การทำบาตรของชุมชนบ้านบาตร

๘๗ ภาพที่ ๔.๕ การสัมภาษณเชงิ ลกึ ผูใหขอมลู หลกั - การประชุมกลุมยอย (Focus Group) โดยผูวิจัยไดพาตัวแทนคนในชุมชนบานบาตร ไปรวม แลกเปลี่ยนความคิดเห็นกับพระท่ีทําบาตรท่ีวัดเวฬุวัน ตําบลทาขนุน อําเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี เกย่ี วกบั ขั้นตอนและกรรมวิธีการทาํ บาตรของท้ังสองแหง และการอนุรักษการทําบาตรแบบดั้งเดิมใหอยูคูกับ สงั คมไทยตอไป ภาพที่ ๔.๖ การประชุมกลมุ ยอยระหวางคนในชมุ ชนบา นบาตรกบั พระท่ีทาํ บาตรที่วัดเวฬุวัน จังหวัดกาญจนบรุ ี

๘๘ - การสังเกตอยางมีสวนรวม (Participant Observation) โดยผูวิจัยจะเขารวมสังเกตการณ รว มกจิ กรรมกับชมุ ชนเพอ่ื ใหไดข อมลู จรงิ มากท่สี ดุ ภาพที่ ๔.๗ การสังเกตอยางมีสวนรวมทชี่ ุมชนบานบาตร - การจัดเวทีชาวบาน เพื่อรวมแลกเปลี่ยนและแสดงความคิดเห็น เก่ียวกับประวัติของชุมชน บานบาตร การทําบาตร การอนุรักษและสงเสริมใหการทําบาตรยังคงอยูตอไป ดวยการจัดเวทีชาวบาน ณ ศาลากลางบา น ชมุ ชนบานบาตร กรุงเทพมหานคร ภาพท่ี ๔.๘ การจัดเวทีชาวบา น เพ่ือรว มแลกเปลย่ี นและแสดงความคิดเห็น ณ ชมุ ชนบานบาตร

๘๙ ซึ่งขอมูลท่ีไดจะอยูในรูปของเอกสารและส่ืออิเล็กทรอนิกส ทั้งไฟลเอกสาร ไฟลภาพ ไฟลเสียง และไฟลว ิดีโอ การดําเนินงานของผวู จิ ัยกบั ชุมชน การวจิ ยั แบบมสี วนรว ม การวจิ ัยเชงิ คณุ ภาพ จดั เวทีชาวบา นครง้ั ที่ ๑ จดั เวทชี าวบา นครั้งท่ี ๒ จดั เวทชี าวบา นครัง้ ท่ี ๓ สังเกตแบบ สัมภาษณเ ชิงลกึ ๑๙ มกราคม ๒๕๕๗ ๑๙ มกราคม ๒๕๕๗ (การประชุมกลุมยอ ย) มีสว นรวมควบคูกับ ๑-๓๐ มีนาคม (เพื่อช้ีแจงโครงการ) (เพ่ือรว มแลกเปล่ียน ๑๔ มิถนุ ายน ๒๕๕๗ และแสดงความคิดเห็น (แลกเปลี่ยนความ การสมั ภาษณ ๒๕๕๗ คดิ เหน็ ชาวบานบาตร ๑-๒๘ กมุ ภาพนั ธ (ผูใช ผชู ื่นชอบ) ชาวบา นบาตร) และพระสงฆ วัดเวฬุวัน) ๒๕๕๗ (ชาวบาน ชมุ ชนบา นบาตร) วิเคราะหและสรปุ ผลขอมลู จัดเวทีชาวบา นครั้งที่ ๔ วันท่ี ๕ ตลุ าคม ๒๕๕๗ (รวมกนั ตรวจสอบองคความร)ู ภาพท่ี ๔.๙ ขั้นตอนการดําเนินงานของผวู จิ ัยกับชมุ ชน

๙๐ ๔.๓ แผนงานในการสงวนรกั ษา แผนงานการสงวนรักษามรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมการทําบาตรบานบาตรใหยังคงอยูตอไปใน อนาคต จากผูผลิต ผูใช และผูช่ืนชอบ มีองคประกอบหลักๆ ดวยกัน ๓ ดาน ไดแก ๑) ดานผูถายทอด ๒) ดา นผูรับการถายทอด และ ๓) ดา นกระบวนการถายทอด ดงั รายละเอยี ดตอไปนี้ ๑) ดานผูถายทอด มีวิธีการที่สําคัญ เชน การจัดทําศูนยการเรียนรูการทําบาตร การสรางโอกาส หรือเวทีในการสาธิตวิธีการทําบาตรในงานระดับประเทศตางๆ เพื่อใหการทําบาตรแบบด้ังเดิมเปนท่ีรูจัก สําหรับบุคคลทั่วไปมากขึ้น การเสริมสรางและยกยองปราชญชุมชน โดยการจัดทําทําเนียบชาง เพ่ือเปน เกยี รติประวตั แิ กผ สู ืบทอดงานชา งฝมือตอไป ๒) ดานผูรับการถายทอด มีวิธีการท่ีสําคัญ เชน เสริมสรางใหคนในชุมชนและคนท่ัวไปมีความรู ความเขาใจ และตระหนักถึงความสําคัญและคุณคาของภูมิปญญาการทําบาตรแบบดั้งเดิม สรางแรงจูงใจ สรางทักษะในการแสวงหาความรู และทักษะในการชางสังเกตและจดจําใหเกิดแกผูรับการถายทอด เพ่ือการ สืบทอดมรดกภูมิปญ ญาทางวัฒนธรรมการทําบาตรบา นบาตรใหค งอยูตอ ไป ๓) ดานกระบวนการถายทอด มีวิธีการที่สําคัญ เชน การสาธิต (demonstration) คือ พัฒนา วิธีการถายทอดมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมการทําบาตรบานบาตร โดยการใชส่ือ เทคนิคการสอนตางๆ เพอื่ ถายโยงองคความรูที่อยูในตัวบุคคลซึ่งเปน tacit knowledge ใหเปน explicit knowledge และบันทึก องคความรทู ีม่ ีคาเหลา นั้นไวเปนลายลักษณอักษร การคิดรวม (participation) โดยการเปดโอกาสใหสมาชิก ในชุมชนไดมีโอกาสในการแลกเปลี่ยนเสนอความคิดเห็นอยางมีเหตุและผล เพ่ือขยายเครือขายมรดกภูมิ ปญญาทางวัฒนธรรมการทําบาตรบานบาตรใหกวางข้ึน การพัฒนาหลักสูตรของโรงเรียนที่อยูใกลเคียงกับ ชุมชน หรือโรงเรียนเพาะชาง เพื่อบูรณาการภูมิปญญาเขาไปสูนักเรียน นักศึกษา โดยความรวมมือของ วิทยากรในชุมชน รวมไปถึงความรวมมือและการประสานงานรวมกับองคกรในระดับทองถ่ิน การแบงปน (sharing) หมายถึง การเผยแพรแลกเปล่ียนและแบงปนองคความรูมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมการทํา บาตรบา นบาตร โดยการใชสื่อและวธิ กี ารตา งๆ เพื่อใหเ กดิ การเผยแพรและแลกเปลี่ยนระหวางชุมชน รวมไป ถึงประเทศอื่นๆ โดยอาจเพ่ิมเติมขอมูลท่ีเปนลักษณะพิเศษหรือเอกลักษณของงานชางฝมือด้ังเดิม การทํา บาตรบานบาตร และคุณคา ของบาตรแบบดง้ั เดิมลงไปในเว็บไซตของชุมชนบานบาตรที่มีอยูแลว รวมท้ังอาจ มีการแปลเปนภาษาอังกฤษเพื่อเปนการเผยแพรและประชาสัมพันธ (promotion) คุณคามรดกภูมิปญญา ทางวฒั นธรรมน้ีออกสสู ังคมโลกมากขึ้น เพื่อใหผูทส่ี นใจไดเ ขาใจถึงท่ีมาท่ีไปของบาตรบานบาตรอยางถูกตอง และชดั เจน พระสงฆส ว นใหญตองการใหม กี ารอนุรักษแ ละสืบทอด การอนุรักษการทําบาตรบานบาตรใหคง อยู ซ่ึงควรมีการรณรงค สงเสริม ใหการทําบาตรเปนท่ีรูจัก และตองไดรับสนับสนุนการขายบาตรเหล็กของ ชุมชนบานบาตร นอกจากนี้ยังมีการแสดงความคิดเห็นวาใหผูท่ีเก่ียวของวางกฎเกี่ยวกับการใชเครื่อง อฐั บรขิ าร เรื่องของบาตรสาํ หรับพระใหม ใหใ ชบ าตรเหลก็ ก็จะทําใหบ าตรเหลก็ บา นบาตรคงอยูตอไป และท่ี สาํ คญั การอนุรักษแ ละการสงวนรักษาจะตองเกิดจากสามัญสาํ นึกของทุกภาคสวน

๙๑ ดา นผูถา ยทอด ดา นผรู ับการถายทอด  จัดต้งั ศนู ยก ารเรียนรูการทาํ บาตร  การสรา งความตะหนกั (Awareness)  การสรา งโอกาสหรือเวทีสาธติ  การสรา งแรงจงู ใจ (Motivation)  การแสวงหาความรู (Acquisition) วิธีการทาํ บาตร  การสังเกตการณแ ละจดจาํ  การเสริมสรางและยกยองปราชญ (Observation and Memory) ชุมชน ดานกระบวนการ  สาธติ (Demonstration)  รว มคิด (Participation)  แบงปน (Sharing)  ประชาสมั พันธ (promotion) ภาพท่ี ๔.๑๐ แผนงานการสงวนรกั ษามรดกภูมิปญ ญาทางวัฒนธรรมการทาํ บาตรบานบาตร

บทที่ ๕ ขอเสนอใหการทาํ บาตรบานบาตร เปน มรดกภมู ปิ ญญาทางวัฒนธรรมของชาต/ิ มนุษยชาติ ๕.๑ เหตุผล ๑) การทําบาตรบานบาตรเปนบาตรแบบดั้งเดิม ท่ีทําดวยมือทุกขั้นตอน และมีการสืบทอดมาจาก บรรพบุรุษ36ยาวนานกวา ๒๐๐ ป36 เปนเอกลักษณของชุมชนอยางตอเนื่อง และชุมชนยอมรับวาเปนสวนหนึ่ง ของมรดกทางวัฒนธรรมของตน โดยปจจุบันยังคงมีอยูท่ีชุมชนบานบาตร เขตปอมปราบศัตรูพาย กรุงเทพมหานคร และวัดเวฬวุ ัน อําเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี เทาน้นั ๒) บาตรบา นบาตร เปนบาตรที่ถูกตองตามพระวินัย คือ ทําจากเหล็ก และมีขนาดตามที่บัญญัติไว ในพระวนิ ัย คอื ๗-๑๑ น้ิว ๓) การทําบาตรยังถือปฏิบัติกันอยูในกลุมชุมชนบานบาตร ซึ่งทํากันเปนอาชีพ และวัดเวฬุวัน ซึ่ง ทําเพ่ือใหพ ระสงฆน ําไปใชเ ปน เครอ่ื งอัฐบริขาร ๔) การทําบาตรเปน องคค วามรูท ี่มีการปรบั ตวั ในการใชทรัพยากร อุปกรณ และข้นั ตอนการทํา โดย อาศยั ความรู ความเชือ่ ศิลปะดา นชางฝมอื ดงั้ เดมิ และมีระบบสบื ทอดความรูสคู นรนุ ใหม ดังน้ัน การทําบาตรบานบาตรเกิดจากภูมิปญญาอยางแทจริง ควรคาอยางย่ิงที่จะเปนมรดกภูมิ ปญ ญาทางวัฒนธรรมของชาติและมนุษยชาติ เพ่ือตอยอดองคความรูและอนุรักษภูมิปญญาทางวัฒนธรรมให คงอยูกบั ชุมชนอยา งย่งั ยืน และใหคงอยูกบั ประเทศไทยเปน ความภมู ใิ จของคนในชาติตอไป ๕.๒ แนวทางการสง เสรมิ ใหก ารทาํ บาตรบานบาตรเปนมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม ของชาติ/มนุษยชาติ ๑) ภาครฐั ควรสนับสนุนใหมีการจัดตั้งศูนยกลางการเรียนรูการทําบาตรบานบาตรเพื่อการถายทอด องคความรูการทําบาตรจากคนรุนเกาสูคนรุนใหม ทั้งในชุมชนและคนทั่วไปที่สนใจใหเกิดความเขาใจ ตระหนกั ในคุณคา และคณุ ประโยชนของภูมปิ ญ ญาตนเอง ๒) ภาครัฐควรสนับสนุนใหมีการประชาสัมพันธและรณรงคใหความรูเรื่องการทําบาตรบานบาตร และการใชบ าตรพระท่ีถูกตองตามหลกั พระวินยั เพ่อื ใหก ารทาํ บาตรบา นบาตรยังคงอยตู อ ไป ๓) พัฒนาชุมชนบานบาตรใหเ ปนแหลง ทองเที่ยวเชงิ วฒั นธรรม มีการใหความรูแ ละเผยแพรการผลิต บาตรท่ถี ูกตอ งตามหลักพระวินยั ใหก ับนกั ทองเที่ยวท้ังชาวไทยและตางชาติ โดยจะเนนท่ีการศึกษาหาความรู ในพ้ืนที่หรือบริเวณท่ีมีคุณลักษณะท่ีสําคัญทางประวัติศาสตรและวัฒนธรรม เชน ศาลพอปู เตาสูบ บอน้ํา สถานท่ีเปาแลนบาตร และสถานท่ีเผาบาตร เปนตน เพ่ือเปนการบอกเลาเร่ืองราวในการพัฒนาทางสังคม และมนุษย ผานทางประวัติศาสตรอันเปนผลเก่ียวเน่ืองกับวัฒนธรรม องคความรู และการใหคุณคาของ ชุมชน โดยสามารถสะทอ นใหเห็นถงึ สภาพชีวติ ความเปน อยขู องคนในชุมชนไดเปนอยางดี ไมวาจะเปนสภาพ ทางเศรษฐกิจ สังคม หรือขนบธรรมเนียมประเพณี เทศกาลตางๆ รวมไปถึงสินคาของชุมชน เชน บาตร ซึ่ง จดั ไดว าเปนสว นหน่งึ ของการทองเที่ยวทีม่ ีคณุ คา เชิงวฒั นธรรม ๔) ภาครัฐควรสนบั สนุนใหมกี ารจัดตั้งพพิ ิธภัณฑมรดกภูมิปญญาการทําบาตรบานบาตร เพื่อใหเปน สถานท่ีที่ใชในการเก็บรวบรวม สงวนรักษา สามารถใชเปนแหลงเรียนรู ศึกษาคนควา ศึกษาวิจัย และเพื่อ แสดงสภาพชีวิตและความเปนมาของชุมชน ซ่งึ จะสรา งความรูและความภูมิใจใหก ับคนในชมุ ชนดวย

๙๓ ๕) สงเสริมและสนับสนุนใหเกิดเครือขายการสืบสานและพัฒนาภูมิปญญาของชุมชน จัดกิจกรรม ทางวัฒนธรรมและภูมิปญญาการทําบาตรอยางตอเนื่อง โดยผานสถาบันการศึกษา และการจัดกิจกรรมทาง วัฒนธรรมตางๆ ท้ังในระดับจังหวัดและระดับประเทศ เพ่ือใหการทําบาตรบานบาตรไดมีโอกาสแสดงให บุคคลท่ัวไปไดทราบขอมูลและมีโอกาสไดถายทอดองคความรูใหกับบุคคลท่ีสนใจ ซ่ึงจะทําใหการทําบาตร บา นบาตรเปน มรดกภมู ิปญญาทางวฒั นธรรมของชาติที่ยงั คงอยู

บทท่ี ๖ พกิ ัดทางภมู ิศาสตร 36ชุมชนบานบาตรมีเนื้อท่ีประมาณ ๔ ไร ๓๗ งาน เปนท่ีดินเปนของสํานักงานทรัพยสินสวน พระมหากษัตริย โดยทิศเหนือติดกับถนนบํารุงเมือง ทิศใตติดกับถนนหลวง ทิศตะวันออกติดกับถนนวรจักร และทิศตะวันตกติดกับถนนบริพัตร มีซอยเล็กๆ ช่ือวา “ซอยบานบาตร” ซึ่งเปนที่ต้ังบานเรือนของชางทํา บาตรที่รวมกนั อยูเปนกลุมกอนสืบมาแตโบราณ เปนชุมชนโบราณหลังวัดสระเกศราชวรมหาวิหาร (วัดภูเขา ทอง) (วิยดา วเิ ชียรรัตน, ๒๕๔๘) ชุมชนบานบาตร ตัง้ อยูบรเิ วณสแ่ี ยกเมรปุ นู ใกลว ดั สระเกศ ซอยบานบาตร ถนนบํารุงเมืองและถนน บรพิ ัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศตั รพู าย กรุงเทพมหานคร เขตปอ มปราบศัตรูพา ย พิกดั ๑๓° ๔๕ ′๒๙ ″ N ๑๐๐°๓๐′๔๗″E (เขตปอ มปราบศตั รูพา ย, ๒๕๕๗) ภาพท่ี ๖.๑ แผนทีช่ ุมชนบานบาตร (๑) ที่มา: (ชมุ ชนบานบาตร, ๒๕๕๗)

๙๕ ภาพที่ ๖.๒ แผนทชี่ มุ ชนบานบาตร (๒) ทีม่ า: (ปราณี กลาํ่ สม , ๒๕๕๒)

๙๖ พกิ ดั ทางภูมศิ าสตรของวัดเวฬุวนั ตําบลทา ขนนุ อาํ เภอทองผาภมู ิ จงั หวัดกาญจนบรุ ี อาํ เภอทองผาภมู ิ พิกดั ๑๔ °๔๔ ′ ๔๕ ″ N ๙๘° ๓๗ ′ ๓๐″E (ทองผาภมู ิ, ๒๕๕๗) ภาพที่ ๖.๓ แผนทวี่ ัดเวฬุวนั ตาํ บลทา ขนุน อําเภอทองผาภูมิ จงั หวดั กาญจนบรุ ี

สว นท่ี ๒ กระบวนการมีสวนรว มของชมุ ชน

สว นท่ี ๒ กระบวนการมสี วนรว มของชมุ ชน โครงการรวบรวมและจัดเก็บขอมูลมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม เรื่อง “การทําบาตรบานบาตร” ไดจ ดั ใหม ีกระบวนการมสี ว นรว มของชมุ ชนเพือ่ ใหชุมชนไดมีสวนรวมในการอนุรักษ สืบทอดและถายทอดภูมิ ปญญาทางวัฒนธรรมของชุมชนตนเอง ซ่ึงมีประเด็นคําถามหลักท่ีใชในกระบวนการสรางการมีสวนรวมของ ชุมชน คือ “ชุมชนมีวิธีการอยางไรในการถายทอดและสืบทอดการทําบาตรบานบาตรเพื่อการอนุรักษมรดก ภูมปิ ญ ญาทางวฒั นธรรมของชุมชนบา นบาตร” โดย กระบวนการคน หาผทู ี่มสี วนรว มในโครงการ ๑. ผูผลิต จากการศึกษาคนควาขอมูลจากเอกสาร งานวิจัย และเว็บไซต พบวา มีการทําบาตร เหล็กทํามอื แบบด้งั เดิมอยทู ีช่ ุมชนบา นบาตร เขตปอมปราบศตั รูพาย กรงุ เทพมหานคร และวัดเวฬุวัน อําเภอ ทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี ดังนั้น ผูผลิตในโครงการนี้ ไดแก ชางทําบาตร ผูนําชุมชน ชาวชุมชนบาน บาตร และพระสงฆวัดเวฬุวนั จงั หวัดกาญจนบุรี ๒. ผใู ช คือ พระสงฆท ี่ใชบาตรเหล็กจากชมุ ชนบา นบาตร จากการสัมภาษณผ ผู ลิตทชี่ มุ ชนบาน บาตร พบวา พระสงฆสายธรรมยุตมกั จะใชบ าตรเหล็กจากบานบาตร ซึ่งมีทัง้ พระสงฆจ ากภาคเหนอื ภาค อสี าน ภาคกลาง กรุงเทพฯ และปริมณฑล ดังนัน้ ทีมนักวจิ ัยจึงทําการเก็บรวบรวมขอ มลู จากพระสงฆสาย ธรรมยุต จากวัดปา ในจงั หวดั อุดรธานี จงั หวดั เชยี งใหม จังหวัดกาญจนบรุ ี จงั หวัดนนทบุรี จงั หวดั ปทมุ ธานี และกรงุ เทพมหานคร ๓. ผชู ื่นชอบ คือ พระสงฆทีช่ น่ื ชอบบาตรเหล็กและประชาชนทวั่ ไป จากการสัมภาษณผ ูผ ลิตท่ี ชุมชนบา นบาตร พบวา พระสงฆส ายธรรมยุตจะช่ืนชอบบาตรเหลก็ บานบาตรทง้ั จากภาคเหนอื ภาคอีสาน ภาคกลาง กรงุ เทพฯ และปริมณฑล ดงั นน้ั ทีมนกั วิจัยจึงทําการเก็บรวบรวมขอมลู จากพระสงฆส ายธรรมยตุ จากวดั ปา ในจังหวัดอุดรธานี จังหวัดเชียงใหม จังหวัดกาญจนบุรี จงั หวดั นนทบุรี จงั หวัดปทุมธานี และ กรงุ เทพมหานคร นอกจากน้ยี ังมปี ระชาชนทวั่ ไปท่ีศรทั ธาในการทาํ บญุ ดวยการถวายบาตรพระ มักจะมาซื้อ บาตรเหลก็ ที่ชมุ ชนบา นบาตร ๔. คนในชมุ ชนบา นบาตร ถนนบํารุงเมืองและถนนบริพัตร แขวงสาํ ราญราษฏร เขตปอ มปราบศตั รู พาย กรุงเทพมหานคร การเกบ็ รวบรวมขอมลู กลุมตัวอยางท่ีศึกษา แบงเปน ๓ กลุม คือ กลุมผูผลิต กลุมผูใช และกลุมผูชื่นชอบ ซึ่งแตละกลุมมี การเก็บรวบรวมขอมลู ดังนี้ ๑) กลุมท่ี ๑ คือ กลุมผูผลิต ไดแก ชางทําบาตร ผูนําชุมชนและชาวชุมชนบานบาตร และ พระสงฆวัดเวฬุวัน ประมาณ ๑๐-๑๒ คน ซึ่งเปนกลุมที่มีความสําคัญมาก ท่ีจะทําใหการทําบาตรบานบาตร ยังคงอยู ดังน้ันทีมนักวิจัยจึงใชกระบวนการเก็บรวบรวมขอมูลแบบผสมท้ังเชิงคุณภาพและแบบมีสวนรวม โดยการจัดเวทชี าวบาน การสงั เกตอยา งมีสวนรว ม การสัมภาษณเ ชิงลึก และการสนทนากลมุ ๒) กลุมที่ ๒ กลุมผูใช ไดแก พระสงฆ ทั้งจากภาคเหนือ ภาคอีสาน ภาคกลาง จ.กาญจนบุรี กรุงเทพฯ และปริมณฑล การเกบ็ ขอมลู โดยการสมั ภาษณเ ชงิ ลึก ประมาณ ๑๕-๒๐ คน ๓) กลุมท่ี ๓ กลุมผูชื่นชอบ ไดแก พระภิกษุสายธรรมยุตหรือสายพระปา รวมทั้งประชาชน ทวั่ ไปทม่ี าซอ้ื บาตรจากชมุ ชนบานบาตร การเก็บขอ มลู โดยการสัมภาษณเ ชิงลึก ประมาณ ๑๕-๒๐ คน

๙๙ สําหรับกระบวนการมีสวนรวมของชุมชมในการรวบรวมและจัดเก็บขอมูลมรดกภูมิปญญาทาง วัฒนธรรม เรอ่ื ง “การทาํ บาตรบานบาตร” มดี งั ตอ ไปน้ี ๑. กระบวนการมสี ว นรว มของชมุ ชนในการสรางความเขา ใจรว มกนั ระหวางทีมวจิ ยั และชุมชน กอน การลงพน้ื ทีเ่ ก็บขอ มูล ดว ยการจดั เวทีชาวบา น ๒. กระบวนการมีสวนรวมของชุมชนในการรวบรวมจัดเก็บขอมูล ดวยการจัดเวทีชาวบาน และการสนทนากลมุ ๓. กระบวนการมีสวนรวมของชุมชนภายหลังการเกบ็ รวบรวมและสังเคราะหขอ มูล ดวยการจัดเวที ชาวบาน การปรบั กระบวนการมีสว นรวมเพื่อใหไดขอมลู ตามเปาหมาย การลงพื้นที่เพ่ือเก็บรวบรวมขอมูลในระยะแรกยังไมเปนไปตามเปาหมาย ทีมนักวิจัยจึงมีการปรับ กระบวนการเพอ่ื ใหไดข อ มลู ตามเปาหมายทีก่ ําหนดไว โดยทมี นักวิจัยสรางความรูความเขาใจในกระบวนการ ทํางานทที่ ีมนกั วิจัยจะเขา ไปดําเนนิ งานในชุมชนชนบา นบาตร และมกี ารปรบั กระบวนการ ดงั น้ี ๑. ใหช าวบา นชมุ ชนบานบาตรมีสว นรวมในการคิดวา ชมุ ชนมีปญหาอะไรหรือไม สาเหตุของปญหา คืออะไร และความตองการของชุมชนคอื อะไร ๒. มีสวนรวมในการรวมตัดสินใจรวมวางแผนในการดําเนินโครงการ เชน การเขาไปสัมภาษณกับ ชา งทําบาตรเพอ่ื เกบ็ รวบรวมขอมูลการทําบาตรในชุมชนควรเขาไปในชวงเวลาใดจึงจะเหมาะสม การจัดเวที ชาวบา นควรจดั ชวงเวลาใด และจะมีใครมาทาํ งานรวมกับทมี วจิ ัยบา ง เปนตน ๓. มีสวนรว มในการรวมปฏิบัติ โดยทีมนักวจิ ยั ใหผูแทนในชุมชนเขามามีสวนรวมในการดําเนินการ เก็บรวบรวมขอมลู ในชมุ ชน และในกระบวนการแลกเปลย่ี นเรียนรกู บั ชมุ ชนผูผ ลิตอนื่ ๔. มีสวนรวมในการรับผลประโยชน โดยทีมนักวิจัยนําขอมูลท่ีไดเก็บรวบรวมมา โดยชาวชุมชน บานบาตรมีสวนรวมในการเก็บขอมูล เพ่ือจัดทํารายงานการทําบาตรบานบาตรท่ีเปนรูปธรรมมอบใหกับ ชุมชนเปนประโยชนตอชุมชน สามารถนําไปใชในการสืบทอดถายทอดภูมิปญญาการทําบาตรของชุมชน ตนเองใหคงอยูตอไป และทําใหชาวชุมชนบานบาตรเห็นคุณคาความสําคัญของการทําบาตรเหล็กที่มี เอกลักษณของชุมชนตนเองมากขึ้น นอกจากนี้ประโยชนจากการมีสวนรวมของชุมชนบานบาตรทําให ประชาชนทว่ั ไปรูจักบาตรบานบาตรมากข้ึน สงผลใหอ าชพี การทําบาตรคงอยกู ับชุมชนบา นบาตรตอ ไป ๕. มีสวนรวมในการรวมประเมิน โดยทีมนักวิจัยนําขอมูลท่ีไดทําการสังเคราะหแลวมาใหชุมชน ประเมนิ ความถกู ตอ งของขอมลู เมอ่ื ผานการพจิ ารณาจากชุมชนแลว จงึ จดั ทาํ รายงานการทําบาตรบานบาตร มอบใหก บั ชุมชน โครงการวิจัย การทําบาตรบานบาตร เนนกระบวนการมีสวนรวมของชุมชน ซึ่งการทําบาตรเหล็ก ดวยมือแบบด้ังเดิมมีการสืบทอดจากบรรพบุรุษมาจนถึงปจจุบันอยูท่ีชุมชนบานบาตร ดังนั้นโครงการนี้ทีม นักวิจัยจึงใชกระบวนการมีสวนรวมของชุมชนกับผูผลิตที่ชุมชนบานบาตรเปนหลัก และใชการวิจัยเชิง คุณภาพกับผูผลิตท่ีชุมชนวัดเวฬุวัน จังหวัดกาญจนบุรี ดวยการสัมภาษณและการสนทนากลุมเพ่ือ แลกเปลีย่ นเรยี นรูการทาํ บาตรของทง้ั สองชุมชน สาเหตทุ ่ผี วู จิ ัยใชกระบวนการมีสวนรวมของชุมชนอยางเต็ม รูปแบบกบั ชุมชนบานบาตร ท้งั การรวบรวมจดั เกบ็ ขอ มูลและการคืนขอมลู สูชมุ ชน เน่ืองจากชุมชนบานบาตร มีความโดดเดนในการผลิต และมีการสืบทอดภูมิปญญามายาวนาน สวนท่ีวัดเวฬุวันน้ันพ่ึงมีการทดลองทํา บาตรมาไมนาน และดวยขอจํากัดของงบประมาณและระยะทางจึงทําใหเราขาดขั้นตอนการคืนขอมูลสูวัด เวฬุวัน

๑๐๐ โดยเร่ิมแรกทีมนักวิจัยไดเขาไปทําความรูจักกับชุมชนดวยการพูดคุยสอบถามในเร่ืองของการทํา บาตร ประวัติความเปนมาของชุมชน เปนตน เพื่อสรางความคุนเคยระหวางทีมนักวิจัยและคนในชุมชน กอนทีจ่ ะเรม่ิ กระบวนการรวบรวมและจัดเก็บขอมูล ซ่ึงการเขาไปในชุมชนครั้งแรกทีมนักวิจัยไมสามารถเปด เวทีไดเนื่องจากสถานการณทางการเมือง หลังจากสถานการณเปนปกติแลวจึงทําการเปดเวทีชาวบาน ดัง รายละเอยี ดตอไปน้ี รายละเอยี ดกระบวนการมสี วนรวมของชมุ ชนในแตละข้ันตอน มีดังนี้ ๑. กระบวนการมสี วนรว มของชุมชนในการสรางความเขาใจรวมกันระหวางทีมวิจัยและชุมชน กอ นการลงพนื้ ท่ีเก็บขอ มลู การจัดเวทีชาวบา น ครงั้ ท่ี ๑ เปนการสรางความเขาใจรวมกันระหวางทีมวิจัยและชุมชน กอน การลงพื้นที่เก็บขอมูล เพื่อชี้แจงโครงการ เม่ือวันท่ี ๑๙ มกราคม ๒๕๕๗ ณ ศาลากลางบาน ชุมชนบาน บาตร กรงุ เทพมหานคร วตั ถุประสงค ๑) เพ่ือบอกวัตถุประสงคและเปาหมายในการจัดทําโครงการรวบรวมและจัดเก็บขอมูลมรดก ภูมิปญญาทางวัฒนธรรม กอนการลงพ้นื ที่เกบ็ ขอมูลและคน หาอาสาสมัครรว มเก็บขอมลู ๒) เพื่อใหขอมูลเกี่ยวกับมรดกภูมิปญญาและอนุสัญญาวาดวยการสงวนรักษามรดกทาง วฒั นธรรมทจ่ี บั ตองไมไ ด (พ.ศ.๒๕๔๖) ๓) เพื่อใหเขาใจวิธีการดําเนินงาน โครงการรวบรวมและจัดเก็บขอมูลมรดกภูมิปญญาทาง วฒั นธรรมเร่ืองการทําบาตรบา นบาตร ๔) ประโยชนท่ีชุมชนจะไดรับจากการมีสวนรวมในการเก็บขอมูลมรดกภูมิปญญาทาง วฒั นธรรมการทาํ บาตรบา นบาตร ๕) เพื่อสรา งความเขา ใจรวมกนั ระหวางทมี วิจัยและชมุ ชน ๖) เพ่อื สรา งความคนุ เคยและความไวว างใจระหวางทมี นักวจิ ยั และชุมชน ๗) เพ่ือคนหาชางทําบาตร ตัวแทนคนในชุมชน และนักศึกษาที่สนใจในการทําบาตร เปน อาสาสมคั รรวมเก็บรวบรวมขอ มูลเกี่ยวกบั การทาํ บาตร กลมุ เปาหมาย ๑) ทีมนกั วิจยั ๒) ชางทําบาตร ชมุ ชนบานบาตร ๓) ตัวแทนคณะกรรมการชมุ ชนบา นบาตร ๔) ตัวแทนคนในชุมชนบานบาตร ๕) ตัวแทนนกั ศึกษามหาวทิ ยาลัยราชภฏั สวนดสุ ติ รายชอื่ ผเู ขารวมเวทชี ีแ้ จงโครงการ ๑) นายหริ ญั เสือศรีเสรมิ ๒) นางมยรุ ี เสือศรีเสริม ๓) นางพิมพใจ เสือศรเี สริม ๔) นางสาวมณีรัตน นาครัตน ๕) นางกฤษณา แสงไชย ๖) นางสาวกุสมุ า เชียดรัมย ๗) นายนริ วิทย ศรใี ส

๑๐๑ ๘) นายกอ งหลา แสงคํา ๙) นายรตั นพา วฒุ ิยา ๑๐) นายอมร กุลดิลกสมั พนั ธ ๑๑) นายสรุ นิ ทร อาบสแี ดง ๑๒) นายประชมุ เอโกมล ๑๓) นางสาวมยุรา นาครตั น ๑๔) นายสมศกั ดิ์ บพั ชาติ ๑๕) นายรังสมิ นั ต สมคดิ ๑๖) นางลกั ษณา ทะนานทอง ๑๗) นางทศั นยี  สขุ ะศิรวิ ัฒน ๑๘) นางสาวอญั ชลี พลแสน ๑๙) นางศรีนวล สมพงษ ๒๐) นางวณี า พรเพิ่มสุข ๒๑) นางอารีย สายรัดทอง ๒๒) นายเบญจพล อศั วธาํ มวงศ ๒๓) นายวรยศ วเิ ศษวงศา ๒๔) นางประภาพร เอโกมล การมีสวนรวมของชุมชนดวยการจัดเวทีชาวบานคร้ังน้ี ทีมนักวิจัยไดมีการเตรียมตัวในการจัด กิจกรรมโดยเตรียมประเด็นคําถามท่ีจะพูดคุย และใหคนในชุมชนมีสวนรวมในการจัดเวทีชาวบานดวยการ ทําอาหารและของที่ระลึกใหกับผูที่มารวมงาน ซึ่งก็มีตัวแทนชาวบานท่ีสนใจและเขารวมในการจัดเวที ชาวบานคร้ังน้ีเพ่อื รับทราบการชแ้ี จงโครงการวิจัย ผลทีไ่ ดจ ากการจัดเวทีชาวบาน ครง้ั ท่ี ๑ การจัดกิจกรรมคร้ังนี้เปนกระบวนการสรางความเขาใจรวมกันระหวางทีมวิจัยและชุมชนกอน การลงพื้นท่ีเก็บขอมูล ทีมนักวิจัยใชรูปแบบการประชุมกลุมยอยแบบไมเปนทางการระหวางทีมนักวิจัยและ ชุมชนเพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกันและสรางความสัมพันธที่ดีระหวางทีมนักวิจัยและชุมชน เพื่อใหเกิด ความรูสกึ ถึงความไววางใจ ซ่ึงจะทําใหการเก็บรวบรวมขอมูลเปนไปอยางราบรื่นและไดรับความรวมมือจาก ชมุ ชน ในการทาํ กิจกรรมนีเ้ ปนกจิ กรรมทีน่ าํ ไปสูการทําความเขาใจและรวมมือกันในการรวบรวมและจัดเก็บ ขอ มูลมรดกภมู ิปญญาทางวฒั นธรรมซึ่งเปน มรดกของชมุ ชน ประเด็นที่พูดคุยแลกเปลี่ยน ไดแก ความเปนมา และวัตถปุ ระสงคของโครงการฯ เหตุผลทต่ี องมกี ารรวบรวมและจัดเก็บขอมูลเกี่ยวกับการทําบาตรบานบาตร การทําความเขาใจเกี่ยวกับการปกปองคุมครองมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ตลอดจนประเด็นเร่ือง ประโยชนทีช่ มุ ชนจะไดร ับจากการรวมเกบ็ ขอ มลู มรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม จากการจัดกิจกรรมสรางการมีสวนรวมของชุมชนครั้งท่ี ๑ โดยใชวิธีการประชุมกลุมยอยแบบ ไมเปน ทางการระหวา งทีมนักวิจัยและชุมชน พบวา ทีมนักวิจัยและคนในชุมชนเกิดความสัมพันธที่ดีและเกิด ความรูสึกไววางใจซึ่งกันและกัน โดยทีมนักวิจัยไดอธิบายเกี่ยวกับวัตถุประสงคของการทําโครงการรวบรวม และจัดเก็บขอมูลมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมและใหขอมูลเก่ียวกับมรดกภูมิปญญาและอนุสัญญาวาดวย การสงวนรักษามรดกทางวัฒนธรรมที่จับตองไมได (พ.ศ.๒๕๔๖) และขออนุญาตเก็บขอมูลและเผยแพรการ ทําบาตรของชุมชนบานบาตร ซึ่งประธานชุมชนและชาวบานมีความคิดเห็นตรงกันวาอนุญาตใหทีมนักวิจัย

๑๐๒ สามารถเขา ไปดาํ เนนิ การดงั กลาวได โดย ประธานชุมชนซึ่งเปนตัวแทนชาวบาน กลาววา “คืออะไรก็แลวแต นะครบั แตถา เปน ของชุมชน แลว ชุมชนไดประโยชนทําเลยนะครบั ทกุ คนโอเค” สรุปไดว า ประธานชมุ ชนและชาวบานในชมุ ชนเขา ใจถงึ วัตถปุ ระสงค ประโยชนท ี่จะไดรับในการ จัดทําโครงการเปนอยางดี อนุญาตใหทีมนักวิจัย บันทึกเสียง ภาพน่ิง และภาพเคลื่อนไหว เพื่อนําไปใชใน โครงการน้ี พรอ มใหค วามรวมมอื ในการรวบรวมและจดั เก็บขอ มูล นอกจากนี้ ไดมีการคนหาผูท่ีจะรว มทําการเกบ็ รวบรวมขอมูล ใหขอมูลหลัก ไดแก ชางทําบาตร ตวั แทนชมุ ชน และนักศกึ ษาทีส่ นใจในการทาํ บาตร สรปุ ไดดังน้ี ตัวแทนชางทาํ บาตรและคนในชมุ ชนบานบาตร จาํ นวน ๑๑ คน คือ ๑. นายหริ ญั เสอื ศรเี สรมิ ประธานชมุ ชนบา นบาตร และชางทาํ บาตร ๒. นางกฤษณา แสงไชย ชางทาํ บาตร ๓. นางมยรุ ี เสอื ศรเี สรมิ ชางทาํ บาตร ๔. นางสาวมณรี ัตน นาครัตน ชา งทาํ บาตร ๕. นางสาวกุสุมา เชยี ดลํา ชางทาํ บาตร ๖. นายสถาพร อาบสแี ดง ชางทําบาตร ๗. นายสมศกั ดิ์ บัพชาติ ชา งทาํ บาตร ๘. นางสาวอัญชลี พลแสน ชางทาํ บาตร ๙. นางศรนี วล สมพงษ คนในชมุ ชนบา นบาตร ๑๐. นายอาํ พล มาลา คนในชมุ ชนบานบาตร ๑๑. นางอารยี  สายรัดทอง คนในชุมชนบานบาตร นักศึกษาท่ีสนใจการทําบาตรและรวมเก็บรวบรวมขอมูลเกี่ยวกับการทําบาตรในครั้งน้ีเปน นักศึกษาจากมหาวทิ ยาลัยราชภัฏสวนดุสิต จาํ นวน ๕ คน คอื ๑. นายปภัสพงศ สุภาพพนั ธ ๒. นายอนชุ า ยมภูมี ๓. นายณฏั ฐวรรธน สวุ รรณาโชติ ๔. นายกานต คงสวัสดิ์ ๕. นายนุชาพงษ ศรยี ศ โครงการนจี้ งึ มีผูรว มจดั เก็บและรวบรวมขอมูลทัง้ หมด ๑๒ คน ประกอบดว ยชา งทาํ บาตร คนใน ชุมชนบา นบาตร และนักศึกษาที่สนใจการทาํ บาตร

๑๐๓ ภาพที่ ๑ การจดั เวทีชาวบานเพ่อื ช้ีแจงโครงการ ณ ศาลากลางบา น ชุมชนบานบาตร กรุงเทพมหานคร (กระบวนการมสี ว นรวมของชุมชน ครงั้ ท่ี ๑) ๒. กระบวนการมสี ว นรวมของชุมชนในการรวบรวมจัดเก็บขอ มลู การจัดเวทีชาวบาน ครั้งท่ี ๒ เปนการจัดเวทีชาวบานเพื่อรวมแลกเปลี่ยนและแสดงความ คิดเห็น เก่ียวกับประวัติของชุมชนบานบาตร การทําบาตร การอนุรักษและสงเสริมใหการทําบาตรยังคงอยู ตอไป เมื่อวันท่ี ๑๙ มกราคม ๒๕๕๗ ณ ศาลากลางบาน ชุมชนบานบาตร กรุงเทพมหานคร (หมายเหตุ: เน่ืองดวยเหตกุ ารณค วามไมส งบทางการเมือง ทีมวิจัยจึงจําเปนตองจัดเวทีช้ีแจงโครงการและเวทีชาวบานใน วนั เดียวกัน เพื่อใหส ามารถเก็บขอมลู ไดท ันตามกาํ หนดเวลา) วตั ถปุ ระสงค ๑) เพื่อรวบรวมและวิเคราะหขอมูลประวตั ชิ ุมชนบา นบาตร ๒) เพอื่ รวบรวมและวเิ คราะหขอมูลประวัติและขั้นตอนการทาํ บาตร ๓) เพอื่ แลกเปลย่ี นและแสดงความคิดเหน็ เก่ยี วกบั การถา ยทอดการทําบาตรของชุมชน ๔) เพ่ือแลกเปลี่ยนและแสดงความคิดเห็นเกีย่ วกับการอนรุ กั ษการทาํ บาตร ๕) เพื่อแลกเปลย่ี นและแสดงความคดิ เหน็ เกย่ี วกับการสงเสริมใหมีการทําบาตรบานบาตร กลมุ เปา หมาย ๑) ทีมนักวจิ ยั ๒) ผชู ว ยนกั วจิ ยั ๓) ตัวแทนคณะกรรมการชุมชน ๔) ตวั แทนคนในชมุ ชนบา นบาตร ๕) ตัวแทนชา งทาํ บาตร ชุมชนบานบาตร

๑๐๔ ๖) ตัวแทนนักศึกษามหาวิทยาลยั ราชภฏั สวนดสุ ิต รายช่อื ผูเขารว มแลกเปลยี่ นและแสดงความคิดเหน็ ๑) นายหริ ัญ เสือศรเี สรมิ ๒) นางมยรุ ี เสอื ศรเี สรมิ ๓) นางพิมพใ จ เสือศรเี สรมิ ๔) นางสาวมณรี ัตน นาครตั น ๕) นางกฤษณา แสงไชย ๖) นางสาวกสุ มุ า เชยี ดรมั ย ๗) นายนริ วิทย ศรใี ส ๘) นายกองหลา แสงคาํ ๙) นายรัตนพา วุฒิยา ๑๐) นายอมร กุลดิลกสัมพันธ ๑๑) นายสรุ ินทร อาบสีแดง ๑๒) นายประชมุ เอโกมล ๑๓) นางสาวมยรุ า นาครัตน ๑๔) นายสมศกั ดิ์ บพั ชาติ ๑๕) นายรงั สมิ นั ต สมคดิ ๑๖) นางลักษณา ทะนานทอง ๑๗) นางทัศนยี  สขุ ะศิริวฒั น ๑๘) นางสาวอญั ชลี พลแสน ๑๙) นางศรนี วล สมพงษ ๒๐) นางวณี า พรเพ่ิมสขุ ๒๑) นางอารีย สายรดั ทอง ๒๒) นายเบญจพล อศั วธํามวงศ ๒๓) นายวรยศ วเิ ศษวงศา ๒๔) นางประภาพร เอโกมล ผลทไ่ี ดจ ากการจัดเวทีชาวบา น คร้ังท่ี ๒ การจัดกิจกรรมคร้งั นี้ ทมี นักวจิ ัยไดจัดเวทชี าวบานข้ึนเพื่อใหชุมชนไดรวมแลกเปล่ียนและแสดง ความคดิ เห็น ในประเด็นคาํ ถามดงั น้ี ๑) ชมุ ชนบา นบาตรมปี ระวตั ิความเปนมาอยา งไร ๒) การทําบาตรมีประวัติความเปน มาและขัน้ ตอนการทาํ บาตรอยา งไร ๓) ชมุ ชนมีความคิดเหน็ อยา งไรในการถายทอดการทําบาตรบา นบาตรใหค นอ่ืนๆ ทีส่ นใจ ๔) ชุมชนมคี วามคิดเห็นและวิธีการอยางไรในการอนุรักษการทําบาตรใหคงอยูคูกับชุมชนบาน บาตรตอไป ๕) ชมุ ชนมคี วามคิดเห็นอยา งไรเกีย่ วกบั การสงเสริมใหม ีการทาํ บาตรบา นบาตร ๖) ภาวะวิกฤติของการทําบาตรบา นบาตรเกิดจากอะไร ๗) การทําบาตรบานบาตรมีอุปสรรคปญหาหรือไม และมีขอเสนอแนะแนวทางการแกไข ปญหาอยา งไร

๑๐๕ ๘) บาตรบานบาตร มคี ณุ คากบั ตนเอง ชุมชน และประเทศชาติ อยางไร ๙) บาตรบานบาตรมีคุณคา ทางศิลปะอยางไร ๑๐) ชาวบานบาตรมีความภูมิใจในมรดกภูมปิ ญ ญาการทําบาตรอยา งไรบาง ทีมนักวจิ ัยใหต วั แทนคนในชุมชนเลา ถึงประวัติของชุมชนบานบาตร โดยมี คุณกฤษณา แสงไชย ตวั แทนคนในชมุ ชนบา นบาตร เลาประวัตขิ องชมุ ชนบานบาตรวา “เร่ืองราวของชุมชนบานบาตรไดถูกบันทึก ไวในพงศาวดารสมัยกรุงศรีอยุธยาซึ่งอยูในหอสมุดแหงชาติวา เมื่อสมัยกอนชุมชนบานบาตรอยูในจังหวัด พระนครศรีอยุธยา แตอยูในตําบลคลองบาตรพระ ผูใหญจะพูดวาเวลาลงเรือไป ก็จะเห็นทาเรือทารถไฟก็ อาจจะเปนทาเรือทารางในจงั หวัดอยุธยา แตอันนี้ไมไดยืนยัน เมื่อมีการอพยพของคนในสมัยกอน แตตองขอ บอกไวว า ชุมชนเราเปน คนไทย” เม่ือมีการอพยพเรื่องราวของเราก็จะมีนักเรียนและนักศึกษาธรรมศาสตรไปชวยคนในเชิงลึกวา ในพงศาวดารที่เขียนไววาอยูในอยุธยาที่อยูใกลวัดมหาธาตุ แตเมื่อยายมาอยูในพระนครซ่ึงแตกอนไมได เรยี กวา กรุงเทพ หรอื สยามกอ็ ยใู กลในยา นสังฆภัณฑเ หมอื นกบั วดั สทุ ศั น ในการสรางเมืองอยุธยากับพระนคร มันจะสรางลอมกัน กลางก็จะเปนกลุมของหมูบานท่ีอยูในเขตกําแพงเมืองก็นับจากผานฟามา ซึ่งจะยังมี กําแพงท่ีเหลือซากไวอยู เรายังอยูในเมือง แตการทําบาตรเสียงจะดัง แลวเวลาใชไฟเผาบาตรจะใชไฟ คอนขางแรง ในชุมชนไมมีการอับเสียง เสียงจะดังไปถึงพระราชวังถึงวัดพระแกว เม่ือตนรัตนโกสินทรเมื่อ ถามวามีการจัดตนหมวดหมูตามที่เราเคยเรียนประวัติศาสตรมา นาจะเกิดในรัชกาลท่ี ๓ คือ จัดใหคนกลุม นอยไปอยูนอกเมืองรวมทั้งคนในบานบาตรดวย แตท่ีนักศึกษาไดคนใหอีกอยางคือกลุมท่ีมาจากอยุธยามี ๔ กลมุ คือ กลุม บา นบาตร บานบุ บานชองหลอ และบานดอกไม แตวา บานชองหลอกับบานบุจะเลือกภูมิทัศน ในเขตฝงธนบุรี คือ บางกอกนอย ณ ปจจุบัน แตของเราก็มาอยูกับบานดอกไมซ่ึงทําดอกไมไฟสมัยโบราณ พอเรามาอยูในเขตกําแพงเมืองก็มีการจัดต้ังหมวดหมูของชุมชนกลุมนอย เราก็เลยไดยายมาอยูใน ณ ท่ี ปจจุบนั คือ ที่ดินของสํานักงานทรัพยสินในสวนของพระมหากษัตริย ชุมชนอยูตรงน้ีมีมา ๒๐๐ กวาปแลวก็ อยมู าจนถึง ณ ปจจบุ นั ชุมชนบานบาตรเปนชุมชนท่ีมีการทําบาตรมาตั้งแตบรรพบุรุษ ตัวแทนคนในชุมชนเลาวา “การทําบาตรมีการทํามาตั้งแตบรรพบุรุษ ซ่ึงปจจุบันคือรุนที่ ๖ โดยบาตรจากบานบาตรมีเอกลักษณ คือ เปนบาตรมตี ะเขบ็ ตะเข็บดูดานในจะเห็นชัดเจน สวนดานนอกจะตะไบเรียบเปนสีขาวแตถาดูดานในจะเห็น ตะเข็บ ๘ ช้นิ ซึง่ สมัยกอ นถา บา นไหนทาํ บาตรจะนาํ เตาสุกปนู รางมาจากอยุธยา สมัยกอนจะเดินทางทางเรือ จะมาลงทีต่ รงผา นฟา กม็ าจับจองยึดท่ีตรงนี้ ขอมูลมาจากบรรพบุรุษเลา สืบตอกันมา สมัยกอนมีการทําบาตร ไมก ีห่ ลังคาเรอื น และกลายมาเปนชมุ ชนบานบาตรจนถงึ ทุกวันน”้ี พอมาระยะหลงั โดนบาตรปมตีตลาด มีผลทําใหชุมชนบานบาตรบางคนก็เลิกอาชีพไป บางคนก็ ทําไปขายไดบางไมไดบาง สมัยน้ันบาตรราคาประมาณ ๘๐ บาท แลวมาปรับขึ้นใบหนึ่งก็ ๑๕๐-๑๖๐ บาท ทาํ ไปทํามากล็ ดลงเหลอื ใบ ๕๐ บาท ก็เลยเลิกทําเลิกทํามาพักใหญ ราคาอยูๆ ลดลงมาเลย แลวก็ไมมีคนทํา เนื่องจากมีบาตรปม จากโรงงานเขามา สําหรับคนที่ทําอาชีพทําบาตรส่ิงที่ตองทําเปนประจําทุกป คือ ตองไหวครู ฝากตัวเปนลูกศิษย ของพอปู พอปู ซึ่งก็คือส่ิงศักด์ิสิทธ์ิที่ชาวบานบาตรนับถือเปนครูที่สอนเกี่ยวกับการทําบาตร ทุกปจะมีการ ไหวค รใู นวนั พฤหัสบดที ส่ี องของเดอื นเมษายน ชาวบานบาตรจะมารวมกันตรงศาลากลางบานบาตร ทุกบาน ตองทําการไหวครูแลวบนศาลาก็มีละครชาตรมี าราํ ซึง่ ประเพณีน้มี มี าเปน ระยะเวลา ๑๐๐ ปแ ลว

๑๐๖ ข้ันตอนการทําบาตรเดิมมีทั้งหมด ๒๑ ข้ันตอน ประกอบดวย ตีขอบ กะเหล็ก ตัดเหล็ก เวา เหล็ก จักเหลก็ งอเหล็ก หกั เหลก็ ติดกง กะหนาวัว ตัดหนาวัว จักหนาวัว โคงหนาวัว หักหนาวัว เขาหนาวัว หยอดบาตร แลน บาตร ยุบมุมบาตร ลายบาตร ตีบาตร ตะไบบาตร และระบมบาตร ปจจุบันการทําบาตรก็มีขั้นตอนการทําเหมือนในอดีต แตจะตางกัน คือ มีเทคโนโลยีใหมขึ้นมา เชน มกี ารนาํ เครอ่ื งทนุ แรงมาใช แตก ย็ ังขัน้ ตอนเดิมไว สง่ิ ที่เปล่ยี นไปก็คือการแลนบาตรนั้นหายไป เน่ืองจาก ชมุ ชนตรงน้ีแออัดขึน้ ชางกไ็ มม ี แตว าชา งเกาๆ กย็ งั ทาํ ได เวลาประกอบบาตรเรียบรอยแลวก็จะผสานตะเข็บ ใหสนิทแนนแตกอนใชทองแดงก็ตองมีอัตราสวนของทองแดงกับนํ้าประสานทองใหไดตามสัดสวนแลวก็ หยอดบาตร โดยนําไปหยอดบาตรตามตะเขบ็ ดา นในขางนอกก็จะครอบดว ยโครง จากน้ันก็ใสลงในเตาสุกเพื่อ จะเรง ไฟใหแ ดงนน่ั กค็ ือการแลน บาตร ปจจบุ นั กค็ อื การเชือ่ มบาตรหรอื ออ กบาตร แตก็ยังเปน ๒๑ ข้นั ตอน การทําบาตรของชมุ ชนนเ้ี ปน การทาํ งานแบบเอ้ือเฟอเผื่อแผกัน เชน สมมุติวาบานนี้ มีงานเยอะ ตะไบบาตรไมทัน เปน การขอแรงชวยกนั ได บา นไหนตขี อบ ชา งจะมอี ยูส กั ๒-๓ คน ในชุมชน ก็ตองตอคิวกัน จนเสรจ็ เพราะฉะนัน้ การทําบาตรแตละใบ จะมีงานบางอยางท่ีจําเปนตองแจกจายออกไปใหชางเฉพาะดาน คนอนื่ ทํา ซ่ึงเปนการบรหิ ารจัดการในการผลติ ในชมุ ชนเอง บาตรของบานบาตรท่ีทํามือราคาจะสูงกวาบาตรสแตนเลสทั่วไป เพราะชางบานบาตรเปน ชางฝม ือซง่ึ กวาจะทําบาตรใบหนง่ึ ตอ งใชคนถงึ ๘ คน เพราะมกี ารทํางานเปนข้ันตอน ต้ังแตการทําขอบบาตร ขน้ึ รปู เชอ่ื มเหล็ก ตะเขบ็ ก็ทาํ กนั ตอ ๆ ไป จนกระท่ังเสร็จ ซ่ึงใชช างทําหลายคน ตัวแทนคนในชุมชน กลา ววา “บาตรของเราท่ีทํามือราคาจะสูงกวา อยา งของเขา ๙ น้ิว ราคาไม เกนิ พันกวาบาท แตของเรามนั ขายไมไ ดเพราะชา งเราเปนชา งฝมือ กวาจะทาํ บาตรใบหน่ึงตองใชคนถึง ๘ คน อยางน้ีเพราะเราทํางานกันเปนข้ันตอน ต้ังแตการทําขอบบาตร ข้ึนรูป เชื่อมเหล็ก ตะเข็บ ก็วากันไปเราใช ชางหลายคน ดังน้ันถาเปรียบเทียบกับบาตรของโรงงาน บาตรของเราจะสูงกวา อยางของเขาพันกวาบาท ของเราสามพันหาบาท ราคามันตางกัน ถาความคงทนเราอยูไดเปน ๑๐๐ ป แตบาตรเขาอยูได ๒ ป ก็ผุพัง ขึ้นสนิม และบาตรของเราจะเสียงเหมือนระฆังแลวก็บาตรเราจะมีตะเข็บ ๘ ช้ินซ่ึงเปนเอกลักษณของบาตร เราเลย” ตวั แทนคนในชุมชนเลา วา “การถายทอดการทาํ บาตรบานบาตรไดรับการถายทอดมาจากบรรพ บุรุษ จากรุนปูสอนรุนพอสอนรุนลูก รุนหลาน ตอๆ มา บางคร้ังก็เกิดจากการสังเกตจดจําวิธีการตางๆ ซ่ึง ขั้นตอนในการทําจะเหมอื นกันแตบางครอบครัวอาจมีเทคนคิ แตกตางกันไป” ปจ จุบันมีการพัฒนาใหมีเด็กรุนใหมมาศึกษาเรื่องการทําบาตร เปนเด็กรุนใหมท่ีมาทําบาตร ซ่ึง ชุมชนบานบาตรไดทําการสอนใหกับเด็กนักเรียนที่ดอยโอกาส โดยไดรับทุนจากหนวยงานของสํานักงาน สงเสริมการเรียนรูและคุณภาพเยาวชน (สสค.) สวนใหญเปนเด็กอายุ ๒๐ ปข้ึนไป ลาสุดก็มีอายุ ๑๕-๑๖ ป เขามาเรียน เปนโรงเรียนสอนการทําบาตร แตการทําบาตรตองมีใจรักและความอดทนเพราะการทําบาตร แตละข้นั ตอนนัน้ ยากมาก เด็กหลายคนที่อยใู นชุมชนนก้ี ม็ าทาํ บาตร ซึ่งตองใชความอดทนสูง และมีใจรัก มีประมาณ ๖-๗ คน ฝม ือก็มีการพัฒนาขน้ึ มาเรื่อยๆ ซ่งึ ปจจบุ นั น้ีมีคนสืบทอดประมาณ ๓๐ กวาคน ประธานชมุ ชนบานบาตร กลาววา “บาตรพระอยูคูกับพระพุทธศาสนามาตลอด การที่จะทําให บาตรอยูคูกับพระพุทธศาสนาตอไปอีกยาวนาน ชุมชนก็ตองสอนคนรุนใหมพัฒนาคนรุนใหมขึ้นมา เปน ตัวแทนคนรุนปจจุบัน ซ่ึงมีอายุมากขึ้น แตการสอนควรสอนใหหมดทุกข้ันตอน เพื่อใหคนรุนหลังมาสืบทอด การทาํ บาตรตอไป” การอนุรักษการทําบาตรทําไดดวยการรวบรวมจัดเก็บขอมูลขั้นตอนการทําบาตร อุปกรณ เคร่ืองมอื ประธานชมุ ชนและตัวแทนคนในชมุ ชนใหค วามคดิ เห็นตรงกนั วา ถาจะชวยกันอนุรักษก็ขอใหส่ังซ้ือ

๑๐๗ บาตรพระโดยตรงเลยจากท่ีชุมชนบานบาตร ซึ่งในการการสั่งซ้ือบาตรจะส่ังซ้ือบานไหนก็ไดเหมือนกันหมด ราคาเดียวกนั หมด ถาชุมชนทําบาตรแลวสามารถจําหนายไดก็จะทําใหชุมชนมีรายไดเลี้ยงตนเองและเปนการ กระจายรายไดเขาสูชุมชน ซึ่งจะเปนการอนุรักษใหการทําบาตรคงอยูคูชุมชนบานบาตรตอไป หรือมีการ รณรงคใหผูปกครองท่ีตองการจะซ้ือบาตรไปบวชลูกหลานถวายพระ ก็ขอใหมาซื้อที่ชุมชนบานบาตรเพราะ เปน บาตรท่ถี กู ตองตามหลกั พระวินัย ประธานชมุ ชนและคนในชุมชน กลาววา “การสงเสริมใหการทําบาตรอยูคูชุมชนบานบาตรควร มปี ระชาสมั พันธออกส่อื ออกโทรทัศน ออกวทิ ยุ เพอื่ ใหประชาชนท่วั ไปไดรับทราบวาบาตรท่ีถูกตองตามพระ วนิ ยั อยูทบ่ี านบาตร” ผลจากการจัดเวทีชาวบานคร้ังท่ี ๒ พบวา ชาวบานตระหนักถึงความสําคัญของชุมชนบาน บาตรในฐานะเปนผูผลิตบาตรทํามือแบบดั้งเดิม และภูมิใจในความเปนชุมชนดั้งเดิมของตนเองที่มีอาชีพการ ทําบาตรดวยการสบื ทอดมาจากบรรพบุรษุ และมีเอกลักษณก ารทาํ บาตรของชมุ ชนท่ไี มเ หมือนการผลิตจากที่ อื่นๆ นอกจากนี้ชาวบานยังตองการที่จะถายทอดความรูการทําบาตรเหล็กดวยมือเพื่อเปนการสืบทอดและ อนรุ กั ษใหก ารทาํ บาตรคงอยคู ูชุมชนบา นบาตร ปจจุบันชุมชนบานบาตรพนภาวะวิกฤติในเร่ืองการจําหนายบาตรแลว จากเมื่อกอนมีการทํา บาตรปม ผลิตโดยโรงงานซงึ่ มีราคาถกู ทําใหมีการสั่งบาตรจากบา นบาตรลดลง ชุมชนบา นบาตรก็เลยหยุดทํา บาตรกนั ไปพักใหญ แตป จจุบนั มีการสง่ั บาตรจากพระสงฆบาง จากลูกคาท่ัวไปบาง หรือมีนักทองเที่ยวมาซ้ือ บาง ปญหาดงั กลาวจงึ หมดไป อุปสรรคในการทําบาตรของชุมชนน้ี คือ ราคาของบาตรที่ทํามือจะสูงมาก เมื่อเทียบกับบาตร ปมจากโรงงาน และมีขั้นตอนหลายข้ันตอนซ่ึงใชเวลาคอนขางนาน คนท่ัวไปไมรูจะไปสั่งซ้ือบาตรท่ีถูกตอง ตามหลักพระวินัยท่ีไหน และไมรูวามีการทําบาตรท่ีชุมชนบานบาตร ดังนั้น ชาวชุมชนบานบาตรจึงมี ขอเสนอแนะแนวทางการทําใหการทําบาตรคงอยูกับชุมชนบานบาตร คือ ใหแนะนําหรือเผยแพรผานสื่อ ตา งๆ โทรทัศน วิทยุ หรอื เว็บไซต ใหบ คุ คลทัว่ ไปและพระสงฆ ใหรูว า บาตรท่ีถูกตองตามพระวินัย จริงๆ แลว อยูที่บานบาตร ถาเราจะชวยกันอนุรักษก็ขอใหส่ังซ้ือโดยตรงเลยจากที่นี่ ไทยชวยไทย บาตรเราก็คือบาตร ไทย เอาหลักความจรงิ ของพระศาสนาพระวินัยที่บัญญัติเกี่ยวกับบาตรในพระไตรปฎก เขาไปประชาสัมพันธ ใหความรูเก่ียวกับบาตรพระ ทําเปนแกลอรี่หรือพิพิธภัณฑเกี่ยวกับประวัติชุมชน และการทําบาตร อยาง นอยๆ คนเขา มาในชุมชนบานบาตรยงั ไดเ ห็นวถิ กี ารทําบาตร บาตรบานบาตรมีคุณคากับตนเอง ชุมชน และประเทศชาติ เนื่องจาก บาตรอยูคูกับ พระพุทธศาสนามาตลอด ถาจะทําใหบาตรเราอยูคูกับพระพุทธศาสนาเราก็ตองสอนคนรุนใหมขึ้นมาเปน ตวั แทนคนรนุ ปจ จบุ ัน เพื่อเปน การอนุรักษใ หเ ปน มรดกภูมปิ ญ ญาของประเทศไทย บาตรบานบาตรเปนงานชางฝมือด้ังเดิมที่มีคุณคาทางศิลปะ มีความสวยงามและประณีตมาก เพราะทําดวยมือทุกขั้นตอน ซึ่งส่ิงท่ีชาวชุมชนบานบาตรมีความภูมิใจในมรดกภูมิปญญาการทําบาตรเมื่อได ทําบาตรถวายสมเดจ็ พระเทพพระรัตนราชสดุ าสยามบรมราชกมุ ารแี ละไดท าํ บาตรถวายเจาอาวาสวัดสระเกศ ราชวรมหาวิหาร เปนตน นอกจากนี้ความภาคภูมิใจอีกอยางหนึ่ง คือ การเผยแพรการทําบาตรบานบาตรใน งานตางๆ ระดับเขต ระดับจังหวดและระดับประเทศ เพื่อใหประชาชนท่ัวไปไดรับรูวามีการทําบาตรดวยมือ จากชางของชมุ ชนบา นบาตรซึ่งเปนศลิ ปะท่ีมคี วามสวยงามและมคี ุณสมบัติพเิ ศษตางๆ เชน ความคงทน และ ความสามารถในการเกบ็ ความรอ น เปน ตน

๑๐๘ ภาพที่ ๒ การจัดเวทชี าวบานเพอ่ื ใหชมุ ชนรว มแลกเปล่ยี นและแสดงความคดิ เหน็ เก่ียวกบั ประวตั ิของชมุ ชนบา นบาตร การทําบาตร การอนุรกั ษแ ละสง เสริมใหก ารทาํ บาตรยังคงอยูตอไป ณ ศาลากลางบาน ชุมชนบา นบาตร กรงุ เทพมหานคร (กระบวนการมีสวนรวมของชุมชน ครัง้ ที่ ๒) ภาพที่ ๓ ชาวบานรว มกันพิจารณาการลงนามในใบแสดงความยนิ ยอม ใหนาํ รายการมรดกภมู ปิ ญญาทางวัฒนธรรมการทาํ บาตรบานบาตร เสนอชื่อขอเปนรายการตวั แทนมรดก ทางวฒั นธรรมท่ีจบั ตอ งไมไดข องมนุษชาตติ ามเงื่อนไขท่ีปรากฏในอนุสญั ญามรดกวัฒนธรรมท่จี บั ตองไมได

๑๐๙ การจัดเวทีชาวบาน คร้ังที่ ๓ เปนการพูดคุยกับระหวางคนในชุมชนบานบาตรและพระสงฆ จากวัดเวฬุวัน จังหวัดกาญจนบุรี ดวยการสนทนากลุม (focus group) เม่ือวันท่ี ๑๔ มิถุนายน ๒๕๕๗ ณ วัดเวฬุวัน ตําบลทา ขนุน อําเภอทองผาภูมิ จงั หวดั กาญจนบุรี วัตถุประสงค ๑) เพ่ือแลกเปล่ียนเรียนรูเกี่ยวกับขั้นตอนของการทําบาตรของท้ัง ๒ ชุมชน คือ ชุมชนบาน บาตรและวัดเวฬวุ นั จงั หวัดกาญจนบรุ ี ๒) เพื่อใหชุมชนมีสวนรวมในการแสดงความคิดเห็นเร่ืองการอนุรักษและสืบทอดการทําบาตร บา นบาตร กลมุ เปาหมาย ๑) ทมี นกั วิจัย ๒) ผูชวยนกั วิจยั ๓) พระสงฆวัดเวฬวุ นั (หลวงตาชาง) ๔) ประธานชมุ ชนบานบาตร ๕) ตัวแทนชา งทําบาตร ๖) ตวั แทนคนในชุมชนบา นบาตร รายชอ่ื ผูเ ขารวมสนทนากลุม ๑) หลวงตาชาง ชางทาํ บาตรวดั เวฬวุ ัน ๒) ผศ.ดร.ปริศนา มชั ฌมิ า ทีมนกั วิจยั ๓) ดร.ณฏั ฐา ผิวมา ทมี นกั วจิ ยั ๔) ดร.ศริ ลิ กั ษณ หลอ พันธมณี ทีมนกั วจิ ัย ๕) นายปภัสพงษ สุภาพพนั ธ ผูชว ยนักวจิ ยั ๖) นายหริ ัญ เสือศรีเสริม ประธานชมุ ชนบา นบาตร และชา งทําบาตร ๗) นางกฤษณา แสงไชย ชา งทําบาตร ๘) นางมยรุ ี เสือศรีเสริม ชางทาํ บาตร ๙) นางสาวมณรี ตั น นาครัตน ชางทาํ บาตร ๑๐) นางสาวกสุ มุ า เชียดลาํ ชา งทาํ บาตร ๑๑) นางพมิ พใ จ เสอื ศรีเสรมิ คนในชมุ ชนบา นบาตร ๑๒) นายอําพล มาลา คนในชมุ ชนบานบาตร ในการจัดกิจกรรมการมีสวนรวมคร้ังน้ีเปนการจัดกิจกรรมโดยใหชาวชุมชนบานบาตรซึ่งเปน ประกอบไปดวยชางทําบาตรและพระสงฆที่มีความชํานาญในการทําบาตรจากวัดเวฬุวัน จังหวัดกาญจนบุรี โดยทีมนักวิจัยไดมีการติดตอประสานงานกับพระสงฆท่ีวัดเวฬุวันเพื่อเขาพบและเขาไปศึกษาแลกเปล่ียน เรียนรูซ ึง่ กนั และกัน โดยพาชางทําบาตรจากชุมชนบานบาตรไปพูดคุยแลกเปล่ียนเรียนรูข้ันตอนการทําบาตร ทว่ี ัดเวฬวุ ัน หลงั จากทมี่ ีการสนทนากลมุ เสรจ็ แลว ทมี นกั วจิ ัยและผูรว มสนทนากลุม ก็รวมทาํ บุญถวายสิ่งของ ตางๆ ใหกบั วัดเวฬุวนั ซงึ่ ผลจากการจดั กจิ กรรมการมีสวนรวมดว ยการสนทนากลมุ มดี งั น้ี

๑๑๐ ผลทไี่ ดจากการจัดเวทชี าวบา น คร้ังที่ ๓ การจัดกิจกรรมคร้ังน้ี ทีมนักวิจัยใชกระบวนการสนทนากลุมเพื่อแลกเปล่ียนเรียนรูเกี่ยวกับ ขั้นตอนของการทาํ บาตรของทั้ง ๒ ชมุ ชน คอื ชุมชนบา นบาตรและวัดเวฬุวนั โดยมีประเด็นคาํ ถามดงั น้ี ๑) วสั ดุและอุปกรณทีใ่ ชใ นการทําบาตรประกอบดวยอะไรบาง ๒) ขนั้ ตอนการทําบาตรประกอบดว ยขัน้ ตอนอะไรบาง ๓) ขนั้ ตอนการทาํ บาตรของ ๒ ชุมชน เหมือนหรือแตกตางกนั อยางไร ๔) ผูเขารวมสนทนามีความคิดเห็นเรื่องการอนุรักษและสืบทอดการทําบาตรเหล็กของชุมชน บา นบาตรอยา งไร จากการจัดกิจกรรมสนทนากลุมเพื่อแลกเปล่ียนเรียนรูโดยมีผูเขารวมสนทนากลุมดังท่ีกลาวมา ขา งตน พบวา ตัวแทนชา งทําบาตรและตวั แทนชมุ ชนบานบาตรไดแลกเปล่ียนเรียนรูกับพระที่ทําบาตรเอง ที่ วัดเวฬุวนั อ.ทองผาภูมิ จ.กาญจนบุรี ซ่ึงพระทานไมเคยเรียนการทําบาตรมากอน แตอาศัยความรูที่เปนชาง เคาะรถยนต มาทดลองทําบาตรดวยตัวเอง มีการลองผิดลองถูก จนกระท่ังสามารถทําบาตรไดเอง ซึ่งมี หลักการใกลเคียงกับท่บี า นบาตรมาก ตางกันแคข นั้ ตอนการทําจักฟนโดยรอบเพ่ือใชเปนตะเข็บเชื่อมกับสวน ตางๆ แตใชวิธีการเชื่อมตะเข็บโดยตรงเลย และอีกอยางท่ีแตกตางกันก็คือ ที่วัดเวฬุวันสามารถบมบาตรเอง ไดดวย เพราะมีพ้ืนที่ในการทําสะดวกกวาท่ีบานบาตร สวนท่ีชุมชนบานบาตรไมสามารถทําการบมบาตรได เนื่องจากมีพื้นที่จํากัด ดังนั้นหากพระหรือชาวบานท่ีซื้อบาตรจากชุมชนบานบาตรไปจะยังไมสามารถใชงาน ได เพราะยังไมผานขั้นตอนการบมบาตร จึงตองไปบมบาตรเอง ดังนั้นเม่ือชาวบานไดไปเห็นวิธีการบมบาตร ดว ยแกส ซึง่ พระทานไดประดษิ ฐคดิ คน เตาที่ใชแกสบมบาตร แทนการใชถานหรือฟน ชาวบานบาตรจึงสนใจ ทจี่ ะพัฒนาเคร่อื งบม บาตรดวยแกส มาใชในชุมชนบา ง เพราะใชเ นอ้ื ที่เพยี งเลก็ นอ ย จากการท่ีทั้ง ๒ ชุมชนไดแลกเปล่ียนเรียนรูกัน สามารถสรุปขั้นตอนการทําบาตรของแตละ ชมุ ชนไดด งั น้ี ขนั้ ตอนในการทาํ บาตรท่ีชมุ ชนบา นบาตร ประธานชุมชนบานบาตร (คุณหิรัญ เสือศรีเสริม) ไดกลาวถึงเรื่องขั้นตอนการทําบาตรใน ปจ จบุ นั วา การทําบาตรของบานบาตรจะเปนบาตรมีตะเข็บ พอตอบาตรเสร็จก็จะผสานตะเข็บสมัยกอนก็จะ ใชนา้ํ ประสานกับเศษทองแดง บางคนกต็ ะไบทองแดงมาขาย ซอ้ื กันเปน ขีด พอตอบาตรเสร็จก็นําบาตรไปซุบ น้ํากอนแลวก็มาหยอดตามตะเข็บดานใน สมัยกอนใชขี้กบตามรานไมหยิบมาแลวใสไปกลางบาตรแลวจัดไฟ เพ่ือทีจ่ ะใหน้ําผสานทองแดงเกาะตามตะเข็บ แลวนําไปเขาเตาแลน สมัยกอนสูบคนหน่ึงแลนคนหน่ึงอันนั้นก็ คือ วิธีแลนบาตร ซ่ึงขั้นตอนการทําบาตรเดิมมี ๒๑ ข้ันตอน ประกอบดวย ตีขอบ กะเหล็ก ตัดเหล็ก เวา เหล็ก จักเหลก็ งอเหล็ก หกั เหลก็ ติดกง กะหนาวัว ตัดหนาวัว จักหนาวัว โคงหนาวัว หักหนาวัว เขาหนาวัว หยอดบาตร แลนบาตร ยุบมุมบาตร ลายบาตร ตีบาตร มาตะไบ และ ระบมบาตร แตปจจุบันมีการปรับ ข้ันตอนลดลงมาเหลือ ๗ ชั้นตอน คือ ขั้นตอนที่ ๑ ทําขอบบาตร ข้ันตอนที่ ๒ การประกอบกง ขั้นตอนที่ ๓ การแลน ขนั้ ตอนที่ ๕ การตี ข้ันตอนที่ ๖ การสุม หรือระบมบาตร และ ข้ันตอนท่ี ๗ การทําสี ประธานชุมชนบานบาตร และตัวแทนชุมชนบานบาตร กลาววา “บาตรของเราจะมีตะเข็บ ๘ ชนิ้ มคี วามคงทนสูง แลว กบ็ าตรเราจะเสยี งเหมอื นระฆัง ซึง่ เปน เอกลักษณของบาตรเราเลย” ข้นั ตอนในการทําบาตรทวี่ ัดเวฬวุ นั หลวงตาชา ง วัดเวฬุวนั กลาววา “การทําบาตรท่ีวัดเวฬุวันจะมีข้ันตอนท่ีคลายกันกับบานบาตร แตจะมีจุดเดนคือ การเผาบาตรดวยเตาเผาแบบแกส การทําบาตรที่วัดเวฬุวันเปนการทําบาตรเพื่อใหกับ พระสงฆน าํ ไปใชเ ปนเครื่องอัฐบรขิ าร ใชป ระโยชน และทําเพ่อื เปนของท่รี ะลึกใหก ับพระผูใหญในงานสําคัญๆ และเปนการฝก สมาธไิ ดเพราะตองมีความตั้งใจและจดจออยูกับสิ่งที่ทํา โดยไมไดรูสึกวาการใชบาตรเหล็กจะ

๑๑๑ พิเศษกวาใคร ท่ีทําขึ้นมาเองเพราะที่วัดตองทําทุกอยางเองอยูแลว ไมวาจะเปนส่ิงกอสรางตางๆ ในวัด รถท่ี ใช หรือแมแตอา งเกบ็ น้ําก็ทํากันเอง” การเผาบาตรดวยเตาเผาแบบแกส บาตรหนึ่งใบใชเวลาเผา ๒ ชว่ั โมง ตาก ๑ ชัว่ โมง เล้ียงไฟ ๑ ชวั่ โมง หลังจากทีท่ ําตามข้นั ตอนเสร็จแลว ควรรอใหบ าตรเย็นตัวลง ประมาณ ๓ ช่ัวโมง สรุปวา บาตร ๑ ใบ ใชเวลาประมาณ ๕ ช่ัวโมง สวนมากบาตรพระในการทําจะชวยกันออกแบบ ซ่ึงพระจะชวยกันทําทั้งหมด บาตรแตกจะมีสาเหตุมาจากการเผาถาน ซ่ึงการเผาถานมีโอกาสที่บาตรจะเกิดการแตกมาก สวนการแตก ของบาตรสวนมากจะแตกในลกั ษณะบาตรแตกขางใน มองดวยตาจะมองไมเห็น คา ใชจา ยในการทาํ สว นมากจะเปนญาตโิ ยมท่เี ปนผูหามาให ซ่ึงในเรื่องงบประมาณเลยไมทราบ สวนมากในการบมบาตรจะใชเวลาประมาณ ๒ ช่ัวโมง สวนความหนาของบาตรจะใช ๐.๗ มม.ถาเหล็กหนา กวานี้ ก็เพิ่มช่ัวโมงในการบมไปอีก การเผาถาเผาไมเกิน ๓ ช่ัวโมง จะเห็นตะเข็บรอยตอท้ังใบ แตถาเผาใน เวลา ๕ ช่ัวโมง จะไมม รี อยตะเข็บท้ังใบ แตกข็ ึน้ อยกู ับความชอบของเจาของ ซ่ึงบาตรท่ีถูกตองตามหลักพระ วินยั จะเปนบาตรมตี ะเข็บ บาตรหนา บัวจะมี ๔ ชน้ิ นที่ติดกัน สวนเหล็กท่ีนํามาใชทําบาตรสวนมากญาติโยม จะเปน ผูทีน่ ํามาให ถา บาตร ทาํ ถูกวธิ ี เผาถูกวธิ ี บมถูกวิธีบาตรกจ็ ะไมม ที างแตก การแตกของบาตรจะมลี ักษณะแตกตางกนั ไป เชน แตกขางนอก ขางใน ขางหนา ดานลาง แผน เหล็กบานบาตรจะเปนแผนเดียวกัน แตท่ีวัดเวฬุวัน จะหนากวาหนอย ถาเจียแลวผิวยังเหลืออยู ตอใหเผา ยังไงกแ็ ตก ถา เจียไมห มด สวนเหลก็ ท่ีเผาแลว จะตอ งอยูในสูญญากาศมันถึงจะไมแตก ถาครอบไมดี อากาศก็ จะซึมเขาไปได เลยทําใหบาตรแตก แตกทั้งใบ เวลาเผาตองน่ิงดวย บาตรเสร็จแลวอาจจะไมแตกตอนน้ีแต อาจจะไปแตกภายหลัง บาตรท่ีถูกตองตองตามพระวินัยน้ัน จะตองมี ๘ ตะเข็บ บาตรบมมันจะไมมีวิธีการวาเรียบ หรือไมเ รียบ แตมันจะเรียบไปเองในระหวางที่บม กอนที่จะทําการเผาตองคัดถานกอน ถึงจะเอาไปใชงานได สวนมากทางภาคอีสานจะส่ังบาตรจากบานบาตร แตพอเอาไปใชก็ยังใชไมได ซึ่งกอนจะใชตองเอาไปบม เสยี กอ น โดยบมดวยถาน เตาอบทีท่ ําการบม บาตรจะตอ งมีอากาศออก ตองมีรูระบายอากาศ ซ่ึงจะระบายออกขางบน แต ถา ใชถานในการบม บาตรที่ทําจากเหล็ก ๐.๗ มม. ก็ใชถา น ๑-๒ กระสอบ สวนใหญปจจุบันใชเ ตาแกสในการเผาบาตรมากกวาใชเตาถาน เพราะเตาแกส จะสะดวกสบาย และเกบ็ รายละเอยี ดไดม ากกวา และบาตรจะไมม ีตําหนิ สวนเร่ืองบาตรเหล็กแบบหนากับแบบบาง เหมาะกับผูใชแบบใด พระท่ีสูงอายุจะใชเหล็กบาง เพราะน้าํ หนกั เบา สวนพระหนุม ท่ธี ุดงคในปา จะใชบาตรท่ที าํ จากเหล็กหนาๆ เพราะเวลาเกดิ อุบัติเหตุ บาตร รวง จะไดไมบุบ การทําบาตรสวนมากหลวงพอจะใชกรรไกรตัดเหล็กตัดฝาถังดานในซ่ึงเปนสีเหลือง ดาน นอกเปนสีเขียว เม่อื ตีเสรจ็ แลว จะยงั ไมเจีย สวนมากจะไดวันละใบ ซ่ึงก็ตองทําลวงหนา ๓ – ๔ เดือน เมื่อตี เสร็จแลวกแ็ จกพระท่ีมาขอ สําหรับอุณหภูมิท่ีใชในการเผาจะไมเทากัน ถาความแผนเหล็ก ๐.๗ มม. ใชเวลา ๒ ชั่วโมง ในการใชเตาเผาถาน ถาไมเลือกกอนฟนที่มีขนาดเล็กๆ เทาๆ กัน มันจะอัดกัน ทําใหเกิดชองวาง และอาจเกิดการถลมทําใหบาตรแตกได สวนมากบาตรจะแตกที่ขอบบาตร ซึ่งในการเผาบาตรตองใชทราย แกว ชวยในการเผาบาตร สวนทรายหามใชทรายกอ สราง แตถา จะใชตองเอามารอ นกอนถึงจะใชไ ด

๑๑๒ การทําบาตรบานบาตรและวัดเวฬุวัน ในภาพรวมมีความคลายคลึงกันมาก แตจะแตกตางกัน ดงั ตารางที่ ๑ ตารางท่ี ๑ ความแตกตา งของขนั้ ตอนการทาํ บาตรของชมุ ชนบานบาตรกบั วัดเวฬุวัน ประเด็น ชุมชนบา นบาตร วัดเวฬุวัน วสั ดุทีใ่ ช เปน เหล็กแผนที่ซื้อมาเปน แผน ใหญๆ แผนเหลก็ ทีใ่ ชจ ะมาจากฝาถังนํา้ มนั หรือ ฝากระโปรงรถ ซึง่ จะมีความหนากวา ขั้นตอนการทําบาตร มีการจักบาตรเพื่อเชอ่ื มบาตรให แผน เหลก็ ทีช่ มุ ชนบานบาตรใช การบม บาตร ประสานกนั ไมม ีขั้นตอนการจักบาตรแตเช่ือมดวย ลักษณะเดน ไมม ีการบม บาตร การออกโดยตรง บาตรจะมีขอบบาตรซงึ่ เกิดจากการ บมบาตรหรอื เผาบาตรดว ยเตาแกส ท่ี พบั ขอบ หลวงตาชา งสรา งขน้ึ มาเอง บาตรจะไมม ีขอบบาตร การจดั กิจกรรมคร้งั น้ี ทีมนักวิจัย พบวา ผูผลิตท้ัง ๒ ชุมชน คือ ชุมชนบานบาตรและวัดเวฬุวัน มีขั้นตอนการทําบาตรที่แตกตางกันบางขั้นตอนซึ่งผูผลิตท้ัง ๒ ชุมชน สามารถนําข้ันตอนการทําบาตรที่เปน ลักษณะเดน ของแตชุมชนมาประยกุ ตใชเ พ่อื ใหไดบ าตรทดี่ ีมคี ณุ ภาพในชุมชนของตนเองได เชน การบมบาตร ชาวบานชุมชนบานบาตรสามารถนําเทคนิคการบมบาตรดวยแกสจากวัดเวฬุวัน มาใชในชุมชนบานบาตร เพ่ือใหครบทุกขั้นตอนในการทําบาตร เพ่ือใหผูใชหรือผูชื่นชอบสามารถซ้ือบาตรจากชุมชนบานบาตรแลว นําไปใชประโยชนไ ดทันที นอกจากนี้ ความภูมิใจของผูผลิตท้ัง ๒ ชุมชนแตกตางกัน ผูผลิตจากชุมชนวัดเวฬุวันซึ่งเปน พระสงฆม ีจุดมุง หมายในการทาํ บาตรทาํ เพอ่ื ใหพ ระสงฆนําไปใชประโยชนและเปนการฝกสมาธิและยินดีสอน และเผยแพรขั้นตอนการทําบาตรใหกับผูที่สนใจ สวนผูผลิตจากชุมชนบานบาตรมีจุดมุงหมายการทําบาตร เพ่ือจําหนาย และตองการเผยแพรการทําบาตรดวยมือแบบดั้งเดิมเพื่อเปนการอนุรักษสืบทอดมรดก ภูมิปญญาแบบดั้งเดิมใหคงอยูตอไป นอกจากนี้ชาวบานยังมีความภาคภูมิใจในเอกลักษณของบาตร บานบาตรอีกท้ังยังตองการเผยแพรขอมูลการทําบาตรบานบาตรใหกับผูท่ีสนใจเพ่ือเปนการอนุรักษการทํา บาตรบา นบาตรใหคงอยกู ับประเทศไทยตอไป

๑๑๓ ภาพที่ ๔ การสนทนากลมุ ระหวา งคนในชมุ ชนบา นบาตรและพระสงฆจากวดั เวฬวุ นั ณ วัดเวฬุวนั ตาํ บลทาขนุน อําเภอทองผาภมู ิ จงั หวัดกาญจนบรุ ี (กระบวนการมสี วนรวมของชุมชน ครงั้ ที่ ๓)

๑๑๔ ๓. กระบวนการมสี วนรว มของชมุ ชนภายหลงั การเก็บรวบรวมและสงั เคราะหขอมูล การจัดเวทชี าวบาน ครง้ั ท่ี ๔ เปน การรว มกันตรวจสอบองคความรูทัง้ หมดทไ่ี ด จากการทําวิจัย คร้ังน้ี เมอื่ วันที่ ๕ ตลุ าคม ๒๕๕๗ ณ ชุมชนบานบาตร กรุงเทพฯ วัตถปุ ระสงค เพื่อใหช ุมชนตรวจสอบองคความรทู ั้งหมดทเี่ กยี่ วกับการทําบาตรบานบาตร กลมุ เปาหมาย ๑) ทมี นักวิจัย ๒) ตัวแทนคณะกรรมการชมุ ชน ๓) ตัวแทนคนในชมุ ชนบา นบาตร ๔) ตัวแทนชา งทาํ บาตร ชุมชนบานบาตร รายชอ่ื ผเู ขารวมเวทีชาวบาน ๑) นายหิรัญ เสือศรีเสริม ประธานชุมชนบา นบาตร และชางทําบาตร ๒) นางกฤษณา แสงไชย ชา งทําบาตร ๓) นางมยรุ ี เสือศรีเสรมิ ชางทําบาตร ๔) นายสมศักดิ์ บัพชาติ ชา งทําบาตร ๕) นางอารีย สายรดั ทอง ชางทําบาตร ๖) ผศ.ดร.ปรศิ นา มชั ฌิมา ทีมนกั วิจัย ๗) ดร.ณัฏฐา ผวิ มา ทีมนักวิจยั ๘) ดร.ศิริลักษณ หลอพนั ธมณี ทีมนักวิจยั ผลท่ีไดจากการจดั เวทชี าวบาน คร้ังที่ ๔ การจัดกจิ กรรมครัง้ นี้เปน การทาํ กจิ กรรมภายหลงั จากไดเ ก็บรวบรวมและจัดเก็บขอมูล “การทํา บาตรบานบาตร” และมีการสังเคราะหขอมูลแลว ทีมนักวิจัยไดใชวิธีการประชุมกลุมยอยกับประธานชุมชน ตัวแทนชางทําบาตร และคนในชุมชนเพ่ือทําการตรวจสอบองคความรูที่เกี่ยวกับชุมชนบานบาตร ข้ันตอน การทําบาตร และอื่นๆ ที่เกี่ยวของกับบาตรและการทําบาตร หลังจากท่ีใหประธานชุมชนบานบาตรและ ตวั แทนคนชุมชนบานบาตรตรวจสอบขอมลู แลว พบวา ขอ มูลท่นี ําเสนอ มีความถูกตอง ครบถวน ทีมนักวิจัย จึงมอบรายงานขอ มูลการทาํ บาตรบา นบาตร ใหชุมชนไวเ พ่อื จะไดนาํ ไปใชใหเปน ประโยชนใ นชมุ ชนตอไป

๑๑๕ ภาพท่ี ๕ การตรวจสอบองคความรูท่เี กีย่ วกับการทําบาตรบา นบาตร (กระบวนการมสี วนรว มของชุมชน คร้ังท่ี ๔)

36บรรณานกุ รม กมล สุดประเสรฐิ . (๒๕๔๑). โครงการพัฒนาทรพั ยากรมนุษย. กรงุ เทพฯ: สาํ นกั งานประสานงานโครงการ พฒั นาทรัพยากรมนุษย. กมลพร สนุ ทรสมี ะ. (๒๕๕๔). บานบาตร...ทีเ่ หลอื อยู. กรงุ เทพธรุ กิจออนไลน. สืบคนเมื่อ ๒๘ เมษายน ๒๕๕๗, จาก36 http://www.bangkokbiznews.com/. กรมศลิ ปากร. (๒๕๓๗). ชางศิลปไทย. อมรินทรพรน้ิ ตงิ้ แอนดพ บั ลชิ ชงิ่ . หนา ๒๗. _______. (๒๕๔๓). ภมู ปิ ญ ญาไทยในงานศิลป ถ่นิ เมอื งกรงุ . อมรินทรพรนิ้ ต้งิ แอนดพับลิชชิ่ง. หนา ๙๑-๙๘36. 36กรมสง เสริมวัฒนธรรม. (๒๕๕๔). มรดกภมู ปิ ญ ญาทางวัฒนธรรมของชาติ ประจาํ ปพุทธศกั ราช ๒๕๕๔. (เอกสารพมิ พแจกในงานสยามไทยมงุ มรดกวฒั นธรรม ระหวางวันที่ ๒-๔ กนั ยายน ๒๕๕๔). 36กระทรวงศึกษาธิการ. (๒๕๔๓). ภมู ปิ ญญาไทยในงงานศิลปถ ิน่ เมืองกรงุ . กรงุ เทพฯ:อมรินทรพ ร้นิ ต้ิงแอนด พับลิชช่ิง. กองพิพธิ ภณั ฑสถานแหงชาติ กรมศิลปากร กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. (๒๕๓๖). สารพันมรดกไทย. กรงุ เทพฯ: กรมศิลปากร, หนา ๙-๑๒. 36กระทรวงวฒั นธรรม. (๒๕๕๕). วธ. ข้นึ ทะเบยี นมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม ป ๒๕๕๕. สืบคนเมื่อ ๖ มิถุนายน ๒๕๕๕, จาก http://www.m-culture.go.th. เขตปอมปราบศัตรูพา ย. (๒๕๕๗). สืบคนเม่ือ ๒๘ เมษายน ๒๕๕๗, จาก 36http://th.wikipedia.org/ เขตปอมปราบศตั รพา ย. จารุณี สิรมิ งั คลา. (๒๕๓๒). การศึกษาจินตภาพกรุงรตั นโกสินทรเ พื่อการอนรุ กั ษและพัฒนา. วทิ ยานพิ นธ ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต จฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย. เจมิ ศกั ดิ์ ปน ทอง. (๒๕๔๓). วิวัฒนาการของการบกุ เบิกที่ดนิ ทาํ กนิ ในเขตปา. กรุงเทพฯ: สถาบนั ชมุ ชน ทอ งถ่ินพฒั นาศึกษา. ชลอ พงษสามารถ. (๒๕๒๙). ศิลปะสําหรบั ครมู ธั ยม. กรงุ เทพฯ: วิทยาลยั ครสู วนดุสติ . ชุมชนบานบาตร. (๒๕๕๗). สืบคน เมื่อ ๒๘ เมษายน ๒๕๕๗, จาก 36https://maps.google.co.th. นงพรรณ พริ ยิ านุพงศ. (๒๕๔๖). คมู ือวิจัยและพฒั นา. นนทบุร:ี โครงการสวัสดิการวิชาการสถาบัน พระบรมราชชนก. ปกิต บญุ สุทธิ์. (๒๕๕๕). แรงบันดาลใจของศิลปน ที่มตี อแนวคิดพุทธศลิ ปเชงิ สัญลักษณใ นงานประตมิ ากรรม รว มสมัย. วารสารวิจติ รศลิ ป มหาวิทยาลัยเชียงใหม. ปท่ี ๓ ฉบับที่ ๒ กรกฏาคม – ธนั วาคม ๒๕๕๕. หนา ๔๙-๙๒. ปตมิ า โฆษติ เกษม. (๒๕๕๔). แนวทางการจัดการศกึ ษาเพ่ืออนรุ ักษง านชา งศิลปไทยของวิทยาลัยชา งศิลป สพุ รรณบรุ .ี วิทยานิพนธศ ลิ ปศาสตรมหาบณั ฑติ สาขาวิชาการจดั การทรัพยากรวฒั นธรรม มหาวิทยาลยั ศิลปากร. ปราณี กลาํ่ สม . (๒๕๕๒). ยา นเกาในกรงุ เทพฯ [เลม ๑]. พมิ พครัง้ ที่ ๔. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, หนา ๑๐๓-๑๑๘. ไพรตั น เตชะรินทร. (๒๕๒๗). นโยบายและกลวิธกี ารมีสว นรวมของชมุ ชนในยุทธศาสตรก ารพัฒนาปจ จุบนั ในการมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนา. กรุงเทพฯ: ศักด์ิโสภาการพิมพ.

๑๑๗ พรเพ็ญ รัตนโพธ์แิ สงศรี. (๒๕๕๐). ผลกระทบของหวยบนดินที่มีตอวิถีชีวิตและโลกทัศนของหัวหนา ครัวเรือนในชมุ ชนบา นบาตร เขตปอมปราบศัตรูพา ย กรงุ เทพมหานคร. วิทยานิพนธ ศลิ ปศาสตรมหาบัณฑติ สาขาพฒั นสงั คมศาสตร มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร. พระมหาวรี ะยุทธ ประสาทนอก. (๒๕๕๑). การอนรุ ักษและการสบื ทอดภมู ปิ ญ ญาการผลติ บาตรบา นบาตร เพอื่ การพฒั นาเศรษฐกิจชชมุ ชน. วิทยานิพนธป ริญญาศลิ ปศาสตรมหาบณั ฑติ สาขาวิชาวัฒนธรรม ศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. พนั ธทพิ ย รามสตู ร. (๒๕๔๐). การวิจัยเชงิ ปฏบิ ตั ิการอยางมีสวนรว ม. กรงุ เทพฯ: สถาบันพัฒนาการ สาธารณสขุ อาเซยี น มหาวิทยาลัยมหดิ ล ราชบณั ฑติ ยสถาน. (๒๕๔๒). พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิต. กรุงเทพฯ: ราชบณั ฑติ ยสถาน. 36วชริ ญาณวโรรส. สมเด็จพระมหาสมณเจา, กรมพระยา. (๒๕๕๖)36. วินยั มขุ เลม ๒. (พมิ พค ร้ังที่ ๓๓). กรงุ เทพฯ: มหามกุฎราชววทิ ยาลัย. วรพทิ ย มีมาก. (๒๕๕๑). การอนรุ กั ษวฒั นธรรม. สบื คน เมื่อ ๒๘ มกราคม ๒๕๕๗, จาก www.culture.go.th. วัฒนะ จฑู ะวิภาต. (๒๕๔๔). หัตถกรรมไทย ความเปนมาและการผลติ ในปจจุบนั ศึกษากรณ:ี การปน หลอ พระ การทาํ บาตรพระ การทําขลยุ และการทําของเลน ไมระกาํ . กรุงเทพฯ: สาํ นักพมิ พแหง จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลยั , หนา ๑๘๔-๒๗๔. วทิ ยา เมฆขํา และธรรมรักษ ศรีมารุต. (๒๕๕๐). ผลกระทบการถา ยทอดเทคโนโลยี ภมู ปิ ญญาทองถิ่นงาน ศลิ ปหัตถกรรมโลหะ การผลติ บาตรพระสงฆ ชมุ ชนบา นบาตร แขวงบา นบาตร เขตปอมปราบศัตรู พา ย กรุงเทพมหานคร. กรุงเทพฯ: มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏสวนสนุ ันทา. วบิ ลู ย ลีส้ วุ รรณ. (๒๕๓๕). ศลิ ปหตั ถกรรมพืน้ บาน. พมิ พครง้ั ท่ี ๓. กรุงเทพฯ: อมรินทรพ รน้ิ ติ้ง แอนดพบั ลิชช่ิง. วิยดา วิเชียรรตั น. (๒๕๔๘). “ชมุ ชนโบราณ”. นิตยสาร SME Thailand. หนา ๐๗๖-๐๗๙. สถาบันวจิ ยั และพัฒนาพื้นทสี่ ูง. (2556). คุณคาของหัตถกรรม. สืบคนเมื่อ ๑๐ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๗, จาก http://www.hrdi.or.th/HighlandDevelop/detail/1848/ สพุ ัตรา สภุ าพ. (๒๕๒๐). สงั คมและวฒั นธรรมไทย. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช. สาํ นกั งานเขตปอมปรายศัตรูพาย กรงุ เทพมหานคร. (๒๕๕๗). ชมุ ชนบา นบาตร. 36สบื คนเมอ่ื ๓๐ กนั ยายน ๒๕๕๗, จาก36 http://portal.bangkok.go.th/subsite/index.php?strOrgID=001046. อภญิ ญา จงวนาพิทักษกุล วลัยพร จงรุจินนั ท และสรุ รี ัตน แซเซียว. (๒๕๕๔). รปู แบบธุรกิจการทองเที่ยว เชงิ อนุรักษว ฒั นธรรม (กรณศี ึกษาบา นบาตร). วิทยานิพนธบริหารธรุ กจิ มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. อมรวชิ ช นาครทรรพ และ ดวงแกว จนั ทรสระแกว . (๒๕๔๑). การวิจยั เชิงปฏบิ ัตกิ ารอยางมีสวนรวม: ขอคิด แนวทาง และประสบการณของ ผชู วยศาสตราจารย ดร. อลิศรา ชชู าต.ิ เอกสารอัดสาํ เนา เย็บเลม. อําเภอทองผาภูมิ. (๒๕๕๗). สืบคน เมอ่ื ๒๘ เมษายน ๒๕๕๗, จาก 36http://th.wikipedia.org/wiki/ อําเภอทองผาภูม.ิ อังศิกา องั กรู . (๒๕๔๙). การพัฒนาศักยภาพการทอ งเที่ยวเชงิ ศลิ ปวฒั นธรรมและภูมิปญญาทองถิน่ . วารสารสุโขทยั ธรรมาธิราช. ฉบบั ท่ี ๑.

๑๑๘ อัศวิณยี  หวานจริง. (๒๕๕๖). สุนทรยี ะในบริบททางสงั คมและผลปรากฏจากสภาวะแวดลอ มของศิลปกรรม กระจกบนผนังอโุ บสถวัดมณจี ันทร อาํ เภอพุทไธสง จังหวัดบุรรี ัมย. วารสารวจิ ติ รศิลป มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม ปท ี่ ๔ ฉบบั ที่ ๑ มกราคม – มถิ ุนายน ๒๕๕๖ หนา ๒๐๓-๒๔๒. อุทยั ปญ ญาโกญ. (๒๕๔๗). การนําเสนอรูปแบบการศึกษาเพ่ือสืบทอดวัฒนธรรมอาขา . กรุงเทพฯ: สาํ นกั พมิ พแ หง จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลยั .

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก แบบบันทกึ ขอ มลู รายการมรดกภมู ิปญญาทางวฒั นธรรม

แบบบันทึกขอ มูลรายการมรดกภมู ปิ ญญาทางวฒั นธรรม ๑. การระบุอตั ลักษณม รดกภูมปิ ญญาทางวัฒนธรรม ๑.๑ ระบชุ อื่ มรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม (ซ่ึงใชโดยชุมชนหรอื กลมุ คนท่เี กย่ี วของ) - การทําบาตรบานบาตร ๑.๒ ระบุชอ่ื เต็มและช่ือยอ (รวมทงั้ ระบสุ าขาของมรดกภมู ิปญ ญาทางวัฒนธรรมดังกลาว) 36 - สาขางานชา งฝม อื ดง้ั เดิม ชือ่ วา บาตรเหล็ก บาตรเหล็กทํามือ บาตรตะเข็บ บาตรเหล็กรมดาํ บาตรบุ ๑.๓. ระบุชมุ ชนที่เก่ียวของกับมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรมทงั้ ในความหมายพืน้ ท่ี และกลุมผปู ฏิบัติ 36 พน้ื ทชี่ มุ ชนทเ่ี กย่ี วของกับมรดกภมู ปิ ญญาทางวัฒนธรรม 36 - ชมุ ชนบานบาตร ถนนบาํ รงุ เมอื งและถนนบรพิ ัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรู พา ย กรงุ เทพมหานคร - วดั เวฬวุ ัน ตาํ บลทา ขนนุ อาํ เภอทองผาภูมิ จงั หวัดกาญจนบุรี 36 - วัดสายธรรมยุตหรือสายพระปา -36 วัดสายธรรมยุตหรือวัดปา มรี ายชือ่ ดงั ตอ ไปน้ี o 36วัดปา อรัญญวิเวก ตําบลอนิ ทขิล อาํ เภอแมแ ตง จังหวดั เชียงใหม o 36วัดปาบา นตาด ตาํ บลบา นตาด อาํ เภอเมือง จังหวัดอดุ รธานี o 36วัดปานิโครธาราม ตาํ บลหนองบวั บาน อําเภอหนองวัวซอ จังหวัดอุดรธานี o 36วัดปา ภูผาแดง ตาํ บลหนองออ อําเภอหนองวัวซอ จงั หวัดอุดรธานี o 36วัดปา ภรู ทิ ัตตปฏิปทาราม ตาํ บลคลองควาย อาํ เภอสามโคก จงั หวัดปทุมธานี o 36วดั เวฬุวนั ตาํ บลทาขนนุ อําเภอทองผาภมู ิ จงั หวัดกาญจนบรุ ี กลมุ ผปู ฏบิ ตั ิ - ผูผลิต คือ ชุมชนบานบาตร เขตปอมปราบศัตรูพาย กรุงเทพมหานคร และพระที่ทําบาตรเอง ทว่ี ดั เวฬุวนั ตําบลทา ขนนุ อาํ เภอทองผาภูมิ จงั หวัดกาญจนบุรี - ผใู ช คอื พระภกิ ษุสายธรรมยตุ หรอื สายพระปา - ผูช่ืนชอบ คือ พระภิกษุสายธรรมยุตหรือสายพระปา รวมทั้งประชาชนท่ัวไปที่มาซื้อบาตรจาก ชุมชนบา นบาตร ๑.๔. ระบุที่ตั้งทางภูมิศาสตร (หากท่ีตั้งทางภูมิศาสตรของมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมมีมากกวาหนึ่ง โปรดระบุทกุ แหง ท่ที ราบ) - ชมุ ชนบานบาตร ตั้งอยบู ริเวณส่แี ยกเมรปุ ูน ใกลวดั สระเกศ ซอยบานบาตร ถนนบํารุงเมืองและถนน บริพตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรพู าย กรุงเทพมหานคร - วดั เวฬวุ ัน ตาํ บลทาขนุน อาํ เภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบรุ ี

๑๒๒ ๑.๕ แสดงคณุ ลักษณะและคุณคา ของมรดกภูมปิ ญ ญาทางวฒั นธรรมโดยสังเขป - คุณลักษณะของบาตรชุมชนบา นบาตร 36บาตรบานบาตรมีลักษณะพิเศษ คือ เปน36บาตรที่มีความละเอียดประณีตในการทํามากและทําดวยมือ ทุกขั้นตอน36 ดวยวิธีดั้งเดิม คือ การตอเหล็กและตีขึ้นรูป ซ่ึง36ทําจากสวนประกอบของเหล็ก ๘ ชิ้น ท่ีมีความ เช่อื มาจาก มรรคมีองค ๘ หรือหนทางแหงการดับทุกขท้ัง ๘ 36นอกจากนั้นวัสดุและรูปทรงยังถูกตองตามพระ วินัยท่ีพระพุทธเจาทรงบัญญัติไววา “บาตรพระตองทําจากดินเผาหรือเหล็ก มีขนาดระหวาง ๗-๑๑ นิ้ว” และเมื่อผานการบมบาตร 36จะเกิดไฮ (Hi Carbon Steel หรือ Hi Tempered Carbon) ขึ้นมาเคลือบบาตร ซงึ่ เกิดจากการทาํ ปฏิกริ ยิ าของเหล็กกับความรอน ทําใหบาตรมีความสวยงามมาก นอกจากน้ันยังทําใหบาตร36 มีความคงทนไมผุพังงายหรือเกิดสนิม36 ไมทําปฏิกิริยากับอาหาร และเมื่อถือขณะไปบิณฑบาตรจะไมรอน เทากับบาตรสแตนเลสหรือบาตรปมจากโรงงาน โดยผูท่ีใชบาตรบานบาตรสวนใหญจะเปนพระสงฆสาย ธรรมยตุ หรอื สายพระปา - คณุ คา ของบาตรชุมชนบานบาตร บาตรบานบาตรมีคุณคาทางศาสนาซึ่งแทรกอยูในการทําบาตรบานบาตร คือ ทําจากสวนประกอบของ เหล็ก ๘ ชิ้น ท่ีมีความเชื่อมาจาก มรรคมีองค ๘ หรือหนทางแหงการดับทุกขท้ัง ๘ นอกจากน้ันยังมีคุณคา ทางศิลปะ เน่ืองจากบาตรบานบาตรเปน งานชางฝม อื ดง้ั เดิมท่ีมีคุณคาทางศิลปะ มีความสวยงามและประณีต มาก เพราะทาํ ดว ยมือทกุ ขั้นตอน ๒. ลกั ษณะขององคป ระกอบมรดกภูมปิ ญญาทางวฒั นธรรม ๒.๑ ผูปฏิบตั /ิ ผแู สดง ทเี่ ก่ียวขอ งโดยตรงกับรายการมรดกภมู ปิ ญญาทางวัฒนธรรม (ระบชุ ่ือ อายุ เพศ กลุม อาชีพหรอื ความชํานาญ ฯลฯ) - นายหริ ญั เสอื ศรีเสริม อายุ ๕๕ ป อาชีพ ชา งทาํ บาตร ทอ่ี ยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรพู าย กรุงเทพมหานคร - 36นางมยุรี เสือศรเี สริม อายุ ๕๗ ป อาชีพ ชา งแลนบาตร 36ที่อยู ซ.บา นบาตร ถ.บริพัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรูพาย กรุงเทพมหานคร - นางพิมพใ จ เสอื ศรีเสรมิ อายุ ๔๕ ป อาชพี ชางทําบาตร ทีอ่ ยู ซ.บานบาตร ถ.บริพัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรูพา ย กรุงเทพมหานคร - นางสาวมณีรัตน นาครตั น อายุ ๓๗ ป อาชีพ ชา งทาํ บาตร ท่ีอยู ซ.บา นบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรูพาย กรุงเทพมหานคร - นางสาวมยรุ า นาครตั น อายุ ๓๒ ป อาชีพ ชา งตตี ะเขบ็ บาตร ที่อยู ซ.บา นบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรูพาย กรุงเทพมหานคร - 36นางสาวกุสุมา เชียดรมั ย อายุ ๔๐ ป อาชีพ ชางทําบาตร ทอ่ี ยู ซ.บา นบาตร ถ.บรพิ ตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศตั รพู าย กรุงเทพมหานคร

๑๒๓ - นายนริ วิทย ศรีใส อายุ ๓๓ ป อาชพี ชา งลายบาตร ทอี่ ยู ซ.บา นบาตร ถ.บริพัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรพู าย กรุงเทพมหานคร - นายกองหลา แสงคาํ อายุ ๓๒ ป อาชีพ ชา งตีตะเข็บบาตร ทอ่ี ยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศตั รูพาย กรุงเทพมหานคร - นายรตั นพา วุฒิยา อายุ ๓๑ ป อาชีพ ชางตตี ะเขบ็ บาตร ลายบาตร ตะไบบาตร ท่ีอยู ซ.บา นบาตร ถ.บริพตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศตั รูพาย กรุงเทพมหานคร - นายอมร กุลดิลกสมั พันธ อายุ ๕๙ ป อาชพี ชางเชือ่ มบาตร ที่อยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอมปราบศตั รพู า ย กรุงเทพมหานคร - 36นายสรุ นิ ทร อาบสแี ดง อายุ ๖๑ ป อาชพี ชา งทําขอบบาตร 36ทอ่ี ยู ซ.บานบาตร ถ.บริพัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอมปราบศตั รูพา ย กรุงเทพมหานคร - 36นายประชมุ เอโกมล อายุ ๖๐ ป อาชีพ ชางขน้ึ รูปบาตร 36ที่อยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรพู าย กรุงเทพมหานคร - 36นางกฤษณา แสงไชย อายุ ๖๓ ป อาชพี ชางทาํ บาตร 36ทอี่ ยู ซ.บานบาตร ถ.บริพัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรพู าย กรุงเทพมหานคร - นายสมศักด์ิ บัพชาติ อายุ ๖๐ ป อาชีพ ชางเจียบาตร ลายบาตร ทอ่ี ยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ตั ร แขวงสําราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรพู า ย กรุงเทพมหานคร - นายรงั สิมนั ต สมคดิ อายุ ๒๕ ป อาชพี ชา งลายบาตร ตีตะเข็บบาตร เผาบาตร ที่อยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรูพา ย กรุงเทพมหานคร - นางลกั ษณา ทะนานทอง อายุ ๕๙ ป อาชีพ ชา งตีตะเข็บบาตร ทอ่ี ยู ซ.บานบาตร ถ.บริพัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอมปราบศตั รูพาย กรุงเทพมหานคร - นางทศั นีย สุขะศริ ิวัฒน อายุ ๖๗ ป อาชพี ชา งตตี ะเขบ็ บาตร ท่ีอยู ซ.บา นบาตร ถ.บรพิ ตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศตั รูพา ย กรุงเทพมหานคร - นางสาวอญั ชลี พลแสน อายุ ๓๘ ป อาชพี ชา งตะไบบาตร ท่อี ยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรพู าย กรุงเทพมหานคร - นายสถาพร อาบสีแดง อาชพี ชา งลายบาตร ทีอ่ ยู ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ัตร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรพู า ย กรุงเทพมหานคร

๑๒๔ ๒.๒ บุคคลในชุมชนซึ่งถงึ แมจ ะเก่ยี วของกับมรดกภูมิปญ ญาทางวัฒนธรรมโดยตรงนอ ยแตเอ้อื ประโยชน ตอการถอื ปฏิบตั ิหรือเอ้ืออํานวยตอ ความสะดวกในการถอื ปฏิบัตหิ รอื การสืบทอดฯ (เชน จดั เตรยี มเวที เส้อื ผา ฝกอบรม และ ควบคมุ ดแู ล) ๑) นางศรีนวล สมพงษ ๒) นางวณี า พรเพิ่มสขุ ๓) นางอารีย สายรดั ทอง ๔) นายเบญจพล อศั วธาํ มวงศ ๕) นายวรยศ วิเศษวงศา ๖) นางประภาพร เอโกมล ๒.๓ ภาษา ทําเนยี บภาษา ระดบั ภาษา ทเ่ี กี่ยวของ - ๒.๔ องคป ระกอบทีจ่ ับตองได (เชน อปุ กรณเ ครื่องมือ เสอ้ื ผา หรอื พน้ื ที่พเิ ศษเฉพาะ วัตถุท่ีใชใ นพธิ ีกรรม) (ถา มี) ซง่ึ เกีย่ วของกบั การถอื ปฏบิ ัติหรือสบื ทอดมรดกภูมปิ ญญาทางวัฒนธรรม องคประกอบทจ่ี ับตองได คือ อปุ กรณเ ครือ่ งมือทใ่ี ชในการทาํ บาตร ๑) คอนขนาดตา งๆ ใชสําหรับตเี หล็ก และตบี าตรใหเรยี บ ๒) คีม ใชส ําหรบั หกั เหลก็ (หักฟนปลา) ๓) แทง เหลก็ ใชสาํ หรบั ขดี กะเหล็ก ๔) ทั่งเหล็ก ใชส ําหรบั รองในการทบุ เหลก็ และตเี หลก็ ๕) กรรไกร หรอื กรรไกรมอญ ใชสําหรบั การจักเหลก็ ๖) คอนลาย ใชส าํ หรบั ทาํ ลายบาตร ๗) ทง่ั ลาย ใชสาํ หรบั เปน ทีร่ องรับสวนโคง ของขอบบาตรเพือ่ ทําลายบาตร ๘) กรรไกรญวน ใชสําหรับตัดแผนเหล็ก ๙) ลูกกะลอนและหัวลกู กะลอ นขนาดตา งๆ ใชส ําหรบั รองรบั ในการทําบาตรและตบี าตร ๑๐) เตา ใชส าํ หรับเปาแลน ๑๑) มา ตะไบ ใชสําหรับตะไบบาตร ๒.๕ องคประกอบทจ่ี ับตอ งไมได (ถามี) ซึง่ เกยี่ วของกบั การถือปฏบิ ตั ิหรอื สบื ทอดมรดกภูมปิ ญญาทาง วัฒนธรรม ๑) ศาลพอปูซึ่งชาวบา นบาตรเช่ือกันวา พอปคู รเู ปน ผูประสาทวชิ าทาํ บาตรใหช าวบานบาตรทุกคนจะ เคารพและบชู าพอปูค รูมาก ๒) ทอ สบู ซ่งึ เปน เครอื่ งใชใ นการทําบาตร เปนสิ่งทช่ี าวบา นบาตรเคารพบูชา ๒.๖ แนวปฏบิ ัติตามจารตี ในการเขาถงึ การใชและการมสี ว นรวมในมรดกภมู ปิ ญญาทางวัฒนธรรม (ถามี) เชน หากมขี อ กาํ หนดบางอยางท่หี า มบุคคลบางประเภท เชน ผชู าย ไมใหเ ขารว ม หรือถือปฏิบตั ิ ควรปฏบิ ตั ติ ามจารีตดงั กลา วและระบุขอกาํ หนดดงั กลาว ๑) การทาํ บาตรบา นบาตรจะมปี ระเพณปี ฏบิ ัตทิ ่สี บื ทอดกันมา คือ การกราบไหวพอปูกอ นเร่ิมการบาตร ๒) ทอ สูบ ซึง่ เปนเคร่ืองใชในการทาํ บาตร เปนสง่ิ ที่ชาวบา นบาตรเคารพบชู า

๑๒๕ ๒.๗ แนวทางการถายทอดมรดกภูมปิ ญญาทางวฒั นธรรม สคู นอื่นๆ ในชุมชน ๑) ชมุ ชนบานบาตร ผูนําชุมชนเปน ผนู าํ ในการถายทอดการทําบาตรโดยการเปดสอนการทาํ บาตรใหแก คนในชมุ ชนและคนทั่วไปทสี่ นใจ นอกจากน้นั โรงเรยี นอนบุ าลบานบาตรไดจ ดั โครงการเรยี นรเู รือ่ งบาตร โดย พาเดก็ ๆ ไปดูการทาํ บาตรจรงิ ๆ ที่ชุมชนบานบาตร เพื่อสง เสริมการเรยี นรภู มู ปิ ญญาทอ งถิ่น โดยใหช ุมชน ใกลเคยี งไดม ีสว นรวมสรา งกระบวนการเรียนรูวถิ ีชีวติ ของคนในชมุ ชนและปลูกฝง คุณธรรมจรยิ ธรรมใหกบั เด็กๆ ผานการเรียนรเู รื่องบาตรพระ ๒) ชุมชนวดั เวฬวุ ัน จ.กาญจนบุรี พระสงฆทม่ี ีความชํานาญในการทาํ บาตร จะเปน ผสู อนวิธกี ารทํา บาตรใหก ับ พระสงฆ เณร และบคุ คลทวั่ ไปท่สี นใจ และมีการทาํ บาตรเพื่อใชเ ปนของท่ีระลกึ ใหกบั พระสงฆ ในงานสาํ คัญตางๆ ๒.๘ องคกรตา งๆ ท่เี กย่ี วของ (องคกรชมุ ชน, NGOs, ฯลฯ) (ถามี) - สาํ นักงานเขตปอมปราบศัตรูพาย กรงุ เทพมหานคร - กรมสง เสรมิ วัฒนธรรม กระทรวงวฒั นธรรม - สาํ นักงานคณะกรรมการการอาชวี ศกึ ษา - การทองเท่ียวแหง ประเทศไทย ๓. สภาวะของมรดกภูมปิ ญญาทางวัฒนธรรม : ความอยูรอด ๓.๑ ปจจัยคุกคาม (ถามี) ทม่ี ีผลตอความอยรู อดของมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรมภายในชมุ ชนตางๆ ทเี่ ก่ียวของ ๑) ระบบทุนนยิ ม ๒) การขาดแคลนชางทาํ บาตรที่มคี วามประณตี ๓) วัฒนธรรมการอุปสมบทท่เี ปลี่ยนแปลงไป ๔) การนําบาตรไปใชงานผดิ วตั ถุประสงค ๓.๒. ปจ จัยคุกคาม (ถาม)ี ทม่ี ผี ลตอการสืบทอดของรายการมรดกภูมิปญ ญาทางวฒั นธรรมภายในชมุ ชน ตา งๆ ท่ีเกย่ี วของ ๑) ปจ จุบนั ภูมปิ ญ ญาอยูกับกลุมผูส ูงอายุ ขาดผสู ืบทอดภูมปิ ญญาทเี่ ปน เยาวชนรนุ ใหมท่มี ีความสนใจ การทาํ บาตรอยางจริงจงั ๒) ผทู ี่มีความรคู วามชาํ นาญการทําบาตรเหลก็ ดวยมือ ใชเวลาในการถา ยทอดนาน ทําใหเ ยาวชนรุน ใหมซึง่ ตองการความรวดเรว็ ในการเรยี นรูส ง่ิ ตางๆ ไมสนใจการทําบาตร เพราะตอ งใชเวลานานและความ อดทนสงู ๓.๓ ปจ จยั คุกคามที่มีผลตอความยั่งยืนในการเขา ถงึ การใชทรพั ยากรและองคป ระกอบท่ีจบั ตอ งได (ถา มี) ซึง่ เกย่ี วของกับมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม -ไมมี- ๓.๔. ความอยูร อดของมรดกภูมปิ ญญาทางวฒั นธรรมอื่นๆ (ถามี) เกย่ี วพันกบั มรดกภมู ิปญญาทาง วฒั นธรรมทม่ี กี ารจัดเก็บรวบรวมขอมลู -ไมมี-

๑๒๖ ๓.๕ การปกปองคุมครองหรือมาตรการอื่นๆ ท่มี ีอยู (ถา มี) ซงึ่ ใหค วามใสใ จแกปญหาปจ จัยคุกคามเหลา น้ี และสงเสริมใหมีการถือปฏิบัติหรอื การสืบทอดมรดกภมู ิปญญาทางวฒั นธรรมในอนาคต -ไมม ี- ๔. ขอจาํ กดั และการอนญุ าตเกีย่ วกบั การใชขอมลู ๔.๑ การยนิ ยอมจากชุมชนและชุมชนที่เก่ียวของในการจัดเกบ็ รวบรวมขอ มลู ชุมชนใหความยนิ ยอมในการจดั เกบ็ รวบรวมขอมลู ดว ยการใหผ นู ําชมุ ชน และชา งทําบาตร เซน็ เอกสาร ยนิ ยอมใหม ีการจัดเก็บรวบรวมขอ มูล ๔.๒ ขอจํากดั (ถา มี) ในการใชหรอื การเขา ถงึ ขอมูลทจี่ ัดเก็บรวบรวม -ไมม ี- ๔.๓ บุคคลทีใ่ หขอมูล : ชือ่ และสถานภาพ หรือ ความเก่ียวพัน ผูผลิต (ชา งทาํ บาตร) ๑) หลวงตาชาง ชา งทําบาตรวัดเวฬุวัน อําเภอทองผาภูมิ จงั หวัดกาญจนบุรี ๒) นายหริ ญั เสือศรเี สรมิ ชา งทาํ บาตรชมุ ชนบานบาตร กรงุ เทพฯ ๓) นางมยรุ ี เสอื ศรีเสริม ชางทาํ บาตรชมุ ชนบา นบาตร กรุงเทพฯ ๔) นางสาวมณีรตั น นาครตั น ชา งทาํ บาตรชมุ ชนบานบาตร กรงุ เทพฯ ๕) นางสาวกุสมุ า เชยี ดรมั ย ชางทําบาตรชุมชนบา นบาตร กรุงเทพฯ ๖) นางกฤษณา แสงไชย ชา งทาํ บาตรชุมชนบา นบาตร กรงุ เทพฯ ๗) นายสถาพร อาบสีแดง ชา งทาํ บาตรชมุ ชนบานบาตร กรงุ เทพฯ ๘) นายสมศักดิ์ บัพชาติ ชางทาํ บาตรชมุ ชนบานบาตร กรุงเทพฯ ๙) นางสาวอญั ชลี พลแสน ชางทําบาตรชุมชนบานบาตร กรุงเทพฯ คนในชุมชนบานบาตร ๑) นางศรีนวล สมพงษ ๒) นายอาํ พล มาลา ๓) นางอารยี  สายรดั ทอง ผูใ ชและผชู นื่ ชอบ ๑) เจา อาวาสวดั ปา อรญั ญวิเวก ตาํ บลอินทขิล อําเภอแมแ ตง จงั หวัดเชียงใหม ๒) พระอาจารยล ะมาย อิพสิ วง วดั ปาอรญั ญวเิ วก ตาํ บลอนิ ทขิล อาํ เภอแมแตง จังหวดั เชยี งใหม ๓) พระอาจารยบารมี วดั ปาบานตาด ตาํ บลบานตาด อําเภอเมือง จังหวัดอดุ รธานี ๔) พระสงฆว ดั ปา นโิ ครธาราม ตาํ บลหนองบัวบาน อําเภอหนองวัวซอ จังหวัดอุดรธานี ๕) พระอาจารยเสน ปญฺ าธโร (เจา อาวาส) วัดปาหนองแซง (วดั ราษฎรสงเคราะห) ตาํ บลหนองบวั บาน อาํ เภอหนองวัวซอ จังหวัดอดุ รธานี ๖) พระสงฆว ัดปาภผู าแดง ตาํ บลหนองออ อาํ เภอหนองวัวซอ จังหวดั อดุ รธานี ๔.๔ วนั และสถานที่ทจ่ี ดั เก็บรวบรวมขอ มลู เดือน ธนั วาคม ๒๕๕๖ - ธันวาคม ๒๕๕๗

๑๒๗ ๕. การอา งองิ เกี่ยวกับรายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม (ถา มี) ๕.๑ เอกสารประกอบตางๆ (ถามี) เชน รายงานวจิ ยั และ ส่งิ พมิ พ ๑) รายงานวิจัย ประกอบดวย พระมหาวรี ะยุทธ ประสาทนอก. (๒๕๕๑). การอนรุ กั ษและการสืบทอดภูมิปญญาการผลิตบาตรบานบาตร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจชชุมชน. วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาวัฒนธรรม ศาสตร มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม. วิทยา เมฆขํา และธรรมรักษ ศรีมารุต. (๒๕๕๐). ผลกระทบการถายทอดเทคโนโลยี ภูมิปญญาทองถ่ินงาน ศิลปหัตถกรรมโลหะ การผลิตบาตรพระสงฆ ชุมชนบานบาตร แขวงบานบาตร เขตปอมปราบศัตรู พา ย กรงุ เทพมหานคร. กรงุ เทพฯ: มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา. อภญิ ญา จงวนาพทิ ักษกุล วลยั พร จงรุจนิ นั ท และสรุ ีรตั น แซเ ซยี ว. (๒๕๕๔). รูปแบบธุรกิจการทองเที่ยว เชงิ อนุรกั ษว ฒั นธรรม (กรณีศึกษาบานบาตร). วิทยานิพนธบริหารธรุ กจิ มหาบัณฑิต มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร. ๒) ส่ิงพิมพ ประกอบดวย กรมศิลปากร. (๒๕๓๗). ชางศิลปไ ทย. อมรนิ ทรพริ้นติ้งแอนดพ ับลชิ ช่งิ . หนา ๒๗. กรมศิลปากร. (๒๕๔๓). ภูมิปญญาไทยในงานศิลป ถ่ินเมืองกรุง. อมรินทรพร้ินต้ิงแอนดพับลิชช่ิง. หนา ๙๑-๙๘. กรมสงเสรมิ วัฒนธรรม. (๒๕๕๔). มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมของชาติ ประจําปพ ุทธศักราช ๒๕๕๔. (เอกสารพมิ พแ จกในงานสยามไทยมุง มรดกวัฒนธรรม ระหวา งวนั ท่ี ๒-๔ กันยายน ๒๕๕๔). กองพพิ ธิ ภัณฑสถานแหงชาติ กรมศิลปากร กระทรวงศึกษาธกิ าร. (๒๕๓๖). สารพันมรดกไทย. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, หนา ๙-๑๒. ปราณี กล่ําสม. (๒๕๕๒). ยานเกาในกรุงเทพฯ [เลม ๑]. พิมพคร้ังท่ี ๔. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, หนา ๑๐๓-๑๑๘. วัฒนะ จูฑะวิภาต. (๒๕๔๔). หัตถกรรมไทย ความเปนมาและการผลิตในปจจุบัน ศึกษากรณี: การปนหลอ พระ การทําบาตรพระ การทําขลุย และการทําของเลนไมระกํา. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพแหง จุฬาลงกรณม หาวิทยาลยั , หนา ๑๘๔-๒๗๔ วิยดา วิเชียรรัตน. (๒๕๔๘). “ชมุ ชนโบราณ” นติ ยสาร SME Thailand. หนา ๐๗๖-๐๗๙. ๕.๒ สอื่ วดี ทิ ัศน แถบบันทึกเสียง/ภาพตา งๆ ท่ีอยใู นหอจดหมายเหตุ และพิพธิ ภณั ฑ หรอื ของสะสม สวนบุคคล (ถามี) - สอื่ วีดิทศั นร ายการกบนอกกะลา ตอน36 วิธีศรัทธาคุณคาบาตรไทย 36บรษิ ทั ทวี ีบูรพา จาํ กัด ๕.๓ เอกสารบันทกึ และวัตถุสิง่ ของ ทอี่ ยใู นหอจดหมายเหตุ และพิพิธภัณฑ หรือ ของสะสมสวนบคุ คล (ถามี) บาตร ฝาบาตร และขาบาตร ท่ี - พิพธิ ภัณฑสถานแหง ชาติ กรุงเทพมหานคร - 36พพิ ธิ ภณั ฑเ จา อาวาส วัดบวรนิเวศวิหาร 36กรุงเทพมหานคร - พพิ ธิ ภณั ฑเคร่ืองราชศรัทธารชั กาลที่ ๕ จงั หวดั วดั ประดู จงั หวดั สมุทรสงคราม

๑๒๘ ๖. ขอ มูลเก่ยี วกับการจัดเก็บรวบรวมและบนั ทึกขอ มลู ๖.๑ ผเู กบ็ ขอมลู ๑) นางสาวปรศิ นา มัชฌมิ า ๒) นางสาวณฏั ฐา ผิวมา ๓) นายปภสั พงศ สุภาพพันธ ๔) นายอนชุ า ยมภมู ี ๕) นายณฏั ฐวรรธน สวุ รรณาโชติ ๖) นายกานต คงสวัสด์ิ ๗) นายนุชาพงษ ศรียศ ๖.๒ ผูบ ันทกึ ขอมูล นายศิริลกั ษณ หลอ พันธมณี ๖.๓ กระบวนการมีสว นรวมของชุมชน (ระบปุ ระเภท และระดบั ท่ชี มุ ชนเขามามสี ว นรวม เชน การเหน็ ความสาํ คัญของมรดกภูมิปญ ญาทางวัฒนธรรม การใหความยนิ ยอม การรว มเกบ็ ขอ มูล) กจิ กรรมการสรางกระบวนการมสี ว นรวมของชุมชนทาํ โดยการ การจดั เวทีชาวบาน และการสนทนากลุม เพื่อชุมชนเขามามีสวนรวมในการแลกเปลี่ยนแสดงความคิดเห็น สรุปไดวาทุกคนในชุมชนเห็นความสําคัญ ของของมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ใหความยินยอม และตัวแทนคนในชุมชนเขามามีสวนรวมในการให ขอ มลู หลักเกีย่ วการทาํ บาตรบา นบาตรและมสี วนรว มในการเกบ็ ขอมูล ๖.๔ หลักฐานการยนิ ยอมของชุมชนและชุมชนทเ่ี ก่ยี วของกับ (ก) การจดั เกบ็ รวบรวมขอมูลรายการมรดก ภมู ิปญ ญาทางวัฒนธรรม (ข) ขอ มลู สารสนเทศทใ่ี หจัดเก็บรวบรวมและบันทกึ - เอกสารการยนิ ยอมจากผนู ําชุมชน และชา งทําบาตร ซงึ่ เปน ตวั แทนของชมุ ชนบานบาตรในการจดั เก็บ รวบรวมขอ มลู การทาํ บาตรบา นบาตร ถนนบาํ รงุ เมืองและถนนบริพัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบ ศตั รูพาย กรุงเทพมหานคร - เอกสารการยนิ ยอมจากผนู าํ ชมุ ชน และชา งทําบาตร ซึง่ เปนตัวแทนของชุมชนบานบาตรในการนํา ขอมลู สารสนเทศท่ใี หจดั เกบ็ รวบรวมและบนั ทกึ ๖.๕ วัน เวลา ในการบนั ทึกขอมูลเขาสูบญั ชรี ายการ ๒๘ ตลุ าคม ๒๕๕๗ ๗. ขอ เสนอแนะในการสบื ทอดมรดกภมู ิปญ ญาทางวัฒนธรรม ๗.๑ การสงวนรักษาโดยชมุ ชน ๑) ชมุ ชนบา นบาตรเปนศนู ยก ลางการรวบรวมขอ มลู การทาํ บาตรเหลก็ ทําดวยมอื ๒) ตวั แทนชมุ ชน ผทู ่ีมีความรูการทาํ บาตรชุมชนบา นบาตรทําการสบื ทอดโดยการเผยแพรค วามรูการ ทําบาตรของชุมชนบา นสภู ายนอกชุมชน ในงานตางๆ หรือกิจกรรมตา งๆ ของภาครฐั และภาคเอกชน ๓) พระสงฆท ่ีเปนผทู าํ บาตร ณ วัดเวฬวุ ัน ตาํ บลทาขนนุ อาํ เภอทองผาภูมิ จงั หวดั กาญจนบุรี ทํา การสืบทอดโดยการเผยแพรความรขู ัน้ ตอนการทําบาตรกับผูท ่สี นใจ เชน พระสงฆ สามเณร และ ประชาชนทวั่ ไป

๑๒๙ 36 ๔) พระสงฆที่เปน ผใู ชบ าตรเหลก็ บานบาตร เปน ผูทีม่ ีความรเู ก่ียวกบั การใชบาตรเหล็ก การบม บาตร และการเก็บรักษา ซึ่งเปนพระสงฆจ ากวดั สายธรรมยุตหรือวัดปา เชน - 36วัดปา อรญั ญวเิ วก ตําบลอินทขลิ อําเภอแมแ ตง จังหวัดเชียงใหม - 36วดั ปาบา นตาด ตาํ บลบานตาด อาํ เภอเมือง จงั หวัดอุดรธานี - 36วัดปา นิโครธาราม ตาํ บลหนองบวั บาน อําเภอหนองวัวซอ จงั หวดั อดุ รธานี - 36วดั ปาภผู าแดง ตําบลหนองออ อาํ เภอหนองววั ซอ จงั หวดั อดุ รธานี - 36วัดปาภรู ทิ ัตตปฏิปทาราม ตาํ บลคลองควาย อาํ เภอสามโคก จงั หวัดปทุมธานี - 36วดั เวฬุวัน ตําบลทา ขนุน อาํ เภอทองผาภูมิ จังหวดั กาญจนบุรี พระสงฆจากวัดตา งๆ เหลา น้ี ทาํ การสบื ทอดโดยการการเผยแพรถึงขอดี และประโยชนจากการใช บาตรเหล็กบานบาตรใหกับพระสงฆรปู อนื่ ๆ เพ่ือใหเปนบาตรเหล็กบา นบาตรเปน ทร่ี จู ักและพระสงฆใ ชกัน มากข้ึน ๗.๒ การปกปองคุมครองโดยหนวยงานภาครฐั - กรมสง เสริมวฒั นธรรม จดั ทําการรวบรวมและจดั เก็บขอมลู มรดกภูมิปญ ญาทางวัฒนธรรม - สาํ นักงานเขตปอมปราบศตั รูพาย จดั ทาํ กิจกรรม และเก็บรวบรวมและจดั เก็บขอมลู มรดกภมู ิปญญา ทางวัฒนธรรม - นิทรรศนรตั นโกสินทร จัดนิทรรศการ และรวบรวมและจัดเก็บขอมลู ทเี่ กยี่ วขอ งกบั มรดกภูมปิ ญ ญา ทางวัฒนธรรมการทําบาตรชมุ ชนบานบาตร - การทองเท่ยี วแหงประเทศไทย ประชาสมั พันธเ กีย่ วกบั การทําบาตรของชุมชนบา นบาตรใหก ับ นักทอ งเท่ียวทัง้ ชาวไทยและชาวตางประเทศ - สถานศึกษาตา งๆ โดยรอบชมุ ชนบานบาตร พฒั นาหลกั สตู รเกยี่ วกบั งานชา งฝมดิ ั้งเดมิ กราทําบาตร ของชุมชนบา นบาตร

ภาคผนวก ข ใบแสดงความยินยอม ใหเ สนอช่อื ขอเปนรายการตวั แทนมรดกทางวฒั นธรรม ทจ่ี บั ตอ งไมไดของมนุษยชาติ

๑๓๑ ชอื่ รายการมรดกภูมิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๓๒ ชื่อรายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวัฒนธรรม : การทาํ บาตรบา นบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๓๓ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๓๔ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๓๕ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๓๖ ชอื่ รายการมรดกภูมิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทาํ บาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production