สังคมศึกษา สค31001 ม.ปลาย

43 2. ในฐานะท่ีทา นเปนสวนหน่ึงของประชากรโลกทานสามารถจะชวยปองกันและแกไขปญหาภาวะ โลกรอนไดอ ยา งไรใหบอกมา 5 วิธี .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. เรือ่ งท่ี 3 วธิ ีใชเครอื่ งมอื ทางภูมศิ าสตร เครอ่ื งมือทางภูมิศาสตร ใชประกอบการเก็บขอมูล เพื่อการบรรยายเชิงปริมาณและคุณภาพของสภาพภูมิอากาศโลก เชน จพี เี อส หรือระบบกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก เข็มทิศ เครือ่ งมอื บางชนดิ ใชป ระกอบการเรียนและการสอน ในหองเรียนหรอื ในหองปฏิบัตกิ าร และเครอ่ื งมือบางชนิดใชประกอบการศึกษา และเก็บขอมูลเฉพาะในสนาม เทานั้น บางครั้งการใชเครื่องมือตองใชเคร่ืองคอมพิวเตอรประกอบดวย เชน เคร่ืองมือระบบสารสนเทศ ภูมิศาสตรหรือท่ีรูจักกันในปจจุบันวา GIS (Geographic Information System) ขอมูลดาวเทียมหรือ SRS (Satellite Remote Sensing) ระบบกําหนดตําแหนงพื้นผิวโลกหรือ GPS (Global Positioning System) ซึ่งนกั ภมู ิศาสตรยุคใหมจ ําเปนตอ งรู สําหรบั ในท่ีนี้จะกลาวถึงเครื่องมือ ภูมิศาสตรท่ีสําคัญคือ แผนที่ ลูกโลก รปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม และเครอื่ งมอื เทคโนโลยสี ื่อการศึกษาภมู ิศาสตร

44 แผนที่ แผนท่ีเปนส่งิ ท่มี คี วามสาํ คญั มากในการศกึ ษาวชิ าภูมศิ าสตร เพราะครอบคลมุ ท้ังลักษณะภูมิประเทศ ลกั ษณะภมู อิ ากาศ และทรพั ยากรธรรมชาติ รวมทง้ั สิง่ ทเี่ กดิ ข้ึนจากฝม ือของมนุษยบนพ้ืนผิวโลกดวยการจดั ทํา แผนทีใ่ นปจจบุ นั ไดมกี ารพฒั นาการขน้ึ เปนลําดบั มกี ารนาํ เอารปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทียมมาชว ย ในการทาํ แผนทที่ าํ ใหส ามารถสรางแผนที่ไดรวดเรว็ มีความถูกตอ งและทนั สมัยกวา ในอดตี ความหมายของแผนท่ี แผนที่ (Map) หมายถึง การแสดงลักษณะพ้ืนผิวโลกลงบนแผนราบ โดยการยอสวนและการใช สัญลักษณไ มวาเครื่องหมายหรอื สี แทนสิง่ ตาง ๆ บนพ้นื ผวิ โลก แผนที่จงึ ตา งจากลกู โลกและแผนผงั เครื่องหมายแผนที่ คือ เครือ่ งหมายหรือสัญลักษณที่ใชแทนส่ิงตาง ๆ บนพ้ืนพิภพ ที่เกิดขึ้นเองและ ตามธรรมชาติ นอกจากเคร่อื งหมายแลว เรายังใชสีเปน การแสดงลกั ษณะภูมปิ ระเทศอีกดว ย คือ 1. สีดํา หมายถึง ภมู ปิ ระเทศสาํ คญั ทางวฒั นธรรมทมี่ นุษยส รา งขนึ้ เชน อาคาร สุสาน วดั สถานท่ี ราชการตาง ๆ เปนตน 2. สนี ้ําเงิน หมายถงึ ลักษณะภูมิประเทศทเี่ ปนน้ํา เชน ทะเล แมนา้ํ หนอง บึง เปน ตน 3. สีนา้ํ ตาล หมายถงึ ลกั ษณะภมู ิประเทศที่มีความสงู โดยทวั่ ไป เชน เสน ชนั้ ความสูง 4. สีเขยี ว หมายถงึ พชื พนั ธไุ มตางๆ เชน ปา สวน ไร 5. สแี ดง หมายถึง ถนนสายหลัก พนื้ ที่ยานชมุ ชนหนาแนน และลกั ษณะภมู ปิ ระเทศสาํ คัญ

45 ความสาํ คัญของแผนที่ 1. ทาํ ใหท ราบลกั ษณะทางธรรมชาตขิ องพนื้ ผิวโลก รวมท้งั กจิ กรรมทางเศรษฐกิจบนพืน้ ผิวโลก 2. ทาํ ใหทราบขอ มลู สถิติตาง ๆ เพอ่ื การเปรยี บเทียบ การพัฒนาการวางแผนในดา นตา ง ๆ รวมท้ังดานยทุ ธศาสตร ประโยชนข องแผนที่ 1. ในการศึกษาลักษณะภูมิประเทศ แผนที่จะทําใหผูศึกษาทราบวาพื้นที่ใดมีลักษณะภูมิประเทศ แบบใดบา ง 2. ตอการศกึ ษาธรณีวทิ ยา เพื่อใหท ราบความเปนมาของแหลงทรพั ยากร ดนิ หิน แรธาตุ 3. ดานสมุทรศาสตรแ ละการประมง เพ่ือใหทราบสภาพแวดลอ มชายฝง ทะเล 4. ดา นทรัพยากรนํ้า รขู อ มูลเกีย่ วกับแมน ้าํ และการไหล อา งเกบ็ นาํ้ ระบบการชลประทาน 5. ดานปาไม เพ่อื ใหท ราบคุณลกั ษณะของปา ไมและการเปลีย่ นแปลงพนื้ ท่ีปา 6. ดานการใชท ด่ี นิ เพื่อใหท ราบปจจยั การใชประโยชนท ด่ี นิ ดานตา ง ๆ 7. ดา นการเกษตร การเกษตรมีผลตอ การพฒั นาประเทศ เพ่ือรวู า บรเิ วณใดควรพัฒนา 8. ดา นสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะการจัดการทรพั ยากรบรเิ วณตาง ๆ 9. ในการวางผงั เมอื ง เพอื่ ใชข อ มลู ทางธรรมชาติในการจัดวางผังเมืองใหเหมาะสม 10. การศึกษาโบราณคดี เพือ่ คน หาแหลงชมุ ชนโบราณและความรูอ่ืน ๆ 11. ดานอตุ นุ ิยมวิทยา เพ่อื ประโยชนใ นการเพาะปลกู อุตสาหกรรม ประมง การปอ งกนั อทุ กภัย ลักษณะของสงิ่ ท่แี สดงปรากฏบนแผนท่ีประกอบดวย 1. ลักษณะของสงิ่ ท่เี กิดข้ึนเองตามธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมุทร ทะเลสาบ แมนํา้ ภูเขา ที่ราบ ที่ราบสงู เกาะ เปน ตน 2. ลักษณะของสงิ่ ทมี่ นุษยส รา งขึน้ เชน เสนก้นั อาณาเขต เมือง หมบู าน สถานที่ราชการ ศาสนสถาน เสน ทางคมนาคม พ้นื ทเ่ี กษตรกรรม เปนตน ชนิดของแผนที่ 1. แบงตามขนาดของมาตรสวน มี 3 ชนดิ คือ 1.1 แผนทีม่ าตราสวนเล็ก หมายถงึ แผนทีท่ ่ีมาตราสว นเล็กกวา 1 : 1,000,000 1.2 แผนทม่ี าตราสวนกลาง หมายถงึ แผนทีท่ ีม่ มี าตราสวนระหวา ง 1 : 250,000 ถึง 1 : 1,000,000 1.3 แผนทม่ี าตราสว นใหญ หมายถงึ แผนท่ที ี่มีมาตราสวนมากกวา 1 : 250,000

46 2. แบงตามประเภทการใช ไดแก 2.1 แผนท่ีกายภาพ หรือแผนทีล่ กั ษณะภูมปิ ระเทศ (Topographic หรือ Landform หรือ Relief Map) เปนแผนท่ีแสดงรายละเอียดของสิ่งที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมุทร เทือกเขาท่ีราบสูง ทรี่ าบ ฯลฯ 2.2 แผนที่รัฐกิจ (Political Map) หรือแผนท่ีทั่วไป (General Map) เปนแผนท่ีแสดงขอบเขต การปกครองของจังหวัด รฐั ประเทศ 2.3 แผนทีป่ ระวตั ศิ าสตร (Historical Map) เปน แผนทแี่ สดงอาณาเขตของอาณาจักรหรอื จักรวรรดิตา ง ๆ ในสมัยโบราณ 2.4 แผนทโ่ี ครงรา ง (Outline) เปนแผนทีแ่ สดงโครงรางของทวีป ประเทศ โดยไมมีรายละเอียด ใด ๆ เพื่อใชใ นการศึกษา เชน 2.5 แผนที่เดนิ เรอื (Nautical Map) เปนแผนท่ีแสดงเสน ทางการเดนิ เรือในทองทะเล มหาสมุทร รวมทง้ั ใชส ญั ลักษณสเี พือ่ แสดงความตื้นลกึ ของพื้นนาํ้ 2.6 แผนท่เี ศรษฐกิจ (Economic Map) เปน แผนท่แี สดงเขตกิจกรรมทางเศรษฐกิจตา ง ๆ รวมท้งั แสดงแหลง ทรัพยากรสาํ คัญ องคประกอบของแผนท่ี องคป ระกอบทส่ี าํ คัญ ดังน้ี 1. ช่ือแผนท่เี ปน ส่ิงท่ีมคี วามจาํ เปน สาํ หรบั ใหผ ใู ชไ ดท ราบวาเปนแผนที่เรื่องอะไร แสดงรายละเอียด อะไรบาง เพอื่ ใหผูใชใชอยางถกู ตอง และตรงความตองการ โดยปกติชือ่ แผนท่ีจะมคี ําอธบิ ายเพิม่ เติมแสดง ไวด วย เชน แผนทป่ี ระเทศไทยแสดงเน้ือทปี่ าไม แผนที่ประเทศไทยแสดงการแบงภาคและเขตจงั หวดั เปนตน 2. ขอบระวาง แผนท่ีทุกชนิดจะมีขอบระวาง ซึง่ เปน ขอบเขตของพ้นื ท่ใี นภมู ิประเทศทแ่ี สดงบนแผนที่ แผน นั้นมักจะแสดงดวยเสน ขนานเพ่ือแสดงตําแหนง ละติจูดกับเสน เมริเดยี นเพ่อื แสดงตาํ แหนงลองจจิ ูดและ จะแสดงตวั เลขเพ่ือบอกคา พกิ ดั ภูมิศาสตรของตาํ แหนงตา ง ๆ 3. ทศิ ทาง มีความสาํ คัญตอ การคน หาตําแหนง ท่ีตงั้ ของส่ิงตาง ๆ โดยในสมยั โบราณใชว ธิ ดี ทู ิศทางตาม การข้ึนและตกของดวงอาทิตยในเวลากลางวัน และการดูทิศทางของดาวเหนือในเวลากลางคืน ตอมามีการ ประดิษฐเขม็ ทศิ ซงึ่ เปน เคร่ืองมือชวยในการหาทศิ ขน้ึ เนื่องจากเข็มของเขม็ ทิศจะชีไ้ ปทางทศิ เหนือตลอดเวลา การใชทิศทางในแผนท่ีประกอบกับเข็มทิศหรือการสังเกตดวงอาทิตยและดาวเหนือจึงชวยใหเราสามารถ เดนิ ทางไปยงั สถานทท่ี เ่ี ราตอ งการได ในแผนท่ีจะตองมีภาพเข็มทิศหรือลูกศรช้ีไปทางทิศเหนือเสมอ ถาหาก แผนท่ใี ดไมไ ดก าํ หนดภาพเขม็ ทิศหรือลูกศรไวก ็ใหเ ขาใจวาดานบนของแผนทีค่ อื ทิศเหนือ 4. สญั ลกั ษณ เปนเคร่ืองหมายท่ใี ชแ ทนสง่ิ ตาง ๆ ในภมู ิประเทศจริง เพอื่ ชวยใหผ ใู ชสามารถอา น และแปลความหมายจากแผนทไ่ี ดอ ยา งถกู ตอง ท้งั น้ีในแผนท่ีจะตอ งมีคําอธิบายสญั ลกั ษณป ระกอบไวดวยเสมอ 5. มาตราสวน เปนอัตราสว นระหวางระยะทางทย่ี อ สวนมาลงในแผนที่กบั ระยะทางจรงิ ในภมู ิประเทศ มาตราสวนชว ยใหผูใชท ราบวาแผนทน่ี ัน้ ๆ ยอ สวนมาจากสภาพในภมู ปิ ระเทศจรงิ ในอตั ราสว นเทา ใด

47 มาตราสว นแผนที่โดยมากจะมี 3 ลักษณะ ไดแก มาตราสวนแบบเศษสวน มาตราสวนคําพูดและมาตราสวน แบบกราฟก มาตราสวนของแผนที่ คือ อัตราสวนระหวางระยะบนแผนที่กับระยะในภูมิประเทศ หรือ ความสัมพันธระหวางระยะทางราบบนแผนท่ีกับระยะทางราบในภูมิประเทศ การเขียนมาตราสวนเขียนได หลายวิธี เชน 50,000 หรอื 1/50,000 หรอื 1 : 50,000 การคํานวณระยะทางบนแผนที่ คาํ นวณไดจ ากสูตร : มาตราสวนของแผนท่ี = ระยะบนแผนที่ ระยะในภูมิประเทศ 6. เสนโคงแผนท่ีเปนระบบของเสนขนานและเสนเมริเดียนท่ีสรางข้ึนเพื่อกําหนดตําแหนงพิกัด ภูมิศาสตรใหเปนมาตรฐานไวใ ชอ างอิงรวมกนั ซึง่ ประกอบดวย 6.1 เสนขนาน เปน เสน สมมติทลี่ ากจากทศิ ตะวันออก สรา งข้ึนจากการวดั มมุ เรมิ่ จากเสน ศูนยสูตร ซึ่งมคี ามมุ 0 องศา ไปยงั ขวั้ โลกทั้งสองดา น ๆ ละไมเกิน 90 องศา เสน ขนานท่ีสาํ คญั ประกอบดวย 1. เสน ศูนยส ตู รหรือเสนอิเควเตอร มคี า มุม 0 องศา 2. เสนทรอปกออฟแคนเซอร มีคามุม 23 องศา 30 ลิปดาเหนือ 3. เสน ทรอปก ออฟแคปริคอรน มีคามุม 23 องศา 30 ลปิ ดาใต 4. เสน อารก ตกิ เซอรเคิล มีคา มุม 66 องศา 30 ลิปดาเหนอื 5. เสนอนั ตารก ติกเซอรเ คลิ มคี า มุม 66 องศา 30 ลิปดาใต 6.2 เสนเมริเดียน เปนเสนสมมติที่ลากจากข้ัวโลกเหนือไปยังขั้วโลกใต สรางขึ้นจากการสมมติ เสน เมรเิ ดียนปฐม มคี ามุม 0 องศา ลากผานตําบลกรีนิช กรุงลอนดอน ประเทศสหราชอาณาจักรไปทางทิศ ตะวันออกและทิศตะวันตกดานละ 180 องศา โดยเสนเมริเดียนที่ 180 องศาตะวันออกและ 180 องศา ตะวันตกจะทบั กันเปนเสนเดียวน้ีใหเปนเสนวันท่ีหรือเสนแบงเขตวันระหวางชาติ หรือเสนแบงเขตวันสากล เสนเมริเดียนแรกหรือเสนเมริเดียนปฐม (Prime Meridian) คือเสนเมริเดียนที่ลากผานหอดูดาวแหงหนึ่ง ตาํ บลกรนี ชิ ใกลกรุงลอนดอนในประเทศอังกฤษ ท้ังนเี้ พอ่ื ใชเปนหลักอา งอิงในการนับเสนเมรเิ ดียนอนื่ ๆ ตอไป เสนเมริเดียนรอบโลกมี 360 เสน แบงเปนเสนองศา ตะวันออก 180 เสน และเสนองศาตะวันตก 180 เสน ความสําคัญของเสนเมริเดียน คือ บอกพิกัดของตําแหนงท่ีตั้งตางๆ บนพื้นผิวโลกโดยใชรวมกับ เสนขนาน (เสนละตจิ ูด) และใชเ ปนแนวแบงเขตเวลาของโลก

48 7. พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบท่ีบอกตําแหนงของส่ิงตาง ๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศัยเสนโครงแผนที่ ซง่ึ เสน ขนานและเสน เมริเดยี นตัดกันเปน จุดส่งิ ตาง ๆ บนพื้นผิวโลก โดยอานคา พิกดั ภมู ศิ าสตรเปนละตจิ ูด (เสน ขนาน) และลองจิจูด (เสน เมรเิ ดยี น) ดงั น้ัน ละติจดู เปน พกิ ัดของจดุ หนงึ่ บนเสน ขนาน สว นลองจจิ ูดกเ็ ปนพกิ ัดของจดุ หนึ่งบนเสนเมรเิ ดยี น ซงึ่ ทัง้ ละติจดู และลองจจิ ดู มคี า ของมุมเปนองศา โดย 1 องศา มคี าเทากับ 60 ลิปดาและ 1 ลิปดา มีคาเทากับ 60 ฟลิปดา พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบท่ีบงบอกตําแหนงท่ีตั้งอยูจุดตําแหนงตาง ๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศัย โครงขายของเสนโครงแผนทีซ่ ง่ึ ประกอบดว ยเสน เมรเิ ดียนกบั เสนขนานตดั กนั เปน “จุด” 1) ละติจดู (Latitude) เปนคา ของระยะทางเชิงมุม โดยนับ 0 องศา จากเสนศูนยสูตรไปทางเหนือ หรอื ใตจนถงึ 90 องศาท่ีข้ัวโลกทัง้ สอง 2) ลองจิจูด (Longitude) เปน คาของระยะทางเชงิ มุม โดยนับ 0 องศา จากเสน เมริเดียนไปทางทิศ ตะวนั ออกและทศิ ตะวนั ตกจนถึง 180 องศา ปจจุบันการบงบอกจุดตําแหนงบนพ้ืนผิวโลก สามารถทราบไดงายและถูกตอง โดยใช จีพีเอส เครื่องมือกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก (GPS:Global Positioning System) เคร่ืองมือชนิดนี้ มีขนาดเล็ก พกพาไดส ะดวก และใหขอมลู ตําแหนงบนพ้ืนผวิ โลกไดต รงกบั ความเปนจริง ดงั น้ันจึงมผี นู ําเครื่องมือน้ีไปใชได สะดวกสบายในกิจกรรมตาง ๆ ไดแก การเดินเรือ การเดินทาง ทองเที่ยวปา การเดินทางดวยรถยนต เครื่องบิน เปนตน เมื่อกดปุมสวิตซ เครื่องจะรับสัญญาณจากดาวเทียมแลวบอกคาพิกัดภูมิศาสตรใหทราบ เครอ่ื งหมายแผนที่

49 ลกู โลก องคประกอบของลกู โลก องคป ระกอบหลักของลูกโลก จะประกอบไปดวย 1. เสนเมริเดยี นหรือเสน แวง เปน เสนสมมติที่ลากจาก ข้ัวโลกเหนือไปจดขั้วโลกใต ซึ่งกําหนดคาเปน 0 องศา ท่ีเมือง กรีนชิ ประเทศอังกฤษ 2. เสนขนาน หรอื เสนรุง เปนเสนสมมติท่ีลากจากทิศ ตะวันตกไปทิศตะวันออก ทุกเสนจะขนานกับเสนศูนยสูตร ซึ่งมี คามมุ เทากับ 0 องศา การใชลูกโลก ลูกโลกใชประกอบการอธิบายตําแหนงหรือสถานที่ของจุดพ้ืนท่ีของสวนตาง ๆ ของโลก โดยประมาณ เข็มทศิ เข็มทิศเปนเคร่ืองมือสําหรับใชในการหาทิศของจุดหรือวัตถุ โดยมีหนว ยวดั เปน องศา เปรยี บเทียบกับจดุ เร่มิ ตน เข็มทิศใชในการหา ทศิ โดยอาศยั แรงดงึ ดดู ระหวา งสนามแมเ หลก็ ขั้วโลก (Magnetic Pole) กับเข็มแมเหล็ก ซึ่งเปนองคประกอบสําคัญที่สุดของเคร่ืองมือน้ี เขม็ แมเหล็กจะแกวง ไกวไดโ ดยอสิ ระในแนวนอน เพ่อื ใหแนวเข็มชี้อยใู น แนวเหนือใต ไปยังข้ัวแมเหล็กโลกตลอดเวลา หนาปดเข็มทิศซ่ึงคลาย กบั หนาปด นาฬกิ าจะมกี ารแบงโดยรอบเปน 360 องศา ซง่ึ เข็มทิศมีประโยชนในการเดินทาง เชน การเดินเรือ ทะเล เครือ่ งบิน การใชเ ข็มทศิ จะตองมแี ผนที่ประกอบและตองหาทิศเหนอื กอ นเพอ่ื จะไดรูทศิ อืน่ รปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทียม รูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียมเปน รปู หรือขอมลู ตวั เลขทีไ่ ดจ ากการเกบ็ ขอมลู ภาคพื้นดนิ จากกลอ งท่ีติดอยูก ับพาหนะ เชน เครื่องบนิ หรอื ดาวเทียม โดยมกี ารบนั ทึกขอ มูลอยางละเอยี ดหรอื หยาบใน เวลาแตกตา งกนั จึงทําใหเ ห็นภาพรวมของการใชพืน้ ทีแ่ ละการเปล่ียนแปลงตาง ๆ ตามที่ปรากฏบนพื้นผิวโลก เชน การเกิดอทุ กภัย ไฟปา การเปลยี่ นแปลง การใชทีด่ ิน การกอสรา งสถานท่ี เปน ตน ประโยชนข องรปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ที่นิยมใชกันมากจะเปนรูปหรือภาพถายท่ีได จากการสะทอนคลื่นแสงของดวงอาทิตยข้ึนไปสูเคร่ืองบันทึกที่ติดอยูบนเครื่องบินหรือดาวเทียม การบันทึก ขอมูลอาจจะทําโดยใชฟลม เชน รูปถายทางอากาศสีขาวดํา หรือรูปถายทางอากาศสีธรรมชาติ การบันทึก ขอมลู จากดาวเทียมจะใชสัญญาณเปน ตัวเลขแลว จึงแปลงคา ตวั เลขเปน ภาพจากดาวเทยี มภายหลงั การใชร ปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ผูใชจ ะตอ งไดรับการฝกหัดเพื่อแปลความหมายของ ขอมูล การแปลความหมายอาจจะใชการแปลดวยสายตาตามความสามารถของแตละบุคคลหรือใชเครื่อง คอมพิวเตอรแ ละโปรแกรมเขามาชว ย

50 เครอื่ งมอื เทคโนโลยีเพอื่ การศกึ ษาภมู ศิ าสตร ในโลกยคุ ปจจุบันทเี่ ต็มไปดวยขอ มลู ขา วสาร และขอมลู ท่ีเปนตวั เลขจํานวนมาก เทคโนโลยจี ึงเขา มามี ความสําคญั และจะมีความสาํ คญั มากยิ่งข้นึ ในอนาคต เทคโนโลยที ส่ี ําคัญดา นภูมิศาสตร คือ ระบบสารสนเทศ ภูมศิ าสตรห รือ GIS (Geographic Information System) และระบบกําหนดตําแหนงพ้ืนผิวโลก หรือ GPS (Global Positioning System) เครอ่ื งมือทัง้ สองประกอบดว ยคอมพวิ เตอร หรอื ฮารด แวร (Hard ware) ซึง่ มี ขนาดตา งๆ และโปรแกรมหรือซอฟแวร (Software) เปน หลักในการจัดทาํ ดังนี้ 1) ประโยชนของเครื่องมือเทคโนโลยีเพ่อื การศกึ ษาภมู ศิ าสตร จะคลายกับการใชประโยชนจากแผนท่ี สภาพภูมิประเทศและแผนท่ีเฉพาะเรือ่ ง เชน จะใหค ําตอบวา ถาจะตองเดนิ ทางจากจดุ หนง่ึ ไปยังอกี จุดหนึ่งใน แผนทจี่ ะมรี ะยะทางเทา ใด และถา ทราบความเร็วของรถจะทราบไดวาจะใชเวลานานเทา ใด หลังจากการทาํ งานของระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร คือ การจัดหมวดหมขู องขอ มูลตามความตองการ ที่จะนําไปวิเคราะหการคัดเลือกตัวแปร หรือปจจัยที่เก่ียวของ การจัดลําดับความสําคัญของปจจัยและการ ซอ นทับขอ มลู ตัวอยางเชน ตองการหาพ้ืนท่ีที่เหมาะสมสําหรับการปลูกขาว โดยแบงออกเปน 3 ระดับ คือ เหมาะสมดี เหมาะสมปานกลาง และไมเ หมาะสม โดยคัดเลือกขอมลู 2 ประเภท คือ ดินและสภาพภูมิประเทศ 2) การใชเคร่ืองมือเทคโนโลยีเพ่ือการศึกษาภูมิศาสตร การใชเครื่องมือเทคโนโลยีจําเปนตองมี เคร่ืองคอมพวิ เตอรและโปรแกรม ผูใ ชจ ะตอ งไดร ับการฝกฝนกอ นทีจ่ ะลงมือปฏบิ ตั ิ แหลง ขอมลู สารสนเทศของไทย ปจ จุบนั ไดม ีการคดิ คน และพฒั นาการขอ มลู สารเทศอยางรวดเร็วและไดเผยแพรขอมูลสูสาธารณชน มาก โดยเฉพาะการนําขอมูลเขาเว็บไซดใหประชาชนและผูสนใจท่ัวไปเขาไปดูขอมูลได ซึ่งเปนประโยชน อยางมากตามความตองการของผใู ชข อ มูล แตขอมูลบางชนิดอาจตอ งตดิ ตอจากหนวยงานนั้น ๆ โดยตรง ทั้งจากหนวยงานของรัฐท่ีสําคัญ ๆ คือ กรมอุตุนิยมวิทยาและกรมแผนที่ทหารและเอกชนที่สําคัญ ๆ คือ เคร่ืองเดินอากาศและเดินเรือ เว็บไซตท่ีนาสนใจ เชน ขอมูลดานสถิติ (www.nso.go.th) ขอมูลประชากร (www.dola.go.th) ขอมูลดาวเทียม (www.gistda.go.th) ขอมูลดินและการใชที่ดิน (www.dld.go.th) เปนตน กลา วโดยสรุป เครื่องมือทางภูมิศาสตรใชประกอบการศึกษา และการเก็บขอมูลเครื่องมือบางชนิด เหมาะสําหรบั ใชใ นหองเรียน หรือหอ งปฏบิ ัติการ เคร่ืองมือบางชนิดใชไ ดส าํ หรบั ในหอ งเรียนและในภาคสนาม ผูใ ชจ ะไดร วู า เมือ่ ใดควรใชเ ครอื่ งมือภูมิศาสตรในหองเรียนและเมื่อใดควรใชในภาคสนาม เคร่ืองมือบางชนิด จะมคี วามซับซอนมาก หรอื ตอ งใชรวมกันระหวางเครอื่ งคอมพิวเตอรและโปรแกรม เครื่องมือทางภมู ิศาสตรท ี่มคี วามสําคญั มากในปจ จบุ นั คอื ระบบสารสนเทศภูมศิ าสตร (GIS) ซ่ึงแปลง สารสนเทศทเ่ี กี่ยวกับพื้นท่ี และขอมูลตารางหรือคําอธิบายที่ใหเปนขอมูลเชิงตัวเลขทําใหการจัดเก็บเรียกดู ขอมูล การปรับปรุงแกไขและการวิเคราะหเปนไปอยางรวดเร็ว และถูกตองและแสดงผลในรูปแบบแผนท่ี กราฟ หรอื ตารางไดอยางถูกตองอีกดวย สวนระบบ กําหนดตําแหนงบนพ้ืนผิวโลก (GIS) ใชกําหนดจุดพิกัด ตาํ แหนงของวตั ถตุ าง ๆ บนผวิ โลก โดยอาศัยสัญญาณจากดาวเทียมหลายดวงท่โี คจรอยูรอบโลก

51 กจิ กรรมท่ี 1.3 วธิ ใี ชเ คร่อื งมอื ทางภูมศิ าสตร 1. แผนทีห่ มายถึง .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ 2. จงบอกประโยชนข องการใชแผนที่มา 5 ขอ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ 3. ใหบอกวธิ ีการใชเ ข็มทศิ คกู บั การใชแผนที่พอสังเขป .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

52 เร่ืองท่ี 4 ปญหาการทําลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม ผลการจดั ลําดับความสาํ คญั ของปญ หาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม ปญหาทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม น้ันไดมีการสํารวจทัศนคติของประชาชน พบวา ปญหา สาํ คญั 5 ลาํ ดบั แรก มีดงั นี้ ลาํ ดับท่ี 1 การสูญเสียทรัพยากรปาไม ลําดับที่ 2 อุทกภัยและภัยแลง ลําดับท่ี 3 ความเส่อื มโทรมของทรัพยากรดินและการใชท่ีดิน ลาํ ดับท่ี 4 มลพิษจากขยะ และลาํ ดับที่ 5 มลพิษทางอากาศ ดังตารางแสดง ผลการจดั ลําดับความสาํ คัญ ดังตอไปน้ี ผลการ ทรพั ยากรธรรมชาติ ลาํ ดบั ความสําคัญ จัดลําดบั และสง่ิ แวดลอม (จําแนกตามวธิ ีการจดั ลาํ ดับ) (ลําดับท่ี) จดั ลําดบั ดวย จดั ลาํ ดบั ดวย มลู คา ความเสยี หาย ทัศนคติประชาชน 1 ทรพั ยากรปาไม 12 2 ทรัพยากรนา้ํ 31 3 ทรัพยากรดนิ และการใชท ีด่ ิน 2 6 4 มลพษิ จากขยะ 74 5 มลพิษทางอากาศ 57 6 มลพิษทางน้าํ 85 7 ทรัพยากรพลงั งาน 11 3 8 ทรัพยากรทะเลและชายฝง 4 10 9 มลพิษจากสารอนั ตราย 98 10 มลพิษจากของเสียอันตรายจากชมุ ชน 6 12 11 ทรพั ยากรและแร 10 9 ทม่ี า : สถาบันวิจัยเพอื่ การพฒั นาประเทศไทย 2549

53 ความสาํ คญั ของสงิ่ แวดลอม คือ เอ้ือประโยชนใหสิ่งมีชีวิตทั้งพืชและสัตวอยูรวมกันอยางมีความสุข มีการพง่ึ พากันอยา งสมดุล มนุษยดํารงชีพอยไู ดด ว ยอาศัยปจ จยั พ้ืนฐานจากสิ่งแวดลอม ซึง่ ประกอบดวยอาหาร อากาศ นา้ํ ท่อี ยูอาศัย และยารกั ษาโรค ส่งิ แวดลอ มเปน องคป ระกอบที่สาํ คญั ของสิ่งมชี วี ติ ทุกชนิด แต “ทําไม สิ่งแวดลอมจึงถูกทําลาย” และเกิดปญหามากมายท่วั ทุกมมุ โลก เมื่อทาํ การศกึ ษาพบวา “มนุษย”เปนผูทําลาย สิง่ แวดลอมมากที่สุด สาเหตทุ ่มี นุษยท าํ ลายส่ิงแวดลอ มเกิดจากความเหน็ แกต ัวของมนุษยเ อง โดยมงุ เพื่อดาน วัตถุและเงินมาตอบสนองความตอ งการของตนเอง เมอ่ื ส่งิ แวดลอ มถูกทาํ ลายมากข้นึ ผลกระทบก็ยอนกับมาทาํ ลายตัวมนุษยเอง เชน เกิดการเปล่ียนแปลง บรรยากาศของโลก เกิดสภาวะเรือนกระจก ภาวะโลกรอนตลอดจนเกิดภัยธรรมชาติตาง ๆ เชน นํ้าทวม แผนดินถลม ควันพิษ น้ําเนาเสีย ขยะมูลฝอย และส่ิงปฏิกูล ซึ่งสิ่งเหลาน้ีมีผลโดยตรงและทางออม และ ไมส ามารถหลีกเลย่ี งได ผลกระทบจากการใชแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับท่ี 4 ของไทยเกิดจากการโดยนํา นโยบายการปลูกพืชเชิงเดย่ี วเขา มาใชเ พือ่ มุงพัฒนาเศรษฐกจิ เปน หลกั ทําใหป ระชาชนตื่นตัวในการทําไรปลูก พืชเชิงเดีย่ ว เชน มันสําปะหลงั ออย ปอ จงึ เกดิ การทาํ ลายปา และทรพั ยากรธรรมชาตเิ พ่ือหาพื้นท่ีในการปลูก พืชเชิงเด่ียวตามนโยบายรัฐบาล มีการใชปุยเคมี ใชยาปราบศัตรูพืช เกิดโรงงานอุตสาหกรรมจํานวนมาก แตภ าครัฐยังขาดการควบคุมอยางเปนระบบและชัดเจน จงึ ทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบมาจนถึงปจจุบัน เชนปาไมถูก ทําลาย ดินเสื่อมคุณภาพ น้ําเนาเสีย เกิดสารเคมีสะสมในแหลงน้ําและดิน เกิดมลพิษ ซ่ึงส่ิงเหลานี้เกิด ผลกระทบโดยตรงและโดยออม ตอสขุ ภาพและการดาํ รงชวี ติ ของประชาชน ทําใหเกิดความเสียหายตอประเทศ โดยรวม จากการศกึ ษาของนักวิชาการ พบวา การแกไ ขปญ หาสิง่ แวดลอมตอ งแกท่ตี ัว “มนษุ ย” นัน่ คือจะตอง ใหความรู ความเขาใจธรรมชาติ เจตคติ มีคุณธรรมจริยธรรม และสรางจิตสํานึกใหเกิดความตระหนักตอ สง่ิ แวดลอม ตอประชาชน โดยเรยี นรูจ ากแหลงเรียนรูใหม ๆ สรางความตระหนักในปญ หาที่เกิดข้ึน และสราง การมสี ว นรว มในการปอ งกันและแกไขปญ หาทีเ่ กดิ ขนึ้ ปญหาสงิ่ แวดลอ มสาํ คญั ๆ ดังตอไปน้ี คือ 1. ปา ไม “ปา ไม” เปนศูนยรวมของสรรพ ชวี ติ เปน ท่ีกอกําเนิดสายน้ํา ชีวิตพืชและ สัตวท่ีหลากหลายอีกทั้งเปนที่พึ่งพิงและ ใหประโยชนแกมนุษยมาแตโบราณกาล เพราะปา ไมชวยรักษาสมดลุ ของธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม ควบคุมสภาพดินฟา อากาศ กําบังลมพายุ ปองกันบรรเทา อทุ กภยั ปองกนั การพังทลายของหนาดิน เปนเสมือนเขื่อนธรรมชาติท่ีปองกันการ

54 ต้นื เขินของแมนํ้าลําคลอง เปน แหลง ดูดซบั กา ซคารบ อนไดออกไซดและเปนโรงงานผลิตออกซิเจนขนาดใหญ เปน คลงั อาหารและยาสมนุ ไพร และปาไม ยงั เปนแหลงศึกษาวิจัยและเปน สถานที่พักผอนหยอนใจของมนุษย นอกจากนี้ในผนื ปา ยงั มสี ตั วปา นานาชนดิ ซ่งึ มีประโยชนตอมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ในหลายลักษณะ ไดแก การรักษาสมดุลของระบบนิเวศ เชน การควบคุมปริมาณสัตวปาใหอยูในภาวะสมดุล การชวยแพรพันธุพืช การควบคมุ แมลงศัตรพู ชื เปน ปยุ ใหก ับดนิ ในปา เปนตน การเปน แหลงพันธกุ รรมท่หี ลากหลาย การเปน อาหาร ของมนุษยและสัตวอ่ืน และการสรางรายไดใหแกมนุษย เชน การคาจากชิ้นสวนตาง ๆ ของสัตวปา การจําหนายสัตวปา และการเปดใหบริการชมสวนสัตว เปนตน ดังนั้น จึงนับวาปาไมใหคุณประโยชน ทัง้ ทางตรงและทางออ มแกม วลมนษุ ยเ ปนอยางมากมาย หากปา ไมเ สอ่ื มโทรม ชวี ิตความเปน อยขู องมนุษยแ ละ สัตวอยา งหลกี เลี่ยงไมได ประเภทของปา ไมในประเทศไทย ประเภทของปาไมจะแตกตางกันไปขึ้นอยูกับการกระจายของฝน ระยะเวลาท่ีฝนตกรวมท้ังปริมาณ น้าํ ฝนทําใหป าแตล ะแหง มีความชมุ ชืน้ ตางกนั สามารถจาํ แนกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอื 1. ปาประเภทท่ีไมผลัดใบ (Evergreen) 2. ปาประเภทที่ผลดั ใบ (Deciduous) ปาประเภทท่ไี มผลดั ใบ (Evergreen) ปา ประเภทน้มี องดเู ขียวชอมุ ตลอดป เนอ่ื งจากตนไมแทบทั้งหมดทข่ี ึน้ อยเู ปน ประเภทท่ไี มผ ลดั ใบ ปาชนิดสําคัญซง่ึ จดั อยใู นประเภทนี้ ไดแ ก 1. ปา ดงดบิ (Tropical Evergreen Forest or Rain Forest) ปา ดงดิบท่ีมอี ยูท่วั ในทุกภาคของประเทศ แตท ี่มมี ากท่ีสดุ ไดแก ภาคใตและภาคตะวันออกในบรเิ วณน้ี มีฝนตกมากและมีความช้ืนมากในทองท่ีภาคอ่ืน ปาดงดิบมักกระจายอยูบริเวณที่มีความชุมช้ืนมาก ๆ เชน ตามหบุ เขา ริมแมน้าํ ลาํ ธาร หวย แหลงนาํ้ และบนภเู ขา ซ่ึงสามารถแยกออกเปนปา ดงดิบชนดิ ตา ง ๆ ดังน้ี 1.1 ปาดบิ ชนื้ เปนปา รกทึบมองดเู ขียวชอุมตลอดปมีพันธุไมหลายรอยชนิดขึ้นเบียดเสียดกันอยู มักจะพบกระจัดกระจายตั้งแตความสูง 600 เมตร จากระดับนํ้าทะเล ไมที่สําคัญก็คือ ไมตระกูลยางตาง ๆ เชน ยางนา ยางเสียน สว นไมชั้นรอง คือ พวกไมกอ เชน กอนํา้ กอเดือย 1.2 ปาดิบแลง เปนปาที่อยูในพ้ืนท่ีคอนขางราบมีความชุมชื้นนอย เชน ในแถบภาคเหนือและ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมักอยูสูงจากระดับนํ้าทะเลประมาณ 300-600 เมตร ไมท่ีสําคัญ ไดแก มะคาโมง ยางนา พะยอม ตะเคยี นแดง กระเบากลกั และตาเสือ 1.3 ปาดิบเขา ปาชนิดน้ีเกิดขึ้นในพ้ืนที่สูง ๆ หรือบนภูเขาต้ัง 1,000-1,200 เมตร ขึ้นไปจาก ระดับนํ้าทะเล ไมสวนมากเปนพวก Gymnosperm ไดแก พวกไมขุนและสนสามพันป นอกจากน้ียังมีไม ตระกูลกอข้ึนอยู พวกไมช้ันทส่ี องรองลงมา ไดแ ก สะเดาชา ง และขมิ้นชัน

55 2. ปา สนเขา (Pine-Forest) ปาสนเขามักปรากฏอยูต ามภูเขาสงู สวนใหญเปน พน้ื ท่ีซึง่ มคี วามสูงประมาณ 200 - 1,800 เมตร ขนึ้ ไปจากระดับนาํ้ ทะเลในภาคเหนือ ภาคกลาง และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บางทีอาจปรากฏในพ้ืนท่ีสูง 200 -300 เมตร จากระดบั นาํ้ ทะเลในภาคตะวันออกเฉียงใต ปาสนเขามีลักษณะเปนปาโปรง ชนิดพันธุไมที่ สําคัญของปาชนิดนี้คือ สนสองใบ และสนสามใบ สวนไมชนิดอ่ืนท่ีขึ้นอยูดวยไดแกพันธุไมปาดิบเขา เชน กอชนิดตาง ๆ หรอื พนั ธไุ มป าแดงบางชนดิ คอื เตง็ รงั เหยี ง พลวง เปนตน 3. ปาชายเลน (Mangrove Forest) บางทเี รยี กวา “ปา เลนน้ําเค็ม” หรือปาเลน มีตนไมขึ้นหนาแนน แตล ะชนดิ มรี ากคาํ้ ยันและรากหายใจ ปาชนดิ นีป้ รากฏอยตู ามทด่ี นิ และริมทะเลหรือบริเวณปากนํ้าแมน้ําใหญ ๆ ซ่ึงมีนํ้าเค็มทวมถึงในพื้นที่ภาคใต มีอยูตามชายฝง ทะเลท้ังสองดา น ตามชายทะเลภาคตะวันออกมอี ยูท กุ จงั หวัดแตท่ีมากทส่ี ดุ คือ บริเวณปากนํ้า เวฬุ อาํ เภอขลุง จงั หวดั จันทบุรี พนั ธุไ มท ่ขี นึ้ อยูตามปา ชายเลน สวนมากเปนพนั ธไุ มขนาดเลก็ ใชป ระโยชนสาํ หรบั การเผาถา น และทํา ฟนไมช นดิ ทสี่ ําคญั คือ โกงกาง ถ่ัวขาว ถว่ั ขาํ โปรง ตะบูน แสมทะเล ลําพูนและลําแพน ฯลฯ สวนไมพื้นลาง มกั เปน พวก ปรงทะเล เหงือกปลาหมอ และปอทะเล เปนตน

56 4. ปาพรหุ รือปา บึงนา้ํ จืด (Swamp Forest) ปาชนิดน้ีมักปรากฏในบริเวณที่มีนํ้าจืดทวมมากๆ ดินระบายน้ําไมดี ปาพรุในภาคกลาง มีลักษณะ โปรงและมตี น ไมข น้ึ อยหู า ง ๆ เชน สนนุ จิก โมกบา น หวายน้าํ หวายโปรง ระกํา ออ และแขม ในภาคใตปาพรุ มขี ้นึ อยูตามบริเวณทม่ี นี ้ําขังตลอดป ดนิ ปา พรุ ทมี่ ีเน้ือทมี่ ากที่สุดอยูในบริเวณจังหวัดนราธิวาส ดินปาพรุเปน ซากพชื ผสุ ลายทับถมกนั เปนเวลานาน ปาพรุแบงออกได 2 ลักษณะ คือ ตามบริเวณซ่ึงเปนพรุนํ้ากรอยใกล ชายทะเลตน เสมด็ จะขึน้ อยูหนาแนนพื้นที่มีตนกกชนิดตาง ๆ เรียก“ปาพรุเสม็ด หรือ ปาเสม็ด” อีกลักษณะ เปนปา ท่มี ีพนั ธไุ มตาง ๆ มากชนดิ ข้ึนปะปนกัน ชนิดพันธไุ มท ี่สําคญั ของปาพรุ ไดแก อินทนิลนํ้า หวาจกิ โสกนํา้ กระทุม น้าํ กนั เกรา โงงงนั ไมพ นื้ ลาง ประกอบดวย หวาย ตะคา ทอง หมากแดง และหมากชนดิ อนื่ ๆ 5. ปา ชายหาด (Beach Forest) เปน ปาโปรง ไมผลดั ใบขึ้นอยูตามบรเิ วณหาดชายทะเล นํา้ ไมทว มตามฝง ดนิ และชายเขารมิ ทะเล ตนไม สาํ คญั ท่ีขน้ึ อยูตามหาดชายทะเล ตอ งเปน พชื ทนเคม็ และมกั มลี ักษณะไมเปนพุมลักษณะตนคองอ ใบหนาแข็ง ไดแก สนทะเล หูกวาง โพธ์ทิ ะเล กระทิง ตีนเปด ทะเล หยนี ํ้า มกั มตี นเตยและหญาตาง ๆ ขน้ึ อยู เปนไมพื้นลาง ตามฝงดินและชายเขา มักพบ มะคาแต กระบองเพชร เสมา และไมหนามชนิดตาง ๆ เชน ซงิ ซี่ หนามหนั กาํ จาย มะดนั ขอ เปนตน ปา ประเภทท่ผี ลดั ใบ ตน ไมทขี่ ้ึนอยูใ นปาประเภทนี้เปน จําพวกผลัดใบแทบท้ังสน้ิ ในฤดูฝนปาประเภทน้ีจะมองดูเขียวชอุม พอถึงฤดูแลงตนไม สวนใหญจะพากันผลัดใบทําใหปามองดูโปรงขึ้น และมักจะเกิดไฟปาเผาไหมใบไมและ ตนไมเ ลก็ ๆ ปาสําคญั ซึ่งอยใู นประเภทน้ี ไดแ ก 1. ปา เบญจพรรณ ปาผลัดใบผสมหรือปาเบญจพรรณมีลักษณะเปนปาโปรงและยังมีไมไผชนิดตาง ๆ ข้ึนอยูกระจัด กระจายท่วั ไปพ้ืนที่ดินมกั เปนดินรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนือมักจะมีไมสักขึ้นปะปนอยูท่ัวไป

57 ครอบคลุมลงมาถึงจงั หวัดกาญจนบุรี ในภาคกลางในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก มีปาเบญจพรรณ นอยมากและกระจัดกระจาย พันธุไ มชนิดสําคัญ ไดแก สัก ประดูแดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออยชาง ลาน ยมหอม ยมหิน มะเกลือ เก็ดดํา เกด็ แดง ฯลฯ นอกจากนมี้ ไี มไผท สี่ ําคัญ เชน ไผป า ไผบง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปน ตน 2. ปาเต็งรงั หรอื ท่ีเรียกกันวา ปาแดง ปา แพะ ปา โคก ลักษณะทว่ั ไปเปนปา โปรง ตามพื้นปามักจะพบตนปรง และหญาเพ็ก พื้นท่ีแหงแลง ดินรวนปนทราย หรือกรวด ลูกรัง พบอยูท ่วั ไปในทร่ี าบและท่ีภูเขา ในภาคเหนือสวนมากข้ึนอยูบนเขาที่มีดิน ตน้ื และแหง แลงมาก ในภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื มีปาแดงหรอื ปา เตง็ รงั นีม้ ากที่สดุ ตามเนินเขาหรือที่ราบดิน ทราย ชนิดของพันธุไมที่สําคัญในปาแดง หรือปาเต็งรัง ไดแก เต็ง รัง เหียง พลวง กราด พะยอม ต้ิว แตว มะคา แต ประดู แดง สมอไทย ตะแบก เลอื ดแสลงใจ รกฟา ฯลฯ สวนไมพ้ืนลา งทีพ่ บมาก ไดแก มะพราวเตา ปุมแปง หญา เพ็ก ปรงและหญาชนิดอนื่ ๆ 3. ปา หญา (Savannas Forest) ปา หญา ทอ่ี ยูทุกภาคเกิดจากปาทถี่ ูกแผว ถางทาํ ลายบริเวณพน้ื ดินท่ขี าดความสมบูรณ และถูกทอดท้ิง หญาชนิดตา ง ๆ จึงเกิดขนึ้ ทดแทนและพอถึงหนา แลง กเ็ กดิ ไฟไหมท าํ ใหต นไมบ รเิ วณขา งเคียงลมตาย พื้นท่ีปา หญา จึงขยายมากข้ึนทุกป พืชท่ีพบมากท่ีสุดในปาหญาคือ หญาคา หญาขนตาชาง หญาโขมง หญาเพ็กและ ปุมแปง บริเวณที่พอจะมีความช้ืนอยูบาง และการระบายนํ้าไดดีก็มักจะพบพงและแขมขึ้นอยู และอาจพบ ตนไมทนไฟขน้ึ อยู เชน ตับเตา รกฟา ตานเหลือ ติว้ และแตว ประโยชนข องทรัพยากรปา ไม ปาไมน อกจากเปนที่รวมของพันธุพืชและพันธุสัตวจํานวนมาก ปาไมยังมีประโยชนมากมายตอการ ดํารงชวี ิตของมนุษยทงั้ ทางตรงและทางออม ดงั น้ี ประโยชนทางตรง ไดแ ก ปจจัย 4 ประการ 1. จากการนําไมมาสรา งอาคารบานเรอื นและผลิตภัณฑตาง ๆ เชน เฟอรน เิ จอร กระดาษ ไมขดี ไฟ ฟน เปนตน 2. ใชเปนอาหารจากสวนตางๆ ของพชื ทะเล 3. ใชเ สนใย ที่ไดจ ากเปลือกไมและเถาวัลยมาถักทอ เปนเคร่ืองนงุ หม เชอื กและอ่ืนๆ 4. ใชทํายารักษาโรคตา ง ๆ ประโยชนทางออม 1. ปาไมเ ปน เปนแหลง กาํ เนดิ ตน นา้ํ ลาํ ธารเพราะตนไมจ ํานวนมากในปาจะทําใหนา้ํ ฝนท่ีตกลงมา คอ ย ๆ ซมึ ซับลงในดนิ กลายเปนนํา้ ใตดินทซ่ี ึง่ จะไหลซมึ มาหลอ เลี้ยงใหแมน ้ํา ลาํ ธารมนี ํา้ ไหลอยตู ลอดป 2. ปา ไมทําใหเกดิ ความชมุ ชืน้ และควบคุมสภาวะอากาศ ไอนํ้าซ่ึงเกิดจากการหายใจของพืช ซ่ึงเกิด ขึ้นอยูมากมายในปาทําใหอากาศเหนือปามีความช้ืนสูงเม่ืออุณหภูมิลดตํ่าลงไอนํ้าเหลานั้นก็จะกล่ันตัว

58 กลายเปนเมฆแลวกลายเปน ฝนตกลงมา ทาํ ใหบ รเิ วณทมี่ พี ืน้ ปา ไมมคี วามชุม ชน้ื อยูเสมอ ฝนตกตอ งตามฤดกู าล และไมเ กดิ ความแหง แลง 3. ปาไมเปนแหลงพักผอนและศึกษาความรู บริเวณปาไมจะมีภูมิประเทศท่ีสวยงามจากธรรมชาติ รวมทั้งสตั วปา จงึ เปนแหลงพกั ผอ นไดศกึ ษาหาความรู 4. ปาไมช วยบรรเทาความรุนแรงของลมพายุ และปองกันอุทกภัย โดยชวยลดความเร็วของลมพายุ ท่ีพัดผานไดต้ังแต 11 – 44% ตามลักษณะของปาไมแตละชนิด จึงชวยใหบานเมืองรอดพนจากวาตภัยได ซ่ึงเปน การปองกันและควบคมุ นํา้ ตามแมน้ําไมใหส งู ขนึ้ มารวดเร็วลน ฝงกลายเปน อทุ กภยั 5. ปาไมชวยปอ งกันการกัดเซาะและพัดพาหนาดิน จากน้ําฝนและลมพายุโดยลดแรงปะทะ ลงการ หลุดเล่อื นของดนิ จึงเกดิ ขน้ึ นอย และยังเปนการชว ยใหแมน า้ํ ลําธารตาง ๆ ไมต้ืนเขินอีกดวย นอกจากนี้ปาไม จะเปน เสมอื นเคร่ืองกีดขวางตามธรรมชาติ จงึ นับวา มปี ระโยชนใ นทางยุทธศาสตรด ว ยเชนกนั สาเหตสุ าํ คัญของวิกฤตการณป า ไมในประเทศไทย 1. การลักลอบตัดไมทําลายปา ตัวการของปญหาน้ีคือ นายทุนพอคาไม เจาของโรงเล่ือย เจาของ โรงงานแปรรูปไม ผูร ับสมั ปทานทาํ ไมและชาวบา นท่ัวไป ซึ่งการตัดไมเพื่อเอาประโยชนจากเน้ือไมทั้งวิธีที่ถูก และผดิ กฎหมาย ปรมิ าณปา ไมทถี่ กู ทาํ ลายนนี้ ับวันจะเพมิ่ ขึน้ เรอื่ ยๆ ตามอัตราเพ่ิมของจํานวนประชากร ย่ิงมี ประชากรเพิ่มข้ึนเทาใด ความตองการในการใชไ มก ็เพิม่ มากข้นึ เชน ใชไมในการปลกู สรา งบา นเรอื น เครอ่ื งมือ เครอื่ งใชในการเกษตรกรรม เครือ่ งเรอื นและถานในการหุงตม เปนตน 2. การบุกรุกพ้ืนที่ปาไมเพ่ือเขาครอบครองที่ดิน เมื่อประชากรเพิ่มสูงขึ้น ความตองการใชที่ดิน เพื่อปลกู สรางทอี่ ยูอาศยั และที่ดนิ ทาํ กนิ กอ็ ยูสงู ขึน้ เปน ผลผลักดันใหราษฎรเขา ไปบุกรุกพนื้ ท่ีปาไม แผว ถางปา หรอื เผาปา ทาํ ไรเล่อื นลอย นอกจากนย้ี ังมนี ายทนุ ท่ีดนิ ทจี่ างวานใหราษฎรเขาไปทําลายปาเพ่ือจับจองท่ีดินไว ขายตอไป 3. การสงเสริมการปลูกพืชหรือเล้ียงสัตวเศรษฐกิจเพ่ือการสงออก เชน มันสําปะหลัง ปอ เปนตน โดยไมสงเสริมการใชท่ีดินอยางเต็มประสิทธิภาพท้ัง ๆ ที่พื้นที่ปาบางแหงไมเหมาะสมท่ีจะนํามาใชใน การเกษตร 4. การกําหนดแนวเขตพ้ืนท่ีปากระทําไมชัดเจนหรือไมกระทําเลยในหลาย ๆ พื้นที่ทําใหเกิดการ พพิ าทในเร่อื งทด่ี นิ ทาํ กนิ ของราษฎรและทดี่ นิ ปา ไมอ ยูต ลอดเวลา และเกดิ ปญหาในเร่อื งกรรมสทิ ธท์ิ ดี่ นิ 5. การจัดสรา งสาธารณปู โภคของรัฐ เชน เขอื่ น อา งเก็บนํ้า เสน ทางคมนาคม การสรางเข่ือนขวางลํา น้ําจะทําใหพนื้ ท่ีเก็บนํา้ หนา เขื่อนท่ีอุดมสมบูรณถูกตัดโคนมาใชประโยชน สวนตนไมขนาดเล็กหรือที่ทําการ ยายออกมาไมทันจะถกู นา้ํ ทวมยนื ตนตาย เชน การสรา งเขอ่ื นรชั ประภาเพื่อก้นั คลองพระแสงอนั เปน สาขาของ แมน ้ําพุมดวง แมน า้ํ ตาป ทาํ ใหน ้ําทว มบริเวณปาดงดบิ ซึ่งมีพันธุไมหนาแนน และสัตวนานาชนิดเปนบริเวณ นับแสนไร ตอ มาจึงเกดิ ปญหานํ้าเนาไหลลงลาํ นํา้ พุมดวง 6. ไฟไหมป า มกั จะเกิดขึน้ ในชวงฤดแู ลง ซ่งึ อากาศแหง แลงและรอ นจัด ท้งั โดยธรรมชาติและจากการ กระทาํ ของมนุษยทอี่ าจลกั ลอบเผาปา หรือเผลอ จดุ ไฟท้งิ ไว

59 7. การทาํ เหมอื งแร แหลงแรท่พี บในบริเวณท่ีมีปาไมปกคลุมอยู มีความจําเปนท่ีจะตองเปดหนาดิน กอ นจงึ ทําใหป าไมท ่ีขึ้นปกคลมุ ถกู ทําลายลง เสน ทางขนยา ยแรใ นบางครั้งตองทําลายปาไมลงเปนจํานวนมาก เพือ่ สรางถนนหนทาง การระเบดิ หนา ดนิ เพ่อื ใหไดมาซง่ึ แรธ าตุ สงผลถงึ การทําลายปา การอนุรักษป าไม ปาไมถกู ทําลายไปจํานวนมาก จึงทําใหเกิดผลกระทบตอสภาพภูมิอากาศไปท่ัวโลก รวมทั้งความสมดุล ในแงอ น่ื ดวย ดงั นน้ั การฟนฟสู ภาพปาไมจ งึ ตองดาํ เนินการเรงดวน ทัง้ ภาครฐั ภาคเอกชนและ ประชาชน ซ่ึงมี แนวทางในการกําหนดแนวนโยบายดา นการจัดการปาไม ดงั นี้ 1. นโยบายดา นการกําหนดเขตการใชประโยชนท ีด่ นิ ปา ไม 2. นโยบายดา นการอนุรกั ษทรพั ยากรปา ไมเ กี่ยวกับงานปอ งกันรกั ษาปา การอนุรักษสง่ิ แวดลอม 3. นโยบายดานการจัดการทีด่ ินทํากนิ ใหแกราษฎรผูยากไรในทอ งถ่นิ 4. นโยบายดา นการพฒั นาปาไม เชน การทําไมแ ละการเก็บหาของปา การปลูก และการบํารุงปาไม การคนควา วิจัย และดา นการอุตสาหกรรม 5. นโยบายการบริหารท่ัวไปจากนโนบายดังกลาวขางตนเปนแนวทางในการพัฒนาและการจัดการ ทรัพยากรปา ไมข องชาติใหไ ดร บั ผลประโยชน ทงั้ ทางดา นการอนุรักษแ ละดานเศรษฐกิจอยางผสมผสาน ท้ังนี้ เพื่อใหเกดิ ความสมดุลของธรรมชาติและมีทรัพยากรปาไมไ วอ ยา งย่ังยืนตอ ไปในอนาคต สถานการณทรพั ยากรปาไม การใชประโยชนจากพน้ื ท่ปี า อยางตอเนือ่ งในชวงสี่ทศวรรษท่ีผานมาทําใหประเทศไทยสูญเสีย พ้ืนท่ี ปาไมแ ลวประมาณ 67 ลา นไร หรือเฉลย่ี ประมาณ 1.6 ลานไรต อ ป กลา วคอื ป พ.ศ. 2504 ประเทศไทยมพี ้ืนท่ี ปาอยูถ งึ รอ ยละ 53.3 ของพน้ื ที่ประเทศ หรอื ประมาณ 171 ลานไร และลดลงมาโดยตลอดจนในป พ.ศ. 2532 ประเทศไทยเหลือพื้นที่ปาเพียงรอยละ 27.95 ของพ้ืนท่ีท้ังหมด หรือประมาณ 90 ลานไร รัฐบาลในอดีตได พยายามจะรักษาพ้ืนที่ปา โดยประกาศยกเลิกสัมปทานการทาํ ไมในปาบกท้ังหมด ในป พ.ศ.2532 แตหลังจาก ยกเลิกสัมปทานปาไม สถานการณดีขึ้นในระยะแรกเทาน้ัน ตอมาการทําลายก็ยังคงเกิดข้ึนไมแตกตางจาก สถานการณก อ นยกเลิกสมั ปทานปา ไมเ ทาใดนัก โดยพืน้ ที่ปา ท่ีถกู บกุ รกุ กอนการยกเลิกสัมปทาน (ป พ.ศ. 2525-2532) เฉลี่ยตอปเทากับ 1.2 ลานไร และพ้ืนท่ีปาท่ีถูกบุกรุกหลังการยกเลิกสัมปทาน (ป พ.ศ. 2532-2541) เฉล่ีย 1.1 ลานไรต อ ป (ตารางที่ 1)

60 ตารางท่ี 1 พืน้ ที่ปากอนและหลังการยกเลิกสมั ปทานปา ไม รายการ พืน้ ท่ีปา (ลา นไร) พ้ืนที่ถูกทําลายเฉล่ียตอป (ลานไร) ป พ.ศ. 2504 171.0 - ป พ.ศ. 2525 97.8 3.5 ป พ.ศ. 2532 (ประกาศยกเลกิ สมั ปทานปาไม) 89.6 1.2 ป พ.ศ. 2541 81.1 1.1 2. ภูเขาและแรธาตุ ภเู ขา เปนแหลง ตน กาํ เนิดของแรธาตุ ปา และแหลง นา้ํ ที่สาํ คัญของประเทศไทย ภาคเหนือเปนภาคที่อุดมดวยทรัพยากรแรธาตุภาคหน่ึงของประเทศไทย เพราะมีภูมิประเทศท่ีมี โครงสรางเปนภเู ขา เนนิ เขาและแอง แผน ดิน ในยุคกลางเกา กลางใหม ที่บริเวณตอนกลางที่ผานการผุกรอน และมีการเปล่ียนแปลงของแผนดิน โดยเฉพาะภูเขาทางตะวันตกที่เปนแนวของทิวเขา อุดมดวยแรโลหะ แรอโลหะและแรเ ชอื้ เพลิง แรโ ลหะ ทส่ี าํ คญั ทพี่ บตามภูเขาหนิ แกรนิตในภาคเหนอื ไดแ ก 1. แรดีบุก แหลงแรดีบุกที่พบในภาคเหนือ อยูในเขตภูเขาของจังหวัดที่อยูทางเหนือ และทางภาค ตะวันตกของภาค คือ จังหวดั แมฮ องสอน จังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําปาง จังหวัดเชียงราย แตมีปริมาณการ ผลติ ไมมากเทา กับแหลง ดีบุกสําคัญทางภาคใต 2. ทังสเตนหรอื วุลแฟรม ทีพ่ บมากในภาคเหนือ คอื แหลงแรซไี รท เปน แรท ่ีสําคญั ทางเศรษฐกจิ การคา และยุทธปจ จัยสาํ คัญ มีการทาํ เหมอื งที่ อําเภอดอยหมอก อําเภอเวียงปาเปา จงั หวดั เชยี งราย และพบ แถบภูเขาสูงในเขต จังหวัดแมฮองสอนมีเหมืองดําเนินการผลิตถึง 10 เหมือง ท่ีสําคัญคือเหมืองท่ี อําเภอ แมลานอย เหมืองหวยหลวง และเหมอื งแมสะเรยี ง ทางดา นตะวนั ตกของลมุ นํา้ ยม 3. ตะกั่วและสังกะสี แรต ะก่ัวและสังกะสีมกั จะเกิดรว มกันแตที่พบยังมีปริมาณนอยไมเพียงพอ ที่จะ นํามาใชในเชิงพาณิชยเหมือนที่พบในภาคตะวันตก ภาคเหนือมีแหลงแรตะกั่วและสังกะสีในแถบจังหวัด แมฮองสอน จงั หวัดเชียงใหม จังหวดั ลําปางและจงั หวัดแพร 4. ทองแดง แหลงแรท องแดงมีอยหู ลายในแหงประเทศ แตเ ปน แหลงแรที่มีมูลคาทางเศรษฐกิจเพียง ไมก แี่ หง บริเวณท่พี บ ไดแก ในเขตจงั หวดั ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เชน จงั หวัดนครราชสีมา จังหวัดเลย แตท่ภี าคเหนือพบในเขต จังหวัดอุตรดิตถ จังหวดั แพร จังหวัดนา น และจังหวดั ลําปาง

61 5. เหล็ก แหลง แรเหลก็ ในประเทศไทยมีหลายแหงเชน กัน ท้งั ท่ีกําลงั มกี ารผลติ ท่ีผลติ หมดไปแลว แตแ หลง ท่ีนา สนใจที่อาจมคี าในอนาคต ไดแกท ่ี อาํ เภอตาคลี จังหวดั นครสวรรค ที่เขาทับควาย จังหวัดลพบุรี แหลงภูยาง อําเภอเชียงคาน จังหวัดเลย แหลงอึมครึม จังหวัดกาญจนบุรี ในภาคเหนือพบที่อําเภอแมแจม จังหวัดเชยี งใหม แหลง เดิม อาํ เภอเถิน จงั หวัดลาํ ปาง 6. แมงกานีส แหลง แมงกานีสในภาคเหนอื มีแหลง ผลิตที่สําคัญอยูใน จังหวัดลําพูน จังหวัดเชียงใหม จงั หวดั ลาํ ปาง จังหวัดแพร จงั หวดั เชยี งราย และจังหวดั นาน 7. นกิ เกลิ และโครเมยี ม พบที่ บา นหว ยยาง อําเภอทา ปลา จงั หวัดอุตรดติ ถ นอกจากนีย้ งั มแี รโครไมต ท่ใี หโ ลหะโครเมียม ซึ่งเปน แรผ สมเหล็ก แรอ โลหะ ที่สําคัญทพ่ี บในภาคเหนือ ไดแ ก 1. ฟลูออไรต แหลงแรฟลูออไรตท่ีสําคัญของประเทศพบในภาคเหนือและภาคตะวันตก ไดแก ท่อี ําเภอบา นโฮง อาํ เภอปาซาง จังหวดั ลําพูน อําเภอฝาง แมแ จม อําเภอฮอด อําเภออมกอย จังหวัดเชียงใหม อําเภอแมส ะเรยี ง จงั หวัดแมฮอ งสอน นอกจากน้กี ม็ ีท่ีภาคตะวันตก และภาคใตของไทยอีกดวย 2. แบไรต แหลงแรแบไรตท ่สี ําคญั นอกจากจะมีมากในภาคใตท่ีบริเวณเขาหลวง จังหวันครศรีธรรม ราชและในจังหวดั สรุ าษฏรธานีแลว ยังมีแหลงสําคญั ในภาคเหนืออกี ท่ี บริเวณภไู มตอง อาํ เภอดอยเตา อําเภอ ฮอด จังหวดั เชยี งใหม นอกจากนีย้ งั มีใน จงั หวัดแมฮอ งสอน จังหวดั ลําพนู ลําปาง อตุ รดติ ถ เชยี งราย และแพร 3. ยิปซัม แหลงยิปซัมที่สําคัญมีที่ จังหวัดนครสวรรคและพิจิตร ในภาคเหนือไดแก แหลงแมเมาะ อําเภอแมเมาะ จงั หวดั ลาํ ปาง แหลง แมก ั๊วะ อาํ เภอเกาะคา จงั หวัดลําปาง และแหลงสองหอง อําเภอน้ําปาด จงั หวัดอุตรดิตถ 4. ฟอสเฟต มแี หลงเล็ก ๆ อยทู ี่ ต.นาแกว อาํ เภอเกาะคา จงั หวดั ลําปาง 5. ดนิ ขาวหรอื เกาลิน ไดมกี ารพบและผลิตดินขาวในหลายบรเิ วณทงั้ ภาคเหนือ ภาคกลางและภาคใต ในภาคเหนือมีแหลง ดนิ ขาวท่ี อาํ เภอแจห ม จังหวัดลําปาง นอกจากนีย้ งั มีแรอโลหะอนื่ ๆ ทพ่ี บในภาคเหนอื อกี เชน แรหนิ มาท่ี จงั หวัดเชยี งใหม แมฮ องสอน แรใ ยหินพบใน จังหวัดอตุ รดติ ถ แรเ ชอื้ เพลิง ทีส่ าํ คัญทางเศรษฐกจิ คอื มกี ารนํามาใชเ ปนเชือ้ เพลงิ สาํ คัญในโรงงานไฟฟา เคร่ืองจกั รกล โรงงานอุตสาหกรรมเคมภี ัณฑและในกจิ กรรมขนสงตา ง ๆ เชน ในเคร่ืองบิน รถยนต เรอื ยนต เปน ตน 1. หินน้ํามัน พบที่ บานปาคา อําเภอลี้ จังหวัดลําพูน แตยังไมไดนํามาใชประโยชนในเชิงพาณิชย เนอ่ื งจากการแยกนํา้ มนั ออกจากหนิ นํา้ มันตอ งลงทุนสงู 2. ปโ ตรเลยี่ ม น้าํ มนั ดิบ กา ซธรรมชาติเหลว พบท่ี อําเภอฝาง จงั หวัดเชียงใหม นํามาใชเปนนํา้ มันหลอลื่น นา้ํ มันดีเซลหมนุ เร็วปานกลางและนาํ้ มันเตา 3. ลิกไนต พบท่ี อําเภอแมเมาะ อําเภอแมทะ จังหวัดลําปาง ใชเปนเชื้อเพลิงในโรงงานบมยา โรงไฟฟา

62 3. แหลง นํา้ ปญ หาเกย่ี วกบั ทรัพยากรนํ้า จากพฤติกรรมการบริโภคทรัพยากรธรรมชาติของมนุษย ซ่ึงมีผลกระทบตอสภาวะแวดลอมในโลก โดยเฉพาะปญหาเกีย่ วกับทรัพยากรนํ้า ซึ่งเปนปจจัยสําคัญในการดํารงชีวิตของมนุษย เพราะนํ้าไดใชในการ บริโภคและผลติ เคร่อื งอปุ โภคตาง ๆ ปจ จุบันปญ หาทรัพยากรนํา้ มดี ังน้ี 1. ปญหาทางดา นปรมิ าณ 1) การขาดแคลนน้ําหรือภัยแลง สาเหตุที่สาํ คญั ไดแ ก 1.1 ปาไมถูกทาํ ลายมากโดยเฉพาะปาตน น้ําลาํ ธาร 1.2 ลักษณะพืน้ ท่ไี มเหมาะสม เชน ไมม ีแหลง นา้ํ ดินไมด ูดซับนํา้ 1.3 ขาดการวางแผนการใชแ ละอนรุ ักษน ํ้าท่ีเหมาะสม 1.4 ฝนตกนอ ยและฝนทิง้ ชว งเปนเวลานาน 2) การเกิดนํา้ ทว ม อาจเกิดจากสาเหตุหนง่ึ หรือหลายสาเหตรุ วมกัน ดงั ตอไปน้ี 2.1 ฝนตกหนกั ติดตอ กันนาน ๆ 2.2 ปาไมถ กู ทาํ ลายมาก ทาํ ใหไ มมีสง่ิ ใดจะชว ยดดู ซับนาํ้ ไว 2.3 ภมู ปิ ระเทศเปนท่ลี มุ และการระบายนาํ้ ไมดี 2.4 น้ําทะเลหนุนสูงกวา ปกติ ทาํ ใหน ํา้ จากแผนดินระบายลงสทู ะเลไมไ ด 2.5 แหลงเก็บกักนํา้ ตนื้ เขนิ หรือไดรับความเสียหาย จงึ เกบ็ น้ําไดนอยลง 2. ปญหาดานคณุ ภาพของน้ําไมเ หมาะสม สาเหตทุ ี่พบบอ ยไดแก 1) การทิ้งสิ่งของและการระบายน้ําทิ้งลงสูแหลงน้ํา ทําใหแหลงน้ําสกปรกและเนาเหม็นจนไม สามารถใชป ระโยชนได มักเกิดตามชมุ ชนใหญ ๆ ที่อยูใกลแ หลง นา้ํ หรือทอ งถน่ิ ทีม่ ีโรงงานอตุ สาหกรรม 2) สงิ่ ทป่ี กคลุมผวิ ดนิ ถกู ชะลา งและไหลลงสูแหลง น้ํามากกวาปกติ มีทงั้ สารอินทรีย สารอนินทรีย และสารเคมีตา งๆ ท่ใี ชในกจิ กรรมตา ง ๆ ซ่งึ ทําใหน าํ้ ขุนไดง า ย โดยเฉพาะในฤดูฝน 3) มีแรธาตุเจอื ปนอยูมากจนไมเหมาะแกก ารใชป ระโยชน นาํ้ ท่ีมแี รธาตุปนอยเู กินกวา 50 พพี ีเอม็ นน้ั เม่ือนํามาดื่มจะทาํ ใหเ กิดโรคน่ิวและโรคอนื่ ได 4) การใชสารเคมีท่ีมีพิษตกคาง เชน สารที่ใชปองกันหรือกําจัดศัตรูพืชหรือสัตว ซ่ึงเมื่อถูกฝน ชะลางลงสูแหลงนา้ํ จะกอ ใหเ กิดอนั ตรายตอ สิ่งมชี วี ติ 3. ปญหาการใชท รัพยากรนา้ํ อยา งไมเหมาะสม เชน ใชม ากเกินความจาํ เปน โดยเฉพาะเมื่อเกิดภาวะ ขาดแคลนนํ้า หรือการสูบน้ําใตดินขึ้นมาใชมากจนดินทรุด เปนตน ป พ.ศ. 2541 ธนาคารโลกพยากรณวา น้ําในโลกลดลง 1 ใน 3 ของปริมาณนํ้าท่ีเคยมีเม่ือ 25 ปกอน และในป ค. ศ. 2525 หรืออีก 25 ปขางหนา การใชน าํ้ จะเพม่ิ อกี ประมาณรอยละ 65 เนือ่ งจากจํานวนประชากรโลกเพ่ิมขึ้น การใชน้ําอยางไมถูกตองและ ขาดการดูแลรักษาทรัพยากรนํ้า ซึ่งจะเปนผลใหประชากรโลกกวา 3,000 ลานคน ใน 52 ประเทศประสบ ปญหาการขาดแคลนน้ํา

63 4. ปญหาความเปล่ียนแปลงของฟา อากาศ เน่ืองจากปรากฏการณ เอล นิโน (EI Nino ) และ ลา นินา (La Nina) โดยปรากฏการณที่ผิดธรรมชาติจะเกิดข้ึนประมาณ 5 ปตอคร้ัง คร้ังละ 8 -10 เดือน โดยกระแสนํา้ อนุ ในมหาสมุทรแปซิฟกตะวันตก บริเวณตะวันออกเคล่ือนลงไปถึงชายฝงตะวันตกเฉียงเหนือ ของทวปี อเมริกาใต (ประเทศเปรู เอกวาดอร และชิลตี อนเหนอื ) ทําใหผ ิวน้ําทเี่ คยเยน็ กลบั อนุ ข้นึ และท่ีเคยอุน กลบั เย็นลง เม่อื อุณหภูมิของผวิ นาํ้ เปลีย่ นแปลงไปกจ็ ะสงผลทาํ ใหอณุ หภูมิเหนือน้ําเปลี่ยนไปดวยเชนกัน เปนผล ใหความรอนและความแหงแลงในบริเวณที่เคยมีฝนชุก และเกิดฝนตกหนักในบริเวณที่เคยแหงแลง ลมและ พายุเปลี่ยนทิศทาง เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงดังกลาวเกิดเปนบริเวณกวาง จึงสงผลกระทบตอโลกอยาง กวางขวาง สามารถทาํ ลายระบบนเิ วศในซีกโลกใต รวมทั้งพ้ืนที่บางสวนเหนือเสนศูนยสูตรได สาหรายทะเล บางแหงตายเพราะอุณหภูมิสูง ปลาท่ีเคยอาศัยน้ําอุนตองวายหนีไปหานํ้าเย็นทําใหมีปลาแปลกชนิดเพิ่มขึ้น และหลงั การเกิดปรากฎการณ เอล นิโน แลว ก็จะเกิดปรากฎการณลา นินา ซึ่งมีลักษณะตรงกันขามตามมา โดยจะเกิดกระแสนํ้าอุนและคล่ืนความรอนในมหาสมุทรแปซิฟกตอนใตเคลื่อนยอนไปทางตะวันตกทําให บริเวณมหาสมุทรแปซิฟกตะวันออกท่ีอุณหภูมิเร่ิมเย็น จะมีการรวมตัวของไอนํ้าปริมาณมาก ทําใหอากาศ เยน็ ลง เกิดพายุ และฝนตกหนักโดยเฉพาะในกลมุ ประเทศอาเซียน เอล นิโน เคยกอตัวคร้ังใหญในป พ.ศ. 2525 – 2526 ซึ่งผลทําใหอุณหภูมิผิวน้ําสูงกวาปกติถึง 9 องศา ฟาเรนไฮต ทาํ ลายชวี ติ มนษุ ยทัว่ โลกถึง 2,000 คน คาเสียหายประมาณ 481,000 ลานบาท ปะการัง ในทะเลแคริบเบยี นเสยี ความสมดลุ ไปรอ ยละ 50 – 97 แตใ นป พ.ศ. 2540 กลบั กอตวั กวางกวา เดิม ซ่งึ คิดเปน พน้ื ทไี่ ดก วา งใหญกวา ประเทศสหรฐั อเมรกิ า โดยเขตน้ําอนุ นอกชายฝง ประเทศเปรขู ยายออกไปไกลกวา 6,000 ไมล หรอื ประมาณ 1 ใน 4 ของเสน รอบโลก อุณหภูมิผวิ น้าํ วดั ไดเ ทากนั และมีความหนาของนาํ้ ถึง 6 น้ิว สงผล ใหเ กิดปรากฎการณธ รรมชาติท่ีเลวรายท่สี ุดในรอบ 150 ป โดยเร่มิ แสดงผลตัง้ แตเดอื นเมษายน 2541 นอกจากน้ีปรากฏการณเรือนกระจกและการลดลงของพน้ื ทป่ี า ยังสงเสริมความรุนแรงของปญหาอีก ดวย ดงั ตัวอยางตอไปน้ี 1) ประเทศไทย ประสบความรอนและแหงแลงรุนแรงท่ัวประเทศ ฝนตกนอยหรือตกลาชากวาปกติ (ยกเวนภาคใตท่ีกลางเดือนสิงหาคมเกิดฝนตกหนักจนน้ําทวม) ปริมาณนํ้าในแมนํ้า อางเก็บน้ําและเขื่อน ลดนอยลงมาก รวมท้ังบางจังหวัดมีอุณหภูมิในฤดูรอนสูงมาก และเกิดติดตอกันหลายวัน เชน จังหวัดตาก มอี ุณหภมู ิในเดือนเมษายน พ.ศ. 2541 สงู ถึง 43.7 องศาเซลเซยี ส ซง่ึ นบั วาสงู ท่สี ุดในรอบ 67 ป นอกจากนี้ ยังทําใหผลผลติ ทางการเกษตร โดยเฉพาะไมผลลดลง 2) ประเทศอินโดนีเซีย ประสบความแหง แลง ท้ังท่ีอยูใ นเขตมรสุมและมีปาฝน เมื่อฝนไมตกจึงทําให ไฟไหมปาท่ีเกิดข้ึนในเกาะสุมาตรา และบอรเนียวเผาผลาญปาไปประมาณ 14 ลานไร พรอมทั้งกอปญหา มลพิษทางอากาศเปน บรเิ วณกวาง มีผคู นปว ยไขน บั หม่ืน ทศั นวิลัยไมด ีจนทําใหเ คร่ืองบินสายการบนิ การดู าตก และมผี เู สยี ชวี ิต 234 คน อีกทัง้ ยังทาํ ใหผลิตผลการเกษตรตกตาํ่ โดยเฉพาะเมล็ดกาแฟโรบัสตาท่ีสงออกมาก เปนอนั ดบั หนงึ่ ไดรบั ความเสียหายมากเปน ประวัติการณ

64 3) ประเทศปาปว นวิ กนิ ี ไดร บั ผลกระทบรุนแรงที่สดุ ในภมู ภิ าคเอเชียแปซิฟก มคี นตายจากภยั แลง 80 คนและประสบปญ หาแลง อกี ประมาณ 1,000,000 คน 4) ประเทศออสเตรเลยี อากาศแหงแลงรุนแรงจนตองฆาสัตวเลย้ี งเพราะขาดแคลนนาํ้ และอาหาร ซึง่ คาดวา ผลผลติ การเกษตรจะเสียหายประมาณ 432 ลานเหรียญ 5) ประเทศเกาหลเี หนอื ปญหาความแหงแลง รุนแรงและอดอยากรุนแรงมาก พืชไรเสียหายมาก 6) ประเทศสหรฐั อเมริกา เกิดพายุเฮอรริเคนทางดานฝงตะวันตกมากข้ึน โดยเฉพาะภาคใตของรัฐ แคลฟิ อรเนียไดรบั ภยั พบิ ัติมากทส่ี ดุ สว นทางฝง ตะวนั ออกซง่ึ มเี ฮอรร ิเคนคอนขางมาก คล่ืนลมกบั สงบกวาปกติ 7) ประเทศเปรูและซิลี เกิดฝนตกหนักและจับปลาไดนอยลง (เคยเกิดฝนตกหนักและนํ้าทวม ในทะเลทรายอะตาคามา ประเทศซิลี อยางไมเคยปรากฏมากอน ทั้งๆ ท่ีบริเวณน้ีแหงแลงมากจนประเทศ สหรฐั อเมริกาขอใชเ ปน สถานท่ีฝกนกั อวกาศ โดยสมมติวา เปนพ้ืนผิวดาวองั คาร) 8) ทวปี แอฟริกา แหง แลงรุนแรง พชื ไรอ าจเสยี หายประมาณครงึ่ หนึ่ง ปญ หาเกีย่ วกบั ทรัพยากรน้าํ ในประเทศไทย 1. การขาดแคลนนํ้าหรอื ภยั แลง ในหนาแลง ประชากรไทยจะขาดแคลนน้ําด่ืมน้ําใชจํานวน 13,000 – 24,000 หมูบาน ประชากร ประมาณ 6 -10 ลานคน ซง่ึ โดยสวนใหญอยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง การขาดแคลนนํ้าในระดับ วิกฤตจะเกิดเปนระยะๆ และรุนแรงขึ้น น้ําในเขื่อนสําคัญตางๆ โดยเฉพาะเขื่อนภูมิพลมีปริมาณเหลือนอย จนเกือบจะมีผลกระทบตอการผลิตกระแสไฟฟา และการผลิตน้ําประปาสําหรับใชในหลายจังหวัด การลด ปริมาณของฝนและน้ําท่ีไหลลงสูอางเก็บนํ้า และการเกิดฝนมีแนวโนมลดลงทุกภาค ประมาณรอยละ 0.42 ตอป เปน สิง่ บอกเหตสุ าํ คัญทแ่ี สดงใหเหน็ ถึงแนวโนม ความรนุ แรงของภัยแลง ตารางแสดงการเปรยี บเทยี บปริมาณน้ําฝนตอ ปใ นแตละภาค พ.ศ. ปรมิ าณนา้ํ ฝน 2536 ตางจากปริมาณเฉลย่ี ภาค (มิลลิเมตร) (มิลลเิ มตร) 2503 – 2536 2535 2535 2536 ทุกภาค (ทวั่ ประเทศ) 1,733 1,430 1,594 -303 -139 ภาคเหนอื 1,232 1,142 931 -301 -301 ภาคกลาง 1,226 1,115 1,075 -111 -151 ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื 1,405 1,241 1,176 -164 -229 ภาคตะวันออก 2,011 1,534 1,732 -477 -279

65 พ.ศ. ปริมาณนํา้ ฝน 2536 ตา งจากปรมิ าณเฉลย่ี ภาค (มิลลิเมตร) 1,789 (มลิ ลเิ มตร) 2503 – 2536 2535 2,863 ภาคใตฝ ง ตะวนั ออก 1,768 1,457 2535 2536 ภาคใตฝง ตะวนั ตก 2,760 2,088 -307 25 -672 103 สําหรบั ปรมิ าณนํ้าที่ไหลลงสอู างเก็บนา้ํ ของเข่อื นและแมน้ําสําคัญ เชน เข่ือนภูมิพล เข่ือนสิริกิติ์และ แมนํา้ เจาพระยา ตง้ั แตป  พ.ศ. 2515 เปนตน มา กม็ ปี รมิ าณลดลงเชนกัน เนื่องจากตนน้ําลําธารถูกทําลายทํา ใหฝนและนํ้านอ ย และขณะเดียวกันความตองการใชน้ํากลับมีมากและเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ เชน การประปานคร หลวงใชผลิตนํ้าประปาประมาณ 1,300 ลานลูกบาศกเมตรตอป การผลักดันนํ้าเค็มบริเวณปากแมน้ํา เจาพระยา และแมนํา้ ทาจีนจะตองใชนาํ้ จดื ประมาณ 2,500 ลา นลกู บาศกเมตรตอป การทํานาปใชประมาณ 4,000 ลา นลูกบาศกเมตร และการทาํ นาปรงั จะใชป ระมาณ 6,000 ลานลกู บาศกเ มตร โดยมีแนวโนมของการ ใชเพิม่ มากขนึ้ ทุกป แนวโนม การลดปรมิ าณนาํ้ ในเข่อื นท่ีสาํ คญั และแมน้ําเจาพระยา แหลงทวี่ ัดปรมิ าณ ชวงปท ่ีวัด ปรมิ าณนํา้ เฉลย่ี ตอ ป (ลานลูกบาศกเมตร) ปริมาณนา้ํ ไหลลงสูอางเก็บน้าํ เขอ่ื น พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 10,360 ภมู พิ ลและเขอื่ นสิรกิ ิต์ิ พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ 8,760 พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ 7,000 ปรมิ าณนาํ้ ในแมน า้ํ เจาพระยาทีไ่ หล พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 22,200 ผานจังหวดั นครสวรรค พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ1 8,700 พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ16,000 2. ปญ หานา้ํ ทวมหรอื อุทกภยั เกดิ จากฝนตกหนกั หรือตกตดิ ตอ กันเปนเวลานาน ๆ เน่อื งจากการตัดไมท าํ ลายปา แหลง นาํ้ ตืน้ เขินทาํ ใหรองรับนํา้ ไดนอยลง การกอ สรา งที่ทาํ ใหน ํ้าไหลไดนอยลง เชน การกอสรางสะพาน นอกจากนี้น้ําทวมอาจ เกิดจากนํ้าทะเลหนุนสูงขึ้น พื้นดินทรุดตัวเนื่องจากการสูบน้ําใตดินไปใชมากเกินไป พ้ืนที่เปนที่ต่ําและ การระบายนํา้ ไมด ี และการสูญเสยี พ้ืนที่นํ้าทวมขัง ตัวอยาง ไดแ ก การถมคลองเพ่ือกอสรางที่อยูอาศัย รวมท้ัง การบุกรุกพน้ื ท่ชี ุมนํา้ เชน กวานพะเยา บึงบอระเพด็ ทะเลสาบสงขลา และหนองหาร จงั หวดั สกลนคร เพือ่ ใช ประโยชนอ ยางอืน่

66 3. เกิดมลพษิ ทางนํ้าและระบบนเิ วศถูกทาํ ลาย โดยสวนใหญแ ลว นํ้าจะเกดิ การเนา เสียเพราะการเจือปนของอินทรียสาร สารพิษ ตะกอน สิ่งปฏิกูล และน้าํ มนั เช้อื เพลงิ ลงสแู หลงน้ํา ซึง่ มผี ลใหพ ืชและสัตวนา้ํ เปน อนั ตราย เชน การท่ีปะการงั ตัวออ นของสตั วน้าํ และปลาท่เี ล้ียงตามชายฝง บรเิ วณเกาะภูเกต็ ตายหรือเจรญิ เติบโตผดิ ปกติ เพราะถูกตะกอนจากการทําเหมือง แรท ับถม ไปอดุ ตันชอ งเหงือกทําใหไดรบั ออกซเิ จนไมเ พียงพอ 4. แหลงนา้ํ ตน้ื เขิน ดินและตะกอนดินที่ถูกชะลางลงสูแหลงนํ้าน้ันทําใหแหลงนํ้าตื้นเขินและเกิดนํ้าทวมไดงาย ซ่ึงเปน อุปสรรคตอการเดนิ เรือ และยงั เปนผลเสยี ตอการดาํ รงชวี ิตของสัตวน้าํ โดยเฉพาะบรเิ วณอาวไทยตอนบน โดยในแตละปตะกอนดินถูกพัดพาไปทับถมกันมากถึงประมาณ 1.5 ลานตัน การสูบนํ้าใตดินไปใชมากจน แผนดนิ ทรดุ ตวั ชาวกรุงเทพมหานครและปริมณฑลท้ัง 6 จังหวัดใชนํ้าบาดาลจํานวนมาก เม่ือป 2538 พบวาใช ประมาณวันละ 1.5 ลา นลกู บาศกเ มตร ภาคอุตสาหกรรมและภาคธุรกิจใชประมาณวันละ 1.2 ลานลูกบาศก เมตร ทําใหด ินทรดุ ตวั ลงทีละนอย และทําใหเกิดนํา้ ทว มขงั ไดง า ยขึ้น 4. ทรัพยากรดิน ปญหาการใชที่ดนิ ไมเ หมาะสม และไมค ํานงึ ถงึ ผลกระทบตอ ส่งิ แวดลอม ไดแ ก 1. การใชท ดี่ นิ เพ่อื การเกษตรกรรมอยา งไมถกู หลกั วิชาการ 2. ขาดการบํารงุ รักษาดิน 3. การปลอยใหผ ิวดนิ ปราศจากพชื ปกคลุม ทําใหสญู เสยี ความชมุ ช้นื ในดนิ 4. การเพาะปลูกทที่ าํ ใหด นิ เสีย 5. การใชป ยุ เคมีและยากาํ จดั ศัตรพู ืชเพื่อเรง ผลติ ผล ทาํ ใหด ินเส่ือมคณุ ภาพและสารพิษตกคา ง อยูในดิน 6. การบกุ รุกเขา ไปใชป ระโยชนท ด่ี นิ ในเขตปา ไมบนพน้ื ทท่ี ่ีมคี วามลาดชนั สูง 7. รวมทงั้ ปญ หาการขยายตวั ของเมอื งท่รี ุกลา้ํ เขา ไปในพน้ื ที่เกษตรกรรม และการนาํ มาใชเปนทอี่ ยู อาศัย ท่ตี ั้งโรงงานอุตสาหกรรม 8. หรอื การเก็บทีด่ ินไวเพื่อการเกง็ กําไร โดยมิไดม กี ารนํามาใชป ระโยชนแ ตอยา งใด นอกจากน้ี การเพิ่มขนึ้ ของประชากรประกอบกับความเจรญิ เติบโตทางเศรษฐกจิ สูงขึ้น ทําใหความตองการใช ทด่ี ินเพ่ือการขยายเมอื ง และอตุ สาหกรรมเพ่ิมจาํ นวนตามไปดว ยอยา งรวดเรว็ โดยปราศจากการควบคมุ การใช ท่ีดนิ ภายในเมืองใหเหมาะสม เปนสาเหตใุ หเ กิดปญหาสงิ่ แวดลอ มภายในเมือง หลายประการ เชน ปญหาการ ต้งั ถิน่ ฐาน ปญหาแหลงเส่ือมโทรม ปญ หาการจราจร ปญหาสาธารณสุข ปญหาขยะมูลฝอย และการบริการ สาธารณปู โภคไมเพียงพอ

67 นอกจากนน้ั ปญ หาการพังทลายของดินและการสญู เสยี หนาดนิ โดยธรรมชาติ เชน การชะลาง การกัดเซาะของน้ํา และลม เปน ตน และทสี่ าํ คัญคือ ปญ หาจากการกระทาํ ของมนษุ ย เชน การทําลายปา เผาปา การเพาะปลูกผิดวิธี เปนตน กอใหเ กิดการสูญเสยี ความอุดมสมบูรณข องดินทาํ ใหใ ชประโยชนจากทดี่ ินไดล ดนอ ยลง ความสามารถ ในการผลิตทางดานเกษตรลดนอยลงและยังทําใหเกิดการทับถมของตะกอนดินตามแมนํ้าลําคลอง เขื่อน อา งเกบ็ นา้ํ เปนเหตุใหแหลงน้ําดังกลาวตื้นเขิน รวมท้ังการที่ตะกอนดินอาจจะทับถมอยูในแหลงท่ีอยูอาศัย และท่วี างไขของสัตวน ํา้ อกี ท้งั ยังเปนตวั ก้นั แสงแดดที่จะสอ งลงสพู น้ื นาํ้ สิง่ เหลานลี้ วนกอใหเกิดผลกระทบตอ สงิ่ มีชวี ติ ในนา้ํ นอกจากน้ีปญหาความเสือ่ มโทรมของดิน อันเน่ืองมาจากสาเหตุดัง้ เดมิ ตามธรรมชาติ คือ การที่ มีสารเปน พษิ เกดิ ขึน้ มาพรอ มกบั การเกดิ ดิน เชน มีโลหะหนัก มีสารประกอบท่ีเปนพษิ ซ่งึ อาจทาํ ใหด นิ เค็ม ดินดางดินเปรี้ยวได โดยเฉพาะปญหาการแพรกระจายของดินเค็มในภาคตะวันออกเฉียงเหนือการดําเนิน กิจกรรมเพื่อใชประโยชนจากท่ีดินอยางไมเหมาะสม และขาดการจัดการท่ีดี เชน การสรางอางเก็บน้ํา ในบริเวณทมี่ ีเกลือหนิ สะสมอยมู าก นา้ํ ในอา งจะซมึ ลงไปละลายเกลือหนิ ใตดิน แลว ไหลกลับขนึ้ สผู วิ ดนิ บริเวณ รอบ ๆ การผลิตเกลือสินเธาวใ นเชิงพาณิชย โดยการสูบน้ําเกลือใตดินข้ึนมาตมหรือตาก ทําใหปญหาดินเค็ม แพรข ยายออกไปกวา งขวางยิง่ ขนึ้ ยงั มีสาเหตุท่ีเกิดจากสารพิษและสงิ่ สกปรกจากภายนอกปะปนอยูใ นดิน เชน ขยะจากบา นเรือน ของเสยี จากโรงงานอุตสาหกรรม สารเคมีตกคางจากการใชป ุย และยากําจดั ศตั รูพชื เปน ตน ลว นแตสง ผลกระทบตอ ส่งิ แวดลอ ม และกอใหเ กิดการสูญเสียทางเศรษฐกิจ

68 5. สตั วปา สตั วป า สาเหตปุ ญ หาของทรพั ยากรสตั วปา สาเหตขุ องการสูญพนั ธุหรือลดจาํ นวนลงของสตั วป า มดี งั นี้ 1. การทาํ ลายทอ่ี ยอู าศัย การขยายพืน้ ท่ีเพาะปลกู พื้นที่อยอู าศยั เพ่อื การดาํ รงชพี ของมนุษยไ ดทําลาย ทอ่ี ยอู าศัยและทดี่ าํ รงชีพ ของสัตวปา ไปอยา งไมรตู วั 2. สภาพธรรมชาติ การลดลงหรอื สูญพันธุไปตามธรรมชาติ ของสัตวป า เนือ่ งจากการปรับตัวของสตั ว ปา ใหเ ขา กบั การดาํ รงชวี ติ ในสภาพแวดลอมท่ีเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา สัตวปาชนิดที่ปรับตัวไดก็จะมีชีวิต รอด หากปรับตัวไมไ ดจ ะลมตายไป ทาํ ใหมจี ํานวนลดลงและสญู พันธใุ นท่สี ดุ 3. การลา โดยตรง โดยสัตวป าดว ยกันเอง สตั วปา จะไมลดลงหรือสูญพันธุอยางรวดเร็ว เชน เสือโครง เสอื ดาว หมาไน หมาจิ้งจอกลากวางและเกง ซึ่งสัตวท่ีถูกลาสองชนิดน้ี อาจจะตายลงไปบางแตจะไมหมดไป เสยี ทเี ดียว เพราะในธรรมชาติแลว จะเกิดความ สมดลุ อยูเสมอระหวา งผลู าและผูถูกลา แตถาถูกลาโดยมนุษย ไมว า จะเปน การลา เพื่อเปนอาหาร เพ่ือการกีฬา หรือเพือ่ อาชีพ สัตวป าจะลดลงจาํ นวนมาก 4. เนื่องจากสารพิษ เมื่อเกษตรกรใชสารเคมีในการเพาะปลูก เชน ยาปราบศัตรูพืชจะทําใหเกิด สารพิษตกคา งในส่ิงแวดลอม นอกจากน้กี ารสาธารณสุขบางครัง้ จําเปน ตองกําจัดหนู และแมลงเชน กัน สารเคมี ท่ีใชในกิจกรรมตาง ๆ เหลานี้ มีหลายชนิดที่มีพิษตกคาง ซึ่งสัตวปา จะไดรับพิษตามหวงโซอาหาร ทําให สารพิษไปสะสมในสตั วป า มาก หากสารพิษมีจํานวนมากพออาจจะตายลงไดห รอื มีผลตอลูกหลาน เชน รา งกาย ไมสมบรู ณ ไมส มประกอบ ประสิทธภิ าพการใหก าํ เนดิ หลานเหลนตอ ไปมจี ํากัดข้ึน ในที่สุดจะมีปริมาณลดลง และสูญพันธไุ ป 5. การนาํ สัตวจ ากถนิ่ อ่ืนเขามา ตัวอยางนยี้ ังปรากฏไมเ ดน ชดั ในประเทศไทย แตใ นบางประเทศจะพบ ปญหาน้ี เชน การนาํ พงั พอนเขาไปเพื่อกําจดั หนู ตอมาเมือ่ หนมู จี ํานวนลดลงพงั พอนกลับทําลายพืชผลท่ีปลูก ไวแ ทน เปนตน

69 6. มลพษิ ทางอากาศ “มลพิษทางอากาศ” มลพษิ ทางอากาศเปนปญ หาสําคัญปญหาหน่ึงที่เกิดขึ้นในเขตเมือง โดยเฉพาะ กรุงเทพมหานคร เนอ่ื งจากมลพษิ ทางอากาศกอใหเกิดผลกระทบดานสุขภาพอนามัย ไมวาจะเปนดานกลิ่น ความรําคาญ ตลอดจนผลกระทบตอ สขุ ภาพทเ่ี กี่ยวกับระบบการหายใจ หัวใจและปอด ดังน้ันการติดตามเฝา ระวงั ปริมาณมลพษิ ในบรรยากาศจงึ เปนภารกิจหนง่ึ มม่ี คี วามสําคญั กรมควบคุมมลพษิ เปนหนวยงานท่ีทําการ ตรวจวัดคุณภาพอากาศมาอยางตอเน่ือง โดยทําการตรวจวัดมลพิษทางอากาศท่ีสําคัญ ไดแก ฝุนละออง ขนาดเลก็ (ฝนุ ละอองขนาดไมเ กิน 10 ไมครอน : PM-10) กา ซซลั เฟอรไ ดออกไซด (SO2) สารตะก่ัว (Pb) กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) ไนไตรเจนไดออกไซด (NO2) และกาซโอโซน (O3) สถานการณม ลพษิ ทางอากาศ ผลจากการตรวจวัดคุณภาพอากาศในชว งเกือบ 20 ปท่ผี า นมาก พบวา คุณภาพทางอากาศในประเทศ ไทยมคี ณุ ภาพดขี ึ้น โดยพจิ ารณาไดจากคาสูงสุดของความเขม ขนของสารมลพิษสวนใหญอ ยใู นเกณฑมาตรฐาน

70 ยกเวน ฝุนขนาดเล็ก และกาซโอโซน ท้ังนี้การทคี่ ุณภาพอากาศของประเทศไทยมีคุณภาพดีข้นึ มีสาเหตุมาจาก การลดลงของปรมิ าณการใชเชื้อเพลิงในชว งวกิ ฤตเิ ศรษฐกิจและอกี สว นหนง่ึ มาจากมาตรการของรฐั ที่มีสวนทํา ใหม ลพษิ ทางอากาศลดลง (ธนาคารโลก 2002) ซงึ่ ไดแก การรณรงคใ หใชรถจักรยานยนต 4 จงั หวะแทนรถจักรยานยนต 2 จงั หวะ เนื่องจากรถจักรยานยนต 2 จงั หวะเปนแหลง กําเนิดสําคัญของการปลอยฝุนละออกสูบรรยากาศ การปรับเปล่ียนมาใชรถจักรยานยนต 4 จังหวะ จงึ จะชว ยใหม ีการปลอ ยฝุนละอองสบู รรยากาศลดลง การติดต้ังอุปกรณกําจัดสารซัลเฟอร (Desulfurization) ในโรงไฟฟาแมเมาะในป พ.ศ.2535 เนอ่ื งจากโรงไฟฟาแมเ มาะเปน โรงไฟฟาท่ใี ชถานหินลิกไนตเปน เช้ือเพลงิ เปนแหลง กําเนิดสาํ คัญของการปลอย กา ซซลั เฟอรไดออกไซด ดังนั้นการติดตง้ั อปุ กรณด งั กลาวทําใหปริมาณกาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศ ลดลงอยางตอ เนือ่ งจนอยูในระดบั ท่ีตา่ํ กวามาตรฐาน ตง้ั แตม ีการติดตัง้ อปุ กรณก ําจดั สารซัลเฟอร การบงั คบั ใชอ ปุ กรณขจัดมลพษิ ในระบบไอเสยี รถยนตป ระเภท Catalytic converter ในรถยนตใหม ในป พ.ศ. 2536 เนอ่ื งจากยานยนตเ ปนแหลงกําเนิดกา ซคารบ อนมอนอกไซดท ี่สําคญั สง ผลใหระดบั กา ซ คารบอนมอนอกไซดล ดลงจนอยูใ นระดับทตี่ ํา่ กวา มาตรฐาน การลดปริมาณสารตะกั่วในนํ้ามัน โดยในป พ.ศ. 2532 รัฐบาลไดมีมาตรการเริ่มลดปริมาณตะกั่ว ในน้ํามันจาก 0.45 กรัมตอลิตรใหเหลือ 0.4 กรัมตอลิตร และในป พ.ศ. 2535 ไดลดลงมาเหลือ 0.15 กรัม ตอลติ ร จนกระทั่งปลายป พ.ศ. 2538 รฐั บาลไดยกเลกิ การใชน ้าํ มนั เบนซินท่ีมีสารตะกวั่ ทาํ ใหร ะดบั สารตะกั่ว ลดลงอยางรวดเร็วจนอยใู นระดบั ท่ีต่าํ กวามาตรฐาน ฝนุ ละอองขนาดเลก็ และกา ซโอโซน ยงั เปนสารมลพิษท่เี ปนปญ หา ซง่ึ ถึงแมจ ะมีแนวโนม ลดลงเชน กัน แตม ลพษิ ทงั้ 2 ตัวก็ยงั สงู เกินมาตรฐาน ท้ังนี้อาจเปนเพราะฝุนละอองมีแหลงกําเนิดหลากหลาย ทําใหการ ออกมาตรการเพื่อลดฝุนละอองทาํ ไดยาก โดยแหลงกําเนิดฝุนละอองที่สําคัญ ไดแก ยานพาหนะ ฝุนละออง แขวนลอยคงคางในถนน ฝนุ จากการกอ สราง และอุตสาหกรรม สําหรับในพน้ื ที่ชนบท แหลงกาํ เนิดฝนุ ละออง ท่ีสําคัญ คือ การเผาไหมในภาคเกษตร ขณะที่กาซโอโซนเปนสารพิษทุติยภูมิที่เกิดจากปฏิกิริยาระหวาง สารประกอบอินทรียระเหยงาย (Volatile organic compound: VOC) และออกไซดของไนโตรเจน โดยมี ความรอ นและแสงอาทิตยเปนตัวเรงปฏิกิริยา ทําใหกาซโอโซนมีปริมาณสูงสุดในชวงเท่ียงและบาย และถูก กระแสลมพัดพาไปสะสมในบรเิ วณตา งๆ ซึง่ จะเห็นไดว ามปี จจยั หลายปจจัยท่ียากตอการควบคุมการเกิดของ กาซโอโซน ทําใหม าตรการตาง ๆ ที่กลาวมาของภาครัฐ ยงั ไมสามารถลดปริมาณกาซโอโซนลงใหอยูในเกณฑ มาตรฐานได มลพิษทางอากาศมีแหลงกําเนิดมลพิษและผลกระทบตอสุขภาพอนามัยและสิ่งแวดลอมแตกตาง และรุนแรงตา งกันไป ทัง้ นส้ี ามารถสรปุ ได ดงั ตารางท่ี 1

71 ตารางท่ี 1 แหลงกาํ เนดิ ที่สาํ คญั และผลกระทบของมลพษิ ทางอากาศ มลพษิ แหลงกาํ เนดิ ที่สําคญั ผลกระทบ ฝุนละออง การเผาไหมข องเครือ่ งยนตดเี ซล PM-10 มีผลกระทบตอ สุขภาพอนามยั ไมเ กนิ 10 ไมครอน ฝนุ ละออง แขวนลอยคงคา ง ของคนอยา งสงู เพราะมีขนาดเลก็ (PM-10) ในถนน ฝุนจากการกอสรา ง จึงสามารถแทรกตัวเขาไปในปอดได และจากอุตสาหกรรม กา ชซลั เฟอร การเผาไหมเ ชอ้ื เพลงิ ทีม่ ี การสะสมของ SO2 จาํ นวนมาก ไดออกไซด ซลั เฟอรเ ปน องคประกอบ อาจทาํ ใหเ ปนโรคหอบหดื หรือ (SO2 ) ซง่ึ สวนใหญ คือ ถานหินและ นํา้ มนั และอาจเกดิ จาก มีปญ หาเกย่ี วกบั ระบบทางเดนิ หายใจ กระบวนการทางอตุ สาหกรรม นอกจากนก้ี ารรวมตวั กนั ระหวา ง SO2 บางชนิด และ NO2 เปนสาเหตุสาํ คัญท่กี อใหเกิด ฝนกรด (acid rain) ซ่ึงทําใหเ กิดดนิ เปรีย้ ว และทําใหนาํ้ ในแหลง นา้ํ ธรรมชาตติ า ง ๆ มีสภาพเปนกรด สารตะกว่ั การเผาไหม alkyl lead ที่ผสม สารตะก่วั เปน สารอันตรายทส่ี ง ผล (Pb) อยูในนา้ํ มันเบนซนิ ทาํ ลายสมอง ไต โลหิต ระบบประสาท สวนกลาง และระบบสบื พันธุ โดยเดก็ ทีไ่ ดร บั สารตะก่ัวในระดบั สูงอาจมี พัฒนาการรับรชู ากวา ปกติ และ การเจรญิ เตบิ โตลดลง กาชคารบอนได การเผาไหมข องน้ํามนั ท่ีไม CO จะเขา ไปขัดขวางปริมาณกา ซ ออกไซด สมบรู ณ ออกซเิ จน (O2) ท่ีรา งกาย จําเปน ตอง (CO) ใช ดงั นั้นผทู ม่ี อี าการโรคระบบหัวใจ และหลอดเลอื ดจึงมคี วามเส่ยี งสงู จน อาจถงึ แกชีวติ ได ถา ไดรบั CO ในระดับสูง

72 มลพษิ แหลงกําเนิดทส่ี ําคัญ ผลกระทบ ไนโตรเจนออกไซด การเผาไหมเ ชอื้ เพลิงฟอสซิล การรบั NO2 ในระดับตํ่าอาจทาํ ให NO2 และยงั มบี ทบาทสําคัญ ในการ คนทม่ี โี รคระบบทางเดินหายใจ กอ ตัวของ O3 และฝนุ ละออง มคี วามผิดปกติของปอด และอาจเพิ่ม การเจบ็ ปวยของโรคระบบ ทางเดนิ หายใจในเด็ก ขณะที่การรบั No2 เปนเวลานานอาจเพ่ิมความไวทีจ่ ะตดิ เชือ้ โรคระบบทางเดนิ หายใจและทาํ ให ปอดมีความผิดปกตอิ ยา งถาวร กา ชโอโซน การทาํ ปฏิกริ ิยาระหวา ง O.3 อาจทาํ ใหเกิดอันตรายเฉียบพลัน O3 สารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหยงา ย ตอสขุ ภาพ เชน ความระคายเคืองตอ (Volatileorganic สายตา จมูก คอ ทรวงอก หรอื อาการ compound: VOC) และ ไอ ปวดหัว นอกจากนี้ยังอาจทาํ ให ออกไซดของ ไนโตรเจนโดยมี ผลผลติ ทางการเกษตรตํ่าลง ความรอ นและแสงอาทติ ยเ ปน ตวั เรงปฏกิ ริ ิยา ท่มี า : ธนาคารโลก 2002. กจิ กรรมบทที่ 4 เร่ือง การทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม กิจกรรมที่ 1 ผูเรียนคิดวาในชุมชนเกิดปญหาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมในดานใดบาง ใหเลือก 1 ปญหา แลววิเคราะหหาสาเหตุของการเกิดปญหาและหาสาเหตุของการเกิดปญหาและหาแนว ทางแกไ ข กิจกรรมท่ี 2 ใหผูเรียนศึกษาผลกระทบจากการสรางเขื่อนขนาดใหญตอการเปล่ียนแปลงทาง ธรรมชาติ และจัดทํารายงาน กจิ กรรมท่ี 3 จงเลือกคาํ ตอบทถ่ี กู ตองท่สี ดุ เพยี งคาํ ตอบเดยี ว 1. ปญ หาการจราจรติดขดั ตามเมอื งใหญ ๆ นอกจากจะทาํ ใหเ กดิ ผลเสียทางเศรษฐกจิ แลว ยงั จะทําให เกดิ ผลเสียทางใดอีก ก. ทาํ ใหค นฝาฝน กฎหมาย ข. ทําใหส ิง่ แวดลอมเปนพษิ ค. ทําใหรถยนตเ สอ่ื มสภาพเร็ว ง. ทาํ ใหสูญเสยี เวลาไปโดยเปลา ประโยชน

73 2. เราจะแกอากาศเปน พิษอยางเชนในกรงุ เทพฯ โดยวิธใี ดจึงจะดที สี่ ุด ก. ลดจาํ นวนรถยนตล ง ข. ไมส ง เสียงดงั ในโรงภาพยนตร ข. ปลูกตน ไมใ หมาก ง. ขยายเขตเมอื งใหก วา งออกไปอีก 3. การปอ งกันไมใหเกดิ ปญหามลพษิ ควรปฏิบัติอยางไร ก. ไมส บู บุหรีใ่ นทีส่ าธารณะ ข. ไมส งเสยี งดังในโรงภาพยนตร ค. ขามถนนตรงทางมาลายหรอื สะพานลอย ง. ติดตัง้ ระบบปอ งกันไอเสียในรถยนต 4. ประเทศไทยขาดดลุ การคา กบั ตางประเทศ เพราะเหตใุ ด ก. สนิ คา มีจาํ นวนนอยกวา เปาหมาย ข. ปรมิ าณการผลิตสนิ คานอ ยลง ค. ไมสนบั สนุนใหเ อกชนสง สินคาออก ง. มลู คาราคาสินคาสง ออกนอยกวา มลู คาสนิ คา นําเขา 5. สาเหตอุ ะไรที่ทาํ ใหฝ นมสี ภาพเปน กรด ก. กา ซท่ีมอี อกไซดเปนตวั ประกอบ ข. ซลั เฟอรไ ดออกไซด ข. ออกไซดของไนโตรเจน ง. คารบ อนมอนนอกไซด 6. มลภาวะเปนพษิ ท่เี กิดผลกระทบตอ ระบบนิเวศหมายถึง ก. ออกซเิ จนในอากาศมีปรมิ าณเพ่ิมขึ้น ข. คารบ อนไดออกไซดใ นอากาศมีปริมาณเพ่มิ ขึ้น ค. ออกซเิ จนในอากาศมีปรมิ าณเทา เดมิ ง. คารบอนไดออกไซดใ นอากาศมปี ริมาณนอ ยลง 7. ขอ ใดไมใชปญ หาการส้นิ เปลืองพลังงานอันเกิดจากปญหาทรัพยากรและสง่ิ แวดลอม ก. ปญ หาการขาดแคลนนา้ํ ใช ข. ปญหานาํ้ ทว มกรงุ เทพฯ ค. ปญ หาการจราจรติดขดั ง. ปญหาการศึกษา 8. ขอใดเปน การใชพลังงานเพอื่ ปอ งกันและแกไขปญหาทรพั ยากรและสงิ่ แวดลอม ก. การทิ้งขยะมูลฝอย ข. การปลอ ยนํ้าเสีย ค. การคมุ กาํ เนดิ ของประชากร ง. การควบคมุ หรือปองกนั อากาศเสีย

74 เร่อื งท่ี 5 แนวทางการปอ งกนั แกไ ขปญ หาการทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติและ สง่ิ แวดลอ ม โดยประชาชน ชุมชน องคกร ภาครฐั ภาคเอกชน แนวคิดในการอนุรักษท รัพยากรธรรมชาติ 1. การอนรุ ักษทรพั ยากรธรรมชาติ หมายถึง การรูจักใชทรัพยากรธรรมชาติอยางชาญฉลาด เพ่ือให เกิดประโยชนสงู สดุ ตอ ประชาชนโดยท่ัวถึงกนั ใชไ ดอยา งยาวนาน 2. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติเกี่ยวของกับประชาชนทุกคน รวมท้ังชุมชน องคกรภาครัฐและ ภาคเอกชน 3. การอนรุ กั ษห รือการจัดการทรพั ยากร ตอ งคํานงึ ทรัพยากรอยา งอนื่ ในเวลาเดียวกนั ดวย เพราะทรพั ยากรทุกอยางมีสว นเกย่ี วขอ งและสมั พันธก นั 4. ในการวางแผนการจัดการทรัพยากร ตองไมแยกมนุษยออกจากสภาพแวดลอม ทางสังคมหรือ วฒั นธรรมหรือสภาพแวดลอมตามธรรมชาติ 5. ผูใชทรัพยากรธรรมชาติตอ งตระหนักถึงความสําคัญของทรัพยากรนั้น ๆ และใชอ ยางชาญฉลาด ใหเกิดผลดีกบั ทกุ ดาน 6. การอนรุ กั ษทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม นอกจากเพอื่ การกินดีอยูดีแลวจาํ เปนตองอนุรักษ เพอ่ื ความสวยงามของธรรมชาตดิ ว ย การอนรุ กั ษปา ไม 1. กาํ หนดนโยบายปา ไมแ หงชาติเพื่อเปน แนวทางในการจดั การและพฒั นาปาไมในระยะยาว 2. การปลูกปา สงวน รวมทง้ั ทาํ นุบํารุงดูแล โดยใหประชาชน และชุมชนมีสวนรวมในการรักษาดูแล ปาไม 3. สรา งจติ สาํ นึกใหประชาชนทกุ คนไดร ูคุณคาของปาไม และผลกระทบทเ่ี กิดจากการตัดไมทําลายปา การอนุรักษทรัพยากรดนิ เปนวิธกี ารปองกันเรม่ิ แรกที่ดีท่สี ุด ทีจ่ ะทําใหม นุษยไดใชประโยชนของดิน อยางยาวนาน ซึ่งสามารถทําได ดังน้ี 1. ปรับสภาพดิน หรอื ปลูกพชื ที่สามารถปองกนั การทะลาย การชะลาง และการกัดเซาะ 2. ปกคลมุ ดินใหพนจากการกระทบของฝนและลม 3. การไถพรวนดินใหถูกตอ ง 4. ใชประโยชนใหเ หมาะสมกับลกั ษณะดิน การอนรุ กั ษท รัพยากรนํ้า วธิ ีการอนรุ กั ษทรพั ยากรนาํ้ สามารถแกไดทีต่ ัวตน เหตุ ซง่ึ ก็คอื มนุษย 1. ไมท ง้ิ เศษขยะมลู ฝอย สิง่ สกปรกโสโครก ลงไปในแมน ้าํ ลาํ คลอง 2. ควรมีมาตรการหา มไมใ หโรงงานอตุ สาหกรรมทงิ้ นํ้าเสยี ลงในแมน้ํา 3. ประชาชนทุกชุมชน องคกรภาครฐั และเอกชนทุกหนว ยงาน ตอ งชว ยกนั รักษาตนน้ําลาํ ธาร

75 การอนุรักษสัตวปา สัตวเปนทรัพยากรธรรมชาติท่ีสามารถทําใหเพิ่มจํานวนมากขึ้นได แตถาหาก สตั วป า ชนิดใดสญู พันธุ ไปแลว จะไมสามารถสรางพันธุของสัตวปาชนิดนั้น ขึ้นมา ไดอีก การอนุรักษสัตวปา จึงควรมีหลัก ดงั นี้ 1. การใชกฎหมายควบคุม เปน การอนรุ ักษส ตั วป า ทางตรง มีการปอ งกันและปราบปราม ผูกระทําผิด พระราชบญั ญตั สิ งวน และคุมครองสตั วปา อยา งเขม งวด 2. การสงวนแหลงที่อยู อาศัยของสัตวปา หมายถึงการปองกันรักษาปาไม ท่ีจัดเปนเขตรักษาพันธุ สัตวป า เขตปาในอุทยานแหง ชาติ เขตวนอทุ ยานตอ งมีการปอ งกัน บํารงุ รักษา และการปลูกพนั ธุไมขึน้ มาใหม 3. การเพาะพันธุเพิม่ เชน ตามสวนสัตวตา ง ๆ เขตรักษาพันธุสัตวหลายแหง เลี้ยงสัตวบางชนิดไวใน กรงเพือ่ เพาะพันธเุ พิม่ เมอื่ มมี ากแออัด จงึ นําสตั วบ างชนิดไปปลอยไวใ นปา เปด ของอุทยานแหง ชาติ 4. การคนควา วจิ ยั ทางวชิ าการ ถือไดว า เปน พน้ื ฐานของการจัดการสตั วป า ใหม จี าํ นวนเพิม่ ข้ึนในระดบั ทพี่ อเหมาะกบั อาหารและที่หลบภัยในทองทีน่ นั้ ๆ 5. การใชป ระโยชนจากสตั วต ามหลกั การอนุรักษทรัพยากร โดยไมเ กบ็ ทรัพยากรไว รูจกั นําทรัพยากร น้ัน ๆ มาใชใหเปนประโยชนมากที่สุด เชน จัดเปนแหลงเรียนรู จัดสถานท่ีชมสัตวปา จัดสวนสัตวใหเปนท่ี พกั ผอนหยอนใจแกม นุษย เปนตน การอนุรกั ษท รัพยากรแรธาตุ 1. กาํ หนดแผนการใชทรัพยากรแรเ พอื่ ใหการบริหารทรพั ยากรแรเปน ไปอยางตอเนอื่ ง 2. วางแผนการนาํ แรมาใชป ระโยชนอ ยางมปี ระสิทธภิ าพ ไมทาํ ลายสงิ่ แวดลอมตามธรรมชาติ 3. สงเสริมใหม กี ารใชทรัพยากรแรใ หม ากที่สดุ และครบวงจร ตวั อยางคือมีการนาํ แรธาตุทใี่ ชแ ลวมาใช ใหม เชน เหล็ก รวมทั้งใหร ฐั เขามามีบทบาทในการควบคุมกลไกการผลติ แนวทางแกไ ขปญหาวิกฤตการณส่ิงแวดลอม ปญ หาสิง่ แวดลอ ม เปน ปญ หาของทกุ คนในสงั คม เพราะจะมผี ลกระทบตอทุกคนทอ่ี ยรู วมกัน ทงั้ เรื่อง มลพษิ ทางอากาศ ทางน้าํ หรอื ขยะมลู ฝอย โดยมีแนวทางการแกไข ดังน้ี แนวทางการแกไ ขมลพษิ ทางอากาศ มลพษิ ทางอากาศสวนใหญจะเกิดในชมุ ชนขนาดใหญ เน่ืองจากมีประชากรอาศัยอยูมาก สาเหตุเกิด จาก ควนั พิษจากรถยนต และจากโรงงานอุตสาหกรรม ซ่งึ มแี นวทางแกไขปญหา ดงั ตอไปนี้ 1. จัดหาและพัฒนาระบบการตรวจคณุ ภาพในอากาศ ใหสามารถวิเคราะหปริมาณมลพิษทางอากาศ ชนดิ ตาง ๆ เพอื่ ประเมินคณุ ภาพในอากาศ 2. หาทางลดปรมิ าณสารมลพิษทางอากาศจากแหลงกาํ เนดิ เพอื่ ใหส ามารถควบคมุ และรักษาคณุ ภาพ อากาศใหไดต ามมาตรฐาน 3. กระตุนใหผ ใู ชร ถยนตใหความสําคญั ในการดแู ลรกั ษาเคร่อื งยนตใหอ ยูในสภาพดเี พ่อื ลดควันดาํ 4. ออกมาตรการตรวจสอบและตรวจจับรถยนตทม่ี ีควันดํา 5. รณรงคใ หผ ขู บั ขี่รถยนตม วี นิ ัยและเคารพในกฎจราจร

76 แนวทางการแกไขมลพิษทางน้ํา 1. รณรงคใ หประชาชนใชน ํ้าอยา งประหยัด 2. มกี ารจดั การนํา้ แบบบูรณาการใหมีประสิทธิภาพเพื่อเกิดประโยชนสงู สุด 3. มีมาตรการทีเ่ ขมงวดในการควบคมุ นาํ้ ท่อี อกจากโรงงานอุตสาหกรรม 4. ปรบั ปรงุ ทอ น้ําทิ้ง ไมใ หบานเรอื นทิง้ น้าํ ใชแ ลวสแู มน้าํ ลาํ คลอง แนวทางการแกไขขยะมลู ฝอย 1. หลีกเลย่ี งการใชโ ฟมหรือพลาสตกิ 2. ซอ มแซมแกไ ขเครื่องใชท ช่ี ํารุดใหน ํากลับมาใชใ หมแ ทนการท้ิงเปน ขยะ 3. ควรนําวัสดุทใ่ี ชแ ลว เชน กระดาษ แกว พลาสตกิ มาแปรรปู กลบั มาใชไ ดใหม 4. นาํ ของที่ใชแ ลว บางชนิดมาดดั แปลงใชใ หมใ หเกดิ ประโยชน 5. ควรแยกขยะตามประเภท เชน ขยะเปยก ขยะแหง ขวดพลาสติก ฯลฯ ในการปอ งกันแกไ ขปญ หาการทําลายทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอมนั้น ไมเ พียงแตประชาชน ทุกคนเทา นั้น แตช ุมชน องคก รภาครฐั และภาคเอกชนจะตองรว มมอื รวมใจกนั เพอ่ื การพัฒนาและการอนุรักษ ทยี่ ่งั ยนื กิจกรรมที่ 4 แนวทางการปอ งกันแกไ ขปญหาการทําลายทรพั ยากรธรรมชาติและ สิง่ แวดลอม โดยประชาชน ชมุ ชน องคก รภาครัฐ ภาคเอกชน 1. เหตุใดจงึ กลา ววา “มนุษย” คือตวั การสาํ คัญท่ีเปน ผทู าํ ลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 2. ในชุมชนท่ีผูเรียนอาศัยอยู มีทรัพยากรชนิดใดมากท่ีสุด ผูเรียนจะมีวิธีชวยอนุรักษทรัพยากร ชนดิ นน้ั ไดอยา งอยางไรบาง 1. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................ 2. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................ 3. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................ 4. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................

77 บทท่ี 2 ประวัตศิ าสตร สาระการเรียนรู การศึกษาทางประวัติศาสตร เปน กระบวนการหรือข้ันตอนการศึกษา เรื่องราวของมนุษยใ นยุค ตา ง ๆ เชน ความเปนอยู การปกครอง ศาสนา ศลิ ปะ และวัฒนธรรม ท่เี ปน สภาพเหตกุ ารณในอดีตทถ่ี กู บนั ทกึ ไวใหศกึ ษา ซ่งึ เหตกุ ารณเ หลา น้ีจะมผี ลกระทบตอความคิดของมนุษยปจจบุ ัน ทั้งดานความเขา ใจพลเมืองชาติ ตาง ๆ ความสําเร็จ ความประทบั ใจที่มีคุณคา ของบรรพบรุ ษุ มาศึกษาใหเขาใจ สามารถนําไปสรา งองคค วามรู ใหมในทางประวัตศิ าสตรได ตวั ชวี้ ดั 1. อธบิ ายเหตกุ ารณส าํ คญั ทางประวัติศาสตรข องประเทศตาง ๆ ในโลก 2. วิเคราะหและเปรียบเทยี บเหตุการณสําคัญทางประวัตศิ าสตรของแตละประเทศในโลกท่มี ผี ล กระทบตอความเปลีย่ นแปลงของประเทศตาง ๆ ในโลก 3. วิเคราะหเ หตุการณโลกปจจุบันและคาดคะเนเหตุการณท ี่อาจจะเกิดข้ึนกับประเทศตาง ๆ ในอนาคต ขอบขา ยเน้ือหา เรอ่ื งที่ 1 การแบง ชว งเวลาและยุคสมยั ทางประวัติศาสตร เร่อื งท่ี 2 แหลง อารยธรรมโลก เรอ่ื งที่ 3 ประวัติศาสตรชาตไิ ทย เรอื่ งท่ี 4 บคุ คลสําคญั ของไทยและของโลกในดานประวัติศาสตร เรอ่ื งท่ี 5 เหตุการณส าํ คญั ของโลกทม่ี ีผลตอปจ จุบัน

78 เรือ่ งที่ 1 การแบง ชว งเวลาและยุคสมยั ทางประวัตศิ าสตร ยุคสมยั ประวัติศาสตรมคี วามสําคญั ตอการศกึ ษาประวัตศิ าสตรเน่ืองจากเปน การแบง ชวงเวลาในอดีต อยา งเปน ระบบ โดยพจิ ารณาจากหลักฐานท่ีเหลืออยูในปจจุบัน ซึ่งจะนําไปสูการวิเคราะหเหตุการณตาง ๆ อยางมีเหตุผล โดยตระหนักถึงความสําคัญของความตอเนื่องของชวงเวลา จะทําใหการลําดับเปรียบเทียบ เรือ่ งราวทางประวตั ิศาสตรม ีความชัดเจนข้นึ ตามเกณฑด ังตอ ไปนี้ 1. การแบง ชว งเวลา มีพ้นื ฐานมาจากยุคสมัยทางศาสนาแบงออกเปน (1) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรไ ทย ไดแ ก รัตนโกสินทรศก (ร.ศ.) จุลศักราช (จ.ศ.) และ พทุ ธศักราช (พ.ศ.) ปจจุบันทใ่ี ชกันอยูคือ พทุ ธศักราช (พ.ศ.) ซึ่งเปนศักราชในกลุมผูที่นับถือพระพุทธศาสนา การนับปของพุทธศาสนา เร่ิมป พ.ศ.1 หลังจากท่ีพระพุทธเจาเสด็จดับขันธปรินิพพานแลว 1 ป คือปแรก นับเปน พ.ศ. 0 เมื่อครบ 1 ป ของพุทธศาสนาจึงเร่ิมนับ พ.ศ.1 โดยเริ่มใชตั้งแตสมัยสมเด็จพระนารายณ มหาราช จนมาเปนทแ่ี พรห ลายและระบุใชอยางเปน ทางการในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 6) ในปพทุ ธศักราช 2455 และบางครง้ั มกี ารแบง เปน ทศวรรษ และศตวรรษ เชน พุทธศตวรรษที่ 25 คอื ป พ.ศ. 2500 เทากับ ครสิ ตศ ตวรรษท่ี 20 คอื ป ค.ศ. 2000 (2) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรสากล ไดแก คริสตศักราช (ค.ศ.) เปนการนับเวลาทาง ศกั ราชของผูท ่ีนบั ถอื ครสิ ตท น่ี ยิ มใชก นั มาทว่ั โลก โดยคริสตศ ักราชที่ 1 เร่ิมนับตั้งแตปท่ีพระเยซูคริสตประสูติ (ตรงกับ พ.ศ. 543 ) และถอื ระยะเวลาท่อี ยูกอนคริสตศ กั ราชลงไปจะเรียกวา สมัยกอนคริสตศักราชหรือกอน ครสิ ตกาล และฮจิ เราะหศ กั ราช (ฮ.ศ.) เปนการนับเวลาทางศักราชของผูนับถือศาสนาอิสลามโดยที่อาศัยปที่ ทานนบีมูฮัมหมัดไดอพยพจากเมืองเมกกะไปยังเมืองมาดินา เปนปเริ่มตนศักราชอิสลามซึ่งตรงกับวันที่ 6 กรกฎาคม ค.ศ. 622 2. การแบง ยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตร การแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรโดยการใชหลักเกณฑการพิจารณารูปแบบและลักษณะของ หลักฐานท่ีเปนลายลักษณอักษรและไมเปนลายลักษณอักษร สามารถแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรเปน ยคุ ตา ง ๆ ไดดงั น้ี ยุคกอนประวตั ศิ าสตร เปนชวงเวลาที่มนุษยยังไมรูจักการประดิษฐตัวอักษร แตมีความสามารถในการปรับตัวใหเขากับ สงิ่ แวดลอม ส่งิ ทมี่ นษุ ยสรา งขน้ึ เพ่ือใชประโยชนในชีวิตประจําวันและหลงเหลืออยู จึงเปนหลักฐานแสดงให เห็นถึงวิวฒั นาการในยุคกอ นประศาสตร ซงึ่ แบง ยอยออกไปตามลักษณะวัสดทุ ีใ่ ชทาํ เคร่อื งมือเครอ่ื งใช ดังนี้ 1. ยุคหิน เปนยุคทม่ี นษุ ยร ูจักนําหินมาดดั แปลงเปน เครื่องมือเคร่อื งใช โดยมีววิ ฒั นาการดังน้ี (1) ยุคหินเกา มนุษยนํากระดูกสัตว นําหินมากะเทาะทําเคร่ืองมืออยางหยาบ ๆ ยังคงใชชีวิต เรรอ นยา ยท่อี ยูตามฝงู สัตวทล่ี าเปนอาหารโดยอาศยั อยูตามถา้ํ (2) ยคุ หนิ กลาง มนุษยเ รม่ิ รูจักสรางบานเรือนแทนการอยูถํ้า เร่ิมทําเกษตรและรูจักปนหมอไห อยางหยาบ ๆ ดวยดนิ เหนยี วตากแหง

79 (3) ยุคหนิ ใหม มนษุ ยอ ยูเ ปนหลกั แหลง สามารถทําการเกษตรและผลิตอาหารไดเอง เครื่องมือ เครอ่ื งใชทีท่ ําจากหินมกี ารขัดเกลาใหแหลมคม ทําเคร่ืองปน ดนิ เผามาใชใ นบานเรอื นได และเร่ิมรูจ กั การนําเสน ใยมาทอผา 2. ยุคโลหะ ในยุคนี้มนุษยเร่ิมทําเครื่องมือเคร่ืองใชจากโลหะแทนหินและกระดูกสัตว ยุคโลหะ สามารถแบง ยอยไปไดอีก 2 ยคุ ตามลกั ษณะโลหะท่ีใชคอื (1) ยคุ สาํ รดิ เครือ่ งมือเครื่องใชของมนษุ ยใ นยุคนท้ี าํ จากโลหะผสมระหวา งทองแดงและดีบกุ เชน ขวาน หอก กําไล เปน ตน (2) ยุคเหลก็ เมอื่ มนุษยรูจักวิธีการถลุงเหลก็ จงึ นาํ มาทําเคร่ืองมือเคร่อื งใชและอาวุธ เชน ใบหอก ขวาน มดี ซึ่งจะมคี วามแข็งแกรงทนทานกวา สาํ ริดมาก ยุคประวตั ิศาสตร เปน ชวงเวลาท่ีมนษุ ยร จู กั ประดิษฐต วั อักษรและบันทึกไวบนวัสดุตาง ๆ เชน แผนหิน แผนดินเหนียว แผน ผา ยุคประวตั ศิ าสตรแบงออกเปนยุคสมยั ตา ง ๆ ดังน้ี 1. สมัยโบราณ มนุษยเลิกใชชีวิตแบบเรรอนมาตั้งถิ่นฐานบานเรือนอยูรวมกัน สรางระเบียบวินัย ในการอยูรวมกันข้ึนจนเปนสังคมที่มีความซับซอน อารายธรรมในสมัยน้ี ไดแก อารยธรรมเมโสโปเตเมีย อารยธรรมอียิปต อารายธรรมอินเดีย อารยธรรมจีนไปจนถงึ จักรวรรดโิ รมนั ลม สลาย 2. สมัยกลาง เม่ือจักรวรรดิโรมันลมสลาย โดยการรุกรานของพวกเตอรก ศิลปะวิทยาการตาง ๆ จึงหยดุ ชะงักไปดว ย ยคุ สมัยนจ้ี งึ เรยี กอกี ชื่อหนึง่ วา ยคุ มดื 3. สมัยใหมหรือยุคฟนฟูศิลปะวิทยาการ นับวายุคน้ีเปนรากฐานของความเจริญทุก ๆ ดานในยุค ตอมา ชว งเวลาของยุคนเี้ ร่มิ ตั้งแตก ารออกสํารวจดนิ แดนไปจนถึงสงครามโลกคร้ังท่ี 1 4. สมัยปจ จุบันคอื ชวงเวลาต้งั แตย ตุ ิสงครามโลกครงั้ ท่ี 1 เร่อื ยมาจนถงึ ปจ จบุ ัน หลกั เกณฑการแบง ยุคสมยั ทางประวัตศิ าสตร มดี ังน้ี 1. การแบงยุคสมยั ทางประวตั ศิ าสตรส ากล แบงตามความเจริญทางอารยธรรมมนุษย แบงตามการเร่มิ ตน ของเหตุการณสาํ คญั แบง ตามช่ือจักรวรรดิหรอื อาณาจกั รทส่ี ําคัญท่เี คยรุงเรอื ง แบง ตามราชวงศท่ีปกครองประเทศ แบงตามการตงั้ เมืองหลวง 2. การแบงยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตรไ ทย สวนใหญยึดถือหลักเกณฑของประวัติศาสตรสากล แบงเปนสมัยกอนประวัติศาสตรไทยและสมัย ประวัติศาสตรไ ทย

80 สมัยประวัติศาสตรไ ทยแบงตาม สมยั โบราณหรอื สมัยกอนสุโขทัย ต้งั แต พ.ศ.1180 ถึง พ.ศ. 1792 สมัยสุโขทัย ตั้งแต พ.ศ. 1792 ถงึ พ.ศ. 2006 สมยั อยธุ ยา ตัง้ แต พ.ศ. 1893 ถงึ พ.ศ. 2310 สมัยธนบุรี ตง้ั แต พ.ศ. 2310 ถึง พ.ศ. 2325 สมัยรตั นโกสนิ ทร ตัง้ แต พ.ศ. 2325 ถงึ ปจ จุบนั การเทยี บยคุ สมยั สาํ คัญระหวางประวตั ิศาสตรส ากลกบั ไทย ประวตั ิศาสตรส ากล ประวตั ศิ าสตรไ ทย สมยั โบราณ สมัยโบราณหรอื สมยั กอนสโุ ขทยั อารยธรรมเมโสโปเตเมีย อาณาจกั รลังกาสุกะ อารยธรรมอยี ปิ ต อาณาจกั รทวารวดี อารยธรรมกรีก อาณาจกั รโยนกเชียงแสน อารยธรรมโรมัน อาณาจกั รตามพรลงิ ค สน้ิ สุดสมยั โบราณ เม่ือ ค.ศ.476 ( พ.ศ.1019 ) สมัยกลาง สมัยสุโขทยั จกั รวรรดิโรมันตะวนั ออก สน้ิ สดุ ค.ศ. 1453 สมัยอยธุ ยา การสรา งอาณาจักรคริสเตียน การปกครองในระบบฟวดลั สมยั ธนบรุ ี การฟน ฟเู มอื งและการคา สมัยรัตนโกสนิ ทร การฟนฟูศิลปะวิทยาการ การคน พบทวปี อเมรกิ า สมัยใหม การสํารวจทางทะเล การปฏวิ ัตวิ ิทยาศาสตร การปฏิวัตอิ ุตสาหกรรม การปฏิวัติฝรง่ั เศส สงครามโลกครัง้ ท1ี่ -2 สิ้นสุดสมัยใหม ค.ศ. 1945

81 ประวัติศาสตรส ากล ประวตั ิศาสตรไทย สมยั ปจ จุบัน-รวมสมยั -ปจ จบุ นั พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหา- ยุคสงครามเย็น ภูมิพลอดลุ ยเดช (2489 – ปจ จบุ นั ) ยคุ เทคโนโลยีการสื่อสาร ตวั อยางเหตกุ ารณส าํ คัญท่ีแสดงความสัมพันธและความตอเนื่องของกาลเวลา 1. ประวตั ศิ าสตรสากล เหตุการณส าํ คญั ในประวัติศาสตรสากลนํามาเปนตัวอยางคือ ยุคจักรวรรดินิยมเกิดขึ้นมาจากปจจัย หลายประการ ท้ังการเมือง เศรษฐกิจและพลังทางสังคม ซึ่งทําใหประเทศในทวีปยุโรปมีอํานาจเขมแข็ง มีความกาวหนาทางเศรษฐกิจ มีความเจริญรุงเรือง แตการมีอํานาจและความม่ันคงดังกลาวเกิดข้ึนมา เพราะการปฏิวัติอุตสาหกรรมและยุคจักรวรรดินิยม ส้ินสุดเมื่อสงครามโลกครั้งท่ี 1 ซ่ึงทําใหมหาอํานาจ ท้งั หลายหยดุ การลา อาณานคิ ม แตอ าณานิคมทัง้ หลายที่เปน อยกู ็ยังคงเปน อาณานคิ มตอ มาอกี หลายป หลายชาตเิ ริม่ เรยี กรองเอกราชและสว นใหญไดเ อกราชคนื ภายหลังสงครามโลกครง้ั ท่ี 2 2. ประวัตศิ าสตรไ ทย เหตุการณสําคัญในประวัติศาสตรไทยที่นํามาเปนตัวอยางคือ ยุคการปรับปรุงประเทศอยูในชวง พ.ศ. 2394-2475 หรือในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวถึงพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยูหวั ระหวา งนมี้ กี ารปรับปรงุ และปฏริ ปู ประเทศทุกดานทงั้ การปกครอง สงั คม เศรษฐกจิ วัฒนธรรม ฯลฯ

82 กจิ กรรมท่ี 5 เรื่องที่ 1 การแบง ชวงเวลาและยุคสมยั ทางประวัตศิ าสตร จงทําเคร่ืองหมาย X หนา คาํ ตอบทถ่ี กู ตองทส่ี ุดเพียงขอเดยี ว 1. ความหมายของคําวา “ประวัตศิ าสตร” ในขอใดถูกตอ งที่สุด ก. การกลาวถงึ สภาพแวดลอ มทเ่ี ปลย่ี นแปลงไปตามกาลเวลา ข. เปน เร่ืองของความคิดและการกระทําของมนุษย ค. การบันทึกเรอื่ งราวในอดตี อยางมหี ลักฐาน ง. การเลาเร่อื งราวในอดีตท่สี ืบคน มา 2. การศกึ ษาประวัตศิ าสตร หมายถึงขอ ใด ก. การหาหลักฐานซ่งึ นาํ ไปสกู ารวิเคราะหเหตุการณต า ง ๆ อยา งมเี หตุผล ข. การศึกษาพฤติกรรมของ ค. การใชวธิ กี ารทางวิทยาศาสตร ง. การใหข อมูลจากแหลง ตาง ๆ 3. ประเทศไทยเร่มิ ใชปพ ทุ ธศักราชสมัยใด ก. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยหู วั ข. พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูห ัว ค. พระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ง. พระนารายณม หาราช 4. มนุษยรูจักประดิษฐต วั อักษรและบันทึกไวบนวัสดตุ า ง ๆ ในยคุ ไหน ก. ยคุ ประวัติศาสตรส ากล ข. ยุคกอนประวัติศาสตร ค. ยคุ ประวัตศิ าสตร ง. ยคุ สงครามเย็น 5. การแบง ยุคสมัยทางประวตั ิศาสตรไทย ก. สมัยประวัติศาสตรส ากล ข. สมัยโบราณและสมยั กรงุ ธนบรุ ี ค. สมยั อยุธยาและสมัยประวัตศิ าสตรไทย ง. สมยั กอนประวตั ิศาสตรไ ทยและสมัยประวตั ศิ าสตรไ ทย

83 เรือ่ งที่ 2 แหลง อารยธรรมโลก ในยคุ กอ นประวตั ศิ าสตร มนษุ ยจ ะไมมีทอี่ ยเู ปน หลักแหลง มที ่ีพกั ชั่วคราวตามถํ้า ตนไมใหญ เพื่อกัน แดดกนั ฝนและปองกนั สตั วร า ย การอพยพยา ยที่อยูข้ึนอยูกับแหลงอาหาร คือ ฝูงสัตว เมื่อสัตวอพยพไปตาม ฤดกู าลตาง ๆ มนษุ ยกอ็ พยพตามไปดว ย ตอมาในยคุ หนิ มีการคดิ คนการเพาะปลูก มนุษยตองรอการเก็บเก่ียว พืชผล ทําใหม นุษยตอ งอยเู ปน หลกั แหลง และพฒั นาเปนชุมชน ในยุคตอมามนุษยประดิษฐตัวอักษรใชในการ บนั ทึกเร่ืองราว เมื่อมนษุ ยเริม่ รวมตัวกันหนาแนน ตามแหลง อุดมสมบูรณ ลุมแมนํ้าตาง ๆ ของโลกจึงเกิดการ จัดระเบียบในสังคม มกี ารแบง หนา ที่ความรับผดิ ชอบรว มกัน จงึ ทําใหเ กดิ ความชาํ นาญเฉพาะอยางข้ึน อันเปน จุดกําเนิดของอารยธรรม ซึ่งตรงกับภาษาอังกฤษวา “Civilization” มีความหมายวา สภาพท่ีพนจาก ความปาเถื่อน อารยธรรมของมนษุ ยยุคประวตั ิศาสตร พฒั นาการของมนษุ ยนน้ั มิใชเ ฉพาะลกั ษณะท่เี ห็นจากภายนอกเทานั้น พัฒนาการทางดานความคิด ไดม ีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพแวดลอมทางภมู ศิ าสตรแ ละสังคมที่เปล่ียนไปดวย พัฒนาการทางดานภาษา การสรา งสรรคงานศลิ ปะ และการพัฒนาวถิ กี ารดาํ เนนิ ชวี ิตในดา นตาง ๆ นาํ ไปสกู ารเกิดอารยธรรม ซ่ึงตองใช เวลาอนั ยาวนานและความเจรญิ ท้งั หลายในปจ จบุ นั ลว นสืบสายมาจากอารยธรรมโบราณ อารยธรรมของมนุษย ในภมู ภิ าคตาง ๆ ของโลก แบงออกเปน 2 สว น คอื สวนท่ี 1 อารยธรรมของโลกตะวนั ออก สว นใหญม รี ากฐานมาจากแหลงอารยธรรมท่ีเกาแกของโลก คอื จีนและอินเดีย อารยธรรมจีน ประเทศจีนเปนประเทศที่มีอารยธรรมยาวนานที่สุดประเทศหนึ่ง โดยหลักฐานทางประวัติศาสตร ทีส่ ามารถคนควาไดบง ชวี้ า อารยธรรมจนี มอี ายุถึง 5,000 ป รากฐานท่สี าํ คัญของอารยธรรมจีน คือ การสราง ระบบภาษาเขียนและการพัฒนาแนวคิดลัทธิขงจื้อ เมื่อประมาณศตวรรษท่ี 2 กอน ค.ศ. ประวัติศาสตรจีน มีทั้งชวงที่เปนปกแผนและแตกเปนหลายอาณาจักรสลับกันไป ในบางครั้งก็ถูกปกครองโดยชนชาติอื่น วัฒนธรรมของอารยธรรมจนี สมัยกอนประวตั ิศาสตร มีแหลง อารยธรรมทีส่ ําคัญ 2 แหลง คือ ลมุ แมนา้ํ ฮวงโห พบความเจรญิ ทเ่ี รียกวา วัฒนธรรมหยางเซา (Yang Shao Culture) พบหลกั ฐาน ทีเ่ ปน เครือ่ งปน ดนิ เผามลี กั ษณะสาํ คัญคือ เคร่ืองปน ดนิ เผาเปนลายเขยี นสี มกั เปน ลายเรขาคณิต พืช นก สตั ว ตา ง ๆ และพบใบหนามนุษย สีทีใ่ ชเ ปนสีดําหรือสมี วงเขม นอกจากนยี้ งั มกี ารพิมพล ายหรือขดู สลกั ลายเปน รปู ลายจักสาน ลายเชือกทาบ ลมุ นา้ํ แยงซี (Yangtze) บรเิ วณมณฑลซานตงุ พบ วัฒนธรรมหลงซาน (Long Shan Culture) พบหลกั ฐานทเ่ี ปน เครื่องปนดินเผามีลกั ษณะสาํ คัญคอื เครือ่ งปน ดนิ เผามีเนื้อละเอยี ดสดี ําขัดมันเงา คุณภาพดี เนอื้ บางและแกรง เปน ภาชนะ 3 ขา

84 สมัยประวัตศิ าสตรข องจีนแบงได 4 ยุค ประวตั ิศาสตรสมัยโบราณ เริม่ ตัง้ แตส มัยราชวงศซาง ส้นิ สุดสมัยราชวงศโ จว ประวัติศาสตรสมัยจกั รวรรดิ เร่มิ ตง้ั แตส มยั ราชวงศจ น๋ิ จนถงึ ปลายราชวงศซ ิง หรือเชง็ ประวตั ศิ าสตรส มยั ใหม เร่มิ ปลายราชวงศเ ช็งจนถงึ การปฏิวัติเขา สูระบอบสังคมนิยม ประวัติศาสตรรวมสมัย เริ่มต้ังแตจีนปฏิวัติเปล่ียนแปลงการปกครองเขาสูระบอบสังคมนิยมหรือ คอมมิวนสิ ตจนถงึ ปจ จุบัน อารยธรรมจีนไดรบั อิทธพิ ลของศาสนาเตา หรอื ขงจื้อ สถาปตยกรรมทยี่ ง่ิ ใหญเ ปนหนึง่ ในส่งิ มหัศจรรย ของโลก คอื “กาํ แพงเมืองจนี ” กวีที่สําคัญคอื ซือหมาเชียน ผลงานทีส่ าํ คญั คอื การบันทกึ ประวัตศิ าสตรและ วรรณกรรมทีส่ าํ คัญ คือ สามกก และความรกั ในหอแดง การถา ยทอดอารยธรรมจนี สูด ินแดนตาง ๆ อารยธรรมจนี แผข ยายขอบขายออกไปอยางกวางขวาง ท้ังในเอเชียและยุโรปอันเปนผลมาจากการ ตดิ ตอทางการฑตู การคา การศึกษา ตลอดจนการเผยแพรศ าสนา อยางไรก็ตามลกั ษณะการถายทอดแตกตาง กันออกไป ดินแดนท่ีเคยตกอยูภายใตการปกครองของจีนเปนเวลานาน เชน เกาหลีและเวียดนาม จะไดรับ อารยธรรมจีนอยา งสมบรู ณ ทัง้ ในดานวัฒนธรรม การเมือง ขนมธรรมเนียมประเพณี การสรางสรรคและการ แสดงออกทางศิลปะทั้งน้ีเพราะราชสํานักจีนจะเปนผูกําหนดนโยบายและบังคับใหประเทศท้ังสองรับ วฒั นธรรมจนี โดยตรง ในเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต อารยธรรมจนี ไดร ับการยอมรับในขอบเขตจํากดั มากท่ีเห็นอยางชัดเจน คือ การยอมรับระบบบรรณาการของจีน ในเอเชียใต ประเทศท่แี ลกเปล่ียนวัฒนธรรมกบั จนี อยางใกลช ิด คือ อินเดีย พระพทุ ธศาสนา มหายาน ของอินเดียแพรหลายเขามาในจีนจนกระท่ังเปนศาสนาสําคัญท่ีชาวจีนนับถือ นอกจากน้ีศิลปะอินเดียยังมี อทิ ธิพลตอการสรางสรรคศ ลิ ปะบางอยา งของจนี เชน ประตมิ ากรรมท่เี ปน พระพทุ ธรปู สวนภูมภิ าคเอเชยี กลางและตะวนั ออกกลางนน้ั เนอื่ งจากบริเวณที่เสนทางการคา สานแพรไหมผาน จงึ ทําหนาทีเ่ ปน สือ่ กลางนําอารยธรรมตะวนั ตกและจีนมาพบกัน อารยธรรมจีนที่เผยแพรไป เชน การแพทย การเลี้ยงไหม กระดาษ การพมิ พแ ละดนิ ปน เปนตน ซ่ึงชาวอาหรบั จะนาํ ไปเผยแพรแกช าวยโุ รปอกี ตอหนึง่ อารยธรรมอนิ เดีย อินเดยี เปนแหลง อารยธรรมที่เกาแกแหงหนึ่งของโลก บางทีเรียกวา แหลงอารยธรรมลุมแมน้ําสินธุ อาจแบง ยคุ สมยั ทางประวตั ศิ าสตรข องอนิ เดียไดดงั นี้ สมัยกอนประวัติศาสตร พบหลักฐานเปนซากเมืองโบราณ 2 แหง ในบริเวณลุมแมนํ้าสินธุ คือ เมอื งโมเฮนโจดาโร ทางตอนใตของประเทศปากีสถานเมืองอารับปา ในแควนปนจาป ประเทศปากีสถานใน ปจ จบุ นั

85 สมัยประวัติศาสตร เร่ิมเม่ือมีการประดิษฐตัวอักษรข้ึนใช โดยชนเผาอินโด – อารยัน ซ่ึงต้ังถิ่นฐาน บรเิ วณแมน้ําคงคา แบงได 3 ยุค 1. ประวัติศาสตรส มัยโบราณ เรม่ิ ต้งั แตก าํ เนดิ ตัวอกั ษร บรามิ ลปิ  ส้นิ สดุ สมยั ราชวงศคปุ ตะ เปนยุคที่ ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธศาสนา ไดถ อื กําเนดิ แลว 2. ประวัติศาสตรส มยั กลาง เริ่มตัง้ แตร าชวงศค ุปตะสิ้นสุดลง จนถงึ ราชวงศโมกลุ เขาปกครองอินเดยี 3. ประวตั ิศาสตรส มัยใหม เริม่ ตัง้ แตราชวงศโมกุลจนถึงการไดร บั เอกราชจากอังกฤษ อารยธรรมลมุ น้าํ สนิ ธุ ชาวอารยันไดสรางปรัชญาโบราณ เร่ิมจากคัมภีรพระเวทอันเปนแมแบบของ ปรัชญาเอเชีย โดยเฉพาะเอเชียตะวันออกเฉียงใต วรรณกรรมท่ีสําคัญ ไดแก พระเวทอุปนิษัท มหากาพย มหาภารตะ มหากาพย รามายยะ ปุราณะ เปนตน กวีท่ีมีช่ือเสียงท่ีสุดมี กาลิทาสจากงานศกุณตลา ชัยเทพ (กวีราช) จากผลงานเร่ือง คีตโควินทและรพนิ ทรนาถ ฐากรู กวสี มัยใหมจากวรรณกรรมเรอื่ ง “คีตาญชลี” ซงึ่ ไดรับรางวลั โนเบล สาขาวรรณคดี การแพรขยายและการถา ยทอดอารยธรรมอินเดีย อารยธรรมอินเดีย แพรขยายออกไปสูภูมิภาคตาง ๆ ทั่วทวีปเอเชียโดยผานทางการคา ศาสนา การเมอื ง การทหารและไดผสมผสานเขา กบั อารยธรรมของแตละประเทศจนกลายเปนสว นหนึง่ ของอารยธรรม สังคมนน้ั ๆ ในเอเชียตะวนั ออก พระพุทธศาสนามหายานของอินเดียมีอิทธิพลอยางลึกซึ้งตอชาวจีนท้ังในฐานะ ศาสนาสาํ คัญและในฐานะท่มี ีอิทธพิ ลตอ การสรางสรรคศ ิลปะของจนี ภูมภิ าคเอเชยี กลาง อารยธรรมอนิ เดียท่ถี ายทอดใหเร่มิ ตั้งแตค ริสตศตวรรษที่ 7 เมอื่ พวกมสุ ลิมอาหรบั ซ่ึงมีอํานาจในตะวันออกกลาง นําวิทยาการหลายอยางของอินเดียไปใช ไดแก การแพทย คณิตศาสตร ดาราศาสตร เปนตน ขณะเดียวกนั อินเดียก็รับอารยธรรมบางอยางท้ังของเปอรเซียและกรีก โดยเฉพาะดาน ศิลปกรรม ประติมากรรม เชน พระพทุ ธ รปู ศิลปะคันธาระซึ่งเปนอิทธิพลจากกรีก สวนอิทธิพลของเปอรเซีย ปรากฏในรูปการปกครอง สถาปตยกรรม เชน พระราชวัง การเจาะภูเขาเปนถ้าํ เพือ่ สรางศาสนสถาน ภูมิภาคทีป่ รากฏอิทธิพลของอนิ เดยี มากทส่ี ดุ คือ เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต พอคา พราหมณและภิกษุ สงฆช าวอินเดียเดนิ ทางมาและนําอารยธรรมมาเผยแพร อารยธรรมที่ปรากฏอยูมีแทบทุกดาน โดยเฉพาะใน ดา นศาสนา ความเชอื่ การปกครอง ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธ ไดห ลอ หลอมจนกลายเปน รากฐานสําคัญ ท่สี ุดของประเทศตาง ๆ ในภูมภิ าคนี้ สว นที่ 2 อารยธรรมของโลกตะวันตก หมายถึง ดินแดนแถบตะวันตกของทวีปเอเชีย รวมเอเชีย ไมเนอรและทวปี แอฟริกา อียปิ ต เมโสโปเตเมีย กรีกและโรมนั อารยธรรมอียปิ ต อียิปตโบราณหรือไอยคุปต เปนหนึ่งในอารยธรรมที่เกาแกท่ีสุดในโลกแหงหนึ่ง ตั้งอยูทาง ตะวันออกเฉียงเหนือของทวีปแอฟริกา มีพ้ืนที่ตั้งแตตอนกลางจนถึงปากแมนํ้าไนล ปจจุบันเปนที่ตั้งของ ประเทศอียิปต อารยธรรมอียิปตโบราณเร่ิมข้ึนประมาณ 3,150 ป กอนคริสตศักราช โดยการรวมอํานาจ

86 ทางการเมอื งของอยี ิปตต อนเหนือและตอนใต ภายใตฟาโรหองคแรกแหงอียิปต และมีการพัฒนาอารยธรรม เรอ่ื ยมากวา 3,000 ป ประวตั ิของอียิปตโบราณปรากฏข้นึ ในชว งระยะเวลาหนึง่ หรือที่รจู กั กนั วา “ราชอาณาจักร” มกี ารแบงยุคสมัยของอียิปตโบราณเปนราชอาณาจักร สวนมากแบงตามราชวงศที่ข้ึนมาปกครองจนกระท่ัง ราชอาณาจักรสุดทา ยหรอื ทร่ี จู กั กนั ในช่ือวา “ราชอาณาจกั รใหม” อารยธรรมอียิปตอยูในชวงที่มีการพัฒนา ทน่ี อยมากและสวนมากลดลง ซง่ึ เปนเวลาเดียวกันท่ีอียิปตพายแพตอการทําสงครามจากอํานาจของชาติอื่น จนกระทัง่ เม่อื กอ นคริสตศ กั ราชก็เปน การสิ้นสดุ อารยธรรมอียปิ ตโ บราณลง เมอ่ื จักรวรรดโิ รมนั สามารถเอาชนะ อียปิ ตและจัดอยี ปิ ตเ ปนเพยี งจงั หวดั หนึ่งในจกั รวรรดิโรมัน อารยธรรมอยี ิปตพฒั นาการมาจากสภาพของลุมแมน้ําไนล การควบคุมระบบชลประทาน การควบคมุ การผลิตพืชผลทางการเกษตร พรอมกับพัฒนาอารยธรรมทางสังคมและวัฒนธรรม พื้นที่ของอียิปตน้ัน ลอ มรอบดว ยทะเลทรายเสมือนปราการปอ งกนั การรุกรานจากศัตรูภายนอก นอกจากนี้ยังมีการทําเหมืองแร และอยี ปิ ตย งั เปน ชนชาตแิ รก ๆ ทมี่ ีการพัฒนาการดวยการเขียน ประดิษฐตัวอักษรขึ้นใช การบริหารอียิปต เนนไปทางสิ่งปลกู สรางและการเกษตรกรรม พรอ มกันนัน้ ก็มีการพัฒนาการทางทหาร อยี ิปตท ีเ่ สรมิ สรางความแขง็ แกรง แกราชอาณาจักร โดยประชาชนจะใหความเคารพกษัตริยหรือฟาโรห เสมือนหนงึ่ เทพเจา ทาํ ใหก ารบรหิ ารราชการบา นเมอื งและการควบคุมอาํ นาจน้นั ทาํ ไดอยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ชาวอียิปตโบราณไมไดเปนเพียงแตนักเกษตรกรรมและนักสรางสรรคอารยธรรมเทาน้ัน แตยังเปน นักคิด นักปรัชญา ไดมาซ่ึงความรูในศาสตรตาง ๆ มากมาย พัฒนาอารยธรรมกวา 3,000ป ท้ังในดาน คณติ ศาสตร เทคนคิ การสรางพีระมิด วัด โอเบลิสก ตัวอักษรและเทคโนโลยีดานกระจก นอกจากน้ียังมีการ พัฒนาประสิทธิภาพทางดานการแพทย ระบบชลประทานและการเกษตรกรรม อียิปตทิ้งมรดกสุดทายแก อนุชนรุนหลังไวค ือ ศิลปะและสถาปตยกรรม ซึ่งถูกคัดลอกนําไปใชท่ัวโลก อนุสรณ สถานท่ีตาง ๆ ในอียิปต ตางดึงดดู นักทองเที่ยว กวาหลายศตวรรษทผี่ า นมา ปจ จบุ ันมกี ารคนพบวัตถุใหมๆ ในอียิปตมากมายซ่ึงกําลัง ตรวจสอบถึงประวตั ิความเปน มาเพอ่ื เปนหลักฐานใหแกอารยธรรมอยี ิปต การสรางสรรคอ ารยธรรมของชาวอยี ิปต โบราณ เชน อักษรภาพ “เฮียโรกริฟฟค” ถือวาเปนหลักฐานขอมูลของแหลงอารยธรรมอื่น ๆ “พีรามิด” ใชเปนสุสานเก็บพระศพของฟาโรห ซึ่งใชน้ํายาอาบศพในรูปของมัมมี่ ประติมากรรมรูปคนตัว เปน สงิ หหมอบเฝา หนาพรี ามดิ ถือวาเปน ประติมากรรมท่ยี ิ่งใหญ อารยธรรมเมโสโปเตเมีย กําเนดิ ข้ึนในบรเิ วณลมุ แมน ้ํา 2 สาย คอื แมน ้ําไทกรีสและแมน้ํายูเฟรตีส ปจจุบันอยูในประเทศอิรัก เปนแหลงอารยธรรมแหงแรกของโลก มนุษยในอารยธรรมนี้มักมองโลกในแงราย เพราะสภาพภูมิประเทศ ไมเออ้ื ตอการดาํ รงชวี ิต ทาํ ใหเ กรงกลัวเทพเจา คดิ วาตนเองเปน ทาสรบั ใชเทพเจา จงึ สรา งเทวสถานใหใหญโต นาเกรงขาม เปน สญั ลกั ษณท ่ปี ระทับของเทพเจาตาง ๆ มีชุมชนหลายเผาตง้ั ถน่ิ ฐานในบรเิ วณนี้ที่สําคัญ ไดแ ก สุเมเรยี น อะมอไรต อัสซีเรียน คาลเดยี และชนชาติอน่ื ๆ คนกลมุ แรกท่ีสรางอารยธรรมเมโสโปเตเมียขึ้น คือ สุเมเรีย ผูคิดประดิษฐตัวอักษรขึ้นเปนครั้งแรก ของโลก อารยธรรมท่ีชาวสุเมเรียนสรางข้ึนเปนพ้ืนฐานสําคัญของอารยธรรมเมโสโปเตเมีย สถาปตยกรรม ซกั กเู ร็ตประดิษฐค ันไถใชไ ถนา ตัวอักษร ศลิ ปกรรมอื่น ๆ ตลอดจนทศั นคตติ อ ชีวิตและเทพเจา ของชาว

87 สเุ มเรียน ไดดํารงอยแู ละมีอทิ ธพิ ลอยูในลมุ แมน ้ําทัง้ สองตลอดชว งสมัยโบราณ ชนชาติอะบอไรตแหง อาณาจกั ร บาบโิ ลเนยี ไดประมวลกฎหมายขน้ึ เปน ครัง้ แรกคือ ประมวลกฎหมาย “ฮัมบูราบี” ชนชาตอิ ัสซีเรยี นสรา งภาพ สลักนนู และชนชาติเปอรเซยี เปนตน แบบสรา งถนนมาตรฐาน อารยธรรมกรกี อารยธรรมกรีกโบราณ ไดแก อารยธรรมนครรัฐกรีก คําวา กรีก เปนคําท่ีพวกโรมันใชเปนครั้งแรก โดยใชเรยี กอารยธรรมเกาตอนใตของแหลมอตี าลี ซ่งึ เจรญิ ขึ้นบนแผนดนิ กรีกในทวีปยุโรป และบริเวณชายฝง ตะวันออกของทะเลเมดิเตอรเรเนียน ดานเอเชียไมเนอร ซ่ึงในสมัยโบราณเรียกวา ไอโอเนีย (lonia) อารยธรรมท่ีเจริญขึ้นในนครรัฐกรีกมีศูนยกลางสําคัญที่นครรัฐเอเธนสและนครรัฐสปารตา นครรัฐเอเธนส เปน แหลงความเจริญในดานตา ง ๆ ทงั้ ดานการปกรอง เศรษฐกิจ สังคม ศิลปะ วิทยาการดานตาง ๆ รวมทั้ง ปรชั ญา สว นนครรัฐสปารตาเจริญในลักษณะที่เปนรัฐทหารในรูปเผด็จการ มีความแข็งแกรงและเกรียงไกร เปน ผนู ําของรฐั อนื่ ๆ ในแงข องความมรี ะเบยี บวินยั กลา หาญและเดด็ เดยี่ ว การศกึ ษาเกี่ยวกับอารยธรรมกรีก โบราณ จึงเปน การศึกษาเรอ่ื งราวเกี่ยวกับนครรฐั เอเธนสและนครรัฐสปารตา ชาวกรกี เรียกตวั เองวา เฮลีนส (Hellenes) เรียกบานเมืองของตนวา เฮลัส(Hellas) และเรียกอารย ธรรมของตนวา อารยธรรมเฮเลนิค (Hellenic Civilization) (1) ชาวกรีกโบราณเปนชาวอินโตยูโรเปยน ชาวกรีกตั้งบานเรือนของตนเองอยูทางทิศตะวันออกเฉียงใต ตรงปลายสุดของทวีปยุโรปตรงตําแหนงท่ีมา บรรจบกนั ของทวปี ยุโรป เอเชยี และแอฟรกิ า เปน ตน เหตุใหก รีกโบราณไดรับอิทธิพลความเจริญโดยตรงจาก ทงั้ อยี ิปตแ ละเอเชยี กรกี ไดอ าศัยอิทธิพลดังกลาวพฒั นาอารยธรรมของตนขึ้น โดยคงไว ซึ่งลักษณะท่ีเปนของ ตนเอง ชาวกรีกสมัยโบราณถือวาตนเองมคี ุณลกั ษณะพเิ ศษบางอยางทีผ่ ิดกับชนชาตอิ ่ืนและมักจะเรียกชนชาติ อ่ืนวา บาเบเรยี น ซึ่งหมายความวาผทู ่ีใชภาษาผิดไปจากภาษาของพวกกรีก อารยธรรมกรีกรูจักกันในนามของอารยธรรมคลาสสิก สถาปตยกรรมท่ีเดน คือ วิหารพาเธนอน ประตมิ ากรรมทีเ่ ดน ทสี่ ดุ คือ รปู ปน เทพซีอุส วรรณกรรมดีเดน คอื อเี ลียดและโอดิสต (I liad and Oelyssay) ของโอเมอร อารยธรรมโรมนั อารยธรรมโรมันเปน อารยธรรมท่ีไดร ับการถา ยทอดมาจากกรกี เพราะชาวโรมันไดรวมอาณาจักรกรีก และนาํ อารยธรรมกรีกมาเปนแบบแผนในการสรางสรรคใหเหมาะสมกับสภาพความเปนอยูของสังคมโรมัน สถาปตยกรรมที่เดน ไดแก วิหารพาเธนอน หลังคารูปโมในกรุงโรม โคลอสเซียม อัฒจันทรสําหรับดูกีฬา ซึง่ จุผูดไู ดถ งึ 4,500 คน วรรณกรรมที่เดนท่ีสุดคือเร่อื ง อเี นียด (Aeneid) ของเวอรว ิล

88 กิจกรรมเรื่องที่ 2 แหลงอารยธรรมโลก กจิ กรรมท่ี 6 ใหศ ึกษาคนควา และทํารายงานสง ใหเ ปรยี บเทยี บอารยธรรมของโลกตะวนั ออกและตะวันตก กจิ กรรมที่ 7 จงทาํ เครอ่ื งหมาย X หนาคําตอบที่ถกู ตองทสี่ ดุ เพยี งขอ เดยี ว 1. ขอ ใดตรงกับความหมายของคาํ วาอารยธรรม ก. สภาพโบราณ ข. สภาพประวัตศิ าสตร ค. การถา ยทอดอดีตสปู จจบุ ัน ง. สภาพที่พนจากความปาเถื่อน 2. อารยธรรมเมโสโปเตเมียกําเนดิ ในบรเิ วณลมุ แมน ้ําใด ก. แมน ํ้าไททรสั และแมน้ํายเู ฟรตสี ข. แมนา้ํ ไทกรสี และแมน ํ้าสเุ มเรยี น ค. แมนาํ้ ยูเฟรตีสและแมน ํ้าสุเมเรยี น ง. แมน ํ้ายูเฟรตีสและแมน ้าํ อะมอไรต 3. ประวตั ศิ าสตรข องจนี แบงเปนกย่ี ุค ก. 3 ข. 4 ค. 5 ง. 6 4. โคลอสเซียม เปน สถาปต ยกรรมของอารยธรรมประเทศใด ก. ฝร่ังเศส ข. อยี ปิ ต ค. โรมนั ง. กรกี 5. อารยธรรมของโลกตะวันออก มีรากฐานมาจากแหลง อารยธรรมประเทศอะไร ก. จีนและกัมพชู า ข. จีนและอนิ เดีย ค. อินเดยี และกมั พชู า ง. จนี และประเทศไทย

89 เรื่องท่ี 3 ประวัตศิ าสตรช าตไิ ทย ความเปนมาของดินแดนประเทศไทยในสมัยโบราณสวนใหญมาจากหลักฐานดานโบราณคดีและ เอกสารประวตั ิศาสตรจีนโบราณและภาพถายทางอากาศและเห็นถึงที่ต้ังและสภาพของแหลงชุมชนโบราณ ในประเทศไทย สภาพคนู ้าํ และคันดินในแหลงโบราณคดีแตละแหงแสดงใหเห็นวาชุมชนนั้นไดเริ่มตั้งถ่ินฐาน อยางถาวรแลว เชน ชุมชนบงึ คอกชา ง จังหวดั อุทัยธานี มีคนู ้ําและคันดินลอมรอบถึง 3 ชั้นดวยกัน ซ่ึงแสดงวา ชุมชนดังกลาวมีประชากรต้ังถิ่นฐานอยูอยางตอเนื่อง และมีประชาชนเพิ่มมากข้ึนจนตองขยายเขตชุมชน ออกไป ดินแดนในประเทศไทยมีทั้งพัฒนามาจากอาณาจักรเดิมและมีการอพยพยายเขามาของกลุมคนพูด ภาษาไทย – ลาวจากถนิ่ บรรพบรุ ษุ ซง่ึ อยตู อนใตข องประเทศจนี เดิม เขามายงั ดนิ แดนเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต ราวคริสตศ ตวรรษที่ 10 รฐั ของชาวไทยมีความสําคญั ตามยุคสมยั ไดแก อาณาจักรโยนกเชียงแสน อาณาจักร ลา นนา อาณาจักรสโุ ขทยั อาณาจกั รอยธุ ยา และไดพฒั นามาเปนสมัยกรุงรัตนโกสินทร นับตั้งแต พ.ศ. 2325 เปน ตน มา อาณาจกั รสยามเผชญิ กบั การคกุ คามในสมยั ยุคลาอาณานิคมของประเทศตะวันตก แตสยามสามารถ รอดพน จากการถูกยึดครองโดยประเทศเจาอาณานิคมได และหลังจากการปฏิวัติเพื่อเปลี่ยนแปลงระบบการ ปกครอง ในป พ.ศ. 2475 ประเทศไทยยังคงอยูในชวงท่ีปกครองโดยรัฐบาลทหารเปนสวนใหญ จนกระทั่ง อีก 60 ปถ ัดมา จงึ ไดมรี ะบบการเลอื กตงั้ ท่ีเปนประชาธิปไตยอยา งแทจรงิ ประวัติศาสตรท่ีมกี ารคน พบในประเทศไทยที่เกา แกทส่ี ดุ คือท่บี า นเชียง โดยสิ่งของท่ีขุดพบมาจากใน สมัยยุค 3,600 ปกอนคริสตศักราช โดยมีการพัฒนาเครื่องบรอนซ และมีการปลูกขาว รวมถึงการติดตอ ระหวางชุมชนและมรี ะบอบการปกครองข้นึ มีหลายทฤษฎีที่พยายามหาท่ีมาของชนชาติไทย ทฤษฎีดั้งเดิมเชื่อวาชาวไทยในสมัยกอนเคยมี ถิ่นอาศัยอยูข้นึ ไปทางตอนเหนอื ถึงแถบเทือกเขาอัลไต จากนั้น ไดมีการทยอยอพยพเคลื่อนยายลงมาทางใต สูค าบสมุทรอินโดจีน หลายละลอกเปนเวลาตอ เนอ่ื งกนั หลายพันป โดยเช่ือวาเกิดจากการแสวงหาทรัพยากร ใหม แตทฤษฎีน้ีขาดหลักฐานทางโบราณคดีที่นาเช่ือถือได ในขณะเดียวกันก็มีหลายทฤษฎีท่ีอธิบายวาเดิม ชนชาติ ไทย ไดอ าศยั อยเู ปนบรเิ วณกวางขวางในทางตอนใตของจีนจนถึงภาคเหนอื ของไทยและไดมกี ารอพยพ ลงใตเ ร่ือย ๆ เขา มาอาศัยอยูในดินแดนคาบสมุทรอินโดจีน จากนั้นไดอาศัยกระจัดกระจายปะปนกับกลุมชน ด้ังเดมิ ในพืน้ ที่ โดยไมมีปญ หามากนัก ซง่ึ อาจเนอื่ งดวยดนิ แดนคาบสมุทรอนิ โดจีนในชวงเวลานนั้ ยังมีพืน้ ที่และ ทรัพยากรธรรมชาติเปนจํานวนมาก ในขณะที่มีกลุมชนอาศัยอยูเบาบาง ปญหาการแยงชิงทรัพยากรจึงไม รุนแรง รวมทั้งลกั ษณะนสิ ยั ของชาวไทยนั้นเปนผูอ อนนอมและประนีประนอม ความสัมพันธระหวางชาวไทย กลุมตาง ๆ อาจมกี ารติดตอ อยา งใกลช ดิ อยบู า ง ในฐานะของผูมีภาษาวัฒนธรรมและที่มาอันเดียวกัน แตการ รวมตัวเปนนิคมขนาดใหญหรือแวนแควนยังไมปรากฏ ในเวลาตอมาเมื่อมีชาวไทยอพยพลงมาอาศัยอยูใน

90 ดินแดนคาบสมทุ รอินโดจนี เปนจาํ นวนมากขน้ึ ชาวไทยจงึ เรมิ่ มบี ทบาทในภมู ภิ าค แตกย็ งั คงจาํ กดั อยูเพียงการ เปน กลมุ อํานาจยอ ย ๆ ภายใตอํานาจการปกครองของชาวมอญและขอม กระทง่ั อํานาจของขอมในดนิ แดน ทีร่ าบลุมแมนาํ้ เจาพระยาเร่ิมออ นกาํ ลังลง กลุมชนที่เคยตกอยภู ายใตอาํ นาจปกครองของขอม รวมท้งั กลุมของ ชาวไทย ในชวงตอมา มีการปกครองของหลายอาณาจักรในบริเวณที่เปนประเทศไทยในปจจุบัน ไดแก ชาวมาเลย ชาวมอญ ชาวขอม โดยอาณาจกั รท่ีสาํ คญั ไดแก อาณาจกั รทวารวดีในตอนกลาง อาณาจกั รศรีวิชัย ในตอนใต และอาณาจักรขอมซ่งึ มีศูนยก ลางการปกครองท่ีนครวดั โดยคนไทยมกี ารอพยพมาจากดินแดนทาง ตะวันตกเฉียงใตและทางใตข องจนี ผานทางประเทศลาว ภาคกลาง 1. อาณาจกั รทวารวดี 2. อาณาจกั รละโว ภาคใต 1. อาณาจักรศรีวชิ ยั 2. อาณาจกั รตามพรลิงก ภาคอสี าน 1. อาณาจักรฟนู าน 2. อาณาจักรขอม 3. อาณาจกั รศรโี คตรบรู ณ ภาคเหนือ 1. อาณาจักรหรภิ ุญชยั 2. อาณาจกั รโยนกเชียงแสน ดินแดนในประเทศไทยมีทั้งพฒั นามาจากอาณาจักรเดิมกอ นหนา นั้น เชน ละโว ศรีวชิ ยั ตามพรลงิ ก ทวารวดี ฯลฯ อาณาจกั รทส่ี ําคญั ของไทยในชวงปลายพทุ ธศตวรรษท่ี 19 ถึงปจจุบนั ไดแ ก อาณาจักรสุโขทัย อาณาจกั รอยธุ ยา กรงุ ธนบรุ ี และรตั นโกสินทร กรงุ ธนบุรี พ.ศ. 2310 – 2325 หลงั จากพระเจา ตากสนิ ไดก อบกกู รงุ ศรีอยธุ ยากลับคนื จากพมา ไดแ ลว พระเจา ตากสนิ ทรงเหน็ วา กรุง- ศรอี ยุธยาถกู พมา เผาผลาญเสยี หายมาก ยากทจี่ ะฟนฟูใหเหมือนเดิม พระองคจึงยายเมืองหลวงมาอยูที่กรุง- ธนบรุ แี ลว ปราบดาภิเษกข้นึ เปน กษัตรยิ  ทรงพระนามวา “พระบรมราชาธริ าชที่ 4” (แตประชาชนนิยมเรียกวา สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราชหรือสมเด็จพระเจา กรุงธนบรุ ี) ครองกรุงธนบุรอี ยู15 ป นับวาเปนพระมหากษัตริย พระองคเดียวทปี่ กครองกรุงธนบุรี

91 สมเด็จพระเจา ตากสนิ ทรงยา ยเมืองหลวงมาอยูท่กี รงุ ธนบุรี เนอ่ื งจากสาเหตุดงั ตอ ไปน้ี 1. กรงุ ศรีอยุธยาชํารุดเสียหายมากจนไมสามารถบูรณปฏิสังขรณใหดีเหมือนเดิมได กําลังรี้พลของ พระองคมนี อ ยจึงไมสามารถรกั ษากรุงศรอี ยธุ ยาเปนเมอื งใหญได 2. ทาํ เลท่ตี ้งั ของกรุงศรีอยธุ ยาทาํ ใหขา ศกึ โจมตีไดงาย 3. ขาศกึ รูเสน ทางการเขา ตกี รงุ ศรอี ยธุ ยาดี สว นสาเหตุท่ีพระเจา ตากสนิ ทรงเลือกกรุงธนบุรีเปนเมืองหลวงเนื่องจากทําเลที่ตั้งกรุงธนบุรีอยูใกล ทะเล ถา เกดิ มีศกึ มาแลว ต้ังรบั ไมไ หวก็สามารถหลบหนไี ปตง้ั ม่นั ทางเรือไดกรุงธนบรุ เี ปนเมอื งเลก็ จึงเหมาะกับ กําลังคนท่ีมีอยูพอจะรักษาเมืองไดกรุงธนบุรีมีปอมปราการที่สรางไว ตั้งแตสมัยกรุงศรีอยุธยาหลงเหลืออยู ซ่ึงพอจะใชเ ปน เครอ่ื งปองกนั เมืองไดในระยะแรก ดา นการปกครอง หลังจากกรุงศรีอยุธยาเสียใหแกพมา เม่ือ พ.ศ. 2310 บานเมืองอยูในสภาพไมเรียบรอย มีการ ปลนสะดมกันบอย ผูคนจึงหาผูคุมครองโดยรวมตัวกันเปนกลุมเรียกวาชุมนุม ชุมนุมใหญ ๆ ไดแก ชุมนุม เจา พระยาพษิ ณโุ ลก ชุมนมุ เจาพระฝาง ชุมนุมเจาพิมาย ชุมนุมเจานครศรีธรรมราช เปนตน สมเด็จพระเจา ตากสนิ ทรงใชเวลาภายใน 3 ป ยกกองทัพไปปราบชุมชนตางๆ ท่ีต้ังตนเปนอิสระจนหมดส้ินสําหรับระเบียบ การปกครองนั้น พระองคทรงยึดถือและปฏิบัติตามระเบียบการปกครองแบบสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ตามท่ีสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงวางระเบียบไว แตรัดกุมและมีความเด็ดขาดกวา คนไทยในสมัยน้ัน จงึ นิยมรบั ราชการทหาร เพราะถาผใู ดมีความดีความชอบ ก็จะไดรบั การปูนบาํ เหนจ็ อยางรวดเร็ว ลักษณะการปกครอง ในสวนกลางมีตาํ แหนง อคั รมหาเสนาบดี 2 ตําแหนง ไดแ ก สมหุ นายก ควบคุมดแู ลหวั เมอื งฝายเหนอื สมุหกลาโหม ควบคมุ ดแู ลหวั เมืองฝา ยใต นอกจากน้ียังมีเสนาบดีอีก 4 ตําแหนง คือ เสนาบดีจตุสดมภ ไดแก เสนาบดีกรมเมือง (นครบาล) เสนาบดีกรมวงั (ธรรมาธกิ รณ) เสนาบดีกรมคลงั (โกษาธบิ ด)ี และเสนาบดีกรมนา (เกษตราธิการ) สว นภมู ิภาคแบง เปน หัวเมอื งช้นั ใน คือ เมืองท่ีรายรอบพระนคร และหัวเมืองชั้นนอก คือ เมืองที่อยู ไกลพระนคร ดานเศรษฐกิจและสังคม ตลอดระยะเวลาที่บานเมืองไมสงบ สภาพเศรษฐกิจตกต่ําลงอยางมาก เพราะพลเมืองไมเปน อันทํามาหากนิ เม่ือกเู อกราชไดแลว ความอดอยากหิวโหยก็ยังคงมีอยู เปนเหตุใหมีโจร ผูรายชกุ ชุมและเกิดโรคระบาด ผคู นลมตายเปนจํานวนมาก สภาพหวั เมืองตา ง ๆ จึงเหมือนเมืองราง สมเด็จ- พระเจากรุงธนบุรีไดสละพระราชทรัพยซื้อขาวสารราคาแพงจากพอคาตางเมืองเพื่อนํามาแจกจายราษฎร นอกจากนน้ั ไดพระราชทานเส้ือผา เครือ่ งนงุ หมดว ย สมัยกรุงธนบรุ ี ประชาชนทําการขดุ ทรัพยส มบัตจิ ากแหลง ซอ นทรัพยใ นกรงุ ศรีอยธุ ยา ซ่งึ ผูคนนาํ มาฝง ซอ นไว การขดุ แตล ะครง้ั ผูขุดจะไดท รพั ยส นิ เงนิ ทองมากมาย แตก ท็ าํ ใหโบราณวัตถุถกู ทาํ ลายลง ดา นศาสนา หลังจากท่พี ระเจาตากสินข้ึนครองกรุงธนบุรีแลว พระองคจึงไดจัดระเบียบสังฆมณฑล รวบรวมพระไตรปฎ กและบรู ณปฏิสงั ขรณวดั

92 ดานวัฒนธรรมและศิลปกรรม สมเด็จพระเจากรุงธนบุรีทรงพระราชนิพนธรามเกียรต์ิไว 4 ตอน นอกจากน้นั ก็มีกวที ่ีสําคญั ในสมัยน้ัน คือ หลวงสรวชิ ติ (หน) นายสวนมหาดเลก็ และพระยามหานุภาพ ดา นศลิ ปกรรม เกดิ ศิลปกรรมหลายแขนง เชน นาฏกรรม จิตรกรรม และสถาปต ยกรรม หลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรก รุงธนบุรี เน่ืองจากสมัยกรุงธนบุรีเปนราชธานีเปนชวงระยะเวลาส้ัน ๆ และมีพระมหากษัตริยเพียงพระองค เดียว (สมเด็จพระเจา ตากสินมหาราชเสดจ็ สวรรคตใน พ.ศ. 2325 พระชนมายุได 45 พรรษา) ดงั นนั้ หลักฐาน ท่ปี รากฏจึงไมม ากนัก ไดแก 1. บนั ทกึ สว นเอกชน เชน จดหมายเหตคุ วามทรงจาํ กรมหลวงนรนิ ทรเทวี 2. เอกสารไทยรว มสมยั ไดแ ก เอกสารราชการ เชน หมายรับสั่ง จดหมายเหตุรายงาน การเดินทัพ จดหมายเหตุโหร พระราชกําหนด และอีกประเภทหนึ่ง คือ งานวรรณกรรมรวมสมัยอิงประวัติศาสตร เชน คําโคลงยอพระเกยี รตพิ ระเจา กรงุ ธนบุรีของนายสวนมหาดเลก็ นิราศเมืองกวางตุงของพระยามหานุภาพและ สงั คตี ยิ วงศ ของสมเด็จพระวนั รัตนว ดั พระเชตพุ น 3. พระราชพงศาวดารกรุงธนบุรี 4. เอกสารตางประเทศ ไดแ ก เอกสารจีน เอกสารประเทศเพื่อนบานและเอกสารตะวนั ตก กรุงรัตนโกสนิ ทร พ.ศ. 2325 – ปจจบุ นั หลงั จากปราบดาภิเษกข้ึนเปน พระมหากษัตริย ในป พ.ศ. 2325 แลว สมเด็จเจาพระยามหากษัตริย ศึกทรงใชพระนามวา “พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก” และไดยายราชธานีจากกรุงธนบุรีขาม แมนา้ํ เจาพระยามายังฝง ตรงขาม และต้งั ชอื่ ราชธานใี หมน ว้ี า “กรุงเทพมหานคร” พรอม ๆ กับการสถาปนา- ราชวงศจ ักรีขึน้ มา โดยกําหนดในวันที่ 6 เมษายน ของทกุ ปเปนวันจักรี เหตุผลในการยา ยราชธานี 1. พระราชวงั เดมิ ไมเ หมาะสมในแงย ทุ ธศาสตร เพราะมแี มน าํ้ ไหลผานกลางเมอื ง ยากแกก ารปองกัน รักษา 2. ฝงตะวันออกของแมนํ้าเจาพระยามีชัยภูมิดีกวา เพราะเปนดานหัวแหลม มีลํานํ้าเปนพรมแดน กวา ครึ่ง 3. เขตพระราชวังเดมิ ขยายไมได เพราะมวี ดั กระหนาบอยทู ัง้ สองขา ง ไดแก วัดแจงและวดั ทา ยตลาด ลักษณะของราชธานใี หม ราชธานีใหมท่ีพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชโปรดฯ ใหสรางข้ึนไดทําพิธียก เสาหลักเมือง เมื่อวันท่ี 21 เมษายน พ.ศ. 2325 การสรางราชธานีใหมนี้โปรดฯ ใหสรางเลียนแบบกรุงศรี- อยธุ ยา กลา วคือ กาํ หนดผงั เมืองเปน 3 สวน 1. สวนท่เี ปนบรเิ วณพระบรมมหาราชวงั วังหนา วัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแกว ) ทุงพระเมรุ และสถานทส่ี ําคญั อนื่ ๆ มีอาณาบรเิ วณตงั้ แตร ิมฝง แมน้ําเจา พระยามาจนถงึ คูเมืองเดิม สมัยกรงุ ธนบรุ ี