การทำบาตรของชุมชนบ้านบาตร

๑๓๗ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทาํ บาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๓๘ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

ภาคผนวก ค ใบแสดงความยนิ ยอม ใหเ สนอชือ่ ขอเปนรายการมรดกทางวัฒนธรรมท่ีจบั ตอ งไมไ ด ซึ่งจาํ เปน ตองไดร บั การสงวนรักษาอยา งเรงดวน

๑๔๐ ช่อื รายการมรดกภูมิปญ ญาทางวัฒนธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๔๑ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๔๒ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๔๓ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๔๔ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๔๕ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๔๖ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๔๗ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

ภาคผนวก ง ใบแสดงความยนิ ยอม ใหจดั เก็บรวบรวมขอมลู

๑๔๙ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทาํ บาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๐ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๑ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทาํ บาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๒ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๓ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๔ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๕ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๖ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

ภาคผนวก จ ใบแสดงความยนิ ยอม ใหน ําขอมูลสารสนเทศเก่ยี วกับการทาํ บาตรบานบาตร ไปใชใ นการจัดเกบ็ รวบรวม และบันทึกรายการมรดกภูมิปญญาทางวฒั นธรรม

๑๕๘ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๕๙ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๖๐ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๖๑ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๖๒ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๖๓ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๖๔ ชอื่ รายการมรดกภมู ิปญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

๑๖๕ ชอื่ รายการมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : การทําบาตรบานบาตร Name of element : Ban Bat Arms Bowl Production

ภาคผนวก ฉ ขอ มูลผูใหข อมลู

๑๖๗ ขอ มูลผใู หขอ มูล ๑) นายหิรญั เสอื ศรีเสริม ที่อยู เลขท่ี ๓๘ ซ.บา นบาตร ถ.บริพัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรูพาย กรงุ เทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๖-๘๙๒-๓๖๖๐ ๒) นางมยุรี เสือศรเี สริม ทอี่ ยู เลขท่ี ๘๔/๕ ซ.บานบาตร ถ.บรพิ ตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรูพาย กรุงเทพมหานคร เบอรโทรศพั ท ๐๘๙-๐๐๒-๕๙๓๑ ๓) นางสาวมณีรตั น นาครัตน ที่อยู เลขท่ี ๘๔/๕ ซ.บา นบาตร ถ.บริพัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศตั รูพา ย กรงุ เทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๙-๐๐๒-๕๙๓๑ ๔) นางสาวกุสมุ า เชียดรัมย ทอี่ ยู เลขที่ ๓๘ ซ.บานบาตร ถ.บริพตั ร แขวงสําราญราษฎร เขตปอ มปราบศตั รูพา ย กรงุ เทพมหานคร เบอรโทรศัพท ๐๘๖-๑๐๔-๙๖๓๖ ๕) นางกฤษณา แสงไชย ที่อยู เลขที่ ๔ ซ.บานบาตร ถ.บริพัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรพู า ย กรุงเทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๕-๙๑๙-๒๖๐๗ ๖) นายสถาพร อาบสแี ดง ที่อยู เลขท่ี ๑๖/๑ ซ.บา นบาตร ถ.บรพิ ตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรูพา ย กรงุ เทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๖-๙๐๗-๔๗๒๘ ๗) นายสมศกั ด์ิ บัพชาติ ทอี่ ยู เลขที่ ๑๔ ซ.บานบาตร ถ.บริพัตร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรพู า ย กรุงเทพมหานคร เบอรโทรศัพท ๐๒-๖๒๑-๒๖๓๕

๑๖๘ ๘) นางสาวอญั ชลี พลแสน ท่ีอยู เลขที่ ๘๔/๕ ซ.บานบาตร ถ.บริพตั ร แขวงสําราญราษฎร เขตปอมปราบศัตรูพา ย กรงุ เทพมหานคร เบอรโทรศัพท ๐๘๙-๐๐๒-๕๙๓๑ ๙) นางอารีย สายรดั ทอง ท่ีอยู เลขที่ ๑๖/๑ ซ.บานบาตร ถ.บริพตั ร แขวงสาํ ราญราษฎร เขตปอ มปราบศัตรูพาย กรงุ เทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๖-๙๐๗-๔๗๒๘ ๑๐) หลวงตาชา ง ทีอ่ ยู วดั เวฬุวนั ตาํ บลทา ขนนุ อําเภอทองผาภมู ิ จังหวัดกาญจนบรุ ี ๑๑) 36เจา อาวาสวัดปาอรญั ญวเิ วก ที่อยู วัดปาอรัญญวิเวก ตําบลอนิ ทขิล อาํ เภอแมแตง จังหวัดเชียงใหม ๑๒) 36พระอาจารยละมา ย อพิ ิสวง ท่ีอยู วัดปา อรัญญวิเวก ตาํ บลอนิ ทขลิ อําเภอแมแตง จงั หวดั เชียงใหม ๑๓) 36พระอาจารยบ ารมี 36 ที่อยู วดั ปา บา นตาด ตาํ บลบานตาด อําเภอเมือง จงั หวัดอดุ รธานี ๑๔) 36พระสงฆวัดปา นโิ ครธาราม 36 ที่อยู วัดปานิโครธาราม ตําบลหนองบัวบาน อําเภอหนองวัวซอ จังหวดั อุดรธานี ๑๕) 36พระอาจารยเสน ปฺญาธโร (เจาอาวาส) 36 ทีอ่ ยู วดั ปาหนองแซง (วัดราษฎรสงเคราะห) ตําบลหนองบัวบาน 36 อาํ เภอหนองวัวซอ จงั หวดั อดุ รธานี ๑๖) 36พระสงฆวัดปา ภูผาแดง 36 ที่อยู 36วัดปาภผู าแดง ตาํ บลหนองออ อาํ เภอหนองววั ซอ จงั หวดั อดุ รธานี

ภาคผนวก ช ขอ มูลผูเก็บขอมลู

๑๗๐ ขอมลู ผูเกบ็ ขอ มลู ๑) นางสาวปริศนา มชั ฌิมา ที่อยู ๒๙๕ มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดสุ ติ ถนนนครราชสีมา แขวงดสุ ติ เขตดสุ ิต กรงุ เทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๑-๕๘๘-๔๕๐๙ ๒) นางสาวณฏั ฐา ผิวมา ที่อยู ๒๙๕ มหาวิทยาลยั ราชภฏั สวนดสุ ิต ถนนนครราชสมี า แขวงดสุ ิต เขตดุสติ กรงุ เทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๑-๖๓๙-๔๓๓๘ ๓) นายปภสั พงศ สภุ าพพันธ ทอี่ ยู ๒๙๕ มหาวิทยาลยั ราชภฏั สวนดสุ ติ ถนนนครราชสมี า แขวงดุสติ เขตดสุ ิต กรงุ เทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๘-๙๖๙-๗๘๘๓ ๔) นายอนชุ า ยมภูมี ทอ่ี ยู ๒๙๕ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั สวนดุสิต ถนนนครราชสีมา แขวงดุสติ เขตดุสติ กรุงเทพมหานคร เบอรโทรศัพท ๐๘๐-๐๖๗-๔๖๔๐ ๕) นายณฏั ฐวรรธน สวุ รรณาโชติ ท่อี ยู ๒๙๕ มหาวิทยาลยั ราชภัฏสวนดุสติ ถนนนครราชสีมา แขวงดุสติ เขตดสุ ิต กรงุ เทพมหานคร เบอรโทรศัพท ๐๘๑-๕๘๘-๔๕๐๙ ๖) นายกานต คงสวัสด์ิ ท่อี ยู ๒๙๕ มหาวิทยาลยั ราชภัฏสวนดสุ ิต ถนนนครราชสีมา แขวงดสุ ติ เขตดสุ ิต กรุงเทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๕-๖๙๗-๒๔๘๐ ๗) นายนุชาพงษ ศรยี ศ ทอ่ี ยู ๒๙๕ มหาวิทยาลัยราชภฏั สวนดุสิต ถนนนครราชสมี า แขวงดสุ ิต เขตดุสติ กรุงเทพมหานคร เบอรโ ทรศัพท ๐๘๐-๑๔๙-๓๔๘๕

ภาคผนวก ซ อักขราภธิ านศพั ท

๑๗๒ อกั ขราภิธานศพั ท คาํ ศัพท คาํ อธบิ าย กรรไกรญวน อุปกรณใชสาํ หรับตัดแผน เหลก็ กรรไกรมอญ อปุ กรณใชสาํ หรับการจกั เหล็ก กะหนา วัว การนําแผนเหลก็ มาวดั กะขนาดเพื่อประกอบกับกง เขาหนาววั การนาํ เหลก็ หนา วัวประกอบเขา กับกงใหค รบทัง้ ๔ ดา น จนเปน รูปบาตร แลวใช คอ นทุบบนลูกกะลอ น คอนลาย อปุ กรณใชส ําหรบั ทําลายบาตร โคงหนา วัว การดัดหนา วัวใหโคงเพ่ือจะนําไปประกอบกงใหไดร ูปทรงของบาตร งอเหล็ก การดัดเหล็กที่จักแลวใหโคงไดล กั ษณะของบาตร จักขอบเหล็ก การใชก รรไกรจกั ตรงสว นเวา ของแผน เหล็กรูปกากบาททั้ง ๔ ดาน แลวทบุ ใหเรยี บ จักหนาววั การนําหนาวัวท่ีตัดแลว มาจักดวยกรรไกรโดยรอบ ตัดใหเปนซี่เล็กๆ เพ่ือใช สําหรบั การยึดประสานติดกบั กงของบาตรแลวทุบดว ยคอ นใหเ รียบ ตะไบบาตร การนําบาตรท่ตี ีแลวมาเจียรและตะไบใหเ รียบ ตดั หนา วัว การตัดแผนเหลก็ ท่ีวัดไวและตองตัดเผื่อไวสาํ หรับจักฟน ประมาณ ๒ มลิ ลเิ มตร โดยหนา วัวแตล ะดา นเมอ่ื ผา นการตดั มาแลว จะมีลักษณะคลายแผน เตารดี ติดกงหรือประกอบกง การรวมประสานเขา ดว ยของปากบาตร เอน็ บาตร และฝาขางทั้ง ๒ ดา น อาศัย เพียงแคซ เ่ี หล็กทีผ่ า นการจักเหลก็ เพอ่ื การประสานยึดเหล็กท้ัง ๔ เขาดวยกนั ตีบาตร การนําบาตรลายมาตตี ะเขบ็ ใหเรยี บรอย ตเี รยี งเมด็ การนาํ บาตรลายมาตตี ะเขบ็ โดยใชค อนปอนดตบี าตรทคี่ ว่ําบนลูกกะลอน แลว ตใี ห ขนึ้ ลาย ถมปด ภาชนะทองแดงทเ่ี คลอื บนาํ้ ยาประสมดว ยลูกปดปน ใหเปน ผง ใหเ ปน สแี ละ ลวดลายตา งๆ ทง่ั ลาย อปุ กรณใชสาํ หรบั เปน ทีร่ องรบั สว นโคงของขอบบาตรเพื่อทําลายบาตร ทงั่ เหลก็ อุปกรณใชส ําหรบั รองในการทบุ เหล็กและตีเหลก็ ทาํ ปากบาตร การใชเหลก็ เสน ตรง แลว นาํ มาโคง ทาํ ขนาดของเหลก็ ที่ใชในการทําปากบาตร หนา ๑ หนุ กวาง ๖ หุน โดยเรม่ิ จากนําเหลก็ เสน ตรงที่ผา นการวดั และกําหนด ขนาดมาแลว ตไี ลไปบนทงั่ ทร่ี องรบั สวนโคง ของเหล็ก จนโคงเปนครึ่งวงกลมตาม ขนาดของบาตรท่ีตอ งการ จากนน้ั ตตี อไปจนกระทง่ั เปนวงกลมของขอบบาตร เพอื่ นาํ ไปใชใ นการขึ้นตวั บาตรตอไป แทงเหลก็ อุปกรณใชสาํ หรับขดี กะเหล็ก บาตรขาว บาตรท่ตี ะไบเสร็จเรยี บรอยแลวมลี กั ษณะเปนเงา บาตรตีเม็ด บาตรที่มีลายซ่งึ เกดิ จากการทําใหเกิดลวดลาย ดว ยการใชค อนคอยๆ ตีใหข้ึนลาย 36บาตรบุ 36บาตรเหล็กทํามอื 36และประกอบดวยเหลก็ ๘ ชนิ้ บาตรปม บาตรท่ีผลิตดว ยเคร่ืองจักรจากโรงงาน บาตรลาย บาตรท่ผี านขนั้ ตอนการทําลายบาตร โดยลายใหเ ปนรปู ทรงของบาตรตาม จนิ ตนาการ แลว นํามาลางใหส่ิงทีส่ กปรกออกใหหมด โดยแชใ นกรดทีผ่ สม

๑๗๓ คําศพั ท คําอธิบาย กํามะถนั ออ นๆ ลกั ษณะท่ีไดเ ปนรปู รา งบาตรแลว และยังมีรอยทองแดงทีเ่ ช่ือมไว บาตรแลน ปรากฏใหเ หน็ บาตรหนา วัว บาตรทผ่ี านการเช่อื มประสานรอยตะเขบ็ ใหเหล็กเปน เนื้อเดียวกนั บาตรเหล็กรมดาํ การนําหนา วัวมาประกอบกับกงใหเปน รปู บาตร มา ตะไบ บาตรเหล็กที่ผานการเผาไฟหรอื รมดาํ จนทว่ั และเมื่อปลอยไวใ หบาตรเย็นแลว ยุบมุมบาตร จงึ นําไปเคลือบดว ยวานชิ เพื่อกันสนิม บาตรท่ีไดจ ะดําเปนเงา เครอื่ งมอื ท่ีใชในการตะไบบาตร ระบมบาตร การนําบาตรท่ีเปาแลน เสรจ็ และเยน็ ลงแลว มายบุ มุม โดยใชคอนตีตามตะเข็บ เพอื่ หรือบมบาตร เปน การตรวจสอบดวยวา ทุกตะเข็บเช่อื มตดิ กันดีหรือยัง ถา ยังกต็ องนาํ ไปเปาแลน ซอ มสว นทยี่ งั ไมเชื่อมกนั อกี ที ลกู กะลอน การเผาบาตรดวยความรอนสูงมาก ในการเผาตองใชถงั มาครอบบาตรใหม ิด แลว และหวั ลกู กะลอน ใชไ ฟเผาขางนอก ประมาณ ๘-๙ ช่วั โมง จนเกดิ ไฮ เปนประกายเพชรขึน้ มาเคลือบ แลน บาตร บาตร ซง่ึ เกดิ จากการทําปฏกิ ิรยิ าของเหล็กกบั ความรอ น ทําใหบาตรมีความ (เปา แลน) ทนทาน ไมเกิดสนมิ และไมท ําปฏิกิริยากบั อาหาร วานชิ อปุ กรณใชส าํ หรบั รองรบั ในการทําบาตรและตบี าตร เวา เหล็ก การเผาบาตรโดยใชไ ฟท่มี ีความรอนสูงมาก เพ่ือใหผ งทองแดงและน้ําประสานทอง หนาวัว ละลายเช่ือมเนื้อเหล็กใหเปนเนอื้ เดยี วกัน หยอดบาตร นา้ํ มันสําหรบั ทาวตั ถุเพอ่ื เคลือบเงา การตัดสวนปลายของแผน รูปกากบาทใหเ วา ลงไปท้ัง ๔ ดา น เพ่ือใหเ ขากบั ปาก หกั หนา วัว บาตรไดพอดี หกั เหล็ก แผนเหล็กที่ใชส ําหรับติดชอ งวางทเี่ หลอื ท้งั ๔ ดา น เอ็นบาตร การนําผงประสานทองโรยลงตามตะเข็บดานในของบาตร โดยกอนการหยอด ไฮ บาตรตอ งนาํ บาตรไปแชน า้ํ กอ น พอบาตรสะเด็ดน้าํ จงึ โรยผงประสานทองลงไปทุก (Hi Carbon Steel ตะเขบ็ หรือ Hi Tempered การงา งเหล็กทจ่ี ักใหไดล กั ษณะสลับฟน ปลา Carbon) หักเหล็กทจ่ี กั ไวใ หเปนมีลักษณะสลบั ฟน ปลาดว ยคีมคีบเหล็กหรือเหลก็ แหนบ เพ่อื จะนําไปประกอบเขา กบั ปากบาตร แผน เหล็กแผนแรกจะมขี นาดยาวเปน พเิ ศษ ซ่ึงจะทาํ หนา ท่ีแบงครง่ึ ของบาตร ใชเ รียกผิวเหล็กทเี่ ปล่ยี นจากเหล็กธรรมดาเปน เหลก็ ที่บมแลว เปน ประกายจาก ปฏิกิริยาของเหล็กกับความรอ น

ประวตั ินักวจิ ยั ๑.36 ผชู ว ยศาสตราจารย ดร. ปริศนา มชั ฌมิ า 36อาจารยห ลักสูตรบรรณารกั ษศาสตรแ ละสารสนเทศศาสตร คณะมนษุ ยศาสตรแ ละสงั คมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภฏั สวนดสุ ิต E-mail: [email protected] ๒.36 ดร.ณัฏฐา ผวิ มา 36อาจารยหลักสูตรวทิ ยาการคอมพวิ เตอร คณะวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี มหาวิทยาลยั ราชภฏั สวนดสุ ิต E-mail: [email protected] ๓.36 ดร.ศริ ิลกั ษณ หลอพันธมณี 36อาจารยหลกั สูตรวิทยาการคอมพิวเตอร คณะวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภฏั สวนดสุ ติ E-mail: [email protected] ๔.36 นางกฤษณา แสงไชย 36ชางทาํ บาตรชุมชนบานบาตร กรงุ เทพมหานคร