อาจูหนานหลักสูตรวิชาธรรมวิภาค นักธรรมชั้น โท

โครงการอบรมยกระดบั ผลสัมฤทธ์ิ ทางการศกึ ษาระดบั ชาติ B-net 2562 วชิ าธรรมวภิ าค พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเอด็1

พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเอด็

หมวด ๒ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย3เอด็

อริยบุคคล ๒ อรยิ บุคคล คอื บุคคลทป่ี ระเสริฐ ปราศจากกิเลส เป็นผู้รกั ษาศีล ได้สมบรู ณ์ มสี มาธิและปัญญาพอประมาณ มี ๒ จาพวก คอื • พระเสขะ พระผูย้ ังต้องศึกษา หมายถงึ ศึกษาในเรื่องไตรสิกขา ศึกษาเร่ืองการประพฤตปิ ฏบิ ัตใิ หพ้ ฒั นาจติ ใหส้ มบรู ณ์ ภูมขิ องพระ เสขะมี 7 คอื โสดาปตั ตมิ รรค,โสดาปัตติผล,สกทาคามมิ รรค, สกทาคามิผล,อนาคามมี รรค,อนาคามผี ล และอรหตั ตมรรค • พระอเสขะ พระทีไ่ ม่ต้องทาการศึกษาแล้ว เจรญิ ศลี สมาธปิ ัญญา ใหเ้ ต็มที่และละสงั โยชน์ ๕ ไดแ้ ก่ รูปราคะ,อรูปราคะ,มานะ,อทุ ธจั จะ และอวชิ ชา พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย4เอด็

กมั มัฏฐาน ๒ กัมมัฏฐาน แปลว่า การงานที่ควรทาในดา้ นจติ ใจ เปน็ ทต่ี ง้ั แหง่ การปฏบิ ตั ิธรรม แบง่ เป็น ๒ คือ • สมถกรรมฐาน คอื กรรมฐานฝกึ จติ ใจใหผ้ อ่ งใส เป็นวธิ กี ารปฏิบตั ใิ หจ้ ิตใจสงบจากนวิ รณ์ ๕ ด้วยการ บรกิ รรม • วปิ สั สนากรรมฐาน คอื กรรมฐานเป็นอุบายให้เกดิ ปญั ญา วปิ สั สนากมั มัฏน เป็นวิธกี ารปฏิบตั โิ ดยการใช้ ปญั ญา พจิ ารณาดธู รรม พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย5เอด็

กาม ๒ กาม หมายถงึ ความรกั ความใคร ความพงึ พอใจ หรอื ความตอ้ งการ ไดแ้ ก่ • กิเลสกาม เปน็ กเิ ลสทอี่ ยใู่ นจติ ใจทาให้เกดิ ความอยากได้ เชน่ ราคะ โลภะ อจิ ฉา อิสสา อรติ • วัตถกุ าม คอื วัตถุอนั น่าใคร่ อนั ได้แก่ กามคุณ 5 รูป เสียง กล่ิน รส สมั ผสั วัตถกุ ามกับกิเลสกาม เปน็ ของเกี่ยวเนื่องกนั คือกเิ ลสกามเปน็ ตวั ใคร่ วัตถุกามเป็นตัวทีถ่ ูกใคร่ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย6เอด็

ทฏิ ฐิ ๒ ทฏิ ฐิ คือ ความคดิ เหน็ ในทกี่ ล่าวถงึ คอื เกี่ยวกบั การเวียนว่ายตายเกดิ ทไี่ มถ่ ูกตอ้ ง คือ • สสั สตทิฏฐิ เห็นว่าเทยี่ ง ทุกสง่ิ เป็นของยง่ั ยนื ตายแลว้ กจ็ ะกลบั มาเกดิ เหมือน อย่างเดมิ อีก • อุจเฉททิฏฐิ ความเหน็ วา่ ขาดสูญ คือ ตายแลว้ กห็ ายไปไม่กลบั มาเกิดอกี ซงึ่ ทง้ั สองความเหน็ ขัดแย้งกับกฎของทางพทุ ธศานา คอื สัสสตทฏิ ฐิ ขัดแย้งกับ กฏไตรลกั ษณ์ คืออนจิ จัง ทกุ ขงั อนัตตา ทุกอยา่ งล้วนมีการเปลย่ี นแปลงและไม่ เท่ยี งแท้ สว่ นอจุ เฉททฏิ ฐิ ขัดแย้งตรงทว่ี ่า สัตวโ์ ลกเม่อื ไมส่ าเรจ็ อรหันตย์ งั ตอ้ งมาเกดิ อีก พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย7เอ็ด

เทสนา ๒ เทสนา หมายถึง การชแ้ี จง อธบิ ายให้เห็นแจ้งเปน็ การเผยแผ่ศาสนา อย่างหนง่ึ มี 2 วิธี คือ • ปคุ คลาธฏิ ฐานา การแสดงที่ยกบคุ คลเปน็ ท่ตี ัง้ เพ่อื ประกอบการ อธบิ ายธรรม โดยยกรปู ธรรมหรือตวั บุคคลกอ่ นเพอื่ อธบิ าย นามธรรม เหมาะสาหรบั ผูไ้ มเ่ คยฟังธรรมมาก่อน • ธมั มาธิฏฐานา การแสดงธรรมเป็นทต่ี ้ังไมม่ ีการยกบุคคลขึ้น ประกอบ แตข่ ยายเนื้อหาของธรรม โดยอธบิ ายขยายเป็นโหมด หมวดตามลาดับไป พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเอ8ด็

นิพพาน ๒ นิพพาน คือ สภาวะความดับสนทิ แหง่ กเิ ลสและกองทกุ ข์ สภาวะนพิ พานมี ๒ ประเภท คอื • สอุปาทิเสสนิพพาน คอื ผ้บู รรลุมรรคผลอรหันต์แต่ยงั คง ขันธ์ 5 ไว้ คอื ยงั ทรงชพี อยู่และยงั ต้องพบกบั ส่ิงที่เปน็ โลก ธรรม • อนุปาทเิ สสนิพพาน คอื อรหันตท์ ดี่ ารงชพี จนถึงวนั นพิ พาน และขนั ธ์ 5 ดบั สนทิ แล้ว พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ9อด็

บูชา ๒ • อามสิ บชู า บูชาดว้ ยอามสิ คอื สิ่งของ หมายถงึ การใหส้ ิ่งของ มี, ดอกไม้, ของหอม, อาหาร และวัตถุอ่นื ๆ ให้แก่คนทีต่ น เคารพนับถือแตใ่ นท่นี ี้ ท่านหมายเอาการถวายแกพ่ ระพทุ ธเจา้ และพระสงฆส์ าวก • ปฏบิ ตั บิ ูชา บชู าดว้ ยปฏิบัตติ าม หมายถงึ การปฏิบตั ิตามคา สอนของท่านไม่ล่วงละเมดิ ขอ้ ทที่ า่ นบญั ญัติไว้ การประพฤติ ปฏบิ ัติเชน่ นี้ พระพทุ ธองค์ทรงสรรเสริญ เพราะสามารถ ดารงพระศาสนาไว้ได้ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ1อ0ด็

ปาพจน์ ๒ • ธรรม ไดแ้ ก่ คาสอนที่มุง่ ขัดเกลาจริตของบคุ คลใหม้ ีความประณตี ยิง่ ขน้ึ ธรรมนี้มีอยู่ก่อนแลว้ แต่พระพุทธเจ้าทรงค้นพบแล้วนามา แจกแจง แยกแยะ แลว้ สอนใหเ้ วไนยสตั ว์ปฏบิ ตั ติ าม ธรรมนีไ้ มใ่ ช่ บทบัญญตั ทิ จ่ี ะไปลงโทษแก่ผลู้ ่วงละเมิด แตว่ า่ เมือ่ บคุ คลปฏบิ ตั ิตาม หรอื ลว่ งละเมิดก็จะไดผ้ ลด้วยตนเอง • วนิ ยั ได้แก่ ขอ้ บัญญตั ิทีพ่ ระพทุ ธเจา้ ทรงบัญญัตไิ ว้ และอภิสมาจาร ถือมารยาทที่ควรประพฤติ ทรงวางไวเ้ พือ่ ควบคมุ การประพฤติ ปฏบิ ัตขิ องพทุ ธบริษทั ให้ดาเนินไปในทางทีถ่ ูกตอ้ ง พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเอ1ด็1

วมิ ุตติ ๒ • เจโตวิมุตติ ความหลุดพน้ ด้วยอานาจใจ หมายถงึ ความที่จติ หลุดพน้ จากอานาจของกเิ ลสดว้ ยการ ฝึกจิต เรียกว่า “สมถกรรมฐาน” • ปญั ญาวิมตุ ติ ความหลุดพน้ ด้วยอานาจแหง่ ปัญญา หมายถงึ ความหลดุ พน้ จากกิเลสด้วยการใช้ ปญั ญาพิจารณาด้วยการปฏบิ ตั วิ ปิ ัสสนากรรมฐาน พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ1อ2็ด

สังขาร ๒ • อปุ าทนิ นกสังขาร สังขารมใี จครอง ได้แกส่ ่งิ มชี ีวิต ท้งั หลาย สงั ขารมีใจครองสามารถเคลอื่ นไหวไป ไหนมาไหนไดต้ ามตอ้ งการ • อนปุ าทนิ นกสังขาร สังขารไม่มใี จครอง ไดแ้ ก่ ส่ิงไม่มีชวี ิตทง้ั หลาย เช่น กรวด หิน ดนิ ทราย บ้านเรือน ตลอดถงึ รถ เรอื ยานพาหนะต่างๆ เปน็ ต้น พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย1เ3อด็

สมาธิ ๒ •อุปจารสมาธิ สมาธิแบบเฉียดๆ ไดแ้ ก่การ ทาจิตให้สงบช่ัวขณะหนง่ึ อาจเปน็ ๓นาที ๕นาที •อัปปานาสมาธิ สมาธกิ นั แนว่ แน่ ได้แก่ จติ ท่ีต้ังม่นั สนิทแลว้ เปน็ สมาธิฌาน พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเอ1็ด4

สุข ๒ • กายิกสุข สุขทางกาย ไดแ้ กก่ ารทร่ี า่ งกายของ คนเราไมม่ ีความทกุ ข์ ไมม่ ีโรค ไมม่ ีภัย เบยี ดเบียน • เจตสกิ สขุ สุขทางใจ จิตทีป่ ระสบกบั อารมณ์ ทีน่ า่ ปรารถนา ทาให้เกิดความสบายใจ แชม่ ช่ืนใจ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย15เอด็

ปฏสิ ันถาร ๒ • อามิสปฏิสันถาร ปฏิสันถารดว้ ยอามิส ได้แก่การตอ้ นรบั ด้วย ส่งิ ของ เช่น ให้นา้ ดม่ื หรือแมก้ ระทง่ั การให้ทพี่ ักอาศยั การ ใหข้ า้ วปลาอาหาร เปน็ ต้น โดยสมควรแกฐ่ านะของแขกผู้มา เยอื น • ธมั มปฏิสันถาร ปฏิสนั ถารโดยธรรม ไดแ้ ก่การกล่าวแนะนา แขกในทางทีด่ ี เพือ่ ใหเ้ ขาไดถ้ ือเอาไปปฏบิ ตั ิ หรอื ได้แก่การ ต้อนรบั โดยความสมควรแก่ฐานะของแขกผมู้ า วา่ ใครควรจะ ลกุ ขึ้นยืนรับ ใครควรจะไหว้ เป็นต้น พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ1อ6ด็

ปริเยสนา ๒ • อริยปรเิ ยสนา แสวงหาอยา่ งประเสริฐ หมายถึง การประกอบ อาชีพเล้ยี งชีวติ ถูกต้องตามกฎหมายและศลี ธรรม ไมส่ ร้างความ เดอื ดร้อนให้แกต่ นเองและผูอ้ ่ืน อีกความหมายหนึ่ง หมายถงึ การ แสวงหาธรรมเครอ่ื งดบั กิเลสและกองทุกข์ • อนรยิ ปรเิ ยสนา แสวงหาอยา่ งไมป่ ระเสรฐิ หมายถงึ การประกอบ อาชพี เล้ยี งชีวิตในทางผดิ กฎหมาย ผดิ ศีลธรรม สรา้ งความ เดอื ดรอ้ นใหแ้ กต่ นเองและผอู้ ่ืน ตรงขา้ มกับอรยิ ปริเยส อนงึ่ สมั มาอาชวี ะ เปน็ อรยิ ปรเิ ยสนา มจิ ฉาอาชีวะ เป็นอนรยิ ปริเยส นานา พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ1อ7ด็

หมวด ๓ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย18เอด็

อกศุ ลวติ ก ๓ อกุศลวติ ก หมายถึง ความดาริ ตรติ รองนึกคิดไปในทาง ไม่ดงี ามตา่ ช้า มี ๓ ประเภท คอื • กามวิตก ความตรใิ นทางกาม • พยาบาทวิตก ความตรใิ นทางพยาบาท • วหิ ิงสาวติ ความตริในทางเบยี ดเบยี น อกศุ ลวิตก ๓ นี้ - กามวติ ก มรี าคะ และโลภะเปน็ มลู - พยาบาทวติ ก มโี ทสะเปน็ มลู - วหิ งิ สาวติ ก มโี มหะ เปน็ มูล พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย1เ9อด็

กศุ ลวติ ก ๓ กศุ ลวติ ก หมายถงึ ความดาริ รติ รองนึกคิดไปในทาง ดงี าม คดิ แต่เรือ่ งไม่สร้างความเดอื ดรอ้ นใหแ้ ก่ตนเอง และผ้อู ่ืน มี ๓ ประเภท คอื • เนกขมั มวติ ก ความตริในทางพรากจากกาม • อพยาบาทวติ ก ความตรใิ นทางไมพ่ ยาบาท • อวหิ ิงสาวิตก ความตริในทางไมเ่ บยี ดเบียน พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย20เอด็

อคั คิ ๓ ไฟ เป็นความร้อนโดยธรรมชาติ ในที่นี้ หมายถึง กิเลสทีเ่ ผาผลาญจิตใหเ้ รา่ รอ้ น มี ๓ กอง คอื • ราคคั คิ ไฟคอื ราคะ • โทสคั คิ ไฟคอื โทสะ • โมหคั คิ ไฟคอื โมหะ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย2เ1อด็

อตั ถะ ๓ อัตถะ หมายถึง ประโยชน์ ได้แก่ผลทไ่ี ด้ตามต้องการ เหตุ ที่ทาแล้วได้รับผลเป็นประโยชน์ มี ๓ ประการ คือ • ทิฏฐธมั มิกตั ถะ ประโยชนใ์ นภพน้ี • สมั ปรายิกัตถะ ประโยชนใ์ นภพหนา้ • ปรมตั ถะ ประโยชนอ์ ยา่ งยอด (คอื พระนิพพาน) พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย22เอ็ด

อธิปเตยยะ ๓ อธิปเตยยะ หมายถงึ ความเป็นใหญ่ เปน็ ความ ตอ้ งการมอี านาจสูงสดุ ในการกระทา มี ๓ อยา่ ง คอื • อัตตาธิปเตยยะ ความมีตนเป็นใหญ่ • โลกาธปิ เตยยะ ความมีโลกเปน็ ใหญ่ • ธมั มาธิปเตยยะ ความมธี รรมเปน็ ใหญ่ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย2เ3อด็

อนุตตริยะ ๓ อนตุ ตริยะ หมายถงึ ภาวะอนั ยอดเยยี่ มนาผล อนั วเิ ศษมาให้ มี ๓ ประเภท คือ • ทสั สนานตุ ตริยะ ความเหน็ อันเยย่ี ม • ปฏปิ ทานตุ ตรยิ ะ ความปฏิบตั ิอนั เย่ยี ม • วิมตุ ตานุตตรยิ ะ ความพน้ อนั เยย่ี ม พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย24เอด็

อภิสังขาร ๓ อภิสังขาร หมายถึง สภาพผูป้ รงุ แตง่ คอื เจตนาทเ่ี ป็น ตวั สง่ั การในการทากรรม ดีบ้าง เลวบา้ ง ตามกรรมที่ทา มี ๓ ประเภท คือ • ปุญญาภิสังขาร อภิสังขารคือบญุ • อปญุ ญาภิสังขาร อภิสงั ขารคอื บาป • อเนญชาภสิ งั ขาร อภิสงั ขารคอื อเนญชา พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย2เ5อด็

อาสวะ ๓ อาสวะ หมายถงึ สงิ่ ทถ่ี ูกหมกั หมมหรอื ดองอยู่ เป็นเวลานาน มี ๓ อยา่ ง คือ • กามาสวะ อาสวะเป็นเหตอุ ยากได้ • ภวาสวะ อาสวะเป็นเหตอุ ยากเป็น • อวชิ ชาสวะ อาสวะคอื อวิชชาความเขลา พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ2อ6็ด

กรรม ๓ กรรม หมายถึง กิริยาท่ีทา หรือความจงใจทจี่ ะกระทา ของบคุ คล เป็นการกระทาดีหรือชัว่ ตอ้ งดูทีเ่ จตนาเป็นเหตุ ทากรรมนน้ั วา่ เป็นสจุ ริต จัดตามกิริยาที่ทาได้ ๓ อย่างคอื • กายกรรม กรรมทาดว้ ยกาย • วจีกรรม กรรมทาด้วยวาจา • มโนกรรม กรรมทาดว้ ยใจ. พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ2อ7ด็

ญาณ ๓ ญาณ หมายถงึ ปัญญา ความรู้ คือกาหนดรู้ถงึ เหตุ และผลได้อย่างชัดเจนจริง มีการได้รับผลตามเหตุที่ ทามี ๓ อย่าง คือ • อตตี งั สญาณ ญาณในส่วนอดตี • อนาคตังสญาณ ญาณในส่วนอนาคต • ปัจจุปปันนังสญาณ ญาณในปัจจุบัน พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย2เ8อด็

ทวาร ๓ ทวาร หมายถงึ ช่องทาง ทางเข้า ทางผ่าน หรือ ประตู หรือช่องทางแห่งกรรมท้งั ๓ น้ัน มี ๓ อย่าง คือ • กายทวาร ทวารคือกาย • วจีทวาร ทวารคือวาจา • มโนทวาร ทวารคือใจ. พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัด 29

ญาณ ๓ ญาณ ในทน่ี ีห้ มายถงึ ปรีชาอนั กาหนดรู้อริยสัจ ๔ ผู้ ประกอบด้วยญาณท้งั ๓ นี้ ถงึ จะเรียกว่าตรัสรู้ อริยสัจได้อย่างสมบูรณ์ • สัจจญาณ ปรีชาหยงั่ รู้อริยสัจ • กจิ จญาณ ปรีชาหยง่ั รู้กจิ อนั ควรทา • กตญาณ ปรีชาหยง่ั รู้กจิ อนั ทาแล้ว พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย3เ0อ็ด

ตณั หา ๓ ตัณหา หมายถงึ ความทะยานอยาก ความยดึ ตดิ มี อยู่ ๓ ประการ คือ • กามตณั หา ตัณหาในกาม • ภวตัณหา ตัณหาในภพ • วภิ วตณั หา ตณั หาในปราศจากภพ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย3เ1อด็

ทิฏฐิ ๓ ทฏิ ฐิ หมายถงึ ความเห็น หรือความคดิ เห็น ของใจทเี่ ห็นผดิ มี อยู่ ๓ ประเภท คือ • อกริ ิยทฏิ ฐิ ความเห็นว่าไม่เป็ นอนั ทา • อเหตุกทฏิ ฐิ ความเหน็ ว่าหาเหตุมไิ ด้ • นัตถกิ ทฏิ ฐิ ความเหน็ ว่าไม่มี พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย3เ2อด็

ธรรมนิยาม ๓ ธรรมนิยาม หมายถงึ ความกาหนดแห่งธรรมดา เป็ น ภาวะทีแ่ น่นอนของสังขาร และความเป็ นระเบียบตาม ธรรมชาติ มี ๓ ประการ คือ • สังขารท้งั ปวง ไม่เท่ียง • สังขารท้งั ปวง เป็ นทุกข์ • ธรรมท้งั ปวง เป็ นอนัตตา พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย3เ3อด็

นิมติ ๓ นิมิต หมายถงึ เครื่องหมาย เคร่ืองกาหนด มนทีน่ ี้ หมายถงึ เครื่องหมายทถ่ี ูกยดึ ดงึ มาเป็ นการบาเพญ็ เพยี ร ทางจติ มี อยู่ ๓ อย่าง คือ • ปริกมั มนิมติ ต์ นิมิตในบริกรรม • อคุ คหนิมิตต์ นิมติ ตดิ ตา • ปฏิภาคนิมติ ต์ นิมติ เทียบเคยี ง พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเอด็

เทพ ๓ เทพ หมายถงึ ผู้รุ่งเรืองด้วยสิริของตน ผู้ เป็ นทพิ ย์ มี ๓ ระดบั คือ • สมมติเทพ เทวดาโดยสมมติ • อุปปัตตเิ ทพ เทวดาโดยกาเนิด • วสิ ุทธิเทพ เทวดาโดยความบริสุทธ์ิ. พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ3อ5ด็

ภาวนา ๓ ภาวนา หมายถงึ การอบรม การบาเพญ็ การเจริญ กล่าวในทางปฏิบัตคิ ือการบาเพญ็ กมั มฏั ฐาน มุ่งเฉพาะ ส่วนที่เป็ น สมถะ มี ๓ คือ • ปริกมั มภาวนา ภาวนาในบริกรรม • อปุ จารภาวนา ภาวนาเป็ นอปุ จาร • อปั ปนาภาวนา ภาวนาเป็ นอปั ปนา พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเอด็

ปริญญา ๓ ปริญญา หมายถงึ ธรรมชาติหรือปัญญาเป็ น เครื่องกาหนดรู้ มี ๓ อย่าง คือ • ญาตปริญญา กาหนดรู้ด้วยการรู้ • ตรี ณปริญญา กาหนดรู้ด้วยการพจิ ารณา • ปหานปริญญา กาหนดรู้ด้วยการละเสีย พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ3อ7ด็

ปหาน ๓ ปหาน หมายถงึ การละ คือการละจากกเิ ลส หรือบาปธรรมท้งั ปวง มี อยู่ ๓ วธิ ี คือ • ตทงั คปหาน การละชั่วคราว • วกิ ขันภนปหาน การละด้วยการสะกดไว้ • สมุจเฉทปหาน การละด้วยตดั ขาด พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเอด็

ปาฏหิ าริยะ ๓ ปาฏิหาริยะ หมายถงึ ความอศั จรรย์ สิ่งที่เกดิ ขึ นแบบไม่น่าเช่ือ เป็ นความอศั จรรย์ทคี่ นทาให้เกดิ มี อยู่ ๓ อย่าง คือ • อทิ ธิปาฏิหาริยะ ฤทธ์ิเป็ นอศั จรรย์ • อาเทสนาปาฏิหาริยะ ดกั ใจเป็ นอศั จรรย์ • อนุสาสนีปาฏหิ าริยะ คาสอนเป็ นอศั จรรย์ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ3อ9ด็

ปิ ฎก ๓ ปิ ฎก หมายถึง ตะกร้าหรือคมั ภรี ์ ในทน่ี ีห้ มายถงึ ตารา หรือคมั ภรี ์ทร่ี วบรวมพระธรรมวนิ ัยของพระพทุ ธเจ้า แบ่ง ออกเป็ น ๓ คมั ภรี ์ใหญ่ๆ คือ • พระวนิ ัยปิ ฎก หมวดพระวนิ ัย • พระสุตตนั ตปิ ฎก หมวดพระสุตตนั ตะ (พระสูตร) • พระอภิธรรมปิ ฎก หมวดพระอภธิ รรม พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย40เอ็ด

พทุ ธจริยา ๓ พทุ ธจริยา หมายถงึ พระจริยาวตั รของพระพทุ ธเจ้าทท่ี รงประพฤติ ต่อเวไนยสัตว์ทุกทว่ั หน้าโดยตรง มี ๓ พระจริยวตั ร คือ • โลกตั ถจริยา ทรงประพฤตเิ ป็ นประโยชน์แก่โลก • ญาตตั ถจริยา ทรงประพฤตเิ ป็ นประโยชน์แก่พระ ญาตหิ รือโดยฐานเป็ นพระญาติ • พทุ ธัตถจริยา ทรงประพฤตปิ ระโยชน์ โดยฐานเป็ น พระพทุ ธเจ้า พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย41เอด็

ภพ ๓ ภพ หมายถงึ โลกทเ่ี กดิ หรือโลกทเี่ ป็ นอยู่ มี ท้งั หมด ๓๑ ภูมิ แบ่งเป็ นภพได้ ๓ ภพ คือ • กามภพ ได้แก่ ภพเป็ นกามาวจร • รูปภพ ได้แก่ ภพเป็ นรูปาวจร • อรุปภพ ได้แก่ ภพเป็ นอรูปาวจร พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ4อ2ด็

โลก ๓ โลก แปลว่า ส่ิงทยี่ ่อยยบั หรือแตกดบั ไปในทส่ี ุด ใน ทน่ี ีห้ มายรวมเอาท้งั แผ่นดนิ และส่ิงทอี่ ยู่อาศัยอยู่บน โลกท้งั หมด มี ๓ ประเภท คือ • สังขารโลก โลกคือ สังขาร • สัตวโลก โลกคือ หมู่สัตว์ • โอกาสโลก โลกคือ แผ่นดนิ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ4อ3ด็

โลก ๓ โลก ในทนี่ ี้ หมายถงึ สถานทที่ อ่ี ยู่อาศัยของสัตว์โลก ท้งั หลายท้งั ทเ่ี ป็ นมนุษย์ เทวดาและพรหม มี ๓ โลก คือ • มนุษยโลก ได้แก่ โลกทเ่ี ราอาศัยอยู่นี้ • เทวโลก ได้แก่ สวรรค์กามาพจร ๖ ช้ัน • พรหมโลก ได้แก่ สวรรค์ช้ันรูปพรหม ๑๖ ช้ัน พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย4เ4อด็

วฏั ฏะ ๓ วฏั ฏะ หมายถงึ วน คือการหมุนเวยี นอยู่ใน สังสารวฏั เวยี นตายอยู่ในภพของสัตวโลก ตราบ เท่าท่ีตดั วฏั ฏะ ๓ อย่างนีไ้ ม่ได้ คือ • กเิ ลสวฏั ฏะ วน คือ กเิ ลส • กมั มวฏั ฏะ วน คือ กรรม • วปิ ากวฏั ฏะ วน คือ วบิ าก พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย45เอด็

วชิ ชา ๓ วชิ ชา หมายถงึ ความรู้อย่างแจ่มแจ้ง ในทน่ี ี้ หมายถงึ พระปรีชาหยงั่ รู้ของพระพทุ ธเจ้า • ปุพเพนิวาสานุสสตญิ าณ รู้จกั ระลกึ ชาตไิ ด้ • จุตูปปาตญาณ รู้จกั กาหนดจุตแิ ละเกดิ • อาสวกั ขยญาณ รู้จดั ทาอาสวะให้สิ้น พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย4เ6อ็ด

วโิ มกข์ ๓ วโิ มกข์ หมายถงึ ความพ้น ความหลดุ พ้นจากกเิ ลส ด้วยการพจิ ารณารูปนามในขนั ธ์ ๕ ตามกฎของไตร ลกั ษณ์ มอี ยู่ ๓ ประการ คือ • สุญญตวโิ มกข์ พ้นด้วยความเป็ นของว่าง คือสภาพจติ ทห่ี ลดุ พ้นจากกเิ ลสด้วยการ พจิ ารณาขันธ์5 ว่าเป็ นอนัตตา • อนิมติ ตวโิ มกข์ พ้นด้วยความหานิมติ ไม่ได้ คือสภาพจติ ทห่ี ลุดพ้นจากกเิ ลสด้วยการ พจิ ารณาขนั ธ์5 ว่าเป็ นอนิจจตาเกดิ ขนึ้ แล้วย่อมดบั ไป • อปั ปณหิ ิตวโิ มกข์ พ้นด้วยความหาทต่ี ้งั ไม่ได้ คือสภาพจติ ทห่ี ลดุ พ้นจากกเิ ลสด้วยการ พจิ ารณาขนั ธ์ 5 ว่าเป็ นทุกข์ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ4อ7ด็

สมาธิ ๓ สมาธิ หมายถงึ สภาวะทจ่ี ิตต้งั มนั่ ในทน่ี ีห้ มายถึง สมาธิข้ันวปิ ัสสนา คือรู้แจ้งเห็นชัดใน ขันธ์ ๕ ตามกฎของไตรลกั ษณ์ มี อยู่ ๓ ลกั ษณะ คือ • สุญญตสมาธิ ความต้งั มน่ั ในความเป็นของวา่ ง คือสมาธิท่ีพิจารณาเห็นชดั ในรูปนามของขนั ธ5์ วา่ เป็นของวา่ ง • อนิมิตตสมาธิ ความต้งั มน่ั ในความหานิมิตไม่ได้ คือสมาธิท่ีพจิ ารณา เห็นชดั ในรูปนามของขนั ธ5์ วา่ เป็นสิ่งไม่มีกาหนดเคร่ืองหมาย อาศยั เห็น รูปนามตามหลกั อนิจจตา • อปั ปณหิ ิตสมาธิ ความต้งั มนั่ ในความหาท่ีต้งั ไม่ได้ คือสมาธิที่พิจารณา เห็นชดั ในรูปนามของขนั ธ์ 5 วา่ เป็นส่ิงที่ไม่น่าปรารถนาในลกั ษณะของ ทุกขตา พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย48เอด็

วเิ วก ๓ วเิ วก หมายถงึ ความสงดั คือ ปราศจากสิ่งทม่ี า รบกวนให้เกดิ ความฟุ้งซ่านราคาญ มี ๓ ประการ คือ • กายวเิ วก สงดั กาย • จติ ตวเิ วก สงดั จติ • อุปธิวเิ วก สงดั กเิ ลส พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย49เอด็

สังขตลกั ษณะ ๓ สังขตลกั ษณะ หมายถงึ ส่ิงทป่ี ัจจยั ปรุงแต่ง ด้วยลกั ษณะ ๓ ประการ คือ • ความเกดิ ขนึ้ ปรากฏ • ความดบั ปรากฏ • เมื่อยงั ต้งั อยู่ความแปร ปรากฏ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย5เ0อด็