлаумен атты арайлап неше күн. Қаймықпаймын қайтады-ау деп меселім. Жүрегімде қонақтаған жұмбақсың, Жауабын да саған бердім, шеш өзің. КӨКТЕМ Ж ӘНЕ КӨҢІЛ Кеше ғана айнала көктем еді, Жырлады деп көктемді сөкпе менІ. Көктем деген көңілдің жастык шағы, Дұрыс еді оның еш өтпегені. Көктем еді көңІлім кеше гана, Тұргандаймын ал бүгін “Қособада”. Қимай жүрсем көрікті күндерімді, Көп бөгелдің деп менен өш апа ма? Бұл фәниде тоқтатқан жалғанды кім? Қалып қойған көктемде арман-күнім. Қызықтаумен көктемді жүргенімде, Аңғармаппынжаз келіп қалғандығын. КөрІк берген көңілге көктем қайда? Деп кей-кезде берілем өктем ойға. Көк майсалы қырында көп бөгелген, “Көктүйнегін” көктемім жоқтамай ма? Көңілде ізін қалдырып, санада-шық, Өткен күнім қырлардан барады асып. Көмкеріліп эр таңым мазмұнменен, Жаз бен көктем кетіпті араласып. Жаз өтедІ, артынан күз келеді. Сезіледі қыстыңда бізге лебі.

оЛқ жауын Гүл көктемде жолыққан қаракөз қыз, Күзде неге біздерді Іздемеді? Көктем сайын қырларда гүлдІ кешіп, Кек аспандай көңілім жүрді ме өсіп? Келер жылы жыстыгым, әттеген-ай, Көктемменен келмейді бірге ілесіп... ҚАПШАҒАЙЫМ — ҚАСИЕТТІ МЕКЕНІМ Сан тағдырдың жаңдырған бақ-талайын, 155 Күндіз көркім, кешкілік —аппақ айым. Димекеңдер қол жайып, бата берген, Келемісің гүлденіп Қапшағайым?! Айдьгныңда шырқалса ғашық эні, Қүт-қоЙнауың ел-жүртты асырады. Буырқанып-бүрқанып алады да, Іле өзені Балқашқа асығады. Дэл өзіңдей бак-мекен қайда, кәні? Ел мен жерге азамат сай болады. Шагалалар эн салған күмІс суың, Ел ырысы - жарыққа айналады. БоЙ көтердің көк тастар қатпарынан, Қуат ҚАЙРАНВАЕВ Бүгін саған жыр болып ақтарылам. Тағдырларын өзіңе тапсырады, ¥л-кыздарың, эн қала, бақ дарыған. Ылғал жетпей жерІме, өртеніп ек, Жетісуым - жер бүгін көркемІрек. Қапшағайым, тербелген кемедейін, Алға баста, жаңа өмір желкені боп.

Лң жауын Топырағыңнан өрбіген асыл, дана, Кетер, білем, атағың ғасьгрға да. Киелі су - Іленің жағасында, Жарқырай бер, жасарып, жасыл қала. НЕ ДЕП ЖАУАП БЕРЕМІН? Көңілімді қоздырғандай күй-анам, Шабытым да шарықтайды қиядан. “Елің, жерің аман ба?” - деп сүраса, Қапелімде жауап таппай, ұялам. Қай қазақтың сөйлер болса, сөзі кем? Айтарымды айтпай қалай көз ілем. Өзімді өзім ата-баба алдында, КешірІлмес кінәлідей сезінем. Перзентіңнің ақтығына сенсең ел, Ол айыбым батпанменен өлшенер. Аруақтарға не деп жауап беремін, Елдің жайын білейін деп келсе егер. Туа қалса егер мүндай дара күн, “Қайда, десе - шалқып жатқан Аралым?’ Шүлдірлеген үнін естіп баланың, Іздестірсе үрпақтарын Саранын, Не деп жауап берерімді біле алмай, Көңілімді торлап алды нала мүн. Жерді қойып, еттік біздер аиды арман, Осыны ойлап көңілімді қайға алған. Қос дария бастау алған қайнардан, Ақ шортанын шоршытатын Арал да,

оАң жауын ///.£ // Дермін, бэлкім бу мен тузға айналған. Қазақ үшін ай, күн бүгін жай қалған. Домбырамдай күмбірлеші, көмейім. Тіл мен тІстен шықпас бүгін өгей үн. Кеше ғана қүт-береке өлкесі, Абай келіп сүрай қалса Семейін, Айтындаршы, халқым оган не дейін? Үлы атама не деп жауап берейін? ¥яттан барып тыгылайын қай інге, 157 Қалдырмаспын жауабымды кейінге. Сіздер туған қасиетті мекенді, Полигонга айналдырган дейін бе? '‘Бақыт болып ататүгын эр таңы, Хош исі жаратындай қолқаны, КөңІліндей дарқан жатқан казақтың, Қандай халге келтірдіңдер, Арқаны?” Дей ме екен деп қу жүрегім қорқады. \"Сы р мен жырдың қасиетті отаны, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ СерілердІңайтылмаған көп эні. Ат туягы арылтпаған шүйгінге, ТілгІлетіп сапған кезде соқаны, Жүрегімді тілгендей-ақ батады”. Осылай деп уатам ба атаны. Түхінбесең сөздерімдІ, сыр тартпа, Бермей-ақ қой, жауабыңды, бұлтарт та. Аруақтар келе қоймас, ал енді, Қандай сылтау айтпақшымыз үрпаққа? Аластасын жалаң сөз бен бос егес, Айып болмас “Ояныңдар” десек еш.

А ң жауын //?'//? Үрпақ үшін кімдер жанын төсемес, Келешекке ұялмастан қарайтын, Іс қылайық, элі болса кеш емес. Өйтпесендер болашағың бос елес. 158 КӨҢІЛ КҮЙЛЕРІ Ю Ояу, адал көңілдерді толғайтын, м< Тебіренбеген жүрек мүлде қалмайтын. И Сырлы, ойлы өлең жазсам деп едім, Й Сезіндіріп сезімдерді шалғай тыИі. « И\" Алыс, бөлек жүректерді жалғайтын, Қиянатты, зүлымдықты қарғайтын. От жігерлІ өлең жазсам деп едім, Керек емес өлең маған жанбайтын. ¥зақ үшып, биіктерге самғайтын, Ескірмейтін, ешқашанда талмайтын. Шыншыл, өртті өлең жазсам деп едім, Ой өрісім, жетермісің, қандайсың? Күлкісін де сэбилердің балдай тым, Махаббатын сүлулардың алдайтын. Бәрін-бәрін жырға қоссам деп едім, Кеудені де үялаған таудай мүң. Шырылындай торга түскен торгайдың, Әлсіздерге жігер беріп, қорғайтын. Күш қосатын, намыс отын оятып, Өлең жазсам деп эрқашан ойлаймын.

отА қ жауын Ссргек сана, тағы нені тандайсың, Не жетпейді, неге тыным алмайсың? Ал жаза гой, жазгың келсе, Не шықты? Оқырманым, өзің сыншы болғайсың. “Ж Е Т ІС У ” 159 Жаннатты өлке жұрттының, азузнҮсШ Үй Жанына серік болатын. Жүрекке бермей бір тыным, Жалын боп әркез жанатын. Елімнің асқак айбынын, Ертеңге бастар сәт сайын. Енбеуі үшін қайғы-мүң, Ерлерше түрар қасқайып. Толғаған заман толгауын, Түғырлы болсын халқым деп. Төзімнің тілеп тозбауын, Тыңдарға жолды салсын деп. Ілкіде болған жайларга. Іркілмей айтқан өз ойын. [рілік берген айбарга, Іргелі жүртқа кезайым. Серпілтіп даусын дарынның, Самгауын эркез тілеп мың. Сөнбеуі үшін жалынның, Сембеуі үшін журектің.

Ац жауын Ы /Ч Уақытпен бірге от ішу, Ушыққан емдеп сарайын. Уысыңда болсын ‘іЖетісу,', Уәжіміз осы, ағайын! ПОЭЗИЯ — ПІРІМ МЕНІҢ Ащылау ма өмірдің сірэ дәмі, Қашан болған пенденің сұрағаны. Шаш азайып, маңцайға сызат түстІ, Қуантпайды кешедей жыр азабы. Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Естілмейді өзіме өз үнім де, Дарушы еді ондайдың сөзі кімге? ЕркІмді алып, ететін өзіне қүл, БІр арнаға түскендей сезімім де. Жүрмін, білем, асқақтап ән сала алмай, Сүрғылт түске енгендей барша маңай. Сүлулыққа ынтазар сорлы жүрек, Селт етпейді, Байқаймын, Шаршағандай. Көз салмаймын көркім деп айнаға сәт, “Көк су” болды көретін тойда рахат. Елеңдемей қүлағым ешнэрсеге, Тамашаға қараймын жайбарақат. Сезілмейді сыртымнан сағынғаным, Өткен күннен қалмапты жадымда дым. Көрік кеуде асаулық көрсетпейді, Мимен ғана қорытамын соның бэрін.

Лқ жауын Алыс ә;іі ауылы карттығыңның, Жарасгіайды озіме жат қылығым. Каумалағап көп ойды серпіп тастап, Ьстігім кегі кетеді шаттық үнін. Жүрген болар мендей боп сан үланың, Шын ақынныңбер маған ағын әнін. Адырнадан атылған жебе қылшы, Ползия, Мен саған табыналгын! ҚҰЛАГЕР ҒҰМЫР 161 'Г.үллар ғана сезеді түлпар жайын, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Шын жүйрікке халықта іңкәр дәйім. Мандайына қазақтың сыймай кеткен, Қое жүлдызға арнап бір жыр сомдайын. Сор заманда обал деп жібідІ кім? Мерт болған соңтуды оның күні бүгін, ГІоэзия түлпары сезді, бІлем, Қү.іагердей боларын ғүмырының. Сомдалғанда сикырлы қырат мусІн, Қазағымның пейілі қүлапты шын... Жер апшысын Қүлагер қуырғанда, Қуырыпты Ілекеңжыр апшысын. Ақтагандай алдында нала-мүңын, ДэріптейдІ дарынын дала бүгін. Біреуінін шабысы сүйіндірсе, Тамсантыпты қарымы қаламының.

Қуат ҚАЙРАНБАЕВо Ақ жауын ш ІІІабам дейді шын жүйрік айға мықты, Жабьшар мен жамандар жай қалыпты. Озып келсе Қүлагер аламаннан, Жыр додадан Ілекең бэйге алыпты. Жақсы менен жаманды білдің халқым, Жүйрік баптап, эн салып жүрдің бэлкім. Құлагері түлпардың туын тіксе, Көтеріпті Ілекең жырдың даңқын. Пысықтардың қашанда ойы күмэн, Сүр жылаиы шығады қойынынан. Алты алаштың аяулы Қүлагері, Қаза тапты қазақтың сойылынан. 162 Жетесізжан білген бе тектілікті, Өрекпіген өңшең қүл өртті күтті. Кемеліне келгенде жыр жүйрігі, Айламенен тор қүрып, мерт қылыпты. Өрілгенде дарынның ән бүрымы, Қиянатқа қалары —мэңгі мүңы. Жүрттан озған жүйрікке қастыкжасау, Бүл қазақтың қашанғы заңдылығы. Жыр әлемнің жайқалып қүба белі, Сүйсінумен сан заман түрады елі. Бір-бірініңдақпыртын көтерумен, Келе жатыр қос жүйрік - Қүлагері.

оЛқ жауын ТҰҢҒИЫҚ ОЙЫМ — ТЕРЕҢІМ Батыс боп кетті байқасам барлап күншығыс, Жанартау болған калыпты бүгін тыншып іш. ТІрліктің мынау тезіне түсіп калдым ба, Кайда жогалган өмірге деген кұлшыньгс. Бақытты етіп бейуақта туган бір түнгі эн, Жүрегім бар-ды, сезімге толы жыр түнған. Қияға қанат сермесем дегем қыранша, Арманым бар-ды алаулап жанып үмтылған. Ұнайтын емес өзіме мынау түр түлгам. Айлакер емен, өмірден алған керегін, 163 Түңғиық оидың қазсам деп келем тереңін. Түгырга мініп, ту кылып үстап өлеңін, ЖүректІң жырын жеткізсем жүртқа деп едім, Жетем деп және мүратқа осы сенемін. Азабым ауыр, демеймін болды күлкім кем, Бойымды аулақ салгым-ақ келді сыртүннен, М иыма маза ала алмай жүрмін, жандардан, Арылмай қойған пенделік дейтін шіркіннен. Қанша рет келіп кеудемде өлең бүр жарды, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Елемеп еді қызгалдақ жырлар мүз-қарды. Адам жанынан өсетін аяз ызғарлы, Шалдырды талай суыққа сэби жырларды, Жеткізсем деген сырымды үқпай қыз қалды. Түргам жоқ таңып өзіме өзім жорта мін, Алаулап батып, атады күліп эр таңым. Пенделер сөзін жүрекке жүк қып жүргенде, Сырлы сезімдер сырт берер ме деп қорқамын.

А қ жауын Кеудемде жүрген керенау күйді тойтарып, Сезімім селдей бөгет мұңдарды жайпап үк. Күйкі тірліктің күйбеңін беріп өзгеге, Өлең мен жырды алгым-ақ кеп жүр қайтарып. БӘРІН Д Е ТҮСІНЕМІН Түсінбейді дейсің бе тірл ігімдІ? Дерсің бәлкім ұқсатты, қырды кімді. Жобасы жоқ жолменен жүріп келем, Содан олар, солғындау жыр бүгінгі. Түсінбейді дейсің де терІсімді? Бақ орнына тағдырым нені ұсынды. Келер күнім қуаныш сыйламайды, Жаным кейде тірі емес, өлі сьшды. Түсінбейді дейсің бе айналаны? Сенім, үміт, ізгілік қайда бэрі? Арды ұмытсаң тұрмысың түзеледі! Шындық, дарын, адалдық жай қалады. Түсінбейді дейсің бе элсізімді? Айтпай-ақ қой, мен жэйлі бар шыныңды. Өзім гана білемін арман оты, Қанша лаулап, қанша өшіп, қанша үзілдІ. Түсінбейді дейсің бе алаңымды? Арқапама азап пен нала мұңцы. Қиын, білем, тұныпты көзіңе жас, Көкірегім шығарды жаралы үнді. Тусінбейді дейсің бе шырылыңды? Сенің, менің жағдайым шын ұғымды.

Лқ жауын Күр түсІну бірақ та кімге қажет, Жұбатады ақынның жыры кімді? ТүсінбейдІ дейсіңбе өмІрімді? Көз ілмейсің кешіксем “неге үрынды?”. Күйкі тірліктезіне көңейін бе, Ақын қылып жаратсакөңілімді. Түсінбейді дейсіңбе, түсінемІн. Сабырлықты басқанын мысы ненің, Ақынмен бірге гүру қашан да азап, Сен де үғынып осыны, күшІңе мін. О Ң БОЛСЫН САПАРЫҢ Кептеліп жүрекке қимас бір ой бөтен, 165 КөңілдІ көл болған қалайша жайлы етем. Жаманнан кесапат тиеді қашанда, Алайда жаксыдан шарапат дейдІ екен. Қалеке, алысқа жол тарттың арманмен, Ш ақырса борышьщ оиланбай барған жөн. Ш ығарып отыр.мыз ак тілек, көңілмен, Коштасар сәт келді ел-жүртың, орманмен. Ағыздың Астана деп өзен арнасын, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Ка-тып бір барады ағайын, жолдасың, Қуанып жүрейік істеген игі іске, Он болып сапарың, аруақтар колдасын. Киналып тер текпей тілекті кім берген. Сүрінбей өте бер тосқауыл шың-белден. Тек жарқын естелік қалсыншы кеңілде, Қапалда өткізген кайырылмас күндерден.

Қуат ҚАЙРАНВАЕВ А қ жауын Жан болса қиындык, суыққа төселер, Өмірде сан жолды басынан кешеді ер. Асудан көрінсеңтурайық сүйсінігі, Ел үшін, жер үшін биіктеп өсе бер. Жақсының артынан қашанда жүред көш, Жыдуы жаныңның баршаға нұр өшпес. Істерің ізгілік, айтқаның жөн болсын, Қапалдың ел-исұрты осыған тілектес! ҮМІТТЕНЕМ Қош болғаи, Қасиетті қайран жылым. Өзіңде қалды талай сайран күнім, 166 Тарихтың еншісіне айналдың сен, Жүрегім сондықтан да ойран бүгін. Сарғайтып көп күнімді санаменен, Зырылдап қас қағымда барады әлем. Күлкі емес, көзден акқан тамшы жастың, Тарихқа айналуын қаламап ем. Қош болғаЙ жастық шақтың жылу бағы, Жанымның жанартауы тығулы элі. Аман-сау болғайсыңдар өткен жылдың. Құштарлық сыйлап кеткен сүлулары. Қош болғай, шабыт келген кезІм менің, Өзіңмен талай түндер көз ілмедім. Аман бол, көкке өрлетіп көңілімді, Айта алмай арман болған сезімдерім.

оЛң жауын л //^/ Ойларым озса-дағы көш ілгері, Тірл іктіңтерең мәиі шешілмеді. Түсірсем аіиауьпда коңІлге кір. Дос-жаран, ага-бауыр кешір мені, Жазсам деп халқыма арнап қылықгы өлең. Өмірдің соқпағымен жүріп келем. Окініш. өрекпіген сезімдер де, Алда сан болады деп үміттенем. ТУҒАН КҮНГЕ ТІЛЕК 167 Болатхан Ахметовке Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Аі а буын кан майданға аттанып, Бала болып ойнамаған шаттанып. Сіз туған күн көріп-біліп келгендей, Жеңіс күнін жолға салып жатты анық. Дауыл соғып мүлгіп түрган тымықтан, Тасқынга сап түнып тұрған тұнықтан. Сіздіңұрпакжарқын болашақ үшін. От пен суға қатар түсіп шыныққан. Катал өмір мейірімді етті ме? Каталдық сол қиындықпен кетті ме? Жүргеніңіз жайдары боп, жарқырап, Айналаға жылылықты төктіре. Жылғадайын жылжып аққан еңіске, Тұрасыз-ау бейім болып жөн Іске. Жеңіс күні туыпсыз Сіз, ендеше, Жетіңіз тек жеңістерден жеңіске.

ҚАЙРАНБАЕВ А қ жауын МҰҚАҒАЛИ РУХЫНА Таныс арман, Ганыс сезім, Таньгс мұң, Қанша акынды эуреге сап, Жаныштың. Қаншама рет шаттық құйып жүрекке, Қияларга бастамады эн - ұшқын. Жас сэбидің көрсеткендей қылығын, Қонақгаса кеудеге кеп жыр - ұғым. Жетелеп бір жүрді ме екен жас бала. 'Гусінде де поэзия қулынын. Мурат кылсаң тән рахатын, Жан дауын, 168 Екіталай биіктерге самғауың. Байлық, Қызык, Сауық емес, неге екен, Азабы мол жырға түсті таңдауың? Асуды алар жігер болмай тауды аспа, Жақсы атанам демеп едің жау, досқа. Қара жолда кім жүрмейді шубырып, Өлең-жырға сүрлеу салдың эу баста. Хас шебердің тумшалайды даңқын кІм Кеш түсінді шын бағасын нарқыңның. Қара өлең деп қапа болып көңілің, Осы жолда сан сүріндің, Саң турдың.

Лц жауын Биік мүрат біреулерге тау-сағым, Тәубе дейміз уақыт өтсе, Луеа күн. Өдең де сол өрге ұмтылған өренге, Татырады гұнығы мен кзусарын. Өмірінді тұмшалаумен бір-ақ мұң, Өзіңоттің, Өлеңіңмен гүл апың. Көзін ашып, жұртқа ұсынған жыр-дәурен, Суын ішіп келеміз сол бұлақтың. ЮШіЛІК ПЕН ІЗГІЛІКТІҢ БЕЙНЕСІ Жомарт ИгІманга Аскақтатып, арындатып айбынын, 169 Ақын аға ай элемге жайды үнІн. Кастерлеген қара олеііді қазақпыз, Куәсі оның, ауылымызда той бүгін. ГІенделіктен аулақсалып іргесін, Іңкәр болып өлең деген гүлге шын, Қара бала қалам алған қаймыға, Ага бугін бастап жүрген жыр көшін. Аз болып па ақьшға өмір сұрағы, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Сұракқа ұқсап қу тірш іліктұр әні! Жомарт деген кІм деп егер сұраса, Дер едім мен “Жомарт жырдың бұлағы”. Нағыз өнер шер қысқанда туады, Үйқы қашқан түндер оған куә элі, Жомарт деген кім деп менен сұраса, Жауап дайын: ‘;Жомарт күннің шуағы”.

Қуат ҚАЙРАНБАЕВ А қ жауын Жақын жүріп құдцы тәннің жейдесі, Дерсіз бэлкім мақтанғаны ой-несі. Мен білетін Жомарт болса онда ол; Кішілік пен ІзгілІктін бейнесі. Әділдікке келмес сөзім кереғар, Жаратқаннан берер сыйын саиап ал. Желден жүйрік көңілі бар кеудеде, Дархан жүрек ағалығы жэне бар. Ақын үшін жұмбақ сырлы айнаіа. Бір қуаныш, бір күн жүрер қайгы ала. Жомарт деген жырдан жаны жаралған. Ал қалғаны адам, адам жай гана... 170 Жан табылса жүрегімен эн үғар. Айтар сөзім таусылган жоқ, әлі бар, Жырақ жүрігі шуагынды сағынар, Бауырыңның жыр шашуын қабыл ал. СОҒА БЕРСІН ҰЛЫ ЖҮРЕК Тәңірберген Қалиахановқа Елін сүйген ерлерінің еңбек даңқын жоқтар кім Жауап іздеп бүл сауалға ұлыларға көп бардым Бет пішіні, сұрқы, бойы бәріміздеЙ жай ғана, Іңкәрлік те, ізгілік те жүректе ме деп қалдым. Қайтар түбі терің менен еңбегіңнің төлемі, Түсінбестік, сэтсіздіктің қашандағы ел емІ. Махаббатың, қүштарлығың, шексіз болса халыққа, Ол да сенің жүрегіңе сыйып кете береді.

оЛц жауын /;//,/ / // Акын жайын ұғынуға ақын журек жан уста, Қурдасың да емес Сара, болған жоқ ол таныс та. Ьагырлығын Қабанбайдың болжау үшін алдымен. Өз журегің толу керек ерлік пенен намысқа. гГой-думанға ере бермей, еңбек дэмін қаладың, Ұрпақтарга уғындырдың Сара —ақьгань/ң бал әнін. Жоқтаушысы, жанашыры өзің болдың соңынан, Аруағы риза болар енді СІзге Сараның. Осылайша артқа тастап не заманның белесін, Куй мен жырдан алқа жасап, інжу-маржан тересің. Сеңгіріне сексен жастың шықсандағы, қажымай, Сл-жұртыңды өлеңімен сусындатып келесің. Акын тоиы бүгін міне, қуан халқым, шаттан-ай, 171 Елге сіңген енбегімен келіп жетті бақ -талай. Сан өнермен махаббатты бІр өзіне сыйғызған. Соға берсін улы журек, соға берсін тоқтамай. ӨМ ІР ДЕГЕН ОСЫ ЕКЕН Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Ц осы м Д эрібекке арнайм ы н Осы екен ғой... досым-ау Өмір деген... Жанар калмай көз жасы төгілмеген. Адам қалмай қимасы көмІлмеген, Арман калмай астары сөгілмеген. Жетім қалмай езіліп, егілмеген, Өмірді “Жалган” емес “Жебір” дер ем, Осы екен ғой, байқасам өмір деген.

А қ жауын /■ Н //У Қара бояу басқандай жер үстін тек, Кей сэттері қиналып, шер іштім көп. Бүл өлеңің мүңлы екен деп кейіме, Ойларымды отырмын бөліскім кеп. Жариялап қан майдан барша мұңға, Болашақты болжаппыз эн-сағымға. Көңіліміз ақ айдын, жүруші едік, Кім біледі, сол сәтті аңсадым ба? СенІ көрсем кеудемнен таралып мүң, Достық атты сезімнен нэр алыппын. Еш нәрсемен ісі жоқ, ойын қуған, Аңсадым ба бал кезін балалықтың. Жастық деген бақытты басқа мекен, 172 Қызықпайтын шығармын жасқа бөтен ТірлігІнде тэңірдей тірек болар, Қарттар неге бізді ерте тастады екен. Түсінбесең түсінбе өзгең, мейлі, Жалт бергенін жақынның төзгендей кім? Мейірменен жүрекке нүр қүятын, Жақсылардың аздығын сезгендеймін. Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Деп ойлама, қалыпты шаршап ақын. Тыңдап келем талайдың пәлсафасын, Ақыл емес, аңсаймын адал жанды. Ақтарылып шерімді тарқататын. ПенделердІң біткен жоқ қастығы элі, Соны ойласам жанарға жас түнады. Бір рет келген өмірде сыйласа алмай, Жара үстіне жараны жапсырады.

Лң жауын ш /л Шықпаса да биікке самғап энім, Өз орімнен өзімше жан бағамын. Опасызды кун сайын жүз көрсем де, Жүрек сыздап, күн сайын танданамын. Осы екен ғой, досым-ау, Өмір деген, Ақтарам да шерімді, жеңілденем. Мұң басады ойласам өмІр жайлы, Жазбады деп кейіме көңілді өлең Осылай, өмір деген... САҒЫНЫП СЕНІ ҚАЛЫППЫЗ Ғали Ормановңа Топырағың туған төгілтіп еді тылсым, кеудеңде сан үміт. Елім деп соққан, жерім деп соқкан ақынның нэзік жанын үқ, Өзің кеткенсің келмес сапарга өкпелей көрме жан аға, ҮніңдІ сенің, жырынды сенің қапыпты жұртың сағынып. Өлең мен жырға өлшеусіз төккен өткінші Қуат ҚАЙРАНБАЕВ мынау өмірің, Ақынды өлді демейміз біздер, қазақта ондай жоқ ырым. Мереке қылып мерейтойыңды өткізіп жатыр ұрпагың, Басынды көтер, күтіп тұр эне қия алмай кеткен Қоңырың.

А қ жауын //?*/// 85 жаскаақынныңбиыл келерін сезіп біртүрлі, Ешкіөлмес тауың түрге еніп ерек, арудай қайта күлпырды. Сен жүрген жерді бір басып өтіп, бақытқа батып бауырың, Ақын жүрекке ағадан қалған армандар өніп.жыртұнды. Асылдар менен жасындар бар ғой айырбасталмас алтынға, Түла жүрегім, тоқталма бүгін жарылсаң дағы тартынба. Сүйгенін аңсап семіп бір кеткен Баянньщ мынау жүрегІ, Сіз көргендегідей мұң басып жатыр, мүңайған мылқау қалпында. 174 Шабыт сыйлаған Сара мен Сізге өлкеден өлең теремін, Тереңін ойдың тербетіп өткен Қапалым неткен жер едің! Күнде көрсең де қүпия сырын алдырмай келген адамға, Қасқая қарап қалпында маңгаз Сайының менен Бөлегің. Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Ақьснның жанын ақ қайың қыздар гүл теріп кеткен сайдан үқ, Тауға бір қарап, тізгінін алып түлпар жырларды байла нық. Ғашық боп өткен, асықпай өпкен “Айналдым” деген сэн өлкең, ӨзіңдІ тосып өзгермей қалған бір соғарсың деп айналып.

оЛқ жауын /*'✓ /// / / !///{ Тірлігііщс летізе батырып, шығармап едіңжалғанүн, Тойың боп жатыр, бұл деген сенің жүректе мэңгі қалғаның. Жақсы жыр жазып жұртыңа жалпақ жағыну еді арманың, Мейрамды көр де сене бер соган талуды білмес тарланым. Өзіндей дарын ағаға арнап жыр оқу маған қиын-ды, Ақтадым білем, азамат болып ой айта алсам түйінді. Жүдыры қтай-ақ жүрегім менің кеудеме сыймай барады. Қабыл ал аға. тойыңа арнап әкелген 175 осы сыйымды. САҒЫНЫШ Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Ордши К е ндір ба евқа Ілесем деп ізіне көп дүрмектің, Өтті талай өрекпіген жүрдек күн. Сағыныштың сізге деген агажан, Жүрегімде бар екенін білмеппін, Сол сезімді келмейді бір кірлеткім. Жанымда көгі жолдасым да, досым да, Куаныш та, ойын-күлкі осында. Тек кей сэттер шымырлайды жүрегім, Болмаған соңбір өзІңіз қасымда, Сағыныш бұл. сағыныш бұл расында.

Қуат ҚАЙРАНБАЕВоЛқ жауын Іні болып соңыңыздан срсем көп, Көкіректен күдік тарап, шер еөнбек. Сағынамын жанарыңды мейірлІ, Іздей берем өзіңізді корсем деп, Нағыз сезім сағынышпен өлшенбек. Мінезге бай, өнер қонған пішінге, Жиі көрем аға сізді түсімде. Бүл сағыныш бэлкім мені баурайды, Маған шексіз сенгеніңіз үшін де, Ерекшесіз жалпы жұрттың ішінде. Ойларыңды естісем деп өрелі, Әндеріңді тындасам деп мэуелі. ЖьЕрыңды естіп жан сарайым ашылып, ӨзіңіздІ көрІп қайтқым келеді, 176 Осылай деп інің шер ін төгеді. Ақын болу жастайғы еді арманым, Бүл мақсатган ауытқыған бар ма күн. Сондыктан да сағынышты жеткізсін, Деген оймен қаламымды толгадым, Сезінерсіз сөздерімнің салмагын. АҚАН СЕРІМЕН СЫРЛАСУ Ақан аға, өкінбеші өлдім деп. Туғаннан соң өлу де бір төл міндет Көз жүмғанда бір демалған шығарсыз, Азабынан қүтылдым деп жердің көп.

А қ жауын /,/ /, / / » !///! Лқаи аға. Нрскше еді омірің. ГІендедіктІң кидың қапас темірін. Қызығынан киындығы көп болған, Тағдырыңа қызығады неге інің? Ақан аға, Азап көрдіңбілемін, Махаббаттан ләззат тергеи гүл едІң, Сахараға сыймай кеткен даңқынды, Қалай ғана көтерді екен жүрегің? Акан аға, 177 Айтшы өмірдің дерегін, Жырларыңнан сезІледі бөіЕек үн. Алнысыңда ғашық болып бііладай, Сезіміңнен арланбаған сен едің. Ақан аға, Сүлулықка табындың, Содан болар жақтырмады жабы мың. Сүлу ару, сүлу түлпар, сүлу қүс. Сүлу тазы, сүлу езі эніңнің. Елде сізге болған емес үй*бөтен, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Қазағың ғой, әлі солай, сыйға кең. Сері, сал деп алақанда аялап Қиянатқа қалай ғана қиды екен. Ағып өттің бойыңа аңыз, эн дарып, Ал біз жүрміз қызмет қуып, жан бағып. Өкініш пен махаббаттан қүралған, ӨмірІңе қараймын тек таң ғалып.

Қуат ҚАЙРАНБАЕВ А қ жауын С :7/^ //Н //Ч Осылайша жалған күнім өтеді. ДерсІз бәлкім, Ақан мүның не теңі? Сізді ойлсам сезім селін шайқаған, Тірлігіметүкіргім кеп кетедІ. БІР АДАМ Пенде болса хал-жағдайды сүраған, Ауылым тұр, торықса да дін-аман. Қала жақты жағалап біз кеткенбіз, Дала жайын ойлайды деп бір адам. Бэз біреулер барды-жоқтан қүрап эн, Енді біреу сусындайды түмадан. 178 ГүлдІң сэнін суреттеумен жүрдІкбІз, Жырдың қамын ойлайды деп бір адам. Күйзелсе де күйремеген, шыдаған, Жанбадың деп кінә тағар кім оған?! Бөз кілемін сый-қүрметгің қудықбіз, Сөздіңжоғын жоқтайды деп бір адам. Адам — өмір бір арылмай күнәдан, Тіршіліктің түйткіліменсынаған. Бар ғүмырым базар еді десек біз, Ардың жүгін арқалаған бір адам. Түгел болып осылайша есебі, Жырларжазып, сөздер айтқан көшелі. Жүрегімде қонақтаған сол адам, Жомарт деген жоралғылы дос еді.

Лқ жауын мум//// Н/ / АҚЫН ІНІЛЕРІМЕ Қашан болган пендеге тұнық өмір, Сәтсіздік кездеседі күніге бір. Бір шыдап, енді бірде шарт сынады, Нәп-нәзік шарайнадай шыны көңіл. Гең беріп қуанышты, қайғыны да, Қүшағын кең дуние жайды мына. Көк дауыл қылығымен түрғызады, Еңді біреу көңілдің айдынына. Кеудеге кіріп алып күйгелектік, 179 Қара бұлт көк аспанға үймелетгік. Баладай сүрағаның ала-алмаған, Өкпелеп отыратын күйге жеттік. Күні ертең атпайтындай сірә - таңым, Кеудемді кепсіреді қуат ағын. Абай да қайғы ойлаған 40-та деп, Алдаусып, өзімді-өзім жүбатамын. Бере алмай отырғанда үмітке £рік, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Көңілдің көк жиегін түріп көріп. Аққуды айдыныма қондырды экеп, Махамбет, Ерғазымен кіріп келіп. Көп шығар, бәлкім, жандар бізге өкпелер, М үндайда қимас, сыйлас тізбектелер. Аганыңаулайықдеп көңіл қүсын, Жақсы екен бауыр бары іздеп келер.

А қ жауын ДӘРІГЕРГЕ Оңас агага Шипа Іздеп бэріне шапқылап жүресің, Алдыңа келгенді қарсы алдың күле шын. Өзгенің саулығын ойлау ол - парызың. Өзіңе денсаулықенді олартілесін. Ақынжанжүрегің, эрнені аңдайсың, Көңілің қалықтап, құшағын эн жайсын. Жақсыға тілектес боласың қашанда, Сабырлы, салмақты қалпыңнан танбайсың. Жомарттың пейілі жақсы іске әбігер, Өзіңді көп жігіт ағаның сәні дер, Ақын да, энші де, бэрІ де болар ең, Егер де бақ айдап болмасаң дэрігер. Сырқатқа ғана емес, сауға да керексіз, Отырар орнынды, тэңірім, төр еткіз. Оң ісің жөн болып, жаксылық көре бер. Аман-сау жүре бер арада демекпіз. ТЕПЕ-ТЕҢДIКТЕ ТЕОРЕМАСЫ Шапағатын шартарапқа төккен мың, Күннің нүры, көктің нұры деп келдім. Жер әлемдІ жылылыққа бөлейтін, Күтуші едік тез келгенін көктемнІң. Балбырайтын адам түгіл тасы да, Нұрлы сезІм оралатын басыңа. Жадыратса тезірек кеп бізді деп, Жазды-дағы күтуші едік асыға.

Ақ жауын Алма бағы иілгенде үздіге, 181 Астығымен жайқалатын түз күле. Молшылыққа кенелетін кез деп бүлт Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Аңсауменен күтуші едік күзді де. Қанаттанып кеткен кезде құс түлеп, Көңілімнен кептер-жырлар ұшты көп. Аптабынан мезі болған кездері, Есімізге оралатын қысқы леп. Қаңтар келсе мамыр қашар саялы, Өміріңе аяз құшақ жаяды. Соның бэрін жайма-шуақ жасайтын, Аналардың алақаны аялы. Тіршіліктіңтұйықгалып қамалы, Азамаггың таусылғанда амалы. Жүректерге нұр құятын қашанда, Арулардың оттай жанған жанары. Шаршатқанда шаттыгы аз бұжыр күн, КөңілсіздІк көрсеткенде күзін мың. Көңіліңе қуанышын кұятын, Көк аспандай күлкісі ғой қызыңнын. Түзетем деп жаратылыс кемдігін, Тырыспа да, эуреленбе сен бүгін. Шуақ, аяз, сая боп жүр арулар, Табиғаттың ұстап тепе-теңдігін. Иығына соның бәрін өңгерген, Өздеріңе ешбір жанды тең көрмен. Қыста, жазда, көктем, күзде, әрқашан, Тілегім сол, бір болайық сендермен.

Л іаяеаееідш

ОЛқ жауын '//,Н ЖАРЫҚ КҮНМЕН БАҚҰЛДАСУ немесе ақынның ақтық күні (поэма) Шаншып жерге найзаларын жалын күн, Қапырықтан басылғандай сзл ындын. Атып еді тағы да бір арай таң, Жатыр еді жайбарақат Нарын құм. Жасырғандай қасіретін халқының, 183 Танытпайды артық қимыл, артық үн. Тынып іштен сағым дала сазарды Бүгіп ішке айтылмаған бар сырын. Ьлім үшін жетем деген мүратқа, Нағыз ерлер хақтан жәрдем сұрап па? Қараша үй тұр ел көзінен тасада, Жалгыз-жарым, үлкен жолдан жырақта. Ханнан кегін алсам деген қүмары, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Тарқамастан қүмда елесі жүр элі. Қызғыш құспен бөлісетін мүң-зарын, Қаройдағы бүл Махамбет түрагы. Жалын жырын айналдырып жасынға, Ш ындық үшін бәске қойған басын да. Ақын жатыр, босағада бүк түсіп, Әйелі отыр жерошақтың қасында. Еске түсіп, кешегі еткен ерлігі, Қүлағына Исатайдың келдІ үні.

Қуат ҚАЙРАНБАЕВо А қ жауын '/Ш Калған ерлер зеңбіректің астында, Бүгін бүлар Махамбеттің шер-мүңы. Бір жағьшан борап жатса үрген ок, Әуес жары қолтығынан жүр демеп. Хан Жәңгір тұр білеп бүған саусағын, Фатима ару сыбырлайды бірде кеп. Бар ғүмырын жібергендей бос, текке, Алпарысты, халқы бүған қош деп пе?.. Осыны ойлап газиз жаны зарлайды, Тисе болды жамбасы кеп бөстекке. Осы ма еді Махамбеттің соңғы әні? Артындағы атайлаган қол кэні? Мың сан сауал сансыратты санасын, 184 Қансыраған арыстандай тордағы. Төнсе-дағы тіршіліктің қанжары, Бақыт қүшып, көкте қанша самғады. Бір беліскен қиындығын тағдырдын, Әуес еді қасындағы жан-жары. Бар бақытын бағаламай қолдағы, Қанша мәрте пэк сезімді қорлады. Жерошақтың отырса да басында, Қиялардан үн қатады ол-дағы. Қаққан кезде қаралы ойлар есігін, Ақтық сөзін айтып өтсе несі мін. Өңі ме еді, түсі ме еді, беймәлім, Ақын жардан сүрап жатты кешірім.

оЛң жауын Махамбст: 185 Егеспен өтті ғұмырым, ЕлеусІз кетті кудігім. Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Еліме теңдік іздеумен, Елсізге қонды тұғырым Ебелек емес, ер едім, Ездікті неден көремін? Етегін басқан жұртыма, Еркіндік берсем дегі едім. Ертеңім бүгін будыңғыр, Еңсемді езді қулын жыр. ЕкпінІмбар-ды Еділдей, ЕндігІ ғұмыр - бір ұңғыл. Ақтарумен өлең-жырдың кенішін, Ат үстінде ғұмыр кештің ел үшін. Адал жар боп өгу еді мақсатым, Азабыңа төзу еді - келісім. Коңіліңці торламасын күй-нала, Кенде болып көргенім жок сыйға да. Көлеңкеңді көріпжүрсем болғаны, Кеуде көтер, жігеріңді жина да. Кінәлаумен өз-өзіңді қинама. М ахамбет: Тек кана сен деп арманым, Түренді қайда салмадың. Тағдырдың жолы бұралаң, Түз кезіп, дала шарладым.

Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Лқ жауын Ц /М //\" //у Тентекке түсіп талғамың, Толқусыз өткен бар ма күн? Тірлікке мынау өкініп, Тістерсің бэлкім бармағын. Тілегін алып Алланың, Түйғындай көкте самғадым. Түрлаусыз екен бүл жалған, Түнекке толды бар маңым. Тұра да алмай қарға адым, Түранға сыймай сорладым. Түлғасы едім елімнің, Торғайдай бүгін тордамын. Тек қана азап сыйладым, Түсінем бэрін, жан-жарым. 186 Әуес: Түзелер-ау,тіршіліктің кемесі, Жабыққаның, отағасы, о-несі?! Жаңылдың ба, жасадың ба эділдік? Бэріне де тек замана төреші. Жарыңды емес, мынау бейқам халқыңды, Жалындаған жырларыңмен демеші. Жэ, несіне қамығамыз өткенге, Қыстан кейін келмеуші ме ед көктем де? Тартқаназап, көрген қиындықтарым, Сенің жалғыз шуағыңа жеткен бе, Махамбет: Қайтарып ханға қарымды, Қияға төрім салынды.

оАқ жауын Қияннан нәсіп тергенде, 187 Көрген ем қашан барыңды Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Қудайга болмай айлам да, Қүдіретім қолдан тайғанда. Қырандай алгыр қос ұлым, Қаза да бодды-ау майданда. Қазанныңтүпкі қаспағы, Қаршадай бала жас тагы. Қара боп жүрген ортаншы ұл, Қайырудан түйе аспады. Қындағы қылыш солмайды, Қанымды кімдер жалғайды. Қазақтың күні не болар? Қарайтты жанды сол қайғы. Қарап бір соған жатқанша, Қабір кеп неге алмайды. Қамқорым болған жан-жарым, Көріп пе ең бұрын мұндайды?! Әуес: Арысым-ау! Қай қобыздан әмсе шыққан эдемі үн, Кеше сен де ханның алмай сэлемін. Қолды бастап, еркін жортқан Нарында, Ш ашасына шаң жүқпаған жан едің. Бүгін солай болмады деп бекерге, Қоюлата берме бұлтын бэленің. Кезің болмай бейқамдықпен қалгыған, Елің үшін атқа қондың, бар кінәң...

ЯіҮЗНҮсШУЙоАқ жауын Ш у( Құдай берген ұлдарынды қайта алды, Ондай ерлер шығар әлі алдыдан. Түйе баққан үлдан туар зор бүдан. Аналар да әкелмей кіл көжектер, Ақындар да туар элі сөз ептер. Елім деген келер элі өжетті ер, Еркіндікке жетер әлі қазагың, Жабырқамай, келер күнге кезек бер, Өтер, кетер, мүң үйірген мезеттер. Махамбет: Бүлыңғыр жай үйдегі, Бауырымды иледі. . Бір апат ке’п тосыннан, Бел - омыртқам күйреді. 188 Басым кетті домалап, Басынғандар биледі. Бүрын бэрі түс пе еді, Болар іс пе күймелі? Бәтуа боп айтқаның. Тек түс болса игі еді, Тек түс болса игі еді *** Тағат таппас уақыт барын тартып ап, Берді осылай жарты қайғы, жарты бақ. “А, қүдайлап” оянды ақын осы сәт, Әйелі түр мүны өбектеп, қалтырап. - Отағасы-ау, Терден денең көйлегіңді су қылып.

А қ жауын Қай қиырдан осы жолы қуды үміт? 189 Жаңа келсем дөңбекшумен жатырсың, Ойларыңа омырауың булығып. Қуат ҚАЙРАНБАЕВ - Солай ма еді? Кірпік ілмей атса алдымнан таң егер, Жанға түскен жазсын қалай жараны ер? Өзіңменен бақүлдасып жүр екем, Жэ, аландамай шаруаңа бара бер... Тус көрмейтін болмай бүгін бір түнім, ¥мытыппын дауысын да күлкінің. Түс —түлкінің боғы деген, бара бер! Акын тағы қамастырды кірпігін. -Қарайламай алды-артыңа кетіп ең, Оу, батырым, түрсаңшы енді, өтінем? Отау үйге кіріп келіп Фатима, Оятты оны сүйіп алып бетінен. Фатима: - Жан - адамга таптатпаган намысын, Аманбысың, азаматым, арысым? М ахамбет: - Қуғын көрген туган жердің бағы үшін, Көріп пе едің мендей түздің тагысын? Фатима: - Қүлаққа ілмей елдІң айтқан ақылын, Өзің бастап шығардың ғой жат ырым. Барға риза жүргеніңде ақырын, Хан сарайда сайрандар ең, батырым.

Аң жауын М' /Л Махамбет: - Қызық қуып көргенІм жоқ, құмартып, Арыма олай жүре алмаймын жүк артып. Ел аспаны түрған кезде мүнартып, Сарайыңнан жыртық шатыр мын артық. Фатима: - Махамбет-ай, Таусылмайды өрлігің, Жалғыз - жарым тартам дейсің ел жүгін. Алтын, күміс арасында мен бейбақ, Сағынумен кешуд^мін шерлі күн... Махамбет: - Фатимажан! Нарқынбілем алтынның, 190 Қашан сеніңсезіміңнен тартындым? От құшағың қаншама ыстық болса да, Махаббатын биік қоям халқымның. Фатима: - Сүйген жүрек сені аңсаумен төгер мүң, Алтынды емес, нарқыңды ойлап көгердім Менен безіп, қан жылап ең “халқым” деп, Қайыры жоқ қазағыңнан не көрдің? Я Й < Махамбет: - Гүл көмкеріп біздер жүрген қырқаны, Атар әлі туған жердің нүр таңы. 35 Төгілген тер, аққан қанның қадірін, < Білер, бэлкім, болашақтың үрпағы.

Лқ жауын /К* Н/ М//7 Фатима: -Ақыным-ай, Алыпты ілмес көзіне, Айырмайсың - асылы не, бөзі не? Мен емес пе ем айдағы арман сияқты, Ынтық болган Ақ патшаның өзі де. Енді сенсіз тумайтындай арай —күн, Көз талганша қара жолға қараймын. Салтанаты кІрмейді екен өзіңсіз, Мынау алтын сарайдың. Махамбет: 191 - Күй кеудемді кеулесе де көмескі үн, Мендей шексіз суйе алмайды сені ешкім. Ордадағы жүбанышым өзің ең, Енді, міне, елессің, елессің, елессің... Фатима: - Махаббатым сен болып ең, багым ба? Бірге өткізген кундерім жүр жадымда. Екі өмірдің пендесіміз енді біз, - деді дағы қайта айналды сағымға. Көрген адам тандай қаққан тамсана, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Ынтық емес табылмаушь/-ед жан, сана. Сұлу бейне ғайып болды бір демде, Жанүшырып шакырғанмен қаншама. ¥ш ы н солай үстай алмай бір ойдың, Кернегенде кеудені кеп дүлей мүң. Жалын шашқан зеңбіректер зарлады, Жетекке алып желмаясын үрейдің.

Қуат ҚАЙРАНБАЕВ А қ жауын ШЛ Сұрап алған сырқаттың жоқ еш емі... Хан Жэңгірдің қайтпасын деп меселі, Жайбарақат жатқан қолға жау тиіп, Исатайдың сасқан кезІ осы еді. Сауыт қалай қорғасыннан қорғамақ? Зеңбіректен жалынды оқтар жауды орап. Әне, Исатай омақаса қулады, Астындағы мертігіпті Тарлан ат. Осы болды таусылған жер, бар айла. Жасанған жау бейқамыңа қарай ма? Алдап соқты, ендігі амал қолбасын, Осы ойраннан алып шығу қалайда. Бэрі бігті, уақыт та жоқ созатын, 192 Аңғалдыққа қатал болды жаза тым. Исатайдьщ жанына кеп Махамбет, Қарғып түсіп, тосты алдына өз атын. Махамбет: - Уа, Исатай, мерт болды ма пырағың, Мундай сәтте қол созады сірә кім? Мен қалайын, мін атыма, сытыл тез, Таусылуға тиіс емес жыр-әнің! Исатай: - Жо-жоқ, бүйтіп көре алмаспын қиыс күн, Елім деумен шер мен мүңды жиІ іштім. Соңыма ерген сарбаздарды тастамай, Өлімге де бір баруға тиіспін.

Лц жауын Махамбет: 193 - Лшу кейде ақылды да көлгей ме? Гыңдамайсыц өзге сөзін сен кейде. Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Батыры өлсе бастап шыққан жұртыңның, Сенімі де өлмей ме?! Сенен менің болған емес жолым кем, Кет, Исатай, мен қалайын қолыңмен... Исатан: - Жок дедім ғой, Тастап кете алмаймын. Ерлер үшін үят күшті өлімнен. Арға дақты сала алмаспын қашам деп, Дей алмаймын, Сен де менің тасамда өт. Қүм Нарынның рухы менен үраны, ӨзІң едің, сен аман жүр, Махамбет. Махамбет: - Батыр деген ойлаушы ма ед келте тым... Сен болмасаң кім қорғамақ ел шетін. Найза үстайтын талай үлдар туады, Ерлер керек оны артынан ертетІн. Бүл үрыста жеңіс жаудың қолында, Қыса түсті, байқайсың ба торын да. Атыма мін, аман қүтыл, Исатай, Қүрбан болсам арманым жоқ жолыңда. Исатай: - Енді бізге тіршілік жоқ бүл манда, Қайран ерлер түсіп кетті-ау қүрбанға.

Лқ жауын '// | Ей, Махамбет, сен өлмеуге тиіссің, I Мен тірімін сенің жырың тұрғанда. Ажал міне, іздеп тапты өзі кеп, Саужүргенің маған да бір мезірет. Сенің үнің - ұрпақ үні, сондықтан, Кет бұл жерден, кет дедім ғой тезірек. Өзіңедіңсоңыма ергендос, ікі Өшпеу керек біз бастаған көш үш Сондықтан да атыңа мін, Махамбет! - Осы болды оның соңғы кесімі. **« Өкініштен қан сауғалап жанардан, Өткенінше, шейіт болса жоқ арман. Енді Исатай жиі келіп түсінде, 194 Аиқай салып оянатын боп алған. Ақ патшадан алғаннан соң күііькерім, Әттең, буғІн шығарып түр үстем үн. Жәңгір ханның аярлығын еске алып, Жататүғын шықырлатып тістерік. Тұқыртқан соң бағынышты халыкты Тыңшыларын ақынға әкеп салыпты. г&О Сол Жәңгір хан іздеп келіп енді езі, •<- і Қараша үйде төрге шыгып алыпты. іі Мүсіркей ме, мұны өлдІгІ теңгеріп, Екпіні бар экетердеи еңгерігт. і Өктем шықты ханның бүгін датһд/о-, Оз қылығын өзгелер„і,ен жөн ко і

оАқ жауын ///.// Ж әцгір хан: - Қанша жерден іс қылсам да ұятпен, Қырсық заман дегізіп жүр жиІ әттең. ЕЙ, Махамбет, Исатаймен екеуің, Қатар жүрсең, қос қанатым сияқты ең. БілмеппІн-ау, келер жағын қауіптің, Қай Ісіме кінэ тақтың, тауып мін? Ақ ордамда алшаңдатып үстап ем, Ата дүшпан сияқты енді жауықтың. Махамбет: 195 —Екеумізге үйлеспес-ау бір үғым... Лайлап біттің елдің шалқар тұнығын. Сарайымда жүрдің дейсің, сол кезде-ақ, Жақпап еді қылығың. Ж әңгір хан: - Сақгасам деп туған жердің жар, тасын, Жүрмеп пе едім, неге айтпайсың, қалқашым. Мешіт аштым, мектебіңді салдырдым, Айтшы қане, қандай кінэ артасың?! Махамбет: Қуат ҚАЙРАНБАЕВ - Тақпақсың ба осылайша көпке мін? Көресің-ау келгендей-ақ теп-тегін. Кімге керек көз жасымен салынған, Мешітің мен мектебің? Осыны аутып талай бардық алдыңа, Тындамадың, осы өзіңе бар кінэ... Ен далада салынбаған салығы, Бір үрттам су, жүтым ауа қалды ма?

ЯЗҮЗНҮсШҮй Ац жауын (///^/ Жэңгір хан: - Нағыз ерлер шыңдалады егесте... Айтқандарың жүруші еді тегі есте. Алым жинау - хандығымның негізі, БэрІ де сол халық үшін емес пе. Махамбет: - Деп жүрсің бе мектеп ашып ерледім, Мектебіңе бара алмақшы елде кім? Одан-дағы білсең етті сол дүние, Халық үшін қандай күшпен келгенін. Жәңгір хан: Тіршілікпен бітпей жүрген таласың, Ақынсың ғой, содан кейде баласың. Сол ел үшін Ақ патшадан алмап па ем, 196 Еділ - Жайық арасын. Қашан, қай жер хан едім деп төс үрдым, Көз жүмдым да қылығына есірдің. Жүрт алдында жыланға да теңедің, КеңдІкпенен оны-дағы кешірдім. Махамбет: Анық емес бүл жағдайдың жөн, шыны... Бүл жерлерденкімніңкөңілікөншіді. Еділ - Жайық жері тұрмақ суы да, Қайынатаңның басыбайлы меншігі. Саған салсаң сен деп атар жарық күн, Тентек емес, семсер сөзден нэр үққын. Жаратқан да адым кейіп түрады, Назарынан халықтың.

оЛц жауын /> :// Жұртың мынау мал емес кой айдаған, Халық кегі хан тайдырған қай заман. Оділдіктің атсыншы деп ақ таңы, Ат жалынан шашақ таққам найзама. Жәңгір хан: Түсіндіңбе, Тұрмас баста бақ үдай. Тентектігіңжүргізбес-ау налымай, Енді міне, Исатай жоқ, ал өзің, Тентірейсің түзде жортқан тағыдай. Махамбет: 197 - Бас қатырма уақыт айтар сұраққа, Иә, бүгін жүрмін елден жыракта. Ертең өзің лағынетті арқалап, Мен қалармын ел аузында бІрақ та. Бүгін міне, қу мекиен мекенім, Айқайласам құлағыңа жете ме үн? Кейінгі ұрпақ оқығанда жырымды, Түсінерсің кімнің дұрыс екенін. Ал әзірше жекемін, Беймәлім бір дуниеге осылайша кетемін. Ж әңгір хан: Қуат ҚАЙРАНБАЕВ -Тығылганмен қаншама елден жыраққа, Байлаулысыңбәрібірде бір оққа. Енді саған жарық дүние жоқ болар, Ха-ха-ха-ха! - Үні қалды құлақта... Үкім қандай, үні қандай кекті едІ?!

Қуат ҚАЙРАНБАЕВ Лқ жауын //\"/// Сұсты күлкі сығымдайды өкпені. Жанүшыра айқай салды Махамбет, Даусы бірақ ешкімдерге жетпедІ. Жеңе алмайсың сағымменен белдесіп, Соны аңғартып түсіп жатыр жерге шық. Жапан түзде жалгыз өзі қалғандай, Кеткен сынды тастап мүны, ел көшіп. Аңдып жүрген алмайтындай жауы еске, Жоқжаңағы Жәңгір мінген пәуеске. Исатай да, Фатима да сагым боп, Ғайып болған ас қамдаган Әуес те. Кезсе-дагы сар даланы санасы, Дайын түрган бір пенде жоқ дәм-асы. Қиял жетпес бір қиырда тек қана, 198 Байқалады бір топ ^канның қарасы. Келмес мүны өңім еді деуге шын, Жапан түзде негып жүрмін беу, досым? Кенет, басы Махамбеттің бөлініп, Түра қашты, тастай салып кеудесін. Кім көріпті мүндай мазақ, наланы, Жүрегі мен миында еді бар эні. Ёнді міне домаланған доп-басы, Кеудесіне сақ-сақ күліп барады. Кеуде: Тагдыр-тірлік, Тулап-тулап тастай ма? Жалын жүрек кәдеге енді аспайды-ә. Кеуде міне, мойыным да орнЫнда, Ақыл айтар осындайда бас қайда?!

ОА ң жауын ~ж: Гылт қарсы аттанғанда күз демін. . ,зті,дім де, жаннан күдер үзгемін. ' ү жү-реісп жүк кып жүрген қүр кеуде, -■-ас керек пе7неге мені Іздедің? .жеуде: 6й осьшы түсінбеуің обал-ақ... Спилеуші здің шаршы топты сан орап. Мен емес пе ем, аузыңа сөз салатын, Қайда қаш ты ң түғы ры ңн ан домалап? -Сайран қүрып ақ ордада журдің де, 199 Б?рік тастап тайқып шықтың бір кунде. Сүстіітоодан қуғын менен сүргінге, Қуат ҚАЙРАНБАЕВ 'іекей жүргын ауызына қаратқан, Вае қадірін, байқүсым-ау, білдің бе?! С-туде: Ақ лайзамен түсіргенде білекке із, Г.рпер қүсап еп тілеуінтілеппіз. Ор кеудесіз өрге қандай шықпаксың, Кімгс т'үлга болмақшысың жүрексіз? Сас; - Сырың снді мэлім болды, тас денем! Мен кетіл ем жүрегіңнен қашты олең. Айға найза білегенде алдымен, Ақылдасьш неге алмадың баспенен?! Жанар-жырым болса-дағы таңға асық, Алып тынды жүрген дүшпан аңдасып. Қанжығада сапар шегем мен енді, Жатам жэне жертөледе шаң басып.