ศาสตร์การแพทย์แผนจีนเบื้องต้น

Page 150 142 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้อื งตน (2) ปวดเยน็ ๆ รูสกึ หนัก ๆ เอว เปนมากเม่ืออากาศคร้มึ หรือฝนตก เกิดจากความเยน็ ชนื้ กระทํา (3) ปวดรอ นรูสกึ แนนและหนักเอว ปส สาวะบอ ยและสเี ขม เกิดจากความรอนชน้ื ลงสูเบอ้ื งลา ง (4) ปวดเหมอื นถกู เข็มแทง ปวดไมเคล่ือนตาํ แหนง ปวดไมใ หกด ไมสามารถกม หรือเอย้ี วได อาจมีประวตั อิ ุบัติเหตุ เกดิ จากเลอื ดคั่ง (5) ปวดรุนแรงทันทแี ละปสสาวะเปนเลอื ด เกิดจากนวิ่ ในทางเดนิ ปส สาวะทรวงอกและทอง 6) ทรวงอก อาการบรเิ วณทรวงอกมกั เกิดจากความผดิ ปกตขิ องปอดและหัวใจ เชน หากมีเสมหะอดุ ตัน จะมีอาการปวดแนนอึดอดั อาการของทรวงอกสามารถจําแนกตามสาเหตไุ ด ดังนี้ (1) ปวดแนน รนุ แรงราวไปหลงั หรอื แขนดานใน ใจสนั่ มือเยน็ อาจมีภาวะเขียว พบในภาวะ หลอดเลือดหวั ใจอดุ ตนั เฉยี บพลนั (2) อดึ อดั ทรวงอก ใจสนั่ หายใจส้นั จื้อ ชีพจรเบาหรือไมสม่ําเสมอ พบในภาวะชขี่ องหัวใจพรอ ง (3) แขนขาเย็น กลวั หนาวรว มกบั มอี าการชี่ของหัวใจพรอง พบในภาวะหยางของหัวใจพรอง (4) วิงเวยี น ใบหนา ซดี ขาว ใจสน่ั ออนเพลียละเหยี่ ใจ นอนไมห ลบั ชีพจรเบาไมม แี รง พบ ในภาวะเลือดของหวั ใจพรอง (5) ใจส่นั นอนไมห ลบั ออนเพลยี ละเห่ียใจ หลงลืม เตา ฮัน่ ไขตาํ่ ปากแหง ลิ้นแดงแหง ชพี จร เร็วออ น พบในภาวะอินของหัวใจพรอ ง (6) หายใจสนั้ เสียงทุม เบา กลัวลม จื้อฮ่ัน สีหนาซดี ขาว พบในภาวะชี่ของปอดพรอง (7) แนนหนาอก หายใจส้นั ไข ไอ เหนือ่ ยหอบ คลืน่ ไส พบในภาวะชีข่ องปอดตดิ ขดั (8) ไอ ซบู ผอม ไขเปนพกั ๆ เตา ฮ่นั ออนเพลยี ไอมีเสมหะปนเลอื ด เกิดจากวัณโรค (9) ไข เจ็บหนาอก ไอเปนหนองปนเลอื ดเหมน็ เนา เกดิ จากฝใ นปอด (10) ไข หอบ หายใจจมูกบาน ไอมเี สมหะสีสนมิ เหล็ก พบในภาวะปอดรอ นแกรง 7) ชายโครง อาการบริเวณชายโครงมักเกดิ จากความผดิ ปกตขิ องตับหรอื ถุงนา้ํ ดี ดังน้ี (1) ช่ีของตบั ตดิ ขัด มีอาการเสียดชายโครง อึดอดั แนนทรวงอก ถอนหายใจ ฉนุ เฉยี วงาย (2) ไฟตับแกรง มอี าการปากขม คอแหง ออนเพลยี ละเหีย่ ใจ กระสบั กระสา ย แนน ทรวงอก และชายโครง เวียนศรี ษะ ตาแดง หนาแดง ขอบลน้ิ แดง ฝา เหลือง ชพี จรตงึ (3) ความรอนชืน้ สะสม มีอาการดซี า น เสยี ดแนน ชายโครง เบ่ืออาหาร คล่นื ไส ปส สาวะสีเขม (4) ชี่ของตบั มีมากรุกรานสเู บอ้ื งบน มีอาการเวียนศรี ษะ ปวดศีรษะ หนาแดง หูอื้อ หูตงึ ปวด แนนทรวงอกและชายโครง เรอเปรี้ยว ชีพจรตงึ (5) ฝในตับ มีอาการปวดเสยี ดแนนทรวงอกและชายโครง รอ นสลับหนาว มไี ขห นาวส่ัน นอน

Page 151 การตรวจวนิ จิ ฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจีน 143 ตะแคงไมสบาย ทองผกู อาจเกดิ จากความรอนสะสมอยา งมากในตบั (6) นํา้ ในชอ งเย่อื หมุ ปอด มีอาการไอ และปวดชายโครงได เกิดจากการสะสมของน้าํ เสยี ใน บรเิ วณดงั กลาว 8) ใตล้นิ ป (ยงุ ขา ว) (1) ความเยน็ กระทาํ ตอ กระเพาะอาหาร มอี าการปวดเย็นใตล น้ิ ปอยา งเฉียบพลนั บรรเทาดวย ความอนุ (2) ไฟกระเพาะอาหารลกุ โชน มอี าการปวดรอ นใตลนิ้ ป หวิ บอย ไมสบายทอ ง เรอเปรย้ี ว ลม หายใจมกี ลิ่นเหมน็ ทองผกู (3) ช่กี ระเพาะอาหารตดิ ขัดจากตบั ขม มอี าการอดื แนนทองไปถึงชายโครงทง้ั สองขาง กาํ เรบิ เมอ่ื โมโห เรอแลวบรรเทา (4) เย็น (หยาง) พรอ งของกระเพาะอาหาร มอี าการปวดไมรุนแรง เปนมากเม่ือทองวาง ชอบ กดทอ งหรือทาํ ใหทอ งอนุ คลน่ื ไส อาเจียนเปน น้ําใส (5) อินกระเพาะอาหารพรอง มอี าการปวดรอ น ไมส บายกระเพาะอาหาร เรอเปรี้ยว เบ่อื อาหาร ปากแหง ทอ งผูก รําคาญ รอ นทฝ่ี ามอื ฝาเทา ล้ินแดง ฝานอย ชีพจรเบาเรว็ (6) เลือดคั่ง ปวดเหมือนถกู ทมิ่ แทง ปวดไมเ คลอื่ นท่ี อาเจยี นสคี ล้าํ หรอื ดาํ ถายดาํ (7) อาหารตกคาง มีอาการแนน อึดอัดกระเพาะอาหาร เรอเปร้ียว อาเจียนออกมาเปน อาหาร แลวดีขึ้น 9) ทองสว นอนื่ (1) ช่ขี องมามและกระเพาะอาหารพรอ ง มีอาการเบอ่ื อาหาร อืดแนน ทอ งภายหลงั อาหาร เวยี น ศีรษะ ออ นเพลยี ทอ งเสยี เร้ือรงั (2) หยางของมา มพรอง มีอาการปวดอดื แนน ปวดเย็น ๆ เบ่ืออาหาร ถายเหลว แขนขาเยน็ ลน้ิ ซีดฝา ขาว ชพี จรชาและออ นแรง เปนกลมุ อาการเยน็ พรอง (3) ความเย็นกระทบเสน ตบั มีอาการปวดราวไปอวัยวะสืบพันธไุ ด ตามทางเดินเสนลมปราณ (4) ช่ีของกระเพาะปส สาวะไมพอ มีอาการปวดแนนทอ งนอ ย ปส สาวะไมอ อก (5) ไสต ง่ิ อกั เสบหรอื เปนหนอง มีอาการปวดและกดเจบ็ ทอ งนอ ยดา นขวา มีไข เบอื่ อาหาร ทอ งอืด (6) พยาธไิ สเดอื น ปวดบดิ เปนพัก ๆ และมกี อ นในทอ งซึง่ เคลอื่ นท่หี รอื หายไปเมือ่ กดอาจ อาเจยี นเปน พยาธอิ อกมาหูและตา 10) หอู ื้อ มีเสยี งในหอู าจเปน ขา งเดียวหรอื สองขาง เปนตลอดเวลาหรอื เปน พัก ๆ

Page 152 144 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบื้องตน (1) กลุมอาการแกรง มเี สียงดังเหมือนเครอ่ื งจักรทนั ที ยง่ิ กดปด หูย่งิ กาํ เรบิ เปน มากเวลา กลางวนั บรรเทาเวลากลางคนื เกดิ จากไฟตบั และถุงน้าํ ดีลกุ โชนสูเ บือ้ งบน หรือมีความช้นื ทม่ี า มรวมดวย (ทําใหห ยางไมขนึ้ ไปสมองเบื้องบนทาํ ใหหอู ือ้ ) (2) กลุมอาการพรอง มีเสยี งไมดังมากเกดิ ข้ึนชา ๆ กดปดหูจะทุเลา บรรเทาเวลากลางวนั กาํ เริบเวลากลางคนื เกิดจากไตพรอง 11) หตู งึ ลมและไฟหรอื ไฟตับปดกนั้ ทาํ ใหหตู ึงฉบั พลันรวมกบั รสู กึ หายใจไมอ อกปวดหัว อนิ ไตพรอ ง มีอาการหตู ึงอยา งชา ๆ รวมกับปวดเอวเขา ออนแรง 12) หูหนวก ความเยน็ กระทาํ ตอเสา หยาง มีอาการหหู นวกเฉียบพลัน รว มกับรอ นสลับหนาวปากขม คอแหง วิงเวียน เหวียนชพ่ี รอง อาการหูหนวกคอ ยเปนคอ ยไปในผปู วยเร้ือรัง หรือผสู งู อายุ 13) ปวดตา ปวดตารุนแรง ปวดศีรษะ คลน่ื ไสอาเจยี น มา นตาขยาย เลนสตาขนุ เปน โรคภายในตาซง่ึ เกดิ จากลมชนดิ ตาง ๆ ปวดตาเหมอื นถูกท่มิ แทง ปวดศีรษะ วิงเวียน เกดิ จากไฟของเสนหวั ใจกระทําขน้ึ เบอ้ื งบน ตาทั้งสองขางกลัวแสงโดยไมปวดตา ไมม ไี ข พบในภาวะเลอื ดพรอง หากตาแหง และมัวพบได ในภาวะชแ่ี ละเลอื ดพรอง ปวดบวมตา ตาแดง กลัวแสง กลวั ลม เกดิ จากโรคระบาดตาแดง 14) ความกระหายนา้ํ สามารถชวยจําแนกภาวะแกรง -พรอง รอ น-เย็น ไดดังน้ี (1) ไมกระหายนาํ้ พบในกลุมอาการเย็น รางกายไมส ญู เสียของเหลวในรา งกาย หากกระหาย ก็ด่มื น้าํ อุนปรมิ าณเล็กนอยก็ดขี น้ึ (2) กระหายน้าํ และด่ืมมาก บงบอกวา รา งกายสูญเสยี นา้ํ กระหายและด่ืมนา้ํ เยน็ ปรมิ าณมาก รว มกับมีไข เหง่ือออก พบในภาวะรอนแกรง กระหายน้ํา ปส สาวะบอ ย ทานอาหารบอ ย แตซ บู ผอม เปน อาการของเบาหวาน กระหายน้าํ มาก พบไดหลงั จากเสยี เหงอื่ เสียนํา้ จากอาเจียนหรอื ทอ งเสีย หรอื ใชย าขบั ปสสาวะ (3) กระหายนํ้าแตดม่ื ไมมาก เน่อื งจากสูญเสียไมม าก จําแนกไดดังนี้ ถาอินพรองจะมอี าการ ปากแหง ไขตาํ่ เตาฮน่ั ไมอยากกินน้ํา ถาความรอนชน้ื ทําใหช ตี่ ดิ ขัด มอี าการตัวรอนที่ตองสมั ผสั นาน ๆ ปวดเมอ่ื ยหนัก ลิ้นมฝี า เหนียวเหลอื ง ถาเสมหะตกคา งในกระเพาะอาหาร จะกระหายนํ้า อยากดม่ื นํา้ อนุ แตดม่ื ไดไมมาก ดมื่ แลว อาเจยี นเปน น้ํา วงิ เวยี นตาลาย มีเสียงน้ําในกระเพาะอาหารหรือลําไส ถาเลอื ด ค่ัง ปากแหง ตอ งการกลว้ั คอ แตจ ะไมกลืนน้ําลงไป ลนิ้ เปน จ้าํ คลํา้ มวง

Page 153 การตรวจวินจิ ฉัยโรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 145 3.4 อาหารและรสชาติ 1) เบื่ออาหาร (1) เบ่ืออาหาร ซูบผอม ทอ งอืด ถายเหลว ออ นเพลยี ลน้ิ ซดี ชพี จรออ น เปนกลมุ พรอ ง พบ ในกลมุ อาการชข่ี องมา มและกระเพาะอาหารพรอง (2) เบือ่ อาหารและอดึ อัดกระเพาะอาหาร รสู ึกหนักตัวและแขนขา ลิน้ มีฝาเหนียว พบในกลมุ ความชื้นตกคา งในมาม หรอื กลมุ หยางของมา มพรอง (3) เบ่ืออาหาร รังเกียจอาหารมัน ดซี าน ปวดชายโครง คลนื่ ไส อาเจยี น รอนที่ตอ งสมั ผัส นาน ๆ พบในกลมุ อาการรอ นชนื้ สะสมและคงั่ ในตบั และถุงนํา้ ดี (4) รงั เกยี จอาหาร ปวดอืดแนนใตล ้ินป เรอบอย เรอเปรย้ี ว ฝาลิน้ หนา พบในภาวะอาหาร ตกคางเนือ่ งจากทานมากเกนิ ไป (5) สตรีทก่ี ลวั กลิน่ อาหาร อาเจยี นทันทีหลังทานอาหาร ใหค ดิ ถงึ การตั้งครรภ 2) อยากอาหารมาก หิวบอ ย กระหายนาํ้ มาก ลมหายใจมีกลนิ่ ทอ งผูก ราํ คาญ พบในไฟกระเพาะอาหารมากรับประทาน ทานมาก แตถ า ยเหลว พบในภาวะกระเพาะอาหารแกรง แตมามออ นแออยากอาหารมากทันทีทนั ใดกอ น อาการทรดุ หนัก พบในภาวะชีข่ องมา มและกระเพาะอาหารใกลส ญู ส้ิน 3) หวิ แตเบื่ออาหาร หิวแตเบือ่ อาหาร รวมกบั ปวดแบบเฉาจา ไมสบายทอ ง เรอเปร้ยี ว ชพี จรเบาเรว็ พบในภาวะ อินกระเพาะอาหารพรอง หากไมม อี าการปวดเปนเพียงอนิ กระเพาะอาหารไมเพียงพอ 4) อยากรบั ประทานสงิ่ ใดสิ่งหนงึ่ อยา งผดิ ปกติ อยากกนิ ดิน หรอื ขาวสารดบิ รว มกบั ทอ งอดื ปวด ซูบผอม มกี อนรอบสะดอื ในเด็ก พบใน โรคพยาธิในลําไส อยากกนิ ของเปร้ียว รว มกับคลื่นไส ขาดประจาํ เดอื น พบในสตรีตง้ั ครรภ 5) รสชาตใิ นปากและกลน่ิ ไมม รี สชาติ และเบ่ืออาหาร พบในภาวะชขี่ องมามและกระเพาะอาหารพรอ ง รสหวานเหนียว ในปาก และปวดเม่อื ยหนกั ตัว ลนิ้ มฝี าหนาเหนยี ว พบในภาวะเสมหะและความชน้ื ในจงเจยี ว ปากขม หรือเปรี้ยว พบในกลุม อาการรอ นของกระเพาะอาหารหรือถุงน้าํ ดี ตองซกั อาการแตละอวยั วะประกอบ รสเปร้ียวและมกี ลนิ่ ปากพบในภาวะอาหารไมย อย รสเค็มพบในภาวะไตพรอ ง ลมหายใจมีกลนิ่ พบใน ภาวะไฟกระเพาะอาหารแกรง 3.5 การนอนหลบั ในทฤษฎีการแพทยนแผจีน หยางทาํ ใหตื่น อินทาํ ใหหลับ การนอนไมหลับเปนผลจากการที่ หยางไมส ามารถรวมตวั กับอนิ ในขณะท่ีอาการออนเพลยี อยากนอนเปนผลจากหยางไมส ามารถแยกตัวจากอนิ

Page 154 146 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบื้องตน 1) นอนไมห ลับ (1) นอนหลบั ยาก รวมกบั อาการหงดุ หงดิ รําคาญ รอ นทฝี่ ามอื ฝาเทา เหงอ่ื ออกตอนนอน ฝน มาก ปวดเอวเขา ออน พบในภาวะท่หี ัวใจและไตไมประสานกัน (2) ตืน่ งา ย รวมกบั ใจสั่น หลงลืม เบอื่ อาหาร ออ นเพลีย สีหนาซีด ชพี จรออ นแรง พบใน ภาวะหวั ใจและมา มพรอ ง หรือเลือดพรอ ง (3) นอนไมห ลับ และอดื แนน อดึ อดั ใตล ้นิ ป เรอเปรีย้ ว ล้ินมฝี าหนาเหมือนเตาหู พบในภาวะ อาหารตกคางในกระเพาะอาหาร (4) นอนไมหลบั และเหนือ่ ยหอบ ใจสน่ั บวม พบในภาวะหยางของหวั ใจและไตพรอ ง (5) นอนหลับ ๆ ตืน่ ๆ เวียนศรี ะษะ ตกใจงาย คลนื่ ไส อาเจยี น ปากขม พบในภาวะชถี่ งุ น้ําดี ตดิ ขัด มีเสมหะรบกวนเสนิ ของหัวใจ 2) งวงนอนผิดปกติ (1) งวงนอน รสู กึ หนักเปลอื กตาไมอยากลมื แนนอดึ อัดทรวงอก เม่อื ยหนกั ตามตวั เบอ่ื อาหาร ถายเหลว ลิน้ มฝี าเหนยี ว ชพี จรออ น พบในภาวะเสมหะความชนื้ สะสมกระทบหยางของมาม (2) งว งนอนหลังม้ืออาหาร หายใจส้นั ออนเพลยี เบ่อื อาหาร ซูบผอม ชพี จรออ นแรง พบใน ภาวะช่มี า มพรอง (3) งว งนอน ออ นเพลียและมีไข เพอ หรือซึม กําเริบมากเวลากลางคืน ลนิ้ แดงจดั ชีพจรเรว็ พบในภาวะไฟรกุ รานเยือ่ หมุ หวั ใจ ออนเพลยี มาก อยากนอน ไมทนหนาว มอื เทาเยน็ พบในภาวะหยาง ของหัวใจและไตพรอ งอุจจาระ 3.6 ปสสาวะและอุจจาระ 1) ทองผูก (1) อจุ จาระแหง แขง็ ถา ยลาํ บากเกิดจากความรอ นสะสมในลาํ ไสห รือน้าํ ในลาํ ไสไ มเ พียงพอ (2) ทองผกู ไขส งู ทอ งอืด ล้นิ แดง ฝาเหลือง พบในภาวะรอนแกรง เผาผลาญนา้ํ ในลําไส (3) ทอ งผูก สหี นา ซีดขาว ชอบดื่มนาํ้ อุน ลิน้ ซีด ชพี จรจมชา พบในกลุม ความเย็น (ความ เย็นสะสมในลาํ ไสและปด ก้นั การไหลเวยี นของชแ่ี ละอจุ จาระ) (4) ทอ งผูก โหนกแกมแดง ไขต ่าํ ๆ ลิ้นแดง ฝานอ ย ชีพจรเล็กเร็ว พบในภาวะอินพรอ ง (5) ทองผกู ในผปู วยเรื้อรัง ผสู งู อายุ สตรหี ลังคลอด เกดิ จากภาวะช่แี ละนํ้าพรอ ง 2) ทองเสยี (1) ทอ งเสยี เบอ่ื อาหาร อดื แนนทอง พบในภาวะมามพรอ ง (ทาํ ใหน้าํ เขาสลู าํ ไสโดยตรงเน่ืองจาก การลําเลียงน้าํ ผดิ ปกติ)

Page 155 การตรวจวินจิ ฉัยโรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 147 (2) ปวดทองและทอ งเสียเวลาเชา มืด เมอ่ื ถา ยแลว หายปวด รสู กึ ปวดและเย็นบรเิ วณเอวและ ขา พบในภาวะหยางไตพรอ ง (ไมสามารถอนุ มาม) (3) ทองเสยี อืดแนน ทอง เรอเปรี้ยว ถา ยแลวรสู ึกโลงหายปวด เกดิ จากอาหารไมย อ ย (ดมื่ รบั ประทานมากเกนิ ไป หรืออาหารปนเปอ น กระทําตอมา มและกระเพาะอาหาร จึงหายปวด) (4) ทองเสยี ปวดทอ งรว มกบั อารมณเครยี ดหรอื ต่นื เตน พบในภาวะชข่ี องตับติดขัดแลวขมมา ม สีของอุจจาระ สีเหลืองเขมออกน้าํ ตาล พบในภาวะความรอ นตกคา งในลาํ ไส สดี าํ เหมอื นน้ํามนั ดนิ พบในกลมุ เลือดค่ัง มีเลือดออกในลาํ ไส สแี ดงปนขาว (เลือดปนมกู ) พบในโรคบดิ เกิดจากความรอนชืน้ ในลาํ ไส ใหญ สเี ทาขาว พบในภาวะดีซา นจากความรอ นชนื้ ความรูส ึกขณะถาย แสบรอ นทวารหนัก พบในภาวะรอ นชื้นในลาํ ไสใ หญ ถา ยไมค ลอ งสะดวก ท้ังทีถ่ า ยเหลวเหนยี ว เกดิ จากความรอ นช้ืนในลําไสใ หญ ถา มอี าการ ปวดทองรว มดว ย พบในภาวะชขี่ องตับตดิ ขดั แลวขมมา ม และกระทบการไหลเวียนของชใี่ น ลําไส ปวดเบง เหมอื นถา ยไมสุด ปวดทันทที นั ใด หนักทวารหนกั ตอ งรบี ไปถา ย พบในโรคบดิ เกิดจากความ รอนชน้ื อุดกั้นการไหลเวียนของชใี่ นลําไส อั้นถายไมไ ด ถา ยไหลออกมาเอง พบในทองเสยี เรอ้ื รัง ผูส ูงอายทุ ่ี สภาพรา งกายทรดุ โทรม หูรดู ทวารหนกั หมดแรง หรือพบในภาวะชขี่ องมา มพรอ ง หรอื ภาวะหยางของมา ม และไตพรอง ปวดหนว งและถวงทวารหนัก ถา เปนมากลําไสต รงหยอ น (ดากออก) พบในกลมุ ภาวะจงช่ีตก 3) ปสสาวะ การปสสาวะเกย่ี วของกบั หนาทีแ่ ปรสภาพของปอด มา ม และไต คนปกตปิ สสาวะ 3-5 ครัง้ ในเวลากลางวนั และ 0-1 ครงั้ ในเวลากลางคนื ปริมาณปส สาวะประมาณ 1.5-2.0 ลิตร/วัน ความถี่และ ปรมิ าณปส สาวะยงั เกยี่ วของกบั อณุ หภมู ขิ องอากาศ การด่ืมนํ้ามากหรอื นอย การสญู เสยี นาํ้ และอายุ (1) ปรมิ าณ ปส สาวะมากมักเกิดจากไต โดยเฉพาะภาวะหยางของไตพรอ ง ไมส ามารถแปร สภาพนํ้าทําใหนํ้าไหลลงสเู บือ้ งลาง ปส สาวะมาก ใส ไมทนหนาว พบในกลมุ ความเยน็ พรอง (หยางของ ไตพรอง) ปส สาวะมาก กระหายน้ํา ดื่มนํ้ามาก รางกายผายผอม พบในโรคเบาหวาน ปสสาวะนอย สี เขม พบในกลมุ รอ น หรอื สูญเสยี นา้ํ (จิน) ปสสาวะนอ ย และบวม เกิดจากหยางปอด มา ม และไตพรอ ง ไมสามารถแปรสภาพนาํ้ ทําใหนาํ้ และความชน้ื ตกคาง (2) ความถ่ี ปสสาวะบอย ตองรีบปส สาวะ แตอ อกนอย สีเขม พบในภาวะความรอนช้ืนในเซี่ย เจยี วกระทบกระเพาะปสสาวะ ปส สาวะบอ ย ใส คุมปส สาวะไมคอยได พบในภาวะช่ขี องไต ไมเ สถียรไม สามารถควบคมุ น้ําได ปสสาวะบอ ยเวลากลางคืน สใี ส พบในโรคไตระยะทาย หรือในผูสงู อายุ เกิดจาก หยางของไตพรอ ง

Page 156 148 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบ้อื งตน (3) ความรสู กึ หรอื อาการ ปสสาวะลาํ บากและออกนอย ในกลุมแกรงจากความรอนชื้นกระทํา ตอกระเพาะปส สาวะ (หรอื พบในโรคน่วิ หรือเลือดคง่ั ก็ได) ในกลุม พรองพบในภาวะหยางของไตพรอง กระทบกระเพาะปสสาวะ ปสสาวะรดท่ีนอนในเด็กเกดิ จากชข่ี องไตยังไมส มบรู ณ ในผใู หญพบในภาวะชี่ ของไตไมเพยี งพอไมส ามารถควบคมุ น้ํา เหวยี นชพี่ รอง หรอื กลมุ เยน็ พรอ งในเซ่ียเจียว (4) ปสสาวะราด พบในภาวะชข่ี องไตไมส ามารถควบคุมนา้ํ รว มกบั กระเพาะปส สาวะไมส ามารถ เกบ็ น้ํา หากพบในผปู ว ยหมดสตอิ าการหนกั (โคมา) เปน สญั ญาณวา ไตกําลังเสอื่ ม (5) สีของปส สาวะ ปสสาวะเหลอื งเขม พบในภาวะรอนแกรง ปส สาวะใส พบในภาวะเยน็ พรอง ปสสาวะในกลุมอาการภายนอก บง ชีว้ า เสยี ชีย่ งั ไมร ุกรานเขาสภู ายใน ปส สาวะขุน พบในภาวะรอน ชนื้ กระทบกระเพาะปสสาวะ 4) ประจําเดือนและตกขาว รอบเดอื นปกติคือ 28 วนั และมาเดือนละ 3-5 วนั ตามหลกั การ แพทยแผนจนี สตรจี ะเรมิ่ มีประจําเดอื นเม่ืออายุ 14 ป และหมดประจาํ เดอื นเมอ่ื อายุ 49 ป แตอ าจ แตกตา งกันไปในแตละบุคคลได (1) รอบเวลา มาเร็วกวาปกติ 8-9 วนั ปริมาณมาก สแี ดงสด หนืดขน เกดิ จากภาวะเลือดรอ น ปรมิ าณมาก สแี ดงไมส ด ใสไมห นดื เกดิ จากภาวะช่พี รอ ง (มา มและไต) สมี วงแดง และมอี าการปวดอดึ อดั แนน ชายโครง คดั หนา อก เกดิ จากชี่ของตับถูกรบกวน มาชากวา ปกติ 8-9 วนั ปริมาณนอย สแี ดงไมสด ใสไมห นืด เกิดจากภาวะเลอื ดพรอ ง ปรมิ าณนอ ย สีคลา้ํ มวง เปน ลม่ิ เกิดจากภาวะความเย็นกระทํา ปรมิ าณนอ ย สีคล้าํ แดง เปน ล่ิม ปวดแนนทองนอย พบในภาวะชต่ี ิดขัดแลว เลือดค่ัง (2) รอบเดือนไมแนน อน มานอ ย สีมว งแดง เปน ล่ิม ปวดคดั หนาอก เกิดจากช่ขี องตับตดิ ขัด มกั มีอารมณแปรปรวนงาย สแี ดงไมส ด ใสไมห นืด ปริมาณไมแ นน อน มากบางนอยบา ง เกิดจากมา ม และไตพรอง (3) ปวดประจาํ เดือน ปวดกอ นมปี ระจาํ เดือน ปวดแนน ทอ งนอ ย เมื่อมีประจาํ เดอื นมาจะ ทุเลาปวดลง เปน กลุม อาการแกรง เกดิ จากชต่ี ิดขดั เลือดคั่ง ปวดเมอ่ื มปี ระจําเดือน ปวดทึบพอรําคาญ ปวดเมื่อยเอว เปนกลุมพรอง มกั เกิดจาก ไตพรองหรอื ชแี่ ละเลอื ดไมพอ ปวดเม่ือมีประจาํ เดือน ปวด เยน็ บรรเทาดวยความอุน (ประคบรอ น) ประจาํ เดอื นสคี ล้าํ มว ง เกดิ จากถกู ความเยน็ กระทํา (4) ขาดประจําเดือน หมายถงึ ประจาํ เดือนไมเคยมาเลย หรอื ขาดประจาํ เดือนมากกวา 3 เดอื น ซึง่ ตองแยกกลุมสตรีตัง้ ครรภ ใหนมบตุ ร หรือหมดประจําเดือนออกไป - กลุมแกรง ชีต่ ิดขดั เลอื ดคงั่ ประจําเดือนไมม าตดิ ตอ กันเปนเวลานานรว มกับมกี ลุมอาการ ชีข่ องตับตดิ ขดั เสมหะความชืน้ อุดกั้น พบไดใ นสตรอี วน

Page 157 การตรวจวินจิ ฉัยโรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจีน 149 - กลมุ พรอ ง ตับ ไต อนิ และเลือดพรอง พบในสตรอี ายุ 18 ป แตยงั ไมเ คยมปี ระจาํ เดือน หรอื เคยมาแตน อยลงเรอื่ ยๆ จนไมมา - ชแ่ี ละเลือดพรอ ง มกั มานอย และเล่อื นออกไป จนไมม าในที่สดุ (5) อนิ พรอ งเลอื ดแหง ประจาํ เดือนจะนอยลงเร่อื ย ๆ จนไมมา รว มกบั มกี ลุมอาการอินพรอง ประจําเดอื นมามากและมากะปรบิ กะปรอย เรียก ปง โลว (崩漏) ถา สแี ดงสด มีล่มิ เกดิ จากความรอน ถาสแี ดงไมส ด ไมม ีล่มิ เกดิ จากความผดิ ปกตขิ องเสน ลมปราณชง-เร่ิน หรือจงชต่ี ก - ตกขาว ปรมิ าณมาก ขาว ไมข น ไมมีกลน่ิ พบในกลุมเยน็ พรอ ง เกดิ จากความเยน็ ชืน้ ลง สูเบ้ืองลา ง หรอื เกิดจากมามพรองปริมาณมาก เหลือง ขนเหนียว เหม็น พบในกลมุ รอนชนื้ ลงสูเซย่ี เจยี ว สแี ดง (ปนเลือด) ไมมีกลน่ิ หรอื มกี ลิ่นเลก็ นอย เหนยี ว บง บอกวาช่ตี บั ถกู ปดก้ัน ทําใหตดิ ขดั แลวแปร เปน ความรอ น ตกขาวภายหลงั เขาสวู ยั หมดประจําเดือน กลิ่นเหม็นเปรย้ี ว อาจมเี ลอื ดออกมาก อาจเปน มะเรง็ การตงั้ ครรภ สตรีสมรสแลว ที่ขาดประจาํ เดือน และมีชพี จรลื่น บง บอกวา อาจตงั้ ครรภร ะยะแรก - แพท อง รวมกบั ออ นเพลีย ปากไมมีรสชาติ ทอ งอดื เกิดจากช่ขี องมา มและกระเพาะ อาหารพรอ งรว มกับอารมณซ มึ เศรา กระสับกระสา ย ปากขม เรอเปร้ียว เกิดจากช่ตี บั ตดิ ขัด แปรเปน ไฟ กระทาํ ตอกระเพาะอาหาร รวมกับอดึ อดั แนน ทรวงอก เบอื่ อาหาร อาเจยี นเปน เสมหะนํา้ ลาย เกดิ จาก เสมหะยอนกระทําตอกระเพาะอาหาร - แทงคุกคาม จะมีอาการปวดเอวและทอ ง มเี ลอื ดออกทางชอ งคลอด และเดก็ เคลือ่ นไหว ตลอดเวลา หากรวมกับสีหนา ซดี ขาว เซ่อื งซึม ออนเพลีย พบในภาวะมามพรอ ง เลือดพรอง หากรว มกบั สหี นา หมอง วิงเวียน หอู อ้ื ปวดเอวเขาออน ปส สาวะบอ ย พบในภาวะชี่ของไตพรอ ง และเสน ลมปราณ ชง-เรน่ิ ผิดปกติ - ภาวะหลังคลอด น้าํ คาวปลาไมหยดุ (ภายหลังคลอด 20 วัน) ปรมิ าณมาก สจี าง ไมข น ออ นเพลยี หายใจส้นั พบในชข่ี องมา มพรองและช่ีตก สแี ดงขนเหนียว รว มกับหนา แดง กระหายนา้ํ ทอ งผกู ปส สาวะเขม พบในภาวะ เลือดรอน สคี ลํ้ามว ง เปน ลิ่ม ปวดเหมือนถูกทิ่มแทงทอ งนอย กดแลว ปวดมาก ไมบ รรเทาพบในภาวะเลือดคงั่ ไขห ลงั คลอด ไขแ ละหนาว ปวดศีรษะและลําตวั เกิดจากความเย็นภายนอก กระทํา ถา มีไขส งู ฉุนเฉียว กระหายน้ํา ชอบด่ืมนํา้ เย็น ทองผกู ปสสาวะเขม เกิดจากไฟ ภายในลกุ โชน ไขตํ่าตอ เน่อื ง ปวดทอ ง วงิ เวยี น สหี นาซีดขาว ตามัว ทอ งผูกแหง แขง็ พบในภาวะเลอื ดและอินพรอง เกิดความรอ น

Page 158 150 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้อื งตน 4. การตรวจชพี จร (脉诊 มา ยเจ่ิน) การตรวจชีพจร มีประวัติความเปนมายาวนานหลายพันปในสาธารณรัฐประชาชนจีน แพทย จีนใชการตรวจชีพจรเปนการวินิจฉัยโรค และใชหลักการรักษาโรคโดยทดลองใชกับมนุษยตามหลัก วิทยาศาสตรธรรมชาติ เมื่อประมาณ 2,500 ปกอน มีแพทยจีนท่ีมีชื่อเสียงทานหนึ่งช่ือ เปยนเซฺว่ีย (扁鹊) เช่ียวชาญวิธีการวินิจฉัยโรคดวยการตรวจชีพจร ในสมัยจักรพรรดิหวงตี้ (黄帝) ไดแตงคัมภีรเนยจิง 《内经》กลา วถงึ ซานปูจิ่วโฮว (三部九候) คาํ วา ซานปู (三部) หมายถงึ ตาํ แหนงการตรวจชีพจร ของมือท้ังสองขาง แตละขางมีอยู 3 ตําแหนง คือ ตําแหนงชุน (寸) ตําแหนงกวน (关) และตําแหนง ฉ่ือ (尺) แตละตําแหนงใชน้ิวกดดวยแรงหนักเบา 3 แบบ คือ แบบลอย (浮ฝู) แบบกลาง (中 จง) และ แบบจม (沉 เฉิน) รวมท้ังสามตําแหนงจึงมี 9 แบบ เรียกวา “ซานปูจิ่วโฮว” ตอมาสมัยราชวงศฮั่น จางจง จง่ิ (张仲景) ไดแ ตง ตําราวินิจฉัยโรคโดยสรุปวา การวินิจฉัยโรคไดอยางถูกตองสมบูรณแบบตอง มี 4 วิธี ประกอบดวย การมอง (望 วาง) การถาม (问 เวิ่น) การดม-ฟง (闻 เหวิน) การตรวจชีพจร และการคลํา (切诊 เช่ียเจิ่น) ตอมาในสมัยราชวงศซีจิ้น หวางซูเหอ (王叔和) ไดแตงคัมภีรมายจิง《脉 经》โดยรวบรวมคัมภีรสมัยกอนราชวงศฮั่น ไดแก คัมภีรเนยจิง《内经》และคัมภีรหนานจิง《难 经》แตงโดยจางจงจิ่ง และฮัวถวอ (华佗) คัมภีรมายจิงนี้ ไดแบงชีพจรออกเปน 24 แบบ ซึ่งเปน คัมภีรลาสุดที่ใชในการศึกษาการตรวจชีพจร คัมภีรนี้ไดแพรหลายไปทั่วโลก ตอมาในสมัยราชวงศหมิง หลี่สือเจิน (李时珍) ไดแตงคัมภีรผิงหูมายเสฺวีย《频湖脉学》โดยไดรวบรวมความโดดเดนของ “มา ยเสฺวยี 《脉学》” ต้ังแตสมัยกอนราชวงศหมิง คมั ภรี น ม้ี าจากพนื้ ฐานของคัมภีรม า ยจิง ซึ่งมีชีพจร 24 แบบ และไดเพ่ิมเติมข้ึนอีก 3 แบบ รวมเปน 27 แบบ ซึ่งไดแตงเปนบทกลอนเพ่ือใหงายตอการ ทอ งจํา ตอ มาแพทยจ ีนหลี่ซือ่ ไฉ (李士材) ไดแตงตําราเจินเจียเจ้ิงเหยี่ยน《诊家正眼》เพ่ิมเติมชีพจร แบบ “จ๋ีมาย (疾脉)” ขึ้นอีก 1 แบบ รวมเปน 28 แบบ ซ่ึงยังคงใชมาจนถึงปจจุบัน นอกจากน้ันยังมี คัมภรี ม ายจเฺ หวยี ฮุย เปยน《脉诀汇辩》ซ่ึงแตงโดยหลี่เอี๋ยนกัง (李延罡) หลังจากน้ันมีแพทยจีนอีก หลายทานสนใจศกึ ษาการตรวจโรคดว ยการตรวจชีพจรเพ่อื นําไปใชว ินจิ ฉัยโรคตา ง ๆ ได การตรวจชีพจรตองผานการเรียนรูศึกษาขั้นพื้นฐานตามวิธีตาง ๆ ตองอาศัยประสาทสัมผัส ที่ไวของนิ้ว และตองฝกปฏิบัติหาประสบการณจากผูเชี่ยวชาญ อีกท้ังตองอาศัยการไตรตรองอยาง ละเอยี ดถ่ถี วนและหมน่ั ฝก ฝนอยางสมํ่าเสมอ เพ่ือทีจ่ ะสามารถวนิ จิ ฉัยโรคไดอ ยางถูกตอ ง 4.1 ตาํ แหนงของชพี จร ตําแหนงของชีพจรอยทู ่บี ริเวณขอมอื ดา นในท้ัง 2 ขาง โดยวางนิ้วกลางท่ีตาํ แหนง “กวน” ซึ่ง อยูบริเวณที่มีกระดูกขอมือนูนข้ึนมา วางน้ิวช้ีถัดจากน้ิวกลางข้ึนไปทางปลายน้ิวมือของผูปวยท่ีตําแหนง

Page 159 การตรวจวนิ ิจฉัยโรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 151 “ชุน” สวนตําแหนง “ฉ่ือ” ใหวางนิ้วนางถัดจากน้ิวกลางคอนไปทางตนแขน โดยใหวางท้ังสามนิ้วเรียง ตดิ กัน โดยทัว่ ไปชพี จรจะอยูท ีข่ อ มือดา นใน แตในผูปวยบางรายอาจพบท่ีบรเิ วณขอ มอื ดา นนอก 尺关寸 ฉ่อื กวน ชนุ รูปท่ี 8-1 แสดงตําแหนง การจบั ชพี จร ตาํ แหนงชนุ กวน ฉื่อ ทัง้ 3 ตาํ แหนงน้สี ามารถตรวจลักษณะการเตน ของชีพจรได 3 แบบ คือ 1) แบบลอย (浮 ฝ)ู เปน การสมั ผัสชพี จรโดยใชปลายนว้ิ สัมผสั เพยี งเบา ๆ จะพบการเตนของชพี จร 2) แบบกลาง (中 จง) เปน การสมั ผัสชพี จรโดยใชปลายนวิ้ สัมผัสกดลงจนถึงระดบั กลามเนื้อโดย ไมลกึ และไมต้ืนจนเกนิ ไป จะพบการเตนของชพี จร 3) แบบจม (沉 เฉิน) เปนการสมั ผสั ชีพจรโดยใชป ลายนวิ้ กดแรงจนใกลจะถงึ กระดูก จะพบการ เตน ของชีพจร 浮 ลอย ผิวหนัง 中 กลาง ชีพจรเตน อยูสวนบน 沉 จม ชพี จรเตน อยูสวนกลาง รูปท่ี 8-2 ชพี จรเตน อยูสว นลกึ กระดกู แสดงระดบั การเตนของชีพจรที่ตรวจพบในแตล ะระดับ

Page 160 152 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบ้อื งตน 指压 แรงกดของนิว้ เบา กลาง หนัก รูปที่ 8-3 แสดงแรงกดของน้ิวในแตล ะระดับ ชพี จรทง้ั 3 ตาํ แหนง ของขอ มือแตล ะขา งสามารถตรวจสอบอวัยวะภายในของรา งกายได ดังน้ี ตําแหนง ขอมือ ตาํ แหนงของอวัยวะภายใน ชนุ ซา ย หวั ใจ และเยือ่ หุมหัวใจ ขวา ปอด และทรวงอก กวน ซาย ตับ ถงุ น้าํ ดี และกระบงั ลม ขวา มาม กระเพาะอาหาร และบริเวณชอ งทอ งตงั้ แตล น้ิ ปไปจนถึงสะดอื ฉอื่ ซา ย ไตและกระเพาะปสสาวะ ทองนอยตั้งแตใตส ะดอื ลงไป รวมถงึ เอว และแขนขา ขวา ไตและมิง่ เหมิน (命门) บริเวณเอวและทองนอยต้ังแตใตส ะดอื ลงไป รวมถงึ แขนและขา ถึงแมแพทยจีนไดสะสมประสบการณมากมายจากการตรวจชีพจร โดยการกําหนดตําแหนง ของอวัยวะแบบน้ี แตต ามหลกั วทิ ยาศาสตรยงั ตอ งมีการศึกษาวจิ ัยใหม ากขน้ึ 4.2 วธิ ีการตรวจวินิจฉยั โรคโดยการตรวจชพี จร แพทยจีนที่ทําการตรวจวินิจฉัยโรคโดยวิธีน้ี ตองอาศัยสมาธิและจิตใจท่ีสงบนิ่ง กําหนดลม หายใจเขาออกสมํ่าเสมออยางเปนธรรมชาติ โดยนิ้วมือที่สัมผัสชีพจรของผูปวยตองมีจังหวะการกดเบา หนกั และแรงท่ีถกู ตอ ง การตรวจชีพจรจําเปนตองใหผูปวยนั่งพักสักครู เพื่อใหจิตใจสงบกอนและไมมีส่ิงใดมารบกวน จึงจะสงผลใหตรวจพบชีพจรท่ีแทจริงไดมากขึ้น ในระหวางการตรวจชีพจร ใหผูปวยนั่งตัวตรงในทาที่สบาย ยื่นแขนออกมาในลกั ษณะหงายฝา มอื ขึน้ โดยวางแขนบนโตะ ใหอยูในระดับเดียวกับตําแหนงหัวใจ ในการ วินจิ ฉัยโรคแตละครั้งควรใชเวลาไมต าํ่ กวา 1 นาที เพอ่ื ใหแพทยจ ีนมเี วลาวนิ จิ ฉัยการเปลย่ี นแปลงของชีพจร

Page 161 การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจีน 153 ลักษณะชีพจรของคนปกติ คือ การหายใจเขาออกแตละคร้ัง ชีพจรจะเตน 4~5 ครั้ง หรือ 72~80 คร้ัง/นาที ตาํ แหนงชีพจรจะอยูที่กึ่งกลาง ไมลอย ไมจม ไมยาว ไมส้ัน จังหวะการเตนสมํ่าเสมอ ราบร่ืน มีแรงสมํา่ เสมอทัง้ ตําแหนง ชนุ กวน ฉอื่ เมอ่ื ใชนวิ้ กดจมลงหาชีพจรกย็ งั มีชีพจรเตนอยู การเปลี่ยนแปลงของชีพจรโดยธรรมชาติที่เกี่ยวของกับความเปลี่ยนแปลงในรางกายและ ส่ิงแวดลอม ชีพจรของรางกายมีการเปลี่ยนแปลงเกี่ยวของกับสภาพรางกาย ส่ิงแวดลอม อายุ เพศ ลักษณะภายนอก (อวนหรือผอม) ลักษณะการกินอยู และอารมณจิตใจ ทําใหเกิดการเปล่ียนแปลง แตกตา งกนั ทง้ั ส้นิ เชน เด็ก ๆ หายใจเขา ออกหนึง่ ครงั้ ชีพจรจะเตน ถึง 7 คร้งั หนมุ สาวปกติการเตนของชีพจร จะราบล่ืนไมติดขัด ผูสูงอายุชีพจรจะตึงและแข็ง ผูหญิงเมื่อเปรียบเทียบกับผูชาย ชีพจรจะออนนุมเล็กเร็ว กวาปกติเล็กนอย หญิงตั้งครรภชีพจรจะลื่นและเร็ว คนอวนชีพจรจะจมเล็ก คนผอมชีพจรจะลอยใหญ คนสงู ชีพจรจะยาว คนเตยี้ ชพี จรจะส้ัน การออกกาํ ลังกายหลงั รบั ประทานอาหารและหลังด่ืมแอลกอฮอล ชีพจรจะลนื่ เรว็ มแี รง ความหวิ จะทําใหชีพจรออนนมุ ไมมแี รง คนที่นั่งสมาธปิ ฏิบตั ิธรรมชีพจรจะออนนมุ เม่ือจิตใจอารมณเปลี่ยนแปลงชีพจรก็จะเปลี่ยนแปลงตามไปดวย เชน ความโกรธ สงผล กระทบตอตับ ชีพจรจะตึงเล็ก ความตกใจกลัวทําใหชีพจรเตนไมเปนจังหวะ เพราะฉะนั้น คนท่ีอยู ระหวางกลัว ตกใจ ดีใจ หรือ เสียใจ ต่ืนเตน เครียดมาก กังวล ทั้งหมดน้ีทําใหชีพจรเปลี่ยนแปลงไปตาม อารมณ เมื่ออารมณกลับสูภาวะปกติแลว ชีพจรจะเตนกลับคืนสูปกติ ฤดูกาลท้ัง 4 ก็มีผลทําใหการเตน ของชีพจรเปลี่ยนแปลงไป เชน ฤดูใบไมผลิทําใหชีพจรตึง ฤดูรอนชีพจรเตนใหญ ฤดูใบไมรวงชีพจรจะ เตนเบาเลก็ ฤดหู นาวชีพจรจะจมแนน ระหวางกลางวันและกลางคืนจะมีการเปล่ียนแปลง กลางวันชีพจร จะลอยและแรง สวนกลางคืนชีพจรจะจมเล็กชา สวนมากคนท่ีอยูเมืองหนาวมักชอบรับประทานอาหาร ประเภทปงยาง การเตนของชีพจรจะจม แกรง ถาคนอยูเมืองรอน อากาศจะรอนอบอาว รูขุมขนจะ ขยายตัว ภายในและภายนอกกลามเนื้อจะผอนคลาย การเตนของชีพจรจะเร็วและออนนุมกวาเล็กนอย นอกจากนั้นสําหรับนักกีฬาหรือผูท่ีออกกําลังกายเปนประจํา การเตนของชีพจรจะชาและใหญ ซึ่งถือเปน การเตน ของชพี จรทีป่ กติ ดงั นนั้ ในการตรวจวดั ชีพจรควรพิจารณามูลเหตตุ า ง ๆ อยางรอบคอบ ในการตรวจชีพจร แพทยจีนจะวางน้ิวมือหางกันแคไหนน้ันข้ึนอยูกับแขนของผูปวยวายาว หรือสั้นและนิ้วมือของแพทยจีนเล็กหรือใหญ ถาแขนของผูปวยยาวหรือน้ิวมือของแพทยจีนเล็ก ใหวาง น้ิวทั้งสามหางกันเล็กนอย ถาแขนของผูปวยสั้นหรือนิ้วมือของแพทยจีนใหญ ใหวางน้ิวทั้งสามชิดกัน เล็กนอ ย สวนผูปวยเด็กไมสามารถแบงออกเปน 3 ตําแหนงเหมือนกรณีท่ัว ๆ ไป แพทยจีนตองทําการ ตรวจชพี จรโดยใชนวิ้ สัมผสั เพียง 1 น้ิว อาจเปนน้ิวหวั แมม อื หรือนว้ิ ช้ีกไ็ ด แพทยจีนที่ทาํ การตรวจชีพจร ตอ งวางนว้ิ มอื ท้งั สามควํ่าลงเพ่ือสมั ผสั หาชพี จรของผปู ว ย โดยลักษณะการสมั ผสั แบง ออกเปน 7 วธิ ี ดังนี้

Page 162 154 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบ้ืองตน 1) แบบยก (จฺหวีฝา 举法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชนิ้วมือกดเพียงเบา ๆ เพ่ือสัมผัสการเตนของ ชีพจร วธิ ีนเี้ รียกวา การสัมผัสชพี จรแบบลอย 2) แบบกด (อ้ันฝา 按法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชนิ้วมือกดโดยใชแรงมากกวาแบบยก กดจนถึง เสนเอ็นหรือใกลกับกระดูกเพ่ือสัมผัสการเตนของชีพจร วิธีนี้เรียกวา การสัมผัสชีพจรแบบจม อีกวิธี หนึ่งท่ีแพทยจีนใชนิ้วกดโดยใชแรงปานกลาง กดจนถึงกลามเนื้อ เพ่ือสัมผัสการเตนของชีพจร วิธีนี้ เรยี กวา การสมั ผสั ชีพจรแบบกลาง 3) แบบหา (สฺวินฝา 寻法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชน้ิวมือกดโดยใชแรงต้ังแตเบาจนถึงหนักและ แรงกดหาชพี จรทั้งขอมอื ดานซายและขวา โดยกดท้ังตําแหนงชนุ กวน ฉื่อ พรอมกัน แลวสลับกันหาชีพจร ทลี ะตาํ แหนง จนกระทงั่ พบตาํ แหนง ทช่ี ีพจรเตนชดั เจนท่สี ุด 4) แบบเคล่ือน (สฺวินฝา 循法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชน้ิวมือกดหาการเคลื่อนไหวไปมา ทั้งข้ึน และลงไปตามแนวแขน เพ่ือดวู าการเตน ของชพี จรเปนลกั ษณะยาวหรอื ส้ัน แกรงหรอื พรอง 5) แบบถูไปมา (ทุยฝา 推法) คือ วิธีการท่ีแพทยจีนใชนิ้วมือสัมผัสถูไปมาตามแนวเสนของชีพจร โดยสัมผัสเพยี งเบา ๆ เพอ่ื ดลู กั ษณะการเตนของชีพจรวาเร็วหรอื ชา มีแรงมากหรอื นอ ย 6) แบบกดรวม (จงอั้นฝา 总按法) คือ การที่แพทยจนี ใชน ิ้วมือกดแรงหรือเบาพรอมกัน ท้ังสาม น้ิว หรือกดแตละนิ้วแรงตางกันในตําแหนงชุน กวน ฉื่อ เพ่ือดูลักษณะการเตนของชีพจรวาลอยหรือจม หรอื มกี ารเปลี่ยนแปลงอยา งไร 7) แบบสมั ผัสทีละจดุ (ตนั เจ่ิน 单诊) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชน้ิวมือกดสัมผัสสลับกันเพียงครั้ง ละ 1 นิ้ว โดยกดทีละจุดในตําแหนงชุน กวน ฉ่ือ เพื่อสัมผัสการเตนของชีพจรในแตละตําแหนงวามีการ เปลี่ยนเเปลงอยา งไร 4.3 ลกั ษณะของชพี จร ลกั ษณะของชีพจรทัง้ หมดแบง ออกเปน 28 แบบ แตล ะแบบใชประกอบการวินิจฉัยโรคตาง ๆ ดังน้ี 1) ฝูมา ย (浮脉): ชีพจรลอย ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรอยูใกลกับผิวหนังดานบนเหมือนไมเบาลอยบนผิวน้ํา เมอื่ ใชนวิ้ สัมผสั ชพี จรเบา ๆ กส็ ามารถพบการเตน ของชีพจรได แตถา กดแรงกลับไมพบ การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยโรคที่เกิดจากภายนอก หรือหยางพรอง ภายใน แตค วามรอนเทียมลอยอยภู ายนอก ดงั นี้ (1) ถาผูปวยถูกสภาวะอากาศภายนอกมากระทบ อาจกอใหเกิดโรคตาง ๆ ได เพราะภูมิตานทาน ตอสูกบั แรงกระทบภายนอก ฉะนั้นชพี จรกจ็ ะลอย

Page 163 การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจีน 155 (2) คนปกติ เมอ่ื สัมผสั อากาศรอ น ทําใหห ยางช่ลี อยข้ึน ชพี จรจะลอยและเรว็ (3) ผปู วยโรคเร้อื รงั รางกายออ นแอ ชพี จรจะลอยไมมีแรง (4) ผปู ว ยหนักจนหยางช่จี ะหลดุ ลอย ชีพจรจะลอยไมมีแรงยดึ เหน่ยี ว ผิวหนัง ชพี จรลอย กระดูก การเตนของชีพจรเบาเหมอื นไมเ บาลอยบนผวิ น้าํ รปู ท่ี 8-4 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบฝูมาย 2) ซานมา ย (散脉): ชพี จรลอยกระจาย ลักษณะของชีพจร: ชีพจรลอยใหญ ไมมีแรง แตกกระจาย กดแรงจะไมพบชีพจร จังหวะ การเตนไมสม่าํ เสมอ เดีย๋ วมีแรง เด๋ียวไมม แี รง เปรียบเหมอื นดอกเหมยลอยอยูในอากาศ หายใจ 1 ครั้ง ชีพจรลอยกระจาย ผวิ หนัง กระดกู รูปท่ี 8-5 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบซานมาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเกี่ยวกับพลังช่ีท่ีสูญเสียไปมาก สารจําเปนในอวัยวะ ภายใน (脏腑 จั้งฝู) ใกลจะหมดสิ้น ผูปวยที่มีการเตนของชีพจรในลักษณะน้ีมักจะมีอาการโรคหนัก เรือ้ รัง

Page 164 156 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน 3) โควมาย (芤脉): ชีพจรลอยใหญแตช ว งกลางวา งเปลา ลักษณะของชพี จร: ชีพจรลอยใหญแตชวงกลางวางเปลา การสัมผัสชีพจรจะรูสึกเหมือนกด หลอดของตนหอม นวิ้ สมั ผสั แลว ชพี จรจะลอยใหญน มุ กดแรงลงไปรูสึกพบเพยี งผนังหลอดเลอื ด หายใจ 1 คร้งั ชีพจรลอยใหญ ผวิ หนัง ชวงกลางวา งเปลา กระดกู รูปท่ี 8-6 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบโควมาย การวินจิ ฉัยโรค: ชพี จรลักษณะนี้สวนมากมักพบในผูปว ยท่ตี กเลือดเฉียบพลัน สูญเสียเลือด และนํ้าในรางกาย ทําใหเลือดในรางกายลดลงอยางมากและในหลอดเลือดมีเลือดไมเพียงพอ ทําใหรูสึก เหมือนหลอดเลือดวา งเปลา หรอื เกิดจากรางกายเสียนํ้ามาก เชน อาเจียนหรือทองเสียอยางรุนแรง ทําให เลือดขาดนาํ้ หลอ เลี้ยง อินของเลือดไมสามารถควบคมุ หยางชี่ หยางชี่จะหลดุ ลอยกระจาย 4) เฉินมา ย (沉脉): ชพี จรจม ลกั ษณะชีพจร: เมือ่ ใชน ้ิวสัมผสั ชพี จรเบา ๆ จะไมพ บ ตองกดลกึ ใตบรเิ วณเสน เอน็ จงึ จะพบ การเตน ของชีพจร หายใจ 1 คร้ัง ผวิ หนัง ชพี จรจม กระดูก รูปที่ 8-7 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบเฉนิ มา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยกลุมอาการโรคที่เกิดอยูภายในเปนหลัก หากการเตนของชีพจรจมและมีแรงมักจะเก่ียวกับโรคแกรง ถาอวัยวะตันทั้ง 5 (五脏 อูจ้ัง) กับอวัยวะ กลวงทั้ง 6 (六腑 ลิว่ ฝู) พรอ งหรือออ นแอ ชีพจรจะจมและไมม ีแรง

Page 165 การตรวจวินจิ ฉัยโรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 157 คนที่รางกายแข็งแรง ไมมีโรคภัยไขเจ็บ ก็สามารถพบชีพจรจมได เชน คนอวนมีกลามเน้ือ ไขมันหนา ชีพจรจะอยูลึก หรืออาจข้ึนกับสภาพภูมิอากาศ เชน คนในประเทศท่ีมีอากาศหนาวเย็น มกั จะมีชีพจรจม นอกจากน้ียังมีคนที่มีชีพจรท้ัง 2 ขางจมเล็ก แตรางกายไมมีโรค เรียกวา “ลิ่วอินมาย (六阴脉)” พบไดมากในคนทีไ่ มอ อกกําลงั กาย ซงึ่ ถอื วาเปนชพี จรของคนปกติ 5) ฝมู าย (伏脉): ชพี จรจมลึกกวา เฉินมา ย ลักษณะชีพจร: ชีพจรจมลึกกวาเฉินมาย ตองใชนิ้วกดถึงบริเวณกระดูก การจับหาชีพจร ลักษณะนีเ้ ปน การสัมผสั ไดย าก คลา ยกับหลบซอนอยู บางครัง้ ไมช ดั เจน หายใจ 1 ครั้ง ผวิ หนัง ชพี จรจมลกึ กระดกู รปู ที่ 8-8 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบฝมู าย การวินจิ ฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยโรคที่เกิดจากกลุมอาการภายใน หรือเกิดจาก โรคทท่ี าํ ใหร างกายเจบ็ ปวดอยา งรุนแรง หรอื โรคลมชัก หมดสติ 6) เหลามาย (牢脉): ชีพจรจมตึงแนน ลักษณะชีพจร: ชีพจรจมแนนใหญ ตึงและยาว ใชนิ้วแตะเบา ๆ จะไมเจอการเตนของชีพจร กดลึกจงึ จะเจอชีพจรแข็งดา นอยูกับที่ หายใจ 1 ครั้ง ผวิ หนัง ชีพจรจมตึงแนน กระดกู รปู ท่ี 8-9 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบเหลามา ย การวินจิ ฉยั โรค: ชพี จรลักษณะนีม้ ักพบในผปู วยโรคกลมุ อาการเย็นภายในที่มสี าเหตจุ าก การอุดก้ัน ทาํ ใหช่ีและเลอื ดไหลเวยี นไมส ะดวก ในเลอื ดมีของเสียมาก เกบ็ สะสมเปน เวลานาน กอ ตวั เปนกอน เชน เปน เน้อื งอก หรือเปนไสเลื่อน

Page 166 158 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบือ้ งตน 7) ฉือมาย (迟脉): ชพี จรเตน ชา ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนชา การหายใจเขาออก 1 ครั้งจะมีการเตนของชีพจร 3~4 ครั้ง (นอยกวา 60 ครั้ง/นาท)ี โดยพบไดท้ัง 3 ระดบั ซง่ึ บงบอกโรคที่แตกตางกนั หายใจ 1 ครั้ง ชีพจรเตนชา รูปที่ 8-10 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบฉือมาย การวนิ ิจฉัยโรค: ชพี จรลกั ษณะนม้ี ักพบในผูป วยที่เปน โรคเย็นทีม่ ีสาเหตจุ ากความเย็นปดกั้น ทาํ ใหหยางชี่ติดขัด การไหลเวียนไมคลอง รางกายขาดความอบอุน ถาชีพจรเตนชามีแรง จะเกี่ยวกับโรค กลมุ อาการเย็นแกรง ถา ชีพจรเตน ชาไมม แี รงจะเกยี่ วกบั โรคกลมุ อาการเยน็ พรอ ง นอกจากนี้ยังมีกลุมอาการโรคที่พบไดอีก คือ โรครอนซอนภายใน หยางชี่ถูกปดกั้นไมกระจาย เชน กระเพาะอาหารอักเสบ ลําไสอ ักเสบ ความรอนอุดกั้นภายใน ธาตุแข็งถายไมออก แนนทอง มือเทาเย็น ชีพจรเตนชา และยังพบไดในภาวะปกติของนักกีฬา ซึ่งชีพจรจะเตนชาอยางสม่ําเสมอ หรือคนปกติเม่ือ นอนหลับ ชีพจรกจ็ ะเตนชาเชน กนั 8) หวนมาย (缓脉): ชีพจรเตนเช่ืองชา ลักษณะชีพจร: ชีพจรเตนเชื่องชาเปนจังหวะ พบไดท้ัง 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคที่แตกตางกัน แบงเปน 2 แบบ คอื (1) ชีพจรเตนเช่ืองชาเปนจังหวะอยางสมํ่าเสมอ การหายใจเขาออก 1 ครั้ง เตน 4 ครั้ง (60~70 ครง้ั /นาท)ี ลักษณะของชีพจรแบบนีถ้ ือวาเปน ชีพจรทีป่ กติ (2) ชีพจรเตนเช่ืองชาเปนจังหวะและออนไมมีแรง สวนมากพบในผูปวยที่เปนโรคเกี่ยวกับ มามพรอง ช่ีกับเลือดไมเพียงพอ ชีพจรดังกลาวเก่ียวกับโรคท่ีเกิดจากความช้ืนปดก้ัน ทําใหหยางช่ี ตดิ ขัด เลอื ดไหลเวียนชาลง หายใจ 1 ครั้ง ชีพจรเตน เช่ืองชา รปู ท่ี 8-11 แสดงลักษณะของชพี จรแบบหว นมาย

Page 167 การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 159 9) สูมา ย (数脉): ชพี จรเตนเร็ว ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนเร็ว การหายใจเขาออก 1 ครั้ง ชีพจรเตน 5~6 คร้ัง (มากกวา 90 ครงั้ /นาที) โดยพบไดทัง้ 3 ระดับ ซึง่ บงบอกโรคที่แตกตางกัน หายใจ 1 ครง้ั ชพี จรเตน เร็ว รูปท่ี 8-12 แสดงลักษณะของชีพจรแบบสูมา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีสวนมากมักพบในผูปวยโรคเก่ียวกับความรอนสูง (อาจพบ อาการพรอ งในผูป วยบางราย) แบงเปน 2 แบบ คือ (1) ถา ชีพจรเตนเรว็ มีแรง จะเก่ียวขอ งกับโรครอนแกรง ความรอ นจะสงู จดั (2) ถา ชพี จรเตนเรว็ ไมม ีแรง จะเกีย่ วของกับโรครอนเทยี ม ในกรณีของคนปกติระหวางออกกําลังกาย หรือจิตใจอารมณแปรเปลี่ยน ต่ืนเตน ชีพจรจะ เตนเร็ว การหายใจเขาออก 1 คร้งั ชพี จรจะเตนเร็วประมาณ 6 ครั้ง (ประมาณ 110 คร้ัง/นาที) สวนเด็ก ทารก การหายใจเขาออก 1 คร้ัง ชีพจรจะเตนประมาณ 7 ครง้ั (120 ครง้ั /นาที) ซ่ึงถอื วา เปนปกติ 10) จี๋มา ย (疾脉): ชีพจรเตนเร็วกวา สมู าย ลักษณะของชีพจร: ชีพจรลักษณะน้ีจะเตนเร็วกวาสูมาย การหายใจเขาออก 1 ครั้ง ชีพจร เตนมากกวา 7 ครัง้ โดยพบไดท้งั 3 ระดบั ซึง่ บง บอกโรคท่ีแตกตางกัน หายใจ 1 คร้งั ชีพจรเตนเรว็ กวา สูมา ย รูปท่ี 8-13 แสดงลักษณะของชพี จรแบบจมี๋ า ย การวินิจฉัย: ชีพจรลักษณะน้ีสวนมากพบในผูปวยโรคท่ีเกิดจากหยางแกรง ความรอนขึ้นสูง มาก ทาํ ใหส ูญเสยี อนิ ชี่ (ธาตนุ ้ํา) ถา ชีพจรพรองออนไมมแี รง แสดงวาหยางช่ีของรา งกายจะสูญสนิ้ ไป 11) หงมา ย (洪脉): ชีพจรใหญมพี ลงั ลักษณะของชพี จร: ชพี จรลอยกวา งใหญ มาแรงไปออน มาใหญไ ปยาว การวินจิ ฉัยโรค: ชีพจรลกั ษณะนี้สวนมากเกี่ยวกบั ความรอนในรางกายสูงมาก ทําใหห ลอด เลือดขยาย ถา ผปู ว ยเปน โรคเรอื้ รงั และพบลักษณะการเตนของชพี จรลอยใหญ แสดงวา โรคนั้นจะเปน

Page 168 160 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอื้ งตน หนักขึน้ ในกรณที ี่อากาศรอ น คนที่รา งกายแขง็ แรงปกติอาจตรวจพบชีพจรลอยใหญแ ละเตน สมาํ่ เสมอ การเตน ของชีพจรข้ึนและลงทงั้ สูงใหญและยาว 2 มม. ความกวา งของชีพจรใหญกวา ปกติ หายใจ 1 คร้งั ชนุ กวน ฉ่ือ จังหวะการเตนข้ึน ชีพจรจะแรงใหญม พี ลังมาก ชพี จรเตน เลยตาํ แหนง ชุน กวน ฉอ่ื จังหวะการเตนลง ชีพจรจะออ นเบาเลก็ นอย รปู ท่ี 8-14 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบหงมาย 12) ซีม่ า ย (细脉): ชีพจรเล็ก ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเล็กเหมือนเสนไหมหรือเสนดาย การสัมผัสรูสึกถึงการเตนชัดเจน ถงึ แมวา กดลงไปกย็ ังสมั ผัสไดไมข าดหาย 2 มม. ความกวา งของชีพจรเลก็ กวาปกติ รูปที่ 8-15 แสดงลักษณะของชพี จรแบบซม่ี าย การวนิ จิ ฉยั โรค: ชพี จรลกั ษณะนี้สวนมากเกี่ยวขอ งกบั โรคที่เกิดจากชี่และเลอื ดพรอง ดังนี้ (1) ท้ังช่ีและเลอื ดพรอ ง เปนโรคปวยเรอื้ รงั ทาํ ใหร างกายออ นแอ (2) รางกายออนแอและกระทบความหนาวเย็น ทําใหหลอดเลือดหดตัว ตึงแนน มีอาการ เจบ็ ปวดตามรางกาย ชพี จรจึงตงึ เล็กแนน

Page 169 การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 161 (3) ความชื้นอุดก้ันหลอดเลือด ทําใหช่ีและเลือดไหลเวียนไมสะดวก มีอาการปวดเม่ือย กลา มเนือ้ ชีพจรจงึ เล็กและเชื่องชา 13) ฉางมา ย (长脉): ชีพจรยาว ลกั ษณะชีพจร: เมอ่ื ใชน วิ้ สัมผัสชีพจรแลว ชพี จรจะเตนยาวเลยตาํ แหนงชุน กวน ฉ่ือ ชนุ กวน ฉอื่ ชพี จรเตนเลยตาํ แหนงชุน กวน ฉอ่ื รูปที่ 8-16 แสดงลักษณะชีพจรของแบบฉางมา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีสวนมากเก่ียวของกับกลุมอาการของโรคหยางแกรง หรือ กลุมอาการรอนแกรงปะทะกับภูมิตานทานโรคแกรงซ่ึงมีความแกรงทั้งคู ทําใหชีพจรยาว ถาชีพจรใหญ ยาวและเร็ว แสดงวาพิษรอนอยูภายในมาก อยางไรก็ตามชีพจรยาวก็ยังพบไดในคนปกติ เชน คัมภีรซูเว่ิน 《素问》มายเอี้ยวจิงเหวยลุน《脉要精微论》กลาววา “ชีพจรยาวก็คือช่ีแกรง ในคนปกติท่ีมีชี่และ เลือดแข็งแกรง พลังช่ีของรางกายจะเต็มเปยมและพลังช่ีของชีพจรมีสวนเกิน ทําใหชีพจรเตนเกิน ตําแหนงชุน กวน ฉ่ือ และชีพจรมีลักษณะยาว ออนนุม เตนสมํ่าเสมอ มีพลัง แสดงวารางกายแข็งแรง สวนในผูสูงอายุที่รางกายแข็งแรงปกติ ถาชีพจรที่ตําแหนงฉื่อของมือท้ังสองขางยาวและลื่นแกรง สวนมากจะอายุยืนยาว ฉะน้ันชีพจรยาวก็จะเกี่ยวกับช่ีและเลือดเต็มอิ่ม พลังชี่หมุนเวียนไมมีการ ตดิ ขดั ” 14) ตวนมาย (短脉): ชีพจรสั้น ลักษณะชีพจร: การเตน ของชีพจรจะส้ันกวาปกติ ปรากฏอยูท่ีตําแหนงชุนและกวน สวนมาก จะไมพบที่ตาํ แหนงฉ่ือ ความยาวของชีพจรไมถ ึงตาํ แหนง ชนุ กวน ื่ ฉ่อื รูปที่ 8-17 แสดงลักษณะของชีพจรแบบตว นมาย การวนิ จิ ฉยั โรค: ชีพจรลักษณะนีม้ กั เกย่ี วของกับพลงั ชใ่ี นรา งกายที่ผดิ ปกติ

Page 170 162 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบื้องตน (1) ถาสั้นมีแรง จะเกี่ยวกับชี่ตีบ ลิ่มเลือดอุดกั้น หรืออาหารตกคาง ทําใหช่ีและเลือด ไหลเวยี นติดขัด (2) ถา สั้นไมมแี รง จะเกีย่ วกับพลงั ช่ีสูญเสีย ทําใหพลงั ชไ่ี มมีแรงผลักดันการหมุนเวยี นของเลือด 15) ซฺวีมา ย (虚脉): ชีพจรพรองไมม ีแรง ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรจะออนนุมมาก เมื่อใชนิ้วกดเบา การเตนของชีพจรจะ ไมมีแรง ถากดแรง การเตนของชีพจรจะวางเปลา ซฺวีมายเก่ียวของกับชีพจรทั้งหลายท่ีไมมีแรง ซ่ึง แบง เปน 2 แบบ ไดแก (1) ชีพจรใหญไมมีแรง เชน โควมาย ซานมา ย เปน ตน (2) ชีพจรเล็กไมม ีแรง เชน หรมู าย รั่วมา ย เหวยม าย เปน ตน พรองไมมี 2 มม. ปกติ ความกวางของชีพจรเล็กกวา ปกติ การเคลอ่ื นไหวของชีพจรตํ่าและออน หายใจ 1 ครง้ั ความยาวของชีพจร ไมถงึ ตาํ แหนงฉอ่ื ชุน กวน ฉอ่ื ลกั ษณะของชพี จรเตน ออ นนุม ความยาวของชีพจรไมถ ึงตาํ แหนงฉือ รูปที่ 8-18 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบซวฺ ีมาย การวนิ จิ ฉัยโรค: ชพี จรลกั ษณะน้ี จะเกย่ี วของกบั กลุมอาการชี่และเลือดพรอง ถาเตนชาไมมี แรง จะเกีย่ วกบั หยางพรอง ถาเตนเร็วไมม แี รง จะเกี่ยวกบั อนิ พรอง 16) รว่ั มาย (弱脉): ชพี จรออ นนุม และจมเลก็ ลักษณะของชีพจร: ชีพจรท้ังออนนุมและจมเล็ก ตองใชน้ิวกดแรงลึกจึงจะพบการเตนของ ชพี จร เลก็ ไมม ีแรง

Page 171 การตรวจวินิจฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจีน 163 การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยโรคท่ีเก่ียวกับหยางชี่พรอง หรืออาจจะ พรองทั้งชี่และเลือด เพราะเลือดในหลอดเลือดไมเพียงพอ การผลักดันหยางชี่ไมมีแรง สวนมากพบใน ผูปว ยโรคทเ่ี กีย่ วกบั กลุมอาการพรอ ง ปวยเร้อื รังมานาน หายใจ 1 ครงั้ ผิวหนัง ชีพจรออนนุมและจมลกึ กระดูก รูปท่ี 8-19 แสดงลักษณะของชีพจรแบบรั่วมาย 17) เหวยม าย (微脉): ชีพจรเลก็ กวา ซีม่ า ยและออนนมุ ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเล็กกวาซ่ีมายและออนนุม ไมมีแรง บางคร้ังสัมผัสได บางคร้ัง สมั ผสั ไมไ ด หายใจ 1 ครัง้ ผิวหนัง ชีพจรเลก็ กวา ซมี า ย และออ นนุม 2 มม. กระดูก ชพี จรเล็กมากกวาปกติ รปู ที่ 8-20 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบเหวยม า ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักเกี่ยวของกับสภาวะอินหยางช่ีและเลือดพรองมาก ๆ พลังขับเคล่ือนไมมีแรง หรือโรคปวยเร้ือรังมานาน ภูมิตานทานต่ํา พลังชี่ใกลจะหมดสิ้น ถาเปนภาวะ วกิ ฤต มักจะเก่ยี วของกับหยางชห่ี มดอยา งเฉยี บพลัน 18) สอื มา ย (实脉): ชีพจรแกรง ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรเต็มอ่ิมมีแรงและมีพลังไมวาจะกดเบาหรือกดแรง สือ มายเกย่ี วขอ งกบั ชีพจรทัง้ หลายท่ีมแี รง การวนิ ิจฉัยโรค: ชพี จรลกั ษณะน้มี ักเกี่ยวขอ งกบั โรคแกรง ดังนี้

Page 172 164 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอื้ งตน (1) ผูปวยโรคแกรงและภูมิตานทานไมพรอง ภูมิตานทานกับสาเหตุของโรคจะตอตานกัน ทําให ชี่และเลอื ดพุงแรง ชพี จรจะแนน (2) ถา ชีพจรลอยและแรง สวนมากจะเก่ียวขอ งกับโรครอ นแกรง (3) ถา ชพี จรจมชา และแกรง จะเกยี่ วของกับโรคเย็นแกรง (4) ถามีอาการปวยเปนระยะเวลานาน จะพบชีพจรแบบนี้ สวนมากอาการจะหนัก เกี่ยวกับ หยางชีจ่ ะหลุดลอย แตท ้ังนีต้ องวนิ จิ ฉยั ควบคูไปกบั อาการอืน่ ๆ ดวย (5) ชีพจรแกรงสามารถพบไดในคนปกติ โดยมีลักษณะการเตนสม่ําเสมอ แกรง นุมนวล แสดงวามีพลังช่ีมากกวาคนปกติทั่วไป ทําใหหลอดเลือดเต็มอ่ิม พลังช่ีแข็งแกรง ตําแหนงชุน กวน ฉื่อ ทีม่ อื ทง้ั 2 ขา งจะแกรงและใหญเ รียกวา “ล่ิวหยางมา ย (六阳脉)” ซึง่ เปนลกั ษณะพเิ ศษ 2 มม. ชีพจรแนนใหญ ความกวา งของชีพจรใหญ รูปท่ี 8-21 แสดงลักษณะของชพี จรแบบสือมาย 19) หวฺ ามาย (滑脉): ชพี จรลืน่ ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรราบรื่นไมติดขัด เมื่อใชนิ้วสัมผัสแลวจะลื่นเหมือน สัมผัสไขม กุ โดยพบไดท ง้ั 3 ระดับ ซึ่งบง บอกโรคที่แตกตา งกัน หายใจ 1 ครัง้ การไหลเวียนของชพี จรลน่ื ชีพจรลนื่ เหมือนสมั ผัสไขมุก รูปที่ 8-22 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบหวฺ ามาย

Page 173 การตรวจวนิ จิ ฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจีน 165 การวนิ จิ ฉัยโรค: ชพี จรลักษณะน้ีมกั เกี่ยวของกบั โรคทมี่ เี สมหะ อาหารไมยอยตกคาง ความ รอนแกรงตาง ๆ มีไขสูงกระทบกับเลือด ทําใหการหมุนเวียนของเลือดเร็วกวาปกติ ถาพบหฺวามายใน หญิงวยั เจริญพันธุท่ีมีรางกายปกติและประจําเดือนขาด อาจแสดงวากําลังตั้งครรภได ถาชีพจรล่ืนและชา เตน สมํ่าเสมอ สว นมากเปนชีพจรปกตขิ องวัยรนุ 20) ตง มาย (动脉): ชพี จรส่นั สะเทือน ลักษณะของชีพจร: สวนมากพบการเตนของชีพจรท่ีตําแหนงกวน มีท้ังชีพจรล่ืน เร็ว ส้ัน ชีพจรท้ัง 3 อยางปรากฏพรอมกัน โดยพบไดทั้ง 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคท่ีแตกตางกัน คัมภีรมายจิง 《脉经》กลาววา “ตงมายพบเฉพาะท่ีตําแหนงกวน ไมพบที่ตําแหนงชุนและตําแหนงฉ่ือ เปรียบเหมือน เมล็ดถั่วเขียวท่ีเตนส่นั สะเทอื นในชีพจร” ชุน กวน ฉอื่ กวน ชุน ฉ่อื รปู ที่ 8-23 แสดงลักษณะของชพี จรแบบตง มาย การวินิจฉัยโรค: สวนมากจะพบในผูปวยที่เคยประสบเหตุการณที่ตกใจสุดขีด กลัวสุดขีด หรือรางกายเจ็บปวดมาก ๆ สงผลใหช่ีแตกซาน การบาดเจ็บภายในหรือรางกายถูกกระทบกระเทือน จะ เก่ยี วกับชตี่ ีบ อินกบั หยางปะทะกนั กอ ใหเ กิดผลตามมา 21) เซอมา ย (涩脉): ชีพจรฝด ลกั ษณะชพี จร: ชีพจรทั้งเล็กและชา ไปมาฝดไมราบร่ืน ชีพจรเตนแรงไมสม่ําเสมอ เม่ือใชน้ิว สัมผสั จะรสู กึ ฝดเหมือนกบั ใชใ บมดี เล็กไปขดู ไมไผ หายใจ 1 ครั้ง การเตน ของชีพจรชา เลก็ และสนั้ ไมราบรน่ื ฝดเหมือนมดี ขูดไมไ ผ รูปที่ 8-24 แสดงลักษณะของชีพจรแบบเซอ มาย

Page 174 166 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีเก่ียวของกับรางกายสูญเสียอสุจิ เลือดนอย เสมหะหรือ อาหารตกคางภายใน ช่ีตีบ ล่ิมเลือดอุดก้ันตาง ๆ ถาชีพจรฝดมีแรง จะเกี่ยวของกับโรคแกรง ถาชีพจร ฝดไมมแี รงจะเก่ียวขอ งกับโรคพรอง 22) เสยี นมาย (弦脉): ชีพจรตงึ ลักษณะชีพจร: การเตนของชีพจรจะตึงและยาวเหมือนสัมผัสสายขิม เม่ือใชน้ิวสัมผัสจะพบ ไดงา ยและชัดเจนเปน เสน ตรง หายใจ 1 คร้ัง ชพี จรเปนเสนตรง ตึงเหมือนสมั ผสั สายขมิ รูปที่ 8-25 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบเสียนมาย การวนิ ิจฉยั โรค: (1) ผูปวยโรคตบั โรคถงุ นาํ้ ดี โรคเจ็บปวดตา ง ๆ หรือมเี สมหะกับสารน้ําตกคางในรางกาย (2) ผูปวยโรคเก่ียวกับกลุมอาการเสนลมปราณตับ มีสาเหตุเกิดจากสภาวะความหนาวหรือ ความรอนกระทบกับตับ หรือมีเสมหะสะสมอยูภายใน อารมณท้ังเจ็ดไมปกติ หรือความเจ็บปวดตาง ๆ ทั้งหมดนี้ทําใหช่ีของตับไมสามารถผอนคลาย การกระจายและระบายไมคลอง ระบบช่ีของตับ ไม ครอบคลุมเสน เลือด เสน เอน็ จะตงึ แนน ชก่ี ับเลอื ดไมเก็บกกั การหดขยายของหลอดเลือดไมปกติ ทําให พลงั ขบั เคลอื่ นโดนรดั แนน เกิดชพี จรตงึ แนน ขนึ้ มา (3) โรคที่รายแรง จะพบชีพจรตึง เหมือนจับอยูบนคมมีด เมื่อใชน้ิวสัมผัสจะรูสึกทั้งคมและ แขง็ แสดงวา เวย ช ่ี (胃气) ใกลจะหมดส้นิ (4) การเปล่ียนแปลงของฤดูกาล จะมีสวนเก่ียวของกับการเปลี่ยนแปลงของชีพจร เชน ปลายฤดูหนาว หยางช่ีกําลังจะลอยขึ้น เม่ือถึงตนฤดูใบไมผลิ จึงพบชีพจรตึงในคนปกติ สาเหตุเกิดจาก อากาศเปลย่ี นแปลง (5) ถา พบในวยั กลางคนทรี่ า งกายแข็งแรง ชีพจรตึงถอื วาเปน ปกติ สวนในผูสงู อายุชพี จรจะมี ลักษณะตึงแข็ง เพราะอสุจิและเลือดจะเสื่อมพรองตามธรรมชาติ ในกรณีนี้ก็ถือวาเปนปกติ แพทยจีน จูตันซี (朱丹溪) กลาวไววา “ชีพจรขาดสารนํ้าก็ไมออนนุม ถาอายุเลย 40 ปขึ้นไป อินชี่จะเหลือเพียง ครึ่งเดียว เพราะเหตุนี้เมื่อคนเราอายุมากข้ึน อสุจิและเลือดจะลดนอยลง หลอดเลือดขาดสารน้ํา หลอ เลย้ี ง ทําใหความออนนุมของชีพจรนอยลงหรือแขง็ ดานขน้ึ เหลานีล้ ว นเกดิ จากสภาพรางกาย เสื่อมถอย ไปตามธรรมชาติ”

Page 175 การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 167 (6) ชีพจรตึง ล่ืน ออน เบา และเปนเสนตรง มักพบในคนปกติ หรือผูปวยที่เปนโรคไม รา ยแรง 23) จิน่ มา ย (紧脉): ชพี จรตึงแนน ลักษณะชีพจร: ชีพจรตึงแนนกระช้ันเหมือนเชือกหมุนเปนเกลียว เม่ือใชนิ้วกดทั้งซายและ ขวาเหมือนมีแรงตานกลับ ตึงและมีแรงมากกวาเสียนมาย โดยพบไดทั้ง 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคที่ แตกตา งกัน หายใจ 1 ครง้ั ชีพจรเตน ตึงแนน กระชนั เหมอื นเชือกหมนุ เปนเกลียว รูปท่ี 8-26 แสดงลักษณะของชพี จรแบบจ่นิ มาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้ มักเปนโรคกลุมอาการเย็นแกรง เน่ืองจากความเย็น กระทบกับรางกาย ทําใหหลอดเลือดหดตัว เสนหลอดเลือดแนนหนากระชั้นมากข้ึน กอใหเกิดอาการ เจ็บปวด ปวดเม่ือย อาหารไมยอ ยตกคาง 24) เกอมา ย (革脉): ชีพจรลอยตึง ลกั ษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรจะลอยตึงแนน เม่ือกดแรงชวงกลางจะวางเปลา ชวง นอกแข็งเปรียบเหมือนความตึงของหนังกลอง เม่ือใชน้ิวสัมผัสชีพจรแลว มีความรูสึกวาชีพจร ตึงแนน มากคลายกับเสียนมาย แตพอกดแรงลงไปถึงหลอดเลือด สวนกลางจะวางเปลา หลอดเลือด จะแข็ง กวาโควมา ย หายใจ 1 ครั้ง ผวิ หนัง ชพี จรลอยตึง กระดูก ความตึงเปรียบเหมือนหนังกลอง รปู ที่ 8-27 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบเกอมาย

Page 176 168 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบือ้ งตน การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยภาวะไตพรอง จิงและเลือดพรอง อสุจิไม เกบ็ กัก ภมู ิตานทานไมแขง็ แรง มักจะพบในผูปวยที่ขาดเลือด เสียเลือด สูญเสียอสุจิมาก สตรีตกเลือด สตรีมคี รรภแ ทง บตุ ร หรอื ประจาํ เดอื นมามาก 25) หรมู า ย (濡脉): ชีพจรลอยออ น ลักษณะชีพจร: ชีพจรลอยออนนุมเล็กไมมีแรง เหมือนกับเกสรดอกไมลอยอยูบนนํ้า ใชน้ิว สมั ผสั เบา ๆ จะมีชีพจรเตน กดหนกั เกนิ ไปจะไมชดั เจน หายใจ 1 คร้งั ผวิ หนัง ชีพจรลอยออนนมุ เล็กไมม ีแรง กระดูก รูปที่ 8-28 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบหรมู า ย การวนิ จิ ฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยกลุมอาการพรอง รางกายออนแอ ความชื้น อุดก้ัน สวนมากจะพบในสตรีท่ีมีประจําเดือนมาก ตกเลือด เลือดไหลไมหยุด หรือกะปริดกะปรอย เหน็ดเหน่ือย ออนเพลียงาย ในเพศชายท่ีสูญเสียอสุจิมาก หรือทองเสียเร้ือรัง ชี่พรอง เหงื่อออกงาย เหนื่อยหอบ หายใจสัน้ 26) เจย๋ี มาย (结脉): ชีพจรเตนชา และจงั หวะหยดุ ไมแ นน อน ลักษณะของชีพจร: ชีพจรจะเตนชากวาปกติ ไมสม่ําเสมอ เตนแลวหยุด จังหวะไมแนนอน โดยพบไดท้งั 3 ระดบั ซง่ึ บง บอกโรคทีแ่ ตกตางกนั หายใจ 1 ครง้ั หายใจ 1 คร้งั ชีพจรเตนชา จงั หวะหยดุ ไมแ นนอน รูปที่ 8-29 แสดงลักษณะของชพี จรแบบเจ๋ยี มา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักเกี่ยวกับอินแกรง ชี่ตีบ เพราะช่ีกับเลือดคั่งและเสมหะ หรอื อาหารตกคา ง ความเยน็ ปด กั้นระบบเสนลมปราณ (经络 จิงล่ัว) ทําใหพลังหยางชี่ของหัวใจถูกปดก้ัน เลือดไหลเวียนไมคลอง การเตนของชีพจรจะชาและฝดแตมีพลัง ถาช่ีพรองกับเลือดนอย ทําใหการเตน ของชพี จรชา ฝด ไมมีแรง มีจงั หวะหยุดไมแนนอน

Page 177 การตรวจวินจิ ฉยั โรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 169 27) ใตม าย (代脉): ชีพจรเตน ชา มีจงั หวะหยุดแนนอน ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนชาและออน ชีพจรออนกวาเจี๋ยมาย มีจังหวะหยุดแนนอนและ นานกวา บางครั้งเตนออน บางคร้ังเตนเร็ว หรือเตนชาไมสม่ําเสมอ โดยพบไดท้ัง 3 ระดับ ซ่ึงบงบอก โรคทีแ่ ตกตา งกนั หายใจ 1 คร้ัง หายใจ 1 ครง้ั ชพี จรเตนชาแลว หยดุ มจี ังหวะแนน อน รูปที่ 8-30 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบใตมา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเก่ียวของกับจั้งชี่ (脏气) คือ พลังช่ีของอวัยวะตัน ภายใน (จง้ั ) ทงั้ 5ออนแรงมาก ชี่กบั เลือดพรอ งทําใหม ายช่ี (脉气) หมุนเวยี นไมส มาํ่ เสมอ มกี ารหยุดเตน สักพัก แลวจึงกลับมาเตนใหม สามารถพบในผูปวยโรคเหน็บชา อาการเจ็บปวดตาง ๆ เก่ียวกับ อุบัติเหตุบอบช้ํา หรือเก่ียวกับอารมณท้ังเจ็ดแปรเปล่ียนอยางมาก เหตุของโรคตาง ๆ เหลานี้ทําใหชี่ปดกั้น การหมุนเวียนของเลือดติดขัด หากพบเจี๋ยมายหรือใตมาย โรคเหลาน้ีสวนมากจะพบในผูปวยท่ีมีความ ผิดปกตขิ องหัวใจ 28) ชมู าย (促脉): ชพี จรเตนเร็ว มีจังหวะหยดุ ไมแ นน อน ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนเร็วกวาปกติ ไมสม่ําเสมอ เตนแลวหยุด จังหวะหยุดไมแนนอน โดยพบไดท ง้ั 3 ระดบั ซึ่งบงบอกโรคทแี่ ตกตางกนั หายใจ 1 คร้ัง หายใจ 1 คร้ัง ชพี จรเตนเร็ว เตน แลว หยุด จังหวะหยดุ ไมแ นนอน รูปท่ี 8-31 แสดงลักษณะของชีพจรแบบชูมาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักเกี่ยวของกับโรคความรอนกับหยางช่ีแกรง เปนสาเหตุ ของโรคหยางแกรงรุนแรง พลังความรอนเผาผลาญมาก ผลักดันใหเลือดว่ิงเร็ว ทําใหอินช่ีของเลือด นอ ยลง ช่ใี นหัวใจถกู ทําลาย เลอื ดไหลเวยี นติดขัดไมส ามารถเช่อื มตอกัน ชีพจรจะเตน เรว็ มแี รงแลวหยุด และจงั หวะหยุดเตน ไมแนนอน อีกประเภทหน่ึงคือ จ้ังช่ีกับอินชี่สูญเสีย ทําใหออนแอมาก พลังแหงชีวิตใกลจะสูญสิ้น ทําให การหมุนเวยี นของชีแ่ ละเลือดติดขัด ชพี จรจะเตน เรว็ ไมมแี รง หยุดไมส มํ่าเสมอ

Page 178 170 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน บทที่ 9 การวเิ คราะหกลมุ อาการโรค อาการ กลมุ อาการ และโรค อาการ (症 เจงิ้ ) หมายถึง อาการเจบ็ ปวยทีแ่ สดงออกหรอื ตรวจพบไดท างกายภาพ ใชเ ปน ขอมูลเพอ่ื การวนิ ิจฉัยโรคแบบจีน (เปย นเจิง้ ) กลุมอาการ (证 เจิ้ง) หมายถึง เปน การประมวลพยาธสิ ภาพของโรคโดยรวม ณ เวลาน้ันที่ โรคไดดาํ เนินมาถึงทําใหท ราบตําแหนง ของโรค คณุ ลักษณะของโรค สาเหตุของโรค และแนวโนม ของโรค อนง่ึ ใหสังเกตวา อาการนีเ้ ปน การสรุปถงึ ภาวะรวม ๆ ตอ ปจจัยเปน เหตใุ หเกดิ อาการเจบ็ ปวย และปฏิกิริยาตอบสนองตอ โรคทงั้ สองดา น กอ นจะไดผลสรปุ นั้นตอ งผา นกระบวนการวิเคราะหประมวล อาการอืน่ ๆ บวกกบั ปจจัยทางสงิ่ แวดลอม สภาพจิตใจและปจจยั อื่น ๆ ในขณะนัน้ ๆ ดว ย โรค (病 ปง) หมายถงึ รูปแบบของอาการเจบ็ ปว ยทีม่ กี ารดาํ เนินไปต้งั แตตนจนจบ เปน ลกั ษณะภาพรวมในกลมุ คนท่ีเจบ็ ปวยดว ยโรคเดยี วกนั นอกจากอาการเจ็บปว ยทแ่ี สดงออกทางคลินกิ จะมี รปู แบบพน้ื ฐานอาการเดียวกนั เรายังสามารถคาดการณล ว งรถู งึ อาการเจบ็ ปว ยท่ีแสดงออกในแตล ะชว งเวลา ของพยาธสิ ภาพทีก่ ําลงั ดําเนินไปหรอื ยอ นกลบั สงิ่ น้เี องทแ่ี พทยจนี นาํ มาใชว นิ ิจฉยั (เปย นเจิง้ ) หรอื วิเคราะห กลมุ อาการเพือ่ เปน แนวทางการรกั ษา การเปย นเจงิ้ ของแพทยจนี มักเนนเหตุปจ จัยกอโรคกบั ปฏกิ ิริยาของรางกายท่ีตอบสนองตอ โรคในขณะนนั้ ๆ จึงเปน ท่ีมาของ โรคชนดิ เดยี วกนั รักษาตางกัน เพราะปฏิกิรยิ าตอบสนองตอ โรคของ แตล ะคนตางกนั โรคตางชนิดกันวิธกี ารรกั ษาเปน แบบเดยี วกัน เพราะปฏกิ ริ ิยาตอบสนองตอโรคมีกลไก การดําเนินของโรคแบบเดยี วกัน หากเราเขา ใจกจ็ ะทราบวา ทําไม โรคตางชนิดกนั จึงมกี ลมุ อาการเดียวกนั และ โรคชนดิ เดียวกนั จึงมีกลมุ อาการตางกันได เปย นเจ้ิง (辩证) หรือ การวนิ จิ ฉยั แยกกลมุ อาการ เปนกระบวนทางความคดิ ในการวนิ ิจฉยั ใหทราบถงึ กลมุ อาการท่คี รบถว นของอาการเจบ็ ปวย โดยจะตอ งอาศยั ทฤษฎพี ืน้ ฐานของศาสตรการแพทย แผนจีนเปนแนวทางช้ีนําเพือ่ ใหไดม าถงึ ขอ มูล (อาการทางคลนิ ิก) แลวทาํ การวิเคราะห ประมวล กอนจะ ตัดสินมูลฐานของอาการปวย ณ เวลานั้น ๆ วาตาํ แหนงของโรค สาเหตขุ องโรค และคุณลกั ษณะของโรค ใหอ อกมาเปนชอื่ กลมุ อาการปวยดวยอาการชนิดใด

Page 179 การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 171 กระบวนขั้นตอนทางความคิดในการเปย นเจงิ้ (1) ตอ งใชก ารตรวจพ้ืนฐาน 4 ประการ (四诊 ซื่อเจนิ่ ) เก็บรวบรวมขอ มลู ทกุ ดา นทเ่ี ก่ยี วของ กบั อาการเจ็บปวย ณ เวลาน้ัน (2) จบั ประเด็นหลัก (กลุมอาการหลกั อาการรอง อาการรวม) ท่เี ก่ยี วของโดยใชแ นวทางชน้ี าํ จากทฤษฎีความรพู ื้นฐานแพทยจีนมาวเิ คราะหประมวลเพอ่ื เปยนเจ้งิ (3) เลอื กใชวิธกี ารเปย นเจงิ้ ชนิดตา ง ๆ เชน การวนิ ิจฉัยแยก 8 กลมุ อาการหลกั (八纲辨 证 ปากงั เปย นเจิง้ ) (4) พจิ ารณาจากอาการหลกั ของผปู วยที่มาพบแพทย เพอื่ หาตาํ แหนง ของโรคโดยอาศยั การ วนิ จิ ฉัยแยกกลมุ อาการอวัยวะภายใน (脏腑辨证 จง้ั ฝูเ ปยนเจง้ิ ) 1. การวิเคราะหโ รคตามทฤษฏีของชแ่ี ละเลือด ความผดิ ปกตขิ องชี่และเลอื ดมีความสัมพันธก ับอวัยวะภายใน เพราะวาการสรางและการไหลเวียน ของชแี่ ละเลือดขึน้ กบั การทาํ งานของอวยั วะภายใน 1) โรคของกลมุ ชี่ (1) โรคของชพ่ี รอ ง (气虚 ชซ่ี ฺว)ี เกดิ จากการทาํ งานของอวยั วะภายในนอยลง มีอาการเวยี น ศีรษะ สายตาพรา ไมอยากพูด ออ นเพลยี ไมมแี รง เหงอ่ื ออกเอง อาการเหลา นจ้ี ะเปน มากขึ้นถา มีกิจกรรม การออกแรง ลนิ้ ซดี และชีพจรแบบพรอ งหรอื ไมม แี รง ชพี จรทงั้ สามตาํ แหนงและสามระดับลวนออนแรง สาเหตุของพยาธสิ ภาพ เกิดจากเจบ็ ปวยเรื้อรัง ทําใหรางกายออนแอ ผปู ว ยสงู อายุรับประทาน อาหารไมเพียงพอ มีภาวะตงึ เครียดหรือทํางานหนกั การทีไ่ มอยากพูด ออนเพลยี ไมม แี รง เกิดจากการขาด ชใี่ นการตา นทานโรค และการทาํ งานของอวยั วะภายในลดลง เวยี นศรี ษะและสายตาพรา จากชี่พรอ ง ทําให ไมม ีแรงในการผลกั ดันเลอื ดตามปกติ เลือดและชไี่ มสามารถข้ึนไปเลย้ี งสมองและตาได เหง่ือออกเองเกดิ จากขาดช่ีในดานการดูดร้งั ทําใหไมสามารถควบคุมการเปดและปด ของรขู มุ ขนได เนือ่ งจากการออกกาํ ลัง ตองใชพลงั งาน จงึ ทําใหเหง่ือออกมากขึน้ ล้ินซีดเพราะชจี่ ากอาหารท่ีจะข้ึนไปเลี้ยงลิ้นไมพอ ชีพจรแบบ พรองเกิดจากการออนแรงของชใี่ นการสง เลอื ดไปเลีย้ ง (2) โรคของชจ่ี มลงลาง (气陷 ชเ่ี ซ่ยี น) เกดิ จากชพี่ รองทําใหไ มส ามารถทําหนาที่ในการพยุง อวยั วะตาง ๆ ไดเ ต็มท่ี สว นใหญเกดิ ในตาํ แหนง กลางลําตวั บริเวณทอง จึงเรียกวา โรคของช่ีสว นกลาง จมลงลาง (ชขี่ องจงเจยี วพรอ ง) อาการแสดง เวยี นศีรษะ ตาพรา ออนเพลยี ไมม แี รง ความรูส กึ แนน อดึ อดั บรเิ วณทองสวนลา ง มกี ารหยอนตวั ของทวารหนกั หรอื มดลกู กระเพาะอาหารและไต ล้นิ สจี าง ชีพจรเปน แบบพรอ ง

Page 180 172 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน สาเหตุและพยาธสิ ภาพ เหมอื นช่พี รอ งแตเ น่อื งจากความสามารถในการพยงุ อวัยวะลดลง จงึ ทาํ ใหเกดิ การหยอ นตัวของอวัยวะตาง ๆ ท่ีกลาวมา (3) โรคของชีต่ ดิ ขดั (气滞 ชจ่ี อื้ ) เกดิ ข้ึนเม่ือช่บี างสว นในรา งกายหรอื ช่ขี องอวัยวะภายใน เกดิ การเคล่อื นไหวชา อุดตัน อาการแสดง แนนอึดอัด และปวด สาเหตุและพยาธิสภาพ เกดิ จากอารมณไ มพ ึงพอใจหรือเกดิ ปจจัยท่ีกอ ใหเกดิ โรค เชน เสมหะ เลือดคัง่ อาหารทีไ่ มยอย มพี ยาธอิ ุดตนั และนิ่ว การไหลเวียนของชไ่ี มดที ําใหเกดิ อุดตัน ซึ่งเปนสาเหตุ ใหเกิดอาการอดึ อดั และปวด โดยอาการอึดอัดจะรนุ แรงกวา ปวด อาการทงั้ สองจะไมมีตาํ แหนงที่แนน อน มักเกิดขน้ึ เม่ือมีการเปลยี่ นแปลงทางอารมณ อาการดขี ้นึ พอบรรเทาชั่วคราว เม่ือผายลมหรอื เรอ การอุด กนั้ ของช่ีมหี ลายสาเหตแุ ละเกีย่ วขอ งกับอวยั วะภายในหลายชนิด เน่ืองจากแนนอึดอัด หายใจลําบากและ ปวดทอ ง นอกจากนั้นยงั ขึ้นกบั อาการของอวัยวะภายในตาง ๆ ท่ีเก่ียวขอ งดว ย (4) โรคของชีส่ วนทางลอยข้นึ หรอื ชไ่ี หลยอน (气逆 ชีห่ น้ี) เกดิ จากความบกพรอ งของชใี่ น การเคลื่อนไหวทาํ ใหมีผลตอ ชีข่ องอวยั วะภายใน ทพี่ บบอ ยเกดิ จากช่ีทีป่ อดและกระเพาะอาหารลอยขนึ้ และ ช่ขี องตับมมี ากเกินไป อาการแสดง ชขี่ องปอดยอ นขนึ้ จะทาํ ใหมอี าการไอและหอบหดื ชขี่ องกระเพาะอาหารยอ นขน้ึ ทาํ ใหเ รอ สะอึก คลน่ื ไส และอาเจียน ชข่ี องตบั ขึน้ มากเกนิ ไป ทําใหปวดศีรษะ เวียนศีรษะ บา นหมุน หมดสติ และไอเปนเลอื ด สาเหตุและพยาธสิ ภาพ ปจจยั ทก่ี อ ใหเกดิ โรคจากภายนอกและ/หรอื มีเสมหะของเสยี ตกคาง อยใู นปอด ทําใหชี่ของปอดกลบั ยอน ช่ีของปอดไมสามารถกระจายและเคลอื่ นลงลาง แตกลบั ข้นึ บนและ ทาํ ใหม กี ารไอและหอบหดื การค่ังของนาํ้ ของเสยี และอาหารในกระเพาะอาหาร อารมณโ กรธทาํ ใหช ีข่ องตบั ขึ้นสูง กอใหเกิดอาการปวดศรษี ะ เวยี นศรษี ะ บา นหมุน ในรายท่รี นุ แรงมากอาจหมดสติ ไอเปนเลอื ด 2) โรคของเลอื ด โรคของเลือดแบง ไดเ ปน 3 กลมุ ดงั น้ี (1) โรคเลอื ดพรอง เกดิ จากมเี ลือดไปเลย้ี งอวยั วะภายในและเสน ลมปราณไมเ พียงพอ อาการแสดง อาการซีดหรือเหลือง ริมฝปากซีด เวียนศีรษะ ตาพรา ใจสั่น นอนไมห ลบั ชา ปลายมือและเทา ลนิ้ ซดี จาง และชพี จรเล็ก สาเหตแุ ละพยาธิสภาพ มักเกดิ จากการออนแรงของมา มและกระเพาะอาหาร ทาํ ใหขาดแหลง สรา งชแ่ี ละเลือด หรือเกดิ จากสญู เสยี เลือด การเปลีย่ นแปลงทางอารมณท ี่รุนแรง ทาํ ใหม ีการใชพลงั อนิ ของเลือด

Page 181 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 173 อาการเวยี นศรี ษะ สายตาพรา ซดี หรือเหลอื ง ปากซีด จากการทข่ี าดเลอื ดไปเลย้ี งสมอง ใบหนา และตา การนอนไมหลบั ใจสั่น เนื่องจากเลอื ดไปเลีย้ งหวั ใจไมพ อ ชาปลายมอื และเทา เกิดจากการขาด เลอื ดไปเลีย้ งจงิ ลัว่ ล้นิ ซดี จากการขาดเลือดไปเล้ียงท่ีล้นิ ชพี จรเลก็ จากการท่มี เี ลือดไมพ อ (2) การไหลเวียนของเลือดชา หรือเกิดจากเลือดคัง่ ตาํ แหนงใดตําแหนงหนึง่ หรือการท่ีเลอื ดออก นอกเสนเลอื ดไมสามารถกระจายไปได อาการแสดง ปวดกอ นเนื้องอก เลอื ดออก จดุ เขียวจํา้ หรอื จุดเลอื ดออก สาเหตแุ ละพยาธสิ ภาพ อาจเกดิ จากการกระแทกหรือบอบชาํ้ การทเี่ ลอื ดออก การไหลของช่ี ชา ทาํ ใหเลอื ดไหลชา ช่พี รอ งทําใหการเคลือ่ นไหวของเลอื ดลดลง ปจ จยั ภายนอกจากความเยน็ หรอื ความ รอน การอุดกั้นของเลือดทําใหมอี าการปวด มักมีตําแหนงแนนอนและปวดแบบเข็มแทง การค่งั ของเลอื ด ท่อี ุดก้นั ในตาํ แหนง เฉพาะที่ทาํ ใหเ กดิ กอนทต่ี ําแหนง และคลําไดช ดั เจน การค่งั ของหลอดเลอื ดจากเลอื ด คั่งทาํ ใหเ ลอื ดไมสามารถไหลเวยี นได เกดิ อาการเลอื ดออก สาเหตนุ ้ีมกั จะเกิดซาํ้ สังเกตพบบรเิ วณนน้ั มีสี มวงคล้าํ และกอ ใหเ กดิ กอ นเลอื ดได ดงั น้ันจงึ ทาํ ใหเ กดิ จดุ มวงทผ่ี วิ หนงั และลน้ิ ความรอ นและความเยน็ ทมี่ ากหรือนอ ยอาจทําใหเกิดการอุดกน้ั ของเลือด อาการและอาการแสดงจะเหมือนดงั ที่กลาวขา งตน (3) การมีความรอนในเลอื ด อาจเกดิ จากปจจยั ภายในหรอื ภายนอกได อาการแสดง กระสบั กระสา ย ในรายรนุ แรงอาจบาคลงั่ ได ปากแหง ไมอ ยากดม่ื น้ํา ลนิ้ แดง จัด ชพี จรเรว็ อาจมเี ลือดออกตามสว นตาง ๆ เกิดขนึ้ บอ ย ๆ และพบวามีเลอื ดประจาํ เดือนมาก สาเหตุและพยาธิสภาพ อาจเกดิ จากปจจัยภายนอกจากความรอน หรอื ชข่ี องตบั อดุ กัน้ ทาํ ให เกดิ พยาธิสภาพไฟที่ตับ การที่ความรอนในเลือดเพ่ิมขนึ้ จะมีผลตอจิตใจ ทาํ ใหก ระสับกระสา ย บาคลงั่ ปากแหง แตเ นือ่ งจากความรอ นไมไดอยูในระบบชี่จึงไมกระหายนํา้ การทลี่ น้ิ แดง ชพี จรเรว็ จากการทมี่ ี ความรอนเกนิ ทําใหเลือดไหลเวยี นเรว็ การท่มี ีความรอนสงู ในระบบเลอื ด อาจทําใหมอี ันตรายตอ หลอด เลือด ทาํ ใหมเี ลือดกาํ เดาออก ถา ยเปนเลือด ปสสาวะเปน เลอื ด และประจําเดือนมามาก การฝง เขม็ และการรมยา อาจชว ยปรบั ชแี่ ละเลอื ด ในหนงั สอื Miraculous Pivot กลาววาการ ฝง เขม็ สามารถปรบั การอุดกัน้ ของเสน ลมปราณควบคุมการไหลเวยี นของชี่และเลอื ด 3) โรคกลมุ อาการของเสมหะ (ถันเจิง้ 痰证) อาการทางคลนิ กิ ไอหอบมีเสมหะ แนนหนาอก อึดอดั ลิ้นป เบ่ืออาหารพะอืดพะอม อาเจยี น น้าํ ลายเหนียว วงิ เวยี น ตาลาย สตสิ ัมปชญั ญะเลอะเลอื น หรือคลมุ คล่งั ในลําคอมเี สยี งเสมหะตลอด มี อาการชาตามแขนขา มซี ีกหน่งึ ของรางกายใชก ารไมไ ด เกดิ เปนตมุ กอ นบรเิ วณคอ หรือเปน กอนทเ่ี ตา นม ในลําคอรูสึกมีบางสง่ิ อดุ ตนั ลิน้ มฝี าขาวเหนยี วหรือเหลอื งเหนียว ชีพจรล่นื

Page 182 174 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบือ้ งตน สาเหตุของการเกิดกลมุ อาการเสมหะ กลมุ อาการเสมหะ หมายถงึ สภาวะทน่ี ํา้ เกดิ การจบั ตัวเองเปน กอ นมลี ักษณะคอนขา งขน เหนียว สามารถตกคางตามอวยั วะภายใน เสน ลมปราณหรอื ระหวา งเนอ้ื เย่ือตาง ๆ กอใหเกดิ อาการเจบ็ ปวยตา ง ๆ มกั มสี าเหตเุ กดิ ไดจ ากรางกายถกู กระทําจากภายนอกดวยสภาพอากาศท้ัง 6 จากภายในอนั เกยี่ วของกบั อารมณท ง้ั 7 แลว สง ผลตอการทาํ งานของอวยั วะภายใน ใหผ ดิ ปกติเกดิ เปนเสมหะ (痰 ถนั ) ขอ สาํ คญั ในการวนิ ิจฉยั อาจใชขอ อางองิ ดงั ตอไปนี้ เพือ่ ตดั สินวา เกดิ จากเสมหะ หากเปน เสมหะ หรอื อาเจียนเปนเสมหะนา้ํ ลายเหนยี ว มสี ติสมั ปชัญญะเลอะเลือน และไดย ินเสียงเสมหะในลาํ คอ หรอื เกิดอาการชาตามแขนขา อาจตรวจพบวามีตมุ กอ นตามบรเิ วณตา ง ๆ ฝาเหนยี ว ชีพจรลื่น เสมหะแบงไดเปน 2 ชนิด คือ เสมหะที่มีรปู รา งแสดงออกมาใหเ ห็นชดั เจน และเสมหะท่ีไมมี รูปรางจะแสดงออกใหเห็นในลกั ษณะเปนความผิดปกตทิ างดานจติ ประสาท 4) โรคกลมุ อาการนา้ํ เสียตกคาง (饮 อิ่น) อาการทางคลนิ กิ ไอ หายใจหอบ แนน ทรวงอก ลักษณะนา้ํ ลายมักใส สขี าว มีปรมิ าณมาก อาจไดย ินเสยี งมีเสมหะติดในลาํ คอ ไมส ามารถนอนราบตอ งนง่ั จึงจะหายใจไดถ นดั หากรุนแรงจะมอี าการ ใจเตน ผดิ ปกติ มบี วมนํ้าที่ขาหรือทอ ง ลิ้นปแ นน อึดมเี สยี งนา้ํ ในชอ งทอง มักจะสํารอกเปน นา้ํ ใส ๆ ออก บอ ย รับประทานอาหารไดน อยลงเรอื่ ย ๆ หรอื อาจจะเสยี ดแนนทรวงอกชายโครง เวลาไอจะปวดรา วไป ชายโครง ลนิ้ ฝา ขาวลืน่ ชีพจรตึง สาเหตุของการเกิด ลกั ษณะของอ่ินจะคอ นขางใสไมเ หนียว ตกคางตามชอ งวา งระหวางอวยั วะ หรอื เนือ้ เยื่อแลวกอ ใหเกิดอาการเจ็บปว ย สาเหตสุ าํ คญั เกิดจากความเสื่อมถอยลง หรอื เกิดการขดั ขวาง การทาํ งานของอวยั วะภายใน ขอ สาํ คญั ในการวินจิ ฉยั มีอาการปรากฏใหเห็นมีนา้ํ เสยี ตกคา งบรเิ วณปอด กระเพาะอาหาร ลาํ ไส ทรวงอก ตามตัว (การวนิ จิ ฉยั ) โดยพจิ ารณาจากสาเหตกุ ารเกิดโรคจากภายนอกใหเขาใจถงึ คุณสมบัติ ของเสยี ชี่แตละตวั กอน และใหส ังเกตอาการท่เี ดน ชัดเมื่อมีอาการโรคแลวดว ย 2. การวเิ คราะหโ รคดวยปากงั เปย นเจิ้ง (八钢辨证) ปากงั เปย นเจิง้ เปนการแยกกลมุ อาการที่ซับซอนใหด ูงายขึน้ โดยวิเคราะหจ ากหลกั ท้งั แปด ไดแ ก อนิ -หยาง นอก-ใน เย็น-รอน พรอ ง-แกรง แมอ าการจะสลบั ซับซอน แตถ า ใชห ลกั ท้ังแปดน้ี จะ สามารถแยกแยะไดว า - ตําแหนงอยทู ไี่ หน (นอก-ใน: 表里 เปย วหล)่ี - โรคมลี กั ษณะอยางไร (เย็น-รอ น: 寒热 หานเรอ ) - สภาพรางกายเปนอยา งไร (แกรง -พรอง: 虚实 ซวฺ สี อื )

Page 183 การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 175 - อาการเจบ็ ปวยน้ันจัดเปน กลุมของอินหรือกลุมหยาง (อิน-หยาง 阴阳) ในกรณวี ิเคราะหโรคจากหลกั ทง้ั แปดจะแบงกลุม อาการเปนคูดงั นี้ 1) กลุม อาการภายนอก-ใน (表里 เปย ว-หล่ี) เปนการวนิ จิ ฉยั แยกวาบรเิ วณทเ่ี ปน โรคมีความต้ืนลกึ เพียงใด โดยสว นนอกและสว นในของ รา งกายเปน 2 สง่ิ ทต่ี รงกันขามกนั ตามทฤษฎีอิน-หยาง กลุมอาการนอก-ใน เปนการแสดงถึงความลึกของ โรค (ตําแหนงของโรค) ทิศทางของการดําเนินโรค (ในออกสูน อกหรือนอกเขาสใู น) และอาการหนักหรอื เบา (1) กลมุ อาการภายนอก (表证 เปย วเจงิ้ ) เกดิ จากสาเหตุภายนอก (เสียช)ี่ โดยเฉพาะจาก อากาศทง้ั 6 กระทบรา งกาย พบไดบอ ยในระยะตน ๆ ของโรค มีอาการฉบั พลนั หรอื ระยะเจ็บปวยสัน้ อาการที่แสดงออก ไดแก กลวั หนาวหรือกลัวลม มไี ขต วั รอนพรอมกับมีฝาบางทล่ี ้นิ และชพี จรลอย อาจ มีปวดศรี ษะ หรือปวดกลามเนื้อ มนี า้ํ มูก ไอ คอแหง เจบ็ คอ โดยระยะนีเ้ วยช ี่ (ภมู ติ า นทาน) บรเิ วณผิว กายยงั สามารถปะทะเสยี ชไ่ี ดอยู (2) กลุม อาการภายใน (里证 หล่ีเจ้ิง) เกดิ จากสาเหตุ 3 ประการ คือ กลมุ อาการภายนอก ท่รี กั ษาไมหาย หรือไมไดข จัดเสยี ช่อี อกไป ทาํ ใหโรคเขา สภู ายใน หรือเสยี ชี่ภายนอกรุนแรงเขา สอู วยั วะ ภายในโดยตรง หรอื เกิดจากอารมณท ั้ง 7 ภายในรางกาย หรอื การกินอาหารผดิ สขุ ลกั ษณะ หรือทํางาน หนกั พักผอนไมเพยี งพอ การเจบ็ ปว ยภายในมผี ลตออวยั วะภายใน ช่ี เลือด ไขกระดูก ทาํ ใหก ารทํางาน ผดิ ปกตไิ ป อาการทว่ั ไปท่ีพบ ไดแก ไขต วั รอ น (มากกวา 39 องศาเซลเซียส) หงดุ หงดิ กระสับกระสาย สตสิ มั ปชญั ญะไมดี กระหายน้ํา ปวดทอง ทองผกู หรอื ทอ งเสยี อาเจียน ปส สาวะสเี ขม และนอย อาจ หมดสติ ลนิ้ มีฝาเหลอื งหนา ชพี จรจม หากมอี าการหนาว หรือไขอยางใดอยา งหนง่ึ จะเปนกลุมอาการหลี่ เจิ้งซงึ่ เกดิ จากความผดิ ปกตขิ ึน้ ท่อี วยั วะภายใน การดาํ เนินโรคจะคอ ยเปนคอยไปและหายชา ตารางท่ี 9-1 ความแตกตางระหวางกลมุ อาการภายนอกและกลุมอาการภายใน กลมุ อาการ กลุม อาการภายนอก กลมุ อาการภายใน อาการ ไขตัวรอน กลวั หนาว ไข หรือหนาว อยา งใดอยา งหนงึ่ การดําเนนิ โรค ระยะเรมิ่ ตน ส้นั ๆ ชวงปลาย ๆ ของโรคนาน ลนิ้ ฝา ลน้ิ ฝาบาง ฝามีการเปล่ยี นแปลง ชพี จร ลอย จม (3) กลุม อาการก่งึ นอกกงึ่ ใน (半表里 ปน เปย วปน หลี)่ เปน กลมุ อาการจากภายนอกเขาสู ภายใน แตไ มไดเ ขา สูภายในทีเดียว หรอื จากภายในสูภายนอกกไ็ ดในลักษณะกํา้ ก่งึ เกดิ จากเจ้งิ ชี่แข็งแรง แตไ มสามารถขบั เสียชีอ่ อกไปจากรา งกายได และเสียชกี่ ไ็ มส ามารถเขา สูภายในรา งกายไดเ ชนกนั อาการ

Page 184 176 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้อื งตน ที่พบ ไดแก รอน ๆ หนาว ๆ ไมสบายตัว ปวดเสยี ดแนน ชายโครง อึดอัดทท่ี รวงอกและลน้ิ ป เบ่ืออาหาร อาเจียน คอแหง ตามวั เชน โรคมาลาเรยี และกลุมอาการเสาหยาง 2) กลุมอาการเย็น-รอ น (寒热 หาน-เรอ) เปนการแสดงออกจากพนื้ ฐานของรา งกาย และภาวะของอิน-หยางท่ีแกรง หรือพรอง ความเย็น เกิดจากความเยน็ กระทาํ ทาํ ใหหยางในรา งกายเสื่อม สาเหตุจากความเยน็ จากภายนอกมากระทาํ หรอื การรบั ประทานอาหารท่มี รี สเยน็ เกินไป หรอื หยางภายในรางกายพรอง ความรอ นสาเหตจุ ากความรอ น ภายนอกมากระทํา หรืออินในรางกายพรอ งหรอื ออนแอลง การวินจิ ฉยั ไมส ามารถแยกอันใดอันหนงึ่ ได จะตอ งดูอาการท้งั หมดกอ นโดยดูในเรอื่ งความเย็น-ความรอ น กระหายนา้ํ และกลมุ อาการความเย็น-ความ รอนอื่น ๆ แขนขาทัง้ สี่ขา ง การขบั ถา ย ลิ้นและฝา บนลิ้น รวมทง้ั ชพี จร จงึ สรปุ ออกมาไดด ังตาราง 9-2 ตารางท่ี 9.2 สาเหตแุ ละอาการของกลุม อาการความเย็นและความรอ น สาเหตุ กลุมอาการความเย็น กลมุ อาการความรอน อาการ ความเยน็ ภายนอก (เยน็ แกรง ) ความรอนภายนอก (รอ นแกรง ) หยางภายในพรอ ง (เย็นพรอง) อนิ ภายในพรอง (รอ นพรอ ง) ลน้ิ และฝา กลัวหนาว ชอบอุน ปากไมมีรสชาติ ไขต วั รอ น ชอบความเยน็ กระหายนํ้า ชีพจร ไมก ระหายนํ้า สหี นา ซีดไมมสี เี ลอื ด เยน็ หนาแดง ตาแดง ไอเปนเลอื ด แขนขาเย็น ชอบนอน นอนขดตวั เลอื ดกาํ เดาออก น้าํ มกู ขน เหลอื ง ไวตอ อุจจาระเหลว ปส สาวะใสมีปรมิ าณ ความรูสกึ อยูไมส ุข กระสบั กระสา ย มาก แขนขาอนุ ทอ งผูก ปสสาวะนอยขน ลนิ้ ซีด ฝาขาวชนื้ ลน้ิ แดง ฝานอ ยสีเหลอื ง ตงึ และชา เร็ว นอกจากนยี้ ังพบความสัมพันธระหวา งกลมุ อาการเย็นและรอ นดงั นีค้ อื เกดิ พรอมกัน เปลีย่ น จากหนาวไปรอน หรือรอนไปหนาว เมือ่ โรคถงึ ระยะรายแรง มีรอ นจริงเยน็ หลอก หรือเยน็ จรงิ รอนหลอก เกดิ พรอมกนั มรี อ นดา นบน เย็นดานลางพบไดบ อย อาการรอนดานบน ไดแก ปอดเกดิ การไอ มีเสมหะ เหลอื ง เจ็บคอ กระหายนํา้ อยากดืม่ นํ้าเย็น อาการเยน็ ดานลา ง ไดแ ก ปวดทอ งซึ่งอาการดขี นึ้ โดยใชความ อบอนุ และถา ยเหลว กลมุ อาการรอ นบนเยน็ ลาง หรอื เยน็ บนรอ นลา ง เปนอาการเจ็บปวยทแี่ สดงอาการออกตรง ขา มกนั แตเกิดในเวลาเดยี วกัน มักบงบอกใหท ราบถงึ กลไกของโรคมีการดาํ เนนิ โรคท่ตี า งกัน ซึง่ หากบน

Page 185 การวิเคราะหก ลุมอาการโรค 177 เยน็ ลา งรอ น หมายถึง อินมีมากสวนบนและหยางมมี ากในสวนลา ง เม่ือบนรอน ลางเย็น เปนกลไกก็กลบั ตรงขามกนั เกดิ การเปลีย่ นแปลงระหวา งเยน็ และรอน (1) เยน็ เปน รอ น ไดแ ก เสยี ช่ีท่เี ปน ความเยน็ กระทบรางกายเกิดอาการเยน็ นอก มอี าการกลวั หนาว และหากรว มกบั มไี ข ปวดเม่ือย ไมม ีเหง่ือ ล้นิ มีฝา ขาว และชีพจรลอยตงึ และหากโรคกําเรบิ เขาสู รางกาย อาการของความเย็นจะหายไป เกดิ มีอาการไข และกลุม อาการความรอ น เชน ไวตอ ความรูส ึก กระหายน้าํ ฝาสีเหลือง (2) รอ นเปนเยน็ ไดแ ก ผปู ว ยกาํ ลงั มไี ขส งู เหงอื่ ออกมาก กระหายนํา้ ไวตอ ความรสู กึ ชีพจร เตนเรว็ ตอมามีอาการแขนขาเยน็ เฉียบและซดี ชีพจรจมชา การเปลี่ยนแปลงเหลา นี้ขึ้นกบั กาํ ลังของเสีย ชแี่ ละเจง้ิ ชวี่ า ปจ จัยใดจะแกรง หรือพรอ งกวา กัน กอ ใหเกดิ อาการผิดปกติขนึ้ (3) เยน็ และรอ นหลอก การแยกหลอกและจริงใหส งั เกตจากการเตนของชพี จร แรงหรือออ น ลน้ิ ซีดหรือแดง ฝา ช้นื หรอื แหง กระหายน้ําหรอื ไม ตอ งการดมื่ น้ําเยน็ หรือนํ้าอนุ มีอาการรอนที่หนา อก- ทองหรอื ไม ปสสาวะสีเขมหรอื ใส ผูป วยหนาวใชผ าหม หรอื ไม ตารางท่ี 9-3 แสดงอาการและสาเหตุของกลุม อาการรอ นภายในเยน็ ภายนอกและกลมุ อาการเยน็ ภายในรอ นหลอกภายนอก รอ นภายในเย็นหลอกภายนอก เย็นภายในรอ นหลอกภายนอก อาการ มือเทา เย็น แตมีความรอนในหนาอก ไข หนา แดง กระหายนาํ้ ชอบอนุ กลวั ไมกลัวหนาว แตกลวั รอ น กระหายนา้ํ เยน็ หนาวตอ งการหม ผาและดื่มนา้ํ อนุ ไวตอ ความรูสกึ คอแหง กลิ่นหายใจแรง ปส สาวะใส อุจจาระออน ปส สาวะนอ ยและขน ทองผกู สาเหตุ รอนแกรง ถกู กักอนั้ อยภู ายใน ขวางไมใ ห อินแกรงภายในขบั ดันหยางชอี่ อกสู หยางชอี่ อกสภู ายนอก ภายนอก ล้นิ และฝา ลน้ิ แดงมีฝา ลน้ิ ซีดฝาขาว ชพี จร จมและแรง ลอยและออน นอกจากนี้ สามารถนาํ ความสัมพนั ธเ ปย ว-หลี่ (นอก-ใน) และหาน-เรอ (เย็น-รอน) มารวม วิเคราะหบ อกคุณสมบตั ิและตําแหนง ของโรคได ดงั น้ี (1) กลมุ อาการเย็นภายนอก (表寒证 เปยวหานเจิง้ ) เกดิ จากปจจยั ภายนอกความเย็นมา กระทํา มอี าการไขตวั รอ นและกลวั หนาวเวลาเดียวกัน แตก ลวั หนาวมากกวา ปวดศีรษะ ปวดเมือ่ ยตามตวั

Page 186 178 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน ไมมีเหง่อื ลน้ิ ฝาขาวบางและชน้ื ชีพจรลอยตึง (2) กลุมอาการเย็นภายใน (里寒证 หลีห่ านเจงิ้ ) เกิดจากปจ จยั ภายนอกความเย็นเขา สภู ายใน โดยตรง (ภาวะแกรง ) หรือปจจยั ภายในพรอ ง หยางชใี่ นรา งกายไมพ อ รว มกบั มีอาการของอวยั วะภายใน ผดิ ปกติดว ย มอี าการตวั เย็น มือเทา เย็น ใบหนา ขาวซีด ปากจดื ไมกระหายนํ้า ถา ดม่ื นํ้าเปนนํ้าอนุ ชอบ อยูน่ิง ๆ ไมคอ ยพดู ปส สาวะมากและใส ถายเหลว ล้ินซดี ฝา ขาวชมุ ชืน้ ชพี จรจมชา (3) กลุม อาการรอนภายนอก (表热证 เปยวเรอเจ้งิ ) เกิดจากปจจยั ภายนอกความรอ นมา กระทํา มอี าการไขตัวรอ นมากกวา กลวั หนาวหรือกลวั ลม ปวดศรี ษะ มีเหงื่อ ลิน้ สีแดงบรเิ วณปลาย ๆ หรือขอบ ๆ ฝา อาจจะเหลืองหรอื ไมก ็ได ชพี จรลอยเร็ว (4) กลมุ อาการรอ นภายใน (里热证 หลีเ่ รอ เจิง้ ) เกดิ จากปจจยั ภายนอกความรอนเขาสูภายใน โดยตรง (ภาวะแกรง ) หรือปจจยั ภายนอกประเภทอนื่ เขาสูภายในแลว แปรสภาพเปน ความรอ นภายหลงั หรอื เกิดจากปจจัยภายในพรอง คืออินภายในรา งกายไมพอเกิดความรอนข้ึนภายใน มอี าการไขต วั รอ น หนา แดง กระหายนํ้า ชอบดื่มนํ้าเย็น กระสับกระสา ย จิตใจไมสงบ พูดมาก ปสสาวะสีเขม ทอ งผกู ล้นิ แดง ฝา เหลอื ง ชีพจรเร็ว 3) กลุม อาการแกรง-พรอง (虚实 สือซวฺ )ี เปนการสะทอนถงึ เจง้ิ ชแ่ี ละเสยี ช่ีทต่ี อ สูก ัน มคี วามแข็งแรงหรอื ออ นแอเปนผลใหเกดิ โรคและ ความรนุ แรงของโรค (1) กลุมอาการพรอง (虚证 ซฺวเี จงิ้ ) เกิดจากเจ้ิงช่ไี มพ อหรือออนแอ เสยี ช่ีอาจมากหรอื นอ ยก็ ได สาเหตุจากทุนกําเนิดไมเพียงพอ (ไต) หรือทุนที่สองผิดปกติ เกิดจากการรับประทานอาหารท่ีไม ถกู ตอ ง อารมณทั้ง 7 มากระทาํ การทํางานหนักมากเกินไป (แรงงาน สมอง) หรอื สบายมากเกินไป หรือ มเี พศสัมพันธม ากเกินไป หรอื ปวยเรอื้ รงั หรอื เสียเลือด-นาํ้ มากเกินไป ทําใหเ กดิ การไมสมดุลของชี่ เลอื ด และของเหลวในรางกาย (2) กลมุ อาการแกรง (实证 สอื เจิ้ง) เกิดจากเจิ้งชีม่ ีมาก แขง็ แรง สวนเสียชก่ี ม็ มี าก ทาํ ให เกดิ การตอ สูรนุ แรง สาเหตจุ ากเสยี ชจี่ ากการเปล่ียนแปลงของสภาพแวดลอม หรอื โรคระบาด แมลงหรือ สตั วใหญท าํ ราย เนื่องจากกลุม อาการแกรง-พรอ งมคี วามสัมพนั ธกับอินหยาง ช่ี เลือด ของเหลวในรา งกาย และอวยั วะภายใน อาการทางคลินกิ จึงมีหลากหลายไมส ามารถบอกไดแ นน อน แตกพ็ อทจ่ี ะจําแนกเพ่ือ เปน แนวทางไดดงั ตาราง 9-5

Page 187 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 179 ตารางท่ี 9-5 แสดงลกั ษณะแสดงของกลมุ อาการพรองและแกรง กลุมอาการพรอง กลุม อาการแกรง อาการ ผอมมาก หายใจออน ไมอ ยากพดู ไขต ัวรอ น หรือหนาวอยางเดยี ว เวยี น ซดี ใจส่นั หายใจต้ืน นอนไมหลบั ศรี ษะ อยไู มส ุข พดู จาเพอ เจอ เสยี งกอง ความจาํ ไมด ี เหงอ่ื ออกเองและออก มีชวี ติ ชวี า เสียหายใจหยาบใหญ หายใจ ตอนกลางคืน ขบั ถายกลางคนื มาก หอบลกึ ปอดและทองขยายและแนน อาการปวดหายเม่อื กด อาการปวดรุนแรงขน้ึ เมอื่ กด ทองผูกและ ปวดเบง ปส สาวะลาํ บาก ลนิ้ และฝา ล้ินแหง ไมม ีฝาหรอื ฝา เลก็ นอย ล้ินหยาบ ฝาหนาและเหนยี ว ชีพจร พรอ ง ไมม ีแรง แกรง มีแรง นอกจากนยี้ ังมคี วามสัมพนั ธระหวางความพรองและความแกรง อ่ืน ๆ ผลแทรกซอ นของพรอ งและแกรง บางคร้ังอาการพรอ งและแกรง จะผลัดกนั เดนหรอื มพี รอม ๆ กนั ตองแยกใหอ อกวา ขณะนน้ั อาการนน้ั เปนของพรองหรือแกรงเดน และใหก ารรักษาอะไรกอ น-หลงั - พรอมกัน การเปลย่ี นไปมาระหวา งพรองและแกรง บางคร้ังเสยี ชค่ี อย ๆ ลดความรนุ แรงลง แตเจง้ิ ชยี่ งั ไมมีการทดแทนจากการรกั ษาทช่ี า ทําใหเกดิ การเปลีย่ นแปลงจากแกรง เปน พรอ ง เชน รอนแกรง (ไข กระหายนํ้า เหง่ือออก และชีพจรเร็วลอย) ถา เปนอยูเวลานาน และมีการใชนํ้าของรางกายไปมาก ทาํ ให เกิดอาการพรองตามมา ทําใหผายผอม ซีด เสียงเบา มฝี า นอยหรือไมมีเลย และมชี ีพจรเล็ก ตารางที่ 9-6 แสดงลกั ษณะอาการของกลมุ อาการแกรง จรงิ และพรอ งหลอกและกลุมอาการพรองจรงิ และแกรงหลอก กลมุ อาการแกรง จรงิ และพรอ งหลอก กลมุ อาการพรอ งจรงิ และแกรงหลอก อาการ ขหี้ นาว มอื เทา เย็น ชพี จรจมเล็กและ อาการตึง ปวดในทอง อาการปวดจะดขี นึ้ ชา เสียงปกติ หายใจลกึ มอี าการตึง ในบางเวลา (ถาแกรงจะปวดตลอด) เมอื่ แนน ในทอ ง ทองผกู กดแลวกไ็ มไ ดปวดแตอ าจทําใหดีขึน้ ล้ินและฝา ล้นิ แดง ฝา เหลอื ง ตวั ลิน้ ดูหยาบ ล้ินซีดขาว อว นและออ นนุม ชพี จร จมชา แตม แี รง ออ นเล็กจมไมม แี รง ในกรณีพรอ ง เจ้ิงช่ีท่มี ีนอยจะทําใหเ กิดความผดิ ปกตขิ องหนาทีข่ องอวยั วะบางชนดิ ทาํ ใหเกดิ พยาธิสภาพภายในขึ้น สง ผลใหเ กดิ อาการแกรงหลายแบบ ซง่ึ ความแกรงท่เี กดิ จากพ้นื ฐานความพรอ งนี้

Page 188 180 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอื้ งตน บางคร้ังเรียกวา ความพรองซงึ่ มีผลแทรกซอ นเปน ความแกรง เชน ชข่ี องมามและปอดพรอง ทาํ ใหเ กิด ความผิดปกติของการขนสง และการเปลีย่ นแปลง การกระจายลงทําใหเ กดิ พยาธิสภาพภายในขน้ึ ไดแ ก เสมหะเกิดการค่งั ของเลอื ดและของเสียและความชนื้ ซงึ่ สงิ่ เหลา นี้จัดเปน ลกั ษณะแกรง 4) กลมุ อาการ อนิ -หยาง (阴阳) เปนการวิเคราะหแบบหยาบ ๆ ในภาพรวมวา อาการเจบ็ ปวยนัน้ เปนกลุมอิน เพ่ือใหงา ยใน การสบื คนวา โรคอยภู ายนอกหรอื ภายใน ลักษณะอาการแกรง หรอื พรอง กลมุ อาการเยน็ หรือรอ น (1) กลมุ อาการอิน (阴证 อินเจงิ้ ) พบในกลุมอาการภายใน กลมุ อาการความเยน็ และกลมุ อาการพรอ ง ลกั ษณะเดน คอื สหี นาหมองคลา้ํ ไมสดใส เสนิ ไมสดช่นื ปวดเม่ือยตวั ชอบนอน ปลายมอื ปลายเทา เย็น ข้หี นาว ออ นเพลีย เสยี งไมม พี ลงั เบือ่ อาหาร ทานไดน อ ย ปากจดื ไมกระหายนํ้า ปส สาวะ มากและใส อจุ จาระเหลว ทองเสีย ลิ้นซดี ขาว อว น และออนนมุ ชีพจรจม ชา เลก็ ออน ฝด แสดงถงึ การทํางานหรือประสทิ ธิภาพของอวัยวะเสือ่ มถอยลง (2) กลุม อาการหยาง (阳证 หยางเจง้ิ ) พบในกลุมอาการภายนอก กลุมอาการความรอน และกลุมอาการแกรง ลักษณะเดน คือ สหี นาแดง ตัวรอ น ปลายมอื ปลายเทา อนุ หงดุ หงดิ งาย กระสบั กระสาย กระวนกระวาย เสนิ ไมส งบ หรือคลมุ คลั่ง เสียงพูดดัง หายใจดังและหยาบ ไอหอบ เสมหะมาก กระหาย นาํ้ มาก ทองผกู และมีกลิน่ แรง ปสสาวะสเี ขม และนอย ล้นิ แดง ฝาเหลอื ง (ถารนุ แรงฝา แหง) ลิ้นมีตุม หนาม ชีพจรใหญ ลอย เรว็ และลื่น แสดงถึงภาวการณต ่นื ตวั มาก ไมอ ยนู ิง่ มกี ารเปล่ยี นแปลงมาก อาการดงั กลาวขา งตน เปน อาการโดยรวม ๆ ซึง่ จะมรี ายละเอยี ดเปน หัวขอ สรุปไดด ังน้ี ตารางที่ 9-7 แสดงลกั ษณะอาการกลมุ อนิ พรอ งและกลุมหยางพรอง สาเหตุ อนิ พรอ ง หยางพรอง อาการ อนิ และจนิ ไมพ อไปควบคมุ หยาง หยางในรางกายไมเพยี งพอ ไมส ามารถควบคมุ จนเกิดความรอน กลายเปน รอนพรอ ง อินได เกดิ ความเย็น เปนเย็นพรอง ลิน้ และฝา ผายผอม ปากคอแหง วงิ เวยี น ตาลาย ไมก ระตอื รือรน ออ นเพลยี ไมม ีแรง ไมค อย ชพี จร ใจสน่ั นอนไมหลบั รอ นทง้ั 5 รอนเปน พดู ขหี้ นาว ตัวเย็น ปากจืด ไมก ระหายนํา้ เวลา เตาฮ่ัน แกม แดง ถาดื่มน้าํ กเ็ ปนนํ้าอุน สหี นาซีดขาว ปสสาวะ ใสออกมาก อุจจาระเหลว ลน้ิ แดง มฝี านอย ลิน้ ซีดขาว ฝา บาง ชีพจร เลก็ เร็ว แตไ มค อ ยมแี รง ชพี จรจม ชา และไมมแี รง

Page 189 การวเิ คราะหกลุมอาการโรค 181 นอกจากกรณดี งั ตารางขางบนแลว เม่ืออนิ และหยางภายในรางกายพรองลงมาก ๆ ถึงขดี สดุ กอ ใหเ กิดกลมุ อาการดงั นค้ี ือ กลุมอาการหยางดบั เปนการเส่ือมลงถงึ ขีดสดุ ของหยางในรางกาย กลุมอาการ อินดับเปนภาวการณท ีข่ องเหลวในรางกายสญู เสียมากจนถึงขดี สดุ หยางดับ อินดับ อาการ เหง่ือออกเม็ดใหญ รสจดื และใส ตวั เยน็ เหง่ือออกเมด็ ใหญ รสเค็ม และมันเหนยี ว ปลายมือปลายเทาเย็น เซือ่ งซมึ ไมค อ ย เหมอื นไขมุก ตวั อนุ กระวนกระวาย ตอบสนอง ลมหายใจรวยริน สหี นา กระสบั กระสา ย ขร้ี อน กระหายนํา้ มาก ซดี ขาว ผิวหนงั แหงเหี่ยว หนาแดง รมิ ฝปากแดง จดั ปสสาวะนอย ล้ินและฝา ลิน้ ซีดขาวและชมุ ชน้ื ลิน้ แดงและแหง ชีพจร เลก็ มาก เล็กเรว็ เรว็ มาก ความสมั พนั ธร ะหวางการวเิ คราะหโรคทงั้ 8 หมวด (1) มอี าการรวมกัน หมายถึง มกี ลุม อาการทไี่ มตรงขา มกนั 2 ถึง 3 กลุม อาการปรากฏใน เวลาเดยี วกนั เชน กลุมรอนภายนอก กลมุ เยน็ ภายนอก กลมุ รอ นภายใน กลมุ เย็นภายนอก กลุมรอ น ภายใน กลมุ เย็นภายใน กลมุ พรองภายใน (อาจเปนกลมุ รอนพรองภายใน หรือ เยน็ พรอ งภายใน) กลมุ แกรงภายใน (กลมุ รอ นแกรงภายใน หรอื เย็นแกรง ภายใน) (2) มีกลุมอาการที่ตรงขามกันปะปนผสมกนั อยูในเวลาเดยี วกัน เชน มที ั้งเยน็ และรอ นปนกนั (3) มลี กั ษณะอาการแปรเปลยี่ นไปมา โดยภายใตเ ง่อื นไข ณ เวลาหนงึ่ กลุม อาการทป่ี รากฏอยู น้ันจะเปลยี่ นไปในทิศทางตรงกันขา ม เชน จากกลุมภายนอกเปลีย่ นเปน กลุมอาการภายใน กลมุ อาการ เย็นเปล่ยี นเปนกลมุ อาการรอน เปนตน โดยมักเกดิ จากเงอ่ื นไขบางประการดงั ท่กี ลา วไวแลว เชน ปริมาณ กําลงั ของเสียชี่และเจ้ิงชใี่ นเวลาน้นั สภาพพื้นฐานของรางกาย การรักษาและดแู ลพยาบาล เปน ตน 3. การวิเคราะหกลมุ อาการของอวยั วะตันทั้ง 5 3.1 การวเิ คราะหก ลุมอาการของหัวใจ 1) ชี่ของหวั ใจพรอง อาการทางคลนิ กิ มักมีอาการหลกั คือ ใจเตน ผดิ ปกติ หายใจส้นั ดูออนเพลีย เปนมากขึ้น หากเคล่อื นไหวทํางาน สีหนา ขาวซดี หรือมเี หงอื่ ออกงาย ตวั ลน้ิ สีซดี ชีพจรไมม ีแรง สาเหตุ พบในคนทอ่ี อ นแอมานาน หรือปว ยมานานไมไดร ับการบํารุง หรืออายุมากรา งกายถดถอย วิเคราะหอาการ หากช่ีของหัวใจออนแรง ทําใหการเตนของหัวใจไมมีแรง เกิดอาการใจสั่น

Page 190 182 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบ้ืองตน เตนผิดปกติ อาการเหงือ่ ออกงา ยเกิดจากเวย ชที่ หี่ อหมุ ไมเ สถียร ไมม แี รงดูดรง้ั เปนลักษณะรวมของ อาการช่ีพรอ ง อาการใจสนั่ ออ นเพลีย แสดงถงึ สมรรถนะของการทํางานของช่ีในรา งกาย ออ นแอลง อาการเปน มากขน้ึ เมือ่ ทาํ งานเคลอ่ื นไหว เน่ืองจากการทํากจิ กรรมตองอาศัยช่ี หากชพี่ รอ งอยแู ลวใชอ ีกก็ จะรนุ แรง สหี นาดขู าวซดี ชีพจรออนแรง เกิดจากช่ไี มม ีแรงผลกั ดัน การไหลของโลหิตไมเ ต็มที่ สวนสาํ คญั ในการวนิ ิจฉยั ดทู ่ใี จสัน่ ผดิ ปกติและมกี ลุมอาการชพ่ี รอง 2) หยางของหัวใจพรอ ง อาการทางคลนิ กิ มอี าการใจสนั่ เตน ผดิ ปกติ แนน อดึ อัดทรวงอกหรือปวด หายใจสั่น เหง่ือ ออกงา ย มลี กั ษณะขี้หนาว หนา ซดี หรอื หนา ดูหมอง รมิ ฝปากคลํา้ ล้นิ ซดี ดอู วนหรอื สมี ว งคลํ้า ฝาขาวลนื่ ชีพจรจมเลก็ ออ นไมมแี รง หรือจังหวะการเตนของชพี จรหยุดผดิ ปกติ สาเหตุ มีพืน้ ฐานชีข่ องหวั ใจพรอ ง รุนแรงพัฒนาข้ึนมาอีกระดบั หนึ่ง วิเคราะหอ าการ ช่หี ัวใจพรอ ง ใจสนั่ หายใจสนั้ เหงอ่ื ออกงาย ชีพจรออนนมุ และจมเล็ก มี การไหลเวยี นตดิ ขดั จากถูกความเยน็ แนนหรือปวดทรวงอก (บรเิ วณหัวใจ) สีหนาหรือริมฝปากอมคลํ้า ล้ินมว งคล้าํ ชีพจรเตนชา มีจงั หวะหยดุ ไมแนน อน กลมุ อาการความเยน็ ลักษณะทาทางขีห้ นาว หนาซีดขาว ลน้ิ อว นซดี ฝาขาวลนื่ ขอสําคัญในการวินจิ ฉัย ใจสั่น กลุมชีพ่ รอ งและกลุมความเยน็ 3) อินของหัวใจพรอ ง อาการทางคลนิ กิ มีอาการใจเตนผดิ ปกติ ใจวา วุน นอนไมห ลบั มีฝน มาก หรือรอ นทัง้ หา หลังบายมไี ขก ลางคนื เตาฮ่นั บรเิ วณโหนกแกมแดง ล้นิ แดงดอู อกแหง ชีพจรเลก็ เร็ว สาเหตุ ครนุ คิดใชส มองมากเกินไป ทาํ ใหบน่ั ทอนอินของหัวใจ หรือปวยดว ยโรคกลมุ ความ รอ นระยะทาย ๆ ของโรคอินในรา งกายถูกทาํ ลายไป หรอื จากอนิ ของตับและไตพรอง แลว ลกุ ลามไปถงึ อินของหวั ใจ วเิ คราะหอาการ อาการใจเตนผดิ ปกติ เมือ่ อนิ ของหวั ใจลดลงนน่ั หมายถงึ การหลอเล้ยี งบาํ รงุ หวั ใจไมเพยี งพอจึงทําใหก ารเตน ของหัวใจผดิ ปกติ ผลตอเนอ่ื งเมื่ออินพรอ งเกดิ ความรอ น (พรอง) ความ รอ นทไ่ี ปรบกวนเสินของหัวใจ จงึ ทําใหเ กดิ อาการวา วุน นอนไมหลับ ฝนมาก อาการโหนกแกม แดง รอ นทั้งหา มไี ขห ลังบาย กลางคืนเตา ฮ่นั เปนผลจากอนิ ไมพอที่จะ ควบคุมหยาง เกิดกลมุ รอนพรอ งภายใน จงึ ปรากฏอาการดงั กลาว ลน้ิ แดงดลู ้นิ ออกแหง ชพี จรเล็ก เรว็ ลวนเปนลกั ษณะบงบอกมีอาการพรอ งรอ นภายใน ขอ สาํ คญั ในการวินจิ ฉยั ใจเตนผิดปกตไิ มสงบ นอนไมห ลับฝน มาก และกลมุ อาการรอ นพรอ ง

Page 191 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 183 4) เลือดของหวั ใจพรอง อาการทางคลนิ กิ มีอาการใจเตนผดิ ปกติ วงิ เวียนศรี ษะ นอนไมห ลับ มีฝน มาก หลงลืม ความจําไมด ี สีหนาอมเหลืองหรือขาวซดี รมิ ฝป ากลนิ้ ออกซีด ชพี จรเล็กออนไมม ีแรง สาเหตุ เกิดจากมา มพรอ ง การสรา งเลือดไมพ อ หรอื จากเสยี เลือดออกไปมาก หรือปวยมา นาน ขาดการบํารุง หรือทุมเทใจทํางานมากไป บั่นทอนเลอื ดของหัวใจ วเิ คราะหอาการ อาการใจเตนผิดปกติ เกิดจากเลือดหวั ใจไมพอ ทําใหขาดการหลอเลย้ี งจงึ เตน ผดิ ปกติ อาการนอนหลับฝน มากหรอื ไมหลับ เกิดจากเลือดหลอเล้ยี งหัวใจไมพอ เสินทห่ี วั ใจจงึ ไม สงบ อาการหลงลมื งา ย วงิ เวยี น ลิน้ ซีด หรืออมเหลอื ง เกดิ จากเลือดไปหลอเลย้ี งไมพอ อาการชีพจรเล็ก ไมม ีแรง เพราะหลอดเลอื ดมปี ริมาณเลือดไมพอ ขอสําคัญในการวนิ ิจฉยั ใจเตนผิดปกติ นอนไมหลบั และกลุม อาการเลอื ดพรอ ง 5) หลอดเลอื ดหัวใจตีบตัน อาการทางคลนิ กิ หัวใจเตนผิดปกติ บรเิ วณทรวงอกปวดดุจมอี ะไรกดทบั แนนอดึ อัด ปวดรา ว ไปถงึ ไหลแขนดานใน มีอาการกําเรบิ เปนระยะ ซง่ึ อาการเหลา นเี้ ปนอาการรวมของกลมุ มกี ารค่ังของหลอด เลือดหัวใจ บางคนมีอาการปวดท่ีบริเวณหัวใจดจุ เขม็ ท่ิมแทง ล้นิ คลํา้ หรือมีรอยจา้ํ จดุ ชา้ํ บนล้นิ ชีพจรเลก็ ฝด บางคนมีอาการแนนอึดอัดทรวงอก ลกั ษณะรา งกายคอนขา งอวน หรอื มีเสมหะมาก มักจะเมื่อย เหนือ่ ยงา ย ลน้ิ ฝา ขาวเหนยี ว ชพี จรจมลื่น หรอื จมฝด (จมลืน่ ชว งท่มี ีเสมหะมาก จมฝดชวงเสมหะไปอดุ ตนั เกิดการคงั่ แลว ) บางคนมอี าการหากถกู ความเย็นกระทบมกั จะปวดรุนแรง หากไดป ระคบรอนหรอื สัมผัสความอนุ จะปวดลดลง ดลู ิน้ ขาวซีดฝา ขาว ลกั ษณะชพี จรจม ชา หรือจมและตึง สาเหตุ อาการดังกลาวเบอ้ื งตนจะมีลกั ษณะตาง ๆ กนั ขึน้ อยูกับสาเหตุการตีบตนั อดุ กั้นน้ัน เกดิ จาก มเี ลอื ดคงั่ มเี สมหะ ถูกความเยน็ (จากภายนอกหรือเกดิ ภายใน) หรอื ชี่ตดิ ขดั ตามลาํ ดบั วิเคราะหอาการ อาการใจสน่ั ผิดปกติ ใจหวิว เกิดจากหยางของหวั ใจขาดการกระตุน ไมม ี พลัง ความรอ นไปหลอเล้ียงใหหัวใจ จงึ เกดิ อาการเตน ผดิ ปกตมิ ากขนึ้ เมือ่ หยางช่ขี องหวั ใจไมพ อเลือด จะไหลเวยี นไมด ี เพราะขาดทัง้ แรงผลกั ดนั และจากอณุ หภูมทิ ่ีลดลง มีผลใหการไหลเวยี นยง่ิ จะชา ลงมาก ข้นึ หลอดเลอื ดหัวใจจงึ เรมิ่ เกิดภาวะค่ังนานเขา จงึ เกดิ อาการปวดเหมือนถกู กดทับ แนน อึดอดั เสนลมปราณ ของหวั ใจโคจรอยบู รเิ วณรักแรไ ปตามแขนดานใน ดงั นัน้ เม่อื ไหลเวยี นไมคลอ งจงึ ปวดไปตามแนวดงั กลา ว 3.2 การวเิ คราะหกลุมอาการของปอด 1) ช่ีของปอดพรอง อาการทางคลนิ กิ ไอไมคอ ยมแี รงไอหรอื หอบ หายใจสนั้ ไมเต็มอมิ่ หากเคลอื่ นไหวจะเปน มาก ข้ึน ไอเสมหะมกั จะดูใส พดู จาเสียงเบา หรือมเี หง่ือออกงา ย เปน หวดั งาย ออ นเพลียไมม ีแรง สหี นา ขาว

Page 192 184 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบอ้ื งตน ซีด ลน้ิ ซีด ชีพจรจมเล็กออนไมม ีแรง สาเหตุ ในผปู ว ยทไี่ อหอบมานานไมห าย จะทาํ ใหช ่ขี องปอดสญู เสยี ไปเร่ือย ๆ หรือจากการที่ ปอดไมไดรบั การหลอ เล้ียงบาํ รงุ อยา งเพยี งพอ เกิดจากมามพรอ งไมสามารถแปรสภาพ สารอาหารใหเ ปน ช่สี งตอ ไปทป่ี อดได วิเคราะหอ าการ หากช่ขี องปอดพรอง หนา ทีก่ ารกระจายออกหมดสภาพ เกิดช่ยี อนกลับขึ้น และยง่ิ การสรางของจงชไี่ มพอดว ยแลว ประสทิ ธิภาพของการทํางานดานการหายใจกย็ งิ่ เส่อื มลง ทาํ ให เกดิ อาการไอ หอบในลักษณะไมม แี รงไอ หรอื ผอมแหง ไมม กี าํ ลัง ถาใชก าํ ลังอาการจกั เปน มากขึ้น หากชี่ ของปอดกระจายนาํ้ ไมด ี เกดิ การจับตวั เปนเสมหะเคล่ือนไปตามช่ที ่ยี อ นกลบั สะสมทปี่ อด จงึ ไอเปน เสมหะ ใส เมื่อช่ขี องปอดพรอง ระบบการหายใจเขา ออกเส่อื มลงจงึ หายใจสนั้ ไมม พี ลงั เสียง หรืออาการหนา ขาว ซดี ดทู าทางไมม ีแรง ล้นิ ซีดฝา ขาว ชีพจรออ นนุมและจมเล็ก เปนอาการบงบอก การเสอ่ื มของสมรรถนะ การทาํ งาน เม่ือชี่ของปอดพรอ งแลว ความสามารถกระจายชไ่ี ปถึงผวิ หนังภายนอกจึงไมเต็มที่ เวย ชไี่ ม อาจเขาประจาํ การท่ีผวิ หนงั ทาํ หนา ที่ปกปอง และควบคมุ การปด เปด รูขุมขนไมปกติ จึงทาํ ใหเ หงื่อออก งาย ขหี้ นาว เปนหวดั 2) อนิ ของปอดพรอง อาการทางคลนิ กิ ไอแหงหรอื เสมหะนอ ยหรอื เหนยี วขากออกยาก ปากคอแหง ผายผอม มไี ข หลงั บาย เตาฮ่ัน โหนกแกม ดแู ดง หรอื เสมหะมีเลือดปน เสยี งแหบ ลนิ้ แดงดูแหง ชพี จรเลก็ เรว็ สาเหตุ มกั เกิดจากความแหง กระทบปอด หรือจากเช้อื วณั โรคทป่ี อด ทาํ ใหอนิ ของปอดถกู ทําลาย หรอื เกดิ จากเสียน้ําไปมากจากเหงอื่ ออก ไอนานไมหาย ลว นมีผลตอ อินของปอด วิเคราะหอ าการ ปอดเปน อวยั วะท่อี อ นนุมชอบความชมุ ชืน้ ทาํ หนา ท่ีหายใจและผลกั ดนั ชีใ่ ห กระจายและลงเบื้องลา ง หากอนิ ของปอดไมพอจะเกิดรอ นพรอ งเผาผลาญปอด ทําใหป อดเร่มิ แหง หนา ที่ ของปอดจะสญู เสยี ไปเกดิ ชีป่ อดยอ นกลบั มีอาการไอแหงไมม ีเสมหะ หรอื เสมหะนอยเหนยี วขากออกยาก หากความรอ นมีมากขึ้นอกี จะทําลายลวั่ ของปอด (เสน เลอื ดฝอย) ทาํ ใหเกิดเลือดออก ไอมีเลอื ดปน คอแหง เสียงแหบ เพราะอนิ ปอดไมพ อหลอเลยี้ งใหเกดิ ความชมุ ชื้น รา งกายจงึ ผายผอมไปดว ย เมอื่ อินพรองทาํ ให หยางคอ นขา งมมี าก มผี ลใหบ ายมไี ขร อ นท้งั หา กลางคืนเตา ฮ่ันเพราะความรอ นนัน้ ไปรบกวน โหนกแกม แดง จากไอของความรอ นพรอ ง ลนิ้ แดงแหง ชีพจรเลก็ เรว็ เปนลักษณะของกลมุ อาการอนิ พรอ งมีความรอ น เกิดขน้ึ 3) ลมเย็นกระทบปอด อาการทางคลนิ กิ มอี าการไอ เสมหะใส มกี ลวั หนาวตวั รอ นบา ง คัดจมูก นํา้ มกู ไหลใน คัน คอหรอื อาจมปี วดเมอ่ื ยตามตัว ไมมเี หงอื่ ออก ลิ้นฝา ขาวบาง ชพี จรลอย ตึงแนน

Page 193 การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 185 สาเหตุ เกิดจากลมเยน็ จากภายนอกกระทบตอ เวยช ่ี ทําใหช ี่ปอดกระจายออกไมดี วเิ คราะหอาการ ลมเย็นเม่อื กระทบปอดทําใหช ี่ปอดกระจายไมอ อกจงึ ทําใหไอ พอชก่ี ระจายไม ดีน้าํ เกดิ ตกคางเกาะตวั เปน เสมหะขณะทีช่ ่ปี อดยอนข้ึน เวลาไอจึงชักนําเอาเสมหะออกมาดวย แตเ นื่องจาก เปนลมเยน็ เสมหะจึงออกใสหรือขาว ปอดเปด ทวารท่จี มูกเม่อื ชไี่ มก ระจายจงึ คดั จมูกมีนา้ํ มูก ลมเยน็ กระทบ ตอเวยห ยางบรเิ วณผิวทําใหห ยางถกู กน้ั ไมก ระจายตามผิวหนังจึงรสู กึ กลวั หนาว ขณะเดียวกันเวย ห ยาง ไมมีทางระบายออกจึงรสู ึกตวั รอ นจากดา นใน ความเย็นทําใหจ ิงลั่วไหลเวยี นตดิ ขดั จงึ ทาํ ใหปวดเมื่อย ปวดศรี ษะ รขู มุ ขนจะปดเม่อื ถูกความเย็น ฉะนั้นไมมีเหง่อื ออก ล้นิ ฝา ขาว ชพี จรลอยตงึ เปนลักษณะ ของถกู ความเย็นจากภายนอก ขอสาํ คญั ในการวนิ จิ ฉยั ไอ เสมหะ และกลุมอาการลมเย็นจากภายนอกกระทาํ 4) ลมรอ นกระทบปอด อาการทางคลนิ กิ จะมีอาการไอ เสมหะขน เหลือง คัดจมกู นา้ํ มกู ขน มไี ขต วั รอ นอาจกลัวลม กลัวหนาวเลก็ นอ ย กระหายนํา้ บา ง เจบ็ คอ ปลายลิ้นแดง ฝา ขาวเหลืองซดี ชพี จรลอยเร็ว สาเหตุ ลมรอนจากภายนอกเขากระทบปอด ทาํ ใหเวย ช ่ีปอดกระจายตัวผิดปกติ วิเคราะหอาการ ลมรอนกระทบปอดทาํ ใหชข่ี องปอดกระจายไมด เี กิดยอ นขึน้ จงึ ทําใหไ อ พอ ชขี่ องปอดกระจายไมดี ทวารจมูกไดรับผลกระทบ น้ําทไ่ี หลเวยี นยงั ถกู ความรอ นเผาผลาญ จนมีลักษณะ ขน ๆ ทําใหจมกู คดั นาํ้ มูกขน เสมหะขน ระบบของปอดผา นลาํ คอ ความรอนผา นมาจงึ ทําใหเกิดบวม แดงเจ็บคอ เวย ช่ีปกคลุมผวิ ภายนอกตอ ตานความรอนที่เขา มากระทบจงึ ทาํ ใหมีไขส งู และในขณะเดยี วกนั เวยชี่กระจายออกไมไดจงึ มอี าการกลวั หนาวบา ง กระหายนํา้ เพราะความรอนทําลายของเหลวในรางกาย ปลายลน้ิ แดง ฝา ขาวเหลือง ชพี จรลอยเร็ว เปนอาการของลมรอ นกระทบปอด ขอ สําคญั ในการวนิ จิ ฉยั ไอและกลมุ ลมรอนกระทบปอด 5) ปอดถูกความชืน้ เสมหะอดุ ก้ัน อาการทางคลนิ กิ ไอมเี สมหะมากสขี าวเหนียว แนน หนาอก หากเปนมากจะไอหอบมเี สียง ของเสมหะดงั ตดิ ลําคอ ล้ินซีดฝาขาวเหนียว ชพี จรลน่ื สาเหตุ พบไดท้ังแบบเฉียบพลันและเรื้อรัง แบบเฉยี บพลันมักถกู ความเยน็ ช้ืนจากภายนอก แบบเรื้อรงั มกั เกดิ จากมามพรอ งกระจายลําเลียงน้าํ ผดิ ปกติ หรอื ไอนานจนชีป่ อดออ นแอการลาํ เลยี งกระจาย นํ้าไดไมด ี หรือกรณีชข่ี องมามพรอ งแลว ยงั สูบบหุ รีไ่ มเลกิ มักเปน สาเหตุหนึ่งที่ทาํ ใหเกิดเสมหะอดุ ตันปอด วิเคราะหอ าการ ความเยน็ ชนื้ เขา จโู จมปอดทําใหห นา ท่ปี อดเสยี ไป นํ้าไมกระจายลงเกิดรวมตัว กันเปนเสมหะความชืน้ เมื่อไปอุดกั้นปอดช่ปี อดยอ นข้ึนทําใหไ อมีเสมหะมากสขี าวเหนียวแตขากออกงาย

Page 194 186 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน นอกนน้ั เมื่อเสมหะกอตวั ตามทางเดนิ ของระบบทางเดนิ หายใจทําใหแนนหนา อก เปน มากถงึ หายใจหอบและ มีเสยี งเสมหะตดิ ในลําคอ ลน้ิ ซดี ฝาขาวเหนยี ว ชพี จรลน่ื เปน อาการเดนมีการอุดตนั ของเสมหะความชนื้ 3.3 การวเิ คราะหกลมุ อาการของมาม 1) ชีข่ องมามพรอง อาการทางคลนิ กิ รบั ประทานนอ ยทอ งอดื โดยเฉพาะรบั ประทานแลว จะแนนมากขึน้ ถายเหลว ออนลาไมมแี รง มีทา ทางเหนื่อย ไมม แี รงพดู รางกายผอม สหี นา อมเหลอื งหรอื ดอู วนแตเปนแบบดูบวม ฉุ ลิ้นซีดฝาขาว ชพี จนคอ นขา งชา และดูออ นไมม แี รง สาเหตุ จากการรบั ประทานไมถูกสุขลักษณะ หรือตรากตรําทาํ งาน ครนุ คิดตลอดเวลา ลวน แลว แตจ ะทาํ ใหม า มออนแอ อีกกรณีหนงึ่ โดยแตก ําเนิดสุขภาพออ นแอ หรอื ตามวยั ที่ชรา หรือปว ยหนกั แลวไมไ ดค วบคุมดูแลอาหารการกิน วิเคราะหอ าการ เมอื่ มามออนแอลงการลําเลยี งสะดดุ ทาํ ใหสารอาหารและการจะลาํ เลยี งไป ชะงกั ลง ขณะเดยี วกันความช้ืนไมถ ูกลาํ เลยี งจงึ ทําใหเ บอ่ื อาหารทองอดื โดยเฉพาะยง่ิ ทานขาวยง่ิ แนน เพราะ ไมล ําเลียงออกไป ขณะทอ่ี าหารที่ทานเขา มาน้ีไมถ กู แปรสภาพ เกิดภาวะของเสยี ปะปนแยกไมออกจาก กนั กถ็ ายเทเขา ไปสลู ําไสทําใหถ ายเหลว เมือ่ มามเปนแหลง สรางเลอื ดลม จงึ ทาํ ใหร างกายขาดการบํารุง รางกายผายผอม ดเู หน่ือยออน สีหนาอมเหลอื ง การเกิดของจงชตี่ องอาศยั สารอาหารจากมามลาํ เลียงมา เพ่ือผสมกับอากาศทบี่ ริสทุ ธ์ิ เม่ือมา มพรอ งจงึ ทาํ ใหไมม แี รงพูด จงช่อี อนแอตาม หากน้ําลาํ เลียงไมปกติ จะเกดิ นาํ้ คงั่ คางมากจนบวมนํ้าตัวฉุ ลน้ิ ซดี ขาว ชีพจรคอนชา มแี รง ซง่ึ เปน ลักษณะเดนของช่ีมา มออ นแอ ขอสําคญั ในการวินจิ ฉัย ทานไดน อ ย ทองอืด ถา ยเหลวและกลมุ ชีพ่ รอ ง 2) หยางมามพรอ ง อาการทางคลนิ กิ เบอื่ อาหารทองอดื ปวดทอ งราํ คาญ ชอบด่มื น้าํ อุน กดแลว จะหายปวด ทาทาง กลัวหนาว มือเทาไมอุน สีหนาไมส ดชนื่ แจม ใส หรือดบู วม ไมก ระหายน้ํา ปากจดื ถา ยเหลวเปนนํ้า หรือ เกดิ บวม ปส สาวะนอย ตกขาวปรมิ าณมากสขี าวใส ล้นิ ซดี อวนหรือมีรอยฟน ชพี จรจมชาไมมแี รง สาเหตกุ ารเกิด มีพ้ืนฐานชี่มามพรอ งรนุ แรงขึน้ อีกระดบั หนง่ึ มกั เกดิ จากการทานอาหารไมถ กู สุขลักษณะ ดื่มกินของเย็นมากเกินไป หรือใชยาท่ีมีฤทธิ์เย็นมากจนทํารายตอหยางของมาม หรือจาก หยางของไตไมเ พยี งพอ ไฟแหง ชวี ิตออ นแอลง ไฟไมสรางดิน วิเคราะหอ าการ เมื่อหยางของมามเสือ่ มโทรมลง การลําเลยี งและแปรสภาพหมดสภาพ ทาํ ให แนนทองเบ่อื อาหาร ถายเหลวเปน นํ้า เม่อื หยางลดความเยน็ ภายในจึงกอ กําเนิด ทาํ ใหก ารไหลของช่ีตดิ ขดั ทําใหป วดทอ งแตชอบกด ชอบอนุ หากน้าํ ไมลาํ เลยี งจะทําใหบ วมน้ํา และนาํ้ ท่เี สียเหลานีย้ งั เล่ือนไหลสู เบ้อื งลา ง ปรากฏในสตรตี กขาวมากทา ทางขี้หนาว หนาซดี ไมแ จมใส หรือดบู วม เพราะหยางขาดกาํ ลังให

Page 195 การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 187 เกิดความอบอุน ลิน้ ซีดดูอว นหรอื มีรอยฟน ฝา ขาวลืน่ ชพี จรจมชาไมมีแรง เปนลกั ษณะเดน ของหยาง พรอง มคี วามเยน็ ภายในเกดิ ข้นึ ขอ สาํ คัญในการวนิ จิ ฉยั มกี ลมุ อาการเย็นพรอง และกลุมอาการของมา มลาํ เลยี งไมปกติ ระบบ การยอ ยเสอื่ มลง 3) ช่ีตกลงไมม ีกําลงั พยงุ อาการทางคลนิ ิก มีอาการรูสกึ ภายในชอ งทองหนวงถวงเหมือนแนน ๆ โดยเฉพาะหลงั รบั ประทาน อาหารหรอื มคี วามรสู กึ อยากจะถายบอย ๆ ทวารหนกั หนวง หรอื ถายเรอื้ รังไมหยุด รนุ แรงจะทําใหลาํ ไส ตรงหยอ นลง ในสตรพี บมีมดลกู หยอน หรอื ปสสาวะมสี ดี จุ น้ําซาวขา ว มอี าการไมม ีแรงหายใจสน้ั ออ น ลาไมมีแรงพูด วงิ เวยี นตาลาย สีหนาไมส ดใส ทานขา วนอ ยถา ยเละ ล้ินซดี ฝาขาว ชีพจรเตน เชื่องชา สาเหตุ อาการจงชตี่ กนเ้ี ปน ผลสบื ตอ จากช่ีของมามพรอ งมากขนึ้ อีกระดับหนึง่ หรอื เกิดจาก ทอ งเสยี เร้ือรังถา ยบดิ เร้อื รงั หรือตรากตราํ ทาํ งานมากเกนิ ไป หรอื สตรมี ีบตุ รมากไปหรอื หลงั คลอดขาด การดแู ลสขุ ภาพ สาเหตุเหลา นล้ี วนมีผลเสียตอ มา มทงั้ สิ้น วเิ คราะหอาการ ช่ีมา มจะตองเคลอ่ื นสูเบ้อื งบนศีรษะโดยจะพยงุ ใหอ วยั วะภายในอยกู ับที่ได หากแรงพยงุ นีอ้ อนแอลงยอ มทาํ ใหอ วยั วะเหลานี้หยอนเคลอ่ื นลง จึงทาํ ใหเกิดอาการถวงหรือหนว งโดยเฉพาะ หลังรบั ประทานขาว ยงั สง ผลใหม ีอาการอยากถายอุจจาระบอ ย ๆ เหมอื นทวารหนกั มีอะไรมาถว ง หาก ทอ งเสยี เร้ือรงั ไมหาย จะทาํ ใหล าํ ไสต รงหยอ นลง ในสตรชี ่ไี มม กี าํ ลงั พยงุ จะเกดิ มดลูกหยอน หนา ทีข่ อง มา มในดานลําเลียงแปรสภาพยอดสารอาหาร คัดนําสารอาหารและไมใ ชแยกจากกนั เพือ่ สง ตอ ใหป อด เมื่อ หนา ที่บกพรอ งสว นหนงึ่ จะถกู สงไปกระเพาะปส สาวะ ทําใหป สสาวะขนุ ดจุ น้ําซาวขา วยอดสารอาหารไมถ ูก สงข้ึนศีรษะจงึ ทําใหวงิ เวียนตาลาย ชข่ี องมา มออ นแอทําใหท านขา วไดนอย ถา ยเละ ประสทิ ธภิ าพของระบบ ทาํ งานทั้งรางกายออนแอลง จึงรสู กึ ไมม กี าํ ลงั ออ นเพลยี ไมช อบพดู หนาออกซีดไมสดใส ลิ้นซดี ออกขาว ชีพจรเตนเชอื่ งชา ออ นนุม และจมเล็ก ขอสาํ คัญในการวนิ จิ ฉยั มกี ลุม อาการอวัยวะภายในหยอ นและกลุม อาการช่มี ามพรอ ง มาม สูญเสียความสามารถในการควบคุมเลอื ด สีหนา จะดอู มเหลืองหรอื ขาวซดี ไมมีสีเลอื ด รับประทานขา วได นอ ยถายเละ ออนเพลยี ไมม เี รย่ี วแรง หายใจสน้ั พูดนอย และมีเลือดออกบรเิ วณตา งกนั เชน ถายเปนเลือด ปสสาวะเปน เลอื ด หรือออกใตผวิ หนัง เลอื ดกําเดาออก ประจําเดอื นมาทีละมาก ๆ ตกเลอื ด ลน้ิ ซีด ชพี จร เลก็ ไมมแี รง สาเหตุ เกิดจากาการปว ยมานานจนชี่พรองมาก หรือทาํ งานเหนด็ เหน่ือยเกนิ ไปจนมีผลกระทบ ตอ ขีข่ องมาม

Page 196 188 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบ้อื งตน วเิ คราะหอาการ ชี่มามพรอ งจนสญู เสียความสามารถในการควบคุมเลอื ด ทาํ ใหเ ลอื ดออก บริเวณตา งกันได เชน ออกท่ีกระเพาะลาํ ไสท ําใหถายมเี ลอื ดออกท่กี ระเพาะปส สาวะทาํ ใหป ส สาวะเปน เลือดออกทีผ่ วิ หนงั ทําใหเหน็ เปนรอยจ้ํา ทําใหเ สน ลมปราณชง-เญน่ิ อันเปนทางเดินที่เกย่ี วขอ งกบั ประจาํ เดือน ไมมกี าํ ลงั ในการดูดรงั้ จงึ เกิดตกเลอื ดหรือประจําเดอื นมามาก เม่อื ชขี่ องมา มพรองทําใหก ารลาํ เลยี งอาหาร นอ ยลง จงึ เบ่ืออาหารหรือรับประทานไดน อ ย ถายเหลว การสรางเลอื ดลดลง ทาํ ใหห นา ซดี หรืออมเหลอื ง ออ นเพลีย ล้นิ ซดี ขาว ขอ สาํ คัญในการวินิจฉยั มีกลมุ อาการช่มี า มพรอ งรว มกับมีอาการเลือดออก 3.4 การวเิ คราะหกลมุ อาการของตับ 1) ช่ีตับตดิ ขดั อาการทางคลินิก มีอาการทางอารมณห ดหอู ัดอ้ัน ปวดเสยี ดทรวงอกชายโครงสีขาง ชอบถอน หายใจ หรอื มอี าการผิดปกติเหมอื นมีสิง่ ของอดุ ตนั ที่คอหอย หรอื เกดิ กอ นโตท่ีบริเวณลาํ คอ ตอมน้ําเหลือง โต หรือคลาํ พบกอ นใตช ายโครง ในสตรีจะคดั ปวดเตา นม ปวดประจาํ เดอื น ประจาํ เดอื นรอบไมป กติ หรือ ไมม า ล้ินฝาขาวบาง ชีพจรตึงหรือฝด อาการเบ้อื งตนจะรนุ แรงหรอื เบาลงขึ้นอยูกบั อารมณดว ย สาเหตุ สาเหตุทีท่ าํ ใหช ต่ี บั ตดิ ขดั อารมณที่มากระทบทําใหไมพ อใจ หรอื ไดรับการกระทบ จติ ใจรุนแรง หรอื ถกู เสยี ชี่จากภายนอกเขาทางเสน ลมปราณตับ วเิ คราะหอาการ เมื่อตบั กระจายชอี่ อกไมด ที ําใหช ี่จีตดิ ขัด การไหลเวยี นของชใ่ี นจงิ่ ลวั่ ไมคลอ ง เกิดอาการปวดเสยี ด หรอื ปวดทอ งนอย อารมณไ มด ี ชอบถอนหายใจ ในสตรเี กดิ คดั เตานม ปวดประจํา เดอื น ประจําเดือนไมปกตหิ รือไมม า เนอ่ื งจากเสน ลมปราณชง-เญนิ่ ลวนแตอยูใตอาณตั เิ ลอื ดของตบั ทสี่ ง มาหลอ เลย้ี งเม่อื ช่ีตบั ติดขดั เลือดยอ มไหลเวียนไมด ี ทําใหเ สนลมปราณชง-เญ่นิ ทํางานผดิ ปกติ ช่ีของตบั ตดิ ขดั ยงั ทาํ ใหข องเหลวในรางกายไหลเวียนไมคลอ งกอ ตวั เปน เสมหะ หรือเมือ่ ช่ตี บั ตดิ ขัดนานยงั แปรสภาพใหเกิดเปนความรอ น เผาทาํ ลายนาํ้ ใหเกิดความขน ขึน้ กลายเปนเสมหะ เม่ือเสมหะ น้ีเคลือ่ นตัวไปตามแนวเสนลมปราณตับถึงคอหอย ทําใหม ีความรสู กึ เหมือนสิ่งของจดุ ติดที่คอ หรือท่ีเกิด เปน กอนบริเวณตอ มไทรอยด กรณที ีเ่ กิดคลาํ พบเปนกอ นใตชายโครงเนอื่ งจากช่ตี ดิ ขดั นานจะทําใหเกิด เลอื ดคัง่ เกิดเปนกอ นเลือดใตชายโครง ชีพจรตงึ เปน จุดเดนของชต่ี ับติดขัด ขอ สําคัญในการวินิจฉัย อารมณอ ัดอ้นั ไมสบายใจ ปวดเสียดชายโครงทองนอ ย สตรีประจาํ เดือน ผิดปกติ 2) อนิ ของตบั พรอง อาการทางคลนิ กิ อาการวิงเวียนตาลาย สองตาแหง สายตาเส่อื ม ใบหนา ทอ่ี าการรอ นวูบหรือ แดงที่บริเวณโหนกแกม ปากคอแหงผาก รอนท้ังหนา มีไขหลังบาย เตาฮั่น หรืออาจมีมือเทาสั่น หรือ

Page 197 การวเิ คราะหกลุมอาการโรค 189 ปวดเสยี ดรอ นทีช่ ายโครง ลิ้นแดงดแู หง ชีพจรตึง-เลก็ -เร็ว สาเหตุ เกดิ จากอารมณอัดอน้ั ชตี่ ิดขัดนานจนเกดิ เปน ไฟ ความรอ นมผี ลกระทบตออนิ ตับ หรอื ปว ยจากกลุม โรคจําพวกความรอน ซึ่งจะพบวา ในระยะทายของโรคจะทําใหอนิ ของตับลดลง หรือจากเหตุ ท่อี นิ ของไตไมพ อแลว อินของตบั ลดลงตาม วเิ คราะหอาการ เมือ่ อินของตับไมพ อไมข ึ้นไปหลอเล้ียงลกู ตาและศรี ษะ ทาํ ใหเ วยี นศรี ษะ ตาลาย สองตาแหง สายตาเสอ่ื มลง เสน ลมปราณตบั เกิดสภาพอินของเลอื ดพรอง มีความรอนพรอ งขนึ้ แทนจึงทาํ ใหปวดแสบรอ น มอื ไมสนั่ เพราะเอน็ ขาดการหลอเลย้ี ง อินคมุ หยางไมไ ด เกดิ รอ นพรองเวลา หลงั บา ย รอ นทง้ั หา กลางคืนความพรองเขา รบกวนอินจงึ มเี ตา ฮน่ั ใบหนารอ นวบู เพราะความรอนลอยขึ้น จากอนิ พรอ ง เมอื่ อนิ ลดลงจงึ คอแหง ลน้ิ แดงดแู หง ชพี จรตึง เล็ก เรว็ เปนจดุ เดน ของอนิ ของตบั พรอง ขอ สาํ คัญในการวินิจฉยั มอี าการหลอ เลยี้ งไมพอทศ่ี ีรษะ ดวงตา เอน็ และกลุมอาการรอ นพรอ ง 3) เลอื ดของตับพรอ ง อาการทางคลนิ กิ มอี าการวงิ เวยี นศรี ษะตาลาย หนาไมม ีสีเลือด เลบ็ ซีด ตามัวหรือมองไมชัด เวลากลางคืน หรือเกิดอาการชาตามแขนขา ขอตอเคลอ่ื นไหวไมค ลอ ง มือเทาส่นั กลา มเนอ้ื กระตกุ หรอื สตรีประจําเดือนมานอ ย สจี างหรือไมมาเลย ลิ้นซดี ชพี จรเล็ก สาเหตุ เกิดจากมา มและกระเพาะอาหารออนแอสรางเลอื ดไมพอหรอื เสยี เลอื ดออกไปมาก หรอื ปวยมานาน วเิ คราะหอ าการ เลอื ดของตบั ไมพอ สองตามวั เวยี นศรี ษะหรือมองไมช ัดในเวลากลางคนื เอน็ ไมม เี ลอื ดหลอเลีย้ งเกดิ อาการชา ขอ ตอ ขดั มอื เทาสั่น กลามเนอื้ กระตุก ในสตรถี า เลือดของตบั ไม เพียงพอ ทาํ ใหป ระจําเดอื นมานอ ย สีจางหรอื ไมม า หนาไมมีสีเลือด เวียนศีรษะ ลน้ิ ซีด ชพี จรเลก็ เปน อาการเดน ของเลอื ดพรอง 4) หยางตับแกรง อาการทางคลนิ กิ วิงเวียน หูออ้ื ปวดตาหรือศีรษะลกั ษณะพองออก หนา แดงตาแดง อารมณ หงดุ หงิดขี้โมโห นอนหลับจะฝน มาก หลบั ไมส นิท เมอ่ื ยเอวเขา ออน ศรี ษะหนกั เทาเบา ล้นิ แดงดูแหง ชีพจรตงึ -เล็ก-เร็ว สาเหตุ จากอารมณท่โี กรธมากไป เกิดไฟเผาผลาญอนิ ของตับและไต หรอื มีเพศสัมพันธมาก เกินไป หรืออายุมากอินของตับและไตพรองลดลง ลว นเปนเหตุใหอนิ ของตับลด หยางของตับจงึ มีมากกวา วิเคราะหอ าการ ตบั มพี ืน้ ฐานที่คอนแกรงอยแู ลว หากอินของตับและไตลดลง หยางของตับมี มากขึ้นจะชักนําใหเ ลอื ดพุงขนึ้ สว นบนศรี ษะมากตาม จะทาํ ใหเวยี นศรี ษะหอู ือ้ ปวดศีรษะและลกู ตาใน แบบขยายพองออก หนาแดงตาแดง อารมณหงุดหงดิ ไดง า ย

Page 198 190 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบื้องตน ตบั เกย่ี วกบั เอน็ ไตเกย่ี วกบั กระดูก เม่อื อินของตบั และไตพรอ ง ทําใหเอ็นกระดกู ขาดการหลอ เลี้ยงมีอาการเมอ่ื ยเอวเขาออน อินพรองทีส่ ว นลา ง หยางมมี ากสว นบน จงึ ทาํ ใหศ รี ษะหนักเทาเบา เดินเหนิ เหมือนจะลม ลนิ้ แดงฝานอ ย ชพี จรตึงหรือชีพจรตึง-เล็ก-เรว็ เปน อาการเดน ของอนิ ของตับและไตพรอง หยางตบั มมี ากเกนิ ขอสาํ คญั ในการวนิ จิ ฉยั วงิ เวยี นศีรษะ ปวดศรี ษะ หวั หนกั เทาเบา เมื่อยเอวเขาออนไมมแี รง ลมตับภายใน หมายถงึ ผูป ว ยมีอาการเดนในลกั ษณะสัน่ กระตุก เคล่ือนไหว วงิ เวียนเหมือน จะลม ตา ง ๆ เหลานี้รว มเรียกวา เกิดลมตบั ภายใน แบงเปน 4 รูปแบบ (1) หยางตับแปรสภาพเปน ลม อาการทางคลนิ ิก มอี าการวงิ เวียนศรี ษะเหมือนจะลม ศีรษะส่ัน ตัวแข็งคอเกรง็ พดู ลิ้นแขง็ ไม ชดั มือเทาชา เดินไมตรงแนวหรือเปนลมหมดสตไิ มรูสึกตัวอยางเฉียบพลนั ปากเบยี้ วหนา เบ้ียว อมั พฤกษ พูดไมได มเี สียงของเสมหะตดิ ในลาํ คอ ลิน้ แดงฝาขาวหรือเหนยี ว ชีพจรตึงมีแรง สาเหตุ จากท่ีอินของตบั และไตเสื่อมถอยลงเปนเวลานานจนหยางของตับแกรงอยา งเฉยี บพลนั วเิ คราะหอาการ เม่ือหยางของตบั มีมากขนึ้ จะมีทิศทางเคลอ่ื นขนึ้ สวนศรี ษะ จงึ ทาํ ใหเกดิ เวียน ศีรษะเหมอื นจะลม คลอนศีรษะ ขณะเดยี วกันช่ีและเลอื ดตา งถูกผลกั ดันใหข ึน้ ตาม จงึ ไปอัดแนน สวนบนของศีรษะทําใหเกดิ อาการปวด เนอ่ื งจากตับกาํ กับเสน เอ็น หากเกดิ ลมตบั ยอ มทําใหเกดิ อาการ สั่นเกร็งกระตกุ คอแข็ง ลมปราณตับมาผานทล่ี ิ้น ดงั น้ันเมือ่ ลมตับกําเรบิ จึงมผี ลใหพ ูดไมชัด เดินเซ เหมอื นจะลม เพราะลางพรองบนแกรง ล้ินแดง ชีพจรตงึ เลก็ มีแรง เปนลักษณะเดนของอินของตับและ ไตพรอ ง หยางของตบั แกรง เม่ือลมและหยางของตบั ระเบิดอยางเฉยี บพลัน เลือดลมแปรปรวนยอ นกลับ ลมตบั พัดนาํ เอา เสมหะขึน้ มาบดบังทวารสมอง ทาํ ใหห มดสติไมร สู ึกตวั ไดย ินเสยี งเสมหะดังในลําคอ ลมและเสมหะยัง แทรกซึมไปตามจงิ ลว่ั ทําใหชีต่ ดิ ขัด มอี าการปากเบย้ี ว อมั พฤกษ ล้ินแขง็ พูดไมชัด ขอ สําคัญในการวินจิ ฉัย ปกตผิ ูป ว ยจะมีพ้ืนฐานหยางของตบั มคี อ นขา งมาก เม่ือกาํ เริบอยา ง ฉบั พลนั และมีกลุม อาการดังกลา วไปแลว (2) รอนจดั เกิดเปนลม อาการทางคลนิ กิ มกั มไี ขตัวรอ นสูง กระสับกระสา ยดุจจะเปน บา มอื เทาเกร็งกระตกุ คอแขง็ หลงั แอน ตาเหลือกคา ง กัดฟนแนน ลนิ้ แดงหรือแดงจัด ชพี จรตึงเร็ว สาเหตุ จากการท่ีเสนลมปราณตบั ถกู ความรอนสะสมคกุ คามอยางแรง วิเคราะหอ าการ เมื่อไฟไปแผดทาํ ลายจนิ เยใ นเสนลมปราณตับ เสนเอน็ ขาดการหลอเลย้ี ง ทําใหมือเทา เกร็งกระตกุ คอแขง็ ตาเหลอื กคาง กัดฟน แนน เสียชีจ่ ําพวกความรอนจะทาํ ใหม ไี ขสูง ความ

Page 199 การวเิ คราะหกลุมอาการโรค 191 รอนจากไขไ ปรบกวนเสนิ ของหวั ใจเกิดอาการกระสับกระสายเหมือนบา หากเปนมากจะหมดสติไปได ลิน้ แดงเขม ฝา เหลืองแหง ชีพจรตงึ เร็ว เปน อาการเดน ของความรอ นจัดทเ่ี สน ตับ ขอ สําคัญในการวินจิ ฉัย ไขสงู และอาการเกร็งกระตกุ อยางแรง (3) อนิ พรองแลว เกดิ ลม อาการทางคลนิ กิ มือเทามีอาการสนั่ ระรกิ บา ยมีไข รอนท้งั หา ปากคอแหง ผา ยผอม ลนิ้ แดงฝา นอ ย ชีพจรตงึ เลก็ เกดิ จากอนิ และนาํ้ ในรา งกายถกู ทาํ ลายจากกลมุ ความรอนภายนอก จะพบใน ระยะทายของโรคหรือเกิดจากภายในเพราะลม ปวยมานานจนอนิ และน้ําเสอ่ื มลง วิเคราะหอ าการ แบบเดียวกบั อินตบั พรอ ง ขอ สําคญั ในการวินจิ ฉยั กลุมอนิ พรอ งและมอื เทา สน่ั ระรกิ หรอื กระตุก (4) เลอื ดพรอ งแลว เกิดลม อาการทางคลนิ กิ อาการขอตอเคล่ือนไหวขดั แขนขาชา วงิ เวยี น หูอ้ือ หนาขาวซดี เล็บซดี ลน้ิ ซดี ฝา ขาว ชพี จรเล็ก สาเหตุ มเี ลือดออกเรือ้ รังหรือเฉียบพลนั หรอื ปว ยมานานจนเลือดพรอ ง วเิ คราะหอ าการ แบบเดยี วกับเลือดพรองตบั ขอ สําคัญในการวนิ ิจฉัย วงิ เวียน มือเทา ชาและกลมุ อาการเลอื ดพรอง 3.5 การวเิ คราะหกลุมอาการของไต 1) หยางของไตพรอง อาการทางคลนิ กิ หนาซีดหรือหมองดาํ เยน็ ที่บริเวณเอวและเขา ดูทา ทางขีห้ นาวโดยเฉพาะ สวนลา งของรา งกายออ นเพลยี ไมมีแรง ในชายจะนกเขาไมขัน หลั่งเร็ว อสจุ ดิ ใู ส สตรีมดลูกเยน็ มบี ตุ ร ยาก ความรสู กึ ทางเพศลดลง หรอื ถา ยเหลว ทองเสียยาม 5 หรอื ปสสาวะบอยปรมิ าณมาก กลางคนื เขา หองน้าํ ปสสาวะบอย ลน้ิ ซดี ฝาหนา ชพี จรจมชาเลก็ ไมม ีแรง โดยเฉพาะตําแหนงไต สาเหตุ เปนผูทีท่มี ีหยางพรอ งอยกู อ น หรอื จากอายมุ าก ไฟแหงชวี ิตมอดลง หรอื จากปวย มานานจนทําใหห ยางของไตไดรบั ผลกระทบ หรอื จากการมีเพศสมั พนั ธม ากไปจนมผี ลตอหยางของไต วเิ คราะหอ าการ ไตกาํ กบั กระดกู เอวเปน ทอี่ ยูแหงไต เมือ่ หยางไตพรอง เอวและเขาจึงไม อบอุน ทําใหมีอาการเมือ่ ยเอวและเขาแบบเยน็ ๆ ไตมีตําแหนง อยูส ว นลา งของรา งกายเมอ่ื หยางชไ่ี มพ อ จึงขาดความอบอุน โดยเฉพาะสวนขาจะเยน็ ชดั เจน หยางพรอ งยังมีผลใหเลอื ดไหลเวียนชา ไมมแี รง สี หนา จึงไมสดใสดูขาวซดี หากเกิดความเย็นมากจักกลายเปนหนาหมองคลํ้า หยางพรองจะทาํ ใหไ มกระตอื รือลน จงึ ดเู พลยี ๆ ออ นแรง ไตควบคมุ การเจรญิ พันธุ เม่ือหยางไตไมพอไฟพนื้ ฐานมอดลง สมรรถภาพทาง เพศยอมเส่ือม ชายนกเขาไมขนั หลงั่ เร็ว อสจุ ใิ ส หญงิ มดลกู เย็นมบี ตุ รยาก ไตควบคุมทวารหนัก-เบา