ศาสตร์การแพทย์แผนจีนเบื้องต้น

Page 100 92 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบ้ืองตน 3. หนา ที่ของระบบเสนลมปราณ 3.1 เปน ทางไหลเวยี นของเลอื ดและช่ี ไปหลอเลีย้ งทุกสวนของรางกายอยางเปน ระบบ 3.2 ควบคมุ และปรบั สมดุลการไหลเวียนของเลือดและชี่ 3.3 เชอ่ื มโยงเนอื้ เยือ่ และอวัยวะทกุ สว นของรา งกาย ทง้ั ภายนอกและภายใน ตนื้ และลกึ บนและลา ง ซา ยและขวา ใหท าํ งานสอดคลองสมั พนั ธก นั 3.4 เปนระบบติดตอระหวางรางกายกับส่ิงแวดลอม ปรับการทํางานของรางกายใหเหมาะสม กับการเปลีย่ นแปลงของสงิ่ แวดลอม รวมท้ังปกปองรา งกายจากเหตุแหงโรคท่มี ากระทําตอ รางกาย 3.5 เปนชองทางในการรักษาความผิดปกติของอวัยวะตาง ๆ ในรางกาย 4. การประยกุ ตใชทฤษฏีเสนลมปราณทางคลนิ กิ 4.1 ใชอธิบายสรีรวทิ ยาและการเปล่ียนแปลงทางพยาธิวทิ ยา ทฤษฎีเสนลมปราณ ใชอธิบายความสัมพันธการทํางานของอวัยวะตาง ๆ ท้ังในภาวะปกติ และในภาวะขาดสมดุล ซงึ่ สามารถใชอธบิ ายถึงการเปลี่ยนแปลงของอวัยวะอื่น เมื่อเกิดความผิดปกติกับ อวยั วะหนึง่ เสนลมปราณเปนชองทางใหสาเหตุของโรค จากภายนอกรุกรานเขาสูภายในรางกาย โดยเฉพาะเม่อื ระบบการปกปองรางกายของระบบเสนลมปราณบกพรอง เสนลมปราณชวยสะทอนอาการและอาการแสดงของความผิดปกติ ของอวัยวะภายในสู ภายนอก จึงชวยในการวินิจฉัยความผิดปกติของอวัยวะ หรือตําแหนงของการเกิดโรค เชน ความ ผิดปกติของหัวใจจะมีอาการแสดงออกมาตามแนวเสนลมปราณหัวใจ หรือท่ีลิ้นซ่ึงเปนทวารของหัวใจ เปน ตน เสนลมปราณชวยสะทอนลักษณะของพยาธิสภาพ จึงชวยในการวินิจฉัยแยกโรค เชน การมี แผลที่ล้ินบงบอกวามีไฟหัวใจมากเกินไป การท่ีผิวหนังมีสีคลํ้าบงบอกถึงการไหลเวียนของเลือดและช่ี ติดขดั ผิวหนงั ซดี ขาวบงบอกถึงการไดรับผลกระทบจากความเยน็ เปน ตน 4.2 การประยุกตใ ชในการรักษาโรค เสนลมปราณเปนชองทางในการรักษาโรคของอวัยวะภายใน โดยอาศัยจุดบนเสนลมปราณท่ี สมั พันธกับอวยั วะน้ัน หรอื จุดบนเสน ลมปราณทม่ี ีวิถีการไหลเวยี นผา นไปยังอวัยวะทีผ่ ิดปกติ เสนลมปราณใชพจิ ารณาในการเลือกและกําหนดวธิ ีในการรักษาโรค เชน เม่อื พบวา ชี่ของ อวัยวะบกพรอ ง ควรใชการฝงเขม็ กระตนุ แบบเสรมิ บํารงุ หรือการรมยา บนจดุ ทีเ่ ปนจุดเสริมบํารุงของ

Page 101 ทฤษฎรี ะบบเสนลมปราณ 93 อวยั วะนั้น หรือเม่ือวินิจฉัยวามีเลือดและช่ีแกรงแตการไหลเวียนติดขัด ทําใหเกิดอาการปวด ควรใชการ ฝง เข็มกระตุนแบบระบาย หรือปลอ ยเลือด หรือครอบถวย ท่ีจุดท่ีใชในการระบายของตําแหนงที่เกิดโรค เปนตน 5. ความรเู บ้ืองตน เก่ยี วกบั จดุ ฝง เขม็ จุดฝงเขม็ (输穴 ซูเซวฺ ยี ) คอื ตาํ แหนง บนรางกายท่เี ลอื ดและช่จี ากอวยั วะภายในไหลเวียน มาเพ่มิ เตมิ และกระจายออก โดยอาศัยการทาํ งานของระบบเสน ลมปราณ ในทางเวชปฏบิ ัติ จดุ ฝงเขม็ หมายถึง จุดทีใ่ ชแทงเขม็ หรอื กระตนุ ดว ยวธิ กี ารตาง ๆ เพื่อการรักษาโรค จดุ ฝง เขม็ สว นใหญเ รียงรายอยบู นเสนลมปราณตน 14 เสน ซึง่ อยลู กึ ระดบั ใตผวิ หนงั หรอื เอน็ และกลามเนอื้ จุดฝงเข็มมีตาํ แหนงแนน อน ซ่ึงสามารถใชแ ทงเข็มไดอยา งปลอดภยั การกระตุนจดุ ฝง เข็มดวยวิธกี ารทีเ่ หมาะสม สามารถใชในการรักษาโรค บรรเทาอาการผิดปกติ เสริมสรางสขุ ภาพ เสริม ภมู ิคมุ กนั โรค และปรับสมดุลการทํางานของรา งกายไดอยา งนาอศั จรรย อนึ่ง เพือ่ ความกระชบั ของเนื้อหา ทจี่ ะกลา วตอ ไปในบทน้ี จะใชค ําวา ‘จดุ ’ แทนคําวา ‘จดุ ฝงเขม็ ’ ยกเวน ในสว นที่เปนหัวขอ และในสว นที่อาจเขา ใจสับสนคลาดเคลอื่ น จึงจะใชค ําวา จุดฝง เข็ม เพ่ือแสดงความชดั เจน 5.1 ประเภทของจุดฝง เข็ม จุดฝงเขม็ แบงเปน 3 ประเภท ไดแ ก 1) จดุ ฝง เข็มในระบบ 2) จดุ ฝง เขม็ นอกระบบ และ 3) จดุ กดเจบ็ 1) จุดฝงเขม็ ในระบบ (经穴 จิงเสวฺ ยี ) จดุ ฝง เขม็ ในระบบ หรือ ‘จุดในระบบ’ หรอื ‘จุดในเสน ลมปราณ’ หรือ ‘จุดในเสน ’ หรือ ‘จุดใน 14 เสน’ หมายถึง จุดฝงเขม็ ทอ่ี ยูบ นเสน จงิ 14 เสน ไดแ ก จุดบนเสนลมปราณหลัก 12 เสน จํานวน 309 จดุ (309 คู ถานับทั้งซายและขวา) และจุดบนเสน ลมปราณพิเศษกลางลําตัว 2 เสน คอื เสน ลมปราณตแู ละเสนลมปราณเญิ่น จาํ นวน 52 จุด รวมทง้ั สนิ้ 361 จดุ (รวมท้ังหมดในรา งกาย เทากับ 670 จดุ ) จดุ ในระบบเปนจดุ ท่ีมีช่ือและมีตําแหนงบนรา งกายที่แนนอน ตามเสนทางของเสนจงิ ทสี่ ังกดั อยู จุดฝงเขม็ ชุดนี้ใชเ ปนจุดหลกั ในการฝง เข็มและรมยา 2) จุดฝง เข็มนอกระบบ (奇穴 ฉีเสวฺ ยี ) จดุ ฝง เขม็ นอกระบบ หรอื ‘จดุ นอกระบบ’ หรือ ‘จุดนอกเสน ลมปราณ’ หรือ ‘จุดนอก เสน ’ สวนใหญน ิยมเรียกวา ‘จดุ พิเศษ’ หมายถงึ จดุ ท่มี ีชอ่ื และมตี าํ แหนงบนรางกายทแ่ี นนอน แตไ มไ ด

Page 102 94 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบือ้ งตน รบั การจัดใหเ ปนจุดในระบบ เนื่องจากจดุ พิเศษสวนใหญมตี าํ แหนงอยนู อกแนวเสนจงิ 14 เสน แมว า บางจุดจะอยูในแนวเสน จิง แตเ ขาใจวา อาจเปน จุดท่พี บเพ่ิมเติมมาภายหลัง เชน จุดอิน้ ถงั (印堂, EX- HN3) ซ่ึงอยใู นแนวเสนลมปราณตู เปนตน จดุ ฝงเข็มนอกระบบเปน จุดท่ีมีสรรพคุณในการรกั ษาเฉพาะโรค สามารถเลือกใชเพียงจดุ เดียวเฉพาะโรคท่ีตอ งการรกั ษา หรือนาํ มาใชรว มกับจุดในระบบเพอ่ื เสริมการรักษากไ็ ด จุดนอกระบบมี กระจายอยทู ว่ั รา งกายโดยไดร บั การจัดแบงกลุม และมรี หสั สากลตามตาํ แหนงทางกายวิภาค ไดแ ก ศรี ษะ และคอ (EX-HN) หลงั (EX-B) อกและทอง (EX-CA) รยางคบน (EX-UE) และรยางคลา ง (EX- LE) รวมประมาณ 48 จุด และมจี ดุ นอกระบบอกี จํานวนหนงึ่ ทยี่ ังไมม ีรหสั 3) จุดกดเจ็บ หรือ จดุ อาษอ้ื (阿是穴 อาษอื้ เสวฺ ีย) อาษอ้ื (阿是) แปลวา เออใช หรือ ถูกแลว หรอื ใชเ ลย จดุ อาษือ้ เปนจุดท่ีไมม ีช่ือและไม มีตาํ แหนง บนรา งกายท่ีแนน อน การหาจุดอาษื้ออาศยั การคลาํ และกดหาไปตามตาํ แหนง ท่ผี ูปว ยบอกเลา หรอื ตามแนวเสนลมปราณท่ีเกี่ยวของสัมพนั ธกับโรค จุดอาษื้อจะกดเจบ็ กวาปกตเิ มอ่ื ใชแ รงกดเทากนั จงึ มักเรยี กวา จุดกดเจบ็ หรืออาจพบมีลกั ษณะของผิวหนงั แตกตางจากปกติ ในทางปฏิบัตจิ ดุ อาษ้ือมกั ใช เพอ่ื การรกั ษากลุมอาการปวดตาง ๆ 5.2 สรรพคุณในการรกั ษาโรคของจดุ ฝง เขม็ 1) สรรพคณุ รักษาโรครอบจุดฝง เข็ม หรือ รกั ษาโรคใกล หมายถงึ จุดฝงเขม็ สามารถใช รกั ษาโรคท่อี ยใู นตาํ แหนง ของจดุ ฝงเขม็ รวมถงึ เนือ้ เยอ่ื และอวยั วะท่อี ยูบรเิ วณรอบจุดฝง เขม็ 2) สรรพคุณรกั ษาโรคหางไกลจดุ ฝงเข็ม หรือ รกั ษาโรคไกล หมายถึง จดุ ฝงเข็มสามารถใช รกั ษาโรคของเนอื้ เยือ่ และอวยั วะทอี่ ยูหางไกลจดุ ฝง เข็มได โดยอาศยั แนวครอบคลมุ ของเสนลมปราณท่ี สมั พนั ธกับจดุ ฝง เขม็ และรอยโรค 3) สรรพคุณพเิ ศษ ไดแก สรรพคุณสองดา น และ สรรพคุณเฉพาะโรค (1) สรรพคุณสองดาน หมายถงึ จดุ ฝงเข็มจุดเดยี วกนั สามารถใชรักษาโรคที่มีอาการมาก เกินไป หรอื นอ ยเกนิ ไปได เชน จุดเทยี นซู (天 枢 , ST25) มสี รรพคุณรักษาไดท ัง้ อาการทอ งผกู และ ทอ งเสยี จุดเนย ก วาน (内关, PC6) มสี รรพคุณรกั ษาไดท้ังภาวะหัวใจเตน เร็วหรือชา เกินไป (2) สรรพคณุ เฉพาะโรค หมายถงึ จดุ ฝง เข็มบางจดุ นอกจากมีสรรพคณุ ท่ัวไป ตามหลกั ของทฤษฎีเสน ลมปราณแลว ยงั มีสรรพคุณเดน ในการรกั ษาอาการบางอยา งไดเปน พิเศษอกี ดว ย เชน จดุ ตา จุย (大椎, GV14) มสี รรพคณุ ลดไขส งู ไดดี จดุ จื๋ออิน (至阴, BL67) มสี รรพคุณรกั ษาทารกในครรภ อยูผดิ ทา

Page 103 ทฤษฎีระบบเสนลมปราณ 95 5.3 จดุ ฝง เขม็ เฉพาะ จดุ ฝงเขม็ เฉพาะ หมายถึง จุดฝง เข็มในระบบท่ีมีคณุ สมบัตพิ เิ ศษ หรือสรรพคุณเฉพาะ แตกตา ง จากจุดอื่นในเสนจิงเดียวกัน และเปนจุดท่ีใชบอยในทางคลินิก จุดฝง เขม็ เฉพาะแบง เปน 10 กลมุ ไดแ ก 1) จุดซทู งั้ หา (五输穴 อูซูเสฺวยี ) จุดซูท้ังหา เปนกลุมจุดในลมปราณหลัก โดยแตละเสนมีจุดซู 5 จุด เรียงรายเปนลําดับ จากปลายนวิ้ ถึงขอศอกหรอื เขา ทัง้ 12 เสน รวมท้ังสิ้น 60 จุด จุดอูซูเทียบเคียงดุจดังสายนํ้า เร่ิมจากตา นํ้าไหลรวมสะสมเปนสายนํ้าลงสูทะเล ไดแก จุดจ่ิง (井) ดุจดังตานํ้า จุดหรง (荣) ดุจดังน้ําพุ จุดซู (输) ดุจดังลําธาร จุดจิง (经) ดุจดังแมน้ํา และ จุดเหอ (合) ดุจดังทะเล จุดซูซูทั้งหามีสรรพคุณในการ รกั ษาโรคตางกนั 2) จดุ เหอลาง (下合穴 เซยี่ เหอเสวฺ ีย) จดุ เหอลา ง หมายถงึ จดุ ฝง เขม็ 6 จดุ ที่อยูบนเสนลมปราณหยางของขา 3 เสน เปนจุดท่ีชี่ ของอวัยวะกลวงทั้งหกไหลเวียนมาบรรจบรวมอยู จึงเปนจุดที่ใชรักษาโรคที่เกี่ยวของกับความผิดปกติ ของอวยั วะกลวง 3) จุดเหวียน (原穴 เหวยี นเสวฺ ยี ) จดุ เหวยี น คอื จดุ ทช่ี ปี่ ฐมภูมิ หรอื เหวียนชี่ (原气) จากอวยั วะภายในไหลเวยี นมาสะสม อยู เสนลมปราณหลกั 12 เสน มีจุดเหวยี น เสนละ 1 จุด มตี ําแหนง อยูใกลขอ มอื และขอ เทา จุดเหวยี น ของเสน ลมปราณอนิ เปน จุดเดียวกบั จุดซ-ู ลาํ ธารของจดุ อซู ู จดุ เหวียนของเสน ลมปราณหยาง อยเู หนือจดุ ซู-ลําธารขน้ึ มา 1 จดุ จุดเหวียนมักเปนจุดทส่ี ะทอ นอาการผิดปกติของอวัยวะภายในท่เี สนลมปราณหลกั สังกัด อยู ในทางคลนิ ิกจุดเหวยี นชว ยในการวินิจฉยั โรคและใชร ักษาโรคของอวยั วะภายในตนสงั กัด 4) จดุ ลัว่ (络穴 ลั่วเสวฺ ีย) จุดลว่ั คือ จดุ ทเ่ี สนลว่ั แยกออกมาเพอื่ ไปเชอ่ื มโยงกบั เสน ลมปราณหลกั ท่เี ปนคูสัมพันธ และ ไปเสรมิ การหลอ เลีย้ งพ้ืนที่ตามแนวไหลเวยี นของเสน ลมปราณหลกั ตน สังกัด เสนลมปราณหลัก 12 เสน มจี ุดลัว่ เสนละ 1 จดุ อยปู ลายตอศอกและเขา บนลําตัวมีจดุ ลัว่ 3 จดุ ดา นหลังอยบู นเสนลมปราณตู 1 จุด ดา นหนา อยบู นเสน ลมปราณเญนิ่ 1 จุด และดา นขางเปนจุดลั่วใหญข องเสน ลมปราณมาม 1 จดุ รวม ทง้ั ส้ิน 15 จุด

Page 104 96 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบ้อื งตน จุดลั่วทีอ่ ยบู นแขนและขามเี สน ลว่ั แยกไปเชือ่ มโยงกับเสน ลมปราณหลักคสู มั พันธ จึงใช รักษาโรคไดท้ังสองเสนลมปราณหลกั ท่ีสัมพันธกัน จุดลั่วของลมปราณเสนตูใชรกั ษาโรคของหลัง จุดลวั่ ของเสนลมปราณเญิ่นใชร กั ษาโรคของทอ ง จดุ ลว่ั ใหญข องเสน มา มทดี่ า นขางลาํ ตวั ใชรกั ษาโรคของชายโครง และหนาอก และสามารถใชรกั ษาโรคขอตา ง ๆ ได 5) จดุ ซี (郗穴 ซเี สฺวยี ) ซี (郗 Xi) แปลวา รองหรือชอง จุดซีเปน จดุ ที่เลอื ดและชี่จากเสน ลมปราณไหลเวียนมา สะสมรวบรวมอยู จุดซมี ตี ําแหนง อยูบนแขนและขารวมทัง้ สน้ิ 16 จุด เปน จดุ ซขี องเสน ลมปราณหลกั 12 เสน เสนละ 1 จดุ และของเสน ลมปราณพเิ ศษ อนิ เชียว หยางเชยี ว อินเหวยและหยางเหวย เสน ละ 1 จดุ 6) จดุ เชอ่ื มโยงเสนลมปราณพิเศษทั้งแปด (八脉交会 ปามายเจียวหยุ ) จุดเช่อื มโยงเสนพิเศษทงั้ แปด หมายถงึ จุดฝงเข็ม 8 จุด ซึง่ เปน จดุ ของเสนลมปราณหลกั ท่ีสามารถเชื่อมโยงไปถงึ เสน ลมปราณพิเศษหรือเสน ลมปราณวสิ ามญั ท้งั 8 เสน มตี ําแหนงอยบู นแขน และขา แบงเปน 4 คู ตามความครอบคลุมของสรรพคุณ ไดแก (1) จุดเนย กวาน (内关, PC6) ของเสนเย่ือหมุ หวั ใจเช่ือมโยงกับเสนอินเหวย และจดุ กง ซุน (公孙, SP4) ของเสนมามเช่อื มโยงกับเสนชง สองจุดนี้ครอบคลุมการรกั ษาโรคบรเิ วณทรวงอก หวั ใจ และกระเพาะอาหาร (2) จุดไวก วาน (外关, TE5) ของเสน ซันเจียวเช่ือมโยงกบั เสน หยางเวย และ จุดจูหลนิ ช่ี (足 临 泣, GB41) ของเสนถุงน้าํ ดีเชื่อมโยงกบั เสน ไต สองจดุ นีค้ รอบคลมุ การรกั ษาโรคบรเิ วณหางตา หลงั ใบหู แกม และไหล (3) จดุ โฮวซี (后溪, SI3) ของเสนลาํ ไสเล็กเชอื่ มโยงกับเสน ตู และจุดเซินมา ย (申脉, BL62) ของเสน กระเพาะปส สาวะเชือ่ มโยงกบั เสน หยางเชียว สองจุดน้คี รอบคลมุ การรกั ษาโรคบรเิ วณหัว ตา ทา ยทอย ใบหู ไหลและหลงั (4) จุดเลยี่ เชวฺ ยี (列缺, LU7) ของเสน ปอดเช่อื มโยงกับเสนเญน่ิ และจดุ เจาไห (照海, KI6) ของเสน ไตเชื่อมโยงกับเสน อินเชียว สองจุดนคี้ รอบคลมุ การรกั ษาโรคของระบบหายใจ ไดแก ปอด หลอดลม และกระบังลม จุดเชอ่ื มโยงเสนพเิ ศษ 8 จดุ มคี วามสําคญั และใชป ระโยชนไ ดหลากหลาย การใชจ ดุ ท้ัง แปด สามารถพิจารณาใชไ ด 2 กรณี ไดแก การเลือกใชจ ดุ เดีย่ ว และการเลอื กใชจ ุดคู

Page 105 ทฤษฎรี ะบบเสนลมปราณ 97 การเลอื กใชจ ุดเดย่ี ว มขี อ บง ช้ใี นการรักษาโรคที่เกีย่ วขอ งกบั เสนพเิ ศษเสน น้ัน เชน จดุ โฮวซี (SI3) ใชรักษาโรคที่เกี่ยวขอ งกบั เสนตู จุดกงซนุ (SP4) ใชรกั ษาโรคทเ่ี กีย่ วขอ งกบั เสนชง การเลอื กใชจ ุดคู ดงั ทก่ี ลาวมาแลว ซ่งึ มีจุดหน่งึ อยูท ี่ปลายแขน และอีกจุดหนง่ึ อยทู ี่ปลาย ขา สามารถใชร กั ษาโรค ไดก วา งขวางตามสว นของรางกายท่คี รอบคลมุ ถงึ ตารางท่ี 6-2 จดุ เช่ือมโยงเสน พิเศษท้ังแปด และสรรพคณุ จุดเชื่อมโยง เสนหลัก ตน สังกัด เสน พเิ ศษ สรรพคุณรักษาโรค ทรวงอก หัวใจ กระเพาะอาหาร เนย กวาน (PC6) เสนมือจเฺ หวียอินเย่ือหุมหัวใจ เสนอินเหวย กงซุน (SP4) ปอด คอหอย กระบงั ลม เลยี่ เชวฺ ีย (LU7) เสน เทา ไทอนิ มา ม เสน ชง หัวตา หู ทา ยทอย คอ ไหล หลงั เจาไห (KI6) โฮวซี (SI3) เสน มือไทอนิ ปอด เสน เญ่ิน หางตา แกม หลังหู ไหล เซินมาย (BL62) ไวก วาน (TE5) เสน เทาเสาอินไต เสน อินเชียว จูหลินชี่ (GB41) เสน มอื ไทหยางลําไสเ ลก็ เสน ตู เสน เทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ เสนหยางเชียว เสน มือเสาหยางซานเจยี ว เสน หยางเหวย เสน เทา เสา หยางถุงนาํ้ ดี เสน ไต 7) จดุ อิทธิพลทั้งแปด (八会穴 ปาหยุ เสฺวยี ) จุดอิทธิพลทั้งแปด หมายถึง จุดฝงเข็ม 8 จุด ท่ีสารจําเปนจากอวัยวะท้ังแปด ไดแก อวัยวะตัน อวัยวะกลวง ชี่ เลือด เสนเลือด กระดูก ไขกระดูก และเสนเอ็น มาบรรจบรวมอยู ในทาง คลนิ ิก จดุ อทิ ธิพลท้งั แปดนําไปใชรกั ษาโรคท่ีเกย่ี วขอ งกบั อวยั วะ หรอื เน้ือเยอ่ื ท่ีจดุ นน้ั มีอิทธิพลอยู 8) จุดซูหลงั หรือ จดุ ซูอวยั วะหลัง (背俞穴 เปย ซูเสฺวยี ) จุดซูหลัง หรือ จุดซูอวัยวะหลัง เปนจุดดานหลังลําตัวท่ีชี่ของสิบสองอวัยวะภายใน ไหลเวียนมาบรรจบเพิ่มเติม จุดซูหลังเปนจุดบนเสนลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะเสนแรก ซึ่ง อยูเรียงเปนเสนขนานสองขางหางจากเสนก่ึงกลางกระดูกสันหลังขางละ 1.5 ชุน จุดซูของหลังมีขางละ 12 จุดเทากับจํานวนอวัยวะภายในทเ่ี ปนตนสังกัดของเสนลมปราณหลกั จุดซูหลังใชรักษาโรคของอวัยวะภายในโดยเฉพาะโรคของอวัยวะตัน เชน จุดเฟยซู (肺 俞) ใชรกั ษาโรคของปอด เปน ตน นอกจากนีจ้ ดุ ซูหลงั ยังใชรักษาโรคของอวัยวะรับสัมผัสท่ีเปนทวารของ

Page 106 98 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบือ้ งตน อวัยวะนั้นไดอีกดวย เชน จุดกานซู (肝俞, BL18) ใชรักษาโรคตาซึ่งเปนทวารของตับ จุดเซ่ินซู (肾俞, BL23) ใชร กั ษาโรคหซู งึ่ เปน ทวารของไต เปนตน ในทางคลนิ กิ จุดซหู ลังมักใชรว มกบั จุดมู 9) จดุ มู หรือ จุดมูอ วยั วะหนา (幕穴 มูเสฺวีย) จุดมู หรือ จุดมูอวัยวะหนาเปนจุดบนหนาอกและทองที่ช่ีของสิบสองอวัยวะภายใน ไหลเวียนมาบรรจบเพิ่มเติม จุดมูมี 12 จุด เปนจุดเดี่ยว 6 จุดอยูบนเสนลมปราณเญิ่นกึ่งกลางลําตัว ดา นหนา และจดุ คูขา งซายและขา งขวาบนเสนลมปราณหลกั ที่ผานทางดานหนาของลําตวั ขา งละ 6 จุด จดุ มูใชร ักษาโรคของอวัยวะภายในโดยเฉพาะโรคของอวัยะกลวง เชน จุดจงหวาน (中脘, CV12) ใชรักษาโรคของกระเพาะอาหาร จุดเทียนซู (天枢, ST25) ใชร ักษาโรคของลําไสใหญ เปนตน การใชจุดซูหลังรวมกับจุดมู หรือเรียกอยางรวบรัดวา‘จุดซู-มู’หมายถึง การใชจุดของ อวัยวะเดียวกันท้ังดานหลังคือจุดซูและดานหนาคือจุดมูรวมกัน มีเปาหมายเพ่ือเพ่ิมประสิทธิภาพการ รักษาโรคใหไดผลดียิ่งข้ึน เชน ใชจุดเวยซู (胃俞, BL21) รวมกับ จุดจงหวาน (中脘, CV12) เพิ่ม ประสทิ ธิภาพในการรักษาโรคของกระเพาะอาหาร เปน ตน 10) จดุ ตัด (交会穴 เจียวปาหยุ ) จุดตัด หมายถงึ จดุ ฝง เข็มทม่ี ีเสนลมปราณตั้งแต 2 เสน ข้ึนไปมาตดั ผานกนั ทําใหจ ดุ ตัดมี คุณสมบตั ิรกั ษาโรคของทุกเสน ลมปราณทม่ี าตัดผา น จุดตดั มีจํานวนมากกวา 90 จดุ สว นใหญอยูบ น ลําตวั แตล ะจดุ มีสรรพคณุ แตกตางกันตามตําแหนง และเสนลมปราณทตี่ ัดผา นกนั เชน จุดซานอินเจยี ว (三阴交, SP6) เปนจดุ ตัดของเสนลมปราณอนิ เทาสามเสน จึงสามารถใชร กั ษาไดท ั้งโรคของเสน มาม เสนตบั และเสนไต

Page 107 สาเหตุของโรค 99 บทที่ 7 สาเหตขุ องโรค สาเหตุของโรค สาเหตุของโรค คือ สาเหตุหรือภาวะที่ทําใหรางกายเกิดการเปลี่ยนแปลงทางพยาธิวิทยา ทาํ ใหเกดิ โรค สาเหตขุ องโรคมหี ลายชนดิ เชน ลมฟาอากาศ ความผดิ ปกติทางอารมณ โรคระบาด การ รบั ประทานอาหารไมถ ูกตอ งเหมาะสม การตรากตราํ ทาํ งานมากหรือนอยเกนิ ไป การบาดเจบ็ แมลงสัตว กัดตอย เสมหะและของเหลวคงั่ เลือดค่ัง เปนตน ทฤษฎสี าเหตุของโรค เปนการศกึ ษารายละเอยี ดของสาเหตุของโรคทางดา นคณุ ลักษณะ จดุ เดน ในการทาํ ใหเ กดิ โรค และอาการทางคลนิ กิ ที่เกดิ ข้ึน ในยคุ ราชวงศส ยุ ค.ศ. 610 จกั รพรรดเิ ฉาเหวยี นฟาง (巢元方) มีพระราชโองการใหเขียน ตาํ รา จปู งเหวียนโฮวลนุ (诸病源候论) เปนตาํ ราเกย่ี วกับทฤษฎีสาเหตขุ องโรคและทฤษฎพี ยาธิกาํ เนดิ ของโรค เปนหนังสอื 50 เลม แบงเปน 67 บท 1,720 หัวขอ ตอ มาในยุคราชวงศซง ค.ศ. 1174 เฉิน เอีย๋ น (陈言) ไดแตง ตํารา ซานอินจ๋-ี ปงเจง้ิ ฟางลุน (三因极一病证方论) เปน ตาํ ราเกย่ี วกับทฤษฎี สาเหตขุ องโรค การศึกษาสาเหตุของโรคทางการแพทยแ ผนจีน การศึกษาสาเหตุของโรคทางการแพทยแผนจีนมีลักษณะพิเศษ ดังน้ี 1. แนวคดิ มนุษยกบั ส่ิงแวดลอ ม มนุษยเปนสว นหนง่ึ ของธรรมชาตสิ ่งิ แวดลอม และมคี วามสมั พันธกนั อยา งใกลช ิด รา งกาย มนษุ ยประกอบดว ยอวยั วะและเนื้อเยื่อตาง ๆ ทาํ งานเชอื่ มโยงกนั การแพทยแ ผนจีนไดใชแ นวคดิ มนุษย กับส่ิงแวดลอ มมาศึกษาสาเหตุของโรคในการทําใหเกิดโรคและการดําเนนิ เปลย่ี นแปลงของโรค เชน ตบั มี ความสัมพันธก บั ลม อารมณโกรธ รสเปรย้ี ว เอน็ นยั นตา และถงุ น้ําดี โดยลม อารมณโ กรธ อาหารรส เปรีย้ วจดั เปนสาเหตทุ ําใหเกิดความผิดปกตทิ ีต่ ับ ความผดิ ปกติของตับมผี ลกระทบถึงอวัยวะและเนื้อเยอ่ื ท่เี กย่ี วของคอื เอ็น นยั นตา และถุงนํา้ ดี 2. การวนิ จิ ฉยั แยกกลมุ อาการเพอ่ื หาสาเหตุของโรค การวินิจฉยั แยกกลมุ อาการเพอื่ หาสาเหตขุ องโรค คอื การนาํ อาการและอาการแสดงของ

Page 108 100 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบื้องตน ผูปว ยมาวเิ คราะหหาสาเหตุของโรค เชน อาการคนั เปล่ียนทไี่ ปมา ไมมตี ําแหนง แนนอน เหมอื นลมทีม่ ี คุณลักษณะพัดเคลือ่ นท่ไี ปมา เพราะฉะนน้ั สาเหตุของอาการคนั จงึ นาจะเกิดจากลม การรกั ษาดว ยยาขับ ลมจึงจะทาํ ใหอ าการคันหายไป สาเหตขุ องโรคทาํ ใหร างกายทาํ งานผิดปกตกิ ลายเปนผลของโรค ผลของโรคอาจกลายเปน สาเหตุของโรคอีกโรคหนึ่งก็ได เชน ความเย็นมากระทบรางกายเขาสรู ะบบเลอื ด ทาํ ใหเ ลือดคั่งไมไหลเวียน ถาเลอื ดคั่งในมดลกู จะกลายเปน สาเหตุของโรค ทาํ ใหมีอาการปวดทองนอย ระดูมานอ ย ระดูสีคลํ้าเปน กอ น เปน ตน ปจจยั จากลมฟาอากาศท้งั หกทําใหเ กดิ โรค (外感六淫 ไวกานล่ิวอิ๋น) ลม ความเย็น ความรอ นอบอา ว ความชืน้ ความแหง และไฟ เปน ลมฟา อากาศ 6 ชนดิ ท่ี เปนการเปลยี่ นแปลงปกติตามฤดกู าล เรยี กวา ลมฟา อากาศท้ังหก ปกตลิ มฟาอากาศท้งั หกไมมอี ันตราย ตอมนุษย มนุษยจ ะเรยี นรกู ารเปลย่ี นแปลงของธรรมชาติ แลว ปรับตวั ใหเขากับธรรมชาติและการเปลี่ยนแปลง ลมฟาอากาศ มนุษยจ ึงจะดาํ เนินชวี ติ อยูไดต ามปกติ การเปลี่ยนแปลงของลมฟาอากาศตามฤดูกาลมีกฎเกณฑแนนอนและมีขีดจาํ กัด ถาลมฟา อากาศมีการเปล่ียนแปลงทผี่ ิดปกติ เชน เปลีย่ นแปลงเพ่มิ ขึ้นหรือลดลงมากเกินไป เปลยี่ นแปลงฉบั พลนั หรือเปลี่ยนแปลงไมถ ูกตอ งตามฤดกู าล รา งกายมนษุ ยไ มส ามารถปรบั ตัวรบั การเปล่ยี นแปลงทผี่ ดิ ปกติ จึงเกดิ ความเจบ็ ปวย หรอื ลมฟาอากาศมกี ารเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติ แตร างกายออ นแอไมส ามารถ ปรบั ตัวรบั การเปล่ียนแปลงกท็ าํ ใหเ กิดโรคเชน กัน ทัง้ สองกรณีน้ีลมฟาอากาศทั้งหกจะกลายเปนสาเหตุของ โรคจากภายนอกทั้งหก 1. โรคทเี่ กิดจากปจจัยจากภายนอกทัง้ หก โรคที่เกิดจากปจ จัยจากภายนอกทง้ั หกมคี ณุ ลักษณะพิเศษ ดังนี้ 1) การเกิดโรคมีความสมั พนั ธกับฤดกู าล สาเหตขุ องโรคจากภายนอกทงั้ หก มาจากการเปล่ียนแปลงทผ่ี ดิ ปกตขิ องลมฟาอากาศท้งั หก มนุษยจงึ มกั จะเจ็บปว ยดวยโรคตามลมฟาอากาศของฤดูกาล เชน - ฤดูใบไมผลิมกั มลี มแรง จงึ มกั เกิดโรคจากลม - ฤดรู อ นมักเปนโรคที่เกิดจากความรอนอบอา ว - ปลายฤดูรอ นมกั เปน โรคทเี่ กิดจากความชืน้

Page 109 สาเหตุของโรค 101 - ฤดูใบไมรวงมกั เปน โรคทเี่ กดิ จากความแหง - ฤดูหนาวมกั เปน โรคทเี่ กิดจากความเย็น เหลานี้เปนกฎเกณฑท่วั ไปแตไมแนเ สมอไป ข้นึ กบั ความแข็งแรงมภี มู ิตา นทานโรคของรา งกาย และชนดิ ของสาเหตุทม่ี ากระทบรา งกาย 2) การเกิดโรคมคี วามสัมพันธก บั ส่งิ แวดลอ ม สภาพแวดลอ มของท่ีอยูอาศัยหรือสภาพท่ที ํางานอาจเปนสาเหตุกอโรค เชน - ถาอาศยั อยใู นทช่ี ้ืนแฉะเปน เวลานาน มีโอกาสเปน โรคทเี่ กดิ จากความชนื้ - ถา ทาํ งานในท่มี ีอณุ หภูมิสูง มกั เปน โรคที่เกิดจากความรอ นอบอา ว ความรอนแหงหรอื ไฟ - ถา อยูในท่ีแหงแลง มักเปนโรคที่เกดิ จากความแหง แลง 3) โรคอาจเกิดจากสาเหตุเดยี วหรอื หลายสาเหตุรวมกัน โรคอาจเกิดจากสาเหตเุ ดียวหรือหลายสาเหตุรว มกนั เชน อาการทอ งเดินอาจเกดิ จากถกู ความเย็นกระทบเพียงอยา งเดียว หรอื จากความรอนรวมกับความชื้น ไขหวดั เกดิ จากลมและความเย็น ปวดขอเกิดจากลม ความเยน็ และความช้นื เปนตน 4) สาเหตุของโรคจากภายนอกทงั้ หก สาเหตขุ องโรคจากภายนอกทง้ั หกในระหวางการดาํ เนินโรคสามารถมีผลกระทบซงึ่ กันและกนั และมกี ารเปล่ยี นแปลงคุณลักษณะได เชน ความเย็นสะสมค่ังในรางกายเปลี่ยนเปนความรอ น ความรอน และความช้นื อยใู นรางกายเปน เวลานานอาจเปล่ียนเปน ความแหง สาเหตุของโรคจากภายนอกทุกชนดิ สามารถเปล่ียนเปน ไฟ 5) สาเหตขุ องโรคจากภายนอกมักลกุ ลามจากสว นนอกเขา มาทสี่ ว นในของรา งกาย สาเหตขุ องโรคจากภายนอกทงั้ หก มกั จะผา นเขา สรู า งกายโดยจะผา นผวิ หนัง ปาก หรือจมกู เขา สูเ สนลมปราณแลว ไปทาํ ใหเกิดความผิดปกติของอวยั วะและสมดลุ อิน-หยาง จงึ มกั เกดิ กลุมอาการ สวนนอกของรางกาย (表证 เปย วเจง้ิ ) กอน แลว จงึ เกดิ กลมุ อาการสว นในของรางกาย (里证 หลีเ่ จ้ิง) ตามมาภายหลงั ยกเวนถา สาเหตุของโรคตรงเขา รกุ รานทส่ี ว นในของรา งกาย ก็จะมีแตกลุมอาการสวนใน ของรา งกาย โรคทีเ่ กดิ จากสาเหตุภายนอก (外感病 ไวก า นปง ) มกั เปนกลมุ อาการเกนิ (实证 สือเจงิ้ ) ลม ความเย็น ความชนื้ ความแหง และไฟ เปน สาเหตขุ องโรคทม่ี าจากส่งิ แวดลอม และ อาจเกิดจากความผิดปกติของอวัยวะภายใน หรือความผิดปกติของระบบไหลเวียนเลือดและลมปราณ เรียกวา สาเหตุของโรคกอตัวจากภายใน (内伤五邪 เนยซางอูเสีย) ทําใหเกิดโรคจากสาเหตุภายใน (内伤杂病 เนยซางจาปง) มักเปน กลมุ อาการพรอง (虚证 ซวฺ ีเจงิ้ ) หรอื พรอ งผสมเกนิ (虚实加杂

Page 110 102 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบือ้ งตน ซฺวีสอื เจียจา) และมีแตก ลุมอาการสว นในของรา งกาย สาเหตขุ องโรคชนิดเดียวกนั ไมวา จะมาจากภายนอก หรอื เกิดขึ้นจากภายในรา งกาย จะมอี าการและอาการแสดงเหมือนกัน แตกลไกการเกิดโรคตา งกนั 2. คุณสมบตั แิ ละการเกดิ โรคของปจจยั ภายนอกทง้ั หก 1) ลมภายนอก (风邪 เฟงเสีย) ลม เปนลมฟา อากาศหลักของฤดใู บไมผ ลิ ในฤดใู บไมผ ลมิ กั มลี มพดั จดั ทําใหโ รคท่มี สี าเหตุ จากลมจึงพบบอ ยในฤดูใบไมผลิ แตกพ็ บไดในฤดูอืน่ คณุ สมบัติของลมและการเกดิ โรค (1) ลมมลี ักษณะเบาลอยขนึ้ ลมเปนหยาง มีลกั ษณะเบาลอยกระจายขึน้ บน ลอยออกไป ภายนอก ลมจึงมกั กระทําท่ีสวนบนและสวนนอกของรา งกาย ปอดเปน อวยั วะภายในท่อี ยบู นสดุ จึงถกู ลม มากระทบไดงา ย ดงั น้ี - ถา ปอดถกู กระทบทาํ ใหล มปราณปอดไมแ ผกระจาย จะมีอาการคัดจมกู น้าํ มูกไหล คัน คอ ไอ - ถา ลมกระทบศรี ษะและใบหนา จะมอี าการเวยี นศรี ษะ ปวดศรี ษะ คอแข็ง ใบหนาชาปวด ปากเบี้ยว - ถาลมกระทบสว นนอกของรา งกาย จะเกิดกลมุ อาการสวนนอกของรางกาย เชน กลัวลม มไี ข ลมมลี ักษณะโลงกระจาย ถาลมมากระทบผวิ หนงั และทาํ ใหช อ งใตผิวหนงั และรูเหงือ่ เปด มีอาการ กลัวลม มีเหงื่อออก (2) ลมเปล่ียนแปลงไปมารวดเร็ว ไมแ นนอน มาเรว็ ไปเรว็ จึงเกิดโรคเฉียบพลนั ตาํ แหนง โรคเปลีย่ นแปลงไปเรือ่ ย ๆ - โรคลมพิษจะเกิดผนื่ คันและหายไปอยางรวดเร็ว เปน ๆ หาย ๆ - โรคปวดขอจากลม อาการปวดจะเคล่อื นยายไปตามขอตา ง ๆ - โรคจติ อาละวาดและโรคเสน เลอื ดสมองกม็ ีสาเหตุหนึง่ มาจากลม ทาํ ใหม อี าการอยา งฉบั พลนั คอื วิงเวยี นเปนลม หมดสติ (3) ลมชอบเคล่อื นไหวไมหยดุ ทําใหเกิดโรคทม่ี ลี ักษณะเคลือ่ นไหวไมห ยุด เชน ชัก ส่ัน กระตุก วิงเวียน (4) ลมเปน ตัวนําของสาเหตโุ รคจากภายนอกอ่นื ๆ ลมจงึ เปนสาเหตสุ าํ คญั ทําใหเกิดโรค ตา ง ๆ จากลมกบั ความรอ น ลมกับไฟ ลมกบั ความเย็น ลมกับความแหง ลมกบั ความช้นื

Page 111 สาเหตขุ องโรค 103 ลมทกี่ อตวั จากภายในรา งกายเกดิ จากการทาํ งานทผ่ี ดิ ปกตขิ องอวัยวะภายใน โดยเฉพาะอยา ง ยง่ิ ความผิดปกตขิ องตับ เชน ความรอ นสูงเปลีย่ นเปนลมในตับ หยางในตบั เพิม่ สูงเปลยี่ นเปน ลม เลอื ด ตบั พรอ งเปล่ยี นเปน ลม รวมเรยี กวา ลมในตับ (肝风内动 กานเฟงเนย ตง) มีอาการสําคัญคอื วิงเวียน แขนขาชา สน่ั กระตกุ 2) ความเยน็ ภายนอก (寒邪 หานเสยี ) ความเยน็ เปนลมฟาอากาศหลกั ในฤดหู นาว ในฤดูหนาวมโี อกาสปวยจากความเย็นไดงา ย ถารกั ษาความอบอุนของรา งกายไมเพยี งพอ เชน อยใู นท่มี อี ากาศหนาวเย็นเกนิ ไป สวมใสเ สื้อผา บางเกนิ ไป ถกู ฝน แชอยใู นน้ําเย็นนานเกนิ ไป จะมโี อกาสเจ็บปวยจากความเย็นไดงาย คุณสมบตั ขิ องความเยน็ และการเกิดโรค (1) ความเย็นชอบทําลายหยาง ความเย็นเปน อิน ชอบทําลายหยางทําใหหยางพรอง ปกติ ลมปราณอินถกู ควบคมุ ดว ยลมปราณหยาง อินเพิ่มทาํ ใหเ ย็นหรอื อินเพ่มิ ทาํ ใหหยางปวย เกดิ จากลมปราณ อินเพม่ิ สงู ข้ึนและยอ นรอยไปขมหยาง ลมปราณหยางไมสามารถสรา งความอบอนุ เปน พลงั ผลักดันการ ทาํ งานของรา งกายจึงเกดิ กลมุ อาการเยน็ เชน ความเยน็ มากระทบทส่ี วนนอกของรางกาย ทําใหผ ลกั ดนั หยางท่ชี ว ยปกปองรา งกายเขาไปอยูสวนในของรา งกาย ทาํ ใหม อี าการกลวั หนาว มไี ข เหงอื่ ไมอ อก ปวด ศีรษะ ปวดตวั ปวดขอ ชพี จรตงึ แนน เรยี กวา ซางหาน (伤 寒) ถาความเย็นตรงเขาสวนในทําลาย ลมปราณหยางของอวยั วะภายในเรียกวา จงหาน (中寒) - ถา ความเยน็ เขารกุ รานมามและกระเพาะอาหาร ทาํ ใหมอี าการอาเจยี นเปน น้ําใส ถา ยเหลว เปนนา้ํ ปวดเย็นในทอ ง - ถา ปอดและมามถูกความเยน็ กระทบ จะมอี าการไอ หอบ เสมหะใส บวมนํา้ - ถา มามและไตถกู กระทบ จะมีอาการกลวั หนาว แขนขาเยน็ ปวดเย็นท่เี อวและหลัง ปส สาวะ มาก ถายเหลว บวมนา้ํ ทองมาน - ถาหวั ใจและไตถูกกระทบ จะมีอาการกลวั หนาว ออนเพลีย ซึม มือเทา เยน็ ถา ยเหลว ชีพจรเล็กและออ นนมุ (2) ความเยน็ ทาํ ใหหยดุ น่ิงตดิ ขดั ถา ความเย็นเขา มาทําลายลมปราณหยางทาํ ใหเ ลือดและ ลมปราณไมไหลเวยี นหยุดนิ่งติดขดั เกดิ อาการปวด ถาใหความอบอุน จะทําใหเลือดและลมปราณไหลเวียน ดขี ึ้น อาการปวดจะทเุ ลาลง ถาความเย็นมากระทบท่สี ว นนอกของรา งกาย ทาํ ใหก ารไหลเวยี นในเสน ลมปราณ ตดิ ขัด มอี าการปวดท่ีศรี ษะ ลําตัว แขนขา และขอ ถาความเยน็ ตรงเขารกุ รานสวนในของรางกายทําให การไหลเวยี นของลมปราณในซานเจยี วตดิ ขัด มอี าการปวดเยน็ หรอื ปวดบดิ ในอกและทอง

Page 112 104 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน (3) ความเยน็ ทําใหห ดเกร็ง ถา ความเยน็ มากระทบท่สี ว นนอกของรา งกาย ทาํ ใหช อ งใต ผวิ หนงั หดตวั รูเหงื่อปด เสนลมปราณตีบตัน หยางที่ปกปองรา งกายไมไ หลเวียนมาท่สี วนนอก จะมี อาการไข กลวั หนาว เหงอ่ื ไมออก ถา ความเย็นกระทบเสนลมปราณและขอ ทําใหเสน ลมปราณหดตวั หรอื หดเกรง็ มอี าการขอเยน็ ปวด แขนขาเยน็ และออ นแรง ขยบั เคลอ่ื นไหวไมสะดวก ความเย็นท่กี อ ตัวภายในรา งกายมกั เกดิ จากลมปราณหยางของหวั ใจ มาม ไต พรองลง โดยเฉพาะไตจะมคี วามเกยี่ วพันอยา งใกลชดิ กบั โรคทเี่ กิดจากความเยน็ กอตวั จากภายในรา งกาย (内 寒 เนย หาน) เพราะหยางไตเปน รากฐานของลมปราณหยางภายในรา งกาย เปนกลมุ อาการพรอ ง มีอาการคอื ใบหนาซีดขาว แขนขาเยน็ ปสสาวะมาก ถายเหลวเปนน้าํ ลิน้ ซีดมีฝา ขาว 3) ความรอ นอบอาว (暑邪 สูเ สีย) ความรอนอบอา ว เปน ลมฟาอากาศที่พบในชว งกลางฤดรู อ นเปน ตนไป เปน สาเหตขุ องโรค จากภายนอกเทานั้น ไมม ีความรอ นอบอา วทกี่ อตวั จากภายในรา งกาย มกั เกดิ เมือ่ มีอากาศรอนจัด หรอื อยกู ลางแดดจดั มากเกินไป หรอื ทํางานอยูใ นทม่ี อี ากาศอบอาว คุณสมบตั ขิ องความรอ นอบอา วและการเกิดโรค (1) ความรอนอบอาวมีความรอ นแรงเหมือนไฟ เปน หยาง ถาความรอนอบอา วกระทบ รา งกายจะเกดิ อาการหยางรอนแรง เชน ไขสงู กระวนกระวาย หนาแดง หงดุ หงิด ชพี จรใหญ (2) ความรอ นอบอาวชอบกระจายขึน้ บน ถา ความรอ นอบอา วกระทบรา งกาย มักตรงเขา ระบบลมปราณ ทําใหชอ งใตผิวหนงั และรูเหงอื่ เปด ถาเหงอ่ื ออกมากจะเกิดการสญู เสยี ของเหลวในรางกาย คอแหง กระหายนํ้า ริมฝปากและล้นิ แหง ปส สาวะนอยสีเขม ถา เสยี เหง่อื มากก็จะสญู เสยี ลมปราณไป ดวย มอี าการลมปราณพรอง เชน หายใจเบา ออนแรง เปนลมหมดสติ หากความรอ นกระทบหวั ใจจะทาํ ใหหงดุ หงิด กระวนกระวาย (3) ความรอนอบอา วมกั พบรว มกับความชื้นเสมอ เพราะฤดูรอนมฝี นตกหนัก ความรอน เผาผลาญน้ําฝนเปล่ียนเปนความรอ นช้ืน ในทางคลนิ ิกโรคที่เกิดจากความรอ นช้ืน นอกจากกลุม อาการรอน เชน มีไข ปากแหง หงดุ หงิด แลว ยังมกี ลมุ อาการชน้ื ดว ย เชน แขนขาหนกั แนนหนาอก คลน่ื ไส อาเจียน ทอ งเดนิ แตมอี าการรอนเปนหลัก 4) ความชื้น (湿邪 ซอื เสีย) ความช้นื เปนลมฟา อากาศของปลายฤดรู อ นทมี่ ีอากาศรอ นและฝนตกหนกั โรคจากความชืน้ เกดิ ในคนทาํ งานใกลนํ้า เกษตรกรแชใ นน้าํ ตากฝน

Page 113 สาเหตุของโรค 105 คณุ สมบตั ขิ องความชน้ื และการเกดิ โรค (1) ความชน้ื เปนอนิ มกั ทําใหล มปราณติดขัด อินเพ่ิมขนึ้ ทําลายลมปราณหยาง ความชน้ื เปนน้าํ จัดเปน อิน ความช้นื มากระทบรา งกายมกั เขา ไปอุดตันในอวัยวะภายในและเสน ลมปราณ มา มเปน ธาตุดนิ ชอบความแหง กลวั ความช้นื มามถกู ความชืน้ รุกรานไดงาย ถา มามและกระเพาะอาหารกระทบ ความช้นื จะทาํ ใหการยอ ยและการดดู ซมึ อาหารเสียไป มีอาการเบือ่ อาหาร ทองอดื ทอ งเดิน ปสสาวะนอ ย เกิดน้าํ คง่ั บวมนํ้า การรักษาใชว ิธเี พิ่มการไหลเวยี นลมปราณ และขับปสสาวะ (2) ความชน้ื มีคุณสมบัตหิ นักและขุนสกปรก โรคที่เกดิ จากความชืน้ ทาํ ใหร า งกายมอี าการ หนกั เปน สาํ คัญ เชน ศรี ษะหนัก ตัวหนัก แขนขาหนกั ลา ส่งิ คดั หลัง่ หรือขับถายของเหลวขุน สกปรก ถา ความชืน้ กระทบผวิ หนังรว มกับความรอน จะเกิดโรคผิวหนงั ไดง า ย ถาความชน้ื เขาสูเ สนลมปราณและขอ ทําใหลมปราณติดขดั มอี าการกลา มเนือ้ ออ นแรง หนกั และปวดตามขอ - ถาความช้นื รกุ รานท่ีสว นบนของรางกาย ทําใหใบหนาหมองคลาํ้ ขี้ตามาก - ถา ความช้นื อุดตันลาํ ไสใหญ ทาํ ใหถายอจุ จาระเปน มูกเลือด - ถา ความช้นื รุกรานสว นลา งของรา งกาย ทาํ ใหป ส สาวะขุน ผหู ญิงมีตกขาวมาก - ถา ความชื้นรุกรานผิวหนงั จะเกิดแผล หนอง ผืน่ คนั มีน้ําเหลือง (3) ความชน้ื มีลกั ษณะเหนียวขน ตดิ ขัด ขจดั ออกยาก สรางสง่ิ คดั หล่ังหรอื ขับถายของเหลว เหนียวขน เชน อจุ จาระเหนียวเปน มูก ปสสาวะขดั ฝา ลนิ้ เปยกเหนียว มีลกั ษณะการดําเนินโรคชา เร้ือรงั เปน ๆ หายๆ ไมห ายขาด (4) ความชื้นเปนนา้ํ ชอบไหลลงที่ตํา่ มกั รกุ รานทําใหเ กิดโรคทส่ี วนลางของรางกาย มอี าการ เชน เทา บวม ตกขาว ปสสาวะขนุ อุจจาระเปน มูกเลือด ความช้ืนทก่ี อ ตวั จากภายในรา งกายเกดิ จากมามพรอง ไมส ามารถยอยดดู ซมึ อาหารและนาํ้ เกิดน้ําคง่ั เรยี กวา มา มพรอ งทาํ ใหเกดิ ความช้นื มอี าการปากเหนยี ว เบ่อื อาหาร แนนหนาอก คลน่ื ไส อาเจยี น ทอ งอืด ศรี ษะและลําตวั หนกั ทองเดนิ ปสสาวะขุน ตกขาว บวมนํา้ 5) ความแหง (燥邪 เจา เสีย) ความแหง เปนลมฟาอากาศของฤดใู บไมร ว งซ่งึ มอี ากาศแจม ใสและแหง ความแหง ที่เปน สาเหตขุ องโรค แบง เปน 2 แบบ คือ ความแหงเย็นและความแหง รอน ความแหง รอ นพบในตนฤดใู บไม รว งท่ีมีอากาศอบอนุ และแหง ความแหง เย็นพบตอนปลายฤดูใบไมรว งใกลฤ ดหู นาวทีม่ ีอากาศเย็นและแหง

Page 114 106 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบ้อื งตน คณุ สมบตั ขิ องความแหงและการเกิดโรค (1) ความแหงทําลายอิน ระเหยของเหลวในรางกาย ทาํ ใหเ กิดความแหงผากของอวัยวะและ เนือ้ เยอื่ ตา ง ๆ เชน ผิวหนังแหง แตก จมูกแหง คอแหง ปากแหง รมิ ฝปากแตก ผมแหงหยาบ ปส สาวะ นอ ย ทอ งผกู (2) ความแหงชอบรุกรานปอด ความแหง มีผลกระทบปอดไดงา ย เพราะปอดควบคุมลมปราณ และการหายใจ ปอดชอบความชนื้ และนํ้าไปหลอ เล้ียงรา งกาย ความแหงมักเขา สรู า งกายทางปากและจมกู เขา รกุ รานปอดทําลายความช้ืน ทาํ ใหลมปราณปอดไมแผก ระจาย มอี าการไอแหง เสมหะนอ ย หรือเสมหะ เหนยี วติดคอ หรือมีเสมหะปนเลอื ด หอบ เจ็บหนาอก ความแหง จากภายในรา งกายเกดิ จากมีไขสงู เสยี เหง่ือมาก อาเจียนมาก ทองเดินมาก เสยี เลือดมาก ผูสูงอายุรางกายออนแอเลือดพรอ ง จะพบอาการของเหลวในรางกายพรอ งกระทบไปทวั่ รางกาย คอื ผิวหนังแหง หยาบ ปากแหง คอแหง ผมแหง กลา มเนอื้ ลีบ ปส สาวะนอย ทอ งผูก และอาการผดิ ปกติ ของอวยั วะภายในโดยเฉพาะปอด กระเพาะอาหาร ลําไสใหญ ตบั ไต 6) ไฟ (火邪 หั่วเสีย) ไฟ คือ ความอบอนุ ความรอ นของรา งกาย เกิดจากหยางเพ่มิ สงู ขนึ้ ไฟ แตกตางจากความ รอนอบอาว คือ (1) ความรอ นอบอา วพบไดเ ฉพาะในฤดูรอน สาเหตุจากภายนอกเทา นั้น (2) ความอบอุน ความรอน และไฟ เปนสาเหตุของโรคท่มี ีความรุนแรงตางกัน เรียง ตามลาํ ดบั คือ ไฟรอนกวาความรอ น ความรอ นรอ นกวาความอบอุน สาเหตทุ ้งั 3 ชนดิ มีกําเนิดเดียวกัน คอื ไฟหรือหยางเพิ่มข้ึนสามารถเปล่ียนแปลงเปนซ่ึงกันและกันได ตามปกติไฟในรางกาย คอื ลมปราณ หยางของอวยั วะภายใน ทําหนาที่ใหค วามอบอุน ชวยการทาํ งานของอวัยวะตา ง ๆ เรยี กวา ไฟนอย (少火 เสาห่วั ) ถาหยางเพ่ิมมากเกินไปแลว ไปทาํ ลายลมปราณตา นทานโรคของรางกาย ไฟทีเ่ พ่มิ ข้ึนนเ้ี รียกวา ไฟ ใหญ (壮火 จว งหัว่ ) ซงึ่ เปนอันตรายตอรา งกาย ไฟใหญม ีสาเหตุไดท้งั จากภายในและภายนอกรางกาย ดังน้ี สาเหตจุ ากภายนอกรา งกาย เกดิ จากรา งกายไดร บั ความรอ นเขา สูร า งกาย หรอื จากสาเหตุโรคจากภายนอกทงั้ 5 ไดแก ความเย็น ความชน้ื ความแหง ลม และความรอ นอบอาว มีการสะสมคงั่ เปน เวลานานแลวเปล่ยี นเปนไฟ เชน ความเยน็ เปล่ยี นเปน ความรอน ความรอนเปลีย่ นเปน ไฟ ความรอนชน้ื เปลี่ยนเปน ไฟ ถารางกายมี

Page 115 สาเหตขุ องโรค 107 อนิ พรองหรือหยางเพิ่มกจ็ ะเปลยี่ นเปน ไฟไดง า ย อวัยวะท่ีถูกรกุ รานก็มคี วามสาํ คญั เชน กระเพาะอาหาร ไมช อบแหง ถา ถูกรุกรานจะเกดิ ไฟไดง า ย สาเหตจุ ากภายในรา งกาย เกิดจากความผิดปกตขิ องอวยั วะภายใน ความไมส มดลุ อนิ -หยาง เลือด และ ลมปราณ การเปล่ียนแปลงทางอารมณอ ยา งรนุ แรงสะสมเปนเวลานานเปล่ียนเปน ไฟ ไฟในรา งกายหรอื ไฟนอย (少火 เสาหวั่ ) แบงเปน จวฺ นิ หั่ว (君火) คือ ลมปราณหยาง ของหวั ใจ และ เซียงห่ัว (相火) คอื ลมปราณหยางของตบั ไต ถุงนาํ้ ดี กระเพาะปส สาวะ เยอื่ หมุ หวั ใจ และซานเจยี ว คณุ สมบตั ิของไฟและการเกิดโรค (1) ไฟเปนหยางมกั ลอยสูงขึ้นขางบน ทําใหเ กดิ ความผิดปกติของรางกายสว นบน เชน - ไฟจากหวั ใจลอยขน้ึ ทําใหปลายล้ินแดงเจ็บ ล้ินและปากเปน แผล - ถาไฟจากตบั เพ่มิ สงู และลอยขึ้น ทาํ ใหป วดศรี ษะ ตาบวมแดง - ถา มไี ฟเพมิ่ สูงในกระเพาะอาหาร ทาํ ใหเหงอื กบวมปวด มเี ลอื ดออกตามไรฟน (2) ไฟมีความรอ นแรงเผาไหม ทาํ ใหห ยางเพ่ิมสูงขึน้ เกิดกลุมอาการรอน เชน ไขส ูง กลวั รอ น ชีพจรใหญมีพลงั เตนเรว็ (3) ไฟทาํ ลายของเหลวในรา งกายและลมปราณ เพราะลมปราณสรา งจากของเหลวในรา งกาย ทาํ ใหม อี าการของเหลวในรา งกายและลมปราณพรอ ง เชน ปากแหง กระหายนา้ํ คอแหง ล้นิ แหง ปสสาวะ นอยสีเขม ทองผูก หายใจเบา ซมึ ลง ไมม แี รง (4) ถา ไฟเขา สเู สน ลมปราณทําใหเ ลอื ดไหลเวียนเร็วและแรงขึ้น มกั เกิดเลือดออกงา ย เชน มเี ลอื ดกาํ เดา อาเจยี นเปนเลือด อจุ จาระเปนเลือด ปส สาวะเปน เลือด ผิวหนงั เปน จํา้ เลอื ด ระดูมามาก ตกเลอื ด (5) ไฟทําใหเกดิ ลมในตับ ไฟเขาสูรา งกายมกั ไปท่ีตบั เขาไปเผาผลาญของเหลวและเลือดใน ตบั ทําใหเอ็นขาดการหลอ เล้ียง และเกิดลมในตับ (肝风内动 กันเฟง เนย ตง) เรยี กวา ความรอ นจดั ทํา ใหเกดิ ลม (热极生凤 เรอจี๋เซงิ เฟง ) มีอาการไขส งู พูดจาไมรเู รอ่ื ง ตวั เกรง็ แขนขากระตุก ตาเหลือก (6) ไฟมกั ทาํ ใหผ วิ หนงั เปนแผล ถา ไฟเขา สรู ะบบเลอื ด (血分 เซฺว่ียเฟน ) แลวไปสะสม ทําลายเน้อื เยอื่ ตามทตี่ า ง ๆ จะทาํ ใหเกดิ อาการปวดบวม แดง รอ น ถา มีความรอนช้ืนมารว มดว ยจะเกิด เปนฝหนอง

Page 116 108 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบือ้ งตน (7) ไฟชอบเผาผลาญหัวใจ หัวใจเปน ธาตไุ ฟและควบคุมจติ ใจ ถา ไฟเขาสรู า งกายมกั ไป เผาผลาญหวั ใจ เกิดความผดิ ปกตทิ างจิตใจ เชน กระวนกระวาย นอนไมห ลบั อาละวาด ไมรสู กึ ตวั พดู จาไมร ูเ รอ่ื ง ไฟจากภายนอกรา งกายมคี วามสมั พันธกบั ไฟท่กี อ ตวั ภายในรางกาย เชน ถารางกายมหี ยาง เพ่ิมหรืออนิ พรอ งเกดิ ไฟ ถา ถกู กระทบจากสาเหตุของโรคจากภายนอกท้ังหา ก็เปลยี่ นเปน ไฟได ไฟจาก ภายนอกสามารถเขามาทําลายของเหลวและเลือดภายในรางกาย ทําใหลมปราณหยางในตับเพิ่มสงู เปลีย่ น เปน ไฟหรือลม อารมณทง้ั เจด็ ทําใหเ กดิ โรค (内伤七情 เนยซ างชีฉิง) อารมณเ ปนปฏิกิริยาทเี่ กิดขนึ้ ในรา งกาย เพ่อื ตอบสนองตอสงิ่ กระตนุ จากภายนอก ในภาวะ ปกตจิ ะไมทาํ ใหเกิดโรค แตถ า เกดิ ความผดิ ปกตทิ างอารมณ คอื อารมณเ ปลย่ี นแปลงอยา งฉับพลนั รุนแรง ตดิ ตอ กันเปนเวลานานจนรา งกายปรับตวั ไมไ ด ทาํ ใหเกิดความผิดปกตใิ นการไหลเวยี นเลือดและลมปราณ อวยั วะภายในทาํ งานผดิ ปกติจนเกดิ ความเจ็บปวยตามมา ความผิดปกตทิ างอารมณเ ปน สาเหตขุ องโรค แลวยังมีผลกระทบตอ การดาํ เนินโรค อาจทาํ ใหโ รคดขี ้นึ หรือเลวลงก็ได ความผดิ ปกตทิ างอารมณท ี่เปน สาเหตขุ องโรคมี 7 แบบ คือ โกรธ ยินดี เศรา โศก วติ กกงั วล ครุน คิด หวาดกลวั ตกใจ เลอื ดและลมปราณเปน สวนประกอบสาํ คญั ของรางกาย และจาํ เปนตอการทาํ งานของอวยั วะ ตาง ๆ ความผิดปกติทางอารมณเ กิดจากความผดิ ปกติของอวยั วะ ความผดิ ปกตขิ องเลือดและลมปราณ จงึ เปน สาเหตขุ องความผดิ ปกติทางอารมณ คัมภีรห วงต้เี นยจงิ 《黄帝内经》บันทึกไวว า เลอื ดมาก เกินไปกอใหเกดิ อารมณโ กรธ เลอื ดพรอ งทําใหเ กดิ อารมณกลวั เลอื ดของหวั ใจและตับพรองทาํ ใหตกใจ ลมปราณหัวใจพรองทาํ ใหเศรา ลมปราณหวั ใจสงู เกนิ ไปทาํ ใหเสยี สติ หวั เราะรอ งไหไมมสี าเหตุ 1. ความสัมพันธระหวางอารมณกับอวัยวะภายใน อารมณเปลีย่ นแปลงมาจากลมปราณของอวยั วะตัน เชน ความยินดี ตกใจ สรางจากลมปราณ หวั ใจ ความโกรธสรา งจากลมปราณตับ ความครนุ คดิ สรางจากลมปราณมาม ความเศราโศก วติ กกังวล สรา งจากลมปราณปอด ความกลัวสรา งจากลมปราณไต ความผิดปกตทิ างอารมณโดยทั่วไปจะมผี ลกระทบตอ อวัยวะตนั ทีใ่ หกําเนิดอารมณน้ัน ๆ เชน ความยนิ ดหี รอื ตกใจเกนิ ไปจะกระทบตอ หวั ใจ ความโกรธจดั จะกระทบตอตับ ความครนุ คิดหมกมุน จะ กระทบตอมาม ความเศราโศกวิตกกังวลจะกระทบตอปอด ความกลัวสุดขีดจะกระทบตอไต ความ

Page 117 สาเหตุของโรค 109 ผดิ ปกติทางอารมณมีความสาํ พันธอ ยา งใกลชิดเปน พเิ ศษกบั หัวใจ เพราะหวั ใจเปน จาวแหงอวยั วะภายใน และเปน ท่อี ยขู องจติ ใจ ความผดิ ปกติทางอารมณจงึ มักมีผลกระทบตอ หัวใจกอ นอวยั วะอน่ื ๆ ความผิดปกติทางอารมณเ ปน สาเหตกุ ระทบทกุ อวยั วะตัน แตม ักจะกระทบการทาํ งานของหวั ใจ ตับและมา ม เพราะอวัยวะทั้งสามมบี ทบาทสําคัญตอ การไหลเวยี นเลอื ดและลมปราณ ดังน้ี - หวั ใจเปน จา วแหง เลอื ดและควบคุมจติ ใจ ความยนิ ดีหรอื ตกใจเกินไปกระทบตอหัวใจ มี อาการใจสนั่ นอนไมห ลับ ฝน หงดุ หงดิ กระวนกรวาย หวั เราะรอ งไหไ มม สี าเหตุ เปนโรคจติ อาละวาด - ตับเก็บสะสมเลือด ลมปราณตบั แผซ าน ความโกรธจดั กระทบตอ ตบั ทําใหลมปราณตับ แผซ านลอยข้ึนบน มอี าการปวดแนน ชายโครง หงุดหงิด ชอบถอนใจ จกุ แนน ลาํ คอ ผูหญิงระดผู ดิ ปกติ ปวดระดู - มา มควบคุมการยอยและการดดู ซึมอาหาร ความครนุ คิดหมกมุน จะกระทบตอ มา ม มอี าการ เบ่อื อาหาร ทองอืด ทอ งเดิน ความผิดปกติทางอารมณอ าจมีผลกระทบอวยั วะเดยี วหรอื กระทบถงึ อวยั วะอ่ืนดว ย เชน ความ ครุน คดิ อาจกระทบตอหวั ใจและมา ม ความโกรธอาจกระทบตอ ตับและมาม เปน ตน ความผดิ ปกตทิ างอารมณสามารถเปลยี่ นแปลงกลายเปน ไฟ ทาํ ใหม ีอาการหงุดหงดิ กระวน กระวาย นอนไมหลับ หนา แดง ปากขม อาเจยี นเปน เลอื ด เลือดกาํ เดาไหล เปนตน ความผดิ ปกตทิ าง อารมณย ังอาจเปนสาเหตุของความเจ็บปว ยจากการค่งั สะสมของลมปราณ ความชน้ื ความรอน เสมหะ เลอื ด และอาหาร 2. ความผิดปกติทางอารมณม ผี ลกระทบทศิ ทางการไหลเวยี นลมปราณของอวยั วะภายใน ความผดิ ปกติทางอารมณม ีผลกระทบทศิ ทางการไหลเวยี นลมปราณของอวยั วะภายใน ทําให การไหลเวยี นเลอื ดและลมปราณผดิ ปกติ ดงั นี้ 1) ความยินดีเปนอารมณของหัวใจ ความยินดีทําใหผอนคลาย รูสึกสบายใจ เลือดและ ลมปราณไหลเวยี นสมํ่าเสมอ เปน ผลดีตอรา งกาย แตค วามยินดเี กินขนาดจะกระทบตอ หวั ใจทําใหลมปราณ หัวใจกระจัดกระจาย จติ ใจจงึ ไมอ ยเู ปน ที่ มีอาการออนเพลีย เกยี จครา น ไมม สี มาธิ ถาเปน มากมีอาการ ใจสัน่ กระวนกระวาย อาละวาด 2) ความโกรธกระทบตอตบั ทําใหล มปราณแผซา นมากเกินไป หรือลอยสวนขน้ึ ขา งบนและ พาเอาเลอื ดไหลข้นึ ไปดวย ทาํ ใหม อี าการเวยี นศีรษะ ปวดศรี ษะ หนา แดง หูมีเสยี งดงั อาเจยี นเปนเลือด หมดสติ ตบั เปนอวยั วะทส่ี าํ คัญ ความผดิ ปกตขิ องลมปราณตบั มักจะมีผลกระทบอวยั วะอ่ืน ๆ ดวย ถา

Page 118 110 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน ลมปราณตบั ไปกระทบมาม ทําใหทอ งอืด ทอ งเดิน ถา ลมปราณตบั ไปกระทบกระเพาะอาหาร ทาํ ให คลน่ื ไสอ าเจียน ตบั และไตมีกาํ เนดิ เดียวกัน ความโกรธจงึ มกั กระทบไตดว ย มอี าการหวาดกลวั ความจาํ เสอื่ ม ปวดเมอ่ื ยออนแรงที่เอว 3) ความเศรา โศกเกินไปทาํ ลายลมปราณปอด แลว ไปมผี ลกระทบอวัยวะอ่นื - ถา ลมปราณปอดถูกทําลาย จะเกดิ อาการลมปราณปอดพรอง คอื แนนหนาอก หายใจ ขดั เซ่อื งซึม ไมม แี รง - ความเศรา โศกไปกระทบลมปราณหวั ใจ มีอาการใจสัน่ ใจลอย - ความเศรา โศกไปกระทบตับ ทาํ ใหเ กิดความผิดปกติทางจติ แนน ชายโครง แขนขาชา เกรง็ ชกั กระตุก - ความเศรา โศกไปกระทบมาม ทาํ ใหการไหลเวยี นของลมปราณของจงเจยี วตดิ ขดั อาหาร ไมย อ ย ทองอดื แขนขาออ นแรง 4) ความวติ กกังวลเกนิ ไปทาํ ใหล มปราณปอดติดขัด มีอาการหายใจเบา พดู เสยี งต่าํ ไอ แนนหนาอก แลวไปมผี ลกระทบตอ ลมปราณของหัวใจ ตบั และมามได 5) ความครนุ คิดมากเกนิ ไปทาํ ใหลมปราณมา มคงั่ อยูภายใน ลมปราณของจงเจียวตดิ ขัด กระทบการทํางานของมา มและกระเพาะอาหาร มอี าการเบอื่ อาหาร ทองอืด แนน ทอ ง ทอ งเดนิ ถา เปน มากทําใหกลา มเน้อื ลบี ความครุนคิดเกดิ จากมา มแลวสง ผลตอหัวใจทาํ ใหเ ลือดในหัวใจพรอง มีอาการใจสนั่ นอน ไมห ลบั ฝน ความจําเส่อื ม 6) ความหวาดกลัวทําใหลมปราณไตไมมน่ั คง มอี าการกล้นั อุจจาระปส สาวะไมไ ด ฝน เปย ก แขนขาไมม แี รง ปวดเอว ความหวาดกลัวยงั ทําใหไ ตไมส ามารถสง สารจําเปนและลมปราณขนึ้ ไปหลอเลยี้ ง หวั ใจและปอด เรียกวา นาํ้ กับไฟไมปรองดองกนั มีอาการแนนหนาอกและทอง หงดุ หงดิ นอนไมห ลับ 7) ความตกใจเกินไปทําใหล มปราณหัวใจสับสน เลือดและลมปราณไมอยใู นสมดลุ มีอาการ ใจสน่ั กระวนกระวาย นอนไมหลับ หายใจขดั ถา เปน มากอาจมอี าการโรคจิต สาเหตุอื่น ๆ ทที่ าํ ใหเกดิ โรค 1. โภชนาการทีไ่ มเหมาะสม (饮食失宜 อ่นิ สือซอื อี)๋ อาหารและน้ําเปนสิง่ จําเปนตอการทาํ งานของรางกาย และการสรางเลอื ดและลมปราณ มาม และกระเพาะอาหารควบคุมการยอยและดดู ซึมอาหาร ความผดิ ปกติจากการรับประทานอาหารและน้ํา เชน

Page 119 สาเหตุของโรค 111 รบั ประทานอาหารไมพ อดี อาหารปนเปอ น เลือกรับประทานอาหารมากเกินไป มักมีผลตอการทาํ งานของ มา มและกระเพาะอาหาร ดงั น้ี 1) การรับประทานอาหารไมด ีพอ รับประทานอาหารนอยเกินไปหรอื มากเกินไป ก็ทาํ ให รางกายผิดปกติ ถารบั ประทานอาหารนอยเกนิ ไปจะขาดสารอาหาร ทําใหเ ลือดและลมปราณพรองเพราะ สรางไมเพียงพอ รางกายซูบผอม ความตานทานโรคต่าํ เจ็บปวยบอย ถารับประทานอาหารมากเกินไป หรอื รบั ประทานอาหารเร็วเกนิ ไปอาหารยอยและดดู ซึมไมทนั อาหารไมย อ ย มอี าการทองอืด เรอบูดเปรยี้ ว อาเจยี น ทองเดิน ความผดิ ปกตจิ ากการรบั ประทานอาหารไมพอดพี บมากในเด็ก เพราะระบบยอยอาหารยงั ไม สมบูรณ ถา อาหารไมย อยเปนเวลานานสามารถเปลย่ี นเปนความรอนและความช้ืน มอี าการรอ นตามฝา มือฝา เทา และหนา อก หงดุ หงิด รองไหงอแง ทอ งอดื หนาเหลือง กลา มเน้อื ลบี เรยี กวา โรคตานขโมย ถาผูใ หญชอบรบั ประทานอาหารมากเกนิ ไปเปนเวลานาน ทําใหก ารไหลเวียนเลอื ดและลมปราณของกระเพาะ อาหารและลําไสต ิดขดั ทําใหถายอจุ จาระเปน มกู เลือด เปนริดสีดวงทวาร ถา รบั ประทานอาหารหวาน มัน รสจดั มากเกนิ ไป มกั จะเปลย่ี นเปน ความรอนในรา งกาย ทาํ ใหเกิดแผล ฝต ามผวิ หนัง การรับประทานอาหารไมพ อดีอาจทําใหโรคท่ีเปนอยูเ ปล่ียนแปลงไป เชน ผูปว ยทีเ่ พ่ิงฟนตวั จากโรคที่เกิดจากความรอน มา มและกระเพราะอาหารยอยยาก อาหารไมย อยเปล่ียนเปน ความรอนสะสม รวมตัวกบั ความรอ นของเดิมที่ยงั หลงเหลอื อยูทําใหโ รคกลับมาเปน ใหมหรือเปน ๆ หาย ๆ ไมห ายขาด 2) การรบั ประทานอาหารทไ่ี มสะอาด ถา รับประทานอาหารท่ีปนเปอนเชื้อแบคทเี รยี จะทาํ ให ปวยเปนโรคอาหารเปนพิษ มีอาการปวดทอ ง อาเจยี น ทอ งเดิน 3) การเลอื กรับประทานอาหารมากเกนิ ไป การเลือกรับประทานอาหารบางชนิดบางรสชาติมาก เกินไปอาจทาํ ใหเ กดิ โรคขาดสารอาหาร หรือชอบรบั ประทานอาหารรอนหรือเย็นเกินไปทาํ ใหรางกายเสยี สมดลุ อิน-หยาง ถาชอบรับประทานอาหารสดเย็น ความเยน็ จะไปทาํ ลายลมปราณหยางของมา มและกระเพาะ อาหารเกดิ ความเยน็ ชื้นภายในรา งกาย มีอาการปวดทอ ง ทองเดิน ถา ชอบรบั ประทานอาหารเผ็ดรอ นแหง จะเกดิ ความรอ นคง่ั ในกระเพาะอาหารและลําไส มอี าการคอแหง ทอ งอืด ปวดทอ ง ทองผกู ถา เรือ้ รังอาจ ทําใหเปน ริดสดี วงทวารหนกั ถาเลือกรับประทานอาหารมากเกนิ ไป รางกายอาจไดร ับสารอาหารไมค รบถว นเกิดโรคขาดอาหาร เชน โรคเหน็บชาเพราะขาดวติ ามินบีหนึ่ง โรคตาบอดกลางคืนเพราะขาดวติ ามินเอ โรคคอหอยพอกเพราะ

Page 120 112 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน ขาดไอโอดนี เปนตน อาหารมี 5 รสชาติหลัก ซึง่ มสี ัมพันธกับอวัยวะตนั ท้ัง 5 คือ รสเปรยี้ วเขาสตู บั รสขมเขาสู หัวใจ รสหวานเขาสูมา ม รสเผ็ดเขา สูปอด รสเค็มเขาสไู ต รา งกายจําเปน ตองไดร ับอาหารครบ 5 รสชาติ เพือ่ ใหรางกายทํางานเปนปกติ ถา ชอบรับประทานอาหารบางรสชาตมิ ากเกินไปเปนเวลานาน อาจเกิดความ ผดิ ปกตขิ องอวยั วะภายใน เชน - รับประทานอาหารเค็มมากเกินไป ทาํ ใหเลอื ดไหลเวียนตดิ ขัด ใบหนา ไมส ดใส - รับประทานอาหารขมมากเกินไป ทําใหผิวแหง ผมรว ง - รับประทานอาหารเผ็ดมากเกนิ ไป ทาํ ใหเสน เลือดและเอน็ หดเกรง็ เล็บหยาบแหง - รับประทานอาหารเปร้ียวมากเกินไป ทําใหผ ิวแหงและกลามเนือ้ หนาหยาบแหง รมิ ฝปากแหง - รับประทานอาหารหวานมากเกินไป ทาํ ใหปวดกระดูก ผมรวง ในภาวะปกติควรรับประทานอาหารใหค รบทกุ หมทู ุกรสชาติ ถา เจบ็ ปวยก็ควรรบั ประทาน อาหารใหเหมาะสมกับโรค จะชว ยใหโ รคหายเรว็ ขึ้น 2. การตรากตรํามากเกินไปหรอื นอยเกนิ ไป (劳逸过度 เหลาอกี้ ั๋วต)ู การออกกาํ ลงั กายใชแ รงงานทาํ ใหร างกายแข็งแรง เลือดและลมปราณไหลเวียนคลอง การ พักผอ นทําใหห ายเหนด็ เหนือ่ ย รางกายและสมองฟน ตวั แขง็ แรง ถาตรากตรําใชแ รงงาน ใชสมองหรอื หักโหมทางเพศมากเกินไปเปน เวลานาน สามารถเปน สาเหตุของความเจ็บปว ย เชน เดยี วกับการพักผอ น สบายเกนิ ไป ไมออกแรงออกกาํ ลังกาย 3. โรคระบาด (流行病 หลิวสิงปง ) โรคระบาด เปน โรคตดิ ตอทเี่ กิดจากเช้ือโรคเปนสาเหตุ โรคระบาดมคี ุณลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี 1) โรคทเ่ี กดิ อยา งรวดเร็ว อาการรุนแรงและคลายคลึงกนั มอี าการเหมือนกลุมอาการท่ีเกิด จากไฟแตร นุ แรงกวา เชน ไขส งู กระวนกระวาย คอแหง ลิ้นแดง มฝี าเหลอื ง มกั มีกลุม อาการความชื้น รว มดวย 2) โรคทตี่ ิดตอ ไดงา ย ระบาดแพรก ระจายอยางรวดเรว็ อาจพบชุกชุมเปน แหง ๆ หรอื ระบาด อยา งกวา งขวาง มีทง้ั โรคระบาดชนิดไมร า ยแรงและชนิดรายแรงทาํ ใหถึงตาย เชน ไฟลามทุง คางทูม ไทฟอยด คอตบี ไขอ ีดําอแี ดง ไขท รพษิ อหวิ าตกโรค กาฬโรค 3) การเกิดโรคและการระบาดมีความเกย่ี วขอ งกบั สาเหตุ ดงั นี้ - อากาศเปลย่ี นแปลงผิดปกติ เชน รอ นจดั แลงจดั นาํ้ ทว ม

Page 121 สาเหตขุ องโรค 113 - สงิ่ แวดลอ ม เชน อากาศและน้าํ ถูกปนเปอน อาหารสกปรก - การแยกผูป วยทนั ที จะชว ยปอ งการการระบาดของโรค - การควบคมุ โรคระบาดไดผ ลดีดวยการฉีดวคั ซนี ปองกนั หรือใหยารกั ษาโรค 4. โรคปาราสิต (伏虫病 ฝฉู งปง ) โรคปาราสติ เกดิ จากรา งกายไดรับปาราสติ หรือเช้อื พยาธจิ ากการรับประทานอาหารหรือนาํ้ ที่ มีปาราสิตปนเปอน หรือสัมผสั น้าํ หรอื ดนิ ที่มีปาราสิตอยู อาการของโรคปาราสติ ท่ีพบสว นใหญ คือ ใบหนาซดี เหลือง ผายผอม กลา มเนอื้ ลีบ ปวดทอง ชอบรบั ประทานของแปลก ๆ เชน ดนิ ทางการแพทยแผนจีนถือวาความรอนช้ืนสะสมค่ังในมามและกระเพาะอาหารทาํ ใหเปนโรค ปาราสติ ไดงาย ผปู วยโรคปาราสติ จงึ มกั มอี าการของความรอนชน้ื สะสมในมา มและกระเพาะอาหารดว ย ปาราสิตมหี ลายชนิด ทําใหเ กดิ อาการตา ง ๆกัน เชน พยาธติ ัวกลมมักทําใหป วดทอ ง แขนขา เย็นออนแรง พยาธิเสนดา ยทําใหค นั ทีท่ วารหนัก เปนตน 5. การบาดเจบ็ (外伤 ไวซ าง) การไดรบั บาดเจ็บจากภายนอกมีหลายชนดิ เชน 1) ถูกยิง ฟน แทง ฟกชา้ํ ทาํ ใหผวิ หนงั และกลามเน้อื และหอเลอื ดบวมปวด บาดแผลมี เลอื ดออก กระดูกหัก ขอเคล่อื น ถาบาดเจบ็ รนุ แรงจะเกิดอนั ตรายตอ อวยั วะภายใน เสียเลอื ดมากอาจ ทาํ ใหหมดสติ เสียชวี ิต 2) ความรอนจากไฟไหม น้าํ รอนลวก ไฟดูด ทําใหผ วิ หนงั บวมแดงรอนหรอื เปน ตุมนํ้าใส ถา ผวิ หนงั ไหมร นุ แรงจะเปลยี่ นเปน สขี าว นํา้ ตาล หรอื ดํา ไมร สู กึ ปวด ถารา งกายถกู ความรอนรุนแรง ความ รอนเขาสูรา งกายเผาผลาญของเหลวในรา งกาย ทําใหมไี ข กระวนกระวาย คอแหง ปส สาวะนอย อาจถงึ ตาย 3) ความหนาวเย็น การไดร บั บาดเจบ็ จากความหนาวเย็น พบไดเ ฉพาะในทอ งถน่ิ ทีม่ ีอากาศ หนาวเยน็ ความหนาวเยน็ มีผลกระทบตอ รางกายทว่ั ไปและมผี ลกระทบเฉพาะท่ี - ผลกระทบตอรางกายทั่วไป ความหนาวเย็นเปน อิน ทาํ ใหต ิดขดั หดเกร็ง ความหนาวเย็น ชอบทาํ ลายลมปราณหยาง ทาํ ใหขาดลมปราณหยางทีจ่ ะไปสรา งความอบอุนและขับดันเลือดและลมปราณ มีอาการตัวเยน็ หนาวสัน่ ใบหนาซดี ขาว รมิ ฝป าก ล้นิ เขียวคลํา้ มอื เทา ชา ออนเพลีย ไมมแี รง หายใจ เบา ชีพจรชา เล็ก หมดสติ ถา รักษาไมท ันอาจเสยี ชวี ิต - ผลกระทบเฉพาะที่ มกั เกิดกับอวยั วะทไ่ี มไดห อหมุ ปอ งกนั ความหนาวเย็นใหเ พยี งพอ เชน มือ เทา ใบหู ปลายจมูก แกม เรียกวา หิมะกัด ความหนาวเย็นทําใหเสนลมปราณหดเกรง็ การไหลเวียน

Page 122 114 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน เลอื ดและลมปราณตดิ ขดั อวัยวะขาดการหลอเล้ียงและความอบอนุ ทาํ ใหอ วัยวะนน้ั ๆ ขาวซดี เยน็ ชา ปวด ถา รุนแรงจะบวมแดงคลาํ้ เกดิ ตมุ นาํ้ ซ่ึงแตกออกเปน แผล กน แผลสมี ว งคลํา้ หรอื แผลลกึ ถงึ กลา มเนอื้ และกระดูก 4) แมลงสตั วกดั ตอ ย ถา ถกู สตั วกัดทาํ ใหบริเวณทถ่ี กู กดั บวมปวดมเี ลือดออก ถา ถกู กัดรนุ แรง อาจทําใหอ วัยวะภายในไดร ับบาดเจบ็ เสยี เลือดมาก หรอื ไดร ับพษิ เขา สรู า งกายถึงตายได (1) สุนขั บากดั ทําใหบ าดแผลที่ถกู กดั บวมปวด มีเลอื ดออก หลังจากแผลหายแลว เช้อื พษิ สนุ ัขบาเขา สูระบบประสาท ทําใหก ระวนกระวาย ขากรรไกรแขง็ ชกั เกร็ง กลวั นํา้ กลัวลม ทําใหถ งึ ตาย ทุกราย (2) งูพษิ กดั ทําใหเกิดอาการตา งกนั 3 แบบ ตามชนดิ ของพษิ งู คือ - พษิ ตอ ระบบประสาท แผลทถี่ กู งกู ดั จะชา ไมคอยบวมแดงปวด เวยี นศรี ษะ ปวดศรี ษะ มีเหงื่อออก แนนหนา อก แขนขาออ นแรง ถา ไดร บั พิษมากจะเปน ลม ตามัว พูดจาไมรูเรอ่ื ง น้าํ ลายไหล กลืนลาํ บาก ขากรรไกรแขง็ หายใจเบาหรือหยดุ หายใจ - พษิ ตอเลอื ด แผลท่ถี กู งกู ดั จะบวมแดงปวด แสบรอน มีตุมนาํ้ หรอื มีเน้ือตายกลายเปน แผลใหญมีไขหนาวสน่ั ปวดเม่ือยกลา มเนื้อทว่ั ตัว มเี ลอื ดออกตามอวัยวะตาง ๆ - พิษตอ เลอื ดและระบบประสาท ผลของความผิดปกติที่เปน สาเหตขุ องโรค เสมหะและของเหลวค่งั และเลอื ดคง่ั เปน ผลของความผิดปกติในการทํางานของอวยั วะภายใน เสมหะและของเหลวคง่ั และเลือดคั่งอาจกลายเปนสาเหตุของโรค ทําใหเกดิ ความผิดปกตขิ องอวัยวะและ เนอ้ื เยื่อ 1. เสมหะและของเหลวค่งั (痰饮 ถานอิน่ ) การสูญเสียสมดุลของของเหลวในรางกายทาํ ใหเกิดเสมหะและของเหลวค่ัง เสมหะและ ของเหลวคงั่ ก็เปน สาเหตกุ อ ใหเ กิดการเปล่ยี นแปลงทางพยาธวิ ทิ ยา ทาํ ใหอวยั วะภายในทํางานผิดปกติ เสมหะและของเหลวมี 2 ชนิด คอื - ชนิดท่ีมองเห็น คือ เสมหะและของเหลวที่มีรปู รางมองเห็นได สมั ผัสได มเี สียง เชน เสมหะ จากลาํ คอ เสยี งเสมหะเวลาหอบ - ชนิดทีม่ องไมเหน็ คอื อาการและอาการแสดงทเ่ี กดิ จากเสมหะและของเหลวค่ัง แตมองไม เห็นตัวตนของสาเหตุ มีแตอาการ เชน เวียนศีรษะ ตาลาย ใจส่ัน หายใจขัด คลื่นไสอาเจียน เปนลม

Page 123 สาเหตขุ องโรค 115 พูดจาไมร เู รือ่ ง อาละวาด เปน ตน อาการแสดงที่สาํ คญั คอื ฝาลิ้นเปย กเหนียว ชพี จรลื่น เสมหะ (痰 ถาน) ของเหลว (饮 อิ่น) น้าํ (水 สยุ ) และความช้นื (湿 ซอื ) เกดิ จากความ ผิดปกติในการดูดซึมไหลเวียน และขับถา ยของของเหลวในรางกาย และเปนสาเหตุกอโรคราย ความชน้ื รวมตวั กันเปนน้าํ นา้ํ สะสมกลายเปน ของเหลว ของเหลวสะสมกลายเปน เสมหะ ทัง้ หมดเปนอิน แตม ี ลกั ษณะทางกายภาพแตกตางกนั เสมหะจะมลี ักษณะขุน ขนเหนียว ของเหลวและนา้ํ จะบางใส เสมหะและ ของเหลวคง่ั อาจพบรวมกบั กลมุ อาการทเ่ี กิดจากสาเหตขุ องโรคจากภายนอกทั้งหก คอื ความเย็น ความ รอนอบอาว ความชน้ื ความแหง และไฟ เสมหะและของเหลวค่งั สว นมากเกิดจากสาเหตขุ องโรคจากภายนอก ความผิดปกติในการ รับประทานอาหารและนํา้ ความผดิ ปกติทางอารมณ ทําใหการทําหนา ท่ีควบคมุ สมดุลของน้าํ ในปอด มา ม ไต และซานเจยี วเสียไป ปอด มา ม ไต และซานเจียวมีความสมั พันธใกลช ดิ กบั การรักษาสมดลุ น้ําใน รางกาย คือ - ลมปราณปอดแผก ระจายชวยพานํ้าไหลเวยี นไปหลอ เลี้ยงรา งกาย - มา มควบคุมการดูดซึมนา้ํ จากทางเดนิ อาหารสงไปหลอ เล้ียงรา งกาย - ลมปราณไตควบคมุ การทํางานของปอดและมามในการไหลเวียนนา้ํ ควบคุมการขับปส สาวะ ของกระเพาะปส สาวะ - ซานเจยี วเปนทางลาํ เลยี งผา นของนํ้าและการขับนํา้ ความผดิ ปกติในการทํางานของปอด มา ม ไต และซานเจยี ว ทาํ ใหเกดิ การคั่งของเสมหะและ ของเหลว สวนมากสะสมอยูในลําไส กระเพาะอาหาร ทรวงอก และผวิ หนัง ลมปราณทไ่ี หลเวียนข้ึนลง เขา ออก จะพดั พาเสมหะและของเหลวไปท่ัวรา งกาย จงึ เกดิ อาการไดท กุ แหง ในรา งกาย เสมหะและ ของเหลวคั่งเปนผลของโรคแลว ยงั เปน สาเหตขุ องโรคใหม ทําใหการทาํ งานของปอด มาม ไต ในการรักษา สมดุลของนํ้าในรางกายเสียไป ทําใหเ กิดโรคท่ีเกิดจากเสมหะและของเหลวคงั่ ลกุ ลามและซับซอ นย่งิ ขน้ึ เสมหะและของเหลวเปนสาเหตกุ อ โรคทมี่ ีคุณลักษณะพเิ ศษ ดังน้ี 1) เสมหะและของเหลวมกั ถกู ลมปราณพัดพาไปอุดตันตามเสน ลมปราณ ทําใหเลอื ดและ ลมปราณไหลเวยี นไมส ะดวก มอี าการแขนขาชา เคลอ่ื นไหวไมส ะดวก เปนอัมพาตคร่งึ ซกี ถาเสมหะและ ของเหลวไปสะสมเฉพาะที่ จะมอี าการตอ มนํา้ เหลอื งทีค่ อโต เปนกอ นใตผวิ หนงั เปนฝแผล 2) เสมหะและของเหลวมักไปอดุ ตันการไหลเวยี นลมปราณของอวยั วะภายใน เชน ทําให ลมปราณปอดไมแผก ระจาย มอี าการแนนหนาอก ไอ หอบ ถาลมปราณกระเพาะอาหารไมไ หลเวยี นลง ขางลาง ทาํ ใหคลนื่ ไสอาเจียน

Page 124 116 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบ้อื งตน 3) เสมหะและของเหลวชอบกระทบหัวใจทาํ ใหเกิดความผดิ ปกติทางจิต เชน เสมหะขน้ึ ไปปก คลมุ หวั ใจทําใหห นา มดื ตาลาย หมดสติ ถาเสมหะและไฟกระทบหัวใจ ทาํ ใหแ นน หนา อก ใจสั่น กระวน กระวาย อาละวาด เปนลมชกั เปน โรคจติ 4) เสมหะและของเหลวทําใหเ กดิ ความผดิ ปกตขิ องอวัยวะและเนอื้ เยอื่ ทัว่ รางกาย มีอาการ ผิดปกติมากมาย ท่ีเปน อาการหลกั มี 8 ชนดิ คอื ไอ หอบ ใจสนั่ วิงเวียน อาเจียน อดื แนน บวม ปวด กลมุ อาการเสมหะและของเหลวคงั่ ท่พี บบอย แบง เปน 2 ชนดิ ใหญ ๆ คือ กลุมอาการเสมหะ คงั่ และกลมุ อาการของเหลวคัง่ (1) กลุมอาการเสมหะค่ัง มีอาการแตกตางกันตามอวยั วะที่มีเสมหะไปอดุ ตนั เชน - ปอด : ไอ หอบ เสมหะมาก - หวั ใจ : แนน หนาอก ใจสั่น นอนไมหลบั อาละวาด ไมคอยรูส ึกตวั - ตบั : หนาเขียว วงิ เวยี น เกรง็ ชัก - มาม : ทองอืด ตัวหนัก แขนขาไมมแี รง - ไต : ปวดเอวและเขา เทา เย็น - กระเพาะอาหาร : แนน ทอง คล่นื ไส อาเจยี น - ลาํ คอ : จุกแนน ในลาํ คอ - ศรี ษะ : วงิ เวยี น เปนลม - หนา อกสีขา ง : อืด แนน ปวด - แขนขา : ชา ปวด - เสน ลมปราณ เอ็น กระดกู : เปนกอนใตผวิ หนัง ฝ อมั พาต (2) กลมุ อาการของเหลวคัง่ มีอาการแตกตา งกันตามอวัยวะทม่ี ขี องเหลวค่ัง เชน - กลา มเนือ้ และผิวหนัง : บวมน้ํา ตวั หนัก ไมมีเหง่ือ - หนา อก สีขา ง : อืดแนน ไอแลว เจ็บ - เหนือกระบงั ลม : แนน หนาอก หอบ นอนราบไมไ ด - รอบ ๆ ลาํ ไส : ทอ งแนน มีเสยี งโครกคราก ปากแหง เบอ่ื อาหาร 2. เลอื ดคง่ั (瘀血 ยวฺ ีเซวฺ ยี่ ) เลอื ดคง่ั คอื เลือดไหลเวยี นชาลง มีการค่ังอยใู นเสน ลมปราณ อวัยวะ เนือ้ เย้ือตาง ๆ หรือ เลือดไหลออกมาคัง่ นอกเสน ลมปราณ เลือดคง่ั เปน ผลของการเปล่ียนแปลงทางพยาธิวิทยาของบางโรค และเปนสาเหตุของโรคไดด ว ย

Page 125 สาเหตุของโรค 117 สาเหตขุ องการเกดิ เลอื ดค่ัง มีดังน้ี 1) สาเหตุจากภายนอก คือ การกระทบกระแทก บาดเจบ็ จากภายนอก ทําใหเลือดไหลเวยี น ไมคลอง หรอื เลือดคง่ั อยูภายใน 2) สาเหตจุ ากความผิดปกติภายในรางกาย - ลมปราณพรอ ง ทาํ ใหเลอื ดไมไหลเวยี น - ลมปราณไหลเวยี นตดิ ขัด ทําใหเลือดไหลเวยี นติดขดั ไปดว ย - ความเยน็ ทาํ ใหเลอื ดไหลเวยี นชา ลง จบั ตัวเปนกอน - ความรอ นทําใหเ ลอื ดเขมขน จบั ตัวเปน กอ น หรือมีเลือดออก - ความผิดปกติทางอารมณ ทาํ ใหลมปราณตดิ ขัด เลือดค่ังทําใหเ กิดอาการเฉพาะ ดังนี้ 1) มอี าการปวดเหมอื นเข็มแทง ตาํ แหนงทีป่ วดแนนอน กดเจ็บ เปน ๆ หาย ๆ ปวดมาก ตอนกลางคืน 2) มีอาการบวมเปน กอ น อยกู บั ที่ ถาอยูทผี่ วิ หนังจะมสี เี ขียวมว งคลาํ้ ถงึ เขยี วเหลอื ง ถาอยู ภายในรา งกายจะเปนกอ นคอ นขางแข็ง หรอื กดเจ็บ 3) มีเลือดออก เลอื ดมีสีมว งคลาํ้ หรอื ปนกอ นเลอื ด 4) ใบหนา รมิ ฝป าก เล็บมีสเี ขยี วมวงคลํ้า 5) ล้นิ สีมว งคลาํ้ หรอื มจี ุดเลือดออก จาํ้ เลอื ด เปน อาการแสดงทพ่ี บบอยทสี่ ุด ใชในการ วินิจฉัยโรคไดร วดเรว็ 6) ชีพจรเล็ก ฝด ลึก ตงึ เหมือนสายธนู หรอื ไมส มา่ํ เสมอ อาการเลอื ดคัง่ ข้นึ กับสาเหตุและตําแหนง ดังนี้ 1) หวั ใจ ใจสั่น เจบ็ หนา อก ริมฝปากและเลบ็ เขยี วคลํา้ 2) ปอด เจ็บหนา อก ไอเปน เลอื ด 3) กระเพาะอาหารและลําไส อาเจยี นเปนเลือด อจุ จาระเหลวสดี าํ 4) ตับ สีขา งปวดบวมเปน กอน 5) มดลูก ปวดทองนอ ย ปวดระดู ระดูผิดปกติ ขาดระดู ระดูสีคล้ําเปนกอน ตกเลือด 6) แขนขา แผลเนอ้ื ตายตามมือเทา 7) ผิวหนัง บวมปวดสเี ขียวคลา้ํ 8) อาการอน่ื ทพ่ี บได เชน ผวิ หนังหนาหยาบแหง ใตล ิ้นมเี สนเลือดดําขอด

Page 126 118 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้อื งตน บทที่ 8 การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดวยศาสตรก ารแพทยแ ผนจีน ความเปน มาของอนิ -หยาง ศาสตรก ารแพทยแผนจนี มีหลักการตรวจวินจิ ฉัยโรคแบบองครวม หมายถงึ การนาํ ขอ มลู จาก ทัง้ ตัวผูปว ยและสงิ่ แวดลอ มตา ง ๆ มารวมพจิ ารณาหาสาเหตขุ องโรค หลกั การแบบองคร วมนัน้ จะพิจารณา ขอมลู ตาง ๆ ดงั น้ี 1. ตรวจสอบอาการเจ็บปวยท้งั ภายในและภายนอก เม่ือมีภายในยอมมีภายนอก หมายถึง ภายในรางกายเกิดพยาธสิ ภาพยอ มจะแสดงออกมาให เห็นทางภายนอก หรือรูเฉพาะอาณาบริเวณเล็ก ๆ สามารถทราบทงั้ ระบบ 2. ตรวจสอบอาการเจบ็ ปวยของมนษุ ยกับธรรมชาติ ฤดูกาลและภูมิประเทศท่ีตางกันจะพบโรคเกิดบอยหรือความชุกของโรคตางกัน หรือสภาพ อากาศทีเ่ ปลยี่ นอยา งฉบั พลนั และการระบาดของโรคลว นมอี ิทธพิ ลตอ มนุษย 3. ตรวจสอบอาการเจบ็ ปว ยของมนษุ ยก ับสงั คม มกั เนน ปจจัยการเกิดอาการเจบ็ ปว ยจากภาวะจติ ใจ เชน การแขงขันท่รี นุ แรง มีภาวะกดดัน จติ ใจอยา งหนักหนว ง ลวนสง ผลใหอ ตั ราการเกดิ โรคทางดา นจิตใจมีมากขึ้น การแพทยแ ผนจนี มีหลักการตรวจทุกดานเพือ่ หาสาเหตขุ องอาการโรค หมายถงึ การตรวจพืน้ ฐาน 4 ประการ หรอื ซ่ือเจิ่น (四诊) ซึ่งวิธีการตรวจโรคทงั้ สีน่ ี้เปนการหาขอมลู ในมมุ มองทต่ี างกัน ดังนั้นการ ตรวจโรค 4 ดานของแพทยแผนจีนจึงไมอาจทดแทนกันได เนื่องจากการตรวจโรคทงั้ 4 ดา นจะสง เสรมิ ขอมลู ซ่ึงกันและกนั ทาํ ใหไดขอมูลท่ีสมบรู ณ อยา งไรกต็ าม การตรวจวนิ จิ ฉัยผปู ว ยแตล ะคนนน้ั อาการ แสดงออกอาจไมพบจากการตรวจครบ 4 ดาน ดังน้นั การแยกแยะการเจ็บปว ยจําเปนตองจับประเด็น อาการปวยหลัก ๆ ใหไ ดกอน การตรวจวินจิ ฉยั โรคทางการแพทยแผนจนี วิธตี รวจโรคท้ังส่ี ไดแ ก การมองดู (望诊 วา งเจ่ิน) การฟง และการดมกล่นิ (听诊和闻诊 ทิงเจ่นิ เหอเหวินเจ่นิ ) การถาม (问诊 เวน่ิ เจิน่ ) การจบั ชีพจรและการคลํา (切诊和按诊 เช่ียเจิน่ เหอ อน๋ั เจ่นิ ) 1. การมองดู (望诊 วางเจนิ่ ) การดู เปนวธิ ีตรวจวินิจฉัยโดยการสังเกตความผดิ ปกตหิ รอื ความเปลยี่ นแปลงทเี่ กดิ ข้นึ ภายนอก

Page 127 การตรวจวินิจฉยั โรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 119 รา งกาย ไดแ ก การดเู สนิ (神) การแสดงอารมณท างใบหนา การดสู หี นา การดลู กั ษณะทาทาง การดลู น้ิ และการดูสารคดั หล่งั ตาง ๆ จุดประสงคใ นการตรวจวินจิ ฉยั โดยการดนู ้นั เพ่ือประเมนิ พยาธิสภาพของอวยั วะภายในที่สะทอ น ออกมาใหเห็นเปน ความผิดปกตขิ องรางกายภายนอก ทําใหเขาใจถงึ สภาวะของโรคได โดยเฉพาะอยางยงิ่ การดใู บหนาและการดูลนิ้ นนั้ ทางการแพทยแผนจีนถือวา เปน อวยั วะที่มีความสมั พนั ธใ กลช ดิ กับอวัยวะ ภายในมากที่สดุ 1.1 การดสู ภาพรา งกายโดยรวม (望整体 วางเจ๋นิ ถ)่ี 1) การดูเสิน หรือ ความมีชวี ติ ชีวา เสิน หรอื จิตใจ เปนส่งิ ทีอ่ าศัยอยูในหวั ใจแตแสดงออกท่ีดวงตา เสิน ในความหมายกวาง หมายถงึ การแสดงออกภายนอกของการทาํ งานของรา งกาย ซึ่งสะทอ นถงึ การทาํ งานของอวยั วะภายใน สว นเสนิ ในความหมายแคบ หมายถึง การทํางานของจติ ใจ ซึง่ รวมถึง การมสี ตสิ มั ปชญั ญะและความคิด อา นของมนุษย ซึง่ การดเู สิน หมายความรวมกนั ทง้ั สองความหมาย การดูเสินควรใหความสนใจเรอื่ งการแสดงออกทางใบหนา ระดบั ของสติสัมปชัญญะ การเคลอ่ื นไหว และปฏกิ ริ ยิ าตอบสนองตา ง ๆ โดยเฉพาะอยา งยิ่ง การสังเกตการเคลอื่ นไหวของลกู ตา เพราะดวงตาเปน ทวารของตบั และเปนตัวสอื่ สารของหวั ใจ ดังนน้ั หัวใจสําคัญของการดูเสิน คอื การสงั เกตดวงตา (1) การมีเสนิ ปกติ (得神 เตอเสิน) การมีเสนิ ปกตจิ ะแสดงออกมาโดยการมสี ีหนาแจม ใส มคี วามต่ืนตวั ดี และมีแววตาสดใส การ แสดงออกทางอารมณเ ปนธรรมชาติ การพดู ชดั เจน มีสตสิ มั ปชญั ญะ มจี งั หวะการหายใจสม่าํ เสมอ มี กลามเนอื้ สมบูรณแ ข็งแรง รางกายเคลอ่ื นไหวคลองแคลว ซงึ่ อาการแสดงตา ง ๆ เหลา น้ีเปนตวั สะทอน ใหเหน็ ถึงความสมบูรณข องอวยั วะภายในตา งๆ ตารางที่ 8-1 แสดงอาการทส่ี ะทอนใหเ หน็ ถงึ ความสมบรู ณของอวยั วะภายใน อวยั วะภายใน สิง่ ที่สะทอ นถงึ ความสมบรู ณ หวั ใจ สหี นาแจมใส การแสดงอารมณเ ปนธรรมชาติ การพดู ชัดเจน มสี ตสิ มั ปชัญญะและมีปฏกิ ิริยาตอบสนองวองไว ปอด จงั หวะการหายใจทด่ี ีและสม่ําเสมอ มา ม มกี ลามเนอื้ สมบูรณแข็งแรง และการเคลอ่ื นไหวของแขนขาคลอ งแคลว ตับและไต มีความต่ืนตวั ดี และแววตามปี ระกายสดใส

Page 128 120 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบอ้ื งตน ความสมบรู ณข องอวยั วะตนั ทัง้ 5 สะทอนใหเห็นถึงความสมบูรณข องรางกาย และเมือ่ เกดิ เจ็บปว ยขนึ้ กจ็ ะมกี ารพยากรณโ รคทด่ี ี (2) การมเี สนิ ลดลง (少神 เสาเสนิ ) การมเี สินลดลง หมายถึง ภาวะที่เสินไมเ พียงพอ ซงึ่ แสดงออกโดย การมสี หี นา ไมแจมใส แววตา ไมส ดใส ดเู ซ่ืองซึม หายใจส้นั การพูดเนือย ๆ ปฏกิ ิริยาตอบสนองเชอ่ื งชา ออ นลา และดูงว งซึม การมี เสนิ ลดลงเกดิ จากสารจาํ เปน และลมปราณของอวยั วะตนั ทั้ง 5 ไมเ พียงพอซ่ึงมักพบในกลุมอาการพรอง (3) การไมม เี สนิ (失神 ซือเสนิ ) การไมมเี สินสะทอนใหเหน็ ถึงการลดลงอยางมากของสารจาํ เปนหรอื มคี วามเสยี หายอยางมาก ของเจงิ้ ชี่ บง บอกถงึ การทาํ งานท่ีลมเหลวของอวัยวะภายใน และหมายถึงภาวะวกิ ฤตของรางกายซง่ึ มกี าร พยากรณโรคท่ไี มดี การไมมีเสนิ มอี าการแสดงคือ มีสหี นา หมองคล้าํ แววตาแขง็ ทอ่ื มดื มัว หนาตาเฉยเมย ไม แสดงอารมณ สภาพจติ ใจทรุดโทรม ปฏกิ ริ ิยาโตต อบเชอื่ งชา การหายใจตื้นและออนแรง กลา มเนอื้ ลบี เล็ก การเคลือ่ นไหวยากลาํ บาก บางคร้ังไมไดส ติแตบ นพมึ พําคนเดยี ว เอามอื จิกดงึ ผาปทู ่นี อน หรืออาจ มอี าการหมดสติไปฉบั พลัน ตาปด อา ปาก แขนขาออ นแรง ปสสาวะและอจุ จาระราด ตารางที่ 8-2 แสดงการไมมเี สินมีอาการแสดงที่บงบอกถงึ การทาํ งานท่ีลม เหลวของอวยั วะตนั ทั้ง 5 อวยั วะภายใน อาการท่บี งบอกถงึ การทาํ งานท่ีลมเหลว หวั ใจ สีหนา หมองคล้าํ ไมแสดงอารมณ สภาพจิตใจทรุดโทรม และปฏิกริ ยิ าตอบสนองเชอื่ งชา ปอด หายใจแผว เบา หรือหายใจไมสมํา่ เสมอ มา มและกระเพาะอาหาร กลามเนือ้ ลีบเลก็ การเคลอ่ื นไหวยากลาํ บาก ตับและไต แววตาแข็งท่ือ ตามัว (4) การมเี สนิ ปลอม (假神 เจี่ยเสนิ ) การมเี สนิ ปลอมเปน ปรากฏการณหลอกชนิดหนึ่งของการดขี ึน้ เพยี งช่ัวคราวเกิดข้ึนอยา งฉบั พลัน ในผูปว ยซงึ่ อยใู นภาวะวกิ ฤตหรอื ปวยหนกั มาก เนอ่ื งจากสารจําเปน และชล่ี ดลงอยา งมากจากภาวะปวยหนัก หรอื ปวยเรื้อรงั การมีเสนิ ปลอม มีอาการแสดงคอื มีการเปลยี่ นแปลงของอาการปว ยที่ดขี ึน้ อยางฉับพลัน รวดเร็ว เชน จากการพูดเนอื ย ๆ และแผวเบา กลายเปน การพูดฉะฉานชดั เจน เสยี งดังฟง ชดั หรอื จากอาการเซอ่ื งซมึ

Page 129 การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจีน 121 ไมไ ดส ติ กลายเปน การมสี ตสิ ัมปชัญญะ รา เรงิ หรอื จากสหี นาหมองคล้ํา กลายเปน แกมแดง ระเรื่อ หรอื จากอาการเบือ่ อาหาร รบั ประทานอาหารไมได กลายเปนเจริญอาหาร รับประทานอาหารไดมากกวาปกติ การมเี สินปลอม เปนอาการท่ีบง บอกวาสารจําเปนและชี่กาํ ลังจะหมดไป อนิ และหยางกาํ ลงั จะ แยกจากกัน ซง่ึ หมายความวา ภาวะของโรคเขา สขู ้นั วิกฤตมาก ในคมั ภีรโ บราณ เรยี กวา “แสงสดุ ทา ย กอ นตะวนั ตกดนิ ” หรอื “ แสงสวา งวบู สดุ ทายกอ นเทยี นจะดับ” ความแตกตางของการมีเสนิ ปกติกบั การมเี สนิ ปลอม คอื 1. การมีเสนิ ปลอม มกั ปรากฎขึน้ หลงั จากภาวะไมม เี สนิ ในผปู วยท่ีมอี าการหนักมาก และมกั ไมส ัมพันธก ับอาการโดยรวมของโรค 2. การมเี สินปลอม มกั จะอยูช่วั คราว หลงั จากนัน้ อาการจะแยลงอยา งรวดเรว็ ในระหวา งการ ดาํ เนนิ ของโรค ถา ภาวะของโรคเปลี่ยนแปลงจากการมีเสนิ ปกตไิ ปสกู ารมเี สินลดลง หรอื จากการมเี สนิ ลดลง ไปสกู ารไมม ีเสนิ หรือการมเี สินปลอม แสดงวา การทาํ งานของอวยั วะภายในหรือช่กี าํ ลังลดลง และภาวะของ โรคกาํ ลังแยลง ในทางกลบั กนั ถา ผูป วยเปลย่ี นแปลงจากการไมม ีเสนิ ไปสูก ารมเี สนิ ลดลงหรอื การมเี สนิ ปกติ แสดงวาการทาํ งานของอวัยวะภายในและชกี่ าํ ลังดขี นึ้ ความรุนแรงของโรคกาํ ลงั ลดลง ดังนนั้ การ ดเู สนิ จงึ มคี วามสาํ คญั ทางคลินิกในการดูความเปล่ียนแปลงของการดําเนนิ โรค (5) ระดบั ความผิดปกตขิ องจติ ใจ (神气不足 เสินชี่ปจู ู) - ภาวะกระวนกระวายใจ (烦躁不安 ฝานเจาปูอัน) ภาวะกระวนกระวายใจเกิดจากไฟในหัวใจ หรอื เกิดหลงั จากโรคทถ่ี กู ความรอ นกระทําแลว ทําใหเ กิดภาวะพรอง ซ่ึงจะมีอาการไขตาํ่ ๆ นอนไมห ลับ กระสบั กระสาย อันเกดิ เนื่องจากความรอนมา กระทาํ ทําใหส ารนา้ํ ในรา งกายลดลง อาการมีระดบั ความรนุ แรงตาง ๆ กัน ต้ังแตร ูสกึ อดึ อดั แนนในทรวง อกเหมือนจะหายใจไมออก ถารนุ แรงมากอาจถงึ ขนั้ หมดสติ แตม ักมีอาการกระสับกระสา ยรว มดว ย ถา รุนแรงทส่ี ดุ อาจเขา ข้ันโคมา พูดจาสบั สนไมรเู รอ่ื ง ซ่งึ เกิดจากไฟกระทําตอหวั ใจและไต - ภาวะซึมเศรา (癫病 เตยี นปง ) ภาวะซมึ เศรา จะมอี าการแสดงคอื ใบหนาไมแ สดงอารมณ พดู พมึ พํากบั ตัวเอง เด๋ียว หัวเราะเดีย๋ วรอ งไห การรับรลู ดลง สาเหตมุ ักเกิดจากความชน้ื ตกคางสะสมและมีผลกระทบตอ จิตใจ - ภาวะคลมุ คลง่ั (狂病 ขวงปง) ภาวะคลุมคลั่งมีอาการแสดง คือ พูดเพอเจอ ดาทอ บาคลั่ง ไมอยูน่ิง ชอบปนขึ้นที่สูง ชอบเปลือยกาย เทยี่ วเตร็ดเตรไปเร่อื ย ๆ ทาํ รายรางกายผอู น่ื ทําลายขาวของ สาเหตุทีพ่ บบอยคอื ชขี่ อง ตบั ติดขัด และเปลีย่ นสภาพเปนไฟและเสมหะ ซงึ่ เสมหะรอ นน้ีจะมีผลกระทบตอ จิตใจ บางครง้ั อาจเกดิ จากความรอนมากเกินไปในเสนลมปราณหยางหมงิ หรอื มีเลอื ดค่ังอดุ ก้นั ทวารของเสนลมปราณหยางหมงิ

Page 130 122 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบือ้ งตน - ลมชกั (痫病 เสยี นปง) ลมชกั มีอาการแสดงคือ หมดสติฉบั พลันรว มกบั มีนํ้าลายไหลยืด และมีการกระตกุ ของแขน ขา หลังจากอาการสงบ ผปู ว ยจะไมมีอาการผดิ ปกตหิ ลงเหลืออยูเลย สาเหตเุ กดิ จากลมตบั รวมกบั เสมหะ และเสมหะรอนคั่งคางรบกวนหัวใจ 2) การดูสหี นา (望面色 วา งเม่ยี นเซอ ะ) การดูสีหนา หมายถงึ การดสู แี ละประกายของใบหนา เนอื่ งจากชแี่ ละเลอื ดจากเสน ลมปราณ หลกั ท้ัง 12 เสน จะผานไปยังใบหนา ดงั นั้นการเปลย่ี นแปลงของสีและประกายของใบหนา จะสะทอนให เห็นถึงการเปลย่ี นแปลงของเสน ลมปราณและอวยั วะภายใน (1) สหี นา ปกติ (常色 ฉางเซอ ะ) สหี นาปกติ หมายถงึ สขี องใบหนา และความมปี ระกายสดใสของคนท่ีมสี ุขภาพดี ซึ่งจะสะทอ น ใหเ ห็นถึงความสมบรู ณข องเลือดลม และประสทิ ธภิ าพการทาํ งานของอวยั วะภายใน ในภาวะปกติสขี องสี หนา สามารถแบงได ดงั น้ี - สปี ระธาน (主色 จเู ซอ ะ) สีประธาน หมายถึง สผี วิ ท่ีมีมาแตกาํ เนิดของแตละบคุ คล ซ่ึงแตกตา งกนั ตามเช้ือชาติและ เผา พนั ธุ เชน คนจีนมีผิวสีเหลอื ง สีผิวพ้นื ฐานจงึ เปนสอี อกเหลอื ง - สผี ันแปร (客色 เคอ เซอ ะ) สีผนั แปร หมายถึง สผี วิ ทีเ่ ปลี่ยนแปลงไปเพียงเล็กนอ ย ซงึ่ เปนไปตามการเปลย่ี นแปลงของ ฤดกู าล เชน ในสาธารณรัฐประชาชนจีน มี 4 ฤดกู าล จึงมกี ารเปล่ยี นแปลงของสผี ิว ดังนี้ ฤดใู บไมผ ลิ จะเปน สอี อกฟา หรอื ออกเขยี ว ฤดูรอ นจะเปน สอี อกแดง ฤดใู บไมรว งจะเปนสอี อกขาว และฤดูหนาวจะ เปน สคี อ นขางคล้าํ ซ่ึงทง้ั หมดเปลี่ยนแปลงไปตามฤดูกาล แตย งั อยใู นเกณฑป กติ การเปลยี่ นแปลงสีหนาทีย่ งั ปกติ สหี นา สามารถเปลี่ยนแปลงไดต ามสภาพการทาํ งานท่ีแตกตางกนั ภูมิอากาศ ภมู ิประเทศที่อยู อาศัย อาหาร และการเปล่ยี นแปลงของอารมณ (2) สหี นา ผิดปกติ (病色 ปง เซอ ะ) สีหนา ผิดปกติ หมายถงึ การเปลยี่ นแปลงของสผี วิ และความสดใสอนั เนื่องมาจากการเจ็บปวยซ่ึง แบงเปน 5 สี ตามอวัยวะตันทั้ง 5

Page 131 การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 123 ตารางที่ 8-3 แสดงการเปล่ยี นแปลงของสผี วิ เนอื่ งจากการเจ็บปวยแบงตามอวยั วะตนั ท้ัง 5 สีหนา อวัยวะตนั โรคหรอื กลุมอาการ ฟาหรือเขียว ตับ กลุม อาการจากลม ลมกบั ตบั กลมุ อาการปวด กลุมอาการ ความเยน็ เลอื ดคง่ั แดง หวั ใจ กลุมอาการความรอน กลุมอาการหยางลอยข้นึ บน เหลือง มาม กลุมอาการมา มพรอง กลุมอาการความชืน้ ดีซา น ขาว ปอด ดาํ ไต กลุมอาการความเยน็ กลมุ อาการพรอง (เสียเลือด/สูญเสยี ช)่ี ไตพรอ ง (หยางของไตพรอ ง/อนิ ของไตพรอ ง) นาํ้ คง่ั คา งใน รา งกาย โรคเกี่ยวกับระบบเลือด เลือดคั่ง กลุม อาการความเย็น (3) ความสมั พนั ธของใบหนากบั อวัยวะภายใน ในคมั ภีรโ บราณ ไดแ บงสวนตา ง ๆ ของใบหนา ตามความสมั พันธก ับอวยั วะภายใน ดงั น้ี คอหอย อยบู ริเวณเหนือจุดระหวางหวั คว้ิ ปอด หวั ใจ อยรู ะหวา งหวั คิ้ว ตบั อยใู ตจ ุดระหวางหวั คว้ิ (ดั้งจมกู ) ถุงน้าํ ดี อยใู ตจ ุดของหวั ใจ (สนั จมูก) มา ม อยดู านขา งทั้งสองดานของจุดตบั กระเพาะอาหาร อยูใตจ ุดตบั (ปลายจมูก) ลาํ ไสใ หญ อยบู รเิ วณปกจมกู ไต สะดอื อยบู ริเวณแกม ท้ังสองขาง ลําไสเลก็ กระเพาะปส สาวะและมดลกู อยูด า นขา งทง้ั สองดานของจุดลาํ ไสใหญ อยใู ตจ ุดไต อยูเหนอื แกม ขน้ึ ไป (ระหวา งถงุ นํ้าดี - ลาํ ไสใ หญ) อยูบรเิ วณรอ งระหวางจมูกและริมฝป าก ถาอวัยวะภายในมคี วามผดิ ปกติ จะมอี าการผดิ ปกตปิ รากฏที่บริเวณใบหนาที่สมั พันธก ับ อวัยวะภายในน้นั ๆ 3) การดูลกั ษณะรปู รา ง (望体形 วา งถีส่ ิง) (1) รปู รา งสมบรู ณแขง็ แรง (健康 เจย้ี นคงั ) รปู รา งสมบูรณแ ข็งแรง หมายถงึ รูปรางทดี่ ูล่าํ สันแขง็ แรง กลา มเน้ือเปนมัดสมบูรณ ชอ งทรวงอก

Page 132 124 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน หนาและกวาง ผิวพรรณเปลง ปลั่ง แสดงถงึ ความสมบูรณข องอวัยวะภายใน ช่ี และเลือด เมือ่ เกิดเจ็บปวย จะมพี ยากรณโรคที่ดี (2) รปู รา งออ นแอ (衰弱 ไซฺวรวั่ ) รูปรา งออ นแอ หมายถึง รูปรางท่ีดอู อ นแอข้ีโรค โครงรางบอบบาง ชองทรวงอกแคบ กลา มเน้ือลบี เล็ก ผวิ พรรณหมองคลํ้าไมส ดใส แสดงถงึ ความไมส มบูรณของอวยั วะภายใน ภาวะพรอ งของชี่และเลอื ด เมื่อเจบ็ ปว ยจะมพี ยากรณโรคไมดี (3) รปู รางอว น (肥胖 เฝฺวยพงั๋ ) ถา รปู รางอวนและเจริญอาหาร รับประทานไดมาก หมายถงึ ภาวะเกนิ แตถา รูปรางอวนแต เบือ่ อาหาร หมายถงึ ภาวะชพี่ รอง คนทีร่ ปู รางอว น มคี วามเสี่ยงสูงท่ีจะมคี วามชนื้ และเสมหะคงั่ คาง สะสมในรา งกาย ทําใหเ กิดภาวะชต่ี ดิ ขัด แลว อาจแปรสภาพเปน ไฟ ซึ่งอาจทําใหเกดิ อมั พฤกษได (4) รูปรางผอม (消瘦 เซยี วโซว ) ถารปู รา งผอมแตร ับประทานอาหารไดมาก มักเกีย่ วกบั ภาวะไฟลุกโชนในจงเจยี ว แตถ ารปู รา ง ผอมและรับประทานอาหารไดนอย มักเกีย่ วกับภาวะมา มและกระเพาะอาหารพรอง ถารปู รางผอม และมี อาการรอ นทง้ั 5 รว มกบั เหง่ือออกตอนกลางคืน มกั เก่ยี วของกับภาวะอนิ และเลอื ดพรอง 4) การดูลกั ษณะทา ทาง (望神情 วา งเสินฉงิ ) (1) ทานอน ทานอนหงายมกั เกี่ยวของกับหยาง แตท านอนควํ่ามักเก่ียวของกับอิน ถา นอนแลว พลิกตวั ได งา ย ชอบนอนหงายและกางแขนขา หรอื ชอบถอดเสอื้ ผา เวลานอน มกั เกีย่ วของกบั กลมุ อาการหยาง กลมุ อาการความรอ น และกลมุ อาการแกรง ถานอนแลว พลิกตวั ลาํ บาก ชอบสวมเสื้อผาหนา ๆ หรอื ชอบนอน คดุ คู มักเก่ยี วขอ งกบั กลมุ อาการอนิ กลมุ อาการความเย็น และกลมุ อาการพรอง (2) ทาน่งั นั่งศีรษะตั้งตรง หอบ และมีเสมหะมาก มกั เก่ียวของกับภาวะปอดแกรง น่งั โดยศีรษะตกลง หายใจสน้ั และพูดเสยี งเบา มกั เกีย่ วขอ งกับภาวะปอดพรอ ง ถาผูปว ยนงั่ ไดอยางเดยี ว นอนราบไมไ ด เพราะ เวลานอนลงจะไอ มักเกยี่ วของกบั ภาวะมนี ้าํ ค่ังคา งในปอดหรือในชองทอ ง ถามีอาการเปนลมหนา มืด เวลา เปล่ียนจากทา นอนเปนทา นัง่ มกั เกดิ จากการเสยี เลือดและภาวะชี่พรอ ง (3) ทาทางทีผ่ ดิ ปกติ คอและหลังแขง็ เกรง็ เกดิ จากมีพยาธิสภาพท่ีเสน ลมปราณไทหยาง อาการกระตุกของหนงั ตา ใบหนา รมิ ฝปาก หรือแขนขา ในผปู ว ยทีม่ ีไขเฉียบพลนั เปน อาการนําของอมั พฤกษ แตถ า พบในผปู วย เร้ือรังจะเกดิ จากไมไ มสามารถใหความชมุ ช้นื แกเ อน็ เน่อื งจากเลอื ดตับไมเ พยี งพอ

Page 133 การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 125 1.2 การดรู างกายเฉพาะสวน (望局部 วา งจหฺ วปี ู) 1) ศีรษะ (头形 โถวสงิ ) ศรี ษะเปน ที่รวมของเสน ลมปราณหยางทั้งหมด สว นสมองเปน ทอ่ี ยูข องจิตใจ (元神 เหวยี น เสนิ ) และเปนทะเลของไขกระดกู ไตเปนทีเ่ กบ็ จิงชแี่ ละเปนตวั หลกั ในการสรา งไขกระดูกและกระดูก ดงั น้นั ความผดิ ปกติของศรี ษะจึงสัมพนั ธก บั สมองและไต และมักเก่ียวของกับการเพม่ิ หรอื ลดของชแี่ ละเลอื ด ศรี ษะตง้ั ตรง หมายถงึ โรคที่เกย่ี วกับหยาง ถาศรี ษะตกลงจะเกยี่ วของกบั อนิ คอแขง็ เกร็ง แสดงถงึ เสียชที่ มี่ ีกําลงั มาก คอทห่ี อ ยตก แสดงถึงเจ้งิ ช่ีที่ออ นแอ ศีรษะท่สี ั่นโดยควบคุมไมไ ด เปนอาการ นาํ ของกลมุ อาการลมตับ หรือเกิดจากชแ่ี ละเลือดไมเ พยี งพอในคนสูงอายุ ในเด็กทารกที่กระหมอ มโปง ออก เกิดจากความรอนกระทําตอ สว นบนของรางกาย ซงึ่ เปนกลุมอาการรอ นแกรง แตถากระหมอมบมุ เขา จะเกย่ี วของกับภาวะมามและกระเพาะอาหารเย็นพรอง หรอื เกิดจากรา งกายขาดนาํ้ เน่อื งจากอาเจยี นมาก หรือทอ งรว ง หรอื ทนุ แตกาํ เนดิ ไมเพยี งพอทาํ ใหพ ัฒนาการชา 2) ใบหนา (面形 เมยี่ นสงิ ) ใบหนาทบ่ี วมแดงและเจบ็ ปวด เกดิ จากความรอนมากระทํา เชน โรคไฟลามทุง อาการบวม แบบหยาง จะมอี าการบวมท่ใี บหนากอ น แลว จงึ บวมทท่ี องและขาตามมา อาการบวมแบบอิน จะมอี าการ บวมท่ีทอ งและขากอน จึงจะบวมท่ีใบหนา ตามมา ถา มีอาการตาและปากเบ้ียวอยา งเดยี ว หรือมอี าการชาท่ี ใบหนา มักเกิดจากลมมากระทาํ ตอ เสน ลมปราณลั่ว ถามอี าการแขนขาออ นแรงครึ่งซกี หรือหมดสติรว ม ดวย เปน อาการของอมั พฤกษจากลมมากระทําตออวยั วะตนั และมลี มเสมหะอุดก้ันเสนจิงลั่ว หรือการไหลเวียน ของชแ่ี ละเลอื ดในเสน ลมปราณไมพอ 3) เสนผม (头发 โถวฝา ) การดคู วามเปลี่ยนแปลงของสผี ม ลักษณะของเสน ผม และการหลดุ รวงของเสนผม มามมีหนา ท่ี สรางและแปรสภาพสารอาหารเปน ชแ่ี ละเลือด เสน ผมเปน สวนเกินของเลือด และเปนสิ่งทแี่ สดงถงึ ความ สมบูรณข องชีข่ องไต และสะทอนใหท ราบวา จิงเลือดสมบูรณ ดังนั้นความผิดปกตขิ องเสนผมจงึ เกี่ยวขอ ง กบั มามและไต ผมที่เปน ประกายและดกหนา แสดงถงึ ความสมบรู ณของจงิ ชแี่ ละเลอื ด ซงึ่ สะทอนใหเ ห็นถึง ความสมบูรณข องมา มและไต ในทางตรงกันขา มถาเสน ผมแหง หยาบและหลดุ รว ง แสดงถงึ ความพรอ งของชี่ และเลอื ดของมา มและไต ซ่งึ มกั พบในผปู ว ยเรอ้ื รัง หรอื ผปู วยระยะวกิ ฤต เมอื่ ช่ีและเลอื ดไมเ พียงพอจะทําใหเ สนผมบาง เลือดรอนหรอื ไตพรอ งทําใหเสนผมแหงและบาง และรว งงา ย ชแ่ี ละเลอื ดกาํ ลงั เสื่อมลงเปน ผลใหผ มเปนสีเทาและหลดุ รว ง ภาวะผมรว งเปนหยอ มอยาง ฉับพลนั เกดิ จากมีลมมากระทาํ ตอหนงั ศีรษะในขณะทเี่ ลือดพรอง

Page 134 126 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบอื้ งตน 4) ดวงตา (望目 วา งมู) ตาเปนทวารของตบั และมีความสมั พนั ธใ กลช ดิ กับอวัยวะภายใน โดยคัมภรี โ บราณตง้ั เปน “ทฤษฎลี อ ทงั้ 5” ซง่ึ แบง สว นตาง ๆ ของดวงตาตามความสัมพนั ธก ับอวยั วะตันทั้ง 5 ดังน้ี - ลอเลอื ด อยูบริเวณหัวตาและหางตา สัมพันธก บั หัวใจ - ลอ ช่ี อยูบ ริเวณตาขาว สมั พันธกับปอด - ลอ ลม อยูบ รเิ วณตาดาํ สมั พันธกบั ตับ - ลอ นาํ้ อยูบรเิ วณรูมานตา สัมพันธก ับไต - ลอกลามเนอ้ื อยูบริเวณเปลอื กตา สัมพันธกบั มา ม (1) การดูเสนิ ของดวงตา ดวงตาทมี่ เี สนิ ปกตจิ ะมลี กั ษณะคือ การมองเหน็ ชดั เจน สามารถแยกแยะตาขาวและตาดําได ชดั เจน แววตามปี ระกายสดใส มนี ้ําตาและขต้ี าเล็กนอย หากเจ็บปวยมักเกย่ี วของกบั กลมุ อาการหยาง สามารถรักษาใหห ายขาดไดง าย ดวงตาทไ่ี มม เี สินจะมีลกั ษณะคือ การมองเห็นไมชัดเจน ตาขาวขนุ มัว สขี องตาดํา เลอะเลือน แววตาแขง็ ทื่อ ไมม ีนาํ้ ตาและขี้ตา หากเจบ็ ปวยมกั เกี่ยวขอ งกบั กลุมอาการอนิ รกั ษาใหหายขาดไดยาก (2) การดสู ขี องดวงตา ตาแดง มกั เกย่ี วขอ งกบั ภาวะรอ นแกรง ถาแดงเฉพาะสว นตาขาว แสดงถงึ ภาวะมไี ฟในปอด หากเหลอื งจะหมายถงึ ภายในรา งกายมีภาวะรอนชนื้ มาก ถาแดงเฉพาะสว นหัวตาหรือหางตา แสดงถงึ มี ไฟในหัวใจ ถาตาแดงกาํ่ และเจบ็ บวม มกั เกดิ จากความรอนมากระทาํ ตอเสน ลมปราณตับ ถามีการบวม แดงท่ีเปลือกตา มักเกดิ จากมไี ฟทีม่ า ม ถา เยอื่ บุเปลือกตามสี ีซดี เกย่ี วขอ งกบั ภาวะเลือดพรอง เนือ่ งจาก เลือดไมส ามารถหลอ เลีย้ งดวงตา ถาตาขาวมสี ีเหลืองแสดงถึงภาวะดีซาน เกิดจากน้ําดไี หลออกมามาก เนือ่ งจาก ความรอ นชน้ื สะสมทถ่ี งุ นํ้าดี ถาขอบตาบนและลา งมสี ดี าํ เปนประกายเปลง หมายความวา มนี ํา้ คงั่ คา งใน รา งกาย ถาขอบตามีสเี ขยี วคลา้ํ ไมมปี ระกาย มกั เกดิ จากภาวะไตพรอง (3) การดลู ักษณะของดวงตา ถาเปลอื กตามลี ักษณะปวดบวม แสดงวา มามมคี วามรอน ถาเปลือกตาบวมชา ๆ โดยไมป วด มักเกดิ จากภาวะมา มพรอง แลว ไมสามารถลาํ เลยี งนาํ้ และความชนื้ ได ถา เปลือกตาลางบวมเลก็ นอ ย รว มกบั มีอาการออนแรง มักเกิดจากภาวะมามและไตพรอ ง ตาโบเ ปนรองลกึ เกดิ จากสารน้ําในรา งกายไมเ พยี งพอ และเลือดไมสามารถไปหลอเลย้ี งดวงตา ซ่ึงมกั เกดิ ข้ึนภายหลังจากการอาเจยี นมาก ทอ งรว ง หรอื เสียเลือด มาก ถา พบลักษณะตาลึกโบใ นผูป วยเร้ือรังหรอื ผปู วยระยะวิกฤต แสดงวาชข่ี องอวัยวะภายในกําลังจะ หมดไป การรักษาใหหายขาดทาํ ไดยาก และการพยากรณโรคไมดี ถารวมกับภาวะหมดสติ และชีพจร

Page 135 การตรวจวนิ จิ ฉยั โรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 127 ออนแรงมาก แสดงวา จงิ ชี่กาํ ลงั จะหมด อินและหยางกําลงั จะแยกจากกัน รมู า นตาขยายมกั เกิดจากจงิ ชี่ ของไตออ นแรงลง ทาํ ใหไ มสามารถขึน้ สูด วงตาและยดึ รมู านตาไวไ ด ซ่ึงเปน ลกั ษณะของผูป ว ยหนักระยะ สดุ ทา ย รมู า นตาหดเลก็ มักเกิดจากมไี ฟลุกโชนที่ตับและถงุ น้ําดี หรอื เกิดจากพษิ บางชนิดหนงั ตากระตุก มกั เกิดจากถกู ลมรอ นกระทํา หรอื ภาวะชี่พรอ งและเลือดไมเพียงพอ ไมส ามารถไปหลอเลีย้ งเสน ลมปราณ 5) หู (望耳 วา งเออร) หู เปนทวารของไต เสน ลมปราณมือและเทาหยาง 3 เสน ผานมาทีห่ ู หทู ี่หนาและใหญ แสดง ถงึ ความสมบรู ณของชขี่ องไต หูทบ่ี างและเลก็ แสดงถงึ ชขี่ องไตพรอง หบู วม เกดิ จากมีไฟในเสนลมปราณ เสา หยาง ใบหูทเี่ หยี่ วแหงและเกรียม เกดิ จากจงิ ในไต หรอื อนิ ของไตกาํ ลงั จะหมด หรือมแี ผลท่ีลาํ ไสแ ละใบ หูท่ีแหงเปนขุย เกิดจากเลือดค่ัง ในเด็กเล็กที่หลังใบหูเปนเสนสีแดงรวมกับโคนหูเย็น มีไข ไอ และมี นํา้ มกู เปนอาการนาํ ของโรคหัด 6) จมกู (望鼻 วางป) จมูกท่ีมีประกาย แสดงถึงการฟนตัวของชี่ของกระเพาะอาหารหลังจากอาการปวย จมูกท่ีดู เหี่ยวแหง สเี หลอื งปนคลาํ้ แสดงวามีไฟในมามเผาผลาญสารนํ้า หรือสะทอ นใหเ ห็นวา ภาวะของโรคแยล ง โพรงจมกู ที่แหง และสคี ล้าํ แสดงถงึ ภาวะความรอ นกระทาํ ตอ อิน หายใจจมูกบานในระยะแรกของโรค แสดง วามลี มรอ นและรอ นแกรงสะสมในปอด แตถ า พบในผูปว ยเรอื้ รังรว มกบั หอบ มเี หงอื่ เย็น บงบอกถงึ ช่ี ของปอดกาํ ลงั จะสญู หมดไป นํ้ามกู ใส หมายถงึ มลี มเย็นจากภายนอกมากระทาํ นาํ้ มกู ขน หมายถงึ มี ลมรอ นจากภายนอกมากระทาํ เลือดกําเดาไหล มกั เกิดจากมีความรอ นสะสมทป่ี อดและกระเพาะอาหาร 7) ริมฝปาก (望口唇 วา งโขว ฉุน) มามเปดทวารท่ีปาก แสดงถงึ ความสมบรู ณท ่ีริมฝปาก เสนลมปราณมือและเทาหยางหมงิ เดนิ อยรู อบรมิ ฝป าก ดังนัน้ ความผดิ ปกติของมามและกระเพาะอาหารจะสะทอ นออกมาทีร่ มิ ฝป าก (1) สขี องริมฝป าก ริมฝป ากสีแดงชมพูเปนประกายเปนภาวะปกติ สแี ดงซีดแสดงถึงภาวะชแ่ี ละเลอื ดพรอ ง สีแดง คล้าํ และแหง แตกเกิดจากภาวะรอ นแกรง รมิ ฝปากสีเขียวคล้ําเกดิ จากเลือดคง่ั เนอ่ื งจากความเยน็ มากระทํา ริมฝปากสีมว งอมเขียว แสดงถงึ มคี วามรอ นค่ังคา งอยภู ายในรางกาย ริมฝป ากสีดําคล้ํารอบ ๆ บงบอก ถึงชขี่ องไตกําลงั จะหมด (2) ลกั ษณะของรมิ ฝป าก รมิ ฝป ากแหง แตก แสดงถงึ ภาวะความรอนแหงเผาผลาญนา้ํ ในรางกาย น้ําลายไหลยดื ควบคุม ไมไ ด มกั เกิดจากมา มพรองรวมกบั มีความชน้ื มาก หรือมีความรอนสะสมในมามและกระเพาะอาหาร แผล ในปากเกิดจากความรอ น เสมหะช้นื ในมา มและกระเพาะอาหาร มีลกั ษณะเปนแผน สขี าวเต็มปาก เกดิ จาก

Page 136 128 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบอ้ื งตน มคี วามรอ นสงู สะสมในหัวใจและมา ม มะเรง็ ของริมฝป ากเกดิ จากมีเสมหะรอนคัง่ คางสะสมทรี่ มิ ฝปาก 8) ฟนและเหงอื ก (望齿龈 วางฉ่ืออ๋นิ ) ฟนเปนสว นเกนิ ของกระดูก และกระดูกสรา งมาจากไต สว นเหงือกเปนบริเวณท่ีเสน ลมปราณ มอื และเทาหยางหมิงผา น ดังนัน้ การดฟู น และเหงอื กจะสะทอ นใหเ หน็ ถึงความผิดปกติของไต กระเพาะ อาหารและลาํ ไสไ ด โดยเฉพาะอยา งยงิ่ การเปลี่ยนแปลงของฟนและเหงือกจะเก่ียวของกับความรอ นมากระทํา ตอสารนํา้ ของกระเพาะอาหารและอนิ ของไต (1) การดฟู น ฟนสเี หลืองและดูแหง แสดงถงึ มีความรอ นเผาผลาญสารนํา้ ในรา งกาย ฟน ท่ดี คู ลายกระดกู ท่ี ตายแลว หมายถงึ อินของไตออนกําลัง การกดั ฟน เวลานอน มกั เกิดจากมีความรอนสะสมภายใน หรือมี อาหารไมย อยตกคาง (2) การดูเหงอื ก เหงอื กสีซีด หมายถงึ เลอื ดพรอ ง เหงือกรนและสซี ีด แสดงถงึ อินของกระเพาะอาหารพรอง หรือช่ขี องไตพรอ ง เหงือกอักเสบบวมแดง เกิดจากไฟกระเพาะอาหารลกุ โชน ถามีเลอื ดออกตามไรฟน ดวย แสดงถึงไฟจากกระเพาะอาหารกระทําตอเสนลมปราณลว่ั 9) คอหอย (望咽喉 วางเอยี นโหว) คอหอยเปนทวารของปอดและกระเพาะอาหาร เปน ทางผานของอาหารและลมหายใจ เสน ลมปราณหัวใจ ไต ตับ กระเพาะอาหาร และมา ม มีทางติดตอ กับคอหอยทัง้ สน้ิ คอหอยทป่ี กตจิ ะมีลักษณะคอื เปนสชี มพแู ละชมุ ชน้ื รว มกบั การหายใจทีป่ กตแิ ละการกลืนที่ คลองดี คอหอยทป่ี วดบวมแดง แสดงถงึ มีความรอนทีป่ อดและกระเพาะอาหาร ตอ มทอนซิลอกั เสบ เกดิ จากถกู ไฟเผาจนไหมเกรยี มทาํ ใหเ นาเปอย เน่ืองจากมไี ฟมากในปอดและกระเพาะอาหาร อาการหลอดลม อักเสบเรือ้ รัง มกั จะมอี าการเจบ็ คอ แตยงั มสี ชี มพแู ละไมบวมแดง เกดิ จากภาวะรอ นพรอ ง 10) ลาํ คอ (望颈项 วา งจิ่งเซีย่ ง) เน้ืองอกบรเิ วณลําคอทีส่ ามารถเคลื่อนทไี่ ดตามการกลนื เกดิ จากชข่ี องตบั ตดิ ขดั และมี เสมหะค่งั คางสะสม เสนเลือดบริเวณลําคอโปง พองเวลานอนราบ เกดิ จากหลอดเลอื ดหวั ใจมีการคง่ั ของ เลอื ด หรอื หยางของหวั ใจและไตเสือ่ มทาํ ใหเกดิ ภาวะน้ําดันข้นึ หวั ใจ 11) นิว้ ช้ีของเดก็ ทารก (小儿食指络脉 เสยี่ วเออ รส อื จือลวั่ มาย) เสน เลอื ดดําทน่ี ิ้วชีข้ องเด็กทารก หมายถึง เสนเลือดดาํ ที่อยูดา นขา งดา นฝา มอื ของนวิ้ ช้ี ซึ่งเปน แขนงของเสน ลมปราณมอื ไทอ นิ ปอด การวนิ จิ ฉัยโดยวธิ ีนใี้ ชก บั เดก็ ทอี่ ายนุ อยกวา 3 ปเ ทา น้ัน เปน การ ทดแทนการจบั ชพี จรในเด็กเลก็

Page 137 การตรวจวนิ ิจฉัยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจีน 129 (1) การแบง สวนของเสน เลอื ดดํา แบงไดเ ปน 3 สว น ไดแก ดานลม คอื บรเิ วณขอนิว้ สว น ตน ดานชี่ คือ บริเวณขอ นิว้ สว นกลาง และดา นชวี ติ คอื บริเวณขอ น้ิวสว นปลาย (2) ตวั บง ชต้ี อโรค ถา เสน เลือดดําโปง ชดั ถึงดา นลม แสดงวาเสยี ช่ีอยูร ะดบั ตน้ื อาการของ โรคไมรุนแรง ถา เสนเลือดดาํ โปงขนึ้ มาถึงดา นช่ี แสดงวาเสียชีเ่ ขาสรู ะดบั จิงลัว่ อาการของโรคคอนขา งหนกั ถาเสน เลอื ดดาํ โปงข้ึนมาถึงดานชีวิต แสดงวา เสยี ช่เี ขา สรู ะดบั อวยั วะภายใน อาการของโรคหนกั มาก การ พยากรณโรคไมด ี 1.3 การดูสารคดั หลงั่ (望分泌物 วา งเฟน มอี่ )ู 1) เสมหะ (望痰 วางถาน) เสมหะรอ น มีสีเหลอื งขนเหนียว เสมหะเยน็ มสี ีขาวใสไมข น เสมหะลม เปนนํา้ มากมฟี อง ปน เสมหะชื้น มสี ขี าว ปริมาณมากขากออกงา ย เสมหะแหง เหนียวขากออกยาก เสมหะปนเลอื ด เกิดจาก ความรอนกระทาํ ตอปอด เสมหะปนเลอื ดปนหนอง เกิดจากมีฝใ นปอด 2) นาํ้ ลาย (望涎 วางเสยี น) นํา้ ลายใส ๆ ไมข น มกั เกิดจากกลมุ อาการพรอง และมคี วามเยน็ มากระทาํ ตอ มา มและกระเพาะ อาหาร ถาน้ําลายไหลเวลานอนหลับ เกิดจากชขี่ องมา มพรอ ง หรอื มีความรอนในกระเพาะอาหารรวมกับ มปี รสิตซึ่งมกั พบในเด็ก 3) นํ้ามูก (望涕 วางท)ี่ นา้ํ มูก หมายถึง มีลมและความเย็นมากระทาํ หากเปนนาํ้ มกู ขน เหนียว แสดงวา เกดิ จากลม รอ นมากระทํา 4) อาเจียน (望.呕吐物 วา งโอวทูอ)ู อาเจียนแบบเย็น ลักษณะเปนนา้ํ ใส ๆ ไมมีกลิ่นเหม็น เกดิ จากหยางของมา มหรอื ไตพรอ ง หรอื ความเย็นกระทําตอกระเพาะอาหาร อาเจียนแบบรอน ลักษณะขนเหนียว กลิ่นเหม็นมาก เกิดจากมี ความรอนกระทาํ ตอกระเพาะอาหาร หรือไฟตับขมกระเพาะอาหารทาํ ใหช่ขี องกระเพาะอาหารยอนกลบั อาเจียนเปนเลอื ดหรอื มเี ลอื ดปน ลกั ษณะเปนเลอื ดและอาหารที่ไมยอยเกิดจากมีความรอนสะสมในกระเพาะ อาหาร หรอื ไฟตับกระทําตอ กระเพาะอาหารหรือมีเลอื ดคง่ั 1.4 การดลู น้ิ (望舌 วางสือ) ส่งิ ทไ่ี ดจากการดลู นิ้ 1) บอกภาวะของพลังเจิ้งชขี่ องรางกาย ล้นิ แดงชุมชน้ื พอดี-เลอื ดสมบรู ณ ลนิ้ ซีดขาว-เลือดลมออ นแอ ลนิ้ มีฝา บางขาว-ช่ขี องกระเพาะ อาหารสมบรู ณ ลิ้นไมม ีฝา-อนิ กระเพาะอาหารเหอื ดแหง

Page 138 130 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้ืองตน 2) บอกชนดิ ของปจ จยั กอโรค ฝา เหลอื งคอื รอ น ฝา เหนยี วมีความชนื้ 3) บอกตาํ แหนง และความลึกตนื้ ของโรค ฝา บางโรคอยตู ื้น ฝาหนาโรคอยูภ ายใน 4) พยากรณแ ละการดาํ เนนิ โรค ฝาบางเปล่ียนเปนฝาหนาแสดงวาโรคดําเนนิ ไป หากฝาหนาเปลย่ี นเปน ฝา บางแสดงวาอาการดีขน้ึ ขอควรระวงั ในขณะดลู นิ้ 1) แสงสวางตองเพยี งพอ แสงทดี่ ีท่สี ดุ ควรดูใตแ สงจากธรรมชาติ หากใชแ สงไฟตอ งระมดั ระวงั มกั ทําใหสังเกตผดิ เพราะแสงไฟอาจทาํ ใหเห็นฝา สีเหลืองเปน สีขาว 2) ทา การตรวจ อา ปากกวา ง แลบลิ้นโดยไมต อ งใชแรงและไมน านเกินไป 3) สจี ากภายนอกยอ มติด อาจมสี ารบางอยา งทาํ ใหฝ ามสี ี เชน กาแฟ ลกู อม 4) เวลาและฤดกู าล ตอนเชา ฝาบนลนิ้ จะหนามากกวาปกติ เพราะเวยช่ตี กคา งจากมามและ กระเพาะอาหาร เนื่องจากไมไ ดท ํางานเปน เวลานาน ฤดูรอ นลน้ิ จะแดง ฝาจะเหลืองข้นึ 5) อายุ ผูส ูงอายุ ลนิ้ อาจจะซดี มรี อยแตกบนลิน้ บาง เนื่องจากเลือดลมบกพรอ ง เด็ก ฝา หลดุ รอนไดง าย (ลิน้ แผนท)่ี เน่ืองจากเวยช ย่ี งั ไมสมบรู ณ 6) ขนาดของรา งกาย คนอวน อาจมีล้นิ ใหญ ซงึ่ สมั พนั ธก ับรา งกายและมกั มสี ซี ีด การดูตวั ลน้ิ การแบงสว นตา ง ๆ ของลนิ้ 1) แบงลิน้ เปน 3 สว นของรา งกาย ไดแก สว นปลายลิ้น-รางกายสว นบน สวนกลางลนิ้ - รางกายสว นกลาง สว นโคนล้นิ -รางกายสว นลา ง 2) แบง ล้ินออกเปนบริเวณของอวยั วะภายใน ไดแ ก สวนปลายลิน้ -หัวใจและปอด สว นกลาง ลิน้ -มา มและกระเพาะอาหาร สวนขอบล้ิน-ตบั และถงุ นา้ํ ดี สวนโคนลิ้น-ไต การตรวจสวนตา ง ๆ ของล้ิน 1) การมชี วี ติ ชวี า เชน ล้ินหอเหี่ยว ลิ้นมปี ระกายมนี ํา้ มีนวล เปนตน 2) สขี องตวั ลน้ิ เชน สขี าวซดี สีชมพู สีแดง สแี ดงเขม เปน ตน 3) ลักษณะของลน้ิ เชน ลน้ิ ผอมเล็ก ล้ินบวมโต ผิวลิ้นหยาบหรอื ออ นนุม เปนตน 4) ลักษณะการเคลอื่ นไหว เชน ลิน้ แขง็ ทื่อ ล้ินออนแรง ลนิ้ สนั่ เปนตน

Page 139 การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดวยศาสตรการแพทยแผนจีน 131 การดฝู า 1) ดูสีของฝา เชน สขี าว สเี หลือง สีเทา สีดาํ เปนตน 2) ดูลกั ษณะฝา เชน ฝา หนาบาง ฝาชุม ชนื้ -แหง ฝาเหนียวหรอื รอน เปน ตน การมีชวี ติ ชวี า 1) ล้ินทมี่ ีชวี ิตชวี า หมายถงึ ลน้ิ ทีม่ ีน้าํ มนี วล มีประกายไมหมองคล้าํ มีสแี ดงชมพู ซ่งึ บง บอก ถงึ สภาวะมีเลอื ดและช่ีดี ไมม กี ารอุดกั้นและเคลอ่ื นไหวคลองแคลว แสดงวารา งกายแขง็ แรง 2) ลิ้นทไี่ มมีชวี ติ ชีวา หมายถงึ ลิ้นท่ีเห่ยี วแหง ไมมปี ระกาย สหี มองคลํ้า เคลอื่ นไหวไม คลองแคลว แสดงภาวะขาดเลอื ดและชี่ หรือมีการอดุ ก้นั สขี องตัวลน้ิ 1) ลน้ิ สีซีดหรือสขี าวซีด หมายถงึ สขี องตัวลิ้นออ นหรือจางกวา สีล้ินปกติ ในรายท่ซี ีดมากจะ มีสีขาวซีด แสดงวาเลือดมาเล้ียงนอ ยมาก แสดงถงึ กลมุ อาการพรอ ง กลมุ อาการเยน็ เลือดและชีพ่ รอ ง 2) ลน้ิ สีแดง หมายถึง สีของตวั ล้ินเขมกวาลิน้ ปกติ ลิน้ จะแดงมากขึ้นเปนสีแดงสด แสดงถงึ อาการรอนภายในทําใหชแี่ ละเลอื ดไหลเวียนมาก แบงเปนรอ นพรองและรอ นแกรง 3) ล้นิ แดงจดั หมายถึง ลิน้ ทม่ี คี วามแดงเขมกวาภาวะลิน้ แดง แสดงถงึ ความรอ นไดเ ขา สู ระดบั เลอื ด หรือภาวะอนิ พรองจนเกิดไฟ ภาวะเลอื ดอุดกั้นรุนแรง 4) ล้นิ สมี ว ง หมายถงึ ตวั ล้นิ มสี ีคล้าํ ออกเปนแดงมว ง หรอื เขยี วอมมว ง แสดงถึงความรอ น มาก เลือดอุดก้ัน ความเยน็ ทาํ ใหเลอื ดไมไหลเวยี น มีการอดุ กั้น 5) ล้ินสีเขยี ว หมายถงึ ตวั ลิ้นมีสเี ขียวเหมือนล้ินของควาย แสดงถึงความเย็นอุดกน้ั เน่ืองจาก หยางพรอ ง หรอื มกี ารคั่งของเลอื ด ลกั ษณะของลิน้ 1) ความหยาบ ความนุมของผวิ ล้ิน ถาผวิ ลิ้นมพี ืน้ ผิวหยาบและแข็งเหมือนมีแผลเลก็ ๆ เรยี กวา ผิวหยาบ แสดงถึงภาวะแกรง ถา ผวิ ลิ้นมพี ืน้ ผิวนุม มกั จะอวบมนี ้ํา พืน้ ผวิ จะละเอยี ดเหนยี ว เรียกวา ผวิ นุม แสดงถึงภาวะพรอ ง 2) ลิ้นอวนใหญ ลิน้ ทค่ี อนขา งโตกวาปกติ เรยี กวา ล้นิ ใหญ และลิ้นที่โตกวา ปกตมิ าก เม่ือ แลบล้นิ ออกมาจะโตคับปาก เรยี กวา ลนิ้ อว นใหญ แสดงถงึ ภาวะหยางพรอ ง น้าํ และความชน้ื ตกคา ง ความรอ นชื้นสะสมภายใน 3) ลนิ้ บวมโต หมายถึง ลน้ิ ท่ีมีลักษณะบวมโตเต็มปาก แลบล้ินออกไดแ ตด งึ ล้ินกลบั ไมไ ด แสดงถงึ หวั ใจและมา มรอ นจัด ถกู สารพษิ

Page 140 132 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบ้ืองตน 4) ลนิ้ ผอมเล็ก หมายถึง ตวั ล้ินมขี นาดเลก็ หรือผอมบาง แสดงถึงเลือดและชีพ่ รอง อนิ พรอ ง ทาํ ใหไฟกําเริบ 5) ตมุ รบั รสบนผิวล้นิ นนู หมายถึง ลักษณะผวิ ลิ้นมตี ุม เลก็ ๆ หรือเปน ตุมเม็ดปูดใหเ ห็น ถา นนู มากก็คลายกบั หนาม เมอ่ื เอามอื ลบู ดูจะรูสกึ สาก ๆ มักพบบรเิ วณขอบลิน้ และบริเวณปลายล้ิน แสดง ถึงความรอ นอดุ กน้ั อยูภายในเขา สรู ะดับเลือด 6) ลน้ิ มีรอยแตก หมายถึง ตวั ลิน้ มคี วามไมส มํา่ เสมอ ลกึ ตื้นไมเ ทากัน เปนหลุมเปน บอ เปน รอยขวาง มรี อยยนคลา ยรอยหยักของสมอง หรือลกั ษณะตาง ๆ ทม่ี รี อ ง มรี อยแตกบนลน้ิ แสดงถงึ ความรอนมากทําลายภาวะอนิ ในรางกายเลอื ดพรอง ขาดความชมุ ชนื้ มา มพรองทําใหค วามชนื้ สะสม 7) ลิน้ มีรอยหยกั ของฟน หมายถึง ขอบล้ินมรี อยกดทบั ของตวั ฟน ทําใหเห็นมรี อยหยกั บรเิ วณ ดานขางของลน้ิ แสดงถงึ มามพรอ ง ชพี่ รอ ง ความเย็นช้นื สะสมมาก 8) ลนิ้ ลนื่ วาว หมายถึง ตวั ลนิ้ ไมมฝี า ดูมีลักษณะคลา ยกระจก ผวิ ลนิ้ จะวาวลืน่ บางครง้ั เรยี กวา “ล้ินแผนกระจก” แสดงถึง ชข่ี องกระเพาะอาหารถูกทาํ ลายอยา งรนุ แรง ขาดอนิ ของกระเพาะ อาหารอยา งมาก 9) ล้นิ มีปนเลอื ดหรือมีจุดจ้ําเลือด หมายถงึ ตวั ลนิ้ มจี ุดเลอื ดหรอื ปน เลือดขนาดใหญ หรอื เลก็ ลักษณะตาง ๆ จดุ หรือปนเลือดท่ีอดุ ตันจะมีสีมวง หรือสมี ว งดําอยูใ นตวั ลิ้น ไมโผลม าทต่ี วั ผิวลน้ิ แสดงถงึ ภาวะเลอื ดอุดกัน้ 10) หลอดเลือดใตล ้ินหนาหยาบและขยายโต หมายถงึ หลอดเลือดดาํ ใตลน้ิ 2 เสนคอนขาง โต และขนาดความยาวของหลอด เลอื ดมาก 3/5 ของระยะปลายลิ้นถงึ โคนล้ิน รวมกบั มสี เี ขยี วมวง แสดง ถึงชีต่ ิดขัดมกี ารคง่ั ของเลือด ลกั ษณะการเคลอ่ื นไหวของลน้ิ 1) ลิ้นแขง็ ทอ่ื หมายถงึ ตวั ล้นิ แข็งท่อื เหมอื นแผน กระดาน การเคลอื่ นไหวไมค ลอ งแคลว ทาํ ให การพูดตดิ ขัด แสดงถงึ ความรอนทําลายสารนํา้ หรอื ความรอ นเขาสูเยอ่ื หมุ หวั ใจ หรือลมตบั รวมกบั การมี เสมหะอุดกัน้ หรือโรคหลอดเลือดสมองตีบหรอื แตก 2) ลน้ิ ออ นแรง หมายถึง ตวั ลน้ิ ออ นปวกเปย ก ออ นแอไมมแี รงทจ่ี ะแลบหรอื เคลอ่ื นไหวแสดง ถงึ เลอื ดและชพี่ รอ ง หรือความรอ นจดั ทาํ ลายสารอนิ หรือภาวะอนิ พรอ งรนุ แรงโดยเฉพาะอินของตับและไต 3) ล้ินสน่ั หมายถงึ ตัวล้นิ สัน่ ระรกิ ควบคมุ ใหห ยุดนง่ิ ไมไ ด แสดงถงึ เลือดและชพ่ี รอง รอ น จัดทําใหเกิดลม 4) ลนิ้ เฉ หมายถึง เวลาแลบล้นิ ออกมาก จะเอยี งเฉไปดานขา งดา นใดดา นหน่ึง ลน้ิ ไมอ ยูใน แนวกลาง แสดงถึงโรคหลอดเลอื ดทางสมอง หรอื ภาวะเตอื นหรือลางบอกเหตุกอ นเกิด ภาวะโรคหลอด

Page 141 การตรวจวินิจฉัยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจนี 133 เลือดทางสมองตีบ แตกหรอื ตัน ซงึ่ ตามมาดว ยอาการของโรคอัมพฤกษ อมั พาต 5) ลนิ้ แลบ หมายถึง ตัวล้นิ ยืน่ ออกจากปาก เรียกวา ล้นิ แลบ หรืออาการเลน ลน้ิ แลบตวั ลิน้ เขา ออกคลายการเลียลน้ิ ตลอดเวลา แสดงถงึ หัวใจและมา มมคี วามรอน หรอื เปนลางบอกเหตุจะเกิดอาการ ชักในเด็ก หรือเดก็ ปญ ญาออน 6) ลิ้นหดสน้ั หมายถึง ตวั ลิน้ หดรั้ง ไมสามารถแลบออกมาใหยาวได บางคนเรยี กวา มวน ลิ้น แสดงถงึ ความเยน็ สะสมทําใหเ อน็ หด หรือเสมหะของเสยี ตกคางภายใน หรอื ความรอ นสะสมมาก ทาํ ลายสารน้ํา มแี นวโนมจะเกดิ อาการชกั หรอื เลือดและชพ่ี รอง สีของฝาบนล้นิ 1) ฝาสีขาว หมายถึง ผิวล้ินมีชั้นฝาสีขาวเคลือบ แสดงถึงอาการของโรคท่ีเกิดจากปจจัย ภายนอก โรคทเ่ี กิดจากภาวะความเยน็ หรือภาวะความรอ น ในบางกรณที ่ถี กู มลพษิ จําพวกความชน้ื ทเ่ี ขมขน เขา กระทําแลว กอ ตวั สะสมจนเกดิ พิษรอ นข้ึนภายใน 2) ฝา สีเหลอื ง หมายถงึ ผวิ ลนิ้ มชี ้นิ ฝา สเี หลืองเคลอื บ แสดงถงึ อาการของโรคที่เกิดจากภายใน 3) ฝาสเี ทา หมายถงึ ผวิ ลิ้นมชี นิ้ ฝา สดี าํ จาง ๆ เคลือบ แสดงถงึ อาการโรคจากความรอน ภายใน หรืออาการโรคเยน็ ชื้น 4) ฝา สดี าํ หมายถึง ผวิ ลนิ้ มีชน้ิ ฝาสดี ําปกคลมุ แสดงถงึ ความรอ นสะสมในรางกายอยา งมาก และฝาจะแหง แตก หรือความเย็นสะสมในรางกายถงึ จุดสงู สดุ และฝาจะยงั ดชู ้ืน ลักษณะของตวั ฝา 1) ฝา หนา-บาง ฝาบาง หมายถงึ สามารถมองทะลจุ ากฝา เหน็ ตวั ลิ้นท่อี ยดู า นลา ง แสดงถงึ โรคทเ่ี กิดจากภายนอก หรือโรคจากภายในแตไ มรนุ แรง หรอื เปน ระยะแรกของอาการเจบ็ ปว ย ฝา หนา หมายถงึ มองผานตวั ฝา ไมสามารถเห็นตัวล้นิ ได แสดงถงึ โรคจากภายนอกท่ีรนุ แรงรุกสภู ายใน เสมหะ ของเสยี ตกคา ง อาหารหรอื ความชืน้ สะสมภายใน 2) ความชมุ ช้ืน-ความแหง ของฝา ฝา ชมุ ชื้น หมายถงึ ผวิ ของฝา มคี วามชื้น มนี า้ํ พอเหมาะแสดง ถึงพบในคนปกติ ถาปว ยไขก อ็ ยูในภาวะทไี่ มส ูญเสียสารนาํ้ ของรางกาย ฝา ลน่ื หมายถึง ผวิ ของฝา มี ความช้นื มีนาํ้ มากเกนิ ไป แสดงถงึ มีความเยน็ หรอื ความชนื้ อยูภ ายในมาก ฝา แหง หมายถงึ ผวิ ของฝา มคี วามแหง ถาสมั ผัสดูจะรูสกึ วา แหง ผาก แสดงถึงความรอนมากทําลายสารนา้ํ อนิ ในรางกายถูกทําลาย 3) ฝา แผน เตา ห-ู ฝา เหนยี ว ฝา แผน เตา หู หมายถงึ ลักษณะฝา เปน กอนเปนเม็ดหลวม ๆ หยาบแตหนา คลายกับผิวลิ้นปกคลมุ ดวยแผน เตาหู ถาขดู ล้ิน ฝา จะทะลไุ ดง า ย แสดงถงึ มเี สมหะของ เสีย อาหารไมย อยตกคาง ทาํ ใหภ าวะหยางและความรอ นเกนิ ฝา เหนยี ว หมายถึง ลกั ษณะกอ นเปนเม็ด ละเอียด เหนียวติดกันแนน ขูดไมออกขา งบนฝา เหมอื นมีนํ้ามันเหนยี วเปนเมือกเหลวเคลือบทับอยู แสดง

Page 142 134 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้ืองตน ถึงมเี สมหะของเสีย อาหารความชนื้ ซง่ึ ของเสยี ความชื้นเหลานสี้ ะสมนาน เกิดความรอนสะสม และพลัง ของหยางถกู ปดกน้ั 4) ล้ินทม่ี ีฝา หลดุ ลอก ลนิ้ เล่ยี นหรอื ลน้ิ ไมม ีฝา หมายถึง ฝา บนลน้ิ หลดุ ออกหมด ไมม ฝี า บน ลิ้น ทําใหผ วิ ล้ินวาวเหมอื นกระจก แสดงถึงชแ่ี ละอินของกระเพาะอาหาร ล้ินมีฝาหลุดลอกเปน หยอ ม ๆ หมายถึง ฝาบนล้ินมบี างสว นหลุดลอก บรเิ วณสว นท่หี ลุดลอกจะลนื่ วาว ไมม ฝี า แสดงถึงภาวะของชี่ และอินของกระเพาะอาหารถูกทําลาย 5) ฝาแท- ฝา เทยี ม ฝาแท หมายถงึ ฝา ท่ตี ิดแนนกับผวิ ลน้ิ ขดู ออกยาก แสดงวา เปนฝาท่ีมี รากฝาติดกบั ตวั ล้ิน แสดงถงึ พลงั ของกระเพาะอาหารยังคงดํารงอยู มกั เปน ภาวะแกรง ฝาเทียม หมายถงึ ฝา ท่ไี มจริง คลา ยกบั เกาะลอยอยบู นล้ิน ขูดออกงาย เปนฝา ท่ีไรราก ฝาทีไ่ มติดกบั ตัวลนิ้ แสดงถงึ มัก เปนภาวะพรอง เชน พลงั ของกระเพาะอาหารพรอ ง 6) การเปล่ียนแปลงของฝาทางลดและทางเพมิ่ การเปลี่ยนแปลงทางลด หมายถึง ฝาบนลิ้น เปล่ยี นจากหนาเปน บาง เปลี่ยนจากมากเปนนอย เปนการลดปรมิ าณ แสดงถงึ พลังพน้ื ฐานของรา งกาย คอ ย ๆ ฟนคืน โรคกําลังถดถอย อาการคอ ย ๆ ดขี ้ึน การเปล่ียนแปลงทางเพ่มิ หมายถึง ฝาบนลน้ิ เปล่ยี นจากไมม ฝี าเปนมีฝา เปล่ียนจากมีฝาบางเปน ฝา หนา เปนการเพิม่ ปริมาณ แสดงถงึ ปจ จัยกอโรค คอ นขา งแกรง รกุ รานจากภายนอกสภู ายในรา งกาย พยาธสิ ภาพของลิน้ แบบอ่นื ๆ 1) ล้นิ ซอ น (คลายมี 2 ลน้ิ ) หมายถงึ เนอ่ื งจากหลอดเลือดใตลิ้นบวมทาํ ใหด ูคลา ยกบั มีล้ิน เลก็ ๆ อกี อันอยขู างลา ง แสดงถงึ ไฟหัวใจแกรง 2) ลน้ิ มเี ลอื ดออก หมายถงึ บนลนิ้ มีเลอื ดออก แสดงถงึ ไฟหวั ใจและกระเพาะอาหารรอน ไฟตับและมา มพรอ ง ไมอาจดดู ร้งั ควบคมุ เลอื ด 3) ลิ้นเปน หนอง หมายถงึ บนลิน้ มหี นอง ล้ินแดงบวม แสดงถงึ ไฟหวั ใจกาํ เรบิ มา มและไต มคี วามรอนสะสม เผาผลาญสารน้าํ จะเกิดแผลหนอง 4) ลน้ิ เปน แผล (แผลรอนใน) หมายถึง ล้ินมแี ผลอกั เสบเนาเปอยขนาดเล็กและปวดแสบ แสดงถงึ มพี ิษรอ นของเสน ลมปราณหวั ใจ ภาวะไฟจากอนิ พรองลอยสูเ บ้ืองบน 5) ลิน้ เปนฝ หมายถึง ตวั ลนิ้ มฝี ส มี ว ง มีหอเลือดขนาดเทา เมด็ ถวั่ รากลึกแนน รวมกบั มี อาการปวดรุนแรง แสดงถงึ ไฟหัวใจและมามกาํ เรบิ เปนพษิ 6) ลิ้นมีกอ นเนอื้ คลายดอกเห็ด หมายถงึ มเี นื้องอกท่ลี ิ้นขนาดตา ง ๆ กนั บา งกม็ กี ารแตก บานคลา ยดอกกะหลาํ่ ผวิ นอกอกั เสบเนา มอี าการปวดรุนแรง แสดงถงึ หวั ใจและมามมีไฟอุดกน้ั

Page 143 การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 135 2. การฟง เสยี งและการดมกล่นิ (听诊和闻诊 ทิงเจน่ิ -เหวินเจิ่น) 2.1 การฟง เสยี ง (听诊 ทงิ เจ่ิน) 1) เสยี งแหบ (1) กลมุ แกรง จะเกิดเสยี งแหบไมนาน หรือเกดิ เสยี งหายแบบฉับพลนั มักมีเหตจุ ากลมเยน็ หรอื ลมรอ นกระทําตอ ปอด หรือเกดิ จากทั้งเยน็ และรอ นรว มกนั กระทาํ จนเกิดเปน เสมหะอดุ ตัน กระทบ ตอ ชีข่ องปอดกระจายไดไมด ที าํ ใหเกิดอาการ (2) กลมุ พรอ ง มักเปนมานาน เกิดจากอนิ ปอดและไตพรอ ง สง ผลใหเกิดไฟภายในปอด เผา จนของเหลวในปอดเหอื ดหาย เสยี งจงึ แหบแหง หมายเหตุ กรณีตะโกน ใชเสยี งมากเกินไป เกิดจากช่แี ละอนิ สูญเสยี ไปจงึ เกดิ เสียงแหบ 2) การเปลง เสียง (1) กลมุ อาการแกรงหรอื กลุมความรอ น ลักษณะพดู เสยี งดงั มีพลังสามารถพดู ไดตอ เนอ่ื ง อาจเรมิ่ ตน เสยี งเบาตอ มายิง่ เสยี งดังขึน้ ผปู วยมกั มรี ูปรา งแข็งแรง (2) กลมุ อาการพรอ งหรอื กลมุ ความเยน็ ลักษณะพูดเสยี งเบา เหมือนไมมแี รงพดู หรอื พดู ขาด ๆ หยดุ ๆ ผปู ว ยมักมรี ูปรางผา ยผอม ออ นแอ 3) ลักษณะการพดู (1) ลิ้นแข็งพูดไมชัด เกิดจากเสมหะและลมบดบังทวารสมอง หรือมีลมเสมหะอุดก้ันเสน ลมปราณบรเิ วณคอ (2) พูดไมรเู รอ่ื ง เสินหัวใจสับสน เปน มากสตเิ ลอะเลอื น พดู จาเพอเจอ เสียงดงั แสดงใหร วู า มคี วามรอนรบกวนเสนิ หวั ใจ พบไดในกลมุ เวินปง (温病) (3) พูดซํา้ ซาก รวมกบั รสู ึกตวั ไมด ี พูดหยดุ ๆ หาย ๆ เสียงเบา เกิดจากช่ขี องหัวใจสูญเสยี จดั เปน กลุมอาการพรอง (4) พูดกับตัวเอง บน พึมพําไมห ยุด แตพ อมคี นมากจ็ ะหยดุ พูด เกดิ จากชหี่ ัวใจไมพอ 4) เสยี งหอบ (1) กลมุ อาการแกรง จะกาํ เรบิ เฉียบพลัน เสยี งหายใจดงั หยาบ หายใจออกเร็วตอ งยดื ทรวงอก ชวย ตาจะดถู ลน รูปรา งใหญโ ต ชีพจรแกรง มแี รง เกดิ จากปอดรอ น หรือมีเสมหะตกคา งทปี่ อด (2) กลมุ อาการพรอง กําเริบไมรุนแรง เสียงหอบจะเบาเปน เสยี งต่าํ ๆ มที า ทางลนลาน หวาดกลัว หายใจไมตอ เน่อื ง ผา ยผอม ชพี จรไมม แี รง เกดิ จากช่ขี องปอดและไตพรอง (3) หอบหดื มีลกั ษณะหายใจกระชน้ั เร็ว เสียงดังขาด ๆ หาย ๆ มเี สียงเสมหะดังในลําคอ อาการกําเริบไมแนน อน มกั เกิดจากพน้ื ฐานมีเสมหะ น้าํ ท่ีตกคา งในปอด เม่ือถูกความเย็นหรือความรอน

Page 144 136 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน จากภายนอกมากระทําซํา้ เติม ทําใหช ขี่ องปอดไมสามารถกระจายออก จึงมีอาการกําเริบขึ้น นอกจากน้หี ากอาศัยในบรเิ วณทมี่ คี วามชื้นมาก หรือทานอาหารดิบ ๆ สุก ๆ หรือดมื่ นํา้ เยน็ จดั อาหารจาํ พวกเย็นก็จะทาํ ใหม เี สมหะ นาํ้ ที่ตกคา งในปอดขนึ้ 5) เสยี งไอ (1) ไอเสยี งหนกั ๆ เหมือนมีเสมหะอุดตันหรือมมี าก เกิดจากความเย็นชื้น เสมหะใสและมี มาก ขากออกงาย หรือไอเสียงหนกั ๆ พดู เสียงต่าํ ๆ หนัก ๆ ไมกงั วาน มีเสมหะขาว คดั จมกู เกิดจาก ความเย็นภายนอก (2) ไอเสยี งใสกงั วาน เกิดจากความแหง มีเสมหะนอ ย ไอแหง ๆ เกดิ จากความรอ น มีเสมหะ นอ ย และเหนยี วขาดออกยาก (3) ไอตดิ ตอเปน ชวง ๆ เกิดจากลม (4) ไอไมมแี รง เปนเสยี งตาํ่ ๆ ไอมฟี องนา้ํ ลาย มกั เกิดจากปอดพรอง (5) ไอบอยในเวลากลางคนื เกดิ จากไตพรอ ง ไอบอ ยในเวลากลางวัน เกดิ จากมา มพรอง 6) เสยี งอาเจียน (1) กลมุ อาการพรอ ง อาเจยี นไมด ัง พนออกมาไมม แี รง มกั เปน น้ําลายหรอื เสมหะใส ๆ (2) กลุม อาการแกรง อาเจยี นดงั พนออกมารุนแรง มเี สมหะสเี หลือง หรอื เปนนา้ํ รสขมเปรยี้ ว 7) เสียงสะอึก เสียงสะอกึ เกิดจากกระเพาะอาหารถูกความเย็นหรอื รอ นกระทํา ทาํ ใหสะอกึ เสยี งดงั หากพบ ในผูปวยเรอ้ื รัง หรอื คนปว ยอมั พฤกษม านาน บง บอกถงึ การพยากรณโรคที่ไมด ี ช่ขี องกระเพาะอาหาร (เวยช )่ี กาํ ลงั จะหมดหรอื สญู ไป 2.2 การดมกลิน่ (闻诊 เหวนิ เจนิ่ ) 1) กล่ินปาก ลกั ษณะบดู เปร้ยี ว เกดิ จากช่ขี องมา มพรอ ง อาหารไมยอ ย ลกั ษณะเหม็น เกดิ จากมีความรอ นทกี่ ระเพาะอาหาร 2) กล่นิ เหงอ่ื หากมกี ล่นิ เหม็นคาว เกดิ จากความรอ นชื้นสะสมท่ีผิวหนัง 3) กล่ินในจมูก มีน้ํามกู ขน ไหลไมหยุด เกิดจากไซนัส (โพรงจมกู ) อักเสบ 4) กล่นิ เหมน็ จากลาํ ตวั อาจเกิดจากแผลเนา เปอยบนรา งกาย 5) อจุ จาระ ลกั ษณะกล่นิ เหม็นมาก เกดิ จากความรอนภายใน และลกั ษณะกลน่ิ คาว เกิดจาก ความเยน็ ภายใน หมายเหตุ ใชการดแู ละการถามรว มในการตรวจดว ยกลน่ิ ในหองผปู วย หากผปู วยไมไ ดมีแผล เปอ ยบนรางกาย แตในหอ งมีกลิ่นเหม็นเนา แสดงถึงความรุนแรงของโรคทห่ี นกั กลิน่ แอมโมเนียคลา ย

Page 145 การตรวจวินจิ ฉัยโรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 137 กลน่ิ ปส สาวะ พบในผูป ว ยโรคไต มีอาการบวมในระยะสุดทา ย และกล่นิ แอปเปล เนา พบในผูปว ยเบาหวาน และมอี าการหนัก 3. การถาม (问诊 เวนิ่ เจนิ่ ) การถามประวัตทิ างการแพทยจนี แตโ บราณ มีการจัดกลมุ คาํ ถามซ่ึงควรถามผปู วยหรอื ญาติ ไว 10 หวั ขอ ดงั นี้ 1. รอนและเย็น (หนาวและไข) 2. เหงอ่ื 3. ศรี ษะและลาํ ตวั 4. ปสสาวะและอุจจาระ 5. อาหารการกนิ และรสชาติ 6. ทรวงอก 7. การนอนหลับและการไดย ิน 8. ความกระหายนํา้ 9. ประวตั เิ ก่ียวกบั การปว ย 10. สาเหตแุ หงการเจ็บปว ย นอกจากนี้ ในสตรคี วรถามประวตั ปิ ระจาํ เดือน และในเด็กควรถามประวตั กิ ารออกผ่ืน เชน สกุ ใส หรือหัด เปนตน การซกั ถามประวัติตาง ๆ เหลานีต้ องทําดวยความสุภาพ นุมนวล และรอบคอบ ความ ไวว างใจระหวา งแพทยแ ละผูป ว ยเปน สงิ่ จําเปนท่ีจะทาํ ใหแพทยร บั รสู ภาวะของโรคไดอ ยางถูกตอ งชดั เจน 3.1 รอนและเย็น อาการเยน็ หมายรวมถึง อาการกลวั หนาว และอาการหนาว สว นอาการรอ น หมายรวมถงึ อาการรอนจดั (ไขสงู ) อาการรอนเปนเวลา (ไขเ ปนพัก ๆ) และอาการรอนนอย ๆ (ไขตาํ่ ) อาการกลวั หนาว หรอื รสู กึ หนาวสนั่ ท่ีไมบรรเทาดว ยการรับความอบอนุ (ผงิ ไฟ) หรอื การหม ผา มักจะเปนกลุมอาการแกรง จากความเยน็ ภายนอกกระทาํ สวนอาการหนาวท่บี รรเทาไดด วยการรบั ความอบอนุ หรอื การหมผา มกั จะเปน กลุม อาการพรอ งจากโรคภายในท่ีมผี ลกระทบตอหยาง (ภาวะหยางพรอง) อาการรอนจดั คือ การท่ีอณุ หภูมขิ องรา งกายสงู ขึน้ มากผิดปกติ มกั เปน กลุมอาการแกรง สว น อาการรอ นนอย ๆ ในตอนบายมักบง ถงึ กลุมอาการพรอ ง รอนและเย็นทพ่ี บบอยในทางคลนิ ิก 4 ประเภท ไดแก 1) อาการกลัวหนาวและมไี ข (เกดิ รวมกนั ) มกั เกดิ จากกลมุ อาการภายนอก แบงออกเปน (1) กลุม อาการเยน็ ภายนอก จะกลวั หนาวอยางมาก แตไ ขไ มร นุ แรง (2) กลุม อาการรอนภายนอก จะมอี าการไขเ ดน แตอาการกลัวหนาวไมมาก (3) กลมุ ลมภายนอกกระทาํ ตอ ไทหยาง จะมไี ขไ มม าก กลวั ลม และเหงอื่ ออกเอง (จัดเปนกลมุ อาการภายนอกพรอ ง คือ เวยช พี่ รอง)

Page 146 138 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบื้องตน 2) อาการหนาวอยา งเดยี ว (หนาวโดยไมมีไข) มกั เปนกลุมอาการเย็นภายใน แบง ออกเปน (1) อาการหนาวจากโรคภายใน เจ็บปว ยเร้ือรงั หรือภาวะหยางพรอ ง จดั เปนกลมุ อาการพรอง (2) อาการหนาวจากการรกุ รานของความเยน็ ภายนอก กระทาํ ตอ อวยั วะภายใน เชน กระเพาะ อาหารและลาํ ไส จัดเปน กลมุ อาการแกรง 3) อาการรอนอยางเดยี ว (ไขโดยไมห นาว) พบไดใ นกลมุ อาการรอนภายใน แบงไดดงั น้ี (1) รอนจัด (ไขส งู ) โดยท่วั ไปไขจ ะสูงมากกวา 39 องศาเซลเซยี ส และจะมีอาการกลวั รอ น รวมกบั ใบหนาแดง กระหายนํ้า อยากดืม่ นาํ้ เย็น เหง่อื ออกมาก ชพี จรใหญและแรง (มี 4 มาก) อาจเกิด จากการตอ สกู นั ระหวางเจ้ิงช่ี (正气) และเสียชี่ (邪气) หรืออาจเกิดจากภาวะหยางแกรง ทําใหเ กดิ รอ น (2) รอ นเปนเวลา มักจะเปนไขเ วลาบา ย เกดิ ไดจาก 3 สาเหตุ คอื - ภาวะอินพรอง จะมอี าการโหนกแกมแดง เหงอื่ ออกเวลากลางคืน - ภาวะรอ นช้นื ตัวจะไมร อนมากตอ งแตะนาน ๆ ถงึ จะรสู กึ รอน มักมไี ขเ วลาบาย รวมกับ อาการหนักศรี ษะและรา งกาย รสู ึกอดึ อดั ทรวงอก ล้นิ มีฝา เหนียว - ภาวะรอนเปนเวลาของหยางหมงิ อณุ หภูมขิ องรา งกายจะสูงขึน้ เวลาบาย โดยเฉพาะ อยางยิ่งเวลาพระอาทิตยตก รว มกับอาการทองอืด และทองผูก (3) รอนนอย ๆ เปนเวลานาน เกิดจากภาวะอินหรือเลือดพรอง หรือเกิดจากภาวะหยางชี่ พรอง (แตใ นบางกรณภี าวะชี่พรอง อาจทําใหไขสูง รวมกับการหายใจส้ัน เหง่อื ออกเอง และออ นเพลยี ได) 4) รอนสลบั หนาว (เด๋ียวรอ นเด๋ียวหนาว) พบไดใน (1) กลุม อาการกํา้ กง่ึ นอกในของเสา หยาง จะมไี ขไมเ ปน เวลาแนน อนรว มกบั รูส ึกขมปาก คอแหง วงิ เวยี น อดึ อดั ไมส บายบริเวณทรวงอกและชายโครง (2) มาเลเรีย จะเรมิ่ มอี าการสั่นแตตัวเย็น ตามมาดว ยไขส ูง และมกั มเี วลาจับไขแนนอนทุก วัน หรือวันเวนวัน หรือวันเวน สองวัน รว มกับอาการปวดศรี ษะรนุ แรง กระหายน้าํ เหงอ่ื ออกมาก ขณะ ไมมีอาการผูปว ยจะรสู กึ เหมอื นเปนปกติ 3.2 เหงอ่ื ความผิดปกตขิ องเหงื่อ เชน เหงือ่ ออกมากหรอื นอ ย เกิดไดจากทงั้ การรุกรานของเสียชี่ (邪 气) ภายนอก และจากกลุมอาการภายใน สามารถใชล ักษณะเหงอื่ ชว ยในการจาํ แนกโรคไดดงั นี้ 1) กลมุ อาการภายนอก (1) ไมมเี หง่อื เมอ่ื มอี าการกลัวหนาวรุนแรง ไขไมม าก คอแข็งเกร็ง ปวดศรี ษะ ชพี จรลอย และตึง โดยไมมีเหงอ่ื บงบอกภาวะกลมุ อาการ (เย็น) แกรง ภายนอก (2) มีเหงื่อ เม่ือมีไข กลัวลม ชีพจรลอย เช่ืองชา และมีเหง่ือ บงบอกภาวะกลุมอาการพรอง

Page 147 การตรวจวินิจฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 139 ภายนอก เมอ่ื มีไขส งู กลวั หนาวเพยี งเลก็ นอ ย ปวดศรี ษะ เจบ็ คอ ชีพจรลอย เร็ว และมเี หงอื่ บงบอก ภาวะรอ นพรองภายนอก 2) กลุม อาการภายใน (1) จอ้ื ฮนั่ (自汗) เหงื่อออกมากเวลากลางวัน โดยเฉพาะเมอ่ื ใชกําลงั มอี าการหนาว ออ นเพลยี ไมก ระฉับกระเฉง บง บอกกลมุ อาการหยางชี่พรอ ง (2) เตาฮัน่ (盗汗) เหง่อื ออกเวลากลางคนื (เวลากลางวนั หรอื เวลาตืน่ มกั ไมมเี หงื่อ) รวมกบั รอ นเปน เวลา โหนกแกม แดง รอนทง้ั หา (ฝา มอื ฝาเทา และอก) บง บอกภาวะอนิ พรอ ง (3) ตาฮน่ั (大汗) เปน ไดทัง้ กลมุ อาการแกรงหรือพรองแกรง เหงือ่ ออกไมห ยุด หนา แดง กระหายน้ํา อยากรบั ประทานน้าํ เยน็ ชีพจรแรงใหญ บงบอกภาวะรอนแกรงภายใน อาจเกดิ จากการ รกุ รานของเสยี ชอ่ี นื่ แปรสภาพเปนความรอน หรอื จากการทล่ี มรอ นรุกรานเขาสูภายใน หรอื กลุมอาการ พรอ งเยน็ เหงือ่ ออกเปน หยด สหี นาซีดขาว มือเทา เย็น ชีพจรจมเลก็ ออ น พบในผปู วยอาการหนกั จัดเปน ภาวะหยางดบั (4) จัน้ ฮน่ั (战汗) มีอาการหนาวสนั่ ฉบั พลัน ทุรนทรุ าย จากนนั้ จะมีเหงือ่ ออกท่วั รา งกาย มกั เกิดจากความเย็นกระทาํ พบไดในกลุมซานหานปง (伤寒病) เชน ไทฟอยด อาการนเ้ี กิดจากการ ตอ สูก ันของเจง้ิ ชแ่ี ละเสยี ช่ี ถาเหงอื่ ออกไขล ดการหายใจสมํา่ เสมอ ชีพจรชา บง บอกวา เสยี ชล่ี ดทอนลง รางกายกาํ ลงั ฟน ตวั แนวโนมดี แตห ากเหงอื่ ออกแตไ ขไ มล ด กระสับกระสา ย อาการของโรคไมด ขี ึ้น ชีพจร เบาเรว็ จ๋ี บง บอกวาเสียชี่ไมล ดลง อาการหนัก 3) เหง่อื ออกเฉพาะที่ (1) เหงอื่ ออกท่หี นา ผาก (ศรี ษะและใบหนา) มักเกดิ จากความรอ นในซางเจยี ว (上焦) หรอื ความรอ นช้ืนในจงเจียว (中 焦) ข้ึนสูเบ้อื งบนหรอื พบในผูปวยอาการหนัก ในกลมุ ความรอ นสะสมใน ซา งเจียว จะมีอาการหนาแดง กระหายนํ้า กระสับกระสาย ปลายลิน้ แดง ลนิ้ มีฝาบางสีเหลือง ชพี จรเรว็ ในกลุมความรอ นชนื้ สะสมในจงเจยี ว จะมคี วามรูสกึ ปวดศีรษะหนกั ๆ ปวดอดึ อดั เหมอื นมีอะไรพันรอบ มอี าการตวั รอ นทีต่ อ งสัมผสั นาน ๆ จงึ จะรสู กึ รอ น แนน หนา อก ลนิ้ มฝี า สีเหลอื งเหนียว ในกลุมผปู ว ยหนัก เหงือ่ ที่หนา ผากจะเปนมัน มือเทาเยน็ หายใจรวยรนิ หยางใกลด บั (2) เหง่อื ออกคร่งึ ตัว อาจเปนครง่ึ ซกี ซาย-ขวา หรอื ครึง่ ทอ นบน-ลา ง ในขณะท่อี กี คร่ึงรา งกาย จะไมมีเหงือ่ ออก มกั พบในโรคอัมพฤกษ อมั พาต และทางเดนิ เสนลมปราณผิดปกติอดุ ตัน (3) เหงือ่ ออกเฉพาะฝามอื ฝาเทา เหง่อื มักออกในเวลาบายถงึ กลางคนื เกิดจากความรอนชน้ื ในจงเจยี ว หรือกลุมอาการพรองภายใน หากชีข่ องหัวใจพรอ งมกั มเี หงือ่ ออกทฝี่ า มือ หากอนิ ของไตพรอง มักมเี หงอ่ื ออกที่ฝาเทา

Page 148 140 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบ้อื งตน 3.3 ศรี ษะและลําตวั 1) ปวดศีรษะ (1) จําแนกตามเสนลมปราณ - เสนลมปราณหยางหมงิ ปวดสว นหนา ผากและโหนกค้วิ - เสน ลมปราณไทหยาง ปวดดานหลงั ศรี ษะ สวนทา ยทอยและตน คอ - เสนลมปราณเสา หยาง ปวดดา นขางศรี ษะ บรเิ วณขมับและหู - เสนลมปราณจฺเหวยี อนิ ปวดสว นยอดของศีรษะ อาจมอี าการบริเวณตาดว ย - เสนลมปราณเสา อนิ ปวดราวไปถงึ ฟน กาํ เริบในเวลากลางคนื สงบในเวลากลางวนั - เสนลมปราณไทอ ิน ปวดหนัก ๆ เวยี น ๆ มีอาการทองเสียรว มดว ย (2) จาํ แนกตามสาเหตุ - จากเหตุภายนอก มักเปนเฉียบพลนั รนุ แรง ตอ เนือ่ ง เปน กลุมอาการแกรง จากสาเหตุ ภายนอก แบง เปน * ปวดตน คอ กําเริบเม่อื ถกู ลมเยน็ มีไขแ ละกลวั หนาวรว มดว ย เกิดจากลมเย็นกระทํา * ปวดพองโตทง้ั ศีรษะเหมอื นจะระเบดิ ออก หนา ตาแดง กาํ เรบิ เมอื่ ถูกลมรอน มไี ขแ ละกลวั รอ นรว มดวย เกดิ จากลมรอ นกระทบ * ปวดหนักศีรษะเหมอื นถกู พนั รูส ึกหนักและเม่อื ยลาํ ตวั -แขนขา อดึ อดั ทรวงอก และเบื่อ อาหาร เกิดจากลมชนื้ กระทํา - จากเหตภุ ายใน มักคอยเปนคอยไป ปวดไมรุนแรง ปวดเปนชวง ๆ เดยี๋ วปวดเดยี๋ วหาย เปน กลุมอาการพรองจากสาเหตภุ ายใน แบง เปน * ปวดศีรษะตอเนื่อง รวมกับวงิ เวยี น ออ นเปล้ียเพลียแรง จอ้ื ฮ่นั ชพี จรออ นแรง กําเรบิ มากข้ึนเมอื่ ใชก าํ ลัง พบในภาวะชพ่ี รอ ง * ปวดศรี ษะแบบโลง ๆ วา ง ๆ รว มกบั อาการปวดเอวเขา ออ น พบในภาวะจงิ ของไตพรอ ง * ปวดศรี ษะกําเรบิ ในเวลาบาย ใจสน่ั วงิ เวียน สหี นาและรมิ ฝปากซีดขาว เกิดความรําคาญ รอ นทีฝ่ ามือฝา เทา ชพี จรเบาออ นหรอื เบาเรว็ พบในภาวะเลอื ดพรอ ง * ปวดศีรษะพองโต วงิ เวียน กาํ เรบิ เมอื่ โมโห เกิดความรําคาญ นอนไมหลบั ชพี จรตึง พบ ในภาวะหยางของตบั แกรง * ปวดแนน ศรี ษะ รสู ึกหนักเหมอื นถกู พัน วงิ เวียน อาจมคี ลน่ื ไสอ าเจยี น แนนกระเพาะ อาหารดว ย พบในภาวะเสมหะและความชนื้ * ปวดเหมอื นเข็มแทง ปวดไมเคล่ือนที่ อาจมีประวัติอบุ ัติเหตุรวมดว ย พบในภาวะเลือดค่ัง

Page 149 การตรวจวินิจฉยั โรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 141 (3) ไมเกรน ไมเกรนเปน อาการปวดศรี ษะท่มี ีลกั ษณะเฉพาะ เกดิ ขึ้นฉับพลนั เปน ครัง้ คราว เมอ่ื หายปวด จะเปนปกตธิ รรมดา มักมสี าเหตุจากลมและไฟของตบั หรือถงุ นา้ํ ดี 2) เวียนศีรษะ เวยี นศรี ษะ คอื ความรสู ึกโคลงเคลงเหมอื นอยูในเรือ หรือรสู กึ ทองฟา หรอื โลกหมุน ไมสามารถ ยนื อยา งมั่นคงได มกั มอี าการคลนื่ ไสอ าเจียน อาจเปน ไดท ั้งภาวะแกรง หรือภาวะพรอ ง จําแนกไดด งั นี้ (1) เวียนและปวดแนน ศรี ษะ กาํ เริบเมอ่ื โมโหรว มกับหนาแดง ปากขม หอู อื้ คอแหง ฉุนเฉียว งาย พบในภาวะหยางของตับแกรง และข้ึนสเู บื้องบน (2) เวียนศรี ษะและตามัว กําเรบิ เมอ่ื ใชกาํ ลงั มาก สหี นาซดี ขาว ลิ้นซีด ใจส่ัน ออ นเพลยี ลกุ ขนึ้ จะวิงเวยี น พบในภาวะช่ีและเลอื ดพรอ ง (3) เวียนศรี ษะและหอู ื้อ รวมกับหลงลืมงา ย ปวดเอวและเขา ออน พบในภาวะจงิ ของไตพรอง 3) ปวดลาํ ตวั ปวดลําตวั มสี าเหตุจากลมเยน็ หรอื ลมชน้ื กระทํา มีการไหลเวยี นของเลอื ดลมไมส ะดวก ใน กลุม ทอ่ี าการปวดรุนแรงเหมือนถูกเฆ่ียน หนาแดงและผวิ หนงั มีผืน่ เกิดจากการระบาดรุนแรงของโรคหนา รอ น ชืน้ สวนในกลมุ ผปู วยท่ีนอนตดิ เตียงนาน ๆ จะปวดเพราะการไหลเวยี นของเลอื ดลมผิดปกติ ถาปวดเม่ือยหนักตัว รว มกับอดึ อัดแนน ทรวงอก เบ่ืออาหาร ถายเหลว ลนิ้ มฝี า เหนียว เกดิ จากความช้ืนกระทาํ หากออนเปลยี้ เพลียแรง ชอบนอน ไมอ ยากพูดคยุ หายใจส้ัน บง บอกภาวะชขี่ อง มามพรองจากความชืน้ 4) ปวดขอ ปวดขอ เปนกลุม อาการปเ จง้ิ (痹证) เกิดจากลมเย็นช้นื กระทํา จาํ แนกไดด ังนี้ (1) อาการปวดเคลือ่ นยายได พบในกลุม ลมกระทํา (2) อาการปวดรนุ แรง บรรเทาดวยความอนุ กาํ เรบิ เมอื่ ถกู ความเย็น พบในกลุม ความเยน็ กระทํา (3) อาการปวดไมเคล่อื นท่ี รสู กึ หนัก ๆ กาํ เรบิ เมอื่ อากาศเปลยี่ น พบในกลุม ความชื้นกระทํา (4) อาการปวดบวมแดงรอน จดั เปนปวดแบบความรอ น แสดงวา ลมเย็นชื้นท่มี ากระทําแปรสภาพ เปนความรอนแลว 5) ปวดเอว จําแนกตามสาเหตุได ดงั นี้ (1) ปวดเมอื่ ยไมร ุนแรง ปวดเมื่อยเอวและไมมีแรง เหมือนนัง่ อยูในน้ํา เปนมากในเวลาบา ย เกิดจากไตพรอ ง