พระราชพิธีบรมราชาภิเษก

๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑๓ ๑๔ ๑๕ ๑๖ ๑๗ ๑๘ ๑๙ ๒๐ ๒๑ ๒๒ ๑. เชิญพระแสงหอกเพชรรัตน์ นายรองพิจติ รสรรพการ (จติ ร์ เทพาค�ำ) ๒. เชิญพระมหาพิชยั มงกุฎ พระยาเทพาภรณ์ (รนื่ วชั โรทัย ภายหลงั เป็นพระยาวงศาภรณ์ภูษิต) ๓. เชิญพระแสงจกั ร นายขันหุม้ แพร (ช่วง พลั ลภ ภายหลงั เปน็ พระยาอนิ ทราภิบาล) ๔. เชญิ พระมณฑป นายโสภณอัศดร (ล่วม จลุ ละ) ๕. เชิญพระแสงตรี นายพลพันธหมุ้ แพร (อยู่ ยุวเสวี ภายหลังเป็นพระสมานบริกร) ๖. เชิญธารพระกร พระอศั วบดศี รีสรุ พาหน (เทยี บ อศั วรกั ษ์ ภายหลังเปน็ พระยาคทาธรบดีสีหราชบาลเมอื ง) ๗. เชญิ พระแสห้ างชา้ งเผอื ก นายจา่ เรศ (โถ สจุ รติ กุล ภายหลงั เป็นพระยาอดุ มราชภกั ดี) ๘. เชญิ พระแสงปืนคาบชุดขา้ มแมน่ �้ำสะโตง นายฉนั หุ้มแพร (พว่ ง วชั รเสวี ภายหลงั เปน็ พระยาด�ำรงวธิ รี �ำ) ๙. เชญิ พระสุพรรณศรีบัวแฉก นายสุนทรมโนมยั (ม.ล. ฟื้น พ่งึ บุญ ภายหลังเป็นพระยาอนริ ทุ ธเทวา) ๑๐. เชิญพระเต้าทกั ษโิ ณทก นายเสนห่ ห์ ุ้มแพร (จติ ร์ ไกรฤกษ์ ภายหลังเปน็ หลวงนิกรจ�ำนง) ๑๑. เชิญพระธำ� มรงค์วเิ ชยี รจนิ ดา พระราชโกษา (อนุ่ ไชยาค�ำ ภายหลงั เป็นพระยาบำ� เรอภักดิ์) ๑๒. เชิญพัดโบก นายเสนองานประพาศ์ (เนยี ร สาคริก ภายหลงั เปน็ พระยาบริหารราชมานพ) ๑๓. เชญิ พดั โบก นายชิตห้มุ แพร (ฮัก บนุ นาค ภายหลังเปน็ พระสรุ พนั ธาทิพย์) ๑๔. เชญิ พระแสงเขนมดี าบ นายพินัยราชกจิ (เคลือบ โกสมุ ภายหลงั เป็นพระพ�ำนักนจั นิกร) ๑๕. เชิญพัดวาลวิชนี หลวงศกั ดนิ ายเวร (เลก็ โกมารภัจ ภายหลงั เปน็ พระยาอัศวบดีศรีสรุ พาหน) ๑๖. เชิญพระแสงดาบเชลย นายรองขัน (พราว บณุ ยรัตพันธุ์ ภายหลังเป็นจมื่นทรงสรุ กจิ ) ๑๗. เชิญฉลองพระบาท นายจา่ ยง (กุหลาบ โกสมุ ภายหลงั เปน็ พระราชวรินทร์) ๑๘. เชิญพระแสงของ้าวแสนพลพ่าย นายรองวชิ ยั ดุรงคฤ์ ทธ์ิ (ยม กสิกร) ๑๙. เชญิ พระแสงขรรคช์ ยั ศรี เจ้าหม่นื สรรเพธภักดี (ม.ล. เฟอ้ื พ่ึงบญุ ภายหลังเป็นเจา้ พระยารามราฆพ) ๒๐. เชญิ พระมหาเศวตฉัตร จมืน่ จงภกั ดีองค์ขวา (ม.ร.ว. โป๊ะ มาลากุล ภายหลังเป็นพระยาชาติเดชอดุ ม) ๒๑. เชญิ พระแสงศรก�ำลงั ราม นายสดุ จินดา (จำ� ลอง สวสั ดิชโู ต ภายหลังเป็นพระยาจนิ ดารักษ์) ๒๒. คนยนื หลงั หมายเลข ๒๑ เหน็ แตย่ อดหมวก นายพนิ จิ ราชการ (สวา่ ง เทพาคำ� ภายหลงั เปน็ พระเสนาพพิ ธิ ) 97 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

98 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจ้าอยู่หวั และสมเด็จพระนางเจา้ รำ�ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี เสด็จออกมุขเดจ็ พระที่นัง่ จักรีมหาปราสาท ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม ให้ประชาชนเฝา้ ทลู ละอองธลุ ีพระบาทถวายพระพรชยั มงคล วนั ท่ี ๒๗ กมุ ภาพันธ์ พทุ ธศกั ราช ๒๔๖๘ 99 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร และสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ ี ในพระราชพธิ เี ฉลมิ พระราชมณเฑยี ร และสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ ี เสดจ็ ออก ณ ทอ้ งพระโรงกลาง วนั ท่ี ๖ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ พระทน่ี ง่ั จกั รมี หาปราสาท พระราชทานพระบรมราชวโรกาสใหค้ ณะทตู านทุ ตู และกงสลุ เฝา้ ทลู ละอองธลุ พี ระบาท ถวายพระพรชยั มงคล วนั ท่ี ๗ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ 100 พระราชพธิ ีบรมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร และสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ ี เสดจ็ ออกสหี บญั ชร พระทน่ี ง่ั พทุ ไธสวรรยป์ ราสาท ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ใหป้ ระชาชนเฝา้ ทลู ละอองธลุ พี ระบาทถวายพระพรชยั มงคล วนั ท่ี ๗ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ 101 พระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกล้าเจา้ อยูห่ วั ทรงเครอ่ื งบรมขตั ติยราชภษู ิตาภรณ์ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงเครอื่ งบรมขตั ตยิ ราชภษู ติ าภรณ์ และฉลองพระองค์ครยุ ทรงพระมหามาลาเสา้ สงู ถอื พระแสงดาบญปี่ นุ่ และฉลองพระองค์ครยุ ทรงพระมหามาลาเสา้ สงู ถือพระแสงดาบญ่ปี ุ่น 102 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร ทรงเครอื่ งบรมขตั ตยิ ราชภษู ติ าภรณ์ และฉลองพระองคค์ รยุ ทรงพระมหามาลาเสา้ สงู 103 พระราชพธิ ีบรมราชาภเิ ษก

เจา้ พนกั งานเชญิ พระกรรภริ มย์ หนา้ ขบวนเสดจ็ พระราชดำ�เนนิ จากพระมหามณเฑยี ร ผา่ นพระทน่ี ง่ั จกั รมี หาปราสาทไปยงั พระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท วนั ท่ี ๕ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ 104 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

ขบวนเสดจ็ พระราชดำ�เนนิ เทยี บเกยพระทน่ี ง่ั อาภรณพ์ โิ มกขป์ ราสาท 105 พระราชพธิ ีบรมราชาภเิ ษก

106 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช บรมนาถบพิตร ประทบั พระทน่ี ง่ั ราชยานพดุ ตานทอง เสดจ็ พระราชดำ�เนนิ โดยขบวนราบใหญ่ ผา่ นประตสู นามราชกจิ ไปยงั วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม 107 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ประทบั พระที่น่ังราชยานพดุ ตานทอง เสดจ็ พระราชดำ�เนนิ โดยขบวนพยุหยาตราทางสถลมารค เลียบพระนคร มาทางถนนพระสุเมรุ วันที่ ๑ มนี าคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๖๘ 108 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยู่หวั ประทบั พระที่นั่งราชยานพุดตานทอง เสดจ็ พระราชดำ�เนินถึงเกยพลบั พลาเปลื้องเครอื่ ง หนา้ วดั บวรนเิ วศวิหาร 109 พระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ประทบั พระทน่ี ่ังราชยานถมตะทอง เสดจ็ พระราชดำ�เนินจากท่าเทียบเรือหน้าวัดอรณุ ราชวรารามไปยงั พระอโุ บสถ วนั ที่ ๓ มีนาคม พทุ ธศักราช ๒๔๖๘ 110 พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกล้าเจา้ อยูห่ วั เสด็จออกจากพระอุโบสถวดั อรุณราชวราราม วันท่ี ๓ มนี าคม พุทธศกั ราช ๒๔๖๘ 111 พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกล้าเจ้าอยู่หวั เสดจ็ พระราชดำ�เนนิ ประทบั พระที่น่ังบุษบก ในเรอื พระท่นี ง่ั อนันตนาคราช ณ ทา่ วัดอรณุ ราชวราม วันที่ ๓ มนี าคม พุทธศักราช ๒๔๖๘ 112 พระราชพิธบี รมราชาภิเษก

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกล้าเจ้าอย่หู ัว เสด็จข้นึ จากเรือพลับพลาที่ท่าราชวรดฐิ ภายหลงั เสด็จพระราชดำ�เนนิ กลับจาก วัดอรณุ ราชวราราม ในการเสด็จโดยขบวนพยหุ ยาตราทางชลมารคเลียบพระนคร วนั ท่ี ๓ มีนาคม พุทธศกั ราช ๒๔๖๘ 113 พระราชพธิ ีบรมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หวั เสด็จพระราชดำ�เนนิ จากพลบั พลาเปลอ้ื งเครื่อง ประทบั พระทนี่ ัง่ ราชยานพุดตานทอง หนา้ วัดบวรนิเวศวหิ าร ในขบวนเสดจ็ พยหุ ยาตราทางสถลมารคเลยี บพระนคร ในพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษกสมโภช วนั ท่ี ๓ ธนั วาคม พทุ ธศักราช ๒๔๕๔ 114 พระราชพธิ ีบรมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจา้ อยูห่ ัว เสด็จพระราชดำ�เนินโดยขบวนพยุหยาตราทางสถลมารคเลียบพระนคร 115 พระราชพธิ บี รมราชาภิเษก

เรอื พระท่นี ง่ั ศรีสพุ รรณหงส์ เรอื พระที่นั่งลำ�ทรง โดยขบวนพยุหยาตราทางชลมารคเลียบพระนคร ในพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษกสมโภช วันที่ ๔ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๕๔ 116 พระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก

พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยหู่ ัว เสด็จพระราชดำ�เนินโดยขบวนพยุหยาตรา ทางชลมารคเลยี บพระนคร เสดจ็ ข้นึ ทา่ ฉนวน วัดอรณุ ราชวราราม 117 พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก

118 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

ภาคผนวก 119 พระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก

120 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระปฐมบรมราชโองการ หลังจากพิธีถวายสิริราชสมบัติและเครื่องราชกกุธภัณฑ์ท่ีพระท่ีนั่งภัทรบิฐแล้ว พระครูพราหมณ์ฝ่ายต่าง ๆ ถวายพระพรชัยมงคล จากนั้นพระมหากษัตริย์ในพระบรมราชจักรีวงศ์ จะมพี ระปฐมบรมราชโองการ ในสมยั รชั กาลที่ ๕ เพิ่มภาษามคธ อีกภาษาหนึ่งดว้ ย พระปฐมบรมราชโองการ ปรากฏความอยู่ในเอกสารหลายฉบับ มีความแตกต่างกันบ้าง เล็กน้อย ในหนังสือเล่มน้ียึดตามหนังสือ ประมวลภาพประวัติศาสตร์ไทย พระราชพิธีบรมราชาภิเษก สมัยรัตนโกสินทร์ ของคณะอนุกรรมการพิจารณาจัดท�ำหนังสือประมวลภาพประวัติศาสตร์ไทย ใน คณะกรรมการช�ำระประวตั ศิ าสตรไ์ ทย ซง่ึ ปรากฏความดังนี้ 121 พระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระปฐมบรมราชโองการ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช พทุ ธศกั ราช ๒๓๒๘ “พรรณพฤกษ ชลธี แลส่ิงของในแผ่นดนิ ท่วั เขตพระนคร ซึ่งหาผู้หวงแหนมไิ ดน้ ้นั ตามแตส่ มณชพี ราหมณาจารยร์ าษฎรปรารถนาเถดิ ...” 122 พระราชพิธบี รมราชาภิเษก

123 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระปฐมบรมราชโองการ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา้ นภาลัย วันท่ี ๑๗ กนั ยายน พทุ ธศักราช ๒๓๕๒ “แต่บรรดาพฤกษาและแม่น้ำ� ใหญ่ นอ้ ย และส่งิ ของทั้งปวง ซึ่งมีในแผน่ ดิน ทวั่ ขอบเขตแดนพระนคร ซึ่งหาเจา้ ของหวงแหนมไิ ด้ ใหพ้ ระราชทานแก่ สมณะ พราหมณ อณาประชาราษฎร์ทงั้ ปวง ตามแต่ปรารถนาเถดิ ” 124 พระราชพธิ ีบรมราชาภเิ ษก

125 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระราชโองการปฏสิ ันถาร* พระบาทสมเด็จพระน่งั เกล้าเจา้ อยู่หวั วนั ที่ ๑ สิงหาคม พุทธศกั ราช ๒๓๖๗ “เจ้าพระยา และพระยา ของซ่ึงถวายทั้งน้ี จงจัดแจงบ�ำรุงไว้ให้ดี จะได้รักษาแผ่นดนิ ” * ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ไม่พบหลักฐานพระปฐมบรม ราชโองการหลงั จากพธิ ถี วายสริ ริ าชสมบตั แิ ละเครอื่ งสริ ริ าชกกธุ ภณั ฑท์ พี่ ระทนี่ งั่ ภทั รบฐิ พบแต่ “พระราชโองการปฏสิ นั ถาร” ในการเสดจ็ ออกมหาสมาคม ซง่ึ โปรดใหพ้ ระบรมวงศานวุ งศ์ และขุนนางทัง้ ฝา่ ยทหารและพลเรือนเขา้ เฝา้ เพื่อรบั การถวาย ราชสมบตั ิ จากนนั้ จงึ มพี ระราชโองการตรสั ปฏสิ นั ถารกบั เจา้ พระยาและพระยาทง้ั ปวง ซงึ่ มเี นอ้ื ความเดยี วกนั ทกุ รชั กาล ตอ่ มา ภายหลังพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้ยกเลิกพิธีส่วนน้ี มีแต่เพียงการถวายพระพรชัยมงคลจากขุนนาง ฝ่ายหนา้ และข้าทลู ละอองธลุ ีพระบาทฝ่ายในเท่าน้ัน 126 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

127 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระปฐมบรมราชโองการ พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ ัว วันท่ี ๑๕ พฤษภาคม พทุ ธศักราช ๒๓๙๔ “พรรณพฤกษ ชลธีแลส่ิงของในแผ่นดินทั่วเขตพระนคร ซ่ึงหาผหู้ ว่ งแหนมิได้นนั้ ตามแต่สมณชีพราหมณาจารย์ราษฎรจะปรารถนาเถดิ ” 128 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

129 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระปฐมบรมราชโองการ (ครง้ั แรก) พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกล้าเจา้ อยูห่ ัว วันที่ ๑๒ พฤศจกิ ายน พุทธศกั ราช ๒๔๑๑ “แตบ่ รรดาที่ไมม่ ีเจ้าของผลไม้ท้งั นำ้� ในห้วยละหารตรทา่ ก็ดี ตามแต่สมณพราหมณาจารยอาณาประชาราษฎร จะมาแต่จตรุ ะทิศต่างๆ ตามแต่จะปรารถนา” พระปฐมบรมราชโองการ (ครง้ั หลงั ) วนั ที่ ๑๖ พฤศจกิ ายน พทุ ธศักราช ๒๔๑๖ คำ� ภาษามคธ “อทิ านาหํ สพเฺ พสํ อนมุ ติยา ราชา มุทฺธาวสิตฺโต สฺยาเมสุ อสิ ฺสราธปิ จจฺ ํ รชชฺ ํ กาเรมิธ ธมฺมกิ ราชปเวณิยา อนุชานามิ ยนฺติ สฺยามวิชิเต อปรปรคิ คฺ หติ ํ ตณิ กฏฺโจทกํ สมณพฺราหฺมณาทโย สพเฺ พสยฺ ามรฏฺฐกิ า ยถาสุขํ ปรภิ ญุ ฺชนตฺ ุฯ” คำ� แปล “ครัง้ น้ที ่านท้งั ปวงพรอ้ มใจกัน ยอมให้เราเปนเจ้าครองราชสมบัติได้รับมรุ ธาภเิ ษก เปนใหญ่ในสยามราษฎรว์ ราณาจักรน้ีแลว้ เราอนญุ าตยอมให้ โดยธรรมกิ ราชประเพณี พรรณพฤกษชลธใี นสยามราษฎร์วราณาจกั รน้ี ซง่ึ ไมม่ เี จา้ ของหวงแหนน้ัน ตามแตส่ มณ พราหมณาจารย์ ประชาราษฎรท้งั ปวงจะปรารถนาใชส้ อยเทอญ ฯ” 130 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

131 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระปฐมบรมราชโองการ พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอย่หู วั วนั ที่ ๑๑ พฤศจิกายน พุทธศกั ราช ๒๔๕๓ ค�ำภาษามคธ “อิทานาหํ พรฺ าหฺมณา ราชภารํ วหนโฺ ต พหโุ น ชนสฺส อตถฺ าย หิตาย สขุ าย ธมเฺ มน สเมน รชชฺ ํ กาเรมิ ตุมฺหากํ สปริคคฺ หติ านํ อุปริ ราชกํ อาณํ ปสาเรตวฺ า นาโถ หตุ ฺวา ธมฺมกิ ํ รกฺขาวรณคตุ ตฺ ี สํวทิ หามิ วสิ ฺสฎฐฺ า หุตวฺ า ยถาสุขํ วหิ รถ ฯ ค�ำแปล “ดกู รพราหมณ์ บดั นี้เราทรงราชภาระครองแผน่ ดนิ โดยธรรมสม่�ำเสมอ เพ่ือประโยชน์ เกื้อกูลและสุขแห่งมหาชน เราแผร่ าชอาณาเหนือทา่ นทั้งหลายกับโภคสมบัติ เปนท่พี ่ึง จัดการปกครองรักษาปอ้ งกัน อันเปนธรรมสบื ไป ท่านทั้งหลายจงวางใจอย่ตู ามสบาย เทอญ ฯ” 132 พระราชพิธบี รมราชาภิเษก

133 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระปฐมบรมราชโองการ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ ัว วนั ที่ ๒๕ กมุ ภาพนั ธ์ พทุ ธศักราช ๒๔๖๘ ค�ำภาษามคธ “อิทานาหํ พรฺ าหมฺ ณ ราชภารํ วหนฺโต พหุโน ชนสสฺ อตถฺ าย หติ าย สขุ าย ธมเฺ มน สเมน รชชฺ ํ กาเรมิ ตุมหฺ ากํ สปริคคฺ หติ านํ อปุ ริ ราชกํ อาณํ ปสาเรตฺวา นาโถ หุตวฺ า ธมมฺ ิกํ รกขฺ าวรณคตุ ฺตี สวํ ิทหามิ วิสสฺ ฎฺฐา หตุ ฺวา ยถาสขุ ํ วหิ รถ ฯ คำ� แปล “ดูกรพราหมณ์ บดั นีเ้ ราทรงราชภาระครองแผ่นดนิ โดยธรรมสมำ่� เสมอ เพอื่ ประโยชน์ เก้อื กลู และสขุ แห่งมหาชน เราแผร่ าชอาณาเหนอื ทา่ นท้ังหลายกับโภคสมบตั ิ เปนท่ีพ่งึ จดั การปกครองรักษาปอ้ งกัน อันเปนธรรมสืบไป ทา่ นทั้งหลายจงวางใจอยู่ตามสบาย เทอญ ฯ” 134 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

135 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานนั ทมหดิ ล พระอฐั มรามาธบิ ดนิ ทร เสดจ็ สวรรคตกอ่ นทรงรับพระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก 136 พระราชพิธีบรมราชาภิเษก

137 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

พระปฐมบรมราชโองการ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร วันที่ ๕ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๙๓ “เราจะครองแผน่ ดินโดยธรรม เพ่อื ประโยชนส์ ขุ แห่งมหาชนชาวสยาม” 138 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

139 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

140 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

ที่ ๑๑/๒๔๙๓ ก�ำหนดการ พระราชพธิ บี รมราชาภิเษก พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช สยามนิ ทราธริ าช และพระราชพธิ เี ฉลมิ พระราชมนเทียร พ.ศ. ๒๔๙๓* วนั เวลา รายการ ที่ แต่งกาย เต็มยศ มนี . ๑. พธิ ีท�ำนำ้� อภเิ ษก ปกติ ๒๔๙๓ ปกติ ๑๘ ๑๖.๐๐ น. ประธานสงฆ์ ประกาศเทวดาในการพธิ ที ำ� นำ้� อภเิ ษก พทุ ธเจดยี ์ ๑๕.๐๖ - จดุ เทยี นชัย สถานสำ� คญั ตามภมู ภิ าค ๑๘ แหง่ ๑๗.๑๔ น. ในราชอาณาจกั รไทย ๑๙ ๑๐.๐๐ น. ดับเทียนชัย เล้ยี งพระ ๑๒.๐๐ น. เวยี นเทียนสมโภชน�ำ้ อภเิ ษก เมษ. ๒. การจารึกพระสพุ รรณบฏั วดั พระศรรี ตั น ๒๔๙๓ ดวงพระบรมราชสมภพ และพระราชลัญฉกร ๒๐ ๑๖.๓๐ น. พระสงฆ์ ๑๐ รูปเจรญิ พระพทุ ธมนต์ ๒๑ ๙.๒๖ - จารึกพระสุพรรณบัฏ ๑๐.๓๘ น. ดวงพระบรมราชสมภพ และพระราชลญั ฉกร เลี้ยงพระ เวยี นเทยี น พฤษภ. ๓. การทรงถวายราชสกั การะ หอพระธาตุมนเทยี ร ๒๔๙๓ สมเด็จพระบรมราชบพุ การี ๓ ๑๙.๐๐ น. ถวายบงั คมพระบรมอัฐิ และพระอัฐิ   * ตอนท่ี ๒๗ เลม่ ๖๗ ราชกจิ จานเุ บกษา ๙ พฤษภาคม ๒๔๙๓ หน้า ๑๙๓๗ - ๑๙๔๑ (อกั ขรวธิ ีตรงตามตน้ ฉบบั ) 141 พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก

วัน เวลา รายการ ที่ แต่งกาย ๔ ๔. การพระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก จากวัดพระศรรี ตั น เต็มยศจุลจอมเกลา้ ๑๐.๐๐ น. เชิญพระสพุ รรณบัฏ มายงั พระราชมนเทยี ร เตม็ ยศ ดวงพระบรมราชสมภพ พระที่น่งั ไพศาล ๑๘.๐๐ น. พระราชลัญฉกร พระทน่ี ั่งอมรนิ ทร นพรัตน สายสรอ้ ย ๑๘.๕๐ - เรม่ิ การพระราชพิธี พระที่นง่ั ไพศาล จุลจอมเกลา้ ๑๙.๔๐ น. ในพระท่ี ณ พระท่ีนั่ง เต็มยศจกั รี จุดเทียนชัย จักรพรรดิ สายสร้อย พระท่ีน่ังไพศาล จุลจอมเกลา้ พระภกิ ษทุ รงสมณศกั ดิป์ ระกาศการ พระทนี่ ั่งอมรนิ ทร พระราชพิธบี รมราชาภิเษก เจรญิ พระพทุ ธมนต์ พระ ๕ รปู ชาลาพระท่นี ่ังจกั รพรรดิ พระที่นั่งไพศาล ๕ เจรญิ พระพุทธมนต์ พระ ๓๐ รปู ๑๐.๐๐ - เจริญพระพุทธมนต์ พระ ๔๕ รปู พระท่นี ่งั อมรินทร ๑๑.๔๖ น. พระท่ีนั่งอมรนิ ทร ๕. บรมราชาภิเษก ๑๔.๐๐ น. สรงพระมุรธาภิเษก พระท่นี ่ังไพศาล รบั นำ้� อภิเษก ราชกกธุ ภัณฑ์ ขัตตยิ ราชวราภรณ์ และพระแสง เลย้ี งพระ พระสงฆด์ บั เทยี นชยั เสดจ็ ออกมหาสมาคม รับคำ� ถวายพระพรชัยมงคล เสดจ็ ประทับพระท่นี ่งั ภทั รบิฐ สถาปนาสมเดจ็ พระบรมราชินี ฝา่ ยในถวายพระพร 142 พระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก

วนั เวลา รายการ ที่ แต่งกาย เตม็ ยศจกั รี ๑๖.๐๐ น. เสด็จฯ กระบวนราบใหญไ่ ปทรงมนัสการ พระอุโบสถ สายสรอ้ ย พระศรีรตั นตรัย ประกาศ วัดพระศรีรตั น จลุ จอมเกล้า ๑๘.๐๐ น. พระองคเ์ ป็นอัครสาสนปู ถมั ภก ๖ พระท่ีนัง่ ดุสติ ปกติ พระสงฆ์ ๘๐ รูป ถวายพระพร ปกติ ๑๙.๕๔ - ถวายบังคมพระบรมอฐั ิ และพระอัฐิ สดบั ปกรณ์ เต็มยศ จักรี ๒๒.๐๒ น. สุภาพ ตามธรรมนิยม ๗ ๑๑.๐๐ น. เจา้ พนักงานเวยี นเทียนสมโภชพระราชมนเทียร พระราชมนเทยี ร เตม็ ยศชา้ งเผือก ๖. เฉลมิ พระราชมนเทยี ร เต็มยศ นพรัตน เถลิงพระแทน่ พระบรรทม พระทนี่ ัง่ จักรพรรดิ คณะทูตเฝ้าฯ ถวายพระพรชยั มงคล พระทนี่ ั่งจกั รี ๑๖.๓๐ น. ประชาชนเฝา้ ฯ ถวายพระพรชยั มงคล หน้าพระท่ีนัง่ สุทไธสวรรย์ ๑๗.๐๐ น. ฝา่ ยในถวายดอกไม้ธปู เทียน พระทนี่ งั่ ไพศาล ๘ ๑๖.๓๐ น. เฉลมิ พระนามสมเด็จพระสังฆราช และตัง้ สมณศักด์ิ พระท่นี ัง่ อมรินทร ฝ่ายหนา้ ถวายดอกไมธ้ ูปเทียน เทศน์ มงคลสตู ร รัตนสูตร เมตตสูตร รวม ๑ กัณฑ์ ฝา่ ยในถวายดอกไม้ธปู เทียน พระที่น่งั ไพศาล สถาปนาพระฐานันดรศักด์ิ พระบรมราชวงศ์ พระท่นี งั่ อมรนิ ทร ฝา่ ยหน้าถวายดอกไมธ้ ปู เทียน เทศน์ ทศพธิ ราชธรรม จักรวรรดิวัตร เทวตาทิสนกถา รวม ๑ กัณฑ์ 143 พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก

144 พระราชพิธบี รมราชาภเิ ษก

เคร่ืองราชกกธุ ภณั ฑ์ การถวายเคร่ืองราชกกุธภัณฑ์ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เป็นประเพณีสืบเนื่องมาจากลัทธิพราหมณ์ซึ่งมี พระมหาราชครูพราหมณ์ เป็นผู้กล่าวค�ำถวายเคร่ืองราชกกุธภัณฑ์ ถือเป็นส่ิงส�ำคัญย่ิงเพราะเป็นเคร่ืองหมายแห่งความเป็น พระราชาธิบดี จึงตอ้ งนำ� ขนึ้ ทูลเกล้าฯ ถวายในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ต�ำราปัญจราชาภิเษก กล่าวถึงเครื่องส�ำหรับราชาภิเษกของสมเด็จพระมหากษัตริย์ประกอบด้วย พระมหามงกุฎ พระภูษาผา้ รตั กมั พล พระขรรค์ พระเศวตฉตั ร และเกือกทอง ซง่ึ มีความหมายคอื พระมหามงกุฎ หมายถึง ยอดวมิ านของพระอินทร ์ เครอ่ื งประดับผา้ รตั กัมพล หมายถึง เขาคนั ธมาทน์อันประดบั เขาพระสเุ มรุราช พระขรรค์ หมายถึง พระปัญญาอันจะตัดมลทนิ ถ้อย ความไพรฟ่ ้าข้าแผน่ ดนิ เศวตฉตั ร ๖ ชั้น หมายถึง สวรรค์ ๖ ช้ัน  และเกือกทอง หมายถึง แผ่นดินอนั เป็นทีร่ องรบั เขาพระสเุ มรุราช และเป็นทีอ่ าศยั แก่อาณาประชาราษฎรท์ งั้ หลายท่ัวแว่นแคว้นขอบขณั ฑสมี า เดิมเจ้าพนักงานท่ีรักษาเคร่ืองราชูปโภคได้จัดพิธีสมโภชเครื่องราชูปโภคและเคร่ืองราชกกุธภัณฑ์เป็นประจ�ำทุกปี โดยเลือกทำ� ในเดอื น ๖ เพราะมีพระราชพิธีนอ้ ย จนถงึ รัชสมยั พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มพี ระราชด�ำริวา่ วันพระบรม ราชาภเิ ษกเปน็ วนั มงคล ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหบ้ ำ� เพญ็ พระราชกศุ ลสมโภชพระมหาเศวตฉตั รและเครอ่ื งราชกกธุ ภณั ฑข์ น้ึ เปน็ ครง้ั แรกใน พ.ศ. ๒๓๙๔ พระราชทานชอื่ ว่า พระราชพธิ ฉี ัตรมงคล ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอย่หู ัวทรงพระกรณุ าโปรด เกลา้ ฯ ใหเ้ พมิ่ การบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลถวายสมเดจ็ พระบรู พมหากษตั รยิ าธริ าชเจา้ แหง่ กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ เปลย่ี นเรยี กชอ่ื พระราชพธิ วี า่ พระราชกศุ ลทกั ษณิ านุปทาน และพระราชพิธีฉตั รมงคล สบื มาจนปจั จุบนั เครื่องราชกกุธภัณฑ์ท่ีพระมหาราชครูถวายในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในสมัยรัตนโกสินทร์ ประกอบด้วยพระมหา เศวตฉัตร พระมหาพิชยั มงกุฎ พระแสงขรรค์ชัยศรี ธารพระกร วาลวชิ นี และฉลองพระบาทเชิงงอน 145 พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก

พระมหาเศวตฉัตรหรอื นพปฎลมหาเศวตฉตั ร เป็นฉัตร ๙ ชั้น หุ้มผ้าขาวมีระบาย ๓ ช้ัน ขลิบทองแผ่ลวด มียอด พระมหาเศวตฉัตรนี้ พระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรับส่ังให้หุ้มด้วยผ้าขาวแทนผ้าตาด ถือเป็นเคร่ืองราชกกุธภัณฑ์ท่ีส�ำคัญยิ่งกว่าราชกกุธภัณฑ์อื่นๆ และในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้น�ำขึ้นถวาย ณ พระที่นงั่ อฐั ทิศอทุ ุมพรราชอาสนห์ ลงั จากทรงรับน�้ำอภิเษกแล้ว 146 พระราชพิธบี รมราชาภิเษก