งานวิจัย ป.โท

แนวทางการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรยี นโรงเรยี นราชประชานุเคราะห 31 อาํ เภอแมแจม จงั หวัดเชยี งใหม นิกร ไชยบตุ ร สารนพิ นธน เ้ี ปนสวนหนึง่ ของการศกึ ษาตามหลักสตู รศึกษาศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวิชาการบรหิ ารการศกึ ษา คณะศกึ ษาศาสตร มหาวิทยาลัยมหามกฏุ ราชวิทยาลยั กรกฎาคม 2559 (ลิขสทิ ธ์ิเปน ของมหาวิทยาลยั มหามกฏุ ราชวิทยาลยั )

แนวทางการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรยี นโรงเรยี นราชประชานุเคราะห 31 อาํ เภอแมแจม จงั หวัดเชยี งใหม นิกร ไชยบตุ ร สารนพิ นธน ี้เปนสวนหนึง่ ของการศกึ ษาตามหลักสตู รศึกษาศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวิชาการบรหิ ารการศกึ ษา คณะศกึ ษาศาสตร มหาวิทยาลัยมหามกฏุ ราชวิทยาลยั กรกฎาคม 2559 (ลิขสิทธเ์ิ ปน ของมหาวิทยาลยั มหามกฏุ ราชวิทยาลยั )

THE MANAGEMENT OF STUDENT CARED SYSTEMS IN RAJAPRAJANUGROH 31 SCHOOL THE BUREAU OF SPECIAL EDUCATION MAECHAEM DISTRIC CHAING MAI NIKON CHAIYBUTA THEMATIC PAPER SUBMITTED IN PARTIAL FULFILLMENT OF THE EQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER OF EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL ADMINISTRATION FACULTY OF EDUCATION MAHAMAKUT BUDDHIST UNIVERSITY JULY, B.E. 2559 (2016) (COPYRIGHT OF MAHAMAKUT BUDDHIST UNIVERSITY)

คณะกรรมการควบคุมสารนิพนธและคณะกรรมการสอบสารนิพนธ ไดพิจารณาสารนิพนธของ นิกร ไชยบุตร ฉบับน้ีแลว เห็นสมควรรับเปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรศึกษาศาสตรมหาบัณฑติ สาขาวิชาการบริหารการศกึ ษา ของมหาวทิ ยาลัยมหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั ได คณะกรรมการควบคมุ สอบสารนิพนธ ......................................................................... อาจารยท ่ปี รกึ ษาหลกั (พระครูวทิ ิตศาสนาทร, ดร.) ......................................................................... อาจารยท ี่ปรกึ ษารวม (ดร.ชาลี ภักด)ี คณะกรรมการสอบสารนพิ นธ ......................................................................... ประธานกรรมการ (พระครวู ิทิตศาสนาทร, ดร.) ......................................................................... กรรมการ (ศาสตราจารย ดร.พศนิ แตงจวง) ........................................................................ กรรมการ (ดร.พมิ พฤทธ์ิ เที่ยงภักด์ิ) ........................................................................ กรรมการ (ดร.ชาลี ภกั ด)ี ........................................................................ กรรมการ (ดร.ฉตั รชัย ศริ ิกลุ พนั ธ) คณะศึกษาศาสตร อนมุ ตั ิใหรบั สารนพิ นธ ฉบับนเ้ี ปนสว นหน่ึงของการศึกษาตามหลักสูตรศกึ ษาศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวชิ าการบริหารการศึกษาของมหาวิทยาลัยมหามกฏุ ราชวิทยาลัย ........................................................................ คณบดคี ณะศึกษาศาสตร (พระปริยัตสิ ารเวที, ดร.) วนั ท่ี ........ เดือน ........................... พ.ศ. 2559

ก5620550532019 : สาขาวชิ าการบริหารการศึกษา; ศษ.ม. (การบรหิ ารการศึกษา)คําสําคัญ : แนวทางการพัฒนา/ระบบดแู ลชว ยเหลอื นกั เรียนนิกร ไชยบุตร : แนวทางการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31อําเภอแมแจม จังหวัดเชียงใหม (THE MANAGEMENT OF STUDENT CARED SYSTEMS INRAJAPRAJANUGROH 31 SCHOOL THE BUREAU OF SPECIAL EDUCATION MAECHAEMDISTRIC CHAING MAI) คณะกรรมการควบคุมสารนิพนธ : พระครูวิทิตศาสนาทร, ปร.ด., ชาลี ภักดีปร.ด. 69 หนา , ป พ.ศ. 2558 การวิจัยน้ีมีวัตถุประสงค 1) เพ่ือศึกษาสภาพระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 อําเภอแมแจม จังหวัดเชียงใหม 2) เพื่อหาแนวทางการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนของโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 อําเภอแมแจม จังหวัดเชียงใหมกลุมเปาหมาย ไดแก ผูบริหาร จํานวน 4 คน ครูแนะแนว จํานวน 2 คน ครูที่ปรึกษาระดับช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 1-6 จํานวน 6 คน รวม 12 คน ทําการรวบรวมขอมูลจากเอกสาร การสังเกตการสัมภาษณ และการสนทนากลุม ผูวิจัยไดแยกแยะขอมูลเปนหมวดหมู และทําการวิเคราะหเชิงพรรณนาดว ยวธิ บี รรยาย และอภิปรายผล ผลการวจิ ยั พบวา 1. สภาพการบรหิ ารจดั การระบบดแู ลชวยเหลือนักเรียนมีดังนี้โรงเรียนมีคาํ ส่งั แตง ตง้ั คณะกรรมการบรหิ ารจดั การระบบดแู ลชวยเหลือนกั เรยี นท่ียังไมชัดเจน ทําใหนักเรียนไดร ับการดแู ลที่ไมท ัว่ ถึง 2. แนวทางการพฒั นาระบบดูแลชวยเหลอื นกั เรยี นโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31มดี งั น้ี 1) ดานการรูจ กั นักเรยี นเปน รายบคุ คล โรงเรยี นราชประชานุเคราะห 31 นําขอมูลที่ไดมาเก็บเปนระบบเพื่อสามารถใชเปนขอ มลู ในการคดั กรองนักเรียน มีรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล ผูปกครองนักเรียนตอ งการใหครูทป่ี รึกษาออกเย่ียมบานนักเรียน แตมีอปุ สรรคในการเดินทางตองใชง บประมาณและเวลามากเพราะหนทางทุรกันดารหางไกล 2) ดานการคัดกรองนักเรียน โรงเรียนไดดําเนินการคดั กรองนักเรียนดว ยวธิ ีการหลายรูปแบบตามคูมือการบริหารจัดการระบบดูแลนักเรียน จากขอมูลพบวาดานการคัดกรองนักเรียนท่ีดําเนินการโดยครูที่ปรึกษา ครูเรือนนอน ครูแนะแนว มีคุณภาพและมีความครอบคลุมในขอมลู ดานตางๆ ท่เี กยี่ วขอ งกับตวั นักเรียน สามารถคัดกรองนักเรียนไดตรงตามขอมูลแตยังไมเปนระบบ 3) ดานการสงเสริมและพัฒนานักเรียน โรงเรียนไดจัดใหมีกิจกรรมโครงการตา ง ๆ มากมายโดยมีคําส่ังแตงต้ังคณะกรรมการดําเนินงานบุคลากรท่ีรับผิดชอบเปนลายลักษณอกั ษรอยางชดั เจนในการดําเนนิ กจิ กรรมหรอื โครงการสวนใหญทางโรงเรียนจะจัดใหนักเรียนเขา รว มกิจกรรมโครงการทงั้ 3 กลมุ คอื กลมุ ปกติ กลุมเส่ียงและกลมุ มปี ญหา จากการสงั เกตบุคลากรครู ในโรงเรยี นไมไดใหความสําคัญเทา ทีค่ วร เชน กิจกรรมโฮมรมู กิจกรรมทักษะดํารงชีวิต กิจกรรมอบรมคณุ ธรรมจรยิ ธรรม 4) ดานการปอ งกนั และชว ยเหลอื นกั เรียน โรงเรียนไดดาํ เนนิ การกบั นกั เรียนกลุม เส่ียงและกลุม ท่ีมปี ญหาโดยสรางความตระหนกั ใหครูท่ีปรึกษาไดเอาใจใสเปนพิเศษกับนักเรียนกลุมดังกลาว มีการประสานงานกับผูปกครองและหนวยงานหรือผูท่ีเกี่ยวของในการจัดกิจกรรม5) ดา นการสง ตอนักเรียน ครทู ป่ี รกึ ษา ครูแนะแนวไดดําเนินการโดยการจัดทําขอมูลเชิงลับสงตอในเครือขา ยของสํานกั บริหารงานการศึกษาพเิ ศษกลมุ ตามทีไ่ ดท าํ ขอ ตกลงเพ่ือสงตอนักเรียนท่ีมีปญหาตามงานระบบดแู ลชว ยเหลอื นักเรียนประจาํ ของสาํ นักบรหิ ารงานการศึกษาพิเศษ

ข5620550532019 : MAJOR : EDUCATIONAL ADMINISTRATION; M.Ed.(EDUCATIONAL ADMINISTRATION)KEYWORDS : TEACHING MEDIA/ GUIDELINES FOR PROMOTION OF TEACHING MEDIA DEVELOPINGNIKON CHAIYBUT : THE MANAGEMENT OF STUDENT CARED SYSTEMS INRAJAPRAJANUGROH 31 SCHOOL THE BUREAU OF SPECIAL EDUCATION MAECHAEMDISTRIC CHAING MAI. INDEPENDENT STUDY ADVISORY COMMITTEE : CHAREE PAKDEE,Ph.D.; CHATCHAI SIRIKOOLPAN, Ph.D., 88 P., B.E. 2559.The objectives of this thematic pater were 1) to study state of the student care systemin Rajaprajanugroh 31 school, Mae Chaem District, Chiang Mai Province, and 2) to findways to developing the student care system in Rajaprajanugroh 31 school, Mae ChaemDistrict, Chiang Mai Province. The target group for study data included fouradministrators, two counseling teachers, and six advising teachers for Matthayom Suksa1-6, totally 12. Data collection was made possible through documentary study,observation, and group discussion. The collected data were categorized and analyzeddescriptively by means of discussion and debating. The research findings showed as follows: 1) state of the student care system wasas follows: the school did not issue clear-cut order of appointing the committee forthe student care system, resulting in such a poor student care system that thestudents failed to inclusively receive a good care; the screening of students undertakenby advisory teacher, warden teacher, and counseling teacher was packed with qualityand covering up data on various aspects concerning with the students; the teacherinvolved was able to screen the students fairly responsive to the data but notsystematic; there were a number of problems for the teachers who went out to visitstudent home because the visiting teachers had to spend much budget and time dueto poor conditions of the road faraway; the school teachers did not give significance tothe school activity as it should, e.g., home room activity, life skill activity, moral trainingactivity, and 2) in view of ways to developing the student care system, the collecteddata should systematically filed for the use of student screening; the advisory teachershould reach out to visit student home; there should be activity organizingaccompanied with formal appointing of operating committee with clearly writtenresponsibility; in implementation of activity or project, there should be coordinationwith student guardians and agencies or those concerned with the activity; and there

คshould be creating secret data circulating to the networks of special educationaladministration as the agreement made in order to refer the problematic student to theOffice of Special Educational Administration

ง ประกาศคุณูปการ สารนิพนธฉบับน้ีสําเร็จลงไดดวยความกรุณาของ ดร.พิมพฤทธ์ิ เท่ียงภักด์ิ อาจารยที่ปรึกษาสารนิพนธ ดร.ชาลี ภัคดี อาจารยท่ีปรึกษารวม รวมทั้งคณาจารยทุกทานที่ไดใหขอคิดเห็นขอ เสนอแนะท่ีเปนประโยชนตอ การปรับปรงุ สารนิพนธใหส มบรูณยิ่งขึ้น ผูวิจัยขอกราบขอบพระคุณเปนอยางสูงไว ณ โอกาสน้ี ขอกราบขอบพระคณุ พระมหาวีระศกั ด์ิ สรุ เมธ,ี ดร. ครู อาจารย ทกุ ทาน ที่เคยไดส่ังสอนอบรมมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน และคณาจารยสาขาวิชาการบริหารการศึกษามหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตลานนา ทุกทาน ท่ีไดประสิทธิประสาทวิชาความรู ตลอดจนใหคําปรึกษา ขอขอบพระคณุ นางวิลาวัลย ยอดผา นเมอื ง ผอู าํ นวยการโรงเรยี นราชประชานุเคราะห 31ครูท่ีปรึกษาระดบั ชนั้ มธั ยมศึกษาปท ี่ 1-6 ครูแนะแนวโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 และคณะครูโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 ทุกทานท่ีไดใหโอกาสในการศึกษาใหความรวมมือ และใหความหว งใยตอผวู ิจยั ในการทาํ การวจิ ยั คร้ังนี้ ขอบขอบคุณนักศึกษาปริญญาโท สาขาวิชาการบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตลา นนา ทุกคนที่เปนกัลยาณมิตรที่ดีในการศึกษาเรียนรูรวมกันและยงั สนบั สนนุ ชวยเหลือในการศกึ ษาคน ควาและเปนกําลังใจในการศกึ ษาตลอดเวลา ขอบกราบขอบพระคุณ คุณพอสิงหคํา ไชยบุตร คุณแมคําปอ ไชยบุตร และพี่นอง“ไชยบุตร” ทุกคน ท่ปี ลุกฝง ใหผ ูวจิ ยั เห็นความสําคัญของการศกึ ษาและขอขอบคุณ คณุ ลกั ษณา ไชยบุตรเดก็ หญิงนงลักษณ ไชยบุตร ที่เปนหวงและใหก าํ ลังใจดวยดีคณุ คาจากสารนิพนธเลม นี้ขอมอบความดีใหแ กทุกทา นทม่ี ีสว นรว มในความสาํ เร็จของผวู จิ ัยครงั้ นี้ นกิ ร ไชยบุตร

สารบญั หนา กบทคัดยอภาษาไทย ขบทคดั ยอ ภาษาองั กฤษ คประกาศคุณูปการ งสารบญั ฉสารบัญตาราง ชสารบญั แผนภูมิ ซสารบัญภาพบทที่ 1 1 1 บทนํา 3 ความเปน มาและความสาํ คญั ของปญ หา 3 วัตถุประสงคข องการวจิ ัย 4 กรอบแนวคิดทใี่ ชใ นการวจิ ัย 5 ประโยชนท ่ีคาดวาจะไดร บั 5 ขอบเขตของการวิจัย 7 คํานยิ ามศัพทเฉพาะท่ใี ชใ นการวิจยั 7 12 2 เอกสารและงานวิจยั ทเ่ี กยี่ วขอ ง 28 แนวคิดและทฤษฎีที่เก่ียวกับการบรหิ ารจดั การระบบ 30 แนวคดิ ท่ีเก่ยี วกับระบบดแู ลชวยเหลอื นกั เรียน 36 การสมั ภาษณ 42 แนวคิดเกีย่ วกับการสนทนากลุม(Focus Group Discussion) 47 สภาพบรบิ ทของโรงเรียนราชประชานเุ คราะห 31 47 งานวจิ ัยท่เี กี่ยวของ 48 49 3 วธิ ีดําเนินการวจิ ัย 49 ขนั้ ตอนและวธิ ีการดําเนนิ งาน 50 เครอื่ งมอื ท่ีใชในการเกบ็ รวบรวมขอ มลู และการเก็บรวบรวมขอมลู 50 ผใู หข อ มลู หลักในการวจิ ัย 51 การวเิ คราะหข อ มลู และประมวลผล 57 62 4 ผลการวิจยั 62 วิเคราะหเ ก่ียวกบั กระบวนการดาํ เนินงานระบบดูแลชว ยเหลอื นกั เรียน สภาพระบบดแู ลชวยเหลอื นักเรียนโรงเรียนราชประชานเุ คราะห 31 แนวทางการพฒั นาสภาพระบบดแู ลชว ยเหลอื นักเรียน 5 สรปุ ผล อภิปรายผล และขอเสนอแนะ สรปุ ผลการวิจยั

อภิปรายผลการวจิ ัย จ ขอเสนอแนะ 65บรรณานกุ รม 68ภาคผนวก 71 ภาคผนวก ก หนงั สอื ขออนญุ าตเกบ็ รวมรวมขอมลู 76 77 ภาคผนวก ข ภาพถายระหวางการสมั ภาษณเชงิ ลึกผูบรหิ าร 80 ภาคผนวก ค หนังสอื ขออนุญาตทําการสนทนากลมุ 83 ภาคผนวก ง ภาพถา ยระหวางการทํา Focus Group Discussion 87 88 ภาคผนวก จ รายช่ือบคุ คลผเู ขา รว มสนทนากลุมประวตั ผิ ูวจิ ยั

สารบัญตาราง ฉตารางที่ หนา 2-1 ประเด็นการพจิ ารณาเพอ่ื จัดทําเกณฑการคัดกรองนักเรยี นแตละดา น 22 4-1 จาํ นวนนักเรยี นในเขตพ้นื ทบี่ รกิ าร จาํ แนกตามระดับชนั้ ทเ่ี ปด สอน 54

สารบัญแผนภมู ิ ชแผนภูมทิ ่ี หนา 1-1 กรอบแนวคดิ ในการวจิ ยั 4 2-1 แสดงกระบวนการระบบการดูแลชวยเหลือนกั เรียน 13

สารบญั ภาพ ซภาพท่ี หนา 1-1 กรอบแนวคิดในการวจิ ัย 71 2 ภาพถายระหวา งการทํา Focus Group Discussion 75

บทท่ี 1 บทนํา1.1 ความเปน มาและความสําคญั ของปญ หา พระราชบญั ญตั ิการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 และที่แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545มาตรา 6 ไดกําหนดความมุงหมายและหลักการจัดการศึกษาตองเปนไปเพื่อพัฒนาคนไทยใหเปนมนุษยที่สมบูรณทั้งรางกาย จิตใจ สติปญญา ความรูและคุณธรรมมีจริยธรรมและวัฒนธรรมในการดํารงชีวิตสามารถอยูรวมกับผูอ่ืนไดอยางมีความสุขและแนวการจัดการศึกษายังไดใหความสําคัญแกผ ูเรียนทกุ คน ซึ่งในมาตรา 22 ใหยึดหลักวา ผูเรียนทุกคนมีความสามารถเรียนรูและพัฒนาตนเองไดถอื วาผเู รียนมีความสําคัญท่ีสุดกระบวนการจัดการศึกษา นอกจากนั้นในมาตรา 23ขอ 5 ตองสงเสริมใหผูเรียนพัฒนาตามธรรมชาติและเต็มศักยภาพในการจัดการศึกษาท่ีตองเนนความสําคัญทั้งความรคู ุณธรรม กระบวนการเรียนรแู ละบูรณาการตามความเหมาะสมของแตล ะระดับการศึกษา ซ่ึงเร่ืองหนึ่งที่กําหนดใหดําเนินการ คือ เรื่องความรู ทักษะในการประกอบอาชีพและการดาํ รงชวี ติ อยา งมปี ระสทิ ธิภาพ การจัดการศึกษาของสถานศึกษาตองมีการจัดการเรียนรูจะตองสอดคลอ งกบั ความสนใจและความถนดั ของผเู รียน โดยคํานงึ ถึงความแตกตา งระหวา งบุคคล ฝก ทักษะกระบวนความคิดการจัดการ การเผชิญสถานการณและประยุกตความรูมาใชเพื่อปองกันและแกไขปญหา จัดกิจกรรมใหผูเรียนไดเรียนรูจากประสบการณจริง ฝกปฏิบัติใหคิดเปนทําเปนรักการอานและเกิดการใฝรูอยางตอเนื่องโดยการจัดการเรียนการสอนตองผสมผสานสาระความรูดานตางๆ อยางไดสัดสวนสมดุลกันรวมท้ังปลูกฝงคุณธรรมคานิยมท่ีดีงามและคุณลักษณะอันพึงประสงคไวในทุกวิชาและประสานความรวมมือกับบิดามารดาและผูปกครองและบุคคลในชุมชนทุกฝา ยเพ่อื รว มกันพัฒนาผูเ รียนตามศกั ยภาพ (2545, หนา 9) กรมสขุ ภาพจิต (2544, หนา 9) ไดกลาวถึงแนวคิดเก่ียวกับการสงเสริมสุขภาพจิตและปองกันสุขภาพจิตนักเรียนระดับมัธยมศึกษาซึ่งอยูในวัยรุนและถือเปนวัยวิกฤติ เนื่องจากเปนวัยท่ีมีภาวะอารมณแ ปรปรวนสูง วุฒิภาวะทางอารมณย งั ไมส มบรู ณ นอกจากนีย้ ังมคี วามสบั สนในการวางบทบาทของตนเองในสังคม ขาดทักษะและประสบการณใ นการเผชิญปญ หาและการขาดความเขา ใจในตนเองของวัยรนุ ประกอบกบั การขาดแรงสนับสนุนที่เหมาะสมจากสังคม อาจจะทําใหวัยรุนเกิดปญหาในดา นสุขภาพจิตได ดงั นน้ั โรงเรยี นจงึ เปนองคการหน่งึ ทีม่ บี ทบาทสําคญั ในการสรางเยาวชนใหเปนไปตามคุณลกั ษณะทีพ่ งึ ประสงคข องสงั คมประเทศชาติ จงึ จําเปน ตอ งอาศยั ความรวมมือจากผูเกี่ยวของทุกฝายโดยเฉพาะบุคลากรครู ในโรงเรียนซ่ึงมีครูท่ีปรึกษาเปนหลักสําคัญในการดําเนินการเพื่อการดูแลชวยเหลือนักเรียนอยางใกลชิด ดวยความรักและความเมตตา ที่มีตอศิษยและความภาคภมู ใิ จในบทบาททม่ี ีสวนสาํ คัญตอ การพฒั นาคณุ ภาพชีวติ ของเยาวชนใหเจริญเติบโตงอกงามเปนบคุ คลท่มี คี ณุ คาของสังคมตอไปดงั ท่กี ระทรวงศึกษาธิการ (2540, หนา 1) กลาววาครูเปนบุคคลสําคัญย่ิงท่ีจะชวยดูแลแกไขใหทันเวลาโดยเฉพาะครูที่ปรึกษาซ่ึงเปนผูใกลชิดผูเรียนและมีหนาที่ในการดูแลชวยเหลืออยูแลว ดวยเหตุน้ีโรงเรียนแตละแหงจําเปนตองจัดใหมีฝายท่ีมีหนาท่ีหลัก

2ในการดแู ลชวยเหลือนักเรียน สาํ หรบั การพัฒนาคุณภาพชวี ติ ของนกั เรยี นทุกคนโดยมงุ หวังใหน กั เรียนเติบโตอยางมีคุณภาพรอบดาน ท้ังดานสติปญญา ความสามารถ ดานคุณธรรมจริยธรรมและดานการดํารงชีวิตอยางเปนสขุ ในสงั คม ทัง้ นีต้ อ งอาศัยความรว มระหวา งบคุ ลากรของโรงเรียนทุกฝายผปู กครองชมุ ชน องคก รภาครฐั และเอกชน ในการจัดการและพัฒนาการศึกษาโดยเฉพาะในสวนของระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน โรงเรียนจึงเปนองคการหน่ึงที่มีบทบาทสําคัญ ในการสรางเยาวชนใหเปนไปตามคุณลกั ษณะทพี่ ึงประสงคของสงั คมประเทศชาติ จึงจําเปนตองอาศัยความรวมมือจากผูเกี่ยวของทุกฝายโดยเฉพาะบุคลากรครูทุกคนในโรงเรียนซึ่งมีครูที่ปรึกษาเปนหลักสําคัญ ในการดําเนินการเพื่อการดูแลชวยเหลือนักเรียนอยางใกลชิดดวยความรักและความเมตตาที่มีตอศิษยและความภาคภมู ใิ จในบทบาททมี่ ีสวนสําคัญตอการพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตของเยาวชนใหเจริญเติบโตงอกงามเปนบุคคลที่มีคุณคาของสังคมตอไป ดังที่กระทรวงศึกษาธิการ (2540, หนา 1) กลาววาครู เปนบุคคลสําคญั ยงิ่ ทจ่ี ะชว ยดแู ลแกไ ขใหทันเวลา โดยเฉพาะครูที่ปรึกษาซ่ึงเปนผูใกลชิดผูเรียนและมีหนาท่ีในการดแู ลชว ยเหลืออยูแลว ดว ยเหตุนี้โรงเรียนแตละแหงจําเปนตองจัดใหมีฝายที่มีหนาที่หลักในการดูแลชวยเหลือนักเรียน สําหรับการพัฒนาคุณภาพชีวิตของนักเรียนทุกคน โดยมุงหวังใหนักเรียนเติบโตอยางมีคุณภาพรอบดาน ท้ังดานสติปญญา ความสามารถ ดานคุณธรรม จริยธรรมและดานการดํารงชีวิตอยางเปนสุขในสังคม ท้ังน้ีตองอาศัยความรวมมือระหวางบุคลากรของโรงเรียนผูปกครอง ชุมชน องคกรภาครัฐ เอกชนในการจัดการและพัฒนาการศึกษาโดยเฉพาะในสวนของระบบการดแู ลชวยเหลอื นกั เรียน โรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 อําเภอแมแจม จังหวัดเชียงใหม เปนโรงเรียนที่จัดการศกึ ษาสําหรับเด็กดอยโอกาส สังกัดสํานักบริหารงานการศึกษาพิเศษ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้นั พื้นฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ เปนโรงเรียนประจําท่ีตองดูแลนักเรียนตลอด 24 ชั่วโมงในชวงของการเปดทําการเรียนการสอนในแตละภาคเรียน เปดทําการสอนนักเรียนระดับช้ันประถมศึกษาปที่ 1–6 และมัธยมศึกษาปที่ 1–6 ตั้งแตป 2541 จนถึงปจจุบัน ปการศึกษา 2557มนี ักเรียนระดบั ชน้ั ประถมศึกษาปท ่ี 1–6 จาํ นวน 110 คน ระดบั ช้ันมธั ยมศึกษาปท ่ี 1–6 จาํ นวน 864 คนรวม 974 คน บคุ ลากรแบงเปน ขาราชการจํานวน 23 คน พนักงานราชการจํานวน 39 คน ครูอัตราจา ง จํานวน 2 คน ครูพเี่ ลย้ี งเดก็ จาํ นวน 15 คน ครูธุรการจํานวน 1 คน ลูกจางประจําจํานวน 1 คนและคนครัวจํานวน 5 คน รวมบุคลากรทั้งสิ้นจํานวน 86 คน ภาระหนาท่ีหลักของโรงเรียนคือการพฒั นานักเรียนใหเ ปน บุคคลท่ีมีคุณภาพทั้งดานรางกาย จิตใจ สติปญญา ความสามารถ มีคุณธรรมจริยธรรม และมวี ิถชี วี ิตที่เปนสขุ ตามท่ีสงั คมมุง หวัง จากรายงานประเมินตนเอง (Self AssessmentReport) และผลการประเมินคุณภาพการศึกษา (องคกรมหาชน) รอบที่ 2 ไดใหขอเสนอแนะกับโรงเรียนในเร่ืองของระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนเพื่อแกปญหาท่ีเกิดขึ้น เชน ปญหาการหนีเรียนปญหายาเสพติด ปญหาชูสาว ปญหาครอบครัว ปญหาการทะเลาะวิวาท ปญหา ความวิตกกังวลความเครียด มีการปรับตัวเขาเขากับเพ่ือน เนื่องจากมาจากตางเผาและอยูไกลบาน ปญหาทางเศรษฐกิจ (โรงเรยี นราชประชานเุ คราะห 31, 2556-2557, หนา 27) ในฐานะท่ีผูวิจัยเปนบุคลากรของโรงเรียน และรับผิดชอบงานกิจการนักเรียนและระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน จึงสนใจที่จะศึกษาแนวทางพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน

3เพื่อใหทราบถึงสภาพระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนของโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 และเสนอแนวทางพัฒนาระบบดแู ลชวยเหลือ นักเรยี นโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห 31 เพื่อใหผเู กี่ยวขอ งนําไปใชในการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือ นักเรียนของโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31อาํ เภอแมแจม จงั หวัดเชยี งใหม ใหเ กิดประสิทธภิ าพและประสทิ ธิผลตอ ไป1.2 วัตถปุ ระสงคก ารวิจยั 1.2.1 เพื่อศึกษาสภาพระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31อําเภอแมแจม จงั หวดั เชียงใหม 1.2.2 เพือ่ หาแนวทางการพัฒนาระบบดูแลชว ยเหลือนกั เรียนของโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห3 1อาํ เภอแมแจม จังหวดั เชียงใหม1.3 กรอบแนวคิดทีใ่ ชใ นการวจิ ยั การศึกษาวจิ ยั เร่ือง “แนวทางการพัฒนาระบบดูแลชว ยเหลือนกั เรียนโรงเรียนราชประชานุเคราะห31อาํ เภอแมแ จม จังหวัดเชยี งใหม” ครง้ั นีผ้ ูวิจยั ไดศ กึ ษากรอบแนวคิดในการวจิ ยั ของผูช วยศาสตราจารยทองสขุ วนั แสน (ม.ป.ป., หนา 1-10) มากําหนดเปนกรอบแนวคดิ การวิจัย โดยการศึกษาแนวคิดทฤษฎีและงานวจิ ยั ท่ีเกี่ยวขอ ง โดยมีวธิ ีการ 3 ขั้นตอน ดังนี้ คือ 1. ทําความเขาใจเกี่ยวกับสภาพบริบททั่วไปของการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนโรงเรยี นราชประชานุเคราะห 31 อาํ เภอแมแ จม จงั หวัดเชียงใหม 2. ศึกษาปจ จัยเง่ือนไข ตา ง ๆ ท่สี งผลตอ แนวทางการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 อาํ เภอแมแ จม จงั หวัดเชียงใหม 3. ศึกษาแนวทางการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนโรงเรียน ราชประชานุเคราะห 31อาํ เภอแมแจม จังหวดั เชยี งใหม ดงั น้นั จึงแสดงกรอบแนวคิดการวิจยั ดงั ภาพที่ 1-1

4แนวทางการพฒั นาระบบดแู ลชว ยเหลอื นกั เรยี น โรงเรยี นราชประชานเุ คราะห 31 ศกึ ษาสภาพระบบดูแล ศึกษาแนวทางการพฒั นาชวยเหลือนกั เรยี นโรงเรียน ระบบดูแลชวยเหลือนกั เรียนราชประชานุเคราะห 31 โรงเรยี นราชประชานเุ คราะห3 1 อําเภอแมแ จม อาํ เภอแมแจม จงั หวดั เชียงใหม จงั หวดั เชียงใหม- ศกึ ษาเอกสาร - การวิเคราะห SWOT- การสัมภาษณ Analysis- การสงั เกต - การสนทนากลมุ (Focusgroupdiscussion) แนวทางการพฒั นาระบบดแู ลชวยเหลอื นักเรยี นโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห 31 อาํ เภอแมแ จม จังหวดั เชยี งใหม แผนภมู ิ 1-1 กรอบแนวคิดในการวิจยั1.4 ประโยชนท ่ีคาดวาจะไดรบั 1.4.1 ไดข อ มลู เกี่ยวกบั สภาพระบบดูแลชว ยเหลอื นกั เรียนโรงเรียนราชประชานุเคราะห31อําเภอแมแจม จงั หวัดเชยี งใหม 1.4.2 ไดแ นวทางการพฒั นาระบบดูแลชวยเหลือนักเรยี นโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31อําเภอแมแ จม จงั หวัดเชียงใหม 1.4.3 เปน ขอมูลแกผ ูเก่ยี วของเพอ่ื จะไดนาํ ไปใชในการพัฒนาระบบดแู ลชวยเหลือนักเรียนโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห 31 อําเภอแมแ จม จังหวดั เชยี งใหม

51.5 ขอบเขตของการวจิ ยั1.5.1 ขอบเขตดานประชากรกลุม ผูใหข อ มูลหลกั ในการวจิ ัย ไดแก1. ผบู รหิ าร จํานวน 4 คน2. ครูแนะแนว จํานวน 2 คน3. ครูท่ีปรึกษา จํานวน 6 คน1.5.2 ขอบเขตดานเน้อื หาในการศึกษาครั้งนี้มุงศึกษาแนวทางการพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน โรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 ตามกระบวนการดําเนินงานระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน ของสํานักงานคณะกรรมการการศกึ ษาข้นึ พ้นื ฐาน กระทรวงศึกษาธิการ 5 องคประกอบ ดงั นี้1. การรูจ ักนกั เรียนรายบคุ คล2. การคดั กรองนกั เรียน3. การสง เสริมและพฒั นานักเรยี น4. การปองกนั ชวยเหลือและแกไขนกั เรียน5. การสงตอ นักเรยี น1.5.3 ขอบเขตดานพน้ื ที่พน้ื ท่ีในการวจิ ยั น้ีไดแก โรงเรียนราชประชานุเคราะห 31อําเภอแมแจมจังหวัดเชียงใหมสังกัดสํานักบริหารงานการศึกษาพิเศษ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพ้ืนฐานกระทรวงศกึ ษาธิการ ปก ารศกึ ษา 25571.6 คํานยิ ามศพั ทเฉพาะทใี่ ชใ นการวิจยั แนวการพัฒนา หมายถึง การพัฒนาระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนของโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 ใหด ขี ้ึนตามแผนท่วี างไว ระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน หมายถึง การสงเสริมพัฒนา การปองกัน และการแกไขปญหาใหแกนักเรยี นใหมีภูมิคุมกันและทักษะในการดํารงชีวิตของโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31อําเภอแมแ จม จงั หวัดลําปาง การรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล หมายถึง ความแตกตางของนักเรียนท่ีมีพื้นฐานความเปนมาของชีวิต เชน การศึกษา เผา ศาสนาและวัฒนธรรมท่ีไมเหมือนกัน ทําใหเกิดพฤติกรรมหลากหลายรูปแบบ ทงั้ ดานบวก และดานลบ ของโรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 อําเภอแมแจมจังหวดั ลําปาง การคดั กรองนกั เรียน หมายถงึ การพิจารณาขอมูลท่ีเกี่ยวกับตัวนักเรียน เพื่อการจัดกลุมนกั เรยี น โดยสามารถแยกไดเ ปน 4 กลุม คือ 1. กลุมปกติ คอื นักเรียนที่ไดรับการวเิ คราะหขอ มูลตางๆ ตามเกณฑก ารคัดกรองของโรงเรยี นแลว อยูในเกณฑของกลุมปกตซิ ึ่งควรไดรับการสรา งเสริมภูมิคมุ กันและการสง เสริมพัฒนา 2. กลุมเสย่ี ง คอื นักเรียนท่ีจัดอยูในเกณฑของกลุมเสี่ยงตามเกณฑการคัดกรองของโรงเรียน ซงึ่ โรงเรยี นตองใหก ารปองกนั หรือแกไ ขปญ หาตามแตกรณี

6 3. กลมุ มปี ญ หา คือ นักเรยี นทีจ่ ัดอยใู นเกณฑของกลมุ มปี ญหาตามเกณฑก ารคัดกรองของโรงเรียน ซ่ึงโรงเรียนตองชว ยเหลือและแกป ญหาโดยเรงดวน 4. กลุมพิเศษ คอื นกั เรยี นทมี่ ีความสามารถพิเศษ มีความเปนอัจฉริยะ แสดงออกซึ่งความสามารถอันโดดเดนดานใดดา นหนึ่งหรอื หลายดาน อยางเปน ท่ีประจักษ การสงเสริมและพัฒนานักเรียน หมายถึง การพัฒนา สงเสริมการและสนับสนุนใหนักเรียน ไดพ ัฒนาเต็มศกั ยภาพ มีความภาคภูมใิ จในตนเอง การปองกนั ชวยเหลือและแกไขนักเรียน หมายถึง การดูแลชวยเหลือนักเรียน การสรางภูมคิ ุมกัน การปองกันและแกไ ขปญหาของนักเรียน เพื่อการพัฒนาใหนักเรียนเติบโตเปนบุคคลที่มีคุณภาพของสังคมตอ ไป การสง ตอ นักเรียน หมายถึง การแกไขปญ หาของนักเรียนที่มีปญหายากตอการชวยเหลือหรือชวยเหลือแลวนักเรียนมีพฤติกรรมไมดีข้ึนและมีการดําเนินการสงตอไปยังผูเชี่ยวชาญเฉพาะดา นตอไป โรงเรียนราชประชานุเคราะห 31 หมายถึง โรงเรียนสังกัดสํานักบริหารงานการศึกษาพิเศษ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการท่ีเปดสอนระดับช้ันประถมศกึ ษาปท ่ี 1-6 และมธั ยมศกึ ษาปที่ 1-6 อาํ เภอแมแจม จงั หวัดเชียงใหม ปก ารศกึ ษา 2557

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจัยท่ีเกีย่ วขอ ง การศึกษาวิจยั เรอื่ ง “แนวทางการพัฒนาระบบดแู ลชว ยเหลือนกั เรียนโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห31อําเภอแมแจม จงั หวัดเชียงใหม” ผูวิจัยไดทําการศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ เพ่ือใชเปนแนวทางการวจิ ยั ตามลําดบั ดงั น้ี 2.1 แนวคดิ และทฤษฎีท่เี กย่ี วกบั การบริหารจดั การระบบ 2.1.1 ความหมายและความสาํ คญั ของการบริหาร 2.1.2 กระบวนการบรหิ าร 2.1.3 แนวคิดการบริหารเชงิ ระบบ 2.2 แนวคิดที่เกีย่ วกับระบบดูแลชว ยเหลอื นักเรยี น 2.2.1 ความหมายของคาํ วา “ระบบดูแลชว ยเหลอื นักเรยี น” 2.2.2 ดา นการคัดกรองนักเรียน 2.2.3 ดานการสง เสริมและพัฒนานักเรยี น 2.2.4 ดานการปองกนั และชวยเหลือนักเรยี น 2.2.5 ดานการสงตอ นักเรียนใหผูเชยี่ วชาญ 2.3 การสัมภาษณ 2.4 แนวคดิ เกี่ยวกับการสนทนากลุม (Focus Group Discussion) 2.5 สภาพบริบทของโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห 31 2.6 งานวิจัยท่ีเก่ียวขอ ง2.1 แนวคดิ และทฤษฎีท่เี กีย่ วกบั การบริหารจดั การระบบ 2.1.1 ความหมายและความสําคัญของการบริหาร 1) ความหมายของการบรหิ าร การบริหารงานของผูบริหารสถานศึกษาน้ัน จะตองดําเนินการเปนไปอยางมีขั้นตอนมีระบบตอเน่ืองสัมพันธกันในรูปของกระบวนการ ซ่ึงจะทําใหมองเห็นทิศทางขอบขายของงานและผลสําเร็จของงานในอนาคต ผบู ริหารจึงตองเขาใจคาํ วา การบริหาร ซ่งึ มผี ใู หความหมายไว ดงั นี้ เจริญผล สุวรรณโชติ (2554, หนา 12) กลาววาการบริหาร คือ กระบวนการของสังคมอยางหนึง่ ท่เี กิดขน้ึ กับกลมุ คนกลมุ หนึ่งท่เี ขามารว มกัน เพ่ือกระทาํ กจิ กรรมอยา งหน่งึ หรอื หลายอยางเพ่ือใหบรรลุถึงจุดหมายตามท่ีไดกําหนดเอาไว การกระทําน้ันจะเปนการกระทําท่ีเกี่ยวของกับการสรางสรรคการดําเนินการเพื่อใหคงอยูตอไป การกระตุนหรือการย่ัวยุใหเกิดการกระทําการควบคุมและการกระทําที่ใหเกิดการรวมกันเขาเปนอันหนึ่งอันเดียวกันอยางมีระบบแบบแผน หรืออยา งไมมแี บบแผนทัง้ ในดา นของบุคคลและในดานของวตั ถุ วโิ รจน สารรตั นะ (2554, หนา 8) กลา ววา การบรหิ ารเปน กระบวนการดําเนินงานเพื่อใหบรรลุจดุ หมายขององคก ารโดยอาศยั หนาท่ีหลักทางการบริหารอยางนอย 4 ประการ คือ การวางแผน

8การจดั องคก าร การนาํ และการควบคุม ซ่งึ กระบวนการดังกลาวมีผูบริหารเปนผูรับผิดชอบท่ีจะใหมีการปฏิบัตงิ านเปนไปอยางมปี ระสิทธิภาพและประสทิ ธผิ ล ศิริวรรณ เสรีรัตน และคนอื่น ๆ (2546, หนา 14) กลาววา การบริหาร หมายถึงกระบวนการนําทรพั ยากรการบริหารมาใชใ หบ รรลุวัตถุประสงคตามข้ันตอนบริหารคือ การวางแผนการจดั องคการ การนําและการควบคุมโดยที่การวางแผนคือ การกําหนดวัตถุประสงค การตัดสินใจการจัดองคการคือ การรวบรวมทรัพยากร การจัดหาคนเขาทํางาน การจัดโครงสราง การนํา คือการจูงใจการมีอิทธิพล และการติดตอส่ือสาร การควบคุม คือ การตรวจสอบ การบริการสินคากระบวนการควบคมุ คุณภาพ สมาน รังสิโยกฤษณ และสุธี สทุ ธิสมบรู ณ (2544, หนา 12) กลา ววา การบรหิ าร หมายถึงความพยายามทจี่ ะรวมมอื กนั ดาํ เนนิ งานของหนว ยงานใดหนว ยงานหนง่ึ ใหบ รรลุตามเปา หมายทว่ี างไว จากความหมายของการบริหารที่กลาวมาขางตนพอสรุปไดวา การบริหาร หมายถึงการปฏบิ ตั งิ านของบุคคลต้งั แตส องคนขน้ึ ไปในองคก รหรือหนว ยงานที่กระทําอยางมีขั้นตอนตอเนื่องและเปนระบบ เพ่ือใหการดําเนินงานของหนวยงานบรรลุวัตถุประสงคตามที่วางไวรวมกัน โดยมีผูบริหารเปน ผูกํากบั ติดตามใหง านสาํ เร็จอยางมีประสทิ ธิภาพ 2) ความสาํ คัญของการบรหิ าร สมยศ นาวีการ (2545, หนา 22) ไดสรุปความสําคัญของการบริหารไววา การบริหารมีความสําคัญและเกี่ยวของกับกิจกรรมตางๆ ท่ีมีความเก่ียวพันระหวางกันเพื่อความสําเร็จของเปาหมาย เปนเรอื่ งเก่ียวกับความสาํ เรจ็ ในเปา หมายทีก่ าํ หนดไว เปาหมายดังกลาวน้ีจะแตกตางกันไปแตละองคก ารแตไมวาเปา หมายที่กาํ หนดไวขององคการใดองคการหน่ึงโดยเฉพาะจะเปนอยางไรก็ตาม การบรหิ ารก็คอื กระบวนการสาํ คญั อยางหนงึ่ ที่จะทาํ ใหเ ปา หมายดงั กลา วนีป้ ระสบความสาํ เร็จ สมศักดิ์ คงเท่ียง (2542, หนา 19) กลาวถงึ ความสําคญั ของการบริหารไวดงั นี้ 1. การบริหารไดเจริญเติบโตควบคูมากับการดํารงชีวิตของมนุษยและเปนส่ิงท่ีชวยใหมนุษยดาํ รงชวี ิตอยรู ว มกนั ไดอ ยางผาสกุ 2. จํานวนประชากรทีเ่ พม่ิ ขนึ้ อยา งรวดเรว็ เปน ผลใหอ งคการตางๆ ตองขยายงานดานการบรหิ ารใหกวางขวางยง่ิ ขึน้ 3. การบรหิ ารเปนเคร่อื งบง ช้ีใหท ราบถงึ ความเจรญิ กาวหนาของสงั คม ความกาวหนาดานวิทยาการตางๆ ทําใหก ารบริหารเกดิ การเปลี่ยนแปลงและกาวหนารวดเร็วย่ิงขน้ึ 4. การบรหิ ารเปนมรรควิธีท่ีสาํ คญั ในอันทีจ่ ะนาํ สังคมและประเทศไปสูความเจรญิ กาวหนา 5. การบรหิ ารจะชว ยชี้ใหท ราบถึงแนวโนมท้ังในดานความเจริญและความเสื่อมของสังคมในอนาคต 6. การบรหิ ารมลี กั ษณะเปน การทาํ งานรว มกนั ของกลมุ บคุ คลในองคก ารฉะนัน้ ความสาํ เรจ็ของการบริหารจึงขนึ้ อยูกบั ปจจยั สภาพแวดลอมทางสงั คมและวัฒนธรรมทางการเมอื ง 7. การบริหารมลี กั ษณะตอ งใชก ารวินจิ ฉัยสง่ั การเปนเครื่องมือ ซ่ึงนักบริหารตองคํานึงถึงปจจัยแวดลอ มตางๆ และการวนิ ิจฉยั สัง่ การเปน เครือ่ งแสดงใหทราบถึงความสามารถของนักบริหารและความเจรญิ เตบิ โตของการบริหาร

9 8. ชีวิตประจําวันของมนุษยไมวาในครอบครัวหรือในองคการยอมมีสวนเกี่ยวพันในการบริหารอยูเสมอ ดังนั้น การบริหารจึงเปนเรื่องนาสนใจและจําเปนตอการดํารงชีวิตอยางฉลาดการบริหารกบั การเมืองเปนส่ิงคูกันไมอาจแยกจากกันไดโดยเด็ดขาด ดังที่กลาวกันวา การเมืองกับการบริหารน้นั เปรียบเสมือนคนละดา นของเหรียญอันเดยี วกัน จากท่ีกลาวมาขางตนพอสรุปไดวา การบริหารมีความสําคัญแกคนทุกกลุมเพราะการบรหิ ารเจริญเติบโตควบคมู ากบั การดาํ รงชีวิตของมนุษย และเปนส่ิงที่ชวยใหมนุษยดํารงชีวิตอยูรว มกันไดอ ยางผาสุกการบรหิ ารทําใหการทํางานขององคก ารสาํ เร็จ กอ ใหเ กิดความสามัคคใี นหมคู ณะแมว า นกั บรหิ ารจะไมไดเปนผูลงมือทํางานเอง ตองอาศัยคนอ่ืนเปนผูทํางานตางๆ ก็ตาม แตก็ไมไดหมายความวาผูบริหารไมตองทําอะไรเลย ตรงกันขาม นักบริหารกลับตองหันมาบริหารหรอื การจดั การท่เี ปน งานของกลุมท้งั กลุม เพอ่ื ใหองคก ารสามารถดําเนินไปไดอยางเปนระบบ โดยที่ทกุ ฝายตางทํางานโดยไดประสทิ ธภิ าพและประสบความสาํ เร็จ 2.1.2 กระบวนการบริหาร การดําเนินงานเพ่ือใหองคกรเปนไปดวยความเรียบรอยและมีประสิทธิภาพ มีวิธีการอยูหลายแนวทางดวยกัน แตประการสําคัญท่ีสุดในการบริหารก็คือ ผูบริหารจะตองยึดกระบวนการบรหิ ารอยางใดอยา งหนึ่งมาเปนหลักในการบรหิ ารงาน มีนักวิชาการหลายทานไดใหแนวคิดเกี่ยวกับกระบวนการบรหิ ารดังน้ี ปรยี าพร วงศอนตุ รโรจน (2553, หนา 12) กลาววา กระบวนการบรหิ ารของ เฮนรี่ ฟาโย(Henri Fayol) เปน กระบวนการบริหารทม่ี ี 5 ข้ันตอนดว ยกันคอื 1. การวางแผน (Planning) หมายถึง การศึกษางานในอนาคตและการจัดการวางแผนเพ่ือการปฏบิ ตั ิ 2. การจัดองคการ (Organizing) หมายถึง การรวบรวมวัสดุเครื่องมือ และกําลังคนแลวจัดการแบงงานทัง้ วัสดุ กําลังคนออกไปตามหนาทขี่ องงาน 3. การบังคับบัญชา (Commanding) หมายถึง การส่ังการใหบุคคลภายในหนวยงานปฏิบตั งิ านไดอยา งมปี ระสิทธภิ าพตรงเปาหมายของงาน 4. การประสานงาน (Coordinating) หมายถึง การประสานกจิ การทุกอยา งใหด ําเนนิ ไปไดอยางประสานสมั พันธโ ดยตลอด 5. การควบคุม (Controlling) หมายถึง การบังคับบัญชาใหงานทุกอยางดําเนินไปตามกฎเกณฑระเบียบแบบแผนหรือตามคําสั่งที่ไดกําหนดไวแ ลว อินสอน บัวเขียว (2537, หนา 13) กลาวถึงกระบวนการบริหารไววา การบริหารควรมีองคประกอบดงั ตอไปน้ี 1. การวางแผน คือการสรางความมั่นใจ ซ่ึงจะใหแนใจไดวาการใชทรัพยากรเพื่อทํางานจะไมผิดพลาด เสียหาย และลดการเส่ียงภัย แผนงานเปรียบเสมือนแผนท่ีและเข็มทิศชวยนําทางการวางแผนจะเปนงานบริหารประการแรกที่ตอ งทาํ และจะครอบคลุมถงึ งานตางๆ ทุกอยางท่ีจะตองมกี ารนํามาพจิ ารณาจากพืน้ ฐานขอ เท็จจรงิ ที่เปน อยู

10 2. การจัดองคการ คือหนาท่ีหรืองานท่ีเก่ียวของกับการจัดระเบียบ เพื่อใหส่ิงของและบุคคลผูเขามาอยูในองคการ สามารถทํางานเก่ียวของสัมพันธกันอยางมีประสิทธิภาพและเพื่อประโยชนตองานทีจ่ ะมีการประสานกนั ทาํ เปนทีมใหบ รรลวุ ัตถปุ ระสงค 3. การจดั คนเขา ทํางาน คือการเลอื กเฟนและจัดคนที่มีความรูความสามารถตางกันใหลงทาํ งานในตาํ แหนง ทย่ี ากงา ยตางกนั อยา งเหมาะสม 4. การสัง่ การ คอื การขอความรวมมือโดยใชเ หตผุ ลเขา วา การมสี ว นรวมและใหคนผทู ํางานรจู กั รบั ผดิ ชอบ ควบคมุ ตนเองเพือ่ ใหบ รรยากาศการบรหิ ารงานมีความราบรน่ื 5. การประสานงาน คือ การสามารถจูงใจใหคนปฏิบัติงานไดดีโดยใชการติดตอสื่อสารสองทางทง้ั ไปและกลับ 6. การควบคุม คือการติดตามความกา วหนาของงานเพ่อื เทยี บกับแผนงาน 7. การประเมินผลและการรายงาน คือผลจากการปฏิบัติหนาท่ีท่ีปรากฏออกมาในสองลักษณะคือการมีประสิทธิผลหรือการทํางานสามารถบรรลุตามเปาหมายท่ีวางไว และการมีประสิทธภิ าพ คือ สามารถทาํ งานไดคณุ คา หรือผลประโยชนต อบแทนกลบั มามากกวา ตนทนุ เสมอ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน (2546, หนา 44) กลาววากระบวนการบริหารท่ีนิยมกันมากและสามารถนามาใชเปนหลักการบริหารงานไดคือ กระบวนการบริหารของลูเธอร กูลิค (Luthur Gulick) และแลนดอล เออวิค (Lyndall Urwick) เรียกยอๆ วา POSDCORBโดยมีกระบวนการบริหาร 7 ประการดังน้ี 1. การวางแผน (Planning – P) หมายถึง การจัดวางโครงการ แผนปฏิบัติการรวมทั้งวธิ กี ารปฏบิ ัติงานเอาไวล วงหนา เพื่อใหบรรลุวตั ถุประสงคข องหนวยงาน 2. การจดั หนวยงาน (Organizing – O) หมายถงึ การกาํ หนดโครงสรางและอํานาจหนาท่ีและการจดั สายงานเพ่ือใหการปฏบิ ตั งิ านเปนไปตามวัตถุประสงค 3. การจดั วางตัวบคุ คล (Staffing – S) หมายถึง การบริหารงานดานบุคคล ไดแก การจัดอตั รากําลัง การสรรหา การพัฒนาบคุ ลากร และการสรางบรรยากาศการทาํ งาน 4. การอาํ นวยการ (Directing – D) หมายถงึ การวินิจฉัยสั่งการ การควบคุมบังคับบัญชาและการดูแลการปฏิบัติงานในฐานะทผี่ บู ริหารเปน หวั หนา หนว ยงาน 5. การประสานงาน (Co-ordinating – Co) หมายถึง การประสานกิจกรรมดานตาง ๆของหนว ยงาน เพ่ือใหเกดิ มีการรว มมอื ประสานงานท่ีดี และดาํ เนินไปสูจดุ หมาย 6. การรายงาน (Reporting – R) หมายถึง การรายงานผลการปฏิบัติงานของหนวยงานเพื่อใหผูบริหารและสมาชิกของหนวยงานทราบความเคลื่อนไหว และความคืบหนาของกิจการสมํ่าเสมอ 7. การงบประมาณ (Budgeting – B) หมายถึง การจดั ทํางบประมาณ การจัดทําบัญชีการใชจ ายเงนิ และการควบคุมตรวจสอบทางดา นการเงิน ดงั น้นั สรปุ ไดว า กระบวนการบรหิ ารเปน กจิ กรรมท่ีมีความสําคัญอยา งย่ิงตอ การทํางานทุกประเภท ผูท่ีตองการใหงานเกิดประสิทธิภาพ ประสิทธิผล และเกิดผลประโยชนสูงสุดจะตองใชกระบวนการทางการบริหารในการปฏิบัติงาน โดยเฉพาะอยางย่ิงผูบริหารการศึกษา เพราะตองคํานงึ ถึงกระบวนการในการวางแผนเปนอันดับแรก มีการดําเนินการตามแผนที่กําหนดไว พรอมท้ัง

11ตรวจสอบ แกไ ขปรบั ปรงุ เปน ระยะ ๆ ทายสุดตอ งมีการประเมินผลเพอื่ ใหท ราบวาประสบความสําเร็จหรือมีปญหามากนอยประการใด จะตองรูและเขาใจในกระบวนการบริหารจัดการสถานศึกษาแลวนํามาประยุกตใช ไมเฉพาะในเร่อื งของงานวชิ าการเทานนั้ ในเรอ่ื งของพฤติกรรมนักเรยี นก็นาเปนหวง จงึ ตองนํากระบวนการบริหารจัดการระบบดแู ลชวยเหลอื นักเรียนเขามาอีกทางหน่งึ 2.1.3 แนวคดิ การบรหิ ารเชิงระบบ สาํ นักวชิ าการและมาตรฐานการศึกษา (2441, หนา 113) กลาววา การบริหารเชิงระบบเปนกลยุทธที่นํามาใชในการจัดระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน โดยมุงหวังที่คุณภาพของนักเรียนจากกระบวนการทํางานท่ีมีระบบของครูที่ปรึกษาเมื่อพิจารณาโครงสรางของระบบแตละระบบจะพบวา มีองคประกอบท่ีสําคัญ 3 ประการคือ ปจจัยนําเขา (Input) กระบวนการ (Process) และผลงานหรือผลผลิต (Product/Output) องคประกอบทั้ง 3 ของระบบจะมีการดําเนินการไปตามลาํ ดับ และตางกม็ ปี ฏสิ มั พนั ธกับสภาพแวดลอ มเดียวกันดว ย สว นการควบคุมหรือการตรวจสอบแกไขระบบเพื่อใหมีประสิทธิภาพย่ิงขึ้นน้ันอาจไมเปนไปตามลําดับก็ได เชน นักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนต่าํ ผลการตรวจสอบแกไขอาจเกิดจากกระบวนการอยางใดอยางหน่ึง หรอื ทีป่ จจยั นาํ เขาเปนตน ทงั้ น้กี ารตรวจสอบเพอื่ ปรับปรงุ แกไ ขจะตอ งอาศยั ขอ มลู ยอ นกลบั ดว ย ศิริพงษ เศาภายน (2547, หนา 36) กลาววา แนวคิดเชิงระบบของการบริหารโรงเรียนเปนการวเิ คราะหอ งคการและบทบาทของผบู ริหารโรงเรียนในกรอบความคดิ ของระบบเปด ซงึ่ สามารถกลา วแยกแยะออกมาเปน 3 สวนคอื ปจจัยปอ น กระบวนการถายโยง และผลลัพธ กรอบความคิดน้ีจะชว ยในการวิเคราะหก ารปฏบิ ตั งิ านในโรงเรยี น เปน การวินจิ ฉยั ปญหาของโรงเรยี นและผลที่เกดิ จากการบรหิ ารทีอ่ าจนาํ ไปสกู ารปรบั เปลี่ยนทีเ่ ปน ระบบ รายละเอยี ดในแตล ะสว นมี ดังนี้ 1. ปจจัยปอ น (Input) จากสภาพแวดลอ มทําใหเกิดปจจัยปอน ซ่ึงประกอบดวยบุคลากรการเงิน ทฤษฎี และการฝกปฏิบัติ นโยบายรัฐบาล การบริหารขององคการบริหารสวนทองถิ่นโครงสรา งของกฎหมายในดา นโรงเรยี น รวมท้งั กลุมทเ่ี ก่ียวขอ งท่ีมคี วามสาํ เร็จในการกําหนดแนวทางของโรงเรยี น 2. กระบวนการถายโยง (Transformation Process) องคการไดปรับเปล่ียนปจจัยปอนจากสภาพแวดลอ มมาสผู ลลพั ธ การปฏบิ ตั ิงานในระบบทท่ี ําใหเ กดิ ผลลัพธ จะมีการผนวกคานิยมเขาไปในกระบวนการปฏิบัติงานดวย กระบวนการถายโยงนี้ ยังหมายรวมถึง การปฏิบัติการภายในองคก ารและระบบของการบรหิ ารจดั การ สว นประกอบของการบรหิ ารเชงิ ปฏิบัติการภายในองคการเปนเทคนิควิธีการบริหารของผูบริหารโรงเรียนรวมอยูดวย นอกจากน้ียังเกี่ยวของกับการตัดสินใจทักษะการติดตอ สอื่ สาร แผนปฏิบัติการ ความสามารถทจ่ี ะดาํ เนนิ การปรบั เปลยี่ นกิจกรรมท่ีผูบริหารโรงเรยี นดําเนินงานภายในโครงสรางขององคก ารจะมีผลตอ ผลลพั ธของโรงเรียน 3. ผลลัพธ (Output) งานของผูบริหารโรงเรียนคือ ดูแลและใชปจจัยปอนจากสภาพแวดลอ มภายนอก การถา ยโยงปจจยั ปอนผา นกิจกรรมการบริหาร เชน การจัดโครงสรางการพัฒนาวัฒนธรรม แรงจงู ใจ การตัดสนิ ใจ การติดตอสื่อสาร การใชป ระโยชนจากการเปล่ียนแปลงการพัฒนาหลักสูตร การบริหารบุคลากร การจัดการการเงินของสถาบันเพ่ือใหไดผลผลิตสําหรับโรงเรียนผลลัพธห มายรวมถงึ ผลสัมฤทธ์ิของนกั เรยี น การปฏบิ ัติงานของครู ระดบั การพฒั นาของนักเรยี นและครู การลาออกกลางคันของผูเรียน การลาออกของครู การขาดเรียนของนักเรียนและ การขาดงาน

12ของครู การสรางความสัมพันธระหวางครูและการบริหาร ความสัมพันธระหวางโรงเรียนกับชุมชนเจตคตขิ องนกั เรียนตอ โรงเรียน และความพงึ พอใจในงานของครู จากแนวคิดการบริหารเชิงระบบสามารถสรุปไดวา สถานศึกษาซ่ึงเปนสถานที่ใหความรูและอบรมสง่ั สอนนักเรยี นซึง่ เปนผลผลติ จากการดาํ เนนิ งานตามระบบดแู ลชว ยเหลือนักเรียน เพื่อใหเปนคนดี คนเกง มีความสุข ซ่ึงเปนผลท่ีทุกคนมุงหวัง ผูบริหารสถานศึกษา ครูแนะแนวและครูที่ปรึกษา เปนปจจัยสําคัญอยางยิ่งที่จะทําใหการบริหารจัดการระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนประสบความสาํ เรจ็ ทั้งน้ี กระบวนการในการบริหารจัดการระบบดูแลชวยเหลือนกั เรียนซ่ึงประกอบดวยการเตรียมและวางแผนดาํ เนินงาน การดาํ เนินงานตามแผน การนเิ ทศ กาํ กับ ตดิ ตามและการประเมินผลดงั นัน้ การนํา แนวคดิ การบรหิ ารเชิงระบบมาใชใ นการบริหารจัดการระบบดแู ลชวยเหลือนักเรียน จะทาํ ใหการดําเนินงานมีความถกู ตอ ง ชัดเจน และสามารถตดิ ตามประเมินผลเปน ระยะอันกอใหเกิดการพัฒนาตอไปไดอ ยางดี2.2 แนวคดิ ท่ีเกีย่ วกบั ระบบดูแลชว ยเหลือนกั เรยี น 2.2.1 ความหมายของคาํ วา “ระบบดแู ลชวยเหลือนักเรยี น” กรมสขุ ภาพจิต กระทรวงสาธารณสขุ (2547, หนา 111) กลา ววา ระบบการดแู ลชว ยเหลือนักเรียนเปนกระบวนการดําเนินงานอยางมีข้ันตอน พรอมดวยวิธีการและเคร่ืองมือการทํางานท่ีชดั เจน โดยมีครูที่ปรกึ ษาเปน บคุ ลากรหลกั ในการดําเนนิ งานดงั กลาว และมกี ารประสานความรวมมืออยางใกลช ิดกบั ครทู ่ีเก่ียวของหรอื บคุ คลภายนอกรวมท้ังการสนับสนุน สง เสรมิ จากโรงเรียน และการดูแลชวยเหลือนักเรียนหมายถึง การสงเสริม การปองกัน และการแกไขปญหา ดวยวิธีการและเครอ่ื งมอื สาํ หรบั ครทู ี่ปรกึ ษา ตลอดจนบคุ ลากรทีเ่ กย่ี วขอ ง เพอื่ ใชใ นการดาํ เนนิ งานพัฒนานกั เรยี นใหมีคุณลักษณะทพ่ี งึ ประสงคและปลอดภัยจากสารเสพตดิ สํานกั งานคณะกรรมการสถานศึกษาข้ันพื้นฐาน (2547, หนา12-13) กลาววา ระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนเปนกระบวนการดาํ เนินงานดูแลชวยเหลือนักเรียนอยางมีข้ันตอน พรอมดวยวิธีการและเครอื่ งมือการทํางานท่ชี ัดเจน โดยมคี รปู ระจําชั้น หรอื ครูทป่ี รกึ ษาเปนบคุ ลากรหลกั ในการดําเนินงานและบุคลากรทุกฝายท่ีเก่ียวของทั้งในและนอกสถานศึกษา อันไดแก คณะกรรมการสถานศกึ ษา ผูปกครอง ชมุ ชน ผูบ ริหารสถานศึกษา และครูทุกคนมีสวนรวม และการดูแลชวยเหลือนักเรียน คือ การสงเสริมพัฒนา การปองกันและการแกไขปญหา ใหแกนักเรียนมีคุณลักษณะท่ีพึงประสงค มีภูมิคุมกันทางจิตใจท่ีเขมแข็ง มีคุณภาพชีวิตที่ดี มีทักษะการดํารงชีวิตและรอดพนจากวกิ ฤตทั้งปวง กรมสุขภาพจิตและสํานักงานคณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพ้ืนฐาน (2554, หนา 14)จงึ ตระหนกั ถงึ ความสําคัญท่จี ะตองมีระบบการดูแลชว ยเหลือนักเรยี น เพ่ือใหก ระบวนการทํางานเปนระบบมีความชัดเจน มีการประสานความรวมมือของผูเก่ียวของทุกฝายท้ังในโรงเรียนและนอกโรงเรียนรวมท้งั มีวิธีการ กิจกรรมและเครื่องมือตางๆ ท่ีมีคุณภาพ ในการดูแลชวยเหลือนักเรียนจะสง ผลใหร ะบบการดูแลชวยเหลอื นักเรียนประสบความสําเรจ็ โดยมีแนวคิดหลกั ในการดาํ เนินงาน ดงั น้ี

13 1. มนุษยท กุ คนมีศักยภาพทจ่ี ะเรยี นรูแ ละพฒั นาตนเองไดตลอดชีวิต เพียงแตใชเวลาและวธิ ีการทแี่ ตกตา งกนั เนื่องจากแตละคนมคี วามเปนปจเจกบุคคล ดงั น้ัน การยึดนักเรยี นเปน สําคญัในการพัฒนา เพอ่ื ดแู ลชวยเหลือทงั้ ดา นการปองกนั แกไ ขปญหาหรอื การสงเสริมจงึ เปนส่ิงจาํ เปน 2. ความสําเร็จของงาน ตอ งอาศัยการมสี วนรวม ท้ังการรวมใจ รวมคิด รว มทําของทุกคนทีม่ สี ว นเก่ยี วขอ งไมว าจะเปนบคุ ลากรโรงเรียนในทกุ ระดับ ผปู กครองหรอื ชุมชน 3. รูปแบบการประเมินโครงการระบบการชว ยเหลือนกั เรียน สรปุ ไดวา ในการพฒั นาคณุ ภาพชีวิตของนักเรียน ใหมีความสมบูรณพรอมอยางเปนองครวม ทง้ั ดานรางกาย สติปญญา ความรูความสามารถ คุณธรรมจริยธรรม ตลอดจนใหมีทักษะในการดาํ รงชีวิต จึงจําเปนท่ที ุกโรงเรียน ในฐานะหนวยงานที่ตองรับผิดชอบในการสรางเสริมคุณภาพชวี ติ ผูเรียน และแกวิกฤติสังคม จึงควรนําระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนมาประยุกตใชและพัฒนาใหเหมาะสมกบั บริบทของแตล ะโรงเรยี น 2.2.2 การดาํ เนนิ งานตามระบบดแู ลชว ยเหลือนักเรียน สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน (2543, หนา 31-33) กลาววาการดําเนนิ งานระบบการดแู ลชวยเหลือนกั เรียนมภี ารกจิ หลักทเี่ ปน หัวใจของการดําเนินงาน 5 กจิ กรรม คอื 1. การรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล หมายถึง การรูจักขอมูลท่ีจําเปนเกี่ยวกับตัวนกั เรยี นจึงเปน สงิ่ สําคัญ ทจี่ ะชวยใหค รทู ่ปี รกึ ษามีความเขาใจนักเรียนมากข้ึน สามารถนําขอมูลมาวเิ คราะหเพื่อการคัดกรองนักเรียน เปนประโยชนในการสงเสริม การปองกันและแกไขปญหาของนักเรียนไดอยางถกู ทาง ซ่ึงเปน ขอมลู เชงิ ประจักษมิใชก ารใชความรูสึกหรอื การคาดเดาโดยเฉพาะในการแกไขปญ หานักเรียน ซ่งึ จะทาํ ใหไมเกิดขอ ผดิ พลาดตอ การชวยเหลือนกั เรียนหรือเกิดไดน อ ยท่สี ุด 2. การคัดกรองนักเรียน หมายถึง การคัดกรองนักเรียน เปนการพิจารณาขอมูลที่เกีย่ วกบั ตวั นักเรียน เพ่ือการจัดกลุมนักเรยี นเปน 2 กลุม คือ 1. กลมุ ปกติ คือ นกั เรยี นทไ่ี ดร บั การวเิ คราะหข อ มูลตาง ๆ ตามเกณฑก ารคัดกรองของโรงเรยี นแลว อยใู นเกณฑข องกลุมปกติ 2. กลุมเส่ียง/มีปญหา คือ นักเรียนที่จัดอยูในเกณฑของกลุมเสี่ยง/มีปญหาตามเกณฑการคัดกรองของโรงเรียน ซึ่งโรงเรียนตอ งใหค วามชวยเหลือ ปองกันหรือแกไขปญหาตามแตกรณี 3. การสงเสริมและพัฒนานักเรียน หมายถึง การดูแลชวยเหลือนักเรียน ครูควรใหความเอาใจใสกบั นักเรียนทุกคนอยางเทา เทียมกนั แตสําหรับนกั เรยี น กลมุ เส่ียง/มีปญหาน้ัน จําเปนอยางมากท่ีตองใหความดูแลเอาใจใสอยางใกลชิดและหาวิธีการชวยเหลือทั้งการปองกัน และการแกไขปญ หา โดยไมปลอยปละละเลยนักเรียนจนกลายเปนปญหาของสังคม การสรางภูมิคุมกัน การปองกันและแกไ ขปญ หาของนกั เรยี น จงึ เปนภาระงานท่ยี ง่ิ ใหญและมคี ณุ คาอยา งมากในการพัฒนาใหนักเรยี นเติบโตเปน บุคคลทม่ี ีคณุ ภาพของสังคมตอไป 4. การปอ งกนั ชวยเหลอื และแกไขนักเรยี น หมายถึง การพัฒนาและสงเสริมนักเรียนเปนการสนับสนุนใหนักเรียนทุกคน ไมวาจะเปนนักเรียนกลุมปกติหรือกลุมเสี่ยง/มีปญหา กลุมความสามารถพิเศษ ใหมีคุณภาพมากข้ึน ไดพัฒนาเต็มศักยภาพ มีความภาคภูมิใจในตนเองในดาน

14ตาง ๆ ซึ่งจะชวยปองกันมิใหนักเรียนท่ีอยูในกลุมปกติและกลุมพิเศษกลายเปนนักเรียนกลุมเส่ียง/มีปญ หา และเปนการชวยใหน ักเรยี นกลมุ เสย่ี ง/มปี ญ หากลับมาเปนนักเรียนกลุมปกติและมีคุณภาพตามมาตรฐานท่โี รงเรียนหรือชมุ ชนคาดหวังตอ ไป 5. การสงตอนักเรียน หมายถึง การปองกันและแกไขปญหาของนักเรียนโดยครูทป่ี รึกษา อาจมกี รณที ่บี างปญ หามีความยกตอการชวยเหลอื หรอื ชวยเหลือแลวนักเรียนมีพฤติกรรมไมดขี ้ึนก็ควรดาํ เนินการสงตอไปยงั ผเู ชี่ยวชาญเฉพาะดานตอไป เพื่อใหปญหาของนักเรียนไดรับการชว ยเหลอื อยางถกู ทางและรวดเรว็ ขนึ้ หากปลอยใหเ ปน บทบาทหนาทีข่ องครทู ่ปี รึกษาหรือครคู นใดคนหนง่ึ เพยี งลาํ พังความยุง ยางของปญหาอาจมีมากขึ้น หรือลุกลามกลายเปนปญหาใหญโตจนยากตอการแกไขซึ่งครูประจําชั้น/ครูที่ปรึกษาสามารถดําเนินการไดต้ังแตกระบวนการรูจักนักเรียนเปนรายบคุ คล หรอื การคัดกรองนักเรียน ทั้งนีข้ ึ้นอยกู ับลกั ษณะปญ หาของนกั เรยี นในแตล ะกรณี รูจกั นกั เรยี นเปน รายบุคคล คดั กรองนกั เรยี น กลุม ปกติ กลุมเสีย่ ง/มปี ญ หาสงเสรมิ นักเรยี น ปองกันและแกไ ขปญ หา ไมด ีข้ึน พฤติกรรมดี ขึ้นหรือไมไมด ขี ้ึน ยากตอ การชว ยเหลอื ดูแล สงตอ (ภายในโรงเรียน)แผนภูมิท่ี 2-1 แสดงกระบวนการระบบการดูแลชวยเหลอื นกั เรียน

15 2.2.3 ประโยชนของการดแู ลชวยเหลอื นักเรยี น หนวยศึกษานิเทศก สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน (2553, หนา 42)กลา ววา คือการพฒั นานักเรยี นใหม ีความสมบูรณพรอมทั้งรางกาย จิตใจ สติปญญา ความรูคุณธรรมและจรยิ ธรรม และการดํารงชีพอยางมีความสุขในสังคมซึ่งสอดคลองกับพระราชบัญญัติการศึกษาแหง ชาติ พ.ศ.2542 กลาวคือ ใหนักเรียนเปนคนดี คนเกง และมีความสุข ดวยความรวมมือของทุกหนวยงาน ทเี่ กยี่ วขอ ง ไมวา จะเปน โรงเรียน ชมุ ชน สังคม และครอบครัวของนักเรียนเอง ดวยสภาพสงั คม และเศรษฐกจิ ในปจจุบันเปลย่ี นแปลงไปอยางมาก มีผลกระทบตอวถิ กี ารดาํ รงชีวิตของคนซึ่งมีความซับซอนมากข้ึนหลายครอบครัวมีเวลาและใกลชิดเพื่อดูแลอบรมสั่งสอนลูกหลานลดนอยลงตวั นกั เรยี นเองซงึ่ เปน เยาวชนท่ีมีประสบการณในชีวิตไมมากนัก ความรูเทาไมถึงการณจึงทําใหเกิดปญหากบั ตนเองและสงั คมไดง ายดังน้นั ความจาํ เปนในการสรางระบบภมู ิคมุ กันทเี่ ขมแขง็ การมีระบบการดแู ลชวยเหลือนกั เรียนท่ชี ัดเจนจึงเปนสิ่งสําคัญ โดยดําเนนิ การควบคไู ปกบั ระบบการจดั การเรียนการสอน สรุปไดว า การดแู ลชวยเหลือนักเรียน ครูที่ปรึกษาหรือครูประจําช้ันจะตองรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล และมีขอมูลท่ีแทจริงของนักเรียนทุกดาน เชน ดานการเรียน ดานความสามารถ ดานสขุ ภาพ ดานครอบครวั เปน ตน โดยขอมลู ดงั กลา วอาจไดมาจากวธิ ีการและเคร่อื งมอื ซงึ่ ไดแกระเบียนสะสม แบบประเมินพฤติกรรมเด็ก การสัมภาษณ และการเย่ียมบานเด็ก เพื่อที่จะนําขอมูลของนกั เรยี นนั้นมาเปนขอมลู สําหรับการดูแลชวยเหลือนักเรียนในกลุมตางๆ ใหตรงกับปญหา และเปนการรวมมืออยางใกลชิดระหวางครูและผูที่เกี่ยวของ หลังจากท่ีไดขอมูลนักเรียนในดานตางๆ แลวตอ งนํา ขอมลู ทงั้ หมดเหลา น้นั มาบูรณาการเพอ่ื การรูจักและเขา ใจนกั เรียนแตละบุคคลอยางละเอียดรอบดา น รวมท้ังเพ่ือการจัดกลุมและคัดกรองนักเรียน อันจะนําไปสูการวางแผนการดูแลชวยเหลือนักเรียนอยางเหมาะสมตอไป 2.2.4 แนวคิดทฤษฎที ี่เกย่ี วกับระบบการดูแลชว ยเหลอื นักเรียน กรมสุขภาพจิต (2544, หนา 71) ไดกลาวถึงกรอบแนวคิดระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนโดยสรุปดังนี้ ระบบดูแลเพ่ือชวยเหลือนักเรียนน้ีเปนโครงการใหมที่เกิดจากการตระหนักในปญหาของกรมสุขภาพจิตกระทรวงสาธารณสขุ เก่ยี วกบั ปญหาตา งๆทเ่ี กิดข้นึ กับนักเรียน โดยเฉพาะนักเรียนทอี่ ยใู นระหวางวยั รนุ ในการดําเนนิ งานตามระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนนั้น กรมสุขภาพจิตไดระบุถึงความสําคญั และความเปน มาของระบบการดแู ลชว ยเหลือนักเรยี นวาเปนไปเพ่ือพฒั นานกั เรียนใหเ ปนบคุ คลทม่ี ีคณุ ภาพทั้งดานรา งกาย จติ ใจ สตปิ ญ ญา ความสามารถ มีคณุ ธรรม จริยธรรม และมีวิถีชีวิตที่เปนสุขตามที่สังคมมุงหวัง โดยผานกระบวนการทางการศึกษาน้ัน นอกจากจะดําเนินการดวยการสง เสรมิ สนบั สนุนนักเรียนแลว การปอ งกันและชว ยเหลอื แกไ ขปญหาตา งๆ ท่ีเกิดข้ึนกับนักเรียนก็เปนสิ่งสําคัญประการหนึ่งของการพัฒนา ท้ังนี้เนื่องจากสภาพสังคมที่เปล่ียนแปลงไปอยางมากท้ังดานการสื่อสารเทคโนโลยีตางๆ ซ่ึงนอกจากจะสงผลกระทบตอผูคนเชิงบวกแลวในเชิงลบก็มีปรากฏเชนกัน ซง่ึ มีปญ หาดานตางๆ ดงั น้ี ดา นเศรษฐกิจ ปญหาการระบาดของสารเสพตดิ ปญหาการแขงขันในรูปแบบตางๆปญหาครอบครัวซ่ึงกอใหเกิดความทุกขความวิตกกังวลความเครียด มีการปรับตวั ทไ่ี มเหมาะสมหรอื อน่ื ๆ ทเี่ ปน ผลตอ สขุ ภาพจติ และสุขภาพกายของทกุ คนท่เี กย่ี วขอ ง ดังนน้ั จงึ

16จาํ เปน ตอ งอาศัยความรว มมอื ในการพัฒนาจากทกุ ฝา ยทุกคน โดยเฉพาะครทู ุกทา นในโรงเรยี นซ่ึงเปนที่ปรกึ ษาจะเปน หลกั สาํ คัญในการดาํ เนนิ การตางๆ ตามระบบเพ่ือชว ยเหลอื นักเรยี นในความดูแลของตนเองดวยความรักและเมตตาที่มีตอศิษยท้ังนี้เพื่อพัฒนาผูเรียนใหเปนไปตามพระราชบัญญัติการศกึ ษาแหง ชาติพทุ ธศกั ราช 2542 ในมาตราท่ี 6 มาตราท่ี 22 มาตราที่ 23 รวมทั้งเปนการพัฒนาตนเองของครูเพ่ือใหเปนไปตามท่ีกําหนดไวในมาตรฐานวิชาชีพครู ที่ระบุไวใน มาตรฐานท่ี 2 ครูมีคุณธรรม จริยธรรม คุณลักษณะที่พึงประสงค โดยมีตัวชี้วัดที่สําคัญและเก่ียวของกับบทบาทหนาที่ของครใู นการพฒั นานักเรยี น คือมคี วามรกั ความเอ้ืออาทรและการเอาใจใสดูแลผเู รียนอยางสม่าํ เสมอเพ่ือใหผ ูเรียนมีมนษุ ยส ัมพนั ธแ ละสุขภาพจิตทด่ี ีพรอมชวยแนะนาํ และรวมกันแกไขปญหาของผูเรียนเพ่ือการพัฒนาตนเองใหเขาสูความเปนครูมืออาชีพ หลักการในการดําเนินงานตามระบบการดูแลชว ยเหลือนกั เรยี น 1. มนุษยท ุกคนมีศกั ยภาพท่จี ะเรยี นรแู ละพฒั นาตนเองไดตลอดชีวิต เพียงแตใชเวลาและวธิ ีการทแ่ี ตกตา งกนั เน่อื งจากแตล ะคนมีความเปน ปจเจกบุคคล ดงั นน้ั การยึดนักเรยี นเปนสําคัญในการพฒั นา เพอื่ ดูแลชวยเหลือ ทงั้ ดา นการปองกัน แกไขปญ หา หรือการสงเสรมิ จึงเปน ส่ิงจําเปน 2. ความสาํ เรจ็ ของงาน ตอ งอาศยั การมสี ว นรวมทัง้ การรว มใจ รวมคิด รว มทาํ ของทุกคนทมี่ ีสวนเก่ยี วขอ ง ไมว า จะเปนบุคลากรโรงเรยี นในทกุ ระดบั ผปู กครอง หรอื ชุมชน 2.2.5 วตั ถุประสงคข องระบบการดูแลชวยเหลอื นักเรยี น 1. เพ่ือใหก ารดําเนินงานดแู ลชว ยเหลือนักเรียนของโรงเรียนเปนไปอยางมีระบบ และมปี ระสิทธิภาพ 2. เพือ่ ใหโ รงเรยี น ผูปกครอง หนวยงานที่เกีย่ วขอ งหรือชมุ ชน มีการทํางานรวมกนั โดยผานกระบวนการทํางานท่ีชัดเจนพรอมดวยเอกสาร หลักฐานการปฏิบัติงาน สามารถ ตรวจสอบหรอื รบั การประเมินได 2.2.6 ปจจัยสําคัญท่ีมีผลตอประสิทธิภาพของการดําเนินงานตามระบบการดูแลชว ยเหลือนกั เรยี น 1. ผบู ริหารโรงเรียน รวมทั้งผูชวยผูบริหารของโรงเรียนตางตระหนักถึงความสําคัญของระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนและใหการสนับสนุนการดําเนินงานหรือรวมกิจกรรมตามความเหมาะสมอยางสมํ่าเสมอ 2. ครทู กุ คนและผูเกี่ยวของจําเปนตองมีความตระหนัก ในความสําคัญของระบบการดูแลชวยเหลือนกั เรยี น และมที ัศนคตทิ ด่ี ีตอนักเรยี น มคี วามสุขทีจ่ ะพัฒนานกั เรียนในทุกดา น 3. คณะกรรมการหรือคณะทํางานทุกคณะตองมีการประสานงานกันอยางใกลชิดและมีการประชุมในแตละคณะอยางสม่าํ เสมอตามทีก่ ําหนด 4. ครูทีป่ รกึ ษาเปน บคุ ลากรหลกั ในการดําเนนิ งาน โดยตองไดรับความรวมมือจากครูทุกคน ในโรงเรียน รวมทงั้ การสนับสนนุ ในเร่ืองตา งๆ จากโรงเรยี น 5. การอบรมใหค วามรแู ละทกั ษะรวมทงั้ การเผยแพรขอมูล ความรูแกครทู ่ปี รกึ ษาหรอืผูท่ีเกี่ยวของในเร่ืองท่ีเอ้ือประโยชนตอการดูแลชวยเหลือนักเรียนเปนสิ่งท่ีจําเปน โดยเฉพาะเรื่องทักษะการปรึกษาเบอื้ งตน และแนวทางการแกไ ขปญหาตา งๆ ของนักเรียน ซง่ึ โรงเรียนควรดาํ เนนิ การอยางตอเนอื่ งและสม่าํ เสมอ

17 สํานักงานคณะกรรมการการศกึ ษาขนั้ พนื้ ฐาน (2552, หนา 30) ไดกําหนดความหมายของการดูแลชวยเหลอื นักเรียนและระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน ไวด ังน้ี การดูแลชวยเหลือนักเรียน คือ การสงเสริม พัฒนา ปองกันและแกไขปญหาเพื่อใหนักเรียนไดพัฒนาเต็มตามศักยภาพ มีคุณลักษณะที่พึงประสงค มีภูมิคุมกันทางจิตใจท่ีเขมแข็งมคี ุณภาพชวี ิตท่ีดี มีทักษะในการดํารงชวี ิตและรอดพน จากวกิ ฤตทงั้ ปวง ระบบการดูแลชว ยเหลอื นกั เรยี น หมายถงึ กระบวนการดแู ลนกั เรยี นอยางมีขั้นตอนที่ชัดเจน สอดคลองกบั การบริหารทงั้ ระบบของสถานศึกษา โดยอาศัยศักยภาพและความสัมพันธของนักเรียนทม่ี ีตอ ครูรวมท้ังการประสานสัมพันธระหวางครู ผูปกครอง ชุมชน หนวยงานและองคกรท่ีเกยี่ วของ ในการปองกัน แกปญหาและพัฒนาคณุ ภาพผเู รียนอยางเปนระบบและย่ังยืน สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพื้นฐาน (2549, หนา 15-16) กลาววา ระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนมีวัตถุประสงคที่จะพัฒนาคุณภาพนักเรียนใหเติบโตอยางมีคุณภาพ แตระบบการดูแลชวยเหลอื นักเรียนจะเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลไดนั้น จําเปนตองอาศัยความรว มมอื รว มใจจากครแู ละผูเ กีย่ วของ มีการทํางานเปน ทมี รวมคิด รวมวางแผน รวมปฏิบัติและชื่นชมผลงานเพื่อสรางสรรค ระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนใหเปนรูปธรรมและจะเกิดประโยชนตอนักเรยี นและทกุ ฝายทเี่ กี่ยวขอ ง ดังน้ี 1. นักเรียน 1.1 ไดรับการดแู ลชว ยเหลือและพฒั นาดานสขุ ภาพกาย สขุ ภาพจิตและสภาพแวดลอมทางสงั คมอยา งทวั่ ถงึ 1.2 ไดรับการสงเสริม พัฒนา ปองกันแกไขปญหาท้ังดานการเรียนรู และความสามารถพเิ ศษ 1.3 ไดรูจกั ตนเอง สามารถปรับตัว และอยูใ นสังคมไดอยา งมีความสขุ 1.4 มที กั ษะชีวติ และมีสมั พันธภาพทดี่ ีกบั เพ่อื น ครแู ละผูปกครอง 2. ครู 2.1 ตระหนักและเหน็ ความสําคญั ในการดแู ลชว ยเหลือนกั เรียน 2.2 มีเจตคตทิ ี่ดีตอนักเรียน 2.3 มีผลงานสอดคลอ งกับมาตรฐานการประเมินคุณภาพการศึกษา 2.4 มีความรักและศรัทธาในวิชาชพี ครู 3. ผบู รหิ ารโรงเรียน 3.1 รูศกั ยภาพของครูในการขบั เคล่ือนใหเ กิดการปฏริ ปู การเรียนรู 3.2 ไดขอมูลพื้นฐานของนักเรียน เพ่ือใชในการกําหนดแนวทางในการพัฒนาคณุ ภาพนักเรียน หลกั สูตรและคณุ ภาพการจดั การศึกษา 3.3 มีรูปแบบกระบวนการพฒั นาและการพฒั นาเชิงระบบภายใตก ารมีสวนรวม 4. ผปู กครอง ชมุ ชน 4.1 ตระหนักในการมีสว นรว มกับโรงเรยี น 4.2 เขาใจถึงวิธกี ารอบรมสัง่ สอนบตุ รหลาน 4.3 เปนตัวอยา งทดี่ แี กบตุ รหลาน

18 4.4 มีสมั พันธภาพท่ีดกี ับบุตรหลาน เปน ครอบครัวท่ีเขม แข็ง 5. โรงเรียน 5.1 มผี ลการดําเนนิ งานตามมาตรฐานการศกึ ษา 5.2 ไดร ับการยอมรบั การสนับสนนุ และความรวมมือจากบุคลากร จากชุมชนและจากองคก รทเี่ กี่ยวขอ ง 5.3 มีการพัฒนาสังคมแหงการเรยี นรแู ละเออื้ อาทร 6. สาํ นักงานเขตพื้นท่ีการศกึ ษา 6.1 พัฒนานวตั กรรมในการพัฒนาคุณภาพนกั เรียน 6.2 พัฒนาองคค วามรเู กย่ี วกบั การทํางาน การนิเทศติดตามผล/ประเมินผล และการวจิ ยั ทเ่ี กย่ี วกับระบบการดูแลชว ยเหลอื นกั เรียน 6.3 มีระบบขอมูลสารสนเทศ ท้ังขอมูลระดับบุคคลและระดับโรงเรียน เพ่ือใชพฒั นางานตอ ไป 7. ประเทศชาติ 7.1 มกี ารเชอื่ มโยงขอมลู ของเยาวชนทกุ ระดับ 7.2 ลดปญหาที่สงผลตอเดก็ และเยาวชน และลดคาใชจ ายของหนว ยงานตา งๆ 7.3 ประชาชนมคี ุณภาพ และเปนกําลังอนั สําคัญในการพฒั นาประเทศชาติ สรุปไดวา ระบบดแู ลชวยเหลือนักเรยี น เปน ระบบท่ดี ีมากหากทําไดจรงิ นักเรยี นจะเปนคนดี มีความรู อยรู ว มในสังคมไดอ ยางมคี วามสุข ตามจุดมงุ หมายของหลักสูตรที่เราทราบดี แตติดอยูคําเดยี วที่เราตอ งเขา ใจ คอื คาํ วา ระบบ ดังน้ัน การทํางานตองมรี ะบบ มีข้นั ตอน 2.2.7 กลยทุ ธความสําเร็จในการดูแลชวยเหลอื นักเรียน สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (2541, หนา 81) กลาววา การดูแลชวยเหลือนักเรียนใหไดรับการสงเสริม พัฒนา ปองกันและแกไขปญหาไดอยางมีประสิทธิภาพน้ันจะตองอาศัยการมีสวนรวมของบุคลากรทุกคนในโรงเรียน ท้ังผูบริหาร ครูผูสอน ผูปกครอง ชุมชนหนว ยงานและองคกรท่ีเก่ยี วของ โดยอาศัยกลยทุ ธสูความสาํ เร็จ ดังน้ี 1. การบริหารเชงิ ระบบ 2. การทํางานเปน ทมี 3 .การแลกเปลยี่ นเรียนรู 4. การนเิ ทศตดิ ตามและประเมนิ ผล 1. การบริหารเชิงระบบ การบริหารเชิงระบบในการดแู ลชว ยเหลอื นกั เรยี นประกอบดว ยขนั้ ตอนการดาํ เนนิ งาน4 ขน้ั ตอน ดงั นี้ 1.1 การวางแผน (Plan) เปนการวางระบบซึ่งเปนองคประกอบแรกท่ีสําคัญท่ีสุดจะตอ งกําหนดขนั้ ตอนการดําเนินงานเปนกระบวนการ แตละข้ันตอนมีวิธีการปฏิบัติที่เปนมาตรฐานและมกี ารบนั ทึกขอมูลท่เี ปนปจจบุ ัน ขอ มลู จากการบันทึกน้ีจะนําไปสูการตรวจสอบประเมินตนเอง

19และใหผอู นื่ ตรวจสอบได และเปนสารสนเทศทส่ี ะทอนใหเ ห็นคุณภาพตามมาตรฐาน และตัวชี้วัดของระบบยอ ยอันจะสง ผลถึงคณุ ภาพรวมของโรงเรยี นท้ังระบบ 1.2 การดาํ เนนิ งาน (Do) เปนการปฏิบัติงานรวมกันของทุกคนโดยใชกระบวนการวิธีการตางๆ และการบันทึกผลบุคคลภายในองคกรที่รับผิดชอบในระบบยอยตางๆ จะปฏิบัติและบันทกึ ผลอยา งตอเน่ืองและเปนปจ จุบนั 1.3 การตรวจสอบ/ประเมินผล (Check) เปนการประเมินตนเองรวมกันประเมินหรอื ผลัดเปล่ยี นกันประเมนิ ภายในระหวางบคุ คลหรอื ระหวา งทีมยอ ยในโรงเรียน 1.4 การปรับปรุงพัฒนา (Act) เปนการนําผลการประเมินมาแกไขพัฒนางานซึ่งอาจจะแกไ ขพัฒนาในสวนท่เี ปนกระบวนการ วิธกี าร ปจ จัยหรือการบันทึกใหดีข้ึน จนระบบคุณภาพหรอื วงจรคุณภาพเปนวัฒนธรรมการทํางานขององคการอยางย่งั ยืน 2. การทาํ งานเปน ทมี กรมสุขภาพจิต (2545, หนา 12) กลาววาการดําเนินงานเพ่ือใหระบบการดูแลชว ยเหลอื นกั เรยี นบรรลุผลสําเร็จและเปน ไปอยางย่งั ยนื จําเปนตองใชยุทธวิธีการทํางานรวมกันเปนทมี ของบคุ ลากรในสถานศกึ ษาและนอกสถานศึกษาตลอดจนหนวยงานทเ่ี กี่ยวขอ งในการผลักดันและบูรณาการการทํางานเขาสูระบบและพัฒนาบุคลากรสนับสนุนปจจัยเอ้ือตอการดําเนินงาน ติดตามประเมนิ ผลพรอมทง้ั สรา งขวัญและการลงั ใจใหแ กผูปฏิบัติงาน เพื่อใหเกิดความรวมแรง รวมใจ รวมคิดและรวมทําไปพรอ มๆ กนั ตลอดจนแสวงหาแนวทางในการสรางเครือขา ยผูป กครองและชุมชน กรมสุขภาพจติ กระทรวงสาธารณสขุ (2547, หนา 114) กลาววาในการทํางานเปน ทมีเพือ่ ดแู ลชวยเหลอื นกั เรยี นใหไดรับการพัฒนาอยางมีคุณภาพนัน้ ประกอบดว ย 3 ทมี ดงั น้ี 1. ทีมนํา ไดแ กคณะผูบริหารสถานศึกษาและคณะกรรมการสถานศึกษาซึ่งจะเปนผูวเิ คราะหจุดแขง็ จุดออ น จัดทาํ แผนกลยุทธ ควบคมุ กาํ กบั ตดิ ตามและสนับสนุน เสริมสรางพลังรวม(Empowerment) เพ่ือใหก ารดําเนนิ งานเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ 2. ทมี สนับสนุน เปนทีมหลักในการสนับสนุนประสานงานดานวิชาการและอื่นๆ ใหเกิดการสรางระบบคุณภาพขึ้น ทีมสนับสนุนจะเปนใครข้ึนอยูกับการพัฒนาระบบวาจะมีจุดเนนที่ระบบใด เชน ทีมสนับสนุนของระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนหัวหนาทีม คือรองผูอํานวยการสถานศึกษาท่ีไดร บั มอบหมาย 3. ทีมทาํ เปน ทีมท่ีสมาชกิ รับผดิ ชอบการทํางานโดยตรง เชน ระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน คือ ทีมระดบั ชัน้ ครูประจําช้ัน/ครูท่ีปรึกษาจะเปนผูมีบทบาทหนาที่ในการพัฒนากิจกรรมตา งๆ ใหมคี ณุ ภาพ 3. การแลกเปลยี่ นเรียนรู การแลกเปล่ียนเรียนรูจะทําใหไดรับทราบจุดแข็งจุดออนในการดําเนินงานของตนเพ่ือใหเกิดแนวทางที่จะพัฒนาใหมีคุณภาพสูงขึ้น การแลกเปลี่ยนเรียนรูทําไดท้ังภายในโรงเรียนระหวา งโรงเรยี นและนอกโรงเรยี น โดยมบี รรยากาศการทํางานท่เี ปน กนั เองไมใชก ารสั่งการหรอื บงั คบับัญชาทําใหผูปฏบิ ัติงานในแตล ะสวนเกดิ ความรูส กึ ท่ีดี ไมต อ งกังวลเรอื่ งการประเมนิ ผลตรวจสอบจากผบู ังคบั บญั ชา

20 4. การนเิ ทศตดิ ตามและประเมินผล กรมสขุ ภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข (2554, หนา 8-9) กลาววา การนิเทศตดิ ตามและประเมินผลเปนกระบวนการสําคัญในการพัฒนางานซ่ึงจะชวยสงเสริม สนับสนุนและใหขอมูลยอนกลับท่ีจะนาํ ไปใชในการปรับปรงุ พัฒนางานการนิเทศตดิ ตามและประเมนิ ผลการดาํ เนนิ งานระบบการดูแลชว ยเหลือนักเรียนใหบรรลุเปาหมายอยางมีคุณภาพ ควรดําเนินการใหเปนระบบโดยมีแนวปฏบิ ัติ ดงั นี้ 1. ขั้นการวางแผน 1.1 แตง ตง้ั คณะกรรมการ 1.2 กําหนดวตั ถปุ ระสงค เปาหมาย ตวั ช้ีวัด ความสําเร็จ เครื่องมือและวิธีการในการนเิ ทศตดิ ตามและประเมนิ ผล 1.3 กําหนดแผนงาน/ปฏิทินการดําเนินงาน 2. ข้ันการดําเนินงาน ดําเนินงานตามแผนท่ีกําหนดไวดวยวิธีการท่ีหลากหลายตามสภาพจริงของสถานการณ 2.1 ขัน้ การตรวจสอบ 2.2 ตรวจสอบติดตามการดําเนนิ งานดแู ลชว ยเหลอื นักเรียน 2.3. ประเมินผลการดาํ เนนิ งาน วิเคราะหผ ลการตรวจสอบและการจัดทํารายงานผลการดาํ เนินงานดแู ลชวยเหลอื นกั เรยี น 2.4 ขนั้ การปรบั ปรุงและพฒั นางาน นําผลการประเมนิ มาปรบั ปรุงและดําเนินการตามแผนใหมอ ยางตอ เนอื่ ง สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน (2552, หนา 8) กลาววาการนิเทศติดตามและประเมนิ ผลจะบรรลุเปา หมายไดต องคาํ นึงถึงสิ่งตอ ไปน้ี 1. การมีสวนรวมของบุคลากรทเี่ กยี่ วขอ ง 2. การวางแผนตามระบบมาตรฐาน (PDCA) 3. มีการนเิ ทศ ติดตามผลเปน ระยะอยา งตอ เน่อื ง 4. จดั ทาํ ระบบสารสนเทศ 5. สรปุ รายงานและเผยแพร การนเิ ทศ ตดิ ตามและประเมินผลจงึ เปน กระบวนการตรวจสอบและประเมนิ ผลงานในระหวา งการดาํ เนินงานดวยการประชุมแลกเปลีย่ นเรียนรูซึ่งกันและกัน โดยมีกระบวนการวางแผนที่เปนระบบ กําหนดข้ันตอน วิธีการ เครื่องมือที่มีมาตรฐานเปนการประเมินระบบและผลลัพธของระบบทงั้ เชิงปริมาณและเชิงคณุ ภาพ โดยมีบรรยากาศในการแลกเปล่ียนเรียนรูรวมคิด รวมทํา รวมแกไขปญ หา ระหวา งผูประเมินและผูรับการประเมินอยางเปนกัลยาณมิตร เพ่ือใหไดขอมูลที่เปนไปตามสภาพจรงิ ในการนํามาใชป รบั ปรงุ และพฒั นาการดาํ เนินงานชวยเหลอื นกั เรียนใหบรรลเุ ปา หมายที่กาํ หนด กระบวนการดําเนินงานตามระบบการดูแลชวยเหลือนกั เรียน เปน ความรับผิดชอบของครูที่ปรกึ ษาตลอดกระบวนการ โดยมีการประสานงานหรือรับการสนบั สนุนจากผูบริหารครทู เ่ี กยี่ วขอ งรวมทั้งผปู กครอง

21 2.2.1.8 การรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล ดวยความแตกตางของนักเรียนแตละคนทีม่ พี ้นื ฐานความเปน มาท่ไี มเ หมือนกัน หลอหลอมใหเกิดพฤติกรรมหลากหลายรูปแบบ ท้ังดานบวกและดานลบ ดงั นั้นการรูขอ มูลทจี่ าํ เปนเกย่ี วกับตัวนักเรียนจึงเปนสิ่งสําคัญที่จะชวยใหครูท่ีปรึกษามีความเขาใจนกั เรียนมากขน้ึ สามารถนาํ ขอ มูลมาวเิ คราะหเพ่อื การคดั กรองนักเรียน เปนประโยชนในการสงเสรมิ การปอ งกนั และแกไขปญหานกั เรียนไดอยางถูกทาง ซึ่งเปนขอมูลเชิงประจักษมิใชการใชความรูสึกหรอื การคาดเดา โดยเฉพาะในการแกไขปญหานักเรียนซึ่งจะทําใหไมเกิดขอผิดพลาดตอการชวยเหลือนักเรียนหรือเกิดไดนอยที่สุด ขอมูลพื้นฐานของนักเรียนที่ครูท่ีปรึกษาควรมีเกี่ยวกับนกั เรียนมี 5 ดา นใหญๆ คอื 1. ดานความสามารถ 1.1 ดา นการเรียน เชน ผลสมั ฤทธิท์ างการเรียนในแตล ะวชิ า ผลการเรียนเฉลี่ยในแตล ะภาคเรียน พฤตกิ รรมการเรียนในหอ งเรียนท่ีมีผลตอการเรียนรูของนักเรียน เชน ไมต้ังใจเรียนขาดเรยี น 1.2 ดา นความสามารถอื่นๆ เชน บทบาทหนาที่พิเศษในโรงเรียน ความสามารถพิเศษ การเขารว มกจิ กรรมตา งๆ ทั้งในโรงเรียนและนอกโรงเรยี น 2. ดานสขุ ภาพ 2.1 ดานรา งกาย เชน สว นสงู นํ้าหนัก โรคประจําตัว ความบกพรองทางรางกายเชน การไดยนิ การมองเห็น 2.2 ดานสขุ ภาพจติ และพฤติกรรม เชน อารมณซ ึมเศรา/วิตกกงั วล ความประพฤติพฤติกรรมอยูไ มน ่ิง/สมาธิส้นั /บุคลิกภาพเก็บตัว/ขีอ้ าย 3. ดานครอบครวั 3.1 ดา นเศรษฐกิจ เชน รายไดของบิดา มารดา/ผูปกครอง อาชีพของผูปกครองคาใชจ า ยท่ีนกั เรียนไดร บั ในการมาโรงเรยี น 3.2 ดา นการคมุ ครองนกั เรยี น เชน จาํ นวนพี่นอง/บุคคลในครอบครัว สถานภาพของบิดา มารดา บุคคลทีด่ แู ลรับผดิ ชอบนักเรียนความสัมพันธของบุคคลในครอบครัว ลักษณะท่ีอยูอาศัยและส่ิงแวดลอม ความเจ็บปวยของบุคคลในครอบครัว หรือ การใชสารเสพติด การติดสุราการพนัน 4. ดา นสารเสพตดิ เชน พฤตกิ รรมที่แสดงออก พฤติกรรมในชัน้ เรียนการใชจ าย เปนตน 5. ดานความปลอดภัย เชน สุขภาพและบุคลิกภาพ สถานภาพครอบครัว และส่ิงแวดลอมขอมูลการเดินทาง การจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน วิธีการและเครื่องมือในการรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล ครูทปี่ รกึ ษาควรใชว ิธีการและเครือ่ งมอื ท่ีหลากหลาย เพ่ือใหไดขอมูลนักเรียนที่ครอบคลุมทั้งดา นความสามารถ ดา นสขุ ภาพและดา นครอบครวั ดงั น้ี 1) ระเบียนสะสม ระเบียนสะสม เปนเครื่องมือในรูปแบบของเอกสารเพื่อการเก็บรวบรวมขอมูลท่เี ก่ียวกับตวั นกั เรียนโดยนกั เรียนเปน ผูกรอกขอ มลู และครทู ี่ปรึกษานําขอมูลเหลาน้ันมาศกึ ษาพจิ ารณาทาํ ความรจู กั นักเรยี นเบ้ืองตน หากขอมูลไมเพียงพอ หรือมีขอสังเกตบางประการก็ควรหาขอมูลเพมิ่ เติมดว ยวธิ กี ารตางๆ เชน การสอบถามจากนักเรียนโดยตรง การสอบถามจากครูอืน่ ๆ หรอื เพื่อนๆ ของนกั เรยี น รวมท้ังการใชเครื่องมือทดสอบตางๆ หากครูที่ปรึกษาดําเนินการได

22รูปแบบ และรายละเอียดในระเบียนสะสมของแตละโรงเรียนอาจมีความแตกตางกันได ขึ้นอยูกับความตอ งการของแตละโรงเรยี น แตอยา งนอยควรครอบคลุมขอมูลทัง้ ดา นการเรียน ดานสขุ ภาพและดา นครอบครวั ระเบียนสะสมเปนขอมูลสวนตัวของนักเรียน จึงตองเปนความลับและเก็บไวอยางดีไมใหผูที่ไมเก่ียวของหรือเด็กอ่ืนๆ มารื้อคนได หากเปนไปไดควรเก็บไวกับครูที่ปรึกษาและมีตูเก็บระเบียนสะสมใหเรียบรอย ระเบียนสะสมควรเก็บรวบรวมขอมูลอยางตอเนื่อง อยางนอย 3 ปการศกึ ษาหรอื 6 ป การศกึ ษาและสงตอระเบียนไปยังครูที่ปรึกษาคนใหมในปการศึกษาตอไป หรืออาจจัดครูที่ปรึกษาตามดูแลนักเรียนอยางตอเนื่อง จนจบมัธยมศึกษาในแตละตอนหรือจนจบ 6 ปการศึกษาก็ได 2) แบบประเมินพฤตกิ รรมนักเรียน (SDQ) แบบประเมินพฤติกรรมนักเรียนไมไดเปนแบบวัดหรือแบบทดสอบ แตเ ปน เครือ่ งมอื สําหรับการคัดกรองนกั เรียนดานพฤติกรรมการปรับตัวที่มีผลเก่ียวเน่ืองกบั สภาพจติ ซึ่งจะชวยใหครทู ่ปี รกึ ษามแี นวการพิจารณานกั เรยี นดานสุขภาพจิตมากขึ้นแบบประเมินพฤตกิ รรมนกั เรียน กรมสุขภาพจติ เปนผูจัดทาํ ขึ้น โดยพัฒนาจาก The Strengths andDifficulties Questionnaire (SDQ) ประเทศเยอรมนี ซึ่งใชกันแพรหลายในประเทศแถบยุโรปเพราะมีความเที่ยงและความตรง จํานวนขอไมมากนัก คณะผูจัดทําของกรมสุขภาพจิต โดยแพทยหญงิ พรรณพิมล หลอ ตระกลู เปนหัวหนาคณะ โดยทาํ การวิจัยเพื่อวิเคราะหคาความเที่ยงและความตรงของแบบประเมนิ และหาเกณฑมาตรฐาน (Norm) ของเด็กไทย แบบประเมนิ พฤติกรรมนกั เรียนมี3 ชุด ชุดที่ครูเปนผูประเมินนักเรียน ชุดที่พอแมหรือผูปกครองเปนผูประเมินนักเรียน และชุดท่ีนักเรียนประเมินตนเอง ท้ัง 3 ชุด มีรายการประเมิน และจํานวนขอ 25 ขอเทากัน โรงเรียนอาจเลือกใชช ดุ ท่ีนักเรยี นประเมนิ ตนเองชดุ เดียว หรือใชค วบคกู บั ชุดท่ีครูเปน ผูประเมนิ เพือ่ ความแมนตรงย่งิ ข้นึ โดยระยะเวลาที่ประเมินไมควรหางจากนักเรียนประเมินตนเองเกิน 1 เดือน ซ่ึงหากเปนไปไดควรใชแบบประเมินท้งั 3 ชดุ พรอ มกัน เพอื่ ตรวจสอบความถกู ตอ งของผลท่ีออกมา 3) แบบประเมนิ EQ (ความฉลาดทางอารมณ) 4) แบบประเมนิ MQ ( คุณธรรมและจริยธรรม) 5) วิธกี ารและเครื่องมอื อื่นๆ ในกรณีท่ีขอ มูลของนักเรียนจากระเบียนสะสมและแบบประเมินพฤติกรรมนกั เรยี นไมพ อหรือเกิดกรณที ีจ่ าํ เปน ตอ งมขี อ มูลเพิ่มเตมิ อีก ครูท่ีปรึกษาก็อาจใชวิธีและเครือ่ งมืออ่นื ๆ เพิ่มเตมิ เชน การสังเกตพฤตกิ รรมอน่ื ๆ ในหองเรียน การสัมภาษณและการเย่ียมบา นนกั เรียนเปนตน 2.2.2 ดา นการคดั กรองนกั เรียน เปนการพิจารณาขอ มูลทเี่ ก่ียวกับตัวนกั เรียน เพื่อการจัดกลุม นักเรียนเปน 2 กลมุ คอื 1. กลุมปกติ คือ นักเรียนที่ไดรับการวิเคราะหขอมูลตางๆ ตามเกณฑการคัดกรองของโรงเรียนแลวอยใู นเกณฑของกลุม ปกติ 2. กลมุ เสย่ี ง/มปี ญหา คอื นักเรยี นทจี่ ัดอยูในเกณฑของกลุมเส่ียง/มีปญหาตามเกณฑการคดั กรองของโรงเรียน ซง่ึ โรงเรยี นตอ งใหความชวยเหลอื ปอ งกันหรอื แกไ ขปญหาตามแตกรณี การจัดกลมุ นักเรยี นนม้ี ีประโยชนตอ ครูที่ปรกึ ษาในการหาวิธีการเพื่อดูแลชวยเหลือนักเรียนไดอยางถูกตองโดยเฉพาะการแกไขปญหาใหตรงกับปญ หาของนกั เรียนย่ิงขึ้นและมีความรวดเร็วในการแกไขปญหา

23เพราะมีขอมูลของนักเรียนในดานตางๆ ซ่ึงหากครูท่ีปรึกษาไมไดคัดกรองนักเรียนเพื่อการจัดกลุมความชัดเจนในเปาหมายเพ่ือการแกไขปญหาของนักเรียนจะมีนอยลง มีผลตอความรวดเร็วในการชวยเหลือ ซึ่งบางกรณีจําเปนตองแกไขโดยเรงดวน ผลการคัดกรองนักเรียนน้ีครูที่ปรึกษาตองระมัดระวังอยางยิ่งที่จะไมทําใหนักเรียนรับรูไดวาตนถูกจัดกลุมอยูในกลุมเสี่ยงและกลุมมีปญหาเพราะวยั รนุ มคี วามไวตอการรับรู (sensitive) แมว านกั เรยี นจะรตู ัวดวี าขณะนตี้ นมี พฤติกรรมอยา งไรหรือประสบกับปญหาใดก็ตามและเพื่อเปนการปองกันการลอเลียนในหมูเพ่ือนอีกดวย ดังนั้นครูท่ีปรึกษาตองเก็บผลการคัดกรองนักเรียนเปนความลับ หากครูที่ปรึกษามีการประสานงานกับผูป กครองเพ่อื การชวยเหลอื นกั เรียน กค็ วรระมัดระวังการส่ือสารที่ทําใหผูปกครองเกิดความรูสึกวาบุตรหลานของตนถูกจัดอยูในกลุมท่ีผิดปกติแตกตางจากเพ่ือนนักเรียนอื่นๆ ซึ่งอาจมีผลเสียตอนักเรยี นในภายหลงั ได แนวทางการวเิ คราะหขอ มลู เพอ่ื การคดั กรองนักเรียนใหอ ยูในดุลยพินิจของครูทปี่ รึกษา และยึดถือเกณฑการคัดกรองนกั เรยี นของโรงเรยี นเปนหลักดวย ดังน้ันโรงเรยี นจึงควรมีการประชมุ ครูเพื่อพจิ ารณาเกณฑก ารจัดกลุมนกั เรียนรวมกนั เพ่ือใหม ีมาตรฐานหรือแนวทางการคัดกรองนกั เรยี นที่เหมอื นกันเปน ที่ยอมรบั ของครูในโรงเรยี นรวมทั้งใหมีการกําหนดเกณฑว าความรุนแรงหรือความถ่ขี องพฤติกรรมเทา ใดจงึ จัดอยใู นกลุม เสย่ี ง/มปี ญหาประเด็นการพิจารณาเพื่อจัดทําเกณฑการคัดกรองและแหลง ขอ มลู เพ่ือคดั กรองนกั เรยี น แตล ะดาน ตวั อยางดังตารางท่ี 2-1ตารางท่ี 2-1 ประเดน็ การพจิ ารณาเพอื่ จัดทาํ เกณฑก ารคดั กรองนักเรยี นแตล ะดาน ขอ มูลนักเรียน ประเดน็ การพจิ ารณา แหลงขอ มลู1. ดา นความสามารถ 1. ผลการเรียนที่ได และความ - ระเบียนสะสม 1.1 ดานการเรยี น เปลี่ยน แปลงของผลการเรยี น - วธิ กี ารอ่นื ๆ เชน การสงั เกต 2. เอาใจใสความพรอมในการ พฤติกรรมนักเรียน การได เรยี น ขอมูลจากครูที่เก่ียวของกับ 3. ความสามารถในการเรยี น นกั เรยี น 4. ความสมํา่ เสมอในการมา โรงเรียน เวลาทมี่ าโรงเรียน สมา่ํ เสมอ การเขาช้นั เรยี นขอ มูลนกั เรยี น ประเดน็ การพจิ ารณา แหลงขอ มลู1.2 ดานความสามารถ 1. การแสดงออกถึงความ สามารถ พิเศษ - ระเบยี นสะสมอ่ืนๆ 2. ความถนัด ความสนใจ และผลงาน - วิธีการอื่นๆ เชน การได ในอดีตท่ผี า นมา ขอ มลู จากเพ่ือนนกั เรยี น แฟม 3. บทบาทหนาที่พเิ ศษในโรงเรยี น ส ะ ส ม ผ ล ง านพ ฤติ ก ร ร ม ที่ 4. การเขา รวมกจิ กรรมตางๆ แสดงออกของนักเรยี นเปน ตน2. ดา นสขุ ภาพ 1.ความปกติ ความพกิ ารหรือความบกพรอง - ระเบียนสะสม2.1 ดานรา งกาย ทางรางกาย เชน การมองเห็น การไดยิน - วิธีการอ่ืนๆ เชน การสังเกต

24 เปนตน การสอบถามจากครูพยาบาล 2. โรคประจาํ ตัว จ า ก แ บ บ บั น ทึ ก ก า ร ตร ว จ 3. ความสัมพันธร ะหวา งนา้ํ หนกั กับ สว นสงู สุขภาพดวยตนเองสําหรับ 4. ความสะอาดของรางกาย นักเรยี น ม.1 – ม.6 เปนตน2.2 ดานสุขภาพจิต 1. สภาพอารมณท่ีมีผลตอการดําเนิน - ระเบยี นสะสมและพฤตกิ รรม ชีวิตประจําวัน เชน ความวิตกกังวล หรือ - แบบประเมินพฤติกรรม ซมึ เศรา นกั เรยี น (SDQ) 2. ความประพฤติ - วิธีการอื่นๆ เชน การสงั เกต 3. พฤติกรรมตางๆที่มีผลกระทบตอการ พฤติกรรมการไดขอมูลจาก เรียนความสามารถพิเศษและ การปรับตัว เพอื่ นนกั เรียนจากแบบสอบ ของนักเรียน เชน พฤติกรรมท่ีอยูไมนิ่ง ถาม เปนตน สมาธสิ ั้น 4. ความสัมพันธกับเพ่ือน / ครู /ผูปกครอง การใชสารเสพติด การลักขโมย การทําราย ตนเอง พฤติกรรมทางเพศที่ไมเ หมาะสม3. ดานครอบครัว 1. ผูหารายไดใ หครอบครัว - ระเบยี นสะสม3.1 ดานเศรษฐกจิ 2. ฐานะเศรษฐกิจของครอบครัว ภาระ - วิธีการอื่นๆ เชน การได หน้ีสิน ขอมูลจากเพื่อนนักเรียนหรอื 3. ความเพียงพอของรายรบั กบั รายจาย จากนกั เรียนโดยตรง เปน ตน 4. จํานวนเงนิ ท่นี กั เรยี นไดร ับและใชจา ย ในแตละวนั4. ดานอื่นๆ เชน ดานเพศ พฤติกรรมอื่นๆ ท่ีเปลี่ยนแปลงจากเดิม - การสังเกตพฤติกรรมของเปน ตน ซ่ึงอาจเปนไปในทางที่ดีขึ้นหรือมีความ นักเรยี น ไ ม เ ห ม า ะ ส ม ท่ี ส ง ผ ล ก ร ะ ท บ ต อ - การสัมภาษณนกั เรยี น ความสามารถ สุขภาพและการดําเนิน - จากแหลง ขอมูลตางๆ เชน ชีวิตประจําวันของนกั เรียน เพื่อนนกั เรยี น เปนตนที่มา : กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข และ สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานกระทรวงศึกษาธิการ2.2.3 ดานการสงเสริมและพัฒนานักเรียน การสงเสริมนักเรียนเปนการสนับสนุนใหนกั เรยี นทุกคนทีอ่ ยใู นความดูแลรับผดิ ชอบของครูที่ปรึกษาไมวาจะเปนนักเรียนกลุมปกติ กลุมเสี่ยงหรอื กลมุ มีปญ หา ใหมีคณุ ภาพมากขึน้ มคี วามภาคภูมิใจในตนเองในดา นตางๆ ซ่ึงจะชวยปองกันมิใหนกั เรยี นที่อยใู นกลุม ปกติกลายเปนนกั เรียนกลุมเส่ียงหรือมีปญหา และเปนการชวยใหนักเรียนกลุมเสยี่ งหรือมีปญหา ไดกลบั มาเปนนักเรียนกลุมปกติและมีคุณภาพตามที่โรงเรียนหรือชุมชนคาดหวังตอ ไป วธิ กี ารและเครือ่ งมอื เพอื่ การสง เสริมนกั เรยี นมีหลายวิธีทโี่ รงเรียนสามารถพิจารณาดําเนินการได แตม กี จิ กรรมหลักสาํ คญั ทโ่ี รงเรยี นตอ งดาํ เนนิ การ คอื

25 1. การจัดกิจกรรมโฮมรูม (Homeroom) กิจกรรมโฮมรูมเปนกิจกรรมท่ีดําเนินการเพื่อสง เสริมนกั เรยี นเปน รายบคุ คลหรือเปนกลุมกไ็ ด ซ่งึ สถานทท่ี ีใ่ ชจ ดั กจิ กรรมโฮมรูมอาจเปนทห่ี องเรยี นหรือนอกหองเรียนโดยใหมีบรรยากาศเสมือนบาน มีครูท่ีปรึกษาและนักเรียนเปนด่ังสมาชิกในครอบครัวเดยี วกัน และมีการทํากจิ กรรมท่ีเปน ประโยชนตอ นักเรยี นในดานตางๆ เชนการรูจักตนเองของนักเรียน การรจู ักผอู ื่นและสิ่งแวดลอมมีทักษะการตัดสินใจ ทักษะการปรับตัวและการวางแผนชวี ิต เปน ตน กิจกรรมเหลานี้ ครูและนกั เรียนควรมีสว นรวมในการจดั กิจกรรมดวยกัน ประโยชนของการจดั กจิ กรรมโฮมรูมจะชว ยใหค รทู ีป่ รกึ ษารูจักนกั เรียนมากขนึ้ สามารถสง เสรมิ ความสามารถ และปอ งกนั ปญหาของนักเรยี นไดอ กี ดว ย แนวดําเนินการกจิ กรรมโฮมรมู มี ดังน้ี 1.1 โรงเรยี นกําหนดแนวทางการจัดกิจกรรมโฮมรูม หรือจดั ทําคูมือในการจัดกิจกรรมแตล ะครัง้ โดยมจี ุดมุงหมาย เนื้อหาสาระท่ีสอดคลองกับนโยบายของโรงเรียนในการพัฒนานักเรียนและครูท่ีปรกึ ษากด็ ําเนินการตามนน้ั แตใ หย ืดหยุนในการกําหนดหัวขอและวิธีการดําเนินกิจกรรมใหเหมาะสมและทันสมัย 1.2 กําหนดกิจกรรมโฮมรูม โดยยึดตามความตองการของนักเรียนใหนักเรียนมีสวนรว มในการจดั กิจกรรมโฮมรมู โดยสาํ รวจความตอ งการของนักเรียนในการจัดกิจกรรมโฮมรูมแลวจึงพิจารณาเลือกหัวขอและวิธีการจัดกิจกรรมใหสอดคลองกับความตองการของนักเรียนหรือใหเหมาะสมกับสถานการณในขณะน้ันๆ เปน เร่อื งทท่ี นั สมยั การจดั กิจกรรมโฮมรูมแตละครั้งควรมีการดําเนินการเปน หลักฐานท้ังกอ นดาํ เนินการและหลงั ดาํ เนินการ ซ่ึงอาจเขยี นในรูปแบบของการบันทึกการจดั กิจกรรมหรืออืน่ ๆ รวมท้ังใหมีการบันทึกสรุปผลที่เกิดข้ึนกับนักเรียนหลังการจัดกิจกรรมทุกครง้ั ซึ่งการบันทึกอาจบนั ทึกในแผนการจัดกิจกรรมหรือในแบบฟอรมบันทึกท่ีแยกออกมาตางหากก็ไดเ มื่อจัดกจิ กรรมเสรจ็ แลว ควรมกี ารประเมินผลการจดั กิจกรรมและจัดทาํ รายงานดวย 1.3 วิธีการผสมผสาน โดยยดึ ตามความตองการของนักเรยี นและนโยบายของโรงเรียนในการพฒั นานกั เรยี นในการจัดกิจกรรมโฮมรมู 1.4 วธิ ีการอน่ื ๆ ตามความเหมาะสม 2. การจัดกิจกรรมประชุมผูปกครองชั้นเรียน (Classroom meeting) การประชุมผูปกครองชนั้ เรียน เปน การพบปะหารอื กันระหวา งครูท่ีปรึกษากับ ผูปกครองนักเรียนที่ครูที่ปรึกษาดแู ลอยเู พอื่ สรางความสัมพนั ธอ ันดตี อ กันและรวมมือกันดแู ลชว ยเหลือนักเรียนระหวางบานโรงเรียนและผปู กครองดวยกัน การประชมุ ผปู กครองจะทําใหน กั เรียนไดร ับความเอาใจใสดูแลจากผูปกครองมากขน้ึ ทัง้ การสงเสริมใหนักเรยี นมีคุณภาพ ความสามารถมากยิ่งขึ้นหรือรวมมือกับทางโรงเรียนในการปอ งกันหรอื แกไ ขปญหาของนกั เรียน โดยมแี นวดําเนินการคอื ครูท่ปี รึกษาควรจัดประชมุ อยา งนอ ยภาคเรยี นละ 1 คร้งั ซงึ่ การประชุมน้มี ใิ ชการรายงานสิง่ ตางๆ ที่เกี่ยวของกับตัวนักเรียนใหผูปกครองทราบเพียงอยางเดียว แตเปนการจัดกิจกรรมตางๆ ที่จะทําใหผูปกครองมีสวนรวมในการดูแลชวยเหลอื นักเรียนใหม ากข้ึน ดังนั้น ส่ิงสําคญั ทีค่ วรตระหนักในการจัดกิจกรรมประชุมกค็ อื 2.1 การเตรียมการ ครูท่ีปรึกษาควรเตรียมความพรอมกอนการประชุมในดานตางๆโดยเฉพาะขอมลู ของนกั เรียนแตล ะคนและกิจกรรมท่ีจะดําเนินการ โดยกําหนดวัตถุประสงคในการจดักิจกรรมทช่ี ัดเจน

26 2.2 การสื่อสาร ครูที่ปรึกษาควรระมัดระวังคําพูดที่กอใหเกิดความรูสึกทางลบหรือตอตานจากผูปกครอง เชน การตําหนินักเรียนหรือผูปกครอง การแจงขอบกพรองของนักเรียนในท่ีประชุม ควรใชคําพูดท่ีแสดงถึงความเขาใจในตัวนักเรียนแสดงถึงความหวงใยใสใจของครูที่มีตอนักเรียนทุกคน และอาศัยกิจกรรมท่ีจะทําใหผูปกครองตระหนักในความรับผิดชอบ และตองการปรับปรงุ หรอื แกไ ขในสว นทีบ่ กพรองของนกั เรยี น 2.3 การจดั กจิ กรรมในการประชุม การที่จะใหผูปกครองมีสวนรวมในการประชุมน้ันจาํ เปน ตอ งใชกจิ กรรมตางๆ โดยเริ่มดว ยการสรางความคนุ เคยระหวางผูปกครองดวยกันกอนจึงจะมีกิจกรรมอ่ืนๆ ใหผปู กครองไดแสดงความคิดเห็น ซึ่งเปนสาระที่เปนประโยชนตอการดูแลชวยเหลือนกั เรียน 2.4 การสรุปผลและบันทึกหลักฐานการประชุมผปู กครองในการประชมุ แตละครั้งครทู ่ีปรกึ ษาควรมกี ารสรปุ ผลและจดั ทาํ เอกสารเปนหลักฐาน เพื่อประโยชนใ นการใชเ ปน ขอ มูลสําหรบั การดแู ลชวยเหลือนักเรยี น เปน ขอ มลู สําหรับการจดั ประชุมใหส อดคลอ งกบั ความตองการของผูปกครองในคร้ังตอ ไป 2.2.4 ดา นการปอ งกันและชว ยเหลอื นกั เรียน ในการดูแลชวยเหลือนักเรียน ครูที่ปรึกษาตองใหความเอาใจใสกับนักเรียนทุกคนเทาเทียมกันแตสําหรับนักเรียนกลุมเส่ียง/มีปญหาน้ันจําเปนอยางมากท่ีตองใหค วามดแู ลเอาใจใสอ ยางใกลช ิด และหาวิธีการชวยเหลือทั้งการปองกันและการแกไ ขปญหา โดยไมป ลอ ยปละละเลยนกั เรยี นจนกลายเปน ปญ หาของสงั คม การปองกันและแกไขปญ หาของนกั เรียนจึงเปน ภาระงานทีย่ ง่ิ ใหญแ ละมีคุณคาอยา งมากในการพฒั นาใหน ักเรยี นเตบิ โตเปนบุคคลท่ีมีคุณภาพของสังคม ตอไป วิธีการและเครื่องมือเพื่อการปองกันและแกไขปญหามีหลายเทคนคิ วธิ กี าร แตส่ิงทค่ี รทู ปี่ รึกษาจําเปนตอ งดาํ เนนิ การมี 2 ประการ คอื 1. การใหการปรึกษาเบอื้ งตน การใหการปรกึ ษาเบ้อื งตน กบั นกั เรียนเปน การชว ยเหลอื ผอ นคลายปญ หาใหลดนอ ยลงทัง้ ดา นความรสู ึก ความคิด และการปฏบิ ัตติ นของนกั เรียนในทางทไี่ มถ กู ตองโดยมงุ หวังใหน ักเรยี นมีการเปล่ยี นแปลงพฤติกรรมไปในทางท่ดี งี ามหรอื พึงประสงคปจจยั สาํ คญั ทช่ี ว ยให การปรึกษาเบ้อื งตนมปี ระสทิ ธภิ าพในการชวยเหลือนักเรียน ครูที่ปรึกษาควรมีความรูและทักษะพ้ืนฐานดานจิตวิทยาวัยรุน ความตองการพ้ืนฐานของมนุษยทั้งรางกายและจิตใจกระบวนการและทกั ษะการปรึกษาเบ้อื งตนทีส่ ําคญั ๆ คอื การสรางสมั พันธภาพ การใชคาํ ถามการรับฟงทั้งเนื้อหาและความรูสึก แนวทางการแกไขปญหาของนักเรียนในแตละลักษณะปญหาเชน ดานการเรียน สุขภาพครอบครัว หรือการใชสารเสพติด การพนัน หนีเรียน เปนตน ซึ่งศึกษาคนควาไดจากเอกสารของหนวยงานตางๆ แนวดําเนินการน้ันครูที่ปรึกษาควรมีความพรอมในการใหการปรึกษาชวยเหลือนกั เรียนดวยความรูสึกทีด่ ตี อนักเรียนตั้งแตเ ร่ิมตนจนจบ การปรกึ ษาโดยมีกระบวนการในการปรึกษาคอื สรางสัมพนั ธภาพ พจิ ารณาทาความเขาใจ กําหนดวิธีการและดําเนินการแกไขปญหาและการยุติการปรกึ ษา การเปน ผใู หการปรึกษาท่ดี ีมคี ณุ ภาพนน้ั ครูท่ีปรึกษาควรจะปฏิบตั ดิ งั น้ี 1.1 รับการฝกอบรมเกี่ยวกับการปรึกษาหรือวิธีการดูแลชวยเหลือนักเรียน ในดานตางๆ ซึง่ อาจรับการอบรมจากหนวยงานภายนอก หรอื โรงเรียนจดั อบรมให 1.2 หมน่ั ฝก ฝนทักษะการปรกึ ษาและพฒั นาตนอยางสมํ่าเสมอ

27 1.3 ศกึ ษาคน ควาเพมิ่ เตมิ เกยี่ วกับจติ วิทยาพฒั นาการ หรือความรูที่เก่ียวของ กับการปรกึ ษา การดแู ลชว ยเหลอื นักเรียน 2. การจดั กจิ กรรมเพื่อการปองกันและชวยเหลือแกไขปญหาของนักเรียน ในการปองกันและแกไขปญหาของนักเรียน นอกจากจะใหการปรึกษาเบ้ืองตนการจัดกิจกรรมตางๆ เพื่อการชว ยเหลือนักเรียนกเ็ ปนสิง่ สาํ คญั เพราะจะทําใหก ารชว ยเหลอื มีประสทิ ธภิ าพ กอ ใหเกดิ ความรวมมือรวมใจของครทู ุกคนและผปู กครอง โดยมแี นวดาํ เนินการ ไดแ ก 2.1 การใชก จิ กรรมเสรมิ หลักสูตร 2.2 การใชกิจกรรมในหองเรียน 2.3 การใชกจิ กรรมเพอ่ื นชวยเพอ่ื น 2.4 การใชก ิจกรรมซอ มเสริม 2.5 การใชกิจกรรมการส่ือสารกับผูปกครอง สําหรับขอ 2.2, 2.3 และ 2.5 ครูท่ีปรึกษาสามารถดําเนินการดวยตนเอง สวนขอ 2.1 และ 2.4 จําเปนตองมีการประสานงานเพ่ือขอความรวมมอื จากครูอน่ื ๆ ท่ีเกี่ยวขอ งรวมทัง้ การสนับสนุนของผูบริหารโรงเรียนดวย แตอยางไรก็ตามการชว ยเหลือทั้ง 5 กิจกรรมดงั กลา วครูทีป่ รึกษาสามารถ ขอคําแนะนํา ความคิดเห็นจากครูอื่นๆ ในการจดั กจิ กรรมใหไ ดผ ลดียิ่งขึ้น การพจิ ารณาเลอื กใชก ิจกรรม ครูทปี่ รึกษาควรคาํ นงึ ถึงความเหมาะสมสอดคลอ งกับลักษณะปญ หาบุคลกิ ลักษณะของนักเรียนแตล ะคน สภาพของชน้ั เรียน/โรงเรียน/ชุมชนขอ ทพ่ี ึงตระหนักในการปองกนั และแกไขปญ หาของนกั เรยี น 1) การรกั ษาความลบั 1.1) เรอื่ งราวขอ มูลของนักเรียนทตี่ องชว ยเหลือแกไข ไมควรนําไปเปด เผย ยกเวน เพ่ือขอความรว มมือในการชว ยเหลือนกั เรียนกบั บคุ คลท่เี ก่ยี วขอ งโดยไมร ะบชุ ือ่ –สกลุ จรงิ ของนักเรยี นและการเปด เผยควรเปนไปในลกั ษณะท่ใี หเ กียรตินกั เรียน 1.2) บนั ทึกขอ มลู การชว ยเหลอื นกั เรียน ควรเก็บไวในที่เหมาะสมและสะดวก ในการเรยี กใช 1.3) การรายงานการชวยเหลือนกั เรยี น ควรรายงานในสว นทเ่ี ปด เผยได โดยใหเกียรติและคาํ นึงถึงประโยชนข องนักเรยี นเปนสําคัญ 2) การแกไขปญหา 2.1) การชวยเหลือแกไขปญหาของนักเรียน ตองพิจารณาสาเหตุของปญหาใหครบถว นและหาวธิ กี ารชว ยเหลอื ใหเหมาะสมกบั สาเหตนุ นั้ ๆ เพราะปญ หามไิ ดเกดิ จากสาเหตุเดยี ว แตอาจจะเกดิ จากหลายสาเหตทุ ่เี ก่ียวเน่อื งสัมพันธก นั 2.2) ปญหาที่เหมือนกันของนักเรียนแตละคน ไมจําเปนตองเกิดจากสาเหตุท่ีเหมือนกันและวิธกี ารชว ยเหลือทีป่ ระสบความสําเรจ็ กบั นักเรียนคนหนง่ึ ก็อาจไมเหมาะสมกบั นกั เรยี นอกี คนหนึ่งเนอื่ งจากความแตกตา งของบคุ คล ดังนนั้ การชว ยเหลอื นักเรยี น โดยเฉพาะการใหคําแนะนาํปรึกษาจึงไมม สี ตู รการชวยเหลอื สําเรจ็ ตายตวั เพยี งแตม ีแนวทางกระบวนการหรือทกั ษะการชว ยเหลอืที่ครูแตละคนสามารถเรียนรู ฝก ฝน เพ่อื การนาไปใชใหเ หมาะสมกับแตละปญหาในนักเรียนแตล ะคน 2.2.5 ดานการสงตอ นักเรียนใหผ ูเ ชีย่ วชาญ ในการปองกันและแกไขปญหาของนักเรียนโดยครทู ี่ปรึกษาตามกระบวนการอาจมบี างกรณที ป่ี ญ หามคี วามยากตอการชวยเหลือ หรือชวยเหลือ

28แลวนกั เรยี นมีพฤติกรรมไมด ขี ้ึน ควรดําเนนิ การสง ตอ ไปยงั ผเู ชยี่ วชาญเฉพาะดานตอไป เพ่อื ใหปญหาของนักเรียนไดรับการชว ยเหลอื อยา งถกู ทางและรวดเร็วข้ึน หากปลอ ยใหเ ปนบทบาทหนาที่ของครูท่ีปรึกษาหรอื ครคู นใดคนหนง่ึ เทา น้นั ความยงุ ยากของปญหาอาจมมี ากข้ึนหรือลุกลามกลายเปนปญหาใหญโตจนยากตอการแกไ ข การสงตอ แบง เปน 2 แบบ คอื 1. การสงตอ ภายใน ครูท่ีปรึกษาสงตอไปยังครูที่สามารถใหการชวยเหลือนักเรียนไดทั้งนี้ข้นึ อยกู ับลกั ษณะปญหา เชน ครูแนะแนว ครูพยาบาล ครปู ระจําวิชา หรือฝา ยปกครอง เปนตน 2. การสงตอภายนอก ครูแนะแนวหรอื ฝา ยปกครองเปน ผูด ําเนินการสงตอไปยงั ผเู ชี่ยวชาญภายนอก สําหรับการสง ตอ ภายในหากสงตอ ไปยังครูแนะแนวหรือฝายปกครองควรจะเปนการแกไขปญหาที่ยากตอการชวยเหลือของครูที่ปรึกษาแลว เชน ปญหาเก่ียวกับจิตใจความรูสึกปญหาพฤตกิ รรมท่ีซับซอนหรอื รุนแรง เปน ตน ครูทร่ี บั ตอ ตองมีการชวยเหลอื อยางเปนระบบ และประสานการทํางานกบั ผเู กยี่ วขอ งเพ่ือการชว ยเหลือที่มปี ระสิทธิภาพ แตหากเกิดกรณียากตอ การชวยเหลืออีกกต็ อ งสง ตอผเู ชี่ยวชาญภายนอก แนวทางการพจิ ารณาในการสงตอโดยครูท่ีปรึกษา ในบางกรณีที่นักเรียนมีปญหารุนแรงจําเปนตองไดรับความชวยเหลือจากผูเช่ียวชาญเฉพาะทางซ่ึงเปนบุคลากรภายนอกโรงเรียนครูท่ีปรกึ ษาจึงควรศกึ ษารวบรวมแหลง สง ตอ ภายนอกไวใ หเปนระบบและทันสมยั เพอ่ื ความสะดวกในการใชแ ละเพื่อใหการชว ยเหลอื นกั เรียนน้ันมีแนวทาง การพิจารณาในการสงตอสําหรับครูที่ปรึกษาดงั นี้ 1. นักเรียนมีพฤติกรรมคงเดิมหรือไมดีข้ึนหรือแยลงแมวาครูท่ีปรึกษาจะดําเนินการชว ยเหลือดวยวธิ ีการใดๆ 2. นกั เรยี นไมใ หความรวมมอื ในการชว ยเหลอื ของครทู ปี่ รึกษา เชน นัดใหมาพบแลวไมมาตามนดั เสมอ ใหท าํ กิจกรรมเพอ่ื การชวยเหลอื กไ็ มย ินดรี ว มกิจกรรมใดๆ เปนตน 3. ปญหาของนกั เรยี นท่เี ปนเรื่องเฉพาะดา น เชน เกี่ยวของกบั ความรสู ึก ความซับซอนของสภาพจิตใจท่จี าํ เปนตองใหก ารชวยเหลืออยางใกลชิดและไดร บั การบาํ บัดทางจิตวทิ ยาควรพจิ ารณาสงตอ ใหผมู ีความรเู ฉพาะทางเพอ่ื ดาํ เนินการใหความชว ยเหลอื ตอ ไป เมอื่ พิจารณาแลวเหน็ วาควรสงตอนกั เรียน แนวดาํ เนินการสงตอ นักเรียนมดี ังนี้ 1. ครูที่ปรึกษาประสานงานกับครูท่ีจะชวยเหลือนักเรียนตอเพ่ือใหทราบลวงหนากอนเพ่อื ใหผ ูร บั นักเรยี นตอ ไดเตรยี มการในการชว ยเหลือนกั เรยี น 2. สรุปขอ มลู สวนตวั ของนักเรยี นที่เกยี่ วขอ งกบั การชว ยเหลือและวธิ ีการชว ยเหลอื ทผ่ี า นมารวมทงั้ ผลท่ีเกดิ ข้นึ จากการชวยเหลอื นนั้ ใหผ ูท่รี ับการชว ยเหลือนักเรียนทราบ โดยมีแบบบันทึกการสง ตอ หรอื แบบประสานงานขอความรวมมอื จากผเู กย่ี วของเพอ่ื ใหผ รู บั ชวยเหลือนักเรียนทราบขอมูลเบ้ืองตนของนักเรียนและการดําเนินงานของครูที่ปรึกษาที่ผานมา ทําใหสะดวกในการวางแผนชวยเหลอื นักเรยี นอยา งตอเนอ่ื ง 3. ครูท่ีปรึกษาควรช้ีแจงใหนักเรียนเขาใจถึงความจําเปนในการสงตอโดยใชคําพูดที่สรางสรรค ระมัดระวังมิใหนักเรียนเกิดความรูสึกผิด กังวล หรือโกรธ เปนตน แตใหนักเรียนมีความรูสึกท่ีดีจากการสงตอและยินดีไปพบครูที่จะชวยเหลือตามแตกรณีที่ครูที่ปรึกษาพิจารณาวา

29เหมาะสม เพอื่ ใหนักเรยี นเกิดความสบายใจ ยนิ ดรี ับการชว ยเหลอื จากครอู ืน่ ๆ เชนครูแนะแนว ครฝู ายปกครอง ครูประจําวชิ า เปนตน 4. ครูท่ีปรกึ ษาพจิ ารณาวาหนวยงานใดทค่ี วรสงตัวนักเรียนที่ประสบปญหาไปพบ เพื่อขอความชวยเหลือ โดยใหพ ิจารณาลักษณะของบรกิ ารในหนวยงานนั้นรวมทัง้ ประโยชนท ี่นักเรียนจะไดร บั 5. ครูท่ปี รกึ ษานดั แนะวัน เวลา สถานท่ีนัดพบกับครูท่ีรับชวยเหลือนักเรียนและสงตอใหเรียบรอ ย เพือ่ รบั รู วัน เวลา สถานที่ ทีพ่ บกัน 6. ตดิ ตามผลการชวยเหลือนักเรียนอยางสม่ําเสมอเพื่อจะไดทราบความกาวหนาในการชว ยเหลือนกั เรียนและความเปลี่ยนแปลงของนักเรยี น จะเห็นไดวา กระบวนการดาํ เนินงานระบบดูแลชว ยเหลอื นกั เรยี นแตละข้นั ตอนมรี ายละเอยี ดและมีความตอเนื่อง จึงตองอาศัยครูที่ปรึกษาที่มีความสุขมุ รอบคอบ โดยศึกษารูปแบบการคัดกรองจงึ จะไดข อมลู นกั เรยี นสาหรับการจัดกิจกรรมเพอ่ื ปอ งกนัแกไข สงเสริม พัฒนาไดอยางมีประสิทธิภาพ เกิดประโยชนสูงสุดตอการพัฒนานักเรียนอยางเปนรปู ธรรม สรุปไดว า ในการชว ยเหลอื นกั เรียนหากคนพบวาเกินกําลังของครูและผูปกครองท่ีจะใหการชวยเหลือ การสงตอนักเรียนไปสูผูท่ีเชี่ยวชาญกวาจะชวยไดดียิ่งข้ึนคลินิกใหการปรึกษาประกอบดวยนกั จิตวิทยา พยาบาล แพทย และจติ แพทย ซงึ่ ลวนเปนผเู ชีย่ วชาญในการใหก ารปรกึ ษาบุคคลเหลานี้สวนหน่ึงเปนผูปกครอง บางสวนเปนผูเชี่ยวชาญจากหนวยงานตางๆภายนอกโรงเรียน การสงตอนักเรียน ผูปกครอง และครู ใหเขาพบกับผูเชี่ยวชาญเหลาน้ีจะชวยใหการชว ยเหลอื เปนไปอยา งมปี ระสิทธภิ าพมากยิง่ ขน้ึ2.3 การสัมภาษณ การสัมภาษณเ ปนวธิ กี ารรวบรวมขอ มูลโดยอาศยั การสนทนา ซกั ถามและโตตอบระหวางผูรวบรวมขอมูลหรือผูสัมภาษณ (interviewer) กับผูใหขอมูลหรือผูถูกสัมภาษณ (interviewee)วิธนี ้ผี รู วบรวมขอ มูลมโี อกาสสงั เกตบคุ ลิกภาพ อากปั กริ ิยา ตลอดจนพฤตกิ รรมทางกายและวาจาขณะสมั ภาษณซ งึ่ อาจใชเปนขอมลู ท่ใี ชต ีความหมายพฤตกิ รรมของผูถูกสัมภาษณประกอบคําสัมภาษณไดดวยการใชวธิ ีการสัมภาษณเพ่ือรวบรวมขอ มลู นนั้ มขี อดีและขอจาํ กัด (เอกรนิ ทร สังขทอง 2551, หนา 149) 2.3.1 วธิ ีการสมั ภาษณ 1) การสัมภาษณแบบมี/ ไมมีระบบ (structured or unstructured interviews) การสมั ภาษณแ บบมรี ะบบเปน วิธีการท่ีผูรวบรวมขอมูลไดกําหนดรูปแบบการสัมภาษณ รายการคําถามเวลาและสถานท่ีสัมภาษณไวเรียบรอยแลว มักใชกับกรณีมีผูถูกสัมภาษณหลายคนแตสัมภาษณในเรือ่ งเดียวกัน ขณะสัมภาษณผูร วบรวมขอ มูลจะดําเนินการตามระบบที่วางไว ซ่งึ ทําใหบ รรยากาศและวิธีการมีความคลายคลงึ และมีมาตรฐานเดยี วกนั ทําใหไดขอ มูลทีใ่ กลเ คียงกันไมเบี่ยงเบนอันเนื่องจากความแตกตา งในการสัมภาษณ แตมีขอจํากัดคืออาจทําใหไดขอมูลไมลึกซ้ึงเพียงพอในบางประเด็นตรงขา มกบั การสมั ภาษณแ บบไมมรี ะบบทผ่ี ูรวบรวมขอ มูลอาจตัง้ คําถามเพิม่ เติมเพ่ือใหไดขอเท็จจริงมากที่สุด ทั้งน้ีผูรวบรวมขอมูลอาจทําการสัมภาษณแบบลึก หรือต้ังคําถามตะลอม (probe) ใหผูถูกสมั ภาษณเพง ความสนใจไปท่เี รือ่ งเฉพาะเรอื่ งใดเรือ่ งหน่งึ เปน การสมั ภาษณแ บบรวมจุดสนใจ (focused

30interviews) ซ่ึงจะทําใหไดขอมูลละเอียดลึกซ้ึง แตขอมูลที่ไดจากผูใหขอมูลแตละคนจะไมเปนระบบเดยี วกนั ทําใหยุง ยากในการจดั หมวดหมู และการวเิ คราะหมากกวา การสัมภาษณแบบมรี ะบบ 2) การสัมภาษณแบบกลุม/ รายบุคคล (group/ individual interviews) ลักษณะการสมั ภาษณท่ีแยกตามจาํ นวนผถู กู สัมภาษณจะแบง เปน 2 แบบคอื แบบกลุมและแบบรายบุคคล กรณีมีผถู ูกสมั ภาษณห ลายคนและสัมภาษณใ นประเด็นเดียวกันหรือตองการขอ มลู ทเี่ ปนขอ เทจ็ จริงของกลุมกอ็ าจใชการสัมภาษณแบบกลมุ วธิ ีนชี้ วยประหยัดเวลาในการสมั ภาษณ และไดข อมลู ครบถวนรวมท้ังไดตรวจสอบความเท่ียงตรงของขอมูลไปพรอมกัน สวนการสัมภาษณรายบุคคลน้ันก็มีขอดีคือผถู ูกสัมภาษณจะใหขอมูลท่ีเปนทัศนะหรือความรูสึกไดอยางอิสระมากกวาการสัมภาษณแบบกลุมเพราะไมม ีการครอบงําจากกลุม และเหมาะกบั การสมั ภาษณเชิงลึก (in-depth interviews) มากกวาแบบกลุม แตก็มีขอจํากัดตรงที่อาจไดขอเท็จจริงไมครบถวนเพราะผูถูกสัมภาษณไมไดรูท้ังหมดหรอื จาํ เปนตองตรวจสอบซาํ้ กบั ผถู ูกสมั ภาษณค นอ่นื ทาํ ใหเ สียเวลาในการรวบรวมขอมลู มาก สรุปไดวา การสัมภาษณนั้นมิไดมุงหวังวาจะใหถูกสัมภาษณเลือกคําตอบท่ีนักวิจัยคิดไวกอนหรือสัมภาษณเพียงครั้งเดียวแตตองการใหผูถูกสัมภาษณเลือกคําตอบท่ีนักวิจัยคิดไวกอนหรือสัมภาษณเพียงคร้ังเดียวแตตองการใหผูถูกสัมภาษณแสดงความคิดเห็น ใหคําอธิบายรายละเอียดเก่ียวกบั ความสําคัญของเร่ืองและสถานการณ ตลอดจนความเช่ือ ความหมายตางๆ อยางลึกซึ้งในแงมมุ ตางๆ 2.3.2 ในการสมั ภาษณ ผรู วบรวมขอ มลู ควรดําเนนิ การดงั นี้ 1) ผรู วบรวมขอมลู ควรกาํ หนดจดุ มงุ หมายของการสัมภาษณใหชัดเจน เตรียมแนวคําถามแบบบันทึก ตลอดจนอุปกรณอื่นๆ ที่จะตองใชในการสัมภาษณใหพรอม หากตองสัมภาษณในเปนประเด็นท่มี คี วามซบั ซอนหรอื มคี ําถามจาํ นวนมาก ควรมีการทดลองสัมภาษณกอนการสัมภาษณจริงเพื่อทดสอบความชดั เจนของคาํ ถาม และเวลารวมท่ีใชใ นการสมั ภาษณ ซง่ึ ไมควรเกิน 2 ช่ัวโมงเพราะผถู ูกสัมภาษณจ ะมีความเหนื่อยลา ทําใหขอ มลู ทไี่ ดอ าจไมม ีคุณภาพเพียงพอ 2) ควรมีการติดตอนัดหมายผูถูกสัมภาษณลวงหนา กําหนดชวงเวลาที่จะใชสัมภาษณสถานท่ี และวิธีการสัมภาษณ และตองใหผ ถู ูกสมั ภาษณรสู ึกสะดวก เตม็ ใจไมร ูสกึ วาถกู บังคับ 3) ขณะสมั ภาษณต อ งสรางบรรยากาศทีด่ ี ผอนคลาย เปนกนั เอง และช้ีแจงใหผูถูกสัมภาษณทราบวา จะนาํ ผลการสมั ภาษณไปใชอยางไร ใหคํารับรองวาจะไมทําใหผูถูกสัมภาษณเส่ือมเสียหรือเดือดรอ น ท้งั นี้เพื่อใหผูถูกสัมภาษณเต็มใจใหขอเท็จจรงิ มากที่สดุ 4) ในขณะสมั ภาษณควรตั้งคําถามทีละคําถาม ใชเวลารอคําตอบไมเ รงเรา และไมใชค ําถามนําหรือชีแ้ นะ ตองแนใจวาผูถูกสัมภาษณเขาใจคําถามทุกคําถามกอนตอบ คําถามตองตรงประเด็นใชภ าษางาย สอื่ ความหมายชัดเจนและเปนคําถามที่ผูถูกสัมภาษณมีขอมูล เม่ือไดฟงคําตอบไมควรแสดงอารมณ หรือปฏิกิริยาใดๆ เชน การแสดงความเห็นดวยหรือขัดแยงตอคําตอบ เพราะอาจมีผลตอการตอบคําถามตอไป หากจาํ เปน ตองต้ังคําถามเพื่อลวงหาความจริง หรือถามลึกลงไป หรือเปนเรือ่ งทีอ่ าจมผี ลกระทบควรชี้แจง และขออนุญาต รวมทั้งตอ งกระทาํ ดว ยความสุภาพไมแสดงลักษณะอาการเรง เราหรืออยากรอู ยากเห็นจนผถู ูกสัมภาษณมคี วามอึดอดั ที่จะใหขอมูล 5) ผูรวบรวมขอ มลู ควรจดบนั ทกึ การสัมภาษณทนั ทีเพราะอาจลมื ได พยายามจดบันทึกใหเร็ว และไมแสดงความกังวลกับการจดบันทกึ จนผูถูกสมั ภาษณเสียจังหวะในการพูด หากจะใชเครื่อง

31บันทึกเสียงหรืออปุ กรณอยา งอน่ื ชวยจะตอ งขออนุญาตและตอ งใหผ ถู กู สัมภาษณยินยอมกอนจึงใชไดหา มลักลอบบันทกึ การสมั ภาษณโ ดยเดด็ ขาดเพราะเปนการผิดจรรยาบรรณ และถือเปนการละเมิดสิทธิสวนบุคคล สรปุ การสัมภาษณ คือการเจรจาโตตอบกัน อยางมีจดุ มงุ หมาย ระหวางผูท่ีตองการทราบเรื่องราว ซึ่งเรียกวา \"ผูส มั ภาษณ\" และผทู ี่ใหเรื่องราวซึง่ เรียกวา \"ผูใ หสัมภาษณ\" เพอ่ื คน หาขอเทจ็ จรงิจดุ มุงหมายท่ีผวู จิ ยั ไดก าํ หนดไวลว งหนา นอกจากน้ี การสมั ภาษณยังชวยใหผูวิจัยไดทราบขอเท็จจริงเกยี่ วกับผใู หส มั ภาษณในดานบคุ ลิกภาพ และการแสดงออก เชน ทา ที วาจา นํ้าเสียง ทัศนคติ อุปนิสยั ปฏิภาณไหวพริบ เปนตน2.4 แนวคดิ เกย่ี วกบั การสนทนากลุม (Focus Group Discussion) 2.4.1 การสนทนากลมุ (Focus Group Discussion) การจัดกลุมสนทนาเปนวิธีอยางหน่ึงในการวิจัยเชิงคุณภาพ มีการเรียกชื่อที่แตกตางกันเชน“Focus group interviews” “Focus interviews” “Focus group research” ในแตละคํามีความหมายตา งกนั เล็กนอย การวิจัยและจัดกลุมสนทนาเปนการวิจัยที่มีการใชกระบวนการกลุมในการเกบ็ ขอ มูล กาํ หนดบุคคลที่เขารวมกระบวนการเทคนิคการจัดกลุมและกําหนดประเด็นวิจัยท่ีจะสนทนารว มกันระหวา งนักวจิ ัยและสมาชิกทอี่ ยใู นกลุม สําหรบั เทคนิคการจดั กลุมสนทนานนั้ เปน การจดั ประชุมกลุมใหส มาชกิ มาสนทนากันในประเด็นที่นกั วิจยั เจาะจงลว งหนา วา จะสนทนากันเรอื่ งอะไรในหนังสือเลมนี้ ผูเขียนใชคําวา “เทคนิคการจัดกลุมสนทนา (Focus group technique) และเรยี กช่ือยอเปน ภาษาอังกฤษวา FGT การสนทนากลุมเปนเทคนิคทใี่ ชวธิ ีการสมั ภาษณกลุมในการสนทนากลุมในการเก็บขอมูลโดยการฟงและเรยี นรจู ากกลมุ ผูเขาประชุม เทคนคิ การจัดกลมุ สนทนาจึงเปนวิธีการเก็บขอมูลที่เปดโอกาสใหผูเ ขารวมและดาํ เนินการมปี ฏสิ ัมพนั ธ โดยการเผชิญหนา กนั ใหเกิดพลวัตของกลุมไปกระตุนความคดิ เหน็ ของตนเองและความคิดเห็นของผูอ ืน่ ออกมาอยางเปดเผยและจริงใจในขณะดําเนินการทําใหไ ดข อมูลทม่ี ีความละเอยี ด ลกึ ซงึ้ ลุมลกึ และมีแงมุมตา ง ๆ ของความคิดและประสบการณของคนในกลุม เทคนิคน้ีสามารถดําเนินการไดรวดเร็ว ประหยัดเวลากระบวนการกลุมจะทําใหเกิดการสอื่ สารกันภายในกลมุ ระหวา งสมาชกิ ผูเขา รว มกบั ผูดําเนินการอภปิ รายและระหวางสมาชกิ ดวยกนั เองกระบวนการทใี่ ชใ นการประชุมแบบนีป้ ระกอบดว ยการส่อื สาร 3 สวน 1. เปนการสื่อสารเพ่ือกําหนดประเด็นทีต่ อ งการฟง จากสมาชกิ ทเี่ ขารวม 2. เปน การส่อื สารภายในระหวา งสมาชกิ ภายใตประเดน็ ท่ีกาํ หนด 3. เปน การสรปุ สาระท่นี กั วิจัยไดเรียนไดเ รยี นรูจากกลุม ผเู ขารวมประชุม กระบวนการจัดกลุมสนทนาถือวาเปนการวิจัยที่ใชขอมูลเชิงคุณภาพใชการอภิปรายของกลุมเพื่อกระตุนใหผูเขารวมแสดงประสบการณและความเชื่อของตน ดังน้ันจะเห็นวามีการใชประโยชนจากการจดั ประชุมสนทนากลมุ เพื่อการกําหนดปญ หา การวางแผน การนําแผนสูก ารปฏิบัติและการประเมินผล เทคนิคนจ้ี ะใชไ ดในทุกขั้นตอนของการวิจัยและสามารถนําไปใชกับการวิจัยเชิงวิชาการ การตลาด การวิจัยเชิงประเมิน การพฒั นาคณุ ภาพ เปนตน

32 การใชกระบวนการจัดกลุมสนทนาก็ไมใชเทคนิคการเก็บขอมูลท่ีดีท่ีสุดแตขึ้นอยูกับสถานการณหรือบริบทของประเด็นท่ีจะศึกษา ผูดําเนินการเปนผูมีสวนสําคัญในการประชุมกลุมเปนบคุ คลทีม่ ีสว นในการทําใหไ ดขอ มลู ทเี่ หมาะสม แตใ ชวา ผูดาํ เนินการอภิปรายจะเปนบุคคลสําคัญท่ีสุด ผูรวมวิจัยในกระบวนการกลุมไมวาจะเปนผูจดบันทึก ผูวิเคราะหขอมูลหรือเน้ือหาจากการประชมุ ผจู ัดทาํ รายงานตางเปน บคุ คลท่ีตองทํางานเปนทีมเพื่อใหการประชุมกลุมออกมาไดผลดีที่สุดนอกจากน้ี Morgan ยังเนนวา คณะนักวิจัยสามารถเรียนรูไดจากสมาชิกในกลุม ไมใชเปนผูสอนใหสมาชกิ เปนอยางทผี่ ูวิจัยอยากใหเปน (สุวมิ ล วอ งวาณิช, 2550, หนา 342 - 343) สรปุ ไดว า การรวบรวมขอ มูลจากการสนทนากับกลมุ ผใู หขอมลู ในประเดน็ ท่ีเฉพาะเจาะจงโดยมผี ูด ําเนินการสนทนา เปน ผูค อยจุดประเดน็ ในการสนทนาเพือ่ ชักจงู ใหกลุมเกดิ แนวคิดและแสดงประเด็นหรอื แนวทางการสนทนาอยางกวางขวางละเอียดลึกซึ้ง โดยมีผูเขารวมการสนทนาในแตละกลมุ ประมาณ 6-10 คน ซ่งึ มาจากประชากรเปา หมายท่ีกําหนดไว มวี ธิ ีการเดียวกันแตมีวัตถุประสงคตางกันอีก เชน การระดมสมอง การสัมภาษณ การประชุมกลุมเปน ตน 2.4.2 ขน้ั ตอนการจดั สนทนากลมุ เพื่อใหการดําเนนิ งานมีข้ันตอนท่ีเปนระบบชัดเจน มีข้ันตอนในการใชเทคนิคการจัดกลุมสนทนาของ ไวดงั นี้ (สวุ มิ ล วองวาณชิ , 2551, หนา 344 - 345) ข้ันที่ 1 การนิยามปญหาและกําหนดประเด็นคําถามในการศึกษา การกําหนดเรื่องที่จะทําการศึกษาอาจจะเกิดมาจากแนวคิด ทฤษฎี หรือเร่ืองท่ีสนใจ โดยนําประเด็นปญหาซึ่งเปนวัตถุประสงคในการศึกษามากําหนดเปนตัวแปร แลวสรางเปนแนวคําถามยอยๆ ท่ีสามารถตอบวัตถุประสงคใหช ัดเจนและเปน เหตุเปน ผลมากท่สี ดุ ขั้นท่ี 2 การคัดเลือกกลุมตัวอยางที่เปนผูเขารวมสนทนากลุม ขนาดของกลุมผูเขารวมสนทนานน้ั ควรมีพอเหมาะ หากนอยเกินไปจะทําใหปฏิสัมพันธระหวางผูเขารวมสนทนามีนอยและหากผูเขารวมสนทนามีมากเกินไป โอกาสที่จะแสดงความคิดเห็นอยางท่ัวถึงก็จะมีนอยการเลือกตัวอยางทีเ่ ขา รว มกระบวนการควรคํานงึ ถงึ ภูมหิ ลังของผูเขารว มสนทนาใหม ลี ักษณะใกลเ คยี งกนั ขั้นท่ี 3 การกําหนดผูเขาดําเนินการสนทนา (moderator) ซ่ึงเปนบุคคลท่ีเปนผูนําและกํากับการสนทนาใหดําเนินไปตามหัวขอการวิจัยและตามแนวทางการสนทนา เพ่ือใหไดขอมูลที่ตรงกันความเปน จรงิ และครอบคลมุ ภายในเวลาทก่ี าํ หนดไว ขั้นท่ี 4 การกาํ หนดแนวทาง/คมู ือการสนทนาและทดลองใช โดยการศกึ ษาจดุ มุงหมายและตวั แปรท่ีตอ งการศึกษา มีการจัดลําดบั ความคดิ และแนวทางการสนทนาไวล ว งหนาเปน ขั้นตอนชวยใหผดู าํ เนินการสามารถดาํ เนนิ การสนทนาในขอบเขตทเี่ หมาะสม ข้ันท่ี 5 การคัดเลือกผูเขารวมการสนทนากลุม พยายามใชทรัพยากรของหนวยงานหรือองคกรที่สนับสนุนใหม กี ารจัดสนทนากลุม เปน แหลง คัดเลือก อาจใชวิธีการสุมเพื่อคัดเลือกผูเขารวมสนทนา โดยคาํ นึงถึงตน ทุนและคณุ ภาพของผูเขารว มสนทนา ตอ งระวังไมใหเกดิ อคติในการเลอื กกลมุผูเขารว มสนทนา ข้ันท่ี 6 การดําเนินการจัดกลุมสนทนา ผูดําเนินการสนทนาสรางบรรยากาศใหผูเขารวมสนทนามีความคุน เคย มกี ารแนะนาํ ตวั การเสนอจุดประสงคข องการจัดสนทนากลุม การขออนุญาต

33บันทึกขอมลู โดยใชเคร่ืองบันทกึ เสยี ง การดําเนนิ การสนทนาใหครอบคลุมประเด็นที่ตองการใหเกิดการอภิปรายครบถวน ควบคุมการสนทนาใหอยูในประเด็น เปดโอกาสใหแสดงความคิดเห็นอยางเต็มท่ี โดยไมชี้นําคําตอบที่ตองการใหเ กิด ข้นั ที่ 7 การวเิ คราะหแ ละแปลผลขอ มูล ขอมลู ในเครื่องบันทึกเสียงจะถูกถอดออกมาเปนบทสนทนาเพ่ือนําไปวิเคราะหขอมูลตอไป โดยใชวิธีการที่หลากหลายแตสวนใหญมักใชการทําเคร่อื งหมายในขอ ความสําคัญแลว มีการจัดหมวดหมู ขั้นที่ 8 การจัดทํารายงานผลสนทนา การเขียนรายงานผลการจัดกลุมสนทนาก็เหมือนกับการจดั ทาํ รายงานการวจิ ยั ทัว่ ไป ศึกษาประเด็น นาํ เสนอขอ มลู ทเี่ ปนคาํ ตอบในประเด็นวจิ ัย แลว เขียนเปน ขอคนพบ นอกจากน้ีมกี ารปรบั ขัน้ ตอน ดังนี้ (ชาย โพธิสิตา, 2550, หนา 225) ขน้ั ที่ 1 กําหนดปญหาการวจิ ัย ขน้ั ที่ 2 กําหนดกรอบการเลอื กตวั อยาง ขน้ั ท่ี 3 กาํ หนดผูดาํ เนินการสนทนากลมุ ขน้ั ที่ 4 สราง/ทดสอบแนวคําถาม ขั้นที่ 5 เลอื กกลุมตวั อยาง ขน้ั ท่ี 6 จดั สนทนากลุม ขนั้ ท่ี 7 จัดระเบยี บขอ มลู ขัน้ ท่ี 8 วเิ คราะหข อ มูล ขน้ั ที่ 9 เขียนรายงาน สรุปไดวา เปนการนําการสัมภาษณกลุมแบบเจาะจง และ การสนทนากลุมตามธรรมชาติมาใชรวมกัน เปนการสนทนาเปนกลุม ซ่ึงตองมีประเด็นปญหาที่เฉพาะเจาะจงในการสนทนาแตละคร้ัง มีการใชกระบวนการกลุมเขามาชวย ในการกระตุนใหมีการเคลื่อนไหวในกลุมผูสนทนา เพือ่ ใหห ันมาสนใจเรื่องเดียวกัน และ แสดงความคิดเห็นรวมกัน ผูวิจัยจะสังเกตพฤติกรรมของสมาชิกกลุม (บนั ทกึ เทป/จดบนั ทึก) เพื่อการวเิ คราะหตอ ไป 2.4.3 ประเด็นทต่ี องพจิ ารณาในกระบวนการจดั กลุมสนทนา การจดั กลุมสนทนาจะประสบความสาํ เร็จขนึ้ อยูกบั ปจ จยั หลายประการ เชน คุณภาพของผเู กี่ยวของในการจดั กลุมสนทนา การกําหนดสมาชกิ ผูเขารว มกระบวนการ ความรวมมอื ของสมาชกิ ท่ีเขา รวมประชมุ ความถูกตอ งในการบนั ทกึ ขอ มูล การวิเคราะหข อ มลู เปน ตน การจดั กระบวนการกลมุจงึ มีประเดน็ ที่ควรพจิ ารณาดงั ตอไปน้ี (สวุ มิ ล วอ งวาณชิ , 2550, หนา 343-349) 1. ผูดําเนินการจดั กลุมสนทนา เทคนคิ การจดั กลุม สนทนาจะมผี ูด ําเนนิ งานหลายฝาย ไดแก ผูด าํ เนินการจดั กลมุ สนทนาผูบันทึกการสนทนา และผูวิเคราะหขอมูลและผูจัดทํารายงานโดยบทบาทหนาที่ของแตละฝายจะมีความแตกตา งกนั ดงั นี้ 1.1 ผูดําเนินการจัดกลุมสนทนา (moderator) เปนผูที่มีหนาท่ีในการดําเนินการสนทนา จุดประเดน็ คําถามเพื่อคน หาคาํ ตอบ และสรางบรรยากาศการสนทนา เพื่อใหผูเ ขารว มไดแสดงออกซ่ึงความรูสึก ขอคิดเห็นตาง ๆเปนตน ผูดําเนินการอภิปราย (moderator) ตองใหความ

34สนใจกับผเู ขารว ม มีความรสู ึกทางบวก แสดงบทบาทเปนผูดําเนินการอภิปราย ไมใชผูเขารวมแสดงความคดิ เห็น พรอมท่ีจะฟง สิ่งทอ่ี าจจะไมเปน ท่พี อใจ ใชค วามสามารถเฉพาะตน และตองเตอื นตัวเองอยูเสมอวาไมมีผูใดสามารถเปนผูดําเนินการจัดกลุมสนทนาไดทุกเร่ืองหรือกับทุกกลุม บางคร้ังคุณลักษณะประจําตัว เชน เพศ อายุ ภาษา ฐานะทางเศรษฐกิจ มีสวนในการสงเสริมใหสมาชิกมีความรสู กึ สะดวกใจท่จี ะแสดงความคิดเห็นหรือไมแสดงก็ได นอกจากนี้ ผูดําเนินการอภิปรายตองมีคุณลักษณะสําคัญ ไดแ ก ความเขาใจในกระบวนการกลุม ความอยากรูอยากเห็น ทักษะการสื่อสารความเปน มติ รและมีอารมณขัน ความสนใจในกลุมคนท่ัวไป การเปนคนเปดกวางตอความคิดใหมๆทกั ษะการฟง อยางไรกต็ ามแมว าจะมีการเตรียมการเปนอยางดี แตปญหาก็อาจเกิดข้ึนไดในการจัดกลุมสนทนา ทั้งการมีผูเขารวมนอยเกินไป ซ่ึงอาจเกิดจากปญหาการเชิญแลวไมมา ผูดําเนินการอภิปรายตอ งมีการจดบนั ทกึ รายละเอียดเหลานี้เปนขอมูลประกอบถึงเหตุผลที่ไมเขารวมประชุมวาเน่ืองจากปญ หาการเชญิ หรือความเหมาะสมของการใหแ รงเสริมในการเขารวมหรือเหตุผลอื่นใด ไมแนะนําใหเ ชญิ ผเู ขา รว มเผ่ือไวเ กินอตั ราท่ีกําหนด เพราะอาจสรางปญหาอ่ืนตามมา เชน ทําใหคนเขารวมมากเกินซึง่ กอใหเกดิ ปญ หา อาจทําใหข อ มูลลําเอียง หรือสมาชิกมากเกินไปจนไมสามารถแสดงความคิดเหน็ ไดทว่ั ถึง ทงั้ นี้จาํ นวนคนเขารว มทม่ี ากเกินบางครั้งมาจากเพื่อน หรือสามี/ภรรยาทีม่ าเปนเพื่อน แลว ถือโอกาสเขา รว มในกระบวนการกลุมดวย ทั้งที่จริงแลวคนกลุมนี้ไมใชกลุมเปาหมายของการเกบ็ ขอมลู 1.2 ผูบนั ทกึ การสนทนา (Note taker) มหี นา ท่ีในการจดบันทึกคําสนทนาโดยยอของกลุม ผูบันทึกตองรูวิธีการจดบันทึกอยางมีประสิทธิภาพ เพราะจะตองบันทึกบรรยากาศท่ีเกิดขึ้นระหวางการสนทนาดวย เชนอารมณ ลักษณะทาทาง ฯลฯ ของผูรวมสนทนา ท้ังน้ีเพื่อประโยชนสําหรับการวเิ คราะหภายหลัง นอกจากนีแ้ ลว ควรมคี ณุ สมบตั เิ ฉพาะตัว ควรพดู และฟง ภาษาทองถ่ินไดดีและเขาใจอยางลึกซึ้งอีกดวย นอกจากจะบันทึกคําสนทนาแลว ผูบันทึกการสนทนายังมีหนาที่บันทึกเสยี ง บันทกึ ภาพของผเู ขา รวมสนทนากลุมทกุ คน รวมทง้ั การถอดเทปดว ย 1.3 ผอู ํานวยการจัดกลมุ สนทนา (Facilitator) เปนผคู อยใหก ารชวยเหลือทั่วไปในขั้นเตรียมการจัดกลุมสนทนา คอยอํานวยความสะดวก เชน เตรียมสถานท่ี เตรียมวัสดุอุปกรณ และเคร่ืองดม่ื หรอื ของวาง รวมท้ังจัดหาวสั ดอุ ุปกรณท่ีผูเ ขา รวมสนทนากลมุ ตอ งใช 2. การกําหนดสมาชิกในกระบวนการสนทนากลมุ งานที่สําคัญของกระบวนการจัดกลุมสนทนา คือ การเลือกสมาชิกผูเขารวมสนทนาหลักการสําคัญของการใชเทคนิคนี้อยูท่ีเลือกสมาชิกที่มีภูมิหลังคลายคลึงกัน หรืออยูในบริบทเดียวกัน ความคุนเคยกนั หรอื มภี มู ิหลังคลา ยกนั ทาํ ใหผดู ําเนินการสนทนากลุมไมตองใชเวลามากเกินในการแนะนําตัวสมาชิกที่อยูในกระบวนการ ทําใหมีเวลากับการอภิปรายมากขึ้น นอกจากน้ีการท่ีผูเ ขา รว มกระบวนการมภี มู ิหลังคลายกันจะมีประสบการณ ความเขาใจในประเด็นปญหาที่ตองการศึกษารวมกัน มีความสะดวกใจท่ีจะเสนอความคิดเห็นของตนเอง ในขณะที่สมาชิกท่ีมีภูมิหลังตา งกนั ไมคนุ เคยกนั หรือไมอยูในบริบทเดียวกันอาจตองใชเวลาในการทําความคุนเคยกันนานกวาดงั นัน้ หากสมาชิกมีระดับการแสดงความคิดเห็นที่ตางกันมากก็ควรจะแยกออกเปนสองกลุมอิสระจากกนั มฉิ ะน้ันสมาชิกบางกลุมอาจแสดงบทบาทหรือความคิดที่มีอิทธิพลเหนือสมาชิกอ่ืนทําใหไดขอ มูลไมรอบดาน

35 3. การกาํ หนดเวลาทใ่ี ชใ นการสนทนากลมุ การสนทนากลมุ แตล ะคร้ังจะใชเ วลาทใ่ี ชใ นการสนทนากลมุ ขนึ้ อยูกบั ขอบเขต และลกั ษณะของปญ หาที่ตองการศึกษา ลักษณะของผูเขารวมสนทนา ปฏิสัมพันธ ความเคลื่อนไหวภายในกลุมและบรรยากาศของการสนทนา ควรใชเวลาในการประชุมประมาณหนึ่งช่ัวโมงคร่ึง แตเต็มที่ไมควรเกิน 2 ชั่วโมง และการประชุมกลุมควรจะอยูภายใตบรรยากาศท่ีสบายไมเปนทางการ โดยมีการสมั ภาษณแบบ ไมม ีโครงสราง ผดู ําเนนิ การอภปิ รายทําหนา ท่ีกํากบั ใหสมาชิกพดู คุยกันในประเด็นที่มีการกาํ หนดลวงหนาและสรา งปฏสิ มั พนั ธของสมาชกิ ในกลุม ใหกลุมมกี ารแลกเปล่ยี นความรูส กึ ความคิดเหน็ ทศั นคติรว มกัน 4. การบนั ทกึ การสนทนากลมุ การบนั ทึกการสนทนากลมุ วา สามารถกระทําได 3 วิธี ดงั นี้ 4.1 การจดบันทึกและการถอดความจากเทปอยางละเอียดทุกคําพูด และบันทึกบรรยากาศการสนทนาดวย วิธีน้ีเหมาะสําหรับขอมูลท่ีสําคัญและจําเปน มีเวลาพียงพอ ไมเรงรีบจุดประสงคของการศึกษาตองการรายละเอียดเพื่อใชเปรียบเทียบใหความเห็นแตกตางในกลุมประชากรทต่ี า งกัน เชน แยกตามเพศ อายุ กลุม สถานะทางสงั คม ภูมลิ าํ เนา เปน ตน 4.2 การจดบันทกึ การสนทนา และบนั ทึกเทปประกอบ วธิ นี ้จี ะเนนการจดบนั ทึกอยางละเอยี ด ไมมกี ารถอดเทป เม่ือมีขอสงสยั ก็จะฟง จากเทปประกอบเทา นน้ั วธิ นี ้ีเหมาะสําหรบั การวิจัยท่ีมเี วลาจาํ กัด การสนทนาใชเวลามาก 4.3 การจดบนั ทกึ อยา งเดียว โดยไมตองบนั ทกึ เทป วธิ นี ้เี หมาะสมสาํ หรับการวิจัยที่ใชเวลานอย ประเด็นในการวิจัยเปนเร่ืองงาย ๆ ไมซับซอน หรือจัดกลุมสนทนาเพื่อศึกษาประกอบเทคนิคอืน่ ๆ 5. การวเิ คราะหขอมูล การวเิ คราะหขอ มูลท่ไี ดจ ากการสนทนากลุมวา ขอมูลที่เปนถอยคําหรือขอความท่ีมาจากการแสดงความคดิ เห็นของสมาชิกในกลุมซ่งึ อาจใชค าํ ทต่ี างกันแตม ีความหมายเหมอื นกนั เพราะฉะน้ันผทู ี่ทาํ หนาท่ีวิเคราะหขอมูลตองมีการเปรียบเทียบคําตอบวามีความคลายกัน เหมือนกัน เกี่ยวของกัน หรือไมเ กีย่ วของ นอกจากน้ยี งั ตองพจิ ารณาองคป ระกอบอืน่ ที่เกี่ยวของ สมาชิกผูเขารวมประชุมพูดในบริบทเดียวกันหรือไม และคํานึงถึงน้ําหนักของคําตอบ ความคงเสนคงวาของคําตอบ การวิเคราะหขอมูลท่ีไดจากกระบวนการสนทนากลุมตองกระทําอยางเปนระบบ โดยมีขั้นตอนสาํ คญั 6 ขนั้ ตอน คอื 1. การจัดลําดับคําถามและการใหเวลาผูตอบคุนเคยกับประเด็นคําถามที่ใชในการสนทนา 2. การจบั ประเดน็ ที่ไดจากการสนทนากลุม และมีการบันทกึ 3. การลงรหัสขอมูล 4. การตรวจสอบความถูกตองของขอมูลซํ้า ซ่ึงอาจเกิดข้ึนในกระบวนการกลุมหรือเกดิ ขึน้ ภายหลังโดยการใหส มาชกิ ตรวจสอบรายงานขอ เขยี น 5. การตรวจสอบระหวา งผูดาํ เนนิ การอภปิ รายกบั ผูช วย หลังการสนทนากลมุ 6. การแลกเปล่ียนรายงานระหวางผเู ขารว มในกระบวนการกับผูเกีย่ วของ

36 การวเิ คราะหขอ มูลจากการสนทนากลุมจะมรี ะดบั ของการแปลความหมายท่ีเหมาะสมซึ่งเปนคาตอเนื่องเร่ิมต้ังแตขอมูลดิบ การบรรยาย การตีความ และขอเสนอแนะ ในสวนของการวเิ คราะหและรายงานผลนั้น วิธีการตางกันตามแหลงขอมูลท่ีใชในการเก็บ ไดแก การวิเคราะหจากทรานสคริปต (transcript – based analysis) การวิเคราะหจากเทป (tape – based analysis)การวเิ คราะหจากการบันทกึ ยอ (note – based analysis) การวิเคราะหจากความจํา (memory –based analysis) อยางไรก็ตามวิธีการวิเคราะหขอมูลในชวงแรกควรดําเนินการโดยหลังการสนทนากลุมผดู าํ เนนิ การอภิปรายจะสรปุ ประเดน็ ใหสมาชกิ ฟงทันที เปน การตรวจสอบความถูกตอ งเหมาะสมของการสรุปความคิดเห็นของกลุม เพื่อเปนการหาผลสรุปเบื้องตนจากขอคนพบที่ไดจากการสนทนาสามารถเพม่ิ เตมิ ประเด็น หรือแกไ ขขอ ผิดพลาดจากการสรุปไดกอนส้ินสุดการประชุมกลุม หลังจากนั้นคณะผูทํางานตองมารวมกันในการสรุปผลการจัดกลุมสนทนา เพ่ือศึกษาจุดแข็ง จุดออนของกระบวนการจัดสนทนา ซ่ึงจะเปนขอมูลในการดําเนินการจัดกลุมสนทนาครั้งตอไปในกรณีที่มีการประชุมกลมุ มากกวา 1 กลุม หลังจากสิ้นสดุ การสนทนากลุมแลว จะมีการวิเคราะหขอมูลโดยใชการวิเคราะหเนื้อหา (Content analysis) มกี ารจดั หมวดหมขู องขอ มูลท่ไี ดจากการสนทนากลุม แลวสรปุเปนขอคนพบจากการเก็บขอมูลโดยนําเสนอตามหัวขอที่กําหนด ในข้ันตอนน้ีอาจใชโปรแกรมคอมพวิ เตอรช วยวเิ คราะหข อมูลได สรุปไดวา การจัดสนทนากลุมนั้นจะพบวาในการเก็บรวบรวมขอมูลนั้นจะตองใชอยางระมัดระวงั โดยตอ งคาํ นงึ ถงึ การเลือกผดู าํ เนนิ การสนทนากลุม น้นั ควรเปนผทู ีพ่ ูดและฟง ภาษาทองถ่ินได และตอ งมีความเหมาะสมกับหัวขอเรื่องท่ีใชในการสนทนากลุม ควรใหผูเขารวมอยูรวมกลุมโดยตลอดต้งั แตตนจนจบ เน่ืองจากการจัดการสนทนากลุมนี้ไมสามารถใชกับการศึกษาวิจัยไดทุกเร่ืองหากผูท จี่ ะนํามาใชไดพ ิจารณาใหรอบคอบ โดยคาํ นึงถงึ ผลดีและผลเสียท่จี ะเกิดกอ นท่ีจะเลือกวิธีการเก็บขอมูลโดยใชว ิธีการน้ีกจ็ ะทําใหงานวิจัยทอ่ี อกมามีคณุ ภาพและนา เชื่อถอื 2.4.4 ขอ ดีของเทคนคิ การจัดกลมุ สนทนา การจัดกลุม สนทนาเปน เทคนิคการวจิ ยั เชิงคุณภาพท่ีมีประโยชนต อการระบุความตองการจําเปน (needs identification) เนอ่ื งจากเปด โอกาสใหผ ูเขา รว มสนทนา สามารถแสดงความคิดเหน็ความรูสกึ จากสภาพท่เี ปน อยใู นขณะนั้นไดอยางเตม็ ที่ และสามารถแสดงความรูสึกออกมาทั้งในดานคาํ พูด ทาทาง สีหนา ไดโ ดยตรง ผลจากการสนทนากลมุ ทําใหรบั ทราบขอคดิ เห็น ปฏกิ ริ ิยาโตต อบและความตอ งการจําเปนของกลมุ ทนั ที ทาํ ใหไดข อ สรปุ ท่ีชดั เจน การมีปฏสิ ัมพนั ธของกลมุ ทาํ ใหเกดิ พลวัตในการกระตุนและสงเสริมความคิดเห็นของผูเขารวมสนทนา ขอมูลท่ีไดจึงมีความหลากหลายและลึกซ้ึง นอกจากนี้การเก็บรวบรวมขอมูลก็ใชระยะเวลาสั้น ไมตองยุงยากในการเตรียมวัสดุอุปกรณประกอบการสนทนา คา ใชจายตํา่ ทาํ ไดสะดวก บรรยากาศสรางสรรค งายตอการทําความเขาใจในความคดิ ของสมาชิก มีความยดื หยุนสงู ในทางปฏบิ ัติ (สุวมิ ล วองวาณิช, 2550, หนา 349) 2.4.5 ขอจาํ กัดของเทคนิคการจัดกลุมสนทนา เทคนิคการจัดกลุมสนทนามขี อ จํากดั เชนเดยี วกบั เทคนิคการเก็บขอมลู แบบอ่ืนๆ กลา วคือในขั้นตอนของการคัดเลือกกลุมตัวอยางท่ีมีความเปนเอกพันธและเปนตัวแทนของกลุมประชากร

37เพ่อื ใหสามารถสรปุ อางองิ ผลการวจิ ยั ไดน น้ั คอนขางดําเนนิ การไดยาก ตองอาศัยทักษะ ความรูความเขา ใจ และประสบการณจากผูด าํ เนนิ การจงึ จะทําใหการสนทนากลุมประสบความสําเร็จ และยิ่งถาผูดําเนนิ การสนทนามคี วามลําเอียงในการสนทนา ตัง้ ประเด็นคําถามในลักษณะการชี้นํา มีการชักจูงสอดแทรกความคดิ เหน็ ของตนเองในระหวางการประชุมจะยิ่งทําใหคําตอบท่ีไดรับจากประชุมกลุมบดิ เบอื นไปจากความเปนจรงิ ประกอบกับขอมลู ที่ไดรับจากการใชเ ทคนิควธิ ีน้ีเปนขอ มลู เชงิ คณุ ภาพซง่ึมีความยากในการวเิ คราะหแ ละสรปุ ผล ความสําเร็จของกระบวนขึ้นอยูกับทักษะความสามารถของผูดาํ เนินการอภิปราย ความพยายามในการกําหนดสมาชิกท่ีมีลักษณะธรรมชาติคลายคลึงกันซ่ึงไมสามารถกระทาํ ไดง า ยนัก (สุวิมล วองวาณชิ , 2550, หนา 350) สรุปวา การสนทนากลุม หมายถึง การสนทนากลุมเปน เทคนคิ ทีใ่ ชว ิธกี ารสัมภาษณกลุมในการเกบ็ ขอมูล โดยการฟงและเรยี นรจู ากกลุมผูเขา ประชมุ เทคนิคการจัดกลมุ สนทนาเปนวิธีการเก็บขอ มูลท่ีเปดโอกาสใหผูเขารวมและดําเนินการมีปฏิสัมพันธ โดยการเผชิญหนากันใหเกิดพลวัตของกลุมไปกระตุนความคิดเห็นของตนเองและความคิดเห็นของผูอ่ืนออกมาอยางเปดเผยและจริงใจในขณะดําเนินการ ทาํ ใหไดขอ มูลทีม่ ีความละเอยี ด ลกึ ซึง้ ลมุ ลกึ และมแี งม ุมตางๆ ของความคิดและประสบการณของคนในกลุมการนิยามปญหาและกําหนดประเด็นคําถามในการศึกษา การกําหนดเร่ืองท่ีจะทาํ การศึกษาอาจจะเกดิ มาจากแนวคิด ทฤษฎี หรอื เรือ่ งที่สนใจ มีการคดั เลือกกลุมตวั อยางที่เปนผูเขารวมสนทนากลุม ขนาดของกลุมผูเขารวมสนทนานั้นควรมีพอเหมาะ มีการกําหนดผูเขาดําเนินการสนทนา (moderator) ซ่ึงเปนบุคคลท่ีเปนผูนําและกํากับการสนทนาใหดําเนินไปตามหัวขอการวิจยั และตามแนวทางการสนทนา มกี ารกําหนดแนวทาง/คูมือการสนทนาและทดลองใช มีการคดั เลอื กผูเขา รว มการสนทนากลุม พยายามใชท รัพยากรของหนวยงานหรอื องคกรท่ีสนับสนนุ ใหม ีการจัดสนทนากลุมเปนแหลงคัดเลือก มีการดําเนินการจัดกลุมสนทนา ผูดําเนินการสนทนาสรางบรรยากาศใหผูเขารวมสนทนามีความคุนเคย มีการวิเคราะหและแปลผลขอมูล ขอมูลในเคร่ืองบนั ทึกเสยี งจะถูกถอดออกมาเปนบทสนทนาเพ่ือนําไปวิเคราะหขอมูลตอไป มีการจัดทํารายงานผลการสนทนา การเขียนรายงานผลการจดั กลมุ สนทนาก็เหมอื นกับการจดั ทํารายงานการวิจัยท่วั ไป2.5 สภาพบรบิ ทของโรงเรียนราชประชานเุ คราะห 31 ดวยสภาวะของโลกปจ จบุ ันทําใหสถานการณของเดก็ ไดร บั ผลกระทบจากการเปลีย่ นแปลงทางดานเศรษฐกจิ และสังคม รวมท้งั การกระทาํ ทีส่ ง ผลใหพ ฤติกรรม ความคิด และทัศนคติของเด็กเปลี่ยนแปลงไปในทางทีอ่ าจเปนโทษแกต ัวเด็กเอง เด็กๆ ในปจจุบนั จงึ มคี วามซบั ซอ นและเกดิ ปญหาที่รอการแกไขมากยิ่งขึน้ ดังนน้ั แนวทางในการพฒั นาแกไขเด็กและเยาวชนในระบบของโรงเรียน ดวยระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน จึงเปนแนวทางที่จะชวยใหเด็กไดรับโอกาสพัฒนาตนเองใหพนสภาพปญหาท่เี กดิ จากการเปล่ียนแปลงดานตา งๆ ทีเ่ กดิ ขน้ึ ได โรงเรียนราชประชานเุ คราะห 31 ไดน าํ ระบบดแู ลชว ยเหลือนักเรียนมาใชเพ่ือการสงเสริมพัฒนา ปองกัน และแกไขปญหา เพ่ือใหนักเรียนไดพัฒนาเต็มตามศักยภาพและคุณลักษณะที่พึงประสงคม ภี ูมิคุมกนั ทางจิตใจทเ่ี ขม แข็ง มีคณุ ภาพชีวิตที่ดี มที ักษะในการดํารงชีวิต และสามารถรอดพนจากวกิ ฤติท้งั ปวง