11. sınıf 21122020

DERİŞİM BİRİMLERİ TEST - 4 1. 3. Kütlece Yüzde Derişim BİLGİ BİLGİ 100 gram çözeltide çözünen madde- 100 mL çözeltide çözünen maddenin nin gram cinsinden değerine kütlece 100 gram çözeltide çözünmüş madde- mililitre cinsinden miktarına hacimce yüzde derişim denir. yüzde derişim denir. nin gram cinsinden değerine kütlece yüzde derişim denir. Kütlece % derişim = mçözünen .   100 Kütlece Çözünenin mçözelti % derişim = Hacimce %20’lik etanol çözeltisi 1250 kütlesi . 1  00 mL olduğuna göre etanolün hacmi kaç Çözelti formülü ile ifade edilir. mililitredir? kütlesi Buna göre, 330 gram suda 70 gram tuz formülü ile bulunabilir. çözünmesiyle oluşan çözelti kütlece yüzde kaçlıktır? A) 250  B) 300  C) 400 Örnek:   D) 500  E) 550  160 g suda 40 g şeker çözünmesiy- le hazırlanan çözelti, kütlece yüzde A) 15  B) 17,5  C) 30 kaçlıktır?   D) 35  E) 40  Çözüm: Kütlece % derişim = 1604 +0   4  0 .  1  00 Kütlece % derişim = %20 olur. 2. 4. I. %17’lik 100 g NaNO3 çözeltisi • Kütlece % derişimleri farklı olan aynı çözücü türüne sahip çözeltiler BİLGİ II. 0,3 M’lık 500 mL NaNO3 çözeltisi karıştırıldığında oluşan yeni çözel- Kütlece % derişimleri farklı olan aynı III. 500 mL suda 0,4 m’lık NaNO3 çözeltisi tinin kütlece % derişimi aşağıdaki çözücü türüne sahip çözeltiler karıştı- Yukarıdaki çözeltilerde çözünmüş hal- formülle bulunabilir; rıldığında oluşan yeni çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdaki formülle buluna- deki NaNO3’ın mol sayılarının büyük- %1 .  m  1 +    %  2 .   m  2 +   ... = %s  .   m  s bilir. lükleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? m     =   kütle %son . mson = %1 . m1 + %2 . m2 + ... %   =  Kütlece yüzde derişim %son: Son çözeltinin kütlece yüzde (dsu: 1 g/mL, N: 14, O: 16, Na: 23) ms = Toplam kütle   derişimi %s = Son çözeltinin kütlece yüzde mson: Toplam kütle (m1 + m2 + ...) derişimi  %: Kütlece yüzde derişim A) I > II > III B) I > III > II Örnek: m: Çözelti kütlesi C) I = III > II D) II > III > I Kütlece % 20’lik 300 g tuz çözeltisi ile kütlece %10’luk 200 g tuz çözeltisi E) II > I = III karıştırıldığında yeni çözelti kütlece yüzde kaçlıktır? Çözüm: 20 . 300 + 10 . 200 = %s . (200 + 300) %s = 18 olur. Kütlece %30’luk 200 gram şekerli su Hacimce Yüzde Derişim çözeltisi ile aynı sıcaklıkta kütlece %20’lik 300 gram şekerli su çözeltisi 5. Aynı sıcaklıkta 400 gram kütlece %10’luk 100 mL çözeltide çözünen maddenin karıştırıldığında elde edilen çözeltinin mililitre cinsinden miktarına hacimce kütlece % derişimi kaç olur? ve 200 gram kütlece %30’luk NaOH tuzu- yüzde derişim denir. nun sulu çözeltileri karıştırılıyor. Buna göre, oluşan yeni çözeltinin molal Hacimce Çözünenin derişimi kaç olur? (H: 1, O: 16, Na: 23) % derişim = A) 10  B) 24  C) 25 hacmi . 1  00   A) 0,5  B) 2  C) 2,5  D) 5  E) 6 Çözelti D) 40  E) 48  hacmi 101 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 4 DERİŞİM BİRİMLERİ Örnek: 6. 8. Alkollerde derece(°) hacimce 80° 400 mL suya 100 mL etanol eklen- BİLGİ alkol oranını verir. Elif market- mesi ile hazırlanan çözelti hacimce Çözünen miktarının çok az olduğu çok ten aldığı 400 mL’lik kolonya- % kaçlıktır? (Hacim değişimi ihmal seyreltik çözeltilerde derişim birimi ola- nın etiketine baktığında kolon- edilecektir.) rak ppm kullanılabilir. yanın 80° olduğunu görüyor. Çözüm: Bir çözeltideki ppm derişimi bulmak için, Buna göre, Elif’in aldığı kolonyada kaç Çözünen kütlesi (mg) gram alkol bulunur? (dalkol = 0,8 g/mL) 100 Hacimce % derişim = 400 +   1  00  .  1  00 ppm = Çözelti hacmi (L) formülü kullanılabilir. A) 180  B) 200  C) 256 Hacimce % derişim = %20 olur. Bir barajdan alınan 400 kg su örneğinde   D) 300  E) 320  12 mg Mg2+ iyonu olduğu belirleniyor. Mol Kesri (X) Buna göre, bu su örneğinde bulunan Bir çözeltide herhangi bir bileşenin Mg2+ iyonunun derişimi kaç ppm’dir? mol sayısının, çözeltideki tüm bile- şenlerin mol sayıları toplamına ora- A) 0,01  B) 0,02  C) 0,03 nına mol kesri (X) denir.   D) 0,2  E) 0,3  9. Glikolün (C2H6O2) sulu çözeltisindeki mol • Bir çözeltideki mol kesirleri toplamı 1’e eşittir. kesri 0,2’dir. Buna göre, bu çözeltinin 268 gramında; • A ve B’den oluşan bir karışımda, I. 2 mol glikol bulunur. II. 54 gram su bulunur. XA = nA , XB = nB III. 0,8 mol su bulunur. nA + nB nA + nB ifadelerinden hangileri yanlıştır? (C:12, H:1, O:16) XA + XB = 1 A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III Örnek:   D) I ve II  E) II ve III  92 g gliserol ve 90 g su karışımından 7. oluşan çözeltideki her bileşenin mol kesrini hesaplayınız. BİLGİ (Gliserol = 92, Su= 18) Bir çözeltide herhangi bir bileşenin mol Çözüm: sayısının, çözeltideki tüm bileşenlerin 90 mol sayıları toplamına oranına mol kesri 18 nsu = = 5 mol Toplam mol = denir. Mol kesri X ile gösterilir. ngliserol = 92 = 1 mol 5 +   1  = 6 XA = nA = nçözünen 92 nA  +  nB  +  ... ntoplam 10. 4,8 mol HCI saf suda çözülerek yoğunluğu Xsu = 5 Xgliserol = 1 Kütlece %46’lık alkollü su çözeltisinde 6 6 alkol ve suyun mol kesri aşağıdakilerin 1,2 g/mL olan 400 mL çözelti hazırlanıyor. hangisinde doğru verilmiştir? ppm (Alkol = 46 g/mol, H2O = 18 g/mol) Yeni çözeltinin molar derişimi ve kütle- ce yüzde derişimi aşağıdakilerin hangi- 106 mg çözeltide çözünmüş mad- sinde doğru verilmiştir? (H: 1, CI: 35,5) denin miligram cinsinden miktarına milyonda bir kısım (ppm) denir. Ya da Xalkol Xsu Molar derişim (mol/L) Kütlece % derişim 1 kg çözeltideki çözünen maddenin A) 0,75 0,25 miligram miktarıdır. A) 1  36,5 B) 0,25 0,75 B) 1 18,25 Çözünenin kütlesi C) 1 0,25 C) 12  36,5 Çözeltinin kütlesi D) 3 1 ppm = . 106 E) 46 54 D) 12 18,25 E) 12   73 102 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

DERİŞİM BİRİMLERİ TEST - 5 1. Kimya laboratuvarında Elif 0,4 molar 250 3. Aşağıdaki örneklerin hangisinde çözü- Çözeltilerin Hazırlanması mililitre KOH sulu çözeltisi hazırlamak is- nen kütlesi en fazladır? (detil alkol: 0,8 g/mL, Çözelti hazırlanacak olan katı mad- tiyor. dsu: 1 g/mL, NaOH: 40 g/mol, üre: 60 g/mol) delerden ne kadar alınacağı, iste- nen derişim birimine göre yapılacak Buna göre Elif çözeltiyi aşağıdakiler- A) 10 gram NaOH hesaplamayla belirlenir. Miktarı he- B) 0,2 mol üre saplanan katı madde hassas bir den hangisi gibi hazırlarsa doğru ha- C) Hacimce %25’lik 60 mL etil alkol çö- terazide tartılır. Hazırlanacak çözel- tinin hacminden daha az bir hacimle zırlamış olur? zeltisi çözücü bulunan ölçülü cam balona D) 0,5 M 100 mL üre sulu çözeltisi katı madde dikkatlice eklenip ölçülü (KOH : 56 g/mol, dsu : 1 g/mL) E) 120 g kütlece %15’lik NaOH çözeltisi cam balon yavaşça çalkalanır. Katı maddenin tamamı çözündükten son- A) 5,6 gram KOH alıp üzerine 250 mililit- ra cam balonun ölçü çizgisine kadar re saf su ilave ederse çözücü eklenir. B) 28 gram KOH alıp üzerine 250 mililitre 4. 200 mL alkolde oda sıcaklığında 40 gram Örnek: saf su ilave ederse şeker çözünüyor. Saf NaNO3 katısından derişimi 0,1 M C) 5,6 gram KOH alıp üzerine bir miktar olan 500 mL sulu çözelti nasıl hazır- saf su eklenip tamamını çözdükten Bu çözeltiye ilişkin, lanır? (NaNO3 : 85) sonra çözeltinin hacmini saf su ile 250 I. Kütlece % 16,6 şeker içerir. mililitreye tamamlarsa Çözüm: II. Kütlesi 200 gramdır. D) 2,8 gram KOH alıp üzerine bir miktar M= n   � 0,1 = 0n,5  � n = 0,05 mol saf su ekleyip tamamını çözdükten III. 200 mL daha alkol eklenirse kütlece V sonra çözeltinin hacmini saf su ile 250 % derişimi 10 olur. mililitreye tamamlarsa n = m   � 0,05 = m  �m = 4,25 g ifadelerinden hangileri yanlıştır? MA 85 E) 5,6 gram KOH alıp üzerine 194 gram (dalkol = 0,8 g/mL) saf su ilave ederse Buna göre, 4,25 g NaNO3 katısını terazide tartıp bir miktar suda çö- zündükten sonra, hacim 500 mL’ye tamamlanana kadar su eklenir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III Genellikle çözünen madde az   D) I ve III  E) II ve III  olduğundan çözücü kütlesinin çözelti kütlesine eşit olduğu kabul edilir. 2. 400 mililitre 0,5 molar NaCI sulu çözeltisi, Örnek: 2 molar NaCI çözeltisi kullanılarak hazır- 5. 0,2 molar 500 mL AgNO3 çözeltisi ile aynı 200 gram saf su ile 0,1 molal CaBr2 lanmak isteniyor. sulu çözeltisi hazırlamak için kaç Buna göre, sıcaklıkta 0,4 molar 500 mL NaCI çözelti- gram CaBr2 suda çözünmelidir? I. 100 mililitre 2 molar NaCI çözeltisine (Ca: 40, Br: 80) si karıştırılıyor ve kabın dibinde bir miktar 300 mililitre saf su eklenir. Çözüm: II. 200 mililitre saf suya 2 molar NaCI çö- çökelek gözleniyor. zeltisinden 200 mililitre eklenir. Buna göre, 200 g = 0,2 kg III. 75 mililitre 2 molar NaCI çözeltisinin I. Çözelti doygundur. m = nCaBr2   hacmi saf su ile 400 mililitreye tamam- kg çözücü lanır. II. [NO3– ] = 0,1 molardır. işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygu- III. Ortamda 0,2 molar CI– iyonu bulunur. 0,1 = nCaBr2   lanabilir? 0,2 A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III ifadelerinden hangileri doğrudur? nCaBr2 = 0,02 mol (AgCI’nin sudaki çözünürlüğü çok düşüktür.)   D) I ve III  E) I, II ve III  m m n= MA   � 0,02 = 200   A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II   D) II ve III  E) I, II ve III  m = 4 g CaBr2 103 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 5 DERİŞİM BİRİMLERİ Örnek: 6. Şekildeki kaba aynı sıcaklıkta 100 gram 8. Aşağıda NaCI tuzunun 2 molar 300 mL ve 0,4 molar 200 mililitre AI(NO3)3 ile saf su yavaş yavaş ekleniyor. x molar 200 mL’lik çözeltileri verilmiştir. 0,3 molar 200 mililitre Ca(NO3)2 çö- zeltileri aynı sıcaklıkta karıştırıldığın- Kütlece %20 lik 2 M NaCI x M NaCI da karışımdaki NO3− iyon derişimi kaç şeker çözeltisi çözeltisi çözeltisi molardır? (Hacim değişimi önemsiz- dir, çökme yoktur.) 20 g şeker katısı Buna göre, çözeltiyle ilgili, 300 mL 200 mL Çözüm: Bu çözeltiler sabit sıcaklıkta karıştırıl- dığında karışımın molar derişimi 1,8 M1 .  V  1 .  Z  1 + M2 . V   2 .  Z  2 = Ms .  V  s Molar değişim Katı kütlesi molar olduğuna göre x kaçtır? 0,4 .  0  ,2 .  3   + 0,3 .  0  ,2 .  2   = Ms .  ( 0,2 +   0  ,2) 0,24 + 0,12 = Ms .  0  ,4 A) 0,10  B) 1,50  C) 2,00 Ms = 0,9 molar bulunur. 0 Zaman 0 Zaman I II   D) 2,50  E) 3,00  Kütlece % derişim Örnek: 0 Zaman III Aşağıdaki grafik bir tuzun sulu çözel- tisinin kütlece % derişimi ile çözelti yukarıdaki grafiklerden hangisi yanlış- kütlesi arasındaki değişimi göster- tır? (Buharlaşma ihmal edilmiştir.) mektedir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II Kütlece % derişim   D) I ve II  E) II ve III  3 9. 0,4 molarlık 500 mL şeker çözeltisi ha- 2 zırlamak isteyen bir kimyager, 400 600 Çözeltinin I. Bir miktar suda 36 gram şeker çö- kütlesi zerek hacmi saf su ile 500 mL’ye ta- Buna göre, çözelti derişimi %25 ol- 7. 0,3 M’lık 200 mL NaNO3 çözeltisinin de- mamlamak duğu zaman çözelti kütlesi kaç gram olur? rişimini 0,5 M yapabilmek için; II. Kütlece %20’lik şeker çözeltisinden 180 gram alıp hacmi saf su ile 500 Çözüm: I. 1,0 M’lık NaNO3 çözeltisinden sabit mL’ye tamamlamak sıcaklıkta 80 mL eklemek Kütlece % derişim = mçözünen  . 1  00 III. Yoğunluğu 1,2 g/mL olan kütlece mçözelti II. Sabit sıcaklıkta 80 mL su buharlaştır- %6’lık şeker çözeltisinden 600 gram mak almak 2= mçözünen  . 1  00 600 III. Hacim değişmeden 0,04 mol NaNO3 işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygu- katısı eklemek layabilir? (Şeker: 180 g/mol, işlemler sıra- mçözünen = 12 gram sında hacmin değişmeyeceği kabul edile- işlemlerinden hangileri tek başına uy- cektir.) Kütlece % derişim = mçözünen  . 1  00 gulanabilir? mçözelti A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II 25 = 12  . 1  00   D) II ve III  E) I, II ve III  mçözelti   D) II ve III  E) I, II ve III  mçözelti = 48 gram olur. 104 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

KOLİGATİF ÖZELLİKLER TEST - 6 1. 3. KOLİGATİF ÖZELLİKLER BİLGİ BİLGİ Çözücü ve çözünen taneciklerin sa- Bir çözeltide çözünen taneciklerin nite- Koligatif özellikler, çözünenin cinsine yılarına bağlı olup çözünenin kimya- liğine bağlı olmayıp, derişimlerine (sa- bağlı olmayıp sadece çözeltide bulu- sal türüne bağlı olmayan özelliklere yılarına) bağlı olan özelliklere koligatif nan taneciklerin derişimine bağlıdır. koligatif özellikler denir. özellikler denir. Çözeltilerin bu özellikleri çözücülerinin- kinden farklıdır ve çözeltideki toplam Dört koligatif özellik söz konusudur. Buna göre aşağıdaki ifadelerden han- tanecik derişimi arttıkça bu fark artar. Bunlar; buhar basıncı alçalması, gisi çözeltilerin koligatif özelliklerin- kaynama noktası yükselmesi, don- den değildir? ma noktası alçalması ve osmotik basınçtır. A) Buhar basıncı alçalması B) Kaynama noktası yükselmesi Aşağıdaki tabloda saf suda çözünerek Buhar Basıncı Alçalması C) Çözünürlük hazırlanan tuz çözeltilerinin molal deri- Çözünen derişimi ile çözeltinin bu- D) Donma noktası alçalması şimleri ve kaynama noktalarındaki yük- har basıncı arasındaki ilişki 1886’da E) Osmatik basınç selme miktarları verilmiştir. Fransız kimyacı F. Rault tarafından bulunmuştur. Rault Yasası’na göre \"Bir Derişim Çözünen Kaynama çözeltideki çözücünün buhar basıncı (m) madde noktası (°C) (Pçözücü), saf çözücünün buhar basıncı 1 NaNO3 +a Pç0özücü) ile çözeltideki çözücünün mol +a kesrinin (Xçözücü) çarpımına eşittir.\" 1 KBr 2 NaCI +2a Pçözücü = Pç0özücü  .  X  çözücü 1 AICI3 +2a Bu tabloya göre, çözücünün kaynama Örnek: noktasının yükselmesi ile ilgili; 18 gram glikozun (C6H12O6) 180 I. Çözeltinin derişimine bağlıdır. gram su (H2O) içinde çözünmesiyle II. Çözünen maddenin cinsine bağlıdır. hazırlanan çözeltinin 34 °C’taki bu- III. Çözeltinin bulunduğu ortama bağlıdır. har basıncını hesaplayınız. ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir? (Saf suyun 34 °C’taki buhar basıncı: 38 mmHg, H2O: 18, C6H12O6: 180) A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II Çözüm:   D) II ve III  E) I, II ve III  nsu = 180   = 10 mol 4. Koligatif özelliklerle ilgili, 18 2. I. Çözeltideki taneciklerin atom, iyon ya nglikoz = 18   = 0,1 mol da molekül sayısına bağlı olarak deği- 180 BİLGİ şen özelliklerdir. Bir çözeltideki çözücünün kısmi buhar ntoplam = 10 + 0,1 = 10,1 mol basıncı saf çözücünün buhar basıncı Pçözücü = Pç0özücü  .  X  çözücü ile çözeltideki çözücünün mol kesrinin çarpımına eşittir. Pçözücü = 38 .    1  100,1  = 37,62 mmHg Pçözücü = Xçözücü . Pç0özücü II. Uçucu olmayan bir katının sulu çözel- bağıntısı ile hesaplanabilir. tisinin buhar basıncı aynı koşullarda Eğer çözeltiyi oluşturan çözücü saf çözücüsünden yüksektir. ve çözünenin her ikisi de uçucu III. Rault Yasası'na göre çözeltinin buhar- ise çözeltinin buhar basıncı (PT) bileşenlerinin kısmi basınçlarının 0,4 mol glikozun 1,6 mol suda çözün- basıncı, çözeltideki çözücünün kısmi toplamına eşittir. mesi ile oluşan çözeltinin 20 °C'taki buhar basıncı kaç mmHg'dır? (Suyun buhar basıncı ile çözeltideki çözücü- 20 °C'taki buhar basıncı 18 mmHg'dır.) nün mol kesrinin çarpımına eşittir. ifadelerinden hangileri doğrudur? PT = PA + PB PA = XA .  P  A0 A) 14,4  B) 18  C) 21,6 A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II PB = XB  .   P  B0   D) I ve III  E) I, II ve III  PT = PA0  .  X  A + PB0  .  X  B   D) 9  E) 32,4  105 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 6 KOLİGATİF ÖZELLİKLER Kaynama Noktası Yükselmesi 5. Saf suyun 30 °C sıcaklıkta buhar basıncı 7. Bir çözeltideki kaynama noktası yüksel- Saf sıvıların sabit basınç altında 68 mmHg olarak tespit ediliyor. mesi, belirli bir kaynama noktası vardır ve kaynama süresince sıcaklıkları sabit Aynı sıcaklıkta 54 gram suda 16 gram ∆Tk = Kk  .   m    .   T  s kalır. Buna karşılık çözeltilerin belirli NaOH katısının çözünmesi ile oluşan bir kaynama sıcaklığı yoktur. çözeltinin buhar basıncı mmHg cinsinden değeri aşağıdakilerden hangisinde doğru formülü ile hesaplanır. • Uçucu olmayan bir katının saf suda olarak verilmiştir? (H2O: 18, NaOH: 40) çözünmesi ile oluşan bir çözeltinin ΔTk : Kaynama noktası yükselme miktarı kaynamaya başlaması sıcaklığı, A) 34  B) 51  C) 60  D) 63  E) 68 Kk : Molal kaynama noktası sabiti saf suyun kaynama noktasından m : Çözeltinin molalitesi daha yüksektir. İyon derişimi art- tıkça kaynamaya başlama sıcaklığı Ts : Tanecik sayısı (iyon sayısı) artar. Örneğin, Normal basınç altında 2 molal Ca(NO3)2 Sıcaklık (°C) çözeltisinin kaynamaya başladığı sı- Doymuş çözelti caklık kaç °C olur? Doymamış çözelti (Su için Kk: 0,52 °C/m) Çözelti 104 (Tuzlu su) A) 3,12  B) 96,88  C) 103,12 100 Çözücü (su) 6. İdeal bir sıvı − sıvı çözeltinin buhar ba-   D) 106,24  E) 109,36  Kaynamaya başladığı sıcaklık sıncı (PT), çözeltiyi oluşturan bileşenlerin 8. kısmi buhar basınçlarının (PA, PB ...) top- Zaman lamına eşittir. (PT = PA + PB + ...) BİLGİ Saf çözücüde uçucu olmayan çözünen Saf su ve tuzlu suya ait normal • Çözücünün kısmi buhar basıncı (PA) A eklendiğinde, çözeltinin kaynama nokta- kaynama noktalarının karşılaştırılması sıvısının denge buhar basıncı (PA0) ile sı yükselir. mol kesrinin (XA) çarpımına eşittir. • Kaynama noktası yükselmesi mo- Aynı sıcaklıktaki eşit miktar suda, lalite ile orantılıdır. PA = PA0 . XA 1. 0,2 mol NaCI(k) 2. 0,2 mol C2H5OH(s) (Etil alkol) • Kaynama noktasındaki yükselmeyi • Çözünenin kısmi buhar basıncı (PB), B 3. 0,2 mol C6H12O6(k) (Şeker) çözülerek hesaplamak için, sıvısının denge buhar basıncı (PB0) ile mol kesrinin (XB) çarpımına eşittir. üç ayrı çözelti hazırlanıyor. ∆Tk = Kk  .   m   .   T  s Buna göre, çözeltiler ile ilgili; PB = PB0 . XB I. Aynı ortamda ısıtıldıklarında kayna- ∆Tk = Kaynama noktası yükselmesi Kk = Molal kaynama noktası sabiti Sonuç olarak çözeltinin buhar basıncı (PT): ma noktaları arasındaki ilişki 1 > 3 > 2 m = Çözeltinin molalitesi şeklindedir. Ts = Tanecik sayısı PT = PA0  .   X  A + PB0  .   X  B II. Aynı ortamda soğutulduklarında don- maya başlama sıcaklıkları 2 = 3 > 1 Moleküler bileşikler (şeker, alkol ilişkisi vardır. vb) suda çözündüklerinde iyon- bağıntısı ile hesaplanır. III. Aynı ortamda kaynama anında buhar laşmadıklarından tanecik sayıları basınçları arasındaki ilişki 1 = 2 = 3 daima 1 olarak alınır. Yukarıda verilen bilgiye göre 30 °C sıcak- şeklindedir. lıkta 72 gram su içerisinde 92 gram etil ifadelerinden hangileri doğrudur? Donma Noktası Alçalması alkol (C2H5OH) çözünmesi ile bir çözelti Çözeltilerde donma, saf çözücüsü- hazırlanıyor. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II nünkinden daha düşük sıcaklıkta başlar ve çözelti doymuş olana kadar Buna göre çözeltinin aynı sıcaklıkta   D) II ve III  E) I, II ve III  sıcaklık düşmeye devam eder. buhar basıncı kaç cmHg olur? (30 °C'de • Donma noktası alçalması da çözel- PH02O = 30 mmHg, PC02H5OH = 48 mmHg, H2O: 18, C2H5OH: 46) tinin derişimi ile doğru orantılıdır. A) 30  B) 32  C) 34   D) 36  E) 48  106 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

KOLİGATİF ÖZELLİKLER TEST - 7 1. 3. X ve Y saf sıvılarının sıcaklıkla − buhar Örneğin, Sıcaklık (°C) BİLGİ basınçları arasındaki ilişki aşağıdaki gra- Çözeltilerin kaynama ve donmaya baş- fikteki gibidir. lama sıcaklıkları çözeltideki toplam iyon derişimine bağlıdır. Buhar basıncı Bir çözeltideki; Kaynama noktası yükselmesi, XY 0 Çözücü (su) ΔTk = Kk . m . Ts Donma noktası alçalması, Sıcaklık −2 Donmaya başladığı ΔTd = Kd . m . Ts Buna göre, X ve Y sıvıları ile ilgili; Doymamış sıcaklık formülleriyle hesaplanabilir. çözelti Çözelti Buna göre 1 atm basınç altında derişi- mi 0,5 molal olan AlCI3 sulu çözeltisi Doymuş çözelti (Tuzlu su) ile ilgili; Zaman I. Donmaya başlama sıcaklığı −3,72 °C'dir. II. Kaynamaya başlama sıcaklığı, I. Aynı ortamda kaynama anında buhar Saf su ve tuzlu suya ait normal 101,04 °C'tır. basınçları eşittir. donma noktalarının karşılaştırılması III. 2 molal iyon içerir. ifadelerinden hangileri doğrudur? II. Aynı sıcaklıkta X'in buhar basıncı • Donma noktasındaki alçalmayı hesaplamak için aşağıdaki bağıntı (Su için Kk: 0,52 °C/m Kd: 1,86 °C/m) daha büyüktür. kullanılır. A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve III III. Y'nin kaynama noktası daha büyük-   D) II ve III  E) I, II ve III  tür. ∆Td = Kd  .   m   .   T  s ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I, II ve III  B) II ve III  C) I ve II ∆ = Donma noktası alçalması   D) Yalnız III  E) Yalnız II  Kd = Molal donma noktası alçalması sabiti m = Çözeltinin molalitesi Ts = Tanecik sayısı Örnek: 2. Şekilde belirtilen maddelerle hazırlanan 4. Maddelerin koligatif özellikleri (kaynama 2000 gram suda (H2O) 90 gram glikoz (C6H12O6) çözündüğünde çözeltiler aynı ortamdadır. noktası yükselmesi, donma noktası alçal- çözeltinin saf çözücüye göre normal ması, buhar basıncı düşmesi...) madde- kaynama noktası yükselmesini ve nin türü ve içerdiği tanecik sayısına bağlı donma noktası alçalmasını hesapla- olarak değişir. yınız. (C6H12O6: 180, H2O: 18, su için Kk = 0,52, Kd = 1,86) a. 0,1 M 3L Ca(NO3)2 sulu çözeltisi b. 0,3 M 1L C2H5OH sulu çözeltisi Çözüm: 0,3 M NaCI c. 0,15 M 2L C6H12O6 sulu çözeltisi nglikoz = 90 = 0,5 mol çözeltisi Aynı ortamda bulunan yukarıdaki çö- 180 0,3 M NaCI çözeltisi zeltilerle ilgili; 2000 g su = 2 kg su I. Donmaya başlama sıcaklıkları arasın- m= n = 0,5 = 0,25 molaldir. kgçözücü 2 2 litre 4 litre Kaplardaki çözeltilerle ilgili; daki ilişki; c > a = b şeklindedir. ∆Tk = Kk . m . Ts II. Buhar basınçları arasındaki ilişki; ∆Tk = 0,52 . 0,25 . 1 I. Kaynama noktaları a = b > c şeklindedir. ∆Tk = 0,13 II. Buhar basınçları III. Çözünen maddenin mol sayısı III. Kaynamaya başlama sıcaklıkları ara- Tk = 100 + 0,13 = 100,13 niceliklerinden hangileri aynıdır? sındaki ilişki b > c > a şeklindedir. ∆Td = Kd . m . Ts � ifadelerinden hangileri doğrudur? ∆Td = 0,25 . 1,86 . 1 A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III ∆Td = 0,465   D) II ve III  E) I, II ve III    D) I ve III  E) II ve III  Td = 0 − 0,465 = −0,465 °C 107 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 7 KOLİGATİF ÖZELLİKLER Osmotik Basınç 5. Saf X katısının saf suda çözünmesi ile 7. Çözücü moleküllerinin bir membran hazırlanan çözeltinin 1 atmosfer basınç BİLGİ (yarı geçirgen zar) ile seyreltik çö- altındaki sıcaklık − zaman grafiği aşağıda Suyun yarı geçirgen zardan derişi- zeltiden derişik çözeltiye geçişine verilmiştir. min düşük olduğu ortamdan derişimin osmoz denir yüksek olduğu ortama doğru geçişine Sıcaklık (°C) osmoz denir. Osmoz, enerji gerektir- meyen, kendiliğinden gerçekleşen bir II. bölme I. bölme BC olaydır. 103 A 100 Şekildeki derişik ve seyreltik şekerli su çö- zeltileri yarı geçirgen bir zarla ayrılmıştır. 25 40 65 Zaman (dk) Yarı geçirgen zar Derişik Seyreltik çözelti çözelti Bu grafiğe göre , aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? Membran Bir süre sonra A) Kaynama süresi 15 dakikadır. B) A − B aralığında çözeltinin buhar basın- Derişik Seyreltik cı artar. şekerli su şekerli su Osmotik basınç C) Kaynamaya başlama sıcaklığı, I. bölme 103 °C'dir. II. bölme I. bölme II. bölme D) B − C aralığında çözeltinin derişimi azalır. Buna göre, osmoz olayı ile ilgili aşağı- dakilerden hangisi yanlıştır? Osmoz olayı E) A − B aralığında çözeltide çözünmüş Şekildeki düzeneği incelersek; X kütlesi azalır. A) Zamanla II. bölmedeki çözeltinin deri- şimi artar. • Yarı geçirgen zarla farklı derişim- 6. lere sahip çözeltiler birbirinden B) Denizde uzun süre kalan kişinin par- ayrıldığında derişimi az olan I. böl- %  25 %  40 maklarının buruşması osmoz olayı ile meden derişimi çok olan bölmeye NaCI(suda) NaCI(suda) ilgilidir. su geçer. I II C) Osmoz olayı II. bölmeden I. bölmeye • Su geçişiyle birlikte seyreltik kı- Aynı ortamda bulunan yukarıdaki I. kapta doğru olur. sımda sıvı seviyesi azalır, derişik bölmede sıvı seviyesi artar. kütlece %25’lik, II. kapta kütlece %40’lık D) Dalgıçların vurgun yememek için yü- NaCI sulu çözeltisi bulunmaktadır. zeye dinlenerek çıkması osmoz olayı- • Osmozu önlemek için gerekli olan na örnektir. dış basınca osmotik basınç denir. Bu çözeltiler ile ilgili, E) Zamanla I. bölmedeki çözeltinin buhar • Suyun yarı geçirgen bir membran basıncı artar. yardımıyla basınç uygulanarak çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçmesine ters osmoz denir. • Ters osmozda yüksek basınç uygu- I. Osmotik basınçları arasındaki ilişki 8. Arı suyun 100 °C’de kaynadığı şartlarda, lanır. II > I şeklindedir. 2 molal AICI3 sulu çözeltisi 104,16 °C’de • Ters osmozda deniz suyundan içme II. Kaynama anında buhar basınçları kaynamaya başlıyor. suyu elde edilirken deniz suyu için- eşittir. deki suyun yarı geçirgen bir zardan Buna göre, 3 kg arı suda kaç mol NaCI yoğun ortamdan az yoğun ortama III. Buhar basınçları arasındaki ilişki I > II çözülürse oluşan çözelti aynı şartlarda geçişi için basınç uygulanır. şeklindedir. 101,04 °C’de kaynamaya başlar? • Evlerde kullanılan su arıtma cihaz- ifadelerinden hangileri doğrudur? A) 1  B) 2  C) 3  D) 5  E) 8 ları genellikle ters osmoz prensibi ile çalışır. • Ters osmoz atık suların arıtılmasın- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II da da kullanılır.   D) II ve III  E) I, II ve III  108 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÇÖZÜNÜRLÜK TEST - 8 1. 3. Na2SO4 tuzunun t °C’ deki çözünürlüğü ÇÖZÜNÜRLÜKÇözünen Madde Miktarına 1. Çözeltilerin SınıflandırılmasıGöre Çözeltiler BİLGİ 19 gram/100 gram su’ dur. Belirli bir sıcaklık ve basınçta 100 gram Buna göre, t °C’ de; Doymamış çözelti çözücüde çözünebilen maksimum mad- de miktarına çözünürlük denir. I. 150 gram suda 30 gram Na2SO4 ‘ün Doygun çözelti çözünmesi ile hazırlanan çözelti aşırı Çözünürlük doygun çözeltinin derişimi- doymuş çözeltidir. dir. II. 19 gram Na2SO4 içeren 100 gram KNO3 tuzunun belirli bir sıcaklıktaki sulu çözelti, doymuş çözeltidir. Aşırı doygun çözelti (t°C'taki) çözünürlüğü 40 g / 100 g su III. 250 gram suda 45 gram Na2SO4’ün olduğuna göre, çözünmesi ile hazırlanan çözelti doy- • Belirli şartlarda, belirli bir miktar çö- zücüde çözünebileceğinden daha mamış çözeltidir. az çözünen madde içeren çözeltiye 20 g KNO3 40 g KNO3 ifadelerinden hangileri doğrudur? doymamış çözelti denir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III • Belirli şartlarda, belirli bir miktar çö-   D) I ve III  E) I, II ve III  zücüde çözünebilecek kadar çözü- nen içeren çözeltiye doygun çözelti denir. 100 g su t°C • Belirli şertlerde, belirli bir miktar çö- 50 g su t°C 4. X tuzunun 20 °C'deki çözünürlüğü zücüde çözünebileceğinden daha fazla çözünen madde içeren çözel- I II 80 g KNO3 25 g / 100 g sudur. tiye aşırı doygun çözelti denir. 60 g X Aşırı doygun çözelti kararsızdır. 250 g su Belli bir süre sonra fazladan çözü- nen madde çökerek çözelti tekrar doygun hale gelir. 200 g su t°C 50 g X 200 g su III çözeltilerinden hangileri bu sıcaklıkta I II Örneğin, doygun çözelti örneğidir? Buna göre, 20 °C'de belirtilen miktar- 20 °C’ta 100 g su, en fazla 36 g ye- A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II larda X tuzu çözülerek hazırlanan yu- mek tuzu çözebilir.   D) II ve III  E) I, II ve III  karıdaki çözeltiler ile ilgili aşağıdakiler- 18 g NaCI 36 g NaCI den hangisi doğrudur? A) I. çözelti doymamış çözeltidir. B) II. çözelti doygun çözeltidir. C) I. çözelti II. çözeltiye göre daha deri- 100 mL su 100 mL su şiktir. 2. Saf su X tuzunun standart koşullardaki D) II. çözelti kararsızdır. Doymamış Doygun çözelti çözelti çözünürlüğü 30 g / 100 g sudur. E) Aynı ortamda I. çözeltinin buhar ba- sıncı II. çözeltininkinden yüksektir. 37 g NaCI Buna göre, standart koşullarında bu- lunan aşağıdaki çözeltilerden hangisi 5. Doymamış bir tuzlu su çözeltisine aynı doygun çözeltidir? sıcaklıkta bir miktar tuz ilave edildi- Çözünen Çözücü ğinde aşağıdakilerden hangisi yanlış A) 10 50 olur? B) 60 250 C) 50 200 A) Çözeltinin kütlesi artar. 100 mL su D) 90 300 E) 15 75 B) Çözelti doygun hale gelebilir. Aşırı doygun çözelti (37 gramın tamamı çözünmüş) C) Çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı artar. D) Çözeltinin molalitesi artar. E) Daha derişik bir çözelti elde edilir. 109 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 8 ÇÖZÜNÜRLÜK Derişime Göre Çözeltiler 6. X tuzuna ait çözünürlük − sıcaklık grafiği 8. Seyreltik çözelti Derişik çözelti aşağıda verilmiştir. BİLGİ Aynı tür çözeltiler aynı koşullarda karşı- Çözünürlük (g / 100 mLalkol) laştırıldığında, diğer çözeltiye göre çö- zünen miktarı daha az olan çözeltilere • Derişimi düşük olan çözeltiye sey- 20 seyreltik çözelti denir. reltik çözelti, derişimi yüksek olan çözeltiye de derişik çözelti denir. Seyreltik tuzlu su çözeltisiyle ilgili aşa- ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Derişik ve seyreltik çözeltiler aynı 15 madde ile hazırlanmış iki ayrı A) Sabit sıcaklıkta su buharlaştırılırsa çözeltinin karşılaştırılmasında 25 35 Sıcaklık (°C) derişimi artar. kullanılır. Buna göre, çözünürlük - sıcaklık grafi- B) Sabit sıcaklıkta su eklenirse çözelti • Elektrik akımını ileten çözeltilere ği verilen X tuzu ile ilgili aşağıdakiler- daha seyreltik olur. elektrolit çözeltiler, elektrik akımını den hangisi yanlıştır?(d Alkol =0,8 g/mL) iletmeyen çözeltilere elektrolit ol- C) Sabit sıcaklıkta tuz eklenirse çözelti mayan çözeltiler adı verilir. A) 25 °C’ deki doygun çözeltinin yoğun- derişik hale gelir. luğu 35 °C’ deki doygun çözeltinin yo- Asit, baz, tuz ve bazı gazların su ile ğunluğundan büyüktür. D) Sabit sıcaklıkta su eklenirse çözünen oluşturdukları çözeltiler elektriği ile- maddenin mol sayısı değişmez. tirken; şeker ve alkol gibi maddeler B) 35 °C’ deki 200 gram alkol en fazla 30 suda moleküler olarak çözündükle- gram X çözer. E) Sabit sıcaklıkta biraz şeker eklenirse rinden elektriği iletmezler. çözeltinin elektrik iletkenliği artar. C) 25 °C’ de hazırlanan doygun çözelti- 2. Çözünürlük nin kütlece yüzdesi 20’dir. Belirli bir sıcaklıkta ve basınçta, belir- D) 200 mL alkol kullanarak 25 °C’ de ha- li bir miktar çözücüde en fazla çözü- zırlanan doygun çözeltinin kütlesi 200 nebilen madde miktarına çözünürlük gramdır. denir. E) 200 mL alkol ile 25 °C’ de hazırlanan Çözünenin doygun çözeltinin sıcaklığı 35 °C’ ye kütlesi (g) yükseltildiğinde 10 gram X çöker. Çözünürlük = 100 g çözücü Oda sıcaklığında suyun yoğunlu- 7. 9. Saf X tuzunun 30 °C'ta çözünürlüğü ğu 1 g/mL’dir. Yani 1 mL = 1 g’dır. Bu nedenle 100 g su yerine 100 BİLGİ 40 g X / 100 g sudur. mL su alınabilir. 100 gram çözücüde en çok çözünebilen madde miktarına çözünürlük denir. Buna göre, aynı şartlarda aşağıda X’in • Çözünürlük birimi genellikle g/100 g sulu çözeltileri ile ilgili verilen seçe- su olarak kullanılır. 25 °C'ta X maddesinin 432 g doygun çö- neklerden hangisi yanlıştır? zeltisi hazırlanıyor. • Çözünürlük maddelerin ayırt edici A) 10 gram tuz kullanılarak hazırlanan özelliğidir. Çözeltideki X maddesinin kütlesi 132 g doygun çözelti 35 gramdır. olduğuna göre aynı sıcaklıkta X mad- • NaCI’nin 20 °C’ta çözünürlüğü 36 desinin çözünürlüğü kaç g / 100 g su- B) 420 gram doygun çözeltide 120 gram g/100 g su olarak ifaade edildiğin- dur? tuz çözünmüştür. de, bunun anlamı şudur: C) 150 gram suda en fazla 59 gram X 20 °C’ta 100 g suda en fazla 36 g tuzu vardır. NaCI çözünüyor demektir. D) 200 gram su kullanılarak hazırlanan Şimdi çözünürlükte ilgili hesaplama- doygun çözelti 280 gramdır. lar yapalım. E) 60 gram suya 30 gram X tuzu ilave A) 44  B) 66  C) 88 edilirse 6 gram X tuzu çözünmeden kalır.   D) 116  E) 132  110 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÇÖZÜNÜRLÜK TEST - 9 1. Şekilde saf X katısının çözünürlük − 3. X tuzunun saf sudaki çözünürlüğü 25 Örnek: sıcaklık grafiği verilmiştir. g / 100 g sudur. 25 °C’ta 250 g suda 200 g Y madde- Çözünürlük (g / 100 g su) si çözerek hazırlanan doygun çözel- Buna göre, kütlece %15'lik 400 gram tinin aynı sıcaklıktaki çözünürlüğünü 40 X tuzu çözeltisini doygun hale getir- hesaplayınız. 30 mek için aynı sıcaklıkta en az kaç gram daha X tuzu eklemek gerekir? Çözüm: A) 20  B) 25  C) 50  D) 60  E) 85 25 °C, 250 g suda 200 g Y maddesi çözünürse 25 40 Sıcaklık (°C) 100g suda X g Y maddesi çözünür. Buna göre, 25 °C'ta 200 g su ile hazır- X = 80 g Y lanan doygun çözelti 40 °C'a kadar ısı- 25 °C’ta Y maddesinin çözünürlüğü, tıldığında tekrar doygun olması için en 80 g /100 g sudur. az kaç gram su buharlaştırılmalıdır? Örnek: A) 20  B) 50  C) 60  D) 80  E) 120 200 g çözeltide 60 g şeker çözün- 4. Bir X tuzunun çözünürlük − sıcaklık grafiği müştür. Aynı sıcaklıkta çözeltiye 50 g daha şeker eklendiğinde çözeltinin aşağıda verilmiştir. kütlesi 238 g oluyor. Aynı sıcaklıkta Çözünürlük (g / 100 g su) şekerin çözünürlüğü kaç g /  1  00 g su olur? 60 Çözüm: a Çözelti = Çözücü + Çözünen 2. Aşağıdaki tabloda bir X tuzunun farklı 30 50 Sıcaklık (°C) 200 = Çözücü + 60 � Çözücü (su) = 140 g sıcaklıklardaki çözünürlük değerleri veril- 50 °C'de 450 g suda 270 g X tuzu çözüne- Şeker = 60 + 50 = 110 g şeker miştir. rek hazırlanan çözeltinin sıcaklığı 30 °C'ye 140 + 110 = 250 g çözelti soğutulduğunda 90 g X tuzu çöküyor. 250 − 238 = 12 g şeker çöker. Sıcaklık (°C) 20 25 30 35 40 110 − 12 = 98 g şeker çözünür. Buna göre, a değeri kaçtır? 140 g suda 98 g şeker çözünürse, 100 g suda X g şeker çözünür. X = 70 g şeker Çözünürlük 70 g / 100 g su olur. Çözünürlük 25 30 50 60 80 A) 20  B) 30  C) 40  D) 60  E) 90 (g / 100 g su) Bir çözeltiye aynı sıcaklıkta çözü- Buna göre, aşağıdaki ifadelerden han- cü veya çözünen eklemek ya da gisi yanlıştır? çözücü buharlaştırmak çözünürlü- ğü etkilemez. A) 20 °C'ta hazırlanan doygun çözelti kütlece %20 X tuzu içerir. Çözünürlük, doymuş çözeltinin de- rişimidir. B) 25 °C'ta 25 g su 7,5 g X tuzu ile doy- gun hale gelir. 5. 30 °C’de X tuzunun sudaki çözünürlüğü Örnek: C) 40 °C'ta 12 g X tuzunu tamamen çö- 44 g X / 100 g sudur. 20 °C’ta 100 g suda en fazla 66 g zebilmek için en az 15 g su gerekir. X maddesi çözündüğüne göre aynı sıcaklıkta 150 g suda kaç gram X D) 35 °C'ta 200 g su ile hazırlanan doy- maddesi çözebilir? gun çözelti 30 °C'ta soğutulursa 20 g X tuzu çöker. Buna göre, 30 °C’de kütlece %25’lik Çözüm: E) 40 °C'ta 250 g suya aynı sıcaklıkta 400 gram çözeltiyi doygun hale getir- 20 °C, 210 g X tuzu ileve edilirse 460 g çö- mek için aynı sıcaklıkta en az kaç gram 10 0 g su 66 g X çözünürse zelti elde edilir. daha X katısı eklenmelidir? 150g suda ? g X çözünür. A) 16  B) 32  C) 48  D) 66  E) 100 ? = 99 g X çözünür. 111 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 9 ÇÖZÜNÜRLÜK Örnek: 6. Saf A katısının saf sudaki çözünürlüğü- 8. Aşağıdaki kaplarda bulunan su içine be- Çözünürlük (g /  1  00 g su) nün sıcaklıkla değişimi aşağıda verilen lirtilen miktarlarda şeker atılıp şekerin çö- 40 grafikteki gibidir. 25 zünmesi sağlanıyor. Çözünürlük (g A / 100 g su) 12 g şeker 20 g şeker 80 20 35 Sıcaklık (°C) 44 Yukarıda X tuzuna ait çözünürlük - Sıcaklık (°C) sıcaklık grafiği verilmiştir. 10 20 Buna göre, grafik ile ilgili, Bu grafiğe göre, aşağıdaki soruları I. 10 °C sıcaklıkta hazırlanan 72 gramlık cevaplayınız. doygun çözeltide 32 gram A katısı çö- 1. 35 °C’de 30 gram X tuzunu ta- zünmüştür. 50 g su 100 g su mamen çözerek doygun çözelti II. 20 °C sıcaklıkta hazırlanan dibinde hazırlamak için kaç gram su kul- katısı olmayan 288 gramlık doygun I II lanılmalıdır? çözeltinin sıcaklığı 10 °C'ye düşürül- 45 g şeker düğünde bir miktar A katısı çöker. 2. 20 °C’de hazırlanan 375 gramlık III. 20 °C'de hazırlanan 36 gramlık doy- doygun çözeltinin sıcaklığı 35 °C’ye gun çözeltide 10 gram A katısı çözün- çıkarıldığında çözeltinin doygun ol- müştür. ması için, ifaderinden hangileri doğrudur? a. Aynı sıcaklıkta kaç gram X tuzu eklenmelidir? b. Aynı sıcaklıkta kaç gram su bu- harlaştırılmalıdır? 250 g su Çözüm: III Buna göre oluşan çözeltilerin derişik- 1. 35 °C → A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve III 100 g suda 40 g X çözünüyorsa   D) II ve III  E) I, II ve III  likleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin ?  g  suda 30 g X çözünüyor. hangisinde doğru verilmiştir? ? = 75 g su kullanılmalıdır. 2. Öncelikle elimizdeki tuz ve su mik- A) I > II > III B) I > III > II > I tarını bulalım. Çözelti doygun ol- duğuna göre 20 °C’de 100 g suda C) II > I > III D) III > I > II 25 gram tuz çözünürse, 125 gramlık çözelti oluşur. 7. Bir X tuzu ile 40 °C'de kütlece %25'lik 200 E) III > II > I 125 g çözeltide 25 g tuz varsa gram çözelti hazırlanıyor. Bu çözeltinin sı- 9. A katısının 25 °C'de sudaki çözünürlüğü 375 g çözeltide ? g tuz vardır. caklığı 27 °C'ye soğutulduğunda 20 gram ? = 75 g tuz vardır. X tuzunun çöktüğü gözleniyor. biliniyor. 375 − 75 = 300 g su vardır. Buna göre, X tuzu için, I. Çözelti kütlesi I. 40 °C'deki çözünürlüğü yaklaşık ola- II. Molar derişim a. 35 °C → III. Kütlece % derişim 100 g suda 40 g X tuzu varsa rak 33,3 g X / 100 g sudur. Buna göre, 25 °C'de A katısı ile hazırla- 300  g  suda ?   g  X tuzu vardır. II. 27 °C'deki çözünürlüğü 20 g X / 100 g ? = 120 g tuz gerekir. nan doygun sulu çözeltinin yukarıdaki 120 − 75 = 45 g X tuzu gerekir. sudur. ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir? III. İlk durumdaki çözelti son durumdaki b. 100 g suda 40 g X tuzu varsa A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II ?   g   suda 75 g X tuzu vardır. çözeltiden daha derişiktir. ? = 187,5 g su gereklidir. ifaderinden hangileri kesinlikle doğru-   D) II ve III  E) I, II ve III  300 − 187,5 = 112,5 g su bu- dur? harlaştırılmalıdır. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III   D) I ve II  E) II ve III  112 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER TEST - 10 1. A maddesinin çözünürlük − sıcaklık grafi- 3. X katısının sudaki çözünürlük − sıcaklık ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ği verilmiştir. değişim grafiği aşağıdaki gibidir. a. Sıcaklığın Çözünürlüğe Etkisi Çözünürlük (g / 100 g su) Çözünürlük (g / 100 mL su) Katı ve sıvıların çözünürlüğü sıcaklık arttıkça genellikle artar. Gazların çö- 35 60 zünürlüğü ise sıcaklık arttıkça daima 30 34 A azalır. 20 20 B 1. Endotermik (Isı Alan) Çözünme Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) Endortermik çözünmelerde sıcaklık 15 25 30 20 30 arttıkça çözünürlük artar. Katıların Buna göre, aşağıdaki ifadelerden han- Buna göre, çözünürlüğü sıcaklık arttıkça genel- I. X katısı çözünürken çözeltinin sıcaklı- likle artar. gisi doğrudur? ğı artar. Örneğin, A) A'nın çözünme denklemi, II. A ve B noktalarındaki çözeltinin kütle- X(k) + enerji H2O X(suda) A(k) + H2O(s) → A(suda) + ısı Çözünürlük (g /  1  00 g su) şeklinde olabilir. ce % derişimleri birbirine eşittir. III. X katısının suda çözünmesi ekzoter- Endotermik B) A'nın suda çözünmesi sırasında çö- çözünme zeltinin sıcaklığı azalır. miktir. ifadelerinden hangileri yanlıştır? Sıcaklık (°C) C) A maddesinin çözünürlüğü ekzoter- miktir. (dsu: 1 g/mL) • Suda çözündüğünde ortamdan ısı alan (endotermik) maddelerin D) 25 °C'ta hazırlanan 65 g doygun A çö- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III dibinde katısı olmayan doygun çö- zeltisi 15 °C'a soğutulursa 10 g A çö- zeltileri ısıtıldığında, ker.   D) I ve II  E) I ve III  ☞ Çözünürlük ve çözünme hızı artar. E) 30 °C'ta 70 g A maddesini çözebilmek ☞ Doymamış çözelti elde edilir. için en az 270 g su gerekir. 4. X ve Y maddelerinin sudaki çözünürlük − 2. Ekzotermik (Isı Veren) Çözünme 2. Sabit sıcaklıkta doymamış NaCI çözeltisi- sıcaklık değişim grafiği aşağıda verilmiştir. Ekzotermik çözünmelerde sıcaklık ne aynı sıcaklıkta doygun hale gelinceye artıkça çözünürlük azalır. kadar NaCI katısı ekleniyor. Çözünürlük (g / 100 g su) Buna göre, I. NaCI katısının sudaki çözünürlüğü ar- X Örneğin, tar. X(g) H2O X(suda) + ısı II. Çözeltinin derişimi artar. III. Dış basınç artırılırsa NaCI tuzunun Y Çözünürlük (g /  1  00 g su) Sıcaklık (°C) çözünürlüğü artar. ifadelerinden hangileri doğrudur? Buna göre, A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II I. X'in suda çözünmesi endotermiktir. Ekzotermik   D) II ve III  E) I, II ve III  çözünme II. X gaz, Y katı olabilir. Sıcaklık (°C) III. Y çözünürken suyun sıcaklığı azalır. ifadelerinden hangileri doğrudur? • Tüm gazlar ile bazı katı ve sıvılar çözünürken dışarı ısı verir. Ek- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II zotermik çözünmelerde çözünen madde ortama ısı verdiğinden çö-   D) I ve III  E) I, II ve III  zeltinin sıcaklığı artar. 113 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 10 ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER • Suda çözündüğünde ortama ısı ve- 5. X ve Y katılarının sudaki çözünürlük − sı- 7. ren (ekzotermik) katıların doygun çözeltileri ısıtıldığında; caklık değişim grafiği aşağıdaki gibidir. BİLGİ Çözünürlük (g / 100 g su) • Sıcaklık arttıkça çözünürlüğü artan ☞ Çözünürlük azalır, çökme ve çözünme hızı artar. X maddelerin çözünme olaylarına en- dotermik çözünme denir. Endoter- ☞ Bir miktar X katısı çöker. mik çözünmelerde dibinde katısı ol- mayan doygun çözeltisi ısıtıldığında Y doymamış çözelti elde edilir. Sıcaklık (°C) • Sıcaklık arttıkça çözünürlüğü azalan maddelerin çözünme olaylarına ek- Örnek: İçinde bir miktar X ve Y katısı çözünerek zotermik çözünme denir. Ekzotermik hazırlanan X ve Y'nin dibinde katısı olma- çözünmelerin doygun çözeltileri ısıtıl- Örneğin, yan doymuş çözeltileri ısıtılıyor. dığında çökme meydana gelir. Çözünürlük (g /  1  00 g su) Buna göre, çözeltideki X ve Y derişim- Buna göre, 60 leri nasıl değişir? (Çözeltilerin hacminin I. X(k) + ısı H2O(s) X(suda) 40 değişmediğini varsayınız.) II. Y(k) H2O(s) Y(suda) + ısı III. Z(g) H2O(s) Z(suda) + ısı 20 40 Sıcaklık (°C) X derişimi Y derişimi çözünme denklemi verilen X ve Y mad- A) Artar Azalır Yukarıda bir tuzun çözünürlük − sı- B) Azalır Artar delerinin doymamış çözeltilerini doy- caklık grafiği verilmiştir. C) Değişmez Azalır muş hale getirmek için aşağıdakiler- 40 °C’ta 320 g doymuş çözeltinin sı- D) Değişmez Değişmez den hangisi yapılmalıdır? caklığı 20 °C’a düşürüldüğünde tuzun E) Artar Değişmez bir kısmı çöküyor. I II III Çöken tuzu çözmek için 20 °C’ta çö- 6. A katısının çözünürlüğünün sıcaklıkla de- A) Isıtmak   Isıtmak Soğutmak zeltiye kaç gram su eklemek gerekir? B) Isıtmak   Soğutmak   Soğutmak ğişim grafiği aşağıda verilmiştir C) Soğutmak Isıtmak    Isıtmak D) Soğutmak Soğutmak   Isıtmak Çözünürlük E) Isıtmak  Soğutmak   Isıtmak Çözüm: Doygun 8. Saf X katısının saf suda çözünmesi sıra- A çözeltisi sında çözelti sıcaklığı artıyor. 40 °C’ta → 100 + 60 = 160 g çözelti Sıcaklık A katısı Buna göre, X katısının doymamış sulu 160 g çözeltide 60 g tuz varsa 320 g çözeltide X g tuz vardır. Şekildeki gibi katısıyla dengede bulu- çözeltisini doygun hale getirmek için, nan doygun A çözeltisinin kütlece % I. Çözeltiyi ısıtma X = 120 g tuz vardır. derişimini arttırmak için, II. Sabit sıcaklıkta X katısı ilave etme III. Sabit sıcaklıkta çözeltiyi karıştırma 320 g çözeltinin 120 g tuz olduğuna I. Sıcaklığı düşürme işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygu- göre, II. Katıyı tamamen çözecek kadar aynı lanabilir? 320 − 120 = 200 gramı sudur. sıcaklıkta su ekleme 100 g suyun sıcaklığı 40 °C’tan A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II 20 °C’a düşürüldüğünde, III. Sıcaklığı yükseltme 60 − 40 = 20 g tuz çöker.   D) II ve III  E) I, II ve III  100 g suda 20 g tuz çökerse, işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygu- lanabilir? 200 g suda ? g tuz çöker. ? = 40 g tuz çöker. 20 °C’ta 40 g tuzu çökmek için 100 g A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III su ilave edilmelidir.   D) I ve II  E) II ve III  114 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER TEST - 11 1. Basınç katı ve sıvıların çözünürlüğünü 3. Çözünürlük ile ilgili, Örnek: çok fazla etkilemediği halde gazların çö- I. Gazların suda çözünmesi ekzotermik- Sıcaklık (°C) Çözünürlük zünürlüğü basınç arttıkça artar. tir. (g /  1  00 g su) Saf X ve Y maddelerinin çözünürlük − ba- 25 sınç grafiği şekildeki gibidir II. Katı ve sıvıların çözünürlüğüne ba- 60 60 sınç etki etmez. Çözünürlük (g / 100 g su) 80 X III. Katıların suda çözünmesi genellikle Y endotermiktir. Yukarıdaki tabloya göre 25 °C’ta 500 gram suda 250 gram X katısı çözü- Basınç (atm) ifadelerinden hangileri doğrudur? nüyor. Sıcaklık 60 °C’a çıkarıldığın- Buna göre, da çözeltinin doygun olması için kaç I. X maddesi gaz, Y maddesi katıdır. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II gram X katısı eklenmelidir? II. Aynı koşullarda suda çözündüklerinde   D) II ve III  E) I, II ve III  X'in düzensizliği azalır, Y'nin düzen- sizliği artar. Çözüm: III. X'in sudaki çözünürlüğü sıcaklık art- tıkça artar. 60 °C’ta →100 g suda 80 g X varsa ifadelerinden hangileri doğru olabilir? 500 g suda ? g X vardır. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II ? = 400 g X katısı   D) II ve III  E) I, II ve III  400 − 250 = 150 g daha X katısı ek- 2. A maddesinin çözünürlük sıcaklık grafiği lenmelidir. aşağıdaki gibidir. 4. Gazların çözünürlüğü basınç artıkça ar- b. Çözünürlüğe Basıncın Etkisi Çözünürlük (g / 100 g su) tar. Katıların ve sıvıların sudaki çözünür- Sıcaklık (°C) Şekildeki kapta bulunan CO2 gazının sulu lükleri basıncı azaltmak veya arttır- Buna göre A çözeltisi ile ilgili, mak ile değişmez. I. Basıncın artırılması çözünürlüğü artırır. çözeltisi dengededir. II. Doygun çözeltinin sıcaklığı artırılırsa İdeal piston Gazların çözünürlüğü ise basınç ile doğru orantılı olarak değişir. bir miktar A çöker. CO2 gazı III. Çözünmesi ekzotermiktir. ifadelerinden hangileri kesinlikle doğ- CO2(suda) rudur? Pistonlu kaba musluk yardımıyla; Örneğin, Çözünürlük (g /  1  00 g su) A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II I. Sabit basınç ve sıcaklıkta CO2   D) I ve III  E) I, II ve III  II. Sabit basınç ve sıcaklıkta He Gaz III. Sabit hacim ve sıcaklıkta He Katı veya sıvı gazları ayrı ayrı ekleniyor. Buna göre, CO2 gazının çözünürlüğün- Basınç (atm) deki değişim hangi seçenekte doğru verilmiştir? • Kola, gazoz gibi gazlı içeceklerin kapakları açıldığında gaz çıkışının I II III gözlenmesi ve vurgun olayı gazla- rın çözünürlüğüne basıncın etkisini A) Artar Azalır   Artar açıklayan olaylardandır. B) Artar Azalır   Azalır • Gazlar yüksek basınç ve düşük C) Değişmez   Azalır Değişmez sıcaklıkta en büyük çözünürlük de- ğerine sahiptir. D) Değişmez  Azalır Azalır • Bir maddenin çözünme hızı ile çö- E) Artar Azalır   Azalır zünürlüğü birbirinden farklıdır. 115 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 11 ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER • Birim zamanda çözünen madde 5. Saf X katısının sudaki çözünme denklemi 8. Halil İbrahim, içinde 40 °C sıcaklıkta 400 miktarına çözünme hızı denir. aşağıda verilmiştir. gram su bulunan kaba 200 gram X tuzu Çözünme Hızını Etkileyen X(k) + ısı H2O(s) X(suda) ilave edip yeteri süre beklettidiğinde 560 Faktörler Buna göre, X katısının sudaki çözünür- gramlık çözelti elde ediyor. Sonra oluşan • Çözücü ve çözünen maddelerin çözeltinin sıcaklığını yavaş yavaş azal- lüğünü arttırmak için aşağıdakilerden tıyor ve sıcaklık 25 °C'ye geldiği anda cinsi hangisi yapılmalıdır? kabın dibinde hiç X katısının kalmadığını • Sıcaklık gözlemliyor. • Basınç A) Basıncı artırmak. • Karıştırmak − çalkalamak B) Sıcaklığı artırmak. Buna göre, Halil İbrahim'in yaptığı de- • Temas yüzeyi C) Aynı sıcaklıkta bir miktar su eklemek. neydeki X tuzunun çözünürlük sıcaklık D) X katısını toz haline getirmek. grafiği aşağıdakilerden hangisi gibi Örnek: Toz şeker E) Basıncı azaltmak. olur? (İşlemler sırasında hacmin değiş- Küp şeker meyeceği kabul edilecektir.) A) Çözünürlük (g / 100 g su) 20 °C saf su 20 °C saf su 6. Aşağıdaki olaylardan hangisi çözünür- 50 30 I II lük ile ilgili değildir? Sıcaklık (°C) Pudra şekeri 25 40 A) Soğuk sularda daha fazla canlının ya- şaması B) Çözünürlük (g / 100 g su) B) Dalgıçların vurgun yemesi 50 C) Kapağı açılan kolada kaparcıklar 20 °C saf su 40 oluşması III D) Aynı miktar sıcak çayda çözünen şe- 25 40 Sıcaklık (°C) Şekilde verilen kaplara eklenen şe- kerlerin aynı sıcaklıktaki çözünürlük- ker miktarının soğuk çaydakinden faz- C) Çözünürlük (g / 100 g su) lerini ve çözünme hızlarını karşılaş- la olması tırınız. E) Cam şişede donan suyun şişeyi çat- 50 latması Çözüm: 10 Katıların temas yüzeyi artırılırsa, çö- 25 40 Sıcaklık (°C) zünme hızı artar. Temas yüzeyini arttırmak çözünürlü- D) Çözünürlük (g / 100 g su) ğe etki etmez. Buna göre; 7. Katısı ile dengede bulunan bir çözelti- 50 Sıcaklık (°C) Temas yüzeyi: III > II > I 40 Çözünürlük: I = II = III ye, aynı sıcaklıkta katıyı çözmesi gere- Çözünme hızı: III > II > I kenden daha fazla su ilave edilirse, 25 40 şeklinde olur. I. Katının çözünürlüğü E) Çözünürlük (g / 100 g su) Gazlı içeceklerin soğuk içilmesi II. Çözeltinin donmaya başlama noktası 50 ve balıkların sıcak sulara oranla III. Çözeltinin buhar basıncı 10 soğuk sularda daha yoğun bulun- niceliklerinden hangileri artar? maları, gazların çözünürlüğüne 25 40 sıcaklığın etkisini açıklayan olay- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III Sıcaklık (°C) lardır.   D) II ve III  E) I, II ve III  116 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 1 1. 3. Aşağıda 1 atm dış basınçta 200 gram saf suya 0,4 mol BİLGİ KNO3 eklenerek elde edilen çözeltinin sıcaklık − zaman Yapı olarak birbirine benzer türde veya moleküller grafiği verilmiştir. arası etkileşim kuvveti birbirine yakın olan madde- ler birbiri içerisinde iyi çözünür. Maddelerin birbirleri Sıcaklık (°C) içerisinde çözünmesi “Benzer benzeri çözer” ifadesi ile açıklanır. t2 t1 Aşağıda verilen kimyasal tür çiftleri arasındaki etki- a bc Zaman leşimler ve birbiri içerisinde çözünüp çözünmeye- cekleri ile ilgili hangisinde yanlışlık yapılmıştır? Buna göre, grafik ile ilgili; (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17CI) Kimyasal Etkileşim türü Çözünür  / I. t2 çözeltinin kaynamaya başladığı sıcaklıktır. tür çifti Çözünmez II. t1 = 102,08'dir. Çözünür III. b − c aralığında çözeltinin derişimi değişmez. A) NaCI − H2O İyon - dipol Çözünür B) NH3 − H2O Hidrojen bağı Çözünür IV. a − b aralığında sıvının buhar basıncı artar. C) CH3OH − NH3 Hidrojen bağı Çözünür D) HCI − NH3 Dipol - dipol Çözünmez ifadelerinden hangileri doğrudur? E) CO2 − C6H6 İndüklenmiş dipol - (Su için Kk: 0,52 °C / m) indüklenmiş dipol A) Yalnız I  B) II ve III  C) I, II ve III   D) II, III ve IV  E) I, II, III ve IV  2. Saf X katısının sudaki çözünme denklemi aşağıdaki gi- 4. Çözünürlüğü endotermik olan bir X tuzunun doy- bidir. mamış çözeltisine, X(k) H2O X(suda) + ısı I. Aynı sıcaklıkta X katısı ekleme Buna göre, doymamış X çözeltisini doygun hale ge- tirmek için; II. Sıcaklığını yükseltme I. Çözeltiyi ısıtmak III. Sabit sıcaklıkta basıncı artırma II. Çözeltiyi karıştırmak III. Aynı sıcaklıkta bir miktar X katısını eklemek işlemleri ayrı ayrı uygulandığında çözünürlüğündeki IV. Aynı sıcaklıkta su buharlaştırmak değişmeler aşağıdakilerden hangisinde doğru ola- işlemlerinden hangileri ayrı ayrı yapılabilir? rak verilmiştir? A) I ve II  B) II ve III  C) III ve IV I II III A) Artar   D) I, II ve III  E) I, III ve IV  B) Artar Azalır Değişmez C) Değişmez Artar Azalır D) Değişmez Artar Değişmez E) Azalır Azalır Değişmez Artar Artar 117 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 1 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 5. 7. BİLGİ BİLGİ Suyun seyreltik ortamdan derişik ortama kendiliğin- Derişim birimlerinden molarite ve molalitenin tanım- den geçişine osmoz denir. ları aşağıda verilmiştir. Şekil − I'de yarı geçirgen zarla ayrılmış U borusunun a • Molarite (M): 1 litre çözeltide çözünmüş olan mad- ve b kollarına farklı derişimlerde tuzlu su konulmuştur. denin mol sayısıdır. Bir süre bekletildikten sonra şekil − II'deki görüntü oluş- maktadır. • Molalite (m): 1 kg çözücüde çözünen maddenin mol sayısıdır. Bir süre b 150 gram CaBr2 saf suda çözülerek yoğunluğu 1,2 g/mL sonra olan 500 mL çözelti hazırlanıyor. ab Buna göre, bu çözeltinin molaritesi (M) ve molalite- a si (m) aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? (Ca: 40g/mol, Br: 80g/mol) Yarı Molarite (M) Molalite (m) geçirgen A) 1,5 1,5 I zar II B) 1,5 5/3 C) 1,5 3/5 Buna göre şekil − I ile ilgili aşağıdaki ifadelerden D) 5/4 5/4 hangisi yanlıştır? E) 5/4 5/3 A) Osmoz olayı gerçekleşir. B) a koluna konulan çözelti daha seyreltiktir. C) Osmotik geçişi durdurmak için gereken basınca os- matik basınç denir. D) b kolundan a koluna doğru tuz geçişi olur. E) b kolundaki osmatik basınç a kolundakinden daha fazladır. 8. Şekildeki kapta bulunan çözeltinin sıcaklığı arttırıldığın- da şeker katısının kütlesi azalmaktadır. Şeker(suda) 6. 2 M derişiminde 0,6 L'lik bir Ca(OH)2 çözeltisi Katı şeker hazırlamak için özkütlesi 1,2 g/mL olan kütlece Buna göre, bu çözelti ile ilgili; I. Doymamış çözeltisi soğutulursa doygun hale gele- %37'lik Ca(OH)2 çözeltisinden kaç mL alınmalıdır? (Ca(OH)2: 74) bilir. II. Şekerin çözünmesi ekzotermiktir. III. Şekerin suda çözünmesi sırasında çözelti ısınır. ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III A) 0,2  B) 2  C) 20  D) 50  E) 200   D) I ve II  E) II ve III  118 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 2 1. Aşağıdaki tabloda saf A katısının farklı sıcaklıklarda saf 3. Alkol ve sudan oluşan t °C'taki bir çözeltide suyun mol sudaki çözünürlüğü verilmiştir. kesri 0,6'dir. Sıcaklık (°C) 20 25 35 50 Buna göre bu çözeltinin buhar basıncı kaç mmHg'dir? (t °C'de P0su: 40 mmHg, PA0lkol: 120 mmHg) (g A / 100 g su) 10 12 20 34 A) 72  B) 80  C) 88  D) 100  E) 112 Buna göre, 25 °C sıcaklıkta 300 gram suya 119 gram A katısı eklenip sıcaklık 50 °C'ye çıkarıldığında ka- tının tamamen çözünmesi için aynı sıcaklıkta en az kaç gram daha su eklenmelidir? (Buharlaşma ihmal edilecektir) A) 25  B) 50  C) 75  D) 100  E) 150 2. 4. BİLGİ BİLGİ Gazlar, yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta en büyük Toplam tanecik (iyon ya da molekül) derişimi arttıkça çözünürlük değerine sahiptir. donma sıcaklığı düşer. Grafikte üç çözeltinin derişime bağlı donma noktası al- çalması değişimi görülmektedir. Aşağıda O2 gazının sulu çözeltisi dengededir. 012 4 3V Derişim İdeal piston (mol / kg su) 2V −4a O2(g) C6H12O6 V −5a X O2(suda) Y Pistonlu kaba, Donma noktası (°C) I. Sistemin sıcaklığını azaltmak Buna göre, X ve Y maddeleri aşağıdakilerden hangi- II. Pistonu sabit sıcaklıkta 3V konumuna getirmek. si olabilir? III. Musluk yardımıyla sabit basınç ve sıcaklıkta bir mik- X Y tar O2 gazı ekleme A) NaCI B) NaCI AlPO4 işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulandığında su C) HCI Al2(SO4)3 içerisindeki bir balığın yaşama ihtimali artar? D) NaOH AlPO4 E) CH3OH HNO3 A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II NaCI   D) II ve III  E) I, II ve III  119 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 2 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 5. Grafik, saf X ve Y katılarının saf sudaki çözünürlükleri- 7. nin sıcaklıkla değişimini göstermektedir. BİLGİ Çözünürlük (g / 100 g su) Derişim değerlerinin çok küçük olduğu durumlarda Y derişim birimi olarak ppm kullanılır. X ppm: 1 kg çözeltide çözünen maddenin miligram (mg) Sıcaklık (°C) miktarıdır. t İçme suları seyreltik çö- Bu grafiğe göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- zeltilerdir. Bu tür seyreltik çözeltilerde yüzde derişim lıştır? yerine ppm kullanılır. A) X'in çözünmesi ekzotermik, Y'nin çözünmesi endo- Bir içme suyu firmasının termiktir. 5 litrelik su şişesi için yap- mış olduğu analiz değerleri aşağıdaki gibidir. B) t °C'da çözünürlükleri eşittir. C) Dibinde katısı olmayan doygun Y çözeltisi ısıtılırsa Analiz değerleri Anyonlar ve katyonlar doymamış hale gelir. Florür(F−) : 0,04 mg / L D) Doymamış X çözeltisi ısıtılırsa doymuş hale gelebilir. Bikarbonat (HCO−3) : 104, 92 mg / L E) t °C'ta çözünen X ile Y maddelerinin kütleleri farklı- Klorür (CI−) : 1,2 mg / L Kalsiyum (Ca2+) : 32, 2 mg / L dır. Magnezyum : (Mg2+) : 4,2 mg / L Potasyum : (K+) : 0,2 mg / L 6. Grafikte X, Y ve Z maddelerinin farklı kaplardaki doy- Demir : (Fe2+) : 0,007 mg / L Sodyum : (Na+) : 5,4 mg / L gun çözeltilerinin çözünürlük − sıcaklık değişimi göste- Sülfat (SO42−) : 6,9 mg / L rilmiştir. Toplam mineralizasyon 176,89 mg / L Çözünürlük (g / 100 g su) Bu analiz değerlerine göre, Z I. İçme sularında çözünmüş iyon miktarları ppm cin- X sinden değerlerine eşittir. Y II. 5000 gramlık su şişesinde 27,0 mg çözünmüş sod- Sıcaklık (°C) Buna göre bu maddeler için aşağıdaki ifadelerden yum iyonu vardır. hangisi kesinlikle doğrudur? III. Bu içme suyunda en az bulunan katyon demirdir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) X'in sulu çözeltisi ısıtıldığında çökme olur. B) Sabit sıcaklıkta Y'nin çözünürlüğü basınçla artar. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II C) Z'nin sulu çözeltisi soğutulduğunda aşırı doymuş   D) II ve III  E) I, II ve III  hale geçer. D) Y, suda moleküler çözünür. E) Z'nin fiziksel hâli gaz olamaz. 120 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 3 1. 3. BİLGİ BİLGİ Bir çözeltide çözünen maddelerin derişimine bağlı Bir maddenin başka bir madde içinde atom, iyon ve olan özelliklere koligatif özellikler denir. Çözeltiler- moleküller düzeyde dağılarak homojen karışım oluş- de derişimin artması ya da azalması erime noktası, turmasına çözünme denir. kaynama noktası gibi özelliklerin değişmesine neden olur. Çözünme olayı ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? Aşağıdakilerden hangisi çözeltilerin koligatif özel- liklerine örnek gösterilemez? A) İyonik bileşiklerdeki iyonlarının etrafının su molekül- leri tarafından sarılmasına solvatasyon denir. A) Soğuk havalarda uçakların kanatlarının alkolle yı- kanması B) Polar moleküller dipol − dipol etkileşimi oluşturarak birbiri içinde iyi çözünürler. B) Araba radyatörlerinin suyuna antifiriz konulması C) Tuzlu suda uzun süre kalan salatalığın büzüşmesi C) Benzer moleküller benzer çözücülerde iyi çözünürler. D) Dondurmalara bir miktar tuz ilave edilmesi D) Apolar moleküller apolar çözücülerde iyi çözünürler. E) Derin denizlerde daha çok balık türünün yaşaması E) İyonik bileşikler polar çözücülerde iyi çözünürler. 2. 4. 400 gram saf suya 0,3 mol AlPO4 eklenerek tamamen BİLGİ çözünmesi sağlanıyor. Çözünen madde oranının diğerlerinden daha fazla olduğu çözeltilere derişik çözeltiler denir. Buna göre, oluşan çözeltinin 1 atm basınçtaki kay- Buna göre, aşağıdaki karışımlardan hangisi diğerle- namaya başlama sıcaklığı kaç °C'dir? rine göre daha derişiktir? (Su için Kk: 0,52 °C/m) A) B) A) 100,78  B) 100,52  C) 101,04   D) 102,08  E) 103,12  20 g tuz 15 g tuz 250 g su 200 g su C) D) 5. X tuzuna ait çözünürlük − sıcaklık grafiği aşağıda veril- miştir. Çözünürlük (g / 100 g su) 5 g tuz 10 g tuz 50 25 g su 100 g su E) 30 25 40 Sıcaklık (°C) 10 g tuz Buna göre, 25 °C de hazırlanan 75 gram doygun çö- 150 g su zelti 40 °C'ye ısıtılırsa kaç gram X tuzu çöker? A) 5  B) 10  C) 15  D) 20  E) 25  121 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 3 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 6. 9. Saf A katısının çözünürlük sıcaklık grafiği aşağıdaki gi- BİLGİ bidir. Çözünürlük (g / 100 g su) Gazlar, yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta suda iyi çözünürler. Aşağıda gaz örnekleri için bazı basınç ve sıcaklık de- 50 ğerleri verilmiştir. 30 Gaz Basınç (atm) Sıcaklık (°C) CO2 10 25 Sıcaklık (°C) O2 2 25 25 40 HCI 10 10 40 °C'ta hazırlanan 540 gram çözeltinin sıcaklığı 25 °C'a Buna göre verilen gazların belirtilen koşullarda saf düşürüldüğünde 20 gram A katısı oluşuyor. sudaki çözünürlükleri aşağıdakilerin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır? Başlangıçta hazırlanan çözelti ile ilgili; I. Doygundur. A) O2 > CO2 > HCI B) O2 > HCI > CO2 II. 25 °C'a soğutulduğunda derişimi artar. III. Kütlece %50'si sudur. C) HCI > CO2 > O2 D) HCI > O2 > CO2 ifadelerinden hangisi yanlıştır? E) CO2 > HCI > O2 A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III   D) II ve III  E) I, II ve III  7. Saf A katısının 40 °C'ta çözünürlüğü 40 g A / 100 g sudur. 10. Bir saf X tuzunun 25 °C'taki çözünürlüğü 60 g X/100 g Bu saf A katısı ile 40 °C'ta hazırlanan kütlece %24'lük sudur. 250 gram sulu çözeltiyi doygun hale getirmek için; I. Aynı sıcaklıkta kaç gram su buharlaştırılmalıdır? II. Aynı sıcaklıkta kaç gram A katısı eklenmelidir? sorularının doğru cevapları aşağıdakilerin hangi- sinde verilmiştir? I II 20 g X 120 g X A) 16 40 200 g su B) 40 16 40 g su C) 190 60 1. kap 2. kap D) 90 20 E) 20 16 Buna göre, yukarıdaki çözeltilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? 8. Toplam iyon derişimi 0,6 M olan 500 mL XY çözelti- A) İkisi de doymamıştır. B) Çözeltilerin yoğunlukları aynıdır. sinde kaç gram XY katısı çözünmüştür? (XY: 100) C) 1. kaptaki çözelti daha derişiktir. D) 2. kaptaki çözeltiden sabit sıcaklıkta su buharlaştırı- A) 75  B) 50  C) 30  D) 15  E) 10 lırsa çözelti doygun olabilir. E) 1. kaptaki çözeltiye aynı sıcaklıkta 4 gram X katısı ilave edilirse çözelti doygun olur. 122 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 4 1. 3. Dibinde katısı bulunmayan doygun NaCI tuzunun sulu BİLGİ çözeltisine aynı sıcaklıkta bir miktar daha saf su ilave Belirli sıcaklık ve başlangıçta çözücünün çözebile- ediliyor. ceği maksimum miktardaki maddeyi çözmüş olduğu Bu olaya ait, aşağıdaki grafiklerden hangisi yanlıştır? çözeltilere doymuş çözelti denir. Saf A tuzunun standart koşullardaki çözünürlüğü A) Derişim B) Buhar basıncı 24 g / 100 g sudur. Buna göre, oda koşullarında bulunan aşağıdaki çö- zeltilerden hangisi doymuştur? A miktarı Su miktarı Zaman Zaman A) 35 150 C) Çözelti kütlesi D) Donma noktası B) 48 300 C) 11 50 Zaman Zaman D) 18 75 E) Elektrik iletkenliği E) 55 250 Zaman 2. Uçucu olmayan bir X tuzunun 100 gram saf suda en fazla, 4. Aynı ortamda bulunan şekildeki sıvılardan I.'sinin sıcak- • 25 °C'de 15 gram lığı artırılırken II.sine aynı sıcaklıkta bir miktar saf su • 30 °C'de 12 gram ekleniyor. • 45 °C'de 8 gram 40 °C 40 °C çözünmektedir. Saf su Şekerli su Buna göre, X tuzunun saf suda çözünmesiyle ilgili I. kap II. kap aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? Buna göre, bu işlemler sonucu aşağıdaki olaylardan A) X tuzunun doymuş çözeltisi ısıtılarak doymamış çö- hangisi gerçekleşmez? zelti yapılabilir. A) Şekerli suyun buhar basıncı artar. B) X tuzunun suda çözünmesi endotermiktir. B) Şekerli suyun molaritesi azalır. C) 25 °C'te X tuzunun çözünürlüğü 12 g X / 100 g su- C) Şekerli suyun donmaya başlama noktası artar. D) Şekerli suda çözücünün kütlece % derişimi azalır. dur. E) Saf suyun kaynamaya başlama noktası değişmez. D) 45 °C'de 23 gram X tuzunun 300 gram suda çözün- 123 mesiyle oluşan çözelti doymuştur. SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK E) 30 °C'de hazırlanan 56 gramlık doymuş çözeltide 6 gram X tuzu çözünmüştür.

TEST - 4 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 5. Bir çözeltinin kaynama ve donmaya başladığı sıcaklık 7. Aşağıdaki grafikler X ve Y maddelerinin sudaki çözünür- saf çözücüsünün kaynama ve donma sıcaklığından lüklerinin sıcaklık ve basınçla değişimlerini göstermekte- farklıdır. Saf sıvıda katı bir madde çözünürse kaynama dir. sıcaklığı artar. Bu artış çözeltinin molalitesi, çözünen madde iyonik ise formülündeki iyon sayısı ve çözücü- Çözünürlük (g / 100 g su) Çözünürlük (g / 100 g su) nün kaynama noktası artış sabiti ile doğru orantılıdır. Bir çözeltideki kaynama noktası yükselmesi, YX Y X ∆Tk = Kk  .   m    .   T  s Sıcaklık (°C) Basınç (atm) (su için Kk = 0,52 Ts : İyon sayısı) Bu grafiklere göre, X ve Y maddeleriyle ilgili aşağı- formülü ile bulunabilir. daki ifadelerden hangisi yanlıştır? 1 atm dış basınçta su ile hazırlanan 2 molal NaCI çözel- A) X maddesinin çözünürlüğü basınç arttıkça artar. tisinin kaynamaya başladığı sıcaklık; B) X gaz, Y katı olabilir. ΔTk = 0,52 . 2 . 2 = 2,08 °C 100 + 2,08 = 102,08 °C olur. C) Aynı koşullarda suda çözündüklerinde X'in düzen- sizliği azalır, Y'nin düzensizliği artar. Buna göre 1 atm dış basınçta aşağıda verilen mad- delerin suda çözünmesi ile hazırlanan çözeltilerden D) X'in çözünürlüğü ekzotermik, Y'nin çözünürlüğü en- hangisinin kaynamaya başlama sıcaklığı yanlış ve- dotermiktir. rilmiştir? E) Y'nin doymamış çözeltisi ısıtılarak doygun çözelti Kaynamaya başladığı yapılabilir. Madde Molalite (m) sıcaklık (°C) A) FeCI3 0,5 101,04 B) NaNO3 1 101,04 C) Al(NO3)3  0,2 100,416 D) AlPO4   2 106,24 E) Na2CO3  1 101,56 6. 0,04 molarlık HNO3 çözeltisine aynı sıcaklıkta 300 mL 8. I. 0,2 molar NaCI çözeltisi saf su eklendiğinde oluşan yeni çözeltinin derişimi 0,01 II. 0,4 molar C6H12O6 (şeker) çözeltisi molar oluyor. III. 0,1 molar AlCI3 çözeltisi Buna göre, başlangıçta alınan HNO3 çözeltisinin Çözeltilerinin aynı dış basınçta kaynama ve donma- hacmi kaç mililitredir? ya başlama sıcaklıklarının kıyaslanması hangi se- çenekte doğru olarak verilmiştir? Kaynama Noktası Donma Noktası A) II > I > III II > I > III B) II > I > III III > I > II C) I > II > III II > III > I A) 50  B) 100  C) 150 D) II = I = III II > I > III   D) 200  E) 300  E) I = II = III I = II = III 124 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 5 1. Şekildeki saf A katısının çözünürlük − sıcaklık grafiği 3. 184 mL saf etil alkol (C2H5OH) üzerine aynı sıcaklıkta verilmiştir. yeterince saf su ilave edilerek 800 mL'lik çözelti hazır- lanıyor. Çözünürlük (g / 100 g su) Buna göre, oluşan çözeltinin derişimi kaç molardır? 50 (dC2H5OH: 0,8 g / mL, H: 1, C: 12, O: 16) 20 A) 0,2  B) 0,4  C) 2  D) 4  E) 5 Sıcaklık (°C) 4. 20 45 BİLGİ 45 °C'ta hazırlanan 300 gram A çözeltisinin sıcaklığı Belirli sıcaklık ve basınçta 100 gram suda çözünen 20 °C'a soğutulduğunda 12 gram A katısının çöktüğü maksimum madde miktarına çözünürlük denir. Kısa- gözleniyor. cası, çözünürlük doygun çözeltinin derişimidir. Buna göre, başlangıçta hazırlanan çözelti kütlece % B ir maddenin çözünürlüğüne etki eden faktörlerden kaç A katısı içerir? (İşlemler sırasında toplam hacmin biri de sıcaklıktır. değişmeyeceği kabul edilecektir.) A) 10  B) 15  C) 20  D) 25  E) 30 Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin farklı sıcaklıklardaki 100 gram sudaki çözünürlükleri verilmiştir. 2. Ca(NO3)2'nin 1 M 200 mL sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta Sıcaklık(°C) 0 10 20 30 40 50 60 Madde NaNO3'ün 2 M 300 mL sulu çözeltisi azar azar ilave edi- liyor. NaCI 35,7 35,8 36,0 36,3 36,5 37,0 37,2 Buna göre, [NO3−] NaNO3 73,0 80,0 88,0 96,0 104,0 113,0 124,0 [Ca2+] K2SO4 7,35 9,22 11,1 12,8 14,7 16,5 18,3 KNO3 13,3 20,9 31,6 46,0 63,9 85,5 110,0 12 KCI 27,6 31,0 34,0 37,0 40,0 42,6 45,5 0,4 1 Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 0 Zaman 0 Zaman A) 20 °C'de aynı miktar suyla hazırlanan doygun çözel- I II tilerde en az K2SO4 çözünür. [Na+] B) 60 °C'deki doygun çözeltilerin kütlece yüzde deri- 2 şimleri NaNO3 > KNO3 > KCI > NaCI > K2SO4 şek- 1,2 lindedir. 0 Zaman C) Sıcaklık 0 °C'den 60 °C'ye çıkarıldığında, 100 gram III suda çözünen madde miktarındaki değişme en faz- grafiklerinden hangileri doğrudur? la NaNO3'tedir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II D) Tablodaki tüm katıların suda çözünmesi sırasında çözeltinin sıcaklığı azalır.   D) II ve III  E) I, II ve III  E) Verilen sıcaklıklarda NaCI katısı çözünürlüğündeki değişme miktarı diğer katılarınkinden daha azdır. 125 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 5 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 5. X(k) + H2O(s) → X(suda) + ısı 7. Şekildeki saf A katısının çözünürlük − sıcaklık grafiği Çözünme denklemi yukarıda verilen X katısının çö- aşağıda verilmiştir. zünürlüğünü artırmak için aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılabilir? Çözünürlük (g / 100 g su) A) Aynı sıcaklıkta bir miktar X katısını eklemek 80 B) Aynı sıcaklıkta bir miktar su buharlaştırmak C) X katısının temas yüzeyini arttırmak 60 D) Çözeltiyi ısıtmak E) Çözeltiyi soğutmak 40 6. Sıcaklık (°C) 25 35 50 BİLGİ • Çözüneni uçucu olmayan çözeltilerde çözeltinin 35 °C'ta 250 gram su ile hazırlanan doygun çözelti, önce 25 °C'a soğutuluyor. Çöken A katısı uzaklaştırıl- buhar basıncı, saf çözücününkinden düşüktür. dıktan sonra çözelti 50 °C'a ısıtılıyor. • Bir çözücü içerisinde uçucu bir madde çözünürse Buna göre, çözeltinin tekrar doygun hale gelebilme- buhar basıncı artar. si için en az kaç gram A katısı aynı sıcaklıkta ek- lenmelidir? (İşlemler sırasında hacmin değişmediğini varsayınız.) A) 50  B) 75  C) 100   D) 150  E) 200  Standart koşullarda aşağıdaki saf su bulunan kaplara 8. 300 mL NaNO3 çözeltisi ile 200 mL Ca(NO3)2 çözeltisi aynı sıcaklıkta üzerinde belirtilen maddeler ilave edili- yor. aynı sıcaklıkta karıştırılıyor. Karışımda 0,3 mol Na+ iyo- nu ve 0,5 mol NO−3 iyonu olduğu belirleniyor. Etil alkol Saf su Buna göre, son karışımdaki Ca2+ iyonunun molar derişimi kaçtır? Saf su Şekerli su A) 0,5  B) 0,4  C) 0,3   D) 0,2  E) 0,1  I II Yemek tuzu Saf su 9. Etil alkolün (C2H5OH), saf suda çözünmesi ile ilgili III aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? Buna göre, hangi kaplarda oluşan çözeltilerin bu- A) Çözelti basit damıtma yöntemi ile bileşenlerine ayrı- har basıncının başlangıca göre artması beklenir? labilir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III B) Çözünme sırasında hidratasyon olayı gerçekleşir. C) Etil alkol ile su arasında hidrojen bağı oluşur.   D) I ve II  E) II ve III  D) C2H5OH suda çok iyi çözünür. 126 E) Tek fazlı karışım elde edilir. SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

BECERİ TEMELLİ / YENİ NESİL SORULAR 1. Bir grup öğrenci kimya dersinde öğrendikleri bilgileri kullanarak laboratuvarda 0,2 M 250 mL glikoz (C6H12O6) çözeltisini ha- zırlamak için aşağıdaki işlemleri yapıyorlar. n = M . V formülünden gerekli katı Balon jojeye katı maddeyi çözmek miktarının mol sayısı hesaplanır. için bir miktar su ilave edilerek dik- katlice çalkalanır. 1 Elif m = n  .  MA formülünden gerekli katı Fatma kütlesi hesaplanır. 5 2 Katı maddenin tamamı çözündük- Halil ten sonra, hacim 250 mL’ye ta- mamlanana kadar su eklenir. Tartılan katı, ölçülü cam balon jo- jeye konur. Ayşe 3 Emre 6 Hesaplanan katı miktarı hassas te- razide ölçülür. 4 Yusuf Buna göre, çözelti hazırlanırken yukarıdaki işlemler sırasındaki yanlışlığı düzeltmek için hangi öğrencilerin bilgileri yer değiştirilmelidir? A) Elif − Emre  B) Ayşe − Yusuf  C) Halil − Yusuf  D) Fatma − Emre  E) Ayşe − Fatma 127 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

BECERİ TEMELLİ / YENİ NESİL SORULAR 2. Saf suya uçucu olmayan çözünen eklenerek hazırlanan çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları, saf suyun kaynama nok- tasından yüksektir. Bu artış çözeltinin molalitesi, çözünen madde iyonik ise formülündeki iyon sayısı ile doğru orantılıdır. Sıvı çözeltilerde kaynama sıcaklığının değişme koşullarını araştıran bir öğrenci, aşağıdaki kaplara üzerinde belirtilen miktardaki maddeleri ilave ederek tamamen çözünmelerini sağlamıştır. Daha sonra oluşan çözeltileri çökelme olmadan ısıtıp kaynamaya başlama sıcaklıklarını ölçmüştür. 40 g NaOH 90 g C6H12O6 111 g CaCI2 200 g su 200 g su 200 g su 1. kap 2. kap 3. kap Çözeltilerin kaynamaya başladığı sıcaklıklarının 3 > 1 > 2 şeklinde sıralandığını gözlemleyen öğrenci, I. Çözünen maddenin suya verdiği tanecik sayısı ile çözeltinin kaynamaya başladığı sıcaklıktaki artış doğru orantılıdır. II. Sıvıda çözünen maddenin moleküler veya iyonlaşarak çözünmesi, çözeltinin kaynamaya başladığı sıcaklıktaki artışı etkiler. III. Aynı miktar çözücüde eşit mol sayısında çözünen madde içeren çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları aynıdır. sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir? (NaOH: 40, C2H12O6: 90, CaCl2: 111) A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II  D) II ve III  E) I, II ve III 3. Bir çözeltide çözünen taneciklerin niteliğine bağlı olmayıp derişimine bağlı olan özelliklere koligatif özellikler denir. Başlıca koligatif özelliklere kaynama noktası yükselmesi, donma noktası düşmesi ve buhar basıncı düşmesi örnek verilebilir. Çözeltilerin bu özellikleri çözücülerininkinden farklıdır ve çözeltideki toplam tanecik derişimi arttıkça bu fark artar. Aşağıdaki tabloda bazı sulu çözeltilerin farklı derişimlerde 1 atmosfer basınçta donmaya başlama sıcaklıkları verilmiştir. Sulu çözelti Çözelti derişimi (molal) 0,1 m 2m NaCI(suda) –0,372 °C –7,44 °C C6H12O6(suda) (şeker) –0,186 °C –3,72 °C –18,6 Mg3(PO4)2(suda) –0,93 °C Yukarıdaki bilgiler ve tabloya göre, I. Donma noktası düşmesi taneciklerin sayılarına bağlı olmayıp kimyasal özelliklerine bağlı olarak değişir. II. Aynı derişimde uçucu olmayan elektrolit çözelti, elektrolit olmayana göre daha yüksek sıcaklıkta donmaya başlar. III. Aynı ortam ve molaliteye sahip sulu çözeltilerin tanecik derişimi arttıkça donmaya başlama sıcaklığı da düşer. yorumlarından hangileri doğrudur? (Su için donma noktası alçalma sabiti, Kd = 1,86 C / m, suyun normal donma noktası 0   °C’dir.) A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II  D) II ve III  E) I, II ve III 128 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

BAŞTAN SONA TEST - 3 1. Açısal momentum kuantum sayısı () 0 olan orbita- 3. (NH4)3PO4 bileşiğinde azot (N) ve fosfor (P) element lin gösterimi aşağıdakilerin hangisinde doğru veril- atomlarının yükseltgenme basamakları aşağıdakile- miştir? rin hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 7N, 8O, 15P) A) Z B) Y NP Z A) −3 +5 B) +5 −3 X C) +5 +5 D) −3 +3 X Y E) +3 +5 C) Y D) Y Z Z X X E) Y 4. Sürtünmesiz hareketli pistonlu bir kapta 25 ºC’de Z bir miktar He gazı bulunmaktadır. X 1 İdeal piston 2 He(g) Piston üzerine sabit sıcaklıkta m kütleli bir cisim konula- rak piston 1 konumundan 2 konumuna getiriliyor. Bu olayla ilgili aşağıda çizilen grafiklerden hangisi yanlıştır? A) Mol sayısı B) Özkütle 2. Sabit sıcaklık ve hacimdeki kapalı bir kapta 4 g H2, 16 g Basınç Zaman CH4 ve 64 g SO2’den oluşan gaz karışımı bulunmakta- C) Birim hacimdeki D) Taneciklerin dır. tanecik sayısı ortalama hızı Bu gazların ideal gaz gibi davrandığı varsayıldığın- Basınç Zaman da; E) Basınç X Hacim I. CH4 ile SO2 gazlarının kısmi basınçları eşittir. II. H2 gazının kısmi basıncı CH4 gazının kısmi basıncı- nın 2 katıdır. III. SO2’nin kütlesi 2 katına çıkartıldığında karışımın toplam basıncı, CH4’ün kısmi basıncının 5 katı olur. ifadelerinden hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12, O: 16, S: 32) A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II   D) II ve III  E) I, II ve III  Zaman 129 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 3 BAŞTAN SONA 5. Periyodik sistemin herhangi bir bölümündeki X, Y, Z ve 7. Aşağıdaki pistonlu kapta sabit sıcaklıkta Ne ve CO2 T elementleri için; gazları bulunmaktadır. • Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan Z’dir. • T ile Y’nin kimyasal özellikleri benzerdir. İdeal piston • Atom numarası en küçük olan X, en büyük Y’dir. bilgileri veriliyor. Ne(g) CO2(g) Buna göre, elementlerin periyodik sistemdeki yerle- 5L 5L ri için aşağıdakilerden hangisi doğru olabilir? A) X Y T B) Z T Musluktan sabit sıcaklıkta bir miktar O2 gazı ekle- Z X nirse; Y I. CO2 gazının basıncı artar. C) D) II. Ne gazının yoğunluğu azalır. XZT TZ Y III. Kaptaki toplam basınç artar. X Y ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II   D) I ve III  E) I, II ve III  E) T 8. Aşağıda çözücü ve çözüneni verilen çözeltilerden X YZ hangisinde çözücü ve çözünen arasındaki etkileşim türü yanlış verilmiştir? (1H, 4He, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17CI) Çözücü Çözücü Etkileşim türü 6. Aşağıdaki grafikte saf A tuzunun çözünürlük - sıcaklık A) CO2 He Dipol - İndüklenmiş dipol B) H2O NaCI İyon - Dipol değişimi verilmiştir. C) H2O NH3 Hidrojen bağı D) H2O O2 Dipol - İndüklenmiş dipol Çözünürlük (g X / 100 g su) E) CH4 He London kuvvetleri 28 9. X(k) su X(suda) + ısı 20 Çözünme denklemi verilen saf X katısının çözünür- lüğünü arttırmak için aşağıdaki işlemlerden hangisi 25 40 Sıcaklık (ºC) yapılabilir? Buna göre, 40  ºC’de 200 g su ile hazırlanan dibinde A) Aynı sıcaklıkta çözücü (su) eklemek katısı olmayan doygun çözelti 25  ºC’ye soğutuldu- B) Basıncı düşürmek ğunda çöken tuzu çözmek için aynı sıcaklıkta en az C) Aynı sıcaklıkta saf X katısını eklemek kaç gram su gerekir? D) Isıtmak E) Buz banyosunun içine koymak A) 40  B) 60  C) 80  D) 100  E) 120 130 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

BAŞTAN SONA TEST - 4 1. Su (H2O) polar yapılı bir çözücüdür. 4. Engel Buna göre aşağıdakilerden hangisi suda diğerleri- İdeal piston ne göre daha az çözünür? H A) N   B) H CI    C) H C O H CH4(g) HHH H   D) NaCI  E) O C O   Şekildeki pistonlu kapta bulunan CH4 gazının sıcaklığı arttırılıyor. Basınç Yoğunluk Zaman Zaman I II Basınç X Hacim 2. 16S2−, 17CI− ve 19K+ iyonlarının yarıçaplarının küçük- ten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerin hangi- sinde doğru verilmiştir? A) 19K+ < 17CI− < 16S2− B) 19K+ < 16S2− < 17CI− Hacim III Bu olayla ilgili çizilen grafiklerden hangileri doğru- C) 16S2− < 17CI− < 19K+ D) 17CI− < 16S2− < 19K+ dur? E) 17CI− < 19K+ < 16S2− A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II   D) II ve III  E) I, II ve III  5. 3. X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6 5L 4L İdeal piston 4 atm M O2(g) P0 = 1 atm Elektron dizilişi verilen X element atomu ile ilgili He(g) aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? T A)  = 2 olan 6 elektronu vardır. I. kap II. kap B) Eşlenmemiş elektron içermez. C) Temel haldedir. Şekildeki sistemde sabit sıcaklıkta M musluğu açılıp D) +3 yüklü iyonun elektron dağılımı, piston itilerek, II. kaptaki gazın tamamı I. kaba aktarılı- 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 şeklindedir. yor ve musluk kapatılıyor. E) 4. periyot 8. grup elementidir. Buna göre, I. kaptaki son basınç kaç atm olur? A) 2,6  B) 3,0  C) 4,8  D) 5,2  E) 6,0 131 SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK

TEST - 4 BAŞTAN SONA 6. Tablodu bazı maddelerin kaynama noktaları ve kritik sı- 8. Periyodik tablonun bir kesidi aşağıdaki gibidir. caklıkları verilmiştir. Madde Kaynama Kritik sıcaklık D noktası (ºC) (ºC) AB C CCI2F2 −30 420 X N2 −196 −148 CH4 −164 −83 −78 Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? CO2 31,2 A) C’nin oksidi amfoterdir. Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? B) A ve B, s bloku elementidir. C) C’nin değerlik orbitalleri s ve p’dir. A) CCI2F2 ve CO2 soğutucu akışkan olarak kullanılabi- D) C’nin birinci iyonlaşma enerjisi B’ninkinden büyük- lir. tür. B) CO2 standart koşullarda buhar halinde bulunur. E) X, geçiş metalidir. C) Taneciklerin arasındaki etkileşimleri en güçlü olan N2’dir. D) 25 ºC’de N2 ve CH4 gaz halindedir. E) CCI2F2 420 ºC’den yüksek sıcaklıklarda hiçbir ba- sınçta sıvılaşamaz. 7. Aşağıda saf H2O’ya ait sıcaklık ve basınca bağlı faz di- 9. Aşağıda X katısının sudaki çözünürlüğüne ait sıcaklık - yagramı verilmiştir. çözünürlük grafiği verilmiştir. Basınç (atm) Çözünürlük (g X / 100 g su) CB 25 I. II. 18 P 15 A III. 0 20 25 34 Sıcaklık (ºC) t T Sıcaklık (°C) Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) X katısının 0 ºC’deki çözünürlüğü 15 g / 100 g sudan A) A noktasında maddenin üç hali dengededir. azdır. B) H2O I. bölgede katı, II. bölgede sıvı, III. bölgede bu- B) X katısı suda çözünürken suyun sıcaklığı azalır. har halinde bulunur. C) 34 ºC’deki doygun çözelti kütlece %20’liktir. C) T noktası kritik sıcaklık noktasıdır. D) 25 ºC’de 300 gram suyla hazırlanan doygun çözelti D) Basınç arttıkça H2O’nun donma noktası artar. 20 ºC’ye soğutulursa 9 gram X katısı çöker. E) P atm basıncının altında süblimleşebilir. 132 E) Belirli bir sıcaklıkta hazırlanan doymamış X çözeltisi SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK ısıtılarak doymuş hale getirilebilir.

YAZILIYA HAZIRLIK 1. Aşağıda bazı kimyasal tür çiftleri verilmiştir. 3. 5 molarlık 600 mL NaOH çözeltisine aşağıdaki iş- Bu çiftler arasındaki etkileşimleri belirleyerek lemler uygulanıyor. çiftlerin birbiri içinde çözünüp çözünmeyeceğini a. Çözeltinin 1/3’ü buharlaştırılırsa oluşan çözelti yazınız. kaç molar olur? Kimyasal türler Etkileşim türü Çözünür veya Çözünmez b. Çözeltinin derişiminin 3 molar olması için aynı sı- I2 ve CCI4 caklıkta kaç mL su eklenmelidir? NH3 ve H2O CS2 ve H2O NaCI ve H2O C2H5OH ve HCI c. Çözeltinin hacmi iki katına çıkarılırsa yeni çözelti- nin molaritesi ne olur? 2. a. 60 °C sıcaklıkta kütlece %20’lik 400 gram NaCI 4. a. 0,2 M 200 mL tuz çözeltisi ile 0,3 M 200 mL tuz çözeltisini doygun hale getirmek için aynı sıcak- çözeltisi karıştırılırsa yeni çözeltinin molaritesi ne lıkta 40 gram NaCI katısı ekleniyor. olur? Buna göre aynı sıcaklıkta NaCI tuzunun çözünür- lüğü kaç g / 100 g sudur? b. 1,5 molarlık 400 mL NaOH çözeltisi hazırlamak b. Özkütlesi 1,4 g / mL olan %20’lik 300 mL KOH çö- için kaç gram NaOH gerekir? (H: 1, O: 16, Na: 23) zeltisinde kaç gram KOH çözünmüştür? (KOH: 56) 133 MODERN ATOM TEORİSİ

YAZILIYA HAZIRLIK 5. a. Donma noktası alçalmasına günlük yaşamdan ör- 7. a. Çözünürlük, 100 gram çözücüde kaç gram nek veriniz. madde çözündüğünü belirtir. Buna göre, 300 gram çözücüde 120 gram tuz çö- zündüğüne göre, tuzun çözünürlüğünü bulunuz. b. 155 gram etilen glikolün [C2H4(OH)2] 1250 gram b. Potasyum klorürün 40 °C’taki çözünürlüğü suda çözünmesiyle oluşan çözelti 1 atm basınçta 40 g / 100 g sudur. kaç °C’ta donmaya başlar? (H: 1, C: 12, O: 16, su için Kd = 1,86 °C/m) Aynı sıcaklıkta 560 gram doygun çözeltide kaç gram potasyum klorür bulunur? 6. a. 27 °C’de 7,2 gram suda 36 gram glikoz (C6H12O6) çözünerek hazırlanan çözeltinin buhar basıncı kaç mmHg’dir? (H: 1, C: 12, O: 16, 27 °C’de Ps°u = 27 mmHg) b. Glikol (C2H6O2) ve su (H2O) karışımı otomobil- 8. Arı suyun normal kaynama noktası 100 °C’dir. 1 lerde antifiriz olarak kullanılır. atmosfer basınçta 0,1 M Ca(NO3)2 sulu çözeltisi- 10 kg su içerisinde 2480 gram glikol ilave edilerek nin kaynamaya başladığı sıcaklık 103 °C ise 0,2 M hazırlanan çözeltinin 1 atmosfer basınçta kayna- MgCI2 sulu çözeltisinin aynı ortamda kaynamaya maya başlama sıcaklığı kaç °C olur? başladığı sıcaklık kaç °C olur? H: 1, C: 12, O: 16, su için Kk = 0,52 °C / m) 134 MODERN ATOM TEORİSİ

YAZILIYA HAZIRLIK 9. Aşağıda gazların çözünürlüğünün sıcaklık ve ba- 1 0. Arı X tuzunun, saf sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla sınçla değişimi verilmiştir. değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir. Çözünürlük (g/100 g su) (25°C) Çözünürlük (g/100 g su) 24 10 20 8 15 6 0 20 30 50 Sıcaklık (°C) 4 Bu grafikten yararlanarak aşağıdaki soruları ce- 0 Sıcaklık (°C) vaplayınız. 10 20 30 40 50 a. 30 °C’deki 240 gram doygun çözeltide kaç gram Çözünürlük (g/100 g su) (25°C) tuz çözünmüştür? 0,05 Ar(g) O2(g) b. 50 °C’de 250 gram suda 30 gram tuz çözülüyor. Oluşan çözeltiyi aynı sıcaklıkta doygun hale getir- 0,04 N2(g) mek için en az kaç gram su buharlaştırılmalıdır? 0,03 0,02 0,01 0 12345 Basınç (atm) Grafikleri inceleyerek verilen soruları cevaplayınız. a. Gazların çözünürlüğü ile sıcaklık arasındaki ilişki- yi yorumlayınız. b. Gazların çözünürlüğü ile basınç arasındaki ilişkiyi c. 50 °C’de 72 gram X tuzu suda çözünerek doygun yorumlayınız. çözeltisi hazırlanıyor. Oluşan çözeltinin sıcaklığı 20 °C’ye düşürülürse kaç gram tuz çöker? c. Hangi gazın çözünürlüğü basınç artışından daha d. 30 °C’deki 180 gram dibinde katısı olmayan doy- fazla etkilenmiştir. gun X çözeltisinin sıcaklığı 20 °C’ye düşürülüyor. Bu işlemde çöken tuzu çözmek için 20 °C’de en az kaç gram su ilave edilmelidir? 135 MODERN ATOM TEORİSİ

YAZILIYA HAZIRLIK 1 1. X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla değişimi 1 3. X tuzunun t1 sıcaklığındaki çözünürlüğü 30 g X / 100 g aşağıda verilmiştir. sudur. t2 sıcaklığındaki çözünürlüğü 20 g X / 100 g Çözünürlük (g/100 g su) sudur. 60 Buna göre t2 > t1 olduğuna göre X tuzunun çö- zünmesi, endotermik mi yoksa ekzotermik mi- dir? 40 25 0 Sıcaklık (°C) 20 50 Buna göre, 20  ºC’de hazırlanan 420 gram doygun çözeltinin sıcaklığı 50  ºC’ye çıkarılırsa çözeltide çökme olmaması için en az kaç gram su eklen- melidir? 1 4. Oksijen gazının bazı basınç ve sıcaklık şartlarında çö- zünürlük değerleri aşağıda verilmiştir. Basınç (atm) Sıcaklık (ºC) Çözünürlük 0,5 30 (g / 100 g su) C1 2 20 C2 1 2. 117 gram AI2(CO3 )3 suda çözünerek 500 mililitre çö- 4 15 C3 zelti hazırlanıyor. Tablodaki verilere göre, oksijen gazının farklı ko- Buna göre, çözeltideki toplam iyon derişimi kaç molardır? (C: 12, O: 16, AI: 27) şullardaki çözünürlüklerini karşılaştırınız. 136 MODERN ATOM TEORİSİ

DOĞRU /   Y  ANLIŞ ETKİNLİKLERİ Aşağıdaki cümlelerin sonundaki kutucuklara ifade doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfini yazınız. 1. Çözünme olayı “Benzer benzeri çözer” ilkesine göre gerçekleşir. 2. Aynı sıcaklıkta saf suyun buhar basıncı tuzlu sudan yüksektir. 3. Aynı şartlarda çözünen madde mol sayıları eşit olan tuzlu su şekerli su ile aynı sıcaklıkta kaynar. 4. Seyreltik tuzlu su çözeltisinden sabit sıcaklıkta su buharlaştırılırsa derişimi artar. 5. 500 mL çözeltide 0,2 mol NaCI çözündüğüne göre çözeltinin derişimi 0,4 molardır. 6. 240 g suda 24 g NaOH katısı çözündüğüne göre çözeltinin derişimi 0,1 molaldir. (H: 1, O: 16, Na: 23) 7. 0,3 M’lık 200 mL NaOH çözeltisinin derişimini 0,5 M yapabilmek için 1,0 M’lık NaOH çözeltisinden 80 mL eklenmelidir. 8. Sıcaklık artışı, çözünme hızını her zaman artırır. 9. Osmotik geçişi durdurmak için gereken basınca osmotik basınç denir. 10. 1 kg çözücüde çözünen maddenin mol sayısına molarite denir. 11. Birim hacimde bir başka çözeltiye göre çözüneni fazla olan çözeltilere derişik çözelti denir. 12. 3,2 . 106 gram deniz suyunda 6,4 gram Ca2+ iyonu bulunduğuna göre bu deniz suyunda 0,5 ppm Ca2+ iyonu vardır. 13. Serin sularda sıcak sulara göre daha çok balık yaşaması, gazların sudaki çözünürlüğünün basınçla değiş- tiğini gösterir. 14. Suda çözünmesi ekzotermik olan X tuzunun doymamış sulu çözeltisi ısıtılarak doymuş hale getirilebilir. 15. Çözeltide bulunan çözünenin derişimine bağlı olarak çözeltinin buhar basıncı ve donma noktası saf çözücü- nünkine göre daha düşük, kaynama noktası ise genellikle daha yüksektir. 137 MODERN ATOM TEORİSİ

BOŞLUK DOLDURMA ETKİNLİKLERİ Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifa- 6. Belirli sıcaklık ve basınçta, belirli bir miktar çö- delerle tamamlayınız. zücüde en fazla çözünebilen madde miktarına .................. denir. apolar gazların donma noktasını 7. Çözeltilerin oluşumunda genellikle .................. ppm polar seyreltik çözelti maddeler polar çözücülerde .................. madde- ler apolar çözücülerde iyi çözünür. basınç molarite molalite 8. Çözeltiler, çözücü ve çözünen taneciklerin sayı- ters osmoz çözünürlük hidrojen bağı larına bağlı olup çözünenin kimyasal türüne bağlı Raoult Yasası iyon - dipol koligatif olmayan .................. özelliklere sahiptir. 1. 9. Katı ve sıvıların çözünürlüğü .................. değişi- İyonik bileşikler, su gibi polar bir çözücü ile etki- mi ile önemli ölçüde değişmezken .................. leştiğinde .................. etkileşimi gerçekleşir. çözünürlüğü basınç artışı ile artar. 2. 10. Su ve amonyak birbiri içinde çözünürken arala- 1 litre çözeltide çözünen maddenin mol sayısına rında .................. oluşur. .................. denir. 3. 11. Enerji kullanılarak derişik çözeltiden seyreltik Bir başka çözeltiye göre birim hacimde çözüneni çözeltiye madde geçişine .................. denir. az olan çözeltiye .................. denir. 4. 12. 1 kg çözücüde çözünen maddenin mol sayısına Karlı ve buzlu günlerde yolların tuzlanmasının ne- .................. denir. deni .................. düşürmektir. 5. Bir çözeltideki çözücünün buhar basıncı, saf çözü- 13. cünün buhar basıncı ile çözeltideki çözücünün mol Çok seyreltik çözeltilerde milyonda bir kısım an- kesrinin çarpımına .................. denir. lamına gelen .................. kullanılır. 138 MODERN ATOM TEORİSİ

ÜNİTE 4 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

KAZANIMLAR Anahtar kavramlar: bağ enerjisi, ekzotermik tepkime, endotermik tepkime, entalpi, Hess Yasası, standart oluşum en- talpisi, tepkime entalpisi ► TEPKIMELERDE ISI DEĞIŞIMI Tepkimelerde meydana gelen enerji değişimlerini açıklar. a. Tepkimelerin ekzotermik ve endotermik olması ısı alışverişiyle ilişkilendirilir. b. Ekzotermik ve endotermik tepkimelerin açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülas- yon, video vb.) yararlanılır. ► OLUŞUM ENTALPISI Standart oluşum entalpileri üzerinden tepkime entalpilerini hesaplar. a. Standart oluşum entalpileri tanımlanır. b. Tepkime entalpisi potansiyel enerji-tepkime koordinatı grafiği üzerinden açıklanır. c. Öğrencilerin tepkime entalpilerine ilişkin elektronik tablolama programı kullanarak grafik oluşturmaları, değerleri değiştirerek gerçekleşen değişimleri gözlemlemeleri ve yorumlamaları sağlanır. ► BAĞ ENERJILERI Bağ enerjileri ile tepkime entalpisi arasındaki ilişkiyi açıklar. Oluşan ve kırılan bağ enerjileri üzerinden tepkime entalpisi hesaplamaları yapılır. ► TEPKIME ISILARININ TOPLANABILIRLIĞI Hess Yasasını açıklar. Hess Yasası ile ilgili hesaplamalar yapılır.

TEPKİMELERDE ISI DEĞİŞİMİ TEST - 1 1. 3. Aşağıdaki olayların hangisi gerçekle- KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ BİLGİ şirken madde ortama ısı verir? 1. Tepkimelerde Isı Değişimi Gerçekleşirken dışarı ısı (enerji) veren Kimyasal tepkimeler enerji değişimi tepkimelere ekzotermik denir. A) Naftalinin süblimleşmesi ile gerçekleşir. B) Nötr atomdan elektron koparılması • Tepkimelerde ısı değişimi “∆H” ile Buna göre, ekzotermik olaylarla ilgili C) CI2 molekülünün atomlarına ayrılması olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi D) Suyun donması ifade edilir. yanlıştır? E) Şekerin çayda çözünmesi • Ekzotermik tepkimelerde ∆H < 0, en- A) Tepkime entalpisi değerinin işareti ne- 4. C(k) + O2(g) → CO2(g) + 94 kkal dotermik tepkimelerde ise ∆H > 0’dır. gatiftir. • Entalpi iç enerjiye bağlı bir özelliktir tepkimesi ısıca yalıtılmış sabit hacimli bir B) Tepkimede dışarıdan ısı alınır. kapta gerçekleşiyor. ve entalpinin mutlak değeri ölçüle- C) Girenlerin potansiyel enerjisi ürünle- mez. Buna göre, tepkime ile ilgili aşağıdaki • Kimyasal tepkimelerde dışarıdan rinkinden büyüktür. ifadelerden hangisi doğrudur? ısı alınıyorsa alınan ısı girenler D) Tepkime denkleminde ısı miktarı ürün- tarafında, ısı veriliyorsa verilen ısı A) Tepkime endotermiktir. tepkime denkleminde ürünler tara- ler tarafına yazılır. B) NK’da 11,2 L CO2 gazı oluşması için fında gösterilir. E) Düşük sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır. • Kimyasal tepkimeler ısı değişimi 47 kkal’lik ısı soğurulması gerekir. bakımından endotermik ve ekzo- 2. Aşağıda potansiyel enerji − tepkime C) 0,2 mol C(k) harcanırken 18,8 kkal ısı termik olmak üzere ikiye ayrılır. koordinatı grafiği verilen tepkime için; açığa çıkar. a. Ekzotermik (Isı veren) Tepkimeler D) Entalpi değişimi pozitiftir. Ekzotermik tepkimelerde sistem or- Potansiyel enerji (kj/mol) E) C ve O2’nin entalpileri toplamı, CO2’nin tama ısı verir. • Ürünlerin entalpileri toplamı, giren- entalpisinden küçüktür. lerin entalpileri toplamından daha küçüktür. • Yanma tepkimeleri ekzotermiktir. Ancak N2 gazının yanması endo- termiktir. C(k) + O2(g) → CO2(g) + ısı • Bağ oluşumu ekzotermiktir. 70 2CI(g) (CI +   C  I) → CI2(g) (CI –   C  I) + ısı 30 • Asitlerin bazlarla (nötralleşme) tep- kimeleri ekzotermiktir. 0 Tepkime 5. Aşağıda verilen olaylardan hangisi ek- kooordinatı zotermik olay değildir? I. Tepkime ekzotermiktir. HCI(suda) + NaOH(suda) → A) Kış aylarında sıcak oda camlarının NaCI(suda) + H2O(s) + ısı II. ∆H = −40 kj/mol’dür. buğulanması • Hal değişim olaylarında donma, III. Tepkime başadıktan sonra kendiliğin- B) CO2 gazının suda çözünmesi yoğunlaşma ve kırağılaşma ekzo- den devam eder. C) Kar yağarken havanın ısınması termiktir. ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Azot gazının yanması E) CI atomunun CI− anyonu haline dö- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III H2O(g) → H2O(s) + ısı   D) II ve III  E) I, II ve III  nüşmesi 141 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

TEST - 1 TEPKİMELERDE ISI DEĞİŞİMİ • Pil tepkimeleri ve gazların suda çö- 6. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) 9. Aşağıdaki olaylardan hangisinde en- zünmesi ekzotermik olaylara örnek olarak verilebilir. ∆H = −192 kkal talpi değişiminin işareti pozitiftir? tepkimesi ısıca yalıtılmış sabit hacimli Entalpi A) Demirin paslanması bir kapta gerçekleşirken aşağıdakiler- B) NaOH ile HCI’nin tepkimesi A+B A + B → C + ısı den hangisi değişmez? C) H atomlarından H2 molekülünün oluş- Girenler ∆H < 0 A) Taneciklerin ortalama hızı ması C B) Gaz basıncı D) Karbondioksit gazının suda çözünmesi Ürünler C) Sıcaklık E) Glikozun çayda çözünmesi D) Gaz molekül sayısı Zaman E) Ortalama kinetik enerji • Yalıtılmış sistemlerde sistemin sı- caklığı artar. • Düşük sıcaklıkta ürünler, yüksek sıcaklıkta girenler daha kararlıdır. b. Endotermik (Isı alan) Tepkimeler 7. 10. Aşağıdaki kavram haritasında bulunan Endotermik tepkimelerde sistem or- BİLGİ kutucuklarda tepkime entalpisi ile ilgili bil- tamdan ısı alır. Dışarıdan ısı alarak gerçekleşen tep- giler verilmiştir. kimelere endotermik tepkimeler denir. • Endotermik tepkimelerde ∆H > 0’dır. Isıca yalıtılmış kaplarda endotermik I II tepkimeler sonucunda ortamın sıcaklı- • Ürünlerin entalpileri toplamı, giren- ğı düşer. Ekzotermik tep- Tepkimedeki lerin entalpileri toplamından daha kimede işareti madde miktarı- büyüktür. Buna göre, endotermik olaylarla ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi negatiftir. na bağlıdır. • ∆H = ∆Hürünler – ∆Hgirenler yanlıştır? Tepkime ∆Hürünler > ∆Hgirenler olduğundan, A) Sistemin ortalama kinetik enerjisi za- Entalpisi manla artar. ∆H > 0 çıkar. V III B) Tepkime entalpisi sıfırdan büyüktür. • Endotermik olaylarda dışarıdan ısı ∆H ile gösterilir. Tepkimede alındığı için, endotermik olayların C) Tepkimede dışarıdan ısı alınır. IV izlenen yola tamamında entalpi değişimi pozitif- tir. D) Ürünlerin potansiyel enerjisi girenle- bağlıdır. rinkinden büyüktür. • Azotun yanması, bağ kopması, Tepkimedeki giren ve ürün- erime, buharlaşma, elektroliz ve E) Tepkime denkleminde enerji girenler lerin fiziksel haline bağlıdır. iyonlaşma enerjisi gibi olaylar en- kısmına yazılır. dotermiktir. Buna göre tepkime entalpisi ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangisi • Tepkimenin devam edebilmesi için yanlıştır? sistemin sürekli ısı alması gerekir. Entalpi D + E + ısı → F ∆H > 0 A) I  B) II  C) III  D) IV  E) V F Ürünler D+E Girenler Tepkime koordinatı 8. I. N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g) 11. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi en- • Toplam entalpi zamanla artar. II. CO2(g) → CO2(suda) dotermiktir? III. 2H2O(g) → 2H2(g) + O2(g) • Enerji yönünden girenler daha ka- Yukarıdaki olaylardan hangileri endo- A) N(g) + e− → N−(g) rarlıdır. termiktir? B) Ca2(g+) 2e− → Ca(g) ☞ CaCO3(k) + ısı → CaO(k) + CO2(g) C) N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) ☞ H2O(s) + ısı → H+(suda) + OH–(suda) D) O2(g) → O2(suda) E) 2H(g) → H2(g) ☞ N2(g) + O2(g) + ısı → 2NO2(g) A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve III gibi olaylar endotermiktir.   D) II ve III  E) I, II ve III  142 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

OLUŞUM ENTALPİSİ TEST - 2 1. 4. C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(g) 2. Oluşum Entalpisi 1 mol bileşiğin standart haldeki BİLGİ tepkimesinin entalpi değişimini hesap- (25 °C, 1 atm) kararlı elementlerin- Standart molar oluşum entalpisi bir bi- lamak için, den oluşturduğu tepkimelere oluşum leşiğin 1 molünün standart şartlardaki tepkimesi denir. Oluşum tepkimele- elementlerinin en kararlı hallerinin olu- I. C2H4 gazının molar oluşum ısısı rinin entalpilerine standart oluşum şum sırasındaki ısı değişimidir. II. CO2 gazının molar oluşum ısısı entalpisi denir. ∆H°f ile gösterilir. III. H2O sıvısının molar oluşum ısısı Buna göre, aşağıdaki tepkimelerden IV. H2O(s) → H2O(g) tepkimesinin ΔH de- H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(g) hangisinin entalpisi oluşan bileşiğin ∆H°f = –241 kj /  m  ol standart molar oluşum entalpisine ğeri eşittir? niceliklerinden en az hangilerinin bilin- H2O gazının molar oluşum ısısı, –241 kj /  m  ol’dür. A) Ag+(suda) + CI(−suda) → AgCI(k) ΔH01 mesi gereklidir? • Elementlerin standart koşullarda B) CO(g) + 1/2O2(g) → CO2(g)  ΔH02 en kararlı hallerinin oluşum entalpi- C) H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g)   ΔH03 A) I ve II  B) II ve III  C) I, II ve III si “sıfır” kabul edilir. D) C(grafit) + O2(g) → CO2(g)   ΔH04 • Standart koşullarda karbon elemen- E) SO2(g) + 1/2O2(g) → SO3(g)    ΔH05   D) II, III ve IV  E) I, II, III ve IV  tinin allotroplarından grafit, elmasa göre daha kararlı olduğundan stan- 2. 5. 1. C(k) + O2(g) → CO2(g) ΔH1 = −394 kj dart oluşum entalpisi sıfırdır. Elma- sınki ise sıfır değildir. BİLGİ 2. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) ΔH2 = −92 kj • Oksijenin allotroplarından ise O2 Elementlerin standart şartlarda (1atm, Yukarıda verilen tepkimeler ve entalpi daha kararlı olduğu için standart oluşum entalpisi sıfırdır. 25 °C) en kararlı hallerinin oluşum en- değişimleri ile ilgili, I. ΔH1, CO2(g)’nın molar oluşum entalpi- Fe(k) = 0 O2(g) = 0 talpileri sıfır kabul edilir. Fe(s) ≠ 0 O3(g) ≠ 0 sidir. Cgrafit = 0 Celmas ≠ 0 Buna göre, aşağıdaki maddelerin han- II. ΔH2, NH3(g)’nın molar oluşum entalpi- gisinin standart koşullarda oluşma en- • Bir tepkimenin standart tepkime talpisi sıfırdır? sidir. ısısı, ürünlerin standart oluşum III. 1. tepkimede ürünlerin potansiyel ener- entalpileri toplamından girenlerin A) H2O(s)  B) MgCI2(k)  C) O3(g) standart oluşum entalpileri toplamı jisi girenlerinkinden büyüktür. çıkarılarak bulunabilir. ifadelerinden hangileri yanlıştır?   D) O2(s)  E) H2(g)  A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III   D) I ve II  E) II ve III  3. S(k) + O2(g) → SO2(g) ΔH1 = −298 kj 6. Oluşum entalpisi ile ilgili aşağıdaki ifa- ∆H° = ∑H°f(ürünler) – ∑H°f(girenler) tepkimesi ile ilgili, delerden hangisi yanlıştır? • Eşitlikteki “∑” sembolü, toplamı göstermektedir. A) Elementlerin standart şartlarda en ka- I. Tepkime entalpisi SO2 gazının stan- rarlı allotroplarının oluşum entalpileri Örnek: dart oluşum entalpisine eşittir. sıfır kabul edilmiştir. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) II. Girenlerin toplam entalpisi ürünlerin B) Bileşiklerin standart oluşum entalpileri toplam entalpisinden küçüktür. daima pozitifdir. tepkimesinde girenlerin ve ürünlerin ∆H°f değerleri aşağıda verilmiştir. III. SO2 gazının molar oluşum ısısı +298 C) H2O(s) ve H2O(g) oluşum entalpileri Buna göre, tepkimenin ∆H° değerini kj’ dür. eşit değildir. hesaplayınız. ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Fe(k) elementinin oluşum entalpisi sı- ∆H°f(CH4) = –74,8 kj /  mol fırdır. ∆H°f(CO2) = –393,5 kj /  mol A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II ∆H°f(H2O) = –241,8 kj /  mol   D) II ve III  E) I,II ve III  E) O3(g)’ın standart oluşum entalpisi sıfır değildir. 143 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

TEST - 2 OLUŞUM ENTALPİSİ Çözüm: 7. SO2(g) + 1/2O2(g) → SO3(g) + 23 kkal 9. Bir tepkimenin potansiyel enerji − tepkime O2 gazı element molekülü olduğun- dan standart oluşum entalpisi sıfırdır. Tepkimesi için aşağıdaki ifadelerden koordinatı grafiği aşağıda verilmiştir. ∆H° = ∑H°ürünler – ∑H°girenler hangisi yanlıştır? (O: 16, S: 32) Potansiyel enerji ∆H° = [∆H°f(CO2) + ∆H°f(H2O)] – [∆H°f(CH4)] ∆H° = [(–393,5) + 2 .  ( –241,8) – [–74,8] A) SO3 gazının molar oluşum ısısı −23 2XY(g) ∆H° = –802,3 kj / mol kkal/mol'dür. 90 • Gerçekleşen olayın cinsine göre B) ΔH = −23 kkal/mol'dür. (ürün) entalpi değişimleri farklı isimler alır. C) Normal koşullarda 4,48 litre SO3 ga- 30 X2(g) + Y2(g) Molar Yanma Entalpisi zının oluşumu sırasında 4,6 kkal ısı (girenler) 1 maddenin tamamen yakılması sıra- açığa çıkar. sındaki entalpi değişimidir. Tepkime D) 40 gram SO3 gazı elde edilirken 11,5 koordinatı kkal ısı açığa çıkar. Buna göre, I. Tepkime entalpisi (ΔH) = +60 kj'dür. E) Tepkime ekzotermiktir. II. XY gazının molar oluşum ısısı 60 kj'dür. III. X2'in fiziksel hali katı olursa tepkime C(k) + O2(g) → Co2(g) ∆H = –393 kj /  m  ol için gerekli olan ısı 60 kj'den büyüktür. ifadelerinden hangileri doğrudur? C(k)’nın molar yanma entalpisi, –393 kj’dür. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III   D) II ve III  E) I, II ve III  Molar Buharlaşma ve Yoğunlaşma Entalpisi 1 mol maddenin buharlaşma veya 8. yoğuşması sırasındaki entalpi deği- BİLGİ şimidir. Elementlerin standart şartlarda en ka- rarlı hallerinin standart oluşum entalpi- 10. NaCI(k) + a kj → Na+(suda) + CI(−suda) H2O(s) + 44 kj /  m  ol → H2O(g) leri sıfır kabul edilir. NaCI katısının standart şartlarda doymuş sulu çözeltisi hazırlanıyor. • H2O sıvısının molar buharlaşma Buna göre, standart şartlarda ve ısıca entalpisi, +44 kj’dür. yalıtılmış bir kapta gerçekleşen, Buna göre, NaCI'nin çözünme denkle- miyle ilgili aşağıdaki ifadelerden han- • H2O gazının molar yoğunlaşma en- H2(g) + F2(g) → 2HF(g) + 271 kj/mol gisi yanlıştır? talpisi –44 kj’dür. tepkimesiyle ilgili aşağıdaki ifadeler- A) 1 mol NaCI katısı suda iyonlarına ay- • Bir tepkimenin ∆H değerinden den hangisi yanlıştır? rışırken a kj ısı gereklidir. oluşum entalpisi olarak bahsede- bilmek için; A) H2 gazının standart oluşum entalpisi B) NaCI katısının molar çözünme ısısı a sıfırdır. kj'dür. ☞ Ürünlerde tek cins bileşik olma- lıdır. Bu bileşiğin hangi fiziksel B) Kabın sıcaklığı zamanla artar. C) Ortama bir miktar daha NaCI katısı hali veriliyorsa standart oluşum eklendiğinde gerekli olan ısı miktarı entalpisi o hal için geçerlidir. C) HF gazının molar oluşum entalpisi artar. −135,5 kj'dür. ☞ Tepkimelerde, ürünlerdeki bi- D) NaCI katısı ısıca yalıtılmış kapta çö- leşiğin elementleri elementel D) Tepkime sabit basınç altında gerçek- zündüğünde sulu çözeltinin sıcaklığı halde olmalıdır. leştiğinde gazın yoğunluğu zamanla azalır. azalır. ☞ Tepkimede oluşan ürün 1 mol E) NaCI katısının suda çözünme entalpi- olmalıdır ve tepkime standart E) Ürünlerin potansiyel enerjileri toplamı si +a kj'dür. koşullarda gerçekleşmelidir. girenlerin potansiyel enerjisi toplamın- dan büyüktür. ☞ Oluşum entalpisi maddelerin fiziksel haline bağlı olarak da değişir. 144 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

BAĞ ENERJİLERİ TEST - 3 1. 3. Bağ enerjileri ile ilgili aşağıdaki ifade- 3. Bağ Enerjileri Standart şartlarda gaz halindeki bir BİLGİ lerden hangisi yanlıştır? molekülde 1 mol kimyasal bağı kır- mak için gerekli olan enerji miktarına Bağlar kırılırken dışarıdan enerji alınır. A) Bağ oluşumu ekzotermik bir olaydır. bağ enerjisi denir. Bağ kırılması en- dotermik bir olaydır. Bağ ne kadar kuvvetli ise bağı kırmak B) Bir kimyasal bağın kırılması için ge- • Bağ enerjisi değeri ne kadar büyük rekli enerjiye bağ enerjisi denir. için verilen enerjide o kadar fazladır. ise bağ o kadar güçlüdür. C) Bağ enerjisi arttıkça molekülün karar- • İkili ya da üçlü bağların bağ enerjisi Buna göre, aşağıdaki bağlardan han- lılığı artar. gisinin eşit molünü kırmak için daha tekli bağlardan daha büyüktür. fazla enerji vermek gerekir? D) Girenlerin bağ enerjileri toplamı ürün- lerin bağ enerjileri toplamından büyük Bir kimyasal bağı kırmak için dı- Ortalama bağ enerjileri ise tepkime ekzotermiktir. şarıdan alınması gereken enerji Bağ türü (kj/mol) miktarı ile aynı kimyasal bağı E) Bir bağın kırılması için gereken enerji oluşturmak için dışarıya verillen A) C H 414 değeri ne kadar fazla ise bağ o kadar enerji miktarı eşittir. güçlüdür. B) H F 568 H2(g) (H – H) → 2H(g) (H + H) ∆H° = +436 kj /  m  ol C) S H 368 2H(g) → H2(g) ∆H° = –436 kj /  m  ol D) N CI 200 E) N N 418 • Bağ kırılması ve oluşması sırasın- daki enerji değişimleri kullanılarak tepkimelerin entalpi değişimleri, 2. I. H2(g) + 436 kj → 2H(g) 4. ∆H° = ∑ Kırılan bağ enerjisi – ∑ Oluşan bağ enerjisi II. CI2(g) + 243 kj → 2CI(g) BİLGİ Aynı elementler arasında oluşan tekli, bağıntısı ile hesaplanır. III. H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g) + 184 kj ikili ve üçlü bağlardan bağ sayısı arttık- Şimdi, kırılan ve oluşan bağ enerjileri ça bağın enerjisi ve kuvveti de artar. üzerinden tepkime entalpilerinin na- Yukarıdaki tepkimeler incelendiğinde sıl hesaplanacağını örnekler üzerin- aşağıdaki sonuçlardan hangisinin çı- Buna göre, den açıklayalım. karılması mümkün değildir? Bağ Ortalama bağ enerjileri (kj/mol) A) Bağ kırılması endotermik olarak ger- çekleşen fiziksel bir olaydır. N N 159 B) H2 molekülü, H atomlarından daha N N 418 kararlıdır. N N 946 Örnek: C) H CI bağının ortama bağ enerjisi 92 kj / mol'dür. bağ enerjileri incelendiğinde; Gaz fazında gerçekleşen, D) H H bağı, CI CI bağından daha I. En fazla enerji N N bağını kırmak H C C H + 2H H → sağlamdır. için verilmelidir. HH E) H2 ve CI2 molekülleri, atomlarından daha kararlıdır. II. N atomları arasındaki tekli bağ ikili HCCH bağa göre daha zayıftır. HH III. N2 molekülünün atomlarından oluşu- (C2H2 + 2H2 → C2H6) mu ekzotermiktir. tepkimesinin entalpi değişimini bağ sonuçlarından hangileri çıkarılabilir? enerjilerini kullanarak hesaplayınız. (Bağ enerjileri: H H = 436, A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II C C = 343, C H = 416, C C = 812 kj /  m  ol)   D) II ve III  E) I, II ve III  145 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

TEST - 3 BAĞ ENERJİLERİ Çözüm: 5. Standart şartlarda bazı bağların ortama 7. Bağ Ortalama bağ ∆H° = ∑H°(kırılan bağlar) – ∑H°(oluşan bağlar) enerjisi (kj / mol) ∆H° = [2(H H) + 2 . ( C H) + (C C)] – bağ enerjileri aşağıda verilmiştir. [6 .  ( C H) + (C C)] Bağ Ortalama bağ CC 347 ∆H° = [2 .  4  36 + 2 .  4  16 + 812] – enerjisi (kj / mol) [6 .  4  16 + 343] � ∆H° = –323 kj HH CH 414 CC 436 Örnek: CC 615 OO 510 CH 812 Standart şartlarda gerçekleşen, 416 CO 740 2H H + O O → 2 O OH 460 HH Tablodaki verilere göre, tepkimesinin entalpisini, aşağıda veri- len bağ enerjilerini kullanarak hesap- Tablodaki verilere göre, HH layınız. (H H)  =  436 kj /  m  ol HH H C C H+ 7   (O O) → (O O) = 498 kj /  m  ol H H 2 (O H)  = 464 kj /  m  ol H C C H+H H→H C C H 2 O C O) + 3 (O) tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj'dür? HH A) −199  B) −154  C) −72 tepkimesinde 15 gram C2H6 gazının yan- masında kaç kj ısı açığa çıkar?   D) +154  E) +199  A) 276  B) 350  C) 552   D) 1100  E) 1104  Çözüm: 2 mol H2 molekülü; 2 mol H H bağı, 1 mol O2 molekülü; 1 mol O O bağı, 2 mol H2O molekülü; 4 mol O H bağı içerir. ∆H° = ∑(kırılan bağ en.) – ∑(oluşan bağ en.) ∆H° = [2∆H°(H ―   H  ) + ∆H°(O ――   O  )]  – [4∆H°(O ―   H  )] ∆H° = [2 .  4  36 + 498] – [4 .  4  64] ∆H° = –486 kj /  m  ol • Bağ enerji değerleri ortalama değer- 6. Aşağıda bazı bağ türleri ve bağların orta- 8. Aşağıda bazı bağ türleri ve bağların ener- ler olduğu için, bir kimyasal tepkime- nin entalpi değeri hesaplanırken en lama enerjileri verilmiştir. jileri verilmiştir. az güvenilir olan yöntem, bağ enerji- si yoluyla hesaplanmasıdır. Ortalama bağ Bağ Ortalama bağ enerjisi (kj / mol) enerjisi (kj / mol) Tepkime Entalpisine Etki Eden Faktörler Bağ ☞ Sıcaklık, ☞ Basınç, ☞ Fiziksel hal NN 941 • Tepkimeye giren maddelerin türü CC 347 NH 391 değiştikçe tepkime entalpisi de de- ğişir. Örneğin, 1 mol C’nun yanma- CH 414 HH 435 sıyla 1 mol H2 gazının yanmasın- dan oluşan ısı miktarlarları farklıdır. OO 500 Tablodaki verilere göre, CO 745 N N + 3 (H H) → 2 (H N H) • Tepkime entalpisi maddenin fiziksel C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(g) H hali değiştiğinde değişir. ΔH = −2040 kj tepkimesinde 6,8 gram NH3 gazı olu- • Basınç ve hacim değişimi ise tep- şurken açığa çıkan enerji kaç kj'dür? kime entalpisi, tepkimenin sabit olduğuna göre, O H bağının ortalama (H: 1, N: 14) basınç veya sabit hacimde gerçek- bağ enerjisi kaç kj/mol'dür? leşmesine bağlı olarak değişir. • Tepkime entalpisi, tepkimede olu- A) 1019  B) 509,5  C) 2036 A) 10  B) 20  C) 30 şan ve harcanan maddelerin mik-   tarıyla doğru orantılıdır.   D) 520  E) 4470  D) 40  E) 80  146 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

TEPKİME ISILARININ TOPLANABİLİRLİĞİ TEST - 4 1. 3. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) −ΔH1 4. Tepkime Isılarının Toplanabilirliği BİLGİ 1/2N2(g) + 1/2O2(g) → NO(g) +ΔH2 Hess Yasası Bir tepkime ters çevrildiğinde ΔH değe- H2O(g) → H2(g) + 1/2O2(g) +ΔH3 Hess Yasası (Tepkime ısılarının rinin işareti değişir. Bir tepkime denkle- olduğuna göre, toplanabilirliği yasası) tepkime en- talpisini hesaplamada kullanılan bir mi herhangi bir katsayı ile çarpıldığında yasadır. ΔH değeri de aynı katsayı ile çarpılır. Bu yasaya göre, Buna göre, 2NH3(g) + 5/2O2(g) → 2NO(g) + 3H2O(g) • Bir tepkime ters çevrilirse ∆H işaret A + B → C + 2D değiştirir. tepkimesinin standart koşullardaki tepki- tepkimesinin entalpi değişimi aşağıda- ki ifadelerden hangisi ile bulunabilir? C(k) + O2(g) → CO2(g) me entalpisi, ΔH° = −200 kj'dür. ∆H° = –394 kj Aynı koşullarda gerçekleşen, A) ΔH1 + 2ΔH2 − 3ΔH3 2C + 4D → 2A + 2B B) ΔH1 − 2ΔH2 + 3ΔH3 CO2(g) → C(k) + O2(g) tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj C) −ΔH1 + 2ΔH2 − 3ΔH3 ∆H° = +394 kj D) −ΔH1 − 2ΔH2 − 3ΔH3 olur? E) −ΔH1 − 2ΔH2 + 3ΔH3 • Tepkime bir sayı ile çarpılırsa veya bölünürse tepkime ısısı da aynı A) −200  B) −400  C) +200 sayı ile çarpılır veya bölünür.   D) +400  E) +800  4. Aşağıdaki grafikte bir tepkimenin potan- H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(g) ∆H° = –242 kj siyel enerji − tepkime koordinatı değişimi verilmiştir. 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(g) ∆H° = –484 kj Potansiyel enerji (kj) • Hess Yasası’na göre bir tepki- menin entalpi değişimi tepkimeyi oluşturan ara basamakların entalpi değişimlerinin toplamına eşittir. X2(g) + Y2(g) Örnek: 60 kj 2Z(g) I. H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(g) ∆H° = –242 kj 2. Tepkime koordinatı II. C(k) + 1/2O2(g) → CO(g) BİLGİ Buna göre aynı koşullardaki, ∆H° = –110 kj Tepkime entalpisi izlenen yola bağlı de- Z(g) → 1/2X2(g) + 1/2Y2(g) Yukarıda verilen tepkimelerin stan- ğildir. Net tepkimenin entalpi değişimi tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj'dür? dart tepkime entalpilerinden yararla- narak, diğer basamakların entalpi değişimleri- C(k) + H2O → CO(g) + H2 nin toplamına eşittir. net tepkimesinin standart entalpi de- ğişimini hesaplayınız. A) +60  B) +30  C) −30 2C(k) + O2(g) → 2CO(g) ΔH° = −220 kj Çözüm:   D) −60  E) +120  2H2(g) + O2(g) → 2H2O(s)   ΔH° = −570 kj Net tepkimede girenlerde H2O bu- lunduğundan I. basamak ters çevril- H2O(g) → H2O(s)                 ΔH° = −45 kj 5. 2SO2(g) + O2(g) → 2SO3(g) ΔH = −200kj melidir. Tepkime tersine çevrildiğinde ∆H° Yukarıdaki tepkime denklemlerine Buna göre aynı sıcaklıkta, değerinin işareti de ters çevrilmelidir. göre, SO3(g) → SO2(g) + 1/2O2(g) H2O(g) → H2(g) + 1/2O2(g) CO(g) + H2(g) → H2O(g) + C(k) ∆H° = 242 kj tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj'dür? reaksiyonunun tepkime ısısı (ΔH) kaç kj/mol'dür? Net tepkimede girenlerde C katısı bulunduğundan II. basamak aynen kalmalıdır. A) −220  B) −130  C) +130 A) −400  B) −100  C) +100 C(k) + 1/2O2(g) → CO(g)   D) +220  E) +340    D) +200  E) +400  ∆H° = –110 kj 147 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

TEST - 4 TEPKİME ISILARININ TOPLANABİLİRLİĞİ Düzenlenen bu iki basamaktaki tepki- 6. Aşağıda bazı denklemler ve ΔH° değerleri 7. C(k) + O2(g) → CO2(g) ΔH° = −393 kj meler ve standart tepkime entalpileri aşağıdaki gibi taraf tarafa toplanır. verilmiştir. 2H2O(s) → 2H2(g) + O2(g) ΔH° = +572 kj H2O(g) → H2(g) + 1/2O2(g) C(grafit) + 1/2O2(g) → CO(g)  ΔH° = −110kj C2H6(g) → 2C(k) + 3H2(g) ΔH° = +85 kj ∆H° = 242 kj CO(g) + 1/2O2(g) → CO2(g)   ΔH° = −283kj tepkimeleri verildiğine göre, C2H6 gazı- nın standart koşullardaki molar yanma C(k) + 1/2O2(g) → CO(g) Buna göre aynı koşullardaki, C(grafit) + O2(g) → CO2(g) entalpisi kaç kj'dür? ∆H° = –110 kj tepkimesinin potansiyel enerji − tepki- C(k) + H2O(g) → CO(g) + H2(g) me koordinatı grafiği aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? ∆H° = 132 kj A) −3118  B) −1559  C) +1130   D) +1559  E) +3118  A) Potansiyel enerji (kj) –110 –283 Tepkime 8. Kimyasal tepkimelerle ilgili olarak aşa- B) Potansiyel enerji (kj) koordinatı ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Örnek: –110 A) Bir kimyasal tepkime ters çevrilirse I. N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g) –283 Tepkime tepkime entalpisi işaret değiştirir. ∆H°ı = 68 kj C) Potansiyel enerji (kj) koordinatı B) Kimyasal tepkimeler gerçekleşirken II. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) 393 tepkimelere enerji eşlik eder. ∆H°ıı = –92 kj C) Entalpi, maddenin fiziksel haline ve III. H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(g) madde miktarına bağlı olarak değişir. ∆H°ııı = –242 kj D) Entalpi hesaplamalarında referans olduğuna göre, noktası standart oluşum entalpisidir. NO2(g) + 7/2H2(g) → NH3(g) + 2H2O(g) E) Bir tepkime sonucunda meydana tepkimesinin standart tepkime ental- gelen ısı değişim miktarı atomlar ve pisini aynı sıcaklıkta yukarıda veri- moleküller arasındaki bağların türüne lenlerden yararlanarak hesaplayınız. bağlı değildir. Çözüm: 0 9. C(k) + O2 → CO2(g) ΔH1 = −a Verilen tepkimenin standart tepkime Tepkime entalpisini hesaplamak için I. tepki- koordinatı me ters çevrilerek 2’ye bölünür. II. D) Potansiyel enerji (kj) tepkime 2’ye bölünür, III. tepkime 2 ile çarpılır. 0 I. NO2(g) → 1/2N2(g) + O2(g) H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(s)   ΔH2 = −b ∆H°ı = 34 kj II. 1/2N2(g) + 3/2H2(g) → NH3(g) –393 CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(s) E) Potansiyel enerji (kj) ∆H°ıı = –46 kj Tepkime ΔH3 = −c III. 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(g) koordinatı Yukarıda verilen tepkimelere göre, ∆H°ııı = –484 kj 283 NO2(g) + 7/2H2(g) → NH3(g) + 2H2O(g) aynı koşullarda gerçekleşen CH4 gazı- nın molar oluşum entalpisi aşağıdaki- ∆H° = –564 kj lerden hangisidir? 148 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ –110 A) −a − 2b + c B) −a + 2b + c Tepkime C) a + 2b − c D) −a − 2b + 2c koordinatı E) −2a − b + c

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 1 1. 3. Bir kimyasal tepkimenin entalpi değişimi (ΔH) aşa- BİLGİ ğıdakilerden hangisine bağlı değildir? Gerçekleşirken ısı veren tepkimelere ekzotermik tep- kimeler denir. Ekzotermik tepkimeler sonucunda or- A) Tepkimeye giren maddelerin türü tam sıcaklığı artar. B) Maddelerin fiziksel hali C) Ortamın basıncı Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi kimyasal D) Tepkimenin izlediği yol bir tepkimenin ekzotermik olduğunu kanıtlar? E) Tepkimede oluşan ve harcanan maddelerin miktarı A) Kimyasal tepkime sırasında ortamın sıcaklığının düşmesi 4. Aşağıdaki tabloda bazı bağ enerji değerleri verilmiştir. B) Yanma tepkimeleri C) Ürünlerin ısı kapsamanın, girenlerin ısı kapsamın- Bağ türü C C C HO OC O O H dan büyük olması D) Yüksek sıcaklıkta ürünlerin daha kararlı olması Standart bağ 620 414 510 740 460 E) Bir tepkimede kırılan bağ enerjileri toplamının olu- şan bağ enerjileri toplamından küçük olması enerjisi (kj / mol) 2. X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) Tabloda verilenlere göre, tepkimesinin potansiyel enerji (PE), tepkime koordinatı C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g) (TK) grafiği, PE (kj) tepkimesinde standart koşullarda 0,5 mol C2H4 gazı 2XY(g) harcanması sırasındaki entalpi değişimi (ΔH) kaç +40 kj'dür? A) −994  B) −850  C) −497   D) +497  E) +994  0 5. H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(g) X2(g)  +  Y2(g) denklemine göre tepkime entalpisini hesaplayabil- TK mek için, şeklindedir. I. Sıvı suyun molar oluşma ısısı Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? II. Suyun molar buharlaşma ısısı III. Suyun donma ısısı A) Tepkime ısı olarak gerçekleşir. niceliklerinden hangilerinin en az bilinmesi gerekli- B) XY gazının molar oluşum ısısı ∆H = +40 kj’dür. C) XY(g) → 1/2X2(g) + 1/2Y2(g) dir? tepkimesi için ∆H = −20 kj’dür. D) 0,4 mol Y2 gazı tepkimeye girdiğinde +16 kj ısı har- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II canır.   D) II ve III  E) I, II ve III  E) Tepkimeye giren X2 ve Y2 gazları doğada kararlı 149 halde bulunan element molekülleridir. KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

TEST - 1 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 6. I. A(k) → A(suda) + 80 kj 9. C2H6(g) + 7/2O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(g) + Q kj II. B(k) → B(suda) + 130 kj Tepkimesi standart şartlarda ısıca yalıtılmış sabit ha- III. C(k) + 90 kj → C(suda) cimli kapta gerçekleşmektedir. Yukarıda tepkimeleri ve enerji değişimleri verilen katıla- Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? rın 1 molleri aynı sıcaklıktaki eşit miktarda su bulunan üç ayrı kaba sırasıyla ekleniyor. A) CO2 ve H2O moleküllerinin standart molar oluşum ısıları eşittir. Buna göre, oluşan çözeltilerin son sıcaklıkları ara- sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru ola- B) CO2 gazının oluşum tepkimesi, C(k) + O2(g) → CO2(g) rak verilmiştir? şeklindedir. A) I > II > III  B) I > III > II  C) II > I > III C) Zamanla taneciklerin ortama kinetik enerjileri artar.   D) III > II > I  E) III > I > II  D) O2 gazının oluşum entalpisi sıfırdır. E) Tepkimeye göre 2 mol C2H6 gazı harcandığında ∆H = −2Q kj olur. 7. H2(g) + 430 kj/mol → 2H(g) 10. C2H6(g) + 7/2O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(s) ΔH = −1556 kj tepkimesine göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi CO2(g) ve H2O(s) maddelerinin standart oluşum en- yanlıştır? talpileri sırasıyla −393 ve −285 kj/mol olduğuna göre etanın (C2H6) standart oluşum entalpisi kaç kj/ A) Tepkime entalpisi ΔH > 0'dır. mol'dür? B) Bağ kırılması endotermiktir. C) 2H(g) → H2(g) tepkimesi gerçekleşirken dışarıya ısı A) −593  B) −763  C) −85  D) +85  E) +593  verir. D) H2 molekülü, H atomlarından daha kararsızdır. E) Hidrojen moleküllerini atomlarına ayırabilmek için 430 kj/mol enerji gerekir. 8. 11. X2 + 3Y2 → 2XY3 + 94 kj BİLGİ tepkimesi için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Elementlerin standart koşullarda en kararlı hallerinin A) Tepkime ekzotermiktir. B) Tepkime entalpisi –94 kj'dür. oluşum entalpisi “sıfır” kabul edilir. C) Tepkimeye girenlerin entalpisi daha yüksektir. D) Düşük sıcaklıkta ürünler girenlerden daha kararlıdır. Buna göre, aşağıda verilen maddelerden hangisinin E) Tepkimenin sürekliliği için devamlı ısı gerekir. standart oluşum entalpisi sıfırdır? A) Amonyak gazı B) Cıva sıvısı D) Brom gazı C) Ozon gazı E) Elmas katısı 150 KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ