ศาสตร์การแพทย์แผนจีนเบื้องต้น

Page 200 192 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบือ้ งตน เมือ่ หยางพรอ งมากไมม ีแรงดดู รงั้ จึงปสสาวะบอ ย โดยเฉพาะกลางคืน ถา ยเหลวหรอื ยาม 5 ลนิ้ ซดี ฝา ขาว ชีพจรจมเล็กไมมีแรง โดยเฉพาะตําแหนงไต เปน ลกั ษณะเดน ของหยางของไตพรอ ง ขอสําคญั ในการวินจิ ฉัย มีอาการของสมรรถนะทางเพศเส่ือมลง รว มกบั มีลักษณะทา ทางขห้ี นาว รูสึกเม่ือยเขาและเอวแบบเยน็ ๆ 2) อินของไตพรอง อาการทางคลนิ กิ เมอื่ ยเอวเขาออนและปวด วงิ เวียนหอู ้ือ รสู ึกฟน คลอนไมแ นน ชายมักมี นํ้ากามเคล่อื นไมร ูตวั หลัง่ เร็ว สตรีประจาํ เดอื นมานอยไมมาหรอื ตกเลอื ด นอนไมหลบั ความจาํ หลงลมื งา ย ปากคอแหง รอ นทง้ั หา มีไขห ลงั บาย กลางคืนนอนเตาฮนั่ หรือรสู กึ รอนจากกระดกู บายมีโหนก แกมแดง รางกายผอม ปสสาวะเหลืองและนอ ย ลนิ้ แดงดแู หง หรอื ฝา นอ ยหรือไมม ีฝา ชีพจรเลก็ เรว็ สาเหตุ เนือ่ งจากครุนคดิ มากเกนิ ไปหรอื ปวยมานาน ทําใหอ ินของไตเสอื่ มลงหรอื ปว ยดวยโรค กลมุ ความรอ นในระยะทา ยของโรค อนิ ของไตถกู ทาํ ลายหรอื มเี พศสัมพันธม ากไป อนิ และจงิ ในไตลดลง วิเคราะหอ าการ อินในไตเปน รากฐานของอนิ และนาํ้ ในรางกาย มีคุณสมบัติหลอเลีย้ งใหความ ชุมชืน้ ตออวยั วะเน้อื เยื่อทัง้ หลายรวมทงั้ บํารุงสมองไขกระดกู กระดูก และควบคมุ หยางอีกฝายมใิ หม าก เกินไป ดงั น้นั เมอื่ อินของไตพรอ ง อวยั วะเน้ือเยอ่ื ทเ่ี กีย่ วขอ งยอ มไดรับผลกระทบ เชน เมือ่ ยเอวเขาออ น วงิ เวียนหอู ้ือ หลงลืมงา ย ฟนคลอน ผมรว ง รวมถึงประจําเดือนจะมานอยหรอื ไมม า หากอินไมอ าจ ควบคมุ หยางทําใหเกดิ ไฟพรอ งมากขึน้ เปนผลใหเ กิดเลือดออก ไฟน้ียังเปน ปจ จยั รบกวนใหจ ิงในไตถกู ขบั ออกโดยไมร ูตัว เกิดเปนนํ้ากามเคลอ่ื น หล่ังเร็ว หากไฟไปรบกวนเสนิ ของหวั ใจจะทําใหน อนหลับไม สนิท อนิ พรอ งทาํ ใหเกดิ คอแหง รา งกายผอม มเี ตาฮัน่ รอนแผซานจากกระดกู โหนกแกม แดง ปสสาวะ นอ ยมีสีเขม ลน้ิ แดงฝานอยหรอื ไมมีฝา ชพี จรเลก็ เรว็ เปน อาการเดน ของอินพรอ งมคี วามรอนเกิดข้ึนภายใน 3) ช่ีของไตไมมเี สถยี รภาพมน่ั คง อาการทางคลินกิ มักมีอาการเม่ือยเอวเขาออ นไมมแี รงแลวยังออ นเพลยี หูอือ้ ความคิดไมแลน ปส สาวะบอยและใสหรือปส สาวะแลวยงั กะปรบิ กะปรอยไมหมด หรือปส สาวะไมร ูตวั กลางคนื ยงั ตอ งตนื่ เขาหอ งน้ําบอ ย หรือไมอ าจควบคุมปสสาวะไดเลย ในชายมักมอี สจุ เิ คลอ่ื นโดยที่ยังรูสึกตวั หลงั่ เร็ว สตรี ประจําเดือนกะปริบกะปรอยไมหมดหรอื ตกขาวใสปรมิ าณมาก หรอื ต้งั ครรภแลวจะแทงงาย ล้นิ ซดี ฝา ขาว ชีพจรออ นนมุ และจมเล็ก สาเหตุ จากอายชุ ราภาพมากสขุ ภาพออนแอ ไตจึงออ นแอลงเปนปกตหิ รอื พลังของไตออ นแอ โดยกาํ เนิด หรือปวยเร้อื รังจนมผี ลตอไต วิเคราะหอาการ ไตเปน อวยั วะทีก่ กั เกบ็ ปด ตวั เพราะมชี ขี่ องไตคอยดดู รง้ั ดังนน้ั เมอื่ ช่ขี องไต พรองยอ มทาํ ใหป สสาวะควบคมุ ไมอยู หรอื ปส สาวะแบบหยด ๆ ไมห มด กลางคืนปสสาวะบอ ยหรือรดท่ี

Page 201 การวิเคราะหก ลุมอาการโรค 193 นอน รุนแรงอาจควบคุมไมได ในทางดา นผชู ายจะมีปญหาหลั่งเร็วหรอื เคล่ือนเอง จากการที่ตวั ควบคมุ ออนแรงไป สตรใี ตมา ยจะสญู เสยี หนาที่จึงทําใหต กขาวออกมามากและดูใส เมือ่ ตง้ั ครรภมักจะแทง งาย ไมม แี รงช่ีจากไตมาสนับสนุน เมื่อยเอวเขา ออน หอู อื้ ความคิดความอา นไมแลน ออนเพลยี ลนิ้ ซดี ชีพจร ออ นนมุ และจมเล็ก ลว นเปนอาการท่ีปราศจากการหลอเลยี้ งบํารงุ ขอสําคญั ในการวนิ จิ ฉัย มีปญ หาของปส สาวะ อสจุ ิ ตกขาวและแทง งา ย ซ่ึงลวนเปน อาการ บงบอกของไตดา นดดู ร้ังเสยี ไป 4) จิงในไตไมพ อ อาการทางคลนิ กิ อาการของเดก็ ทพี่ ัฒนาการชา ตัวเล็กแคระแกรน บริเวณกระโหลกจะปด ชา สตปิ ญญาดอ ย กระดกู ออน เคลือ่ นไหลเช่ืองชา ถาในชายอสจุ จิ ะนอยเปน หมัน สตรปี ระจาํ เดือนไม มา มบี ุตรยาก สมรรถภาพทางเพศเสอ่ื ม แกก อ นวัย หอู ื้อหหู นวก หลงลมื สตปิ ญ ญาไมชดั เจน การ ตอบสนองมักเชอ่ื งชา ขาออ นลบี เลก็ ไป ผมรวงฟน โยกคลอน ล้นิ ซีด ชีพจรเลก็ -ออ นนุมและจมเลก็ สาเหตุ โดยมากเกิดแตกาํ เนิดหรอื ขาดการเล้ยี งดบู าํ รุงในภายหลัง ทําใหเ หวียนช่ีไมสมบูรณ หรือเกิดจากปวยมานาน ทํางานตรากตรํา มีเพศสมั พันธม ากเกินไปจนกระทบตอจงิ ในไต วเิ คราะหอ าการ หากจิงในไตไมพอจะไมแปรสภาพเปน เลือดสวนหนงึ่ ไปหลอเลีย้ งการเจริญ เติบโตของกระดกู กลามเนือ้ ดังนน้ั เดก็ จึงพัฒนาการชา รปู รา งเล็กแกรน็ กระหมอมปดชา กระดกู ออน สติปญญาออ นดอย จิงไตไมพ อ ยังทาํ ใหใ นชายอสจุ นิ อย สตรปี ระจําเดือนไมมา จึงเปน ผลในการมีบุตร ท้ัง 2 ฝาย เสนผมเปนส่ิงสะทอ นใหเ ห็นวา ไตสมบูรณ เมือ่ จิงไมพอเสนผมจงึ รว งงา ย ฟนเปน สวนหนงึ่ ของกระดกู เมือ่ ขาดจิงในไตมาสง เสริมจงึ ฟน คลอนหลุดงา ย สมองเปน ทรี่ วมแหงจงิ (ไขกระดูก) ไตยงั เปด ทวารที่หู เม่ือจิงนอ ยไขกระดูกยอ มนอยตาม หูจงึ ไดย ินเสยี งผิดปกตเิ กดิ เปน หูออื้ หูตึง หหู นวก ความจําเส่ือมหรืองกเง่ิน จงึ พรอ งกระดูกออ นจงึ ทาํ ใหข าท้งั สองออ นลีบไป ลนิ้ ซดี ชพี จรเลก็ -ออ นนุม และจมเลก็ เปนลกั ษณะของจงิ ไตไมพอ ขอสาํ คญั ในการวินิจฉยั พบเด็กพฒั นาการชา ในวัยผใู หญส มรรถภาพทางเพศเส่อื มและคน จะแกเร็ว 4. การวเิ คราะหกลมุ อาการตามทฤษฎเี วยชี่อ๋ิงเซฺวย่ี (卫气营血) ใชใ นการวเิ คราะหโ รคเฉียบพลัน อันมีสาเหตุจากกลมุ ความรอ นภายนอก เชน โรคไขเ ฉียบพลนั เกิดจากการออนแอของภมู ติ านทานของรา งกายและมกี ารรบกวน จากปจจัยท่ีกอใหเ กดิ โรคหรือโรคระบาด รายแรง ซง่ึ โรคเกิดอยา งรวดเรว็ และทําใหมีอันตรายตอ อนิ แพทยท ี่มชี อ่ื เสยี งในยุคราชวงคชิง ชื่อ เยยี ะเทียนซือ่ (叶天士) ไดอธิบายการเกดิ โรคดวย ทฤษฎนี ้ี และแบง โรคออกตามความลึกและความรุนแรง เปน 4 ระดับ ดงั น้ี

Page 202 194 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบื้องตน 4.1 โรคในระดบั เวย  เกิดจากความผดิ ปกตขิ องชใี่ นการปองกันจากปจ จัยที่กอ ใหเ กิดไขม กี ารเขา มารบกวน กลา มเนอ้ื และผวิ กาย ระบบเวยเ ปนตัวปองกนั ภายนอก รวมท้ังผวิ หนังและกลา มเน้อื เปน ตัวชว ยปรบั อณุ หภูมิ และ ตานปจ จัยภายนอก สมั พนั ธใ กลช ิดกับชีท่ ี่ปองกันโรคและปอด ถามีการรบกวนกจ็ ะมกี ารเปลยี่ นแปลงของ ปอดและระบบปองกนั ของช่ี อาการไข กลัวลมและความเยน็ ปวดศรี ษะ ไอ ไมมเี หงือ่ กระหายนํ้า เลก็ นอย คอบวม และเจบ็ ปลายและขอบลนิ้ แดง ฝาขาวบาง ชีพจรลอยและเรว็ มกั พบในชวงแรก เนื่องจากมกี ารปด กน้ั ของช่ี ทาํ ใหมีไขและกลวั ลมหนาว การทาํ งานของช่บี กพรอ งในการเปดและปด รู ทาํ ให ไมก ระหายนา้ํ หรือกระหายเล็กนอ ย การถกู ปด ก้ันของชีท่ ําใหค วามสามารถในการระบายชี่ของปอด บกพรอ ง จึงเกดิ การไอ เน่ืองจากคอเปน ประตูของปอด ดังน้ันจึงมีการบวมและเจบ็ คอ การกระหายนํ้า เลก็ นอ ยเกดิ จากการใชส ารนํา้ ในรางกายจากตวั กอ โรค ปจจยั จากความรอ นภายนอกจึงทาํ ใหม ีล้นิ แดงที่ ปลายและขอบ ฝา บางขาว ชีพจรลอยและเรว็ 4.2 โรคในระดบั ช่ี เกดิ จากความรอนภายในเนอื่ งจากเสียชเ่ี ขาไปรบกวนอวยั วะภายใน เกดิ จากการท่ีเสยี ชี่ท่ีมาก เกินไป ชี่ในการปองกนั โรคตอ สกู ัน ทําใหมหี ยางและความรอนเพม่ิ ขึน้ อาการขึน้ อยกู บั วา มกี ารรบกวน ของอวยั วะใด ทีพ่ บบอยคอื มกี ารสะสมของไฟในปอดไฟในทรวงอกและกระบงั ลม ไฟในกระเพาะอาหาร และการสะสมของไฟในระบบลาํ ไส อาการแสดงคอื มไี ข กลัวรอน ล้ินแดง ฝา หนาสีเหลือง ชพี จรเร็ว ใจกระสับกระสา ย กระหายนาํ้ ปส สาวะสีเหลอื งเขม ถา มไี ฟในปอดเก็บสะสมทําใหม ีอาการไอ หอบหดื เจบ็ หนาอก ไอเปน เสมหะสเี หลืองขน ถามีไฟในทรวงอกและกระบงั ลมทาํ ใหใจกระสบั กระสาย ถา มีไฟใน กระเพาะอาหาร ทําใหไ ขสงู กระหายนํ้าเยน็ เหงอื่ ออกมาก ฝา บนลิ้นแหงเหลอื งชพี จรเรว็ และลนื่ ถามีไฟ ในลําไส ทาํ ใหเกดิ ไขข น้ึ สงู ไขต อนบาย 3-5 ทอ งผกู หรือการอุดตันของอุจจาระ ทําใหถา ยเหลว แนน อึดอัดและเจบ็ ทอ ง ฝา บนล้ินแหง เหลืองเปนสดี ําเกรยี ม มรี อยหนามบนลน้ิ ชีพจรจมแรง ลกั ษณะรวมท่ี พบบอยคือ มีความรอ นแกรง ตวั กอ โรค (เสยี ช)ี่ มีการรบกวนระบบชี่ และทําใหเกิดการตอ สรู ะหวา งชี่ ในการปองกันโรค และตวั กอ โรค (เสยี ช)่ี การทม่ี หี ยางและชี่เกินทาํ ใหเ กิดไข กลัวรอ น ปสสาวะสีเหลืองเขม ลน้ิ แดง ฝา เหลอื ง ชพี จรเรว็ เน่อื งจากปจ จยั กอโรคไมไ ดอยูท่ผี ิวกาย ดังนน้ั จึงไมกลวั หนาว สารน้าํ ในรา งกายถกู ความรอนทสี่ งู เผาผลาญทาํ ใหกระหายน้าํ ความรอ นรบกวนจติ ใจทําใหจติ ใจกระวนกระวาย มกี ารไอ และ เจ็บหนา อกจากการท่ีไฟคง่ั ในปอดทําใหชใ่ี นปอดช้นื ความรอนในปอดทําใหน ํา้ ในรา งกายมีการรวมเปน ของเสีย เสมหะเหลืองขนและมาก

Page 203 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 195 การสะสมของความรอ นทท่ี รวงอกและกระบังลมจะปด บังทางเดนิ ของชี่ ทําใหก ระวนกระวาย ถา ภายนอกถูกรบกวนโดยความรอนสงู จะทําใหไขขนึ้ สงู ความรอนภายในทําใหมกี ารผลกั น้ําออกภายนอก และทําใหม เี หงอื่ ออก การใชส ารน้ําในรา งกายจากความรอ นสงู ทําใหเ กิดเหงื่อออกผดิ ปกติ กระหายนาํ้ เย็น ฝาล้ินแหงสเี หลือง การเคลื่อนไหวของชี่และเลอื ดท่มี ากเกนิ จากความรอ นภายในทําใหช ีพจรล่นื เรว็ หรอื ตื้น ชีพจรใหญและแรง การสะสมของความรอนในลําไสร ว มกบั มขี องเสยี และมีการอุดกน้ั ของช่ี ใน อวัยวะกลวง ทาํ ใหเกดิ การแนน อึดอัด และเจ็บในชองทอ ง ทองผูก อุจจาระคาง จนมกี ารถา ยเปน นาํ้ เมือ่ เสน ลมปราณหยางหมิงแกรงรว มกบั มีความรอ นภายในสูงและความแหง ทาํ ใหเกิดไขตอนบา ย ล้นิ เหลอื งแหง หรอื ลนิ้ เผาเกรยี มดํา ชีพจรใหญม พี ลงั 4.3 โรคในระดบั อิง๋ อาการจะรนุ แรงกวา เพราะเสียช่ีมกี ารแทรกซึมลงไปลกึ กวาอิง๋ หมายถึง ชใี่ นเลือดซ่งึ วง่ิ ผา น ในหัวใจ ดงั นนั้ โรคในระดับอิง๋ เกิดจากอนั ตรายตอ องิ๋ อินและมกี ารรบกวนตอ จติ ใจ อาการสาํ คญั คอื มไี ขท ว่ั รา งกาย เปนมากกลางคืน ปากแหง แตไ มกระหายนาํ้ กระสบั กระสา ย นอนไมหลบั ลน้ิ แดง ชพี จรมลี ักษณะเสน ดา ยและเรว็ ในรายทีร่ ุนแรงมาก อาจมีผ่ืนผิวหนงั จาง ๆ อาการเพอ และโคมา ได โรคนม้ี ักเกิดจากการแทรกเขาในของโรคในระดบั ชี่ทีไ่ มไดรับการรกั ษา ทําใหต ัว กอ โรคไปกระทบตอ อ๋งิ อิน ผลตามมากค็ ือ มไี ข เปน มากตอนกลางคนื ปากแหงไมก ระหายนาํ้ เพราะวา ชจ่ี ากสารอาหารไปเลีย้ งหวั ใจ ดังน้นั ความรอ นในระบบอง๋ิ จะรบกวนหัวใจ ทําใหเกดิ อาการกระวนกระวาย นอนไมหลบั ความรอนเขา แทรกท่เี ยอื่ หมุ หัวใจ ทาํ ใหเ กิดอาการเพอ ความรอ นที่กระทบตอ หลอดเลอื ด ทาํ ใหเกดิ ผืน่ ผวิ หนงั จาง ๆ ลนิ้ แดงและชพี จรเลก็ เร็ว เปนอาการแสดงของภาวะแทรกซอนของระบบองิ๋ โดยความรอ น 4.4 โรคในระดับเลอื ด เกิดจากความรอ นทเี่ กดิ กระตนุ ตอ เลอื ดและรบกวนจติ ใจ อาการสําคัญคอื ปวดแสบรอนใน รางกาย บา คลงั่ เพอ ผ่ืนผิวหนงั ถายเปน เลอื ด ไอเปนเลือด เลือดกําเดาออก อาเจยี นเปน เลือด ปสสาวะเปนเลอื ด ลน้ิ แดงกล่าํ เนอ่ื งจากหัวใจคมุ เลอื ดและควบคมุ ภาวะของจิตใจ ภยนั ตรายตออง๋ิ ของเลอื ด โดยความรอน ทําใหเกดิ อาการปวดแสบรอ นในรา งกาย และล้ินแดงกล่ํา เนื่องจากความรอนทีเ่ กิดมผี ลตอ เลอื ด ทาํ ให เกดิ ผื่นผิวหนงั ชดั เจน อาเจยี นเปนเลอื ด ไอเปนเลือด ถายอจุ จาระเปนเลือด และถายปส สาวะเปนเลือด และความรอนในระบบเสีย ทาํ ใหมผี ลตอ จิตใจ ทําใหเ กิดอาการบาคล่ังและอาการเพอ

Page 204 196 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบ้ืองตน 5. การวเิ คราะหกลมุ อาการอวยั วะกลวงทงั้ 6 5.1 เกดิ รอ นชืน้ ทีล่ าํ ไสใหญ อาการปวดทอ ง ถายบิดเปน มูกเลอื ด ถา ยแลว เหมือนไมส ุดหรือถายแบบพงุ ออก สีเหลือง กล่ินเหม็นรา ยกาจ ทวารหนักแสบรอ น ปสสาวะเหลืองและนอ ย อาจมตี วั รอ นกระหายน้าํ ลนิ้ แดงฝา เหนยี ว ชพี จรลนื่ เรว็ สาเหตุ หากเกดิ ในฤดรู อนหรอื ฤดใู บไมรวง มกั ดูสูความชน้ื รอนจากภายนอกเขามากระทําที่ ระบบทางเดนิ อาหารหรือจากการรับประทานอาหารไมควบคุมความสะอาด ทําใหความรอ นชน้ื แฝงเขา สู ลําไสไ ด วิเคราะหอาการ เม่ือความรอนชน้ื เขา สูทางเดินลาํ ไส จะอดุ กั้นช่จี ีทาํ ใหป วดทอง ความรอ นท่ี สะสมในลําไสเผาทาํ ลายหลอดเลอื ดฝอย ทําใหถ า ยบิดเปนมูกเลอื ด เนื่องจากความรอนนั้นมกั ทําใหมี อาการตองระบายออกใหเ ร็ว ดังนนั้ บรเิ วณทวารหนักจึงมีอาการเหมือนอยากถายแตเหมอื นถา ยไมหมด ปากทวารหนักยังแสบรอ น ความช้ืนอดุ กัน้ ลาํ ไสช ีจ่ งึ ตดิ ขัดเกิดปวดทองตองรีบถา ยแลว ยังเหมอื นมี สวน ความรอ นเรง รัดทาํ ใหน าํ้ ตองไหลลงเรว็ ข้ึน จงึ ถายในลกั ษณะพงุ ออกมามสี เี หลอื งและเหม็นมาก ในรา งกาย มคี วามรอนจึงทาํ ใหจ ินเยลดลง เกดิ อาการคอกระหายนาํ้ ปสสาวะนอย ความรอนมาเปนเหตุใหเ กดิ โรค จงึ มีตัวรอ นชดั เจน ลน้ิ แดงมีฝา เหนยี วเหลือง ชพี จรลนื่ เรว็ เกิดจาก มคี วามรอ นช้ืนสะสมภายใน ขอสําคญั ในการวินจิ ฉยั อาการถา ยบดิ หรอื ทอ งเสียและกลมุ รอ นช้ืนปรากฏพรอมกนั 5.2 เกดิ รอนชืน้ ที่เสนลมปราณตบั มอี าการปวดแสบรอ นที่ทรวงอกชายโครง เบ่อื อาหารทองแนน ปากขมอยากจะอาเจียน อจุ จาระ ไมป กติ ปส สาวะส้นั สเี ขม หรอื รอ น ๆ หนาว ๆ ตัวเหลอื งตาเหลือง หรอื มีอาการคันบริเวณอวัยวะ สบื พนั ธุ หรอื ตกขาวมีสีเหลืองและมีกลิน่ แรง ลิน้ แดงฝาเหลอื งเหนียว ชีพจรตงึ เรว็ หรอื ลน่ื เรว็ สาเหตุ ถกู รอนช้ืนจากภายนอกเขามากระทํา หรือชอบรับประทานอาหารมันหวานจนมรี อน ชน้ื เกิดข้นึ ภายใน หรือมคี วามผดิ ปกตขิ องระบบมา มและกระเพาะอาหาร เกิดเปนความชื้นทําใหม ามดิน ขมกลบั ไมต ับ เปน ผลใหค วามรอ นชื้นไปอดุ กน้ั เสนลมปราณตบั วเิ คราะหอ าการ รอนชนื้ อดุ กัน้ ภายในที่ตับถงุ นํ้าดี หนา ทกี่ ระจายผิดปกตไิ ป ชี่จีไหลเวยี นไม คลอง จึงปวดแสบรอนท่ชี ายโครงสีขา ง รอนชน้ื สะสมเผาถุงนํ้าดีจึงทาํ ใหช่ีของถงุ น้ําดีเออ ขนึ้ ทําใหป ากขม นํ้าดไี มไหลไปตามทอจึงเล็ดออกนอกทําใหเกิดตัวเหลอื งตาเหลอื ง เสียชีอ่ าศัยบนตาํ แหนง เซาหยางการ เขา ออกของช่จี งึ ไมค ลอง เกดิ อาการรอน ๆ หนาว ๆ รอนช้นื อดุ ตนั การไหลข้ึนลงของชมี่ า มและกระเพาะ อาหาร ทาํ ใหร ะบบการลําเลยี งและรับเขา ไมป ระสานสมดลุ เกดิ เบ่อื อาหาร ทอ งอดื อยากจะอาเจียน

Page 205 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 197 อจุ จาระไมปกติ เสนจเฺ หวียอนิ ตบั มีทางเดินวนรอบอวัยวะสบื พนั ธุภายนอก หากมีรอ นช้นื ไหลไปตามเสน ลมปราณจึงทําใหเ กิดอาการคนั ในสตรตี กขาวสเี หลอื งขุน ปส สาวะนอยสเี ขม ล้นิ แดงฝา เหลืองเหนียว ชพี จรตึงเรว็ หรอื ลน่ื เร็ว เปนลักษณะเดนของรอ นชื้นสะสมภายใน ขอ สาํ คญั ในการวินจิ ฉัย มอี าการปวดแสบรอ นชายโครงสขี า ง เบือ่ อาหารทอ งแนน อืด ตัว เหลืองตาเหลอื ง มอี าการคันและกลมุ อาการรอนช้นื 5.3 รอ นแกรง ท่กี ระเพาะอาหาร ปวดแสบรอนที่กระเพาะ ปฏิเสธการกด ชอบด่ืมนา้ํ เยน็ หรอื มีอาการหิวขา วเร็ว มีกล่ินปาก เหงอื กปวดบวมเปนแผลหนอง เลอื ดซมึ อุจจาระผูก ปสสาวะนอยสเี ขม ลิน้ แดงฝาเหลือง ชีพจรลืน่ เรว็ สาเหตุ มกั เกิดจากทานของเผด็ ของทร่ี อนในมากไปจนเกิดการสะสม หรือจากอารมณทไี่ ม สมใจ ชตี่ ดิ ขัดจนแปรสภาพเปนไฟ กระทบกระเพาะอาหารหรอื เกดิ จากเสยี ชี่จาํ พวกความรอนมากระทาํ วิเคราะหอาการ ความรอ นหรอื ไฟเกดิ อน้ั อยใู นกระเพาะทาํ ใหชีก่ ระเพาะไมสมดลุ จึงปวด แสบรอนไมใหก ด เมื่อไฟมีมากทําใหกลไกตืน่ ตวั มากเกินไปทาํ ใหร สู ึกหวิ เร็ว ลวั่ มา ยของกระเพาะอาหาร มาท่ีเหงือก ดงั นน้ั ไฟจากกระเพาะอาหารจึงขึน้ มาทเี่ หงอื กทําใหปวดบวมแดงที่เหงอื ก เปนมากจะกลดั หนองเปน แผล นอกจากน้ยี ังทําใหเ ลือดออก กระเพาะอาหารไมส มดุลทาํ ใหก ากของเสยี ระบายลงไมทนั เกดิ ยอ นกลับจงึ ปรากฏมีกล่ินปาก ความรอ นทาํ ใหก ระหายนํา้ ตองดื่มนํ้าเย็นบอย ๆ ลําไสถ กู ความรอน รบกวนจงึ ทําใหข าดความชุม ช้นื ถายยากทองผกู ปส สาวะนอ ย ลิน้ แดงฝาเหลอื ง ชีพจรลน่ื เรว็ เปนอาการ ของมคี วามรอ นอยภู ายใน ขอสําคญั ในการวนิ ิจฉยั ปวดแสบรอ นท่ีกระเพาะอาหารและกลมุ อาการรอนแกรงภายใน 5.4 เกิดเยน็ พรองทก่ี ระเพาะอาหาร มอี าการปวดเย็นที่กระเพาะ ปวด ๆ หาย ๆ ชอบอนุ ชอบใหก ด หากทานของจะปวดบรรเทา เรอเปน น้ําใสหรือมีอาหารทีย่ งั ไมย อ ยออกมา ทานไดนอ ยแนนจุกลิ้นป ไมกระหายน้าํ ปากจดื ออนลา ไมมี แรง ข้หี นาวตวั เยน็ ลน้ิ ซีดดูออนนมุ หรอื อวนซีด ชพี จรชา ไมมแี รง สาเหตุ เกดิ จาการดม่ื กินท่ีไมถกู สุขวธิ ี ชอบกินของดิบหรือใชย าทม่ี ีฤทธเ์ิ ยน็ ใชย าระบายมาก ไป หรอื มามกระเพาะออ นแอ หยางชี่ออนลงไปเอง หรือปว ยมานานไมบาํ รุง เปน ตน วเิ คราะหอาการ หยางของกระเพาะพรอ ง ความเยน็ พรองเกดิ ขึ้นภายในเกาะกมุ การไหลเวียน ของชจ่ี ี ทาํ ใหช ีก่ ระเพาะโคจรไมคลอ งจงึ ปวดแบบเยน็ ๆ ทําใหร สู กึ รบั ประทานไดนอยและแนนลน้ิ ป เหลานลี้ วนแตเปนกลมุ อาการเยน็ พรอ ง จงึ ชอบกด ชอบอุน ๆ รับประทานอาหาร ปวดจะเบาลง เมื่อ

Page 206 198 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน กระเพาะอาหารทาํ งานยอ ยสลายลดลง น้ําและอาหารไมย อ ยสลาย ไหลยอ นขน้ึ ตามชี่ของกระเพาะอาหาร ที่ยอ นกลบั จึงอาเจียนเปนนํ้าใสปนกบั อาหารท่ยี งั ไมย อย เม่อื หยางพรองจงึ ทําใหรางกายไมอบอุน มีอาการ ขีห้ นาวตวั เยน็ ไมมแี รง อาการทป่ี ว ยดวยความเยน็ จึงไมกระหายน้ํา ล้ินซดี ดูนมุ หรืออวนซดี ชีพจรจมชา ไมม ีแรง เปน ลกั ษณะของเย็นพรองเกดิ แตภ ายใน ขอ สาํ คญั ในการวินิจฉยั มีกลมุ อาการของกระเพาะแสดงออกของชย่ี อนขึ้นและกลุม อาการ เย็นพรอง 5.5 รอ นช้นื ทกี่ ระเพาะปสสาวะ จะปสสาวะบอ ย ตองรีบปส สาวะทันที ทอ งนอ ยปวดแนน แสบขัดรอ นขณะปสสาวะ สีจะ เหลอื ง ปริมาณนอ ยหรือขุนหรอื ปส สาวะมีเลือด หรือมีเศษกรวดทรายปะปนออกมา รว มกับมีไข ปวด บริเวณเอว ลิน้ แดงฝา เหลอื งเหนียว ชีพจรล่ืนเร็ว สาเหตุ มคี วามรอ นชืน้ สะสมทกี่ ระเพาะปส สาวะ ระบบแปรสภาพของชไ่ี มค ลอ งจึงบบี รดั ลง ทางเดินปส สาวะ ทาํ ใหต อ งปวดปสสาวะบอ ย ปวดรบี เวลาปสสาวะจะปวดแสบปวดรอ น สีเขมปริมาณ นอย หากรอนมีมากจะทาํ ใหเ สน เลอื ดฝอยแตก ปส สาวะเปน เลือด หากรอ นชน้ื ไมถูกขับระบายไปนานวนั จะทาํ ใหเกดิ เปน นวิ่ ปสสาวะจงึ มีเศษกรวดทรายปะปน รอ นช้ืนจะทาํ ใหตัวรอ น ปวดเอว เนอื่ งจาก ตาํ แหนง ใกลไ ต ล้นิ แดงฝา เหลืองเหนียว ชีพจรลื่นเร็ว เปนอาการของรอ นช้ืนสะสมภายใน ขอสาํ คญั ในการวนิ จิ ฉัย มีอาการปสสาวะรบี ปส สาวะบอยๆ ขณะปสสาวะปวดแสบรอ นและ กลมุ อาการรอ นชื้น ตาราง 9-9 แสดงอาการและอาการแสดงของกระเพาะอาหารทมี่ ีพยาธสิ ภาพท่ีแตกตา งกนั พยาธิสภาพของ อาการปวด อาการ ปาก อุจจาระ ฝา และล้ิน ชีพจร กระเพาะอาหาร ปวดเย็น ๆ อาเจียน กระหายนาํ้ เหลว จมชา กระเพาะอาหาร แสบทอ ง น้ําใส ๆ ปากจดื ทองผูก ซีด ฝา ขาว ลนื่ เรว็ เย็น ปวดรําคาญ แหง แข็ง ลืน่ เล็กเร็ว กระเพาะอาหาร อืด ไมก ระหายนํา้ เหม็นมาก แดง ล่ืน รอ น เสียดแนน เปรี้ยว กระหายนํ้า ฝา เหลอื ง อินของกระเพาะ แดงฝา นอย อาหารพรอง ชอบดื่มนา้ํ เยน็ อาหารไมยอ ย แหง เปนลม ปากคอแหง ฝาหนา ไมมอี ะไรออกมา กระหายนํา้ เหนยี ว อาหารไมยอ ย เปรย้ี วปาก มีกลน่ิ

Page 207 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 199 6. การวิเคราะหก ลมุ อาการตามทฤษฎีเสน ลมปราณท้ังหก เปนทฤษฎที ่ีนาํ ไปใชใ นการแยกความแตกตางของโรคภายนอก โดยอาการแสดงทางพยาธสิ ภาพ แบง ไดเปน 6 กลุมโรค ไดแ ก กลมุ อาการหยาง 3 กลุม คอื ไทหยาง หยางหมิง เสา หยาง และกลมุ อาการอิน 3 กลุม คอื ไทอ นิ เสา อิน จฺเหวยี อนิ การแยกกลมุ โรคตามทฤษฎีน้ีมคี วามสัมพนั ธใ กลชิดกบั ระบบเสน ลมปราณ และอวยั วะภายใน ดงั นี้ เสน ลมปราณไทห ยางผานดานหลงั ของรา งกาย เสน ลมปราณ หยางหมิงผานดานหนาของรางกาย เสน ลมปราณเสาหยางผานดานขางของรางกาย ดงั นนั้ กลมุ โรคไทหยางจะมีอาการแสดงคอื คอแขง็ และปวดทางดานหลังของศีรษะและคอ กลมุ โรคหยางหมิงจะมอี าการหนา แดง แนน และปวดทอ ง กลมุ โรคเสา หยางจะมีอาการจุกแนนบริเวณชายโครง กลมุ โรคไทอินจะมอี าการปวดทองและทอ งเสยี กลมุ โรคเสา อนิ จะมอี าการปากแหงและคอแหง และกลมุ โรคจฺเหวยี อนิ จะมีอาการปวดหรอื รูสกึ รอน ๆ บรเิ วณหัวใจ เพื่อนํามาสมั พนั ธก ับอวยั วะภายใน กลุมอาการหยาง 3 กลุม บงถงึ พยาธสิ ภาพของอวยั วะ กลวง เชน กระเพาะปสสาวะ เปนอวัยวะกลวงของไทห ยาง เม่อื ปจจัยการเกดิ โรคผานจากเสน ลมปราณ ไปอวยั วะกลวง จึงไปมผี ลตอหนา ท่ีของกระเพาะปสสาวะ ซง่ึ จะมีอาการทางระบบปส สาวะได หรอื การมี ความรอ นและความแหง ของกระเพาะอาหาร ซ่ึงเปน อวัยวะกลวงของหยางหมิง จะมีอาการทางระบบ ทางเดนิ อาหาร เชน ทองผูก ปวดทอ ง ซง่ึ การกดทท่ี องจะทาํ ใหอ าการเปน มากขน้ึ การมีพยาธสิ ภาพของ ถุงนา้ํ ดีซง่ึ เปนอวยั วะกลวงของเสาหยาง จะมีอาการคือ มีรสขมในปาก และปวดบริเวณชายโครง ถา เปน อาการจากกลมุ อาการอิน 3 กลมุ อาการจะปรากฏตามอวยั วะตนั เชน กลมุ โรคไทอ ิน มีอาการพรองของ หยางของมาม กลุมโรคเสา อิน มอี าการพรอ งของหัวใจและไต กลมุ โรคจฺเหวยี อนิ มกี ารรบกวนของชขี่ องตบั 6.1 กลมุ อาการไทหยาง เปน กลมุ โรคภายนอก เปนอาการของโรคช้นื เรม่ิ ตน อาการแสดงคือ ไข ไมช อบหนาว ปวด และเกร็งบรเิ วณคอและศรี ษะดา นหลัง ชพี จรลอย เมื่อลมและความเยน็ กระทบรา งกาย ไทหยางจะถูก กระทบเปนดานแรก การขัดขวางเวย ห ยางจะทาํ ใหเกิดไข ไมช อบหนาว และการท่ีเสนลมปราณไทห ยาง ถูกกระทบ นําไปสูโ รคของชี่ ทําใหเ กดิ อาการปวดเกร็งดา นหลงั ของคอและศรี ษะ เหงื่อออก ชพี จรลอย และคอ ย ๆ ชาลง บงบอกวา มกี ารคกุ คามจากลม แตถ า ไมมเี หงือ่ และชีพจรลอย กงึ่ วามกี ารคกุ คามจาก ความเยน็ การแทงเขม็ มุงไปท่กี ารเสริมการไหลเวยี นของช่ี จดุ ท่เี ลอื ก คอื ตู เสน ลมปราณไทห ยาง มือ และเทา 6.2 กลมุ อาการเสาหยาง เปนผลทตี่ ามมาจากกลมุ อาการไทหยาง (ภายนอก) และกลุมอาการหยางหมงิ (ภายใน) โดย ปจ จัยกอโรคยงั อยูระหวางภายนอกกับภายใน ดังนัน้ จึงกลาวไดวา กลมุ อาการเสาหยางเปนกลมุ อาการ

Page 208 200 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบื้องตน ก่ึงนอกก่ึงใน อาการแสดงคือ ไขสลับหนาวสั่น จุกแนนบริเวณชายโครง เบื่ออาหาร อาเจียน ขมปาก คอแหง ตาพรา ชพี จรตึง เม่ือปจจัยกอโรคลกุ ลามเขา สเู สาหยาง จะถกู ตอตานจากช่ี การไหลเวยี นของชี่ ถูกขดั ขวาง จะเกิดอาการตามมาคือ ไขสลบั หนาวสนั่ อาการจากเสนลมปราณเสา หยางจะนาํ ไปสูโรคของ ช่ี ซึ่งจะมีอาการกระวนกระวาย จุกแนน ชายโครง เม่ือปจ จัยกอ โรคลกุ ลามมาถงึ กระเพาะอาหาร จะมี อาการเบ่อื อาหารและอาเจยี น เนอื่ งจากมีการรบกวนชี่ ของกระเพาะอาหาร ขณะเดียวกนั ถงุ นํา้ ดีมีความ รอน จงึ ทําใหป ากขม คอแหง ตาพรา การปด กัน้ ชข่ี องตบั และถงุ นํา้ ดี ทําใหชีพจรตึง 6.3 กลุมอาการหยางหมิง บง ถงึ ภาวการณต อ สกู ันอยางเตม็ ทรี่ ะหวางลมปราณตา นทานโรคกับปจ จยั กอโรค โดยกลุม อาการหยางหมงิ เปนภาวะรอ นเกนิ แบงเปน 2 ชนิด คือ 1) กลมุ อาการเสน ลมปราณหยางหมงิ ความรอ นกระจายทว่ั รา งกาย 2) กลุมอาการอวยั วะกลวงหยางหมิง ความรอ นสะสมอยูใ นอวยั วะกลวง อาการสําคัญคือ ไขส งู เหง่ือออกมาก หิวนาํ้ มาก หนาแดง หงุดหงิด กระวนกระวาย ฝา บน ลิน้ เหลือง ชพี จรใหญม พี ลัง หรอื เรยี ก 4 มาก คอื ไขส งู มาก เหง่ือออกมาก กระหายนา้ํ มาก และชีพจร ใหญมาก พยาธิสภาพจากหยางหมิงนาํ ไปสคู วามรอนสวนในท่ีเพ่มิ ข้นึ ทําใหม ีไขสูงและหนา แดง ความรอ น จะเผาผลาญของเหลวในรา งกาย ทําใหมเี หงือ่ ออกมาก หวิ นํา้ มาก ฝาเหลืองแหง ความรอนน้ีจะทําใหมี อาการกระวนกระวาย นอกจากนี้ความแรงของชแ่ี ละปจจัยกอโรค ทําใหเกดิ ความรอนมาก และทาํ ใหช พี จร ใหญม พี ลงั ดงั นนั้ การรกั ษาคอื ระบายรอ น โดยใชเสน ลมปราณหยางหมงิ ของมือ เทา และ เสนลมปราณตู กลมุ โรคอวัยวะกลวงหยางหมิง จะมีอาการไข ซึง่ จะเปน มากตอนบาย 3-5 โมง ทองผกู จกุ แนน และปวดทองซง่ึ จะเปนมากถากด เพอ ฝาเหลอื ง มลี ักษณะเหมอื นหนาม ชีพจรจมแรง ความรอน ภายในของเสน ลมปราณหยางหมงิ ทําใหอจุ จาระแหง รวมกบั ช่ีของอวัยวะกลวงถกู ขดั ขวาง ทาํ ใหมีอาการ จุกแนน และทอ งผกู อาการปวดทอง ซงึ่ จะเปน มากถา กดทอง การคง่ั ของความรอ นจากภายในและชี่ ของหยางหมงิ ทมี่ ากข้ึน ในตอนบา ยเปนเวลาของเสน ลมปราณหยางหมงิ โคจรมาถงึ ทําใหมไี ขขึน้ ในตอน บา ย ฝาเหลือง ชีพจรจมแกรง หรอื ลื่นเร็ว เปนผลจากการเผาผลาญของของเหลวในรา งกาย 6.4 กลมุ อาการไทอ ิน เปนลกั ษณะอาการพรองและเยน็ ท่ีภายใน เปนผลจากความพรองของช่ีของมาม และมกี ารคั่ง คางของสภาพหนาวชื้นภายใน อาการสําคัญคือ จกุ แนนทอง อาเจยี น เบือ่ อาหาร ทอ งเสีย ปวดทอง ซึ่ง บรรเทาดว ยการกดหรือประคบอุน ไมหวิ นํ้า ลิ้นซีด ฝาขาว ชพี จรชา

Page 209 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 201 กลุมอาการของโรคน้ี เกดิ จากหยางของมามพรอง การถกู ความเยน็ หรือการรักษากลุมอาการ หยาง 3 กลมุ อยา งไมเหมาะสม หยางของมามพรอ งนอกจากทาํ ใหมภี าวะหนาวชื้นตกคางภายในแลว ยงั มีความผิดปกติของการหมนุ เวยี นของช่ี ซึง่ เปน สาเหตุใหม ีอาการจกุ แนนทอง ปวดทอ ง ทอ งเสีย อาเจยี น เบื่ออาหารเนื่องจากเปนอาการพรอ ง อาการปวดทอ งจงึ บรรเทาไดโดยประคบอนุ หรือจากการกด นอกจากนี้ ยงั เปน สาเหตุทาํ ใหไมรสู ึกหวิ น้าํ ล้นิ ซดี ฝา ขาว และชพี จรชา วิธกี ารรกั ษาคอื ใหความอบอนุ และกระจายความเย็น จดุ ท่ีเลอื กคือ จุดซหู ลงั จุดมหู นา จดุ เหอของมามและกระเพาะอาหาร และเสน ลมปราณเญ่นิ ใชทง้ั แทงเข็มและรมยา 6.5 กลุม อาการเสาอิน เปนพยาธิสภาพของหวั ใจและไต เมื่อเสา อนิ เกิดเปน โรค ช่ีจะพรองอยางมาก นนั่ คือเหตผุ ลที่ ทําไมโรคเสา อนิ จึงมีลกั ษณะ “จดุ ออ นเชงิ ระบบ” โรคนจ้ี ะมีลักษณะการทาํ งานของหัวใจและไตผิดปกติ ซ่ึงจะมอี าการไดท ัง้ อนิ พรอ งทําใหหยางเกนิ หรอื อินพรองทาํ ใหไฟกาํ เริบ เมอื่ หยางขาดและอนิ เกนิ จะทําให เกิดความเย็น หรอื เม่อื หยางขาดทาํ ใหไฟกําเรบิ ปจจัยกอ โรคจะนาํ ไปสูความรอ นในลกั ษณะทีเ่ รยี กวา “อินแกรง กนั ใหห ยางออกไป” 1) กลมุ อาการเสา อนิ เยน็ มีอาการแสดงคือ ไมชอบหนาว นอนงอตัว เซือ่ งซึม ปลายมอื ปลายเทา เย็น ทอ งเสีย ไม กระหายนํ้า หรือชอบของรอ น ปส สาวะใส ล้นิ ซดี ฝาขาว ชีพจรออ น กลมุ โรคน้เี กิดเนอื่ งจากหยางของ หวั ใจและไตพรอ ง รว มกับมกี ารคุกคามจากสภาพหนาวจากภายนอก การทห่ี ยางพรองทําใหข าดความอบอนุ ของรา งกาย ทาํ ใหไ มช อบหนาว ตอ งนอนงอตวั และ ปลายมอื ปลายเทาเย็น ไมหวิ นํา้ นอกจากนั้นการทห่ี ยางชไี่ มพ อ ทาํ ใหเ กิดอาการเซือ่ งซมึ อยากนอน ปสสาวะ จะมาก ใส ลน้ิ ซดี ฝาขาว ชีพจรเล็ก 2) กลุมอาการเสาอนิ รอ น อาการสําคัญคอื กระวนกระวาย นอนไมหลับ ปากคอแหง ปส สาวะเหลอื งเขม ลิ้นแดง ชีพจรเรว็ 6.6 กลุม อาการจเฺ หวียอนิ จฺเหวยี อนิ หมายถึง กําลงั จะหมดในขณะท่หี ยางเรม่ิ จะโตขึน้ เมอ่ื จฺเหวยี อนิ เปนโรค ชจ่ี ะเรมิ่ ออนแรง มีความสบั สนในความสมดุลระหวางอนิ -หยาง ดงั นนั้ อาการของโรคจงึ เปน กลมุ โรคของสภาพ เยน็ และรอน อาการสาํ คัญคอื ซบู ผอม กระหายนํ้า มีความรสู กึ วา มีชีด่ ันข้ึนไปทที่ รวงอก หวิ แตไ มอยาก รับประทานอาหาร ปลายมอื ปลายเทาเย็น ทอ งเสยี อาเจยี น เน่อื งจากมคี วามรอ นในตบั และถงุ นา้ํ ดี และ มีสภาพเย็นพรอ งของกระเพาะอาหารและลําไสเ ล็ก เน่อื งจากโรคกลมุ น้ีมีสภาพรอ นและเยน็ มีการรบกวน

Page 210 202 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบอื้ งตน ของช่ี การท่ีความรอนเผาผลาญของเหลวในรา งกายทาํ ใหซ ูบผอมและกระหายนํา้ การเคลือ่ นทขี่ องหยาง ของหวั ใจขึ้นสูงทาํ ใหเ กิดอาการเหมือนมีชี่ดันข้ึน และมีความรสู ึกเจบ็ ปวดท่หี นาอก การทํางานของตบั มาก การไหลเวียนของชีม่ ากทําใหโกรธงาย เปน ลักษณะของมา มแกรงขม ดนิ แตก ระเพาะอาหารและลาํ ไสเ ลก็ จะมีสภาพเยน็ และพรอ ง ซงึ่ รบกวนการยอ ยและขนสง อาหาร เปน สาเหตใุ หไ มอยากทานอาหาร เมอ่ื ชขี่ องกระเพาะอาหารและลําไสเ ลก็ ถกู รบกวนจึงทาํ ใหอ าเจยี นและทอ งเสยี เมือ่ หยางช่ไี มส ามารถถงึ ปลายมอื ปลายเทา ทาํ ใหปลายมอื ปลายเทาเย็น การรักษาคอื ระบายรอน และเสริมใหแขง็ แกรง 7. การวิเคราะหก ลมุ อาการซานเจียว แพทยจ ีนทีม่ ชี ื่อเสยี งในยุคราชวงศชงิ ชอ่ื หวถู งั (吴瑭) ไดเ ขยี นตาํ รา เวนิ ปงเถยี วเปย น《温 病 条 辨 》กลาวถงึ แนวความคดิ การวเิ คราะหกลุมอาการซานเจียว โดยอธบิ ายการดําเนินของโรคทม่ี ี สาเหตจุ ากภายนอก ซ่ึงมีลกั ษณะเปนกลุม ความรอ น เรียก เวนิ ปง (温病) ปจ จุบนั คอื โรคตดิ ตอ จงึ มกั ทาํ ใหเ กิดไขส ูง จากแนวคดิ นไ้ี ดก าํ หนดการดําเนินของโรคแบงเปน 3 ระดบั หรือ “ซานเจยี ว” ไดแ ก 1) ซา งเจยี ว (上焦) ไดแก เสน มอื ไทอินปอด เสนมือจฺเหวยี อนิ เยื่อหุม หวั ใจ โดยเสน ลมปราณปอด ถอื วาเปน ข้ันตอนแรกท่ีปจ จยั เกิดโรค (邪气 เสียช)ี่ มากระทบ พบไดในระยะเรม่ิ ตนของอาการเจ็บปวย 2) จงเจียว (中焦) ไดแก เสน มือหยางหมงิ ลาํ ไสใหญ เสนเทา หยางหมิงกระเพาะอาหารและ เสน เทา ไทอินมาม จงเจียวเปน ธาตุดนิ มามชอบแหง กระเพาะอาหารชอบชืน้ หากเสยี ชี่เขา มาทางดานหยางหมงิ กระเพาะอาหารมักจะกลายสภาพเปนความแหง จงึ เกิดเปนอาการรอนแกรงข้นึ ภายใน หากเสียช่เี ขา มาทาง ไทอนิ มา ม เสยี ชม่ี ักจะกลายสภาพเปนรอ นชืน้ 3) เซยี่ เจียว (下焦) ไดแ ก เสน เทา เสาอินไต และเสน เทา จเฺ หวียอนิ ตับ มักเกดิ ในระยะทายของ อาการเจ็บปว ย เปนกลมุ อาการอินของตับและไตพรอง 7.1 กลมุ อาการของซางเจยี ว ซางเจียวเปน ตําแหนงของปอด หวั ใจ (เยอื่ หมุ หวั ใจ) เสยี ชีซ่ ง่ึ เปน ความรอ น สามารถเขา มา กระทําตอ เสน ลมปราณปอดหรือเสน ลมปราณเย่ือหุมหวั ใจ อาการทางคลนิ กิ มไี ขต ัวรอ น กลัวลมกลวั หนาวเลก็ นอ ย ปวดศีรษะ เหง่อื ออก กระหายนาํ้ ไอ ล้นิ บริเวณขอบและปลายจะแดง ชีพจรลอย หรือชดั เจนเฉพาะตําแหนงชุน ทัง้ สองขา ง หรอื มีอาการมี ไขต ัวรอ นเพยี งอยางเดียว ไอ หายใจหอบ กระหายน้ํา ฝาเหลือง ชพี จรเรว็ หรอื อาจมีไขสงู จดั เหงื่อออก มาก สติสัมปชญั ญะเลอื่ นลอย จะดับวบู พูดเพอ ลิน้ แขง็ มือเทา เย็น ลนิ้ แดงจดั

Page 211 การวิเคราะหกลุมอาการโรค 203 อธิบายกลไก ปอดทําหนาทีก่ าํ กับผวิ หนงั ขมุ ขนภายนอก โดยมเี วย ช่ีหอ หมุ และเชื่อมถงึ ปอดอยู หากมีเสยี ชจี่ าํ พวกความรอ นมากระทบ จะเกิดเปนกลุมอาการทงั้ ของเวยแ ละปอดได หรืออาจ เกดิ ดานใดดานหนง่ึ หากกระทบตอ เวยช ี่ จะมอี าการตวั รอ น เปนไข กลวั ลม กลวั หนาวบางเลก็ นอ ย ไอ ปลายลนิ้ และขอบจะแดง ชพี จรลอยเร็ว เสยี ช่จี าํ พวกรอนจะลอยข้นึ รบกวนศีรษะในตาํ แหนงหยาง ทาํ ให ปวดศรี ษะ ทาํ ลายของเหลวในรางกายจงึ มอี าการกระหายนาํ้ และขับใหเหงอ่ื ออก หากเสยี ช่ีรกุ ลา้ํ เขา ภายใน จะมีอาการเฉพาะตัวรอ น มไี ขเ พยี งอยา งเดียว หากเสียช่กี ระทําเฉพาะปอด การกระจายชี่และการผลกั เคล่ือนทล่ี งของปอดจะแปรปรวน ทาํ ใหชี่ปอดยอนกลับ จึงมอี าการไอ หายใจหอบ และเพราะเปนเสียชี่ จาํ พวกความรอนจึงทําใหกระหายนํา้ ฝาเหลือง ลิ้นแดง ชีพจรเร็ว ในกรณีท่คี วามรอนยังรกุ ลาํ้ ตอไปอาจจูโ จมเขาหวั ใจ (เย่ือหมุ หัวใจจะทาํ หนา ทีร่ ับความรอนที่ เกดิ ขนึ้ ) ความรอนรบกวนเสนิ ในหวั ใจ หรอื ปดกน้ั เสิน จงึ มอี าการพดู เพอ ไมรูสกึ ตวั หรือหมดสติ หัวใจ กํากบั ลิน้ ทาํ ใหพ ูดไมคลอง ในขนั้ นี้ความรอ นจะเขาไปอยูภายในแลว จึงทาํ ใหม ีไขส งู ความรอ นทําให เหงอ่ื ออก หากความรอ นถกู ปดกน้ั อยภู ายในกระจายออกไมได จะทําใหมือเทา เยน็ ความรอ นเขาสรู ะดบั องิ๋ อนิ จงึ มลี ิน้ แดงจดั 7.2 กลุมอาการของจงเจยี ว จงเจียวเปนตําแหนงของมามและกระเพาะอาหาร อาการทางคลนิ กิ ตัวรอน หนา แดงจดั หายใจหยาบ ทอ งแนน ทอ งผกู หมดสตพิ ูดจาเพอ กระหายน้าํ ชอบด่ืมนาํ้ เยน็ ริมฝปากแหงแตก ปส สาวะนอ ยสเี ขม ฝา เหลืองเกรยี มหรอื เทาดาํ ชพี จรจมมี แรง หรือตวั รอ นแตต อ งแตะนาน มึนหนักศีรษะและเมือ่ ยตวั จุกเสยี ดลนิ้ ป พะอดื พะอมคลายจะอาเจยี น ถา ยไมสดุ หรอื ถา ยเหลว ฝา เหนียวเหลอื ง ชพี จรลอยออ นแตเรว็ อธบิ ายกลไก เสยี ชีจ่ ากซา งเจยี วสามารถถา ยเทลงมาจงเจียว ทาํ ใหเ กิดความผดิ ปกติตอ มา ม และกระเพาะอาหาร หากเสยี ชแ่ี ปรสภาพเปนความรอ นแหง จะเกดิ เปนกลมุ อาการรอ นแหง ของหยางหมงิ กระเพาะอาหาร หากเสียชี่แปรสภาพเปนความรอ นชื้น จะเกิดเปน กลุมอาการรอนชน้ื ทมี่ าม เม่อื เสียช่เี ขาสูหยางหมงิ กระเพาะอาหารจะทําลายของเหลวในรา งกายอยา งรุนแรง กระเพาะ อาหารซงึ่ ชอบความชืน้ จึงแหง ไป สงผลใหการไหลเวียนของกระเพาะลาํ ไสข าดความชุมชื้น อจุ จาระจบั ตวั เปนกอ นแขง็ ทําใหมีอาการทองอืด แนน ทอ งผูก ความรอนเกดิ อยูภายในจงึ เกิดมไี ขตัวรอ น หนา แดง หายใจหยาบ ความรอนมักรบกวนเสนิ ทหี่ วั ใจ จงึ สญู เสียนา้ํ มาก มฝี า เหลอื งเกรียมหรือเทาดาํ หากเสยี ชี่กระทาํ ตอไทอนิ มา ม เกดิ เปน รอนชื้นอดุ กน้ั จงเจียว ชีข่ องมา มไมท าํ หนาทีล่ ําเลียง ขึ้น ชกี่ ระเพาะอาหารมกั ไมเคลอ่ื นลง จงึ เกดิ จกุ เสยี ดทล่ี น้ิ ป มอี าการพะอดื พะอม ถา ยไมส ดุ หรอื ถายเหลว ถาอาการรอ นชน้ื อยบู ริเวณผวิ กาย จะทาํ ใหต วั รอนชนดิ ตองแตะนาน ๆ ความชน้ื เปนเสยี ชม่ี ีตัวตน จึงมัก

Page 212 204 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบ้ืองตน ขดั ขวางการไหลเวียนของชี่จี ทาํ ใหปวดหวั หนกั ต้อื ปวดเมื่อยตามตวั ฝาเหลืองเหนยี ว ชพี จรลอยออ น และเตน เร็ว ซง่ึ เปนลักษณะเฉพาะของรอนชนื้ ภายใน 7.3 กลมุ อาการของเซยี่ เจียว เซย่ี เจยี วเปนตําแหนงของตบั และไต อาการทางคลนิ กิ ตวั รอ นแกม แดง ฝา มือ-เทารอน คอแหง ปากแหง ออ นเพลยี หูตงึ หรอื แขนขาสนั่ ระรกิ เปน ตะครวิ ใจเตนแรง ล้นิ แดงจดั ฝา นอย ชีพจรเล็กเร็วหรอื ออนแรงแตล อย อธบิ ายกลไก เมื่อความรอ นสะสมในรางกายระยะหนึง่ ความรอ นจะทําลายอนิ ของตับและไต เม่อื อินพรองหูจะตงึ ถา รนุ แรงหจู ะดบั อินหลอเลย้ี งหวั ใจไมเ พียงพอจงึ ทําใหด ูไมสดใส ออ นเพลีย เม่อื อินลด หยางเพมิ่ ข้นึ จึงทําใหม ีไฟเกดิ ข้นึ ภายใน ทาํ ใหตวั รอนแกมแดง ปาก-คอแหง รอนทีฝ่ ามอื ฝา เทา ล้ินแดงจดั ฝานอ ย ชพี จรลอยไมม ีแรง หากมคี วามรอ นมากขึน้ จนทําลายอกี ข้นั จนถึงระดับทําใหอ ินพรอง แลวเกิดลม จะมีอาการส่นั ระริก กระตกุ และใจเตนแรง 8. การวเิ คราะหกลมุ อาการตามทฤษฎจี ิงล่ัว วิธีนี้ใชทฤษฎขี องจงิ ลวั่ (เสนลมปราณ) เพ่ือหาพยาธิสภาพทเี่ ปลย่ี นไปตามพนื้ ที่ทจ่ี งิ ล่ัวผา น และตามความสัมพนั ธของอวัยวะภายใน 8.1 การแสดงออกของพยาธสิ ภาพของ 12 เสนลมปราณหลัก เสนลมปราณหลัก 12 เสน จะมีแนวทางเดนิ ที่ชัดเจน และสัมพันธก บั อวัยวะภายใน แบงได ดังนี้ ความผิดปกตขิ องอวัยวะภายในท่จี ิงลว่ั เกยี่ วของอยู และพนื้ ท่ผี ดิ ปกตทิ ่ีจิงลว่ั ดแู ลอยู 1) ปอด-มือไทอ นิ อาการไอ หอบ ไอเปนเลือด คอแดง เจ็บคอ แนนอก เจบ็ ไหลห ลงั และตน แขนดา นหนา 2) ลาํ ไสใ หญ- มือหยางหมิง อาการเลอื ดกาํ เดา นาํ้ มกู ใส ๆ ปวดฟน คอแดง เจบ็ คอ เจ็บบริเวณตน คอ สวนหนา ของหวั ไหล ดา นหนา และดา นขา งของแขนทอนบน ปวดทอ ง ทองเสีย 3) กระเพาะ-เทาหยางหมงิ อาการทอ งอดื บวม เจ็บลิน้ ป อาเจยี น หวิ เกง เลือดกาํ เดา ปากเปรี้ยว คอแดง เจบ็ คอ เจ็บหนา อกและทอง ดา นขา งของขา ไข และบา คลง่ั 4) มา ม-เทาไทอ ิน อาการเรอ อาเจยี น เจบ็ ลน้ิ ป ทอ งอืด อจุ จาระเหลว ตัวเหลอื ง เหง่ือออก กลางวัน คอแหง กระหายน้ํา เจบ็ บรเิ วณดานในของแขน และรอ นฝา มือ 5) หัวใจ-มือเสา อนิ อาการเจ็บบริเวณหวั ใจ ใจสัน่ เจ็บชายโครง นอนไมห ลับ เหง่อื ออกกลางคืน คอแหง กระหายน้าํ เจ็บบรเิ วณดา นในของแขน และรอ นฝา มือ 6) ลําไสเ ลก็ -มือไทหยาง อาการหดู ับ ตาเหลอื ง เจบ็ คอ บวมบรเิ วณแกม ตึงและเจบ็ ทองดานลา ง เจ็บบรเิ วณดา นหลงั และดา นขางของหวั ไหลและตนแขน

Page 213 การวเิ คราะหกลุมอาการโรค 205 7) กระเพาะปสสาวะ-เทาไทหยาง อาการปสสาวะคัง่ คา ง อาการซมึ เศรา ติดเช้ือมาลาเรีย เจบ็ ตา นํ้าตาไหลเมือ่ กระทบกบั ลม จมกู ตัน นา้ํ มกู ไหล เลอื ดกําเดา ปวดศรี ษะ ปวดตนคอ ปวดหลัง ปวด สะโพกดานหลังของขา 8) ไต-เทา เสา อนิ อาการปส สาวะบอ ย ๆ หลงั่ เรว็ ประจําเดอื นผดิ ปกติ หายใจหอบ ไอเปน เลอื ด ลิน้ แหง เจ็บดานหลงั และดา นในของตนขา ขาออนแรง รอนฝา เทา 9) เยอ่ื หุมหัวใจ-มอื จฺเหวยี อิน อาการเจ็บหวั ใจ ใจสน่ั กระสบั กระสาย แนน ในอก หนาแดง บวม รักแร อาการซมึ เศรา หดเกรง็ ของแขนชว งบน รสู กึ รอนที่ฝามือ 10) ซานเจยี ว-มอื เสาหยาง อาการทอ งตงึ บวม ปสสาวะลําบาก หดู ับ เสยี งในหู เจบ็ หูดา นนอก แกมบวม คอแดง เจ็บคอ ปวดหลงั หู ไหล แขนดานนอกและขอ ศอก 11) ถงุ นา้ํ ด-ี เทา เสาหยาง อาการปวดศรี ษะ ปวดหูดานนอก เจ็บขากรรไกร ตามวั ปากขม บวม เจบ็ รกั แร ปวดตามดา นหนาของทรวงอก ชายโครง ตน ขาและขาดา นหลงั 12) ตบั -เทา จเฺ หวียอนิ อาการปวดหลงั ดา นลา ง แนนอก ปวดทอ งดา นลาง ไสเล่ือน ปวดศรี ษะ คอแหง สะอึก ปส สาวะลําบาก อารมณแ ปรปรวน 8.2 การแสดงออกของพยาธสิ ภาพของเสน ลมปราณพิเศษ 8 เสน เสน ลมปราณพเิ ศษ 8 เสน ชวยดูแลจิงล่วั 12 เสน ช่ี และเลอื ด และใกลชดิ กับตบั และไต มดลูก สมอง และไขกระดกู 1) ตมู าย อาการแนนและเจ็บตามแนวกระดกู สนั หลงั ปวดศรี ษะและชกั 2) เญิ่นมา ย อาการตกขาว ประจาํ เดอื นผิดปกติ เปนหมันทงั้ หญิงและชาย ไสเ ลือ่ น หลงั่ กลางคืน ปสสาวะค่ังคา ง เจบ็ ลิ้นปแ ละทองดา นลาง เจบ็ บรเิ วณอวัยวะเพศ 3) ชงมาย อาการหดเกรง็ และเจ็บทอง ประจําเดือนผดิ ปกติ เปนหมันทง้ั ชายและหญงิ หายใจหอบ 4) ใตมาย อาการตึงและแนนทอง ออนหลังบริเวณสะโพก ตกขาว มดลูกยอย กลามเน้ือลีบ ออ นแรงของขา 5) หยางเชียว อาการชกั นอนไมห ลบั หปู วดบวมแดง ปวดหลงั สะโพก เทาแปออกนอก และหด เกร็งของขา 6) อนิ เชยี ว อาการชัก ปวดทองดานลาง ปวดหลงั ขอ สะโพก รองลงไปอุงเชงิ กราน หดเกร็งของ ขา เทา แปเขา ใน 7) หยางเหวย อาการไขห นาวสน่ั 8) อินเหวย อาการเจ็บหนาอก เจ็บหวั ใจ ปวดทอ ง

Page 214 206 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบื้องตน 8.3 การแสดงออกของพยาธสิ ภาพของเสน เชอ่ื ม (ลั่ว) 5 เสน เสนลมปราณ 14 เสน ไดแ ก ลมปราณหลัก 12 เสน เสนลมปราณตู และเสนลมปราณเญน่ิ แตล ะเสน มีเสน เชื่อมและเสนเชอ่ื มหลกั ของมา มอกี 1 เสน รวมเปน 15 เสนเชอื่ ม (ล่ัว) การแสดงออก ของพยาธสิ ภาพของเสน เช่ือม มดี งั น้ี 1) เสน เชอ่ื มของมอื -ไทอนิ อาการมีความรสู ึกรอนที่ขอมอื และฝา มือ หายใจสน่ั และปส สาวะบอ ย 2) เสนเชอ่ื มมอื -เสา อิน อาการแนน ในทรวงอก กระบงั ลม และพูดไมได 3) เสน เชอ่ื มมือ-จเฺ หวียอนิ อาการเจ็บหัวใจ กระสับกระสา ย 4) เสนเชอื่ มมอื -หยางหมงิ อาการปวดฟน หดู บั รูสกึ เยน็ ทฟี่ น อดึ อดั ทท่ี รวงอกและกระบงั ลม 5) เสน เชอ่ื มมือ-ไทหยาง อาการออ นแอของขอ กลามเนือ้ ลีบ ขอศอกไมมแี รง หูดท่ีผิวหนงั 6) เสน เชอ่ื มมอื -เสาหยาง อาการหดเกร็งหรือออนแรงบรเิ วณขอ พบั แขน 7) เสนเชื่อมเทา -หยางหมิง อาการอาการจติ ประสาท กลวั ซึมเศรา กลา มเน้ือลีบ ออนแรงทข่ี า คอเจบ็ และแดง เสยี งแหบทันที 8) เสน เชอ่ื มเทา -ไทห ยาง อาการจมูกตัน นาํ้ มูกใส ๆ ปวดหลงั เลือดกําเดา 9) เสน เชอ่ื มเทา -เสาหยาง อาการเย็นเทา ขาชว งลา งเปนอัมพาต และไมส ามารถยืนตรงได 10) เสนเชอื่ มเทา -ไทอ ิน อาการปวดเกร็งทอ ง อาเจยี น ทองเสีย 11) เสนเชอื่ มเทา-เสาอนิ อาการปส สาวะคงั่ คาง ปวดหลงั กระสับกระสาย แนนในทรวงอก 12) เสน เชอื่ มเทา -จเฺ หวยี อนิ อาการคันบรเิ วณองุ เชงิ กราน บวมลูกอณั ฑะ ไสเ ลอ่ื น 13) เสนเชอ่ื มเญน่ิ มาย อาการปวดตึงทอง คันหนา ทอง 14) เสนเชอ่ื มตมู า ย อาการตึงกระดูกสนั หลงั หนกั หัว มอื สน่ั 15) เสนเชอ่ื มของมา ม รอนอยา งมากนี้ ทาํ ใหชีพจรใหญม พี ลงั ดังน้ันการรกั ษาคือ ระบายรอน โดยใชเสนลมปราณหยางหมงิ ของมอื เทา และเสนลมปราณตู

Page 215 บรรณานกุ รม 207 บรรณานกุ รม 1. วิทติ วณั นาวบิ ลู , สรุ เกียรติ อาชานานภุ าพ (บรรณาธกิ าร). ทฤษฎแี พทยจ นี . พมิ พค ร้งั ที่ 2. กรงุ เทพมหานคร: สาํ นักพิมพหมอชาวบา น จํากดั , 2540. 2. โกวทิ คัมภรี ภาพ. ทฤษฎีพ้นื ฐานการแพทยแ ผนจีน. พมิ พค ร้งั ที่ 1. กรงุ เทพมหานคร: บรษิ ทั นวิ ไวเตก็ จํากดั , 2544. 3. วชิ ยั โชควิวฒั น. ประวตั กิ ารแพทยจ ีนโดยสงั เขป. วารสารการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลอื ก 2547; 2(1): 73-92. 4. วิทติ วัณนาวิบลู . ประวตั กิ ารแพทยจ ีน. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพมหานคร: สํานกั พิมพห มอชาวบา น จาํ กัด, 2548. 5. โกวทิ คัมภรี ภาพ. การตรวจวินจิ ฉัยทางการแพทยแ ผนจนี . พิมพค รงั้ ที่ 1. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พ การศาสนา, 2549. 6. วชิ ัย โชคววิ ัฒน, ชวลิต สันตกิ ิจรงุ เรอื ง, เยน็ จิตร เตชะดาํ รงสิน (บรรณาธกิ าร). ตาํ รับยาจนี ทีใ่ ช บอ ยในประเทศไทย เลม 1. พมิ พค รงั้ ที่ 3. กรงุ เทพ : สํานักงานกิจการโรงพมิ พ องคก ารทหารผา น ศึกในพระบรมราชปู ถมั ภ, 2550. 7. วิชยั โชคววิ ฒั น, เย็นจติ ร เตชะดาํ รงสนิ , อทุ ัย โสธนะพนั ธ,ุ จรสั ตง้ั อรามวงศ, สวาง กอแสงเรือง และคณะ (บรรณาธกิ าร). ตาํ รับยาจีนท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 2. พิมพครั้งท่ี 1. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั งานกจิ การโรงพมิ พ องคก ารทหารผา นศึกในพระบรมราชูปถัมภ, 2551. 8. ลือชา วนรัตน, ทศั นีย ฮาซาไนน, เย็นจิตร เตชะดาํ รงสิน (บรรณาธกิ าร). การฝงเข็ม รมยา เลม 1. พิมพค รั้งท่ี 1. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นักงานกจิ การโรงพมิ พ องคการทหารผานศกึ ในพระบรมราชปู ถัมภ, 2551. 9. Chan KL. History of Famous Ancient Chinese Doctors. 2nd ed. Hong Kong: The Institute of Present-Day Chinese Medicine, 1977. 10. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982.

Page 216 208 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน 11. Zhang E. Diagnostics of Traditional Chinese Medicine I: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1990. 12. Meng H. Traditional Chinese Medicine: English-Chinese and Chinese-English Course- based Medical Dictionary. 1st ed. Xi’an: Shijie Tushu Publishing Co., 1998. 13. Wang B. Yellow Emperor’s Canon of Internal Medicine. 2nd ed. Beijing: China Science & Technology Press, 1999. 14. Zhang E. Basic Theory of Traditional Chinese Medicine I: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. Vol. I. 9th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 15. Fu WK, Li JW, Lin ZG. A General History of Chinese Medicine. 1st ed. Beijing: People’s Medical Publishing House, 2000. 16. Zhou CC, Han YZ. The Illustrated Yellow Emperor’s Canon of Medicine. 2nd ed. Beijing: Dolphin Books, 2001. 17. Wu CG. Basic Theory of Traditional Chinese Medicine: A Newly Compiled Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 4th ed. Shanghai: Shanghai Xinhua Publishing Works, 2006. 18. Su GX. Simple Health Assessment in Chinese Traditional Medicine. 1st ed. Malaysia: Furong Publishing Co., 2006.