SÁCH EBOOK NGỮ VĂN 8 - TẬP 1

3. Trong m¹ch kÓ cña ngðêi kÓ chuyÖn xðng \"t«i\", nguyªn nh©n nμo khiÕn hai c©y phong chiÕm vÞ trÝ trung t©m vμ g©y xóc ®éng s©u s¾c cho ngðêi kÓ chuyÖn ? T¹i sao cã thÓ nãi trong m¹ch kÓ xen lÉn t¶ nμy, hai c©y phong ®ðîc miªu t¶ hÕt søc sèng ®éng, nhð hai con ngðêi, vμ kh«ng chØ th«ng qua sù quan s¸t cña ngðêi ho¹ sÜ ? 4. Tuú chän trong bμi mét ®o¹n kho¶ng mð¬i dßng liªn quan ®Õn hai c©y phong ®Ó häc thuéc lßng. Ghi nhí Trong ®o¹n trÝch truyÖn Ngðêi thÇy ®Çu tiªn cña Ai-ma-tèp, hai c©y phong ®ðîc miªu t¶ hÕt søc sinh ®éng b»ng ngßi bót ®Ëm chÊt héi ho¹. Ngðêi kÓ chuyÖn truyÒn cho chóng ta t×nh yªu quª hð¬ng da diÕt vμ lßng xóc ®éng ®Æc biÖt v× ®Êy lμ hai c©y phong g¾n víi c©u chuyÖn vÒ thÇy §uy-sen, ngðêi ®· vun trång ðíc m¬, hi väng cho nh÷ng häc trß nhá cña m×nh. nãi qu¸ I - Nãi qu¸ vμ t¸c dông cña nãi qu¸ §äc c¸c c©u tôc ng÷, ca dao sau vμ tr¶ lêi c©u hái. - §ªm th¸ng n¨m chða n»m ®· s¸ng Ngμy th¸ng mðêi chða cðêi ®· tèi. (Tôc ng÷ ) - Cμy ®ång ®ang buæi ban trða, Må h«i th¸nh thãt nhð mða ruéng cμy. Ai ¬i bðng b¸t c¬m ®Çy, DÎo th¬m mét h¹t, ®¾ng cay mu«n phÇn. (Ca dao) 1. Nãi §ªm th¸ng n¨m chða n»m ®· s¸ng, Ngμy th¸ng mðêi chða cðêi ®· tèi vμ Må h«i th¸nh thãt nhð mða ruéng cμy cã qu¸ sù thËt kh«ng ? Thùc chÊt, mÊy c©u nμy nh»m nãi ®iÒu g× ? 2. C¸ch nãi nhð vËy cã t¸c dông g× ? 101

Ghi nhí Nãi qu¸ lμ biÖn ph¸p tu tõ phãng ®¹i møc ®é, quy m«, tÝnh chÊt cña sù vËt, hiÖn tðîng ®ðîc miªu t¶ ®Ó nhÊn m¹nh, g©y Ên tðîng, t¨ng søc biÓu c¶m. II - luyÖn tËp 1. T×m biÖn ph¸p nãi qu¸ vμ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng trong c¸c vÝ dô sau : a) Bμn tay ta lμm nªn tÊt c¶ Cã søc ngðêi sái ®¸ còng thμnh c¬m. (Hoμng Trung Th«ng, Bμi ca vì ®Êt) b) Anh cø yªn t©m, vÕt thð¬ng chØ sðít da th«i. Tõ giê ®Õn s¸ng em cã thÓ ®i lªn ®Õn tËn trêi ®ðîc. (NguyÔn Minh Ch©u, M¶nh tr¨ng cuèi rõng) c) [...] C¸i cô b¸ thÐt ra löa Êy l¹i xö nhòn mêi h¾n vμo nhμ x¬i nðíc. (Nam Cao, ChÝ PhÌo) 2. §iÒn c¸c thμnh ng÷ sau ®©y vμo chç trèng /.../ ®Ó t¹o biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸ : bÇm gan tÝm ruét, chã ¨n ®¸ gμ ¨n sái, në tõng khóc ruét, ruét ®Ó ngoμi da, v¾t ch©n lªn cæ. a) ë n¬i /.../ thÕ nμy, cá kh«ng mäc næi n÷a lμ trång rau, trång cμ. b) Nh×n thÊy téi ¸c cña giÆc, ai ai còng /.../ c) C« Nam tÝnh t×nh xëi lëi, /.../ d) Lêi khen cña c« gi¸o lμm cho nã /.../ e) Bän giÆc ho¶ng hån /.../ mμ ch¹y. 3. §Æt c©u víi c¸c thμnh ng÷ dïng biÖn ph¸p nãi qu¸ sau ®©y : nghiªng nðíc nghiªng thμnh, dêi non lÊp biÓn, lÊp biÓn v¸ trêi, m×nh ®ång da s¾t, nghÜ n¸t ãc. 102

4. T×m n¨m thμnh ng÷ so s¸nh cã dïng biÖn ph¸p nãi qu¸. MÉu : ng¸y nhð sÊm. 5*. ViÕt mét ®o¹n v¨n hoÆc lμm mét bμi th¬ cã dïng biÖn ph¸p nãi qu¸. 6*. (Th¶o luËn ë tæ hoÆc ë líp) Ph©n biÖt biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸ víi nãi kho¸c. ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 2 - v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vμ biÓu c¶m (lμm t¹i líp) ®Ò bμi tham kh¶o §Ò 1. H·y kÓ vÒ mét kØ niÖm ®¸ng nhí ®èi víi mét con vËt nu«i mμ em yªu thÝch. §Ò 2. KÓ vÒ mét lÇn em m¾c khuyÕt ®iÓm khiÕn thÇy, c« gi¸o buån. §Ò 3. KÓ vÒ mét viÖc em ®· lμm khiÕn bè mÑ rÊt vui lßng. §Ò 4. NÕu lμ ngðêi ®ðîc chøng kiÕn c¶nh l·o H¹c kÓ chuyÖn b¸n chã víi «ng gi¸o trong truyÖn ng¾n cña Nam Cao th× em sÏ ghi l¹i c©u chuyÖn ®ã nhð thÕ nμo ? Bμi 10 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · Cñng cè, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc vÒ c¸c v¨n b¶n truyÖn kÝ ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®· häc. ThÊy ®ðîc ý nghÜa b¶o vÖ m«i trðêng hÕt søc to lín cña hμnh ®éng tðëng nhð rÊt b×nh thðêng : \"Mét ngμy kh«ng dïng bao b× ni l«ng\". · HiÓu ®ðîc thÕ nμo lμ nãi gi¶m nãi tr¸nh ; biÕt sö dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh trong nh÷ng trðêng hîp cÇn thiÕt. · BiÕt kÓ trðíc tËp thÓ mét c¸ch râ rμng, g·y gän, sinh ®éng mét c©u chuyÖn cã kÕt hîp víi miªu t¶ vμ biÓu c¶m, qua ®ã «n tËp vÒ ng«i kÓ. 103

«n tËp truyÖn kÝ viÖt nam 1. LËp b¶ng thèng kª nh÷ng v¨n b¶n truyÖn kÝ ViÖt Nam ®· häc tõ ®Çu n¨m häc theo mÉu sau : Tªn v¨n b¶n, ThÓ lo¹i Phð¬ng thøc Néi dung §Æc s¾c t¸c gi¶ (2) biÓu ®¹t chñ yÕu nghÖ thuËt (1) (3) (4) (5) Chó ý : - Môc (1) : nÕu lμ v¨n b¶n trÝch t¸c phÈm th× ghi c¶ tªn t¸c phÈm, n¨m t¸c phÈm ra ®êi vμ ®Æt trong ngoÆc ®¬n ; vÝ dô : Tøc nðíc vì bê (T¾t ®Ìn, 1939). Sau tªn t¸c gi¶, ghi n¨m sinh - n¨m mÊt (nÕu ®· mÊt) cña t¸c gi¶ ®ã (®Æt trong ngoÆc ®¬n) ; vÝ dô : Nguyªn Hång (1918 - 1982). - Môc (2) : ghi thÓ lo¹i cña v¨n b¶n (truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, håi kÝ,...). - Môc (3) : ghi phð¬ng thøc biÓu ®¹t cña v¨n b¶n (tù sù, tr÷ t×nh hoÆc tù sù xen tr÷ t×nh,...). - C¸c môc (4) vμ (5) : dùa vμo phÇn Ghi nhí ë mçi bμi ®Ó ghi. 2. H·y nªu nh÷ng ®iÓm gièng nhau vμ kh¸c nhau chñ yÕu vÒ néi dung vμ h×nh thøc nghÖ thuËt cña ba v¨n b¶n trong c¸c bμi 2, 3 vμ 4. (Gîi ý : So s¸nh vÒ mÆt thÓ lo¹i, phð¬ng thøc biÓu ®¹t, néi dung chñ yÕu, ®Æc s¾c nghÖ thuËt,... Ch¼ng h¹n, nh÷ng ®iÓm gièng nhau : ®Òu lμ tù sù (hiÖn ®¹i), ®Òu viÕt vÒ con ngðêi vμ ®êi sèng ®ð¬ng thêi, ®Òu cã tinh thÇn nh©n ®¹o, ®Òu cã lèi viÕt ch©n thùc, sinh ®éng,...) 3. Trong mçi v¨n b¶n cña c¸c bμi 2, 3 vμ 4 kÓ trªn, em thÝch nhÊt nh©n vËt hoÆc ®o¹n v¨n nμo ? V× sao ? 104

v¨n B¶N Th«ng tin vÒ Ngμy Tr¸i §Êt n¨m 2000 Ngμy 22 th¸ng 4 h»ng n¨m ®ðîc gäi lμ Ngμy Tr¸i §Êt do mét tæ chøc b¶o vÖ m«i trðêng cña MÜ khëi xðíng tõ n¨m 1970. Tõ ®ã ®Õn nay ®· cã 141 nðíc trªn thÕ giíi tham gia tæ chøc nμy, víi quy m« vμ néi dung thiÕt thùc vÒ b¶o vÖ m«i trðêng. Ngμy Tr¸i §Êt h»ng n¨m ®ðîc tæ chøc theo nh÷ng chñ ®Ò liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò m«i trðêng nãng báng nhÊt cña tõng nðíc hoÆc tõng khu vùc. N¨m 2000 lμ n¨m ®Çu tiªn ViÖt Nam tham gia Ngμy Tr¸i §Êt víi chñ ®Ò \"Mét ngμy kh«ng dïng bao b× ni l«ng\". Nhð chóng ta ®· biÕt, viÖc sö dông bao b× ni l«ng cã thÓ g©y nguy h¹i ®èi víi m«i trðêng bëi ®Æc tÝnh kh«ng ph©n huû(1) cña pla-xtÝc(2). HiÖn nay ë ViÖt Nam mçi ngμy th¶i ra hμng triÖu bao b× ni l«ng, mét phÇn ®ðîc thu gom, phÇn lín bÞ vøt bõa b·i kh¾p n¬i c«ng céng, ao hå, s«ng ngßi. Theo c¸c nhμ khoa häc, bao b× ni l«ng lÉn vμo ®Êt lμm c¶n trë qu¸ tr×nh sinh trðëng cña c¸c loμi thùc vËt bÞ nã bao quanh, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña cá dÉn ®Õn hiÖn tðîng xãi mßn ë c¸c vïng ®åi nói. Bao b× ni l«ng bÞ vøt xuèng cèng lμm t¾c c¸c ®ðêng dÉn nðíc th¶i, lμm t¨ng kh¶ n¨ng ngËp lôt cña c¸c ®« thÞ vÒ mïa mða. Sù t¾c nghÏn hÖ thèng cèng r·nh lμm cho muçi ph¸t sinh, l©y truyÒn dÞch bÖnh. Bao b× ni l«ng tr«i ra biÓn lμm chÕt c¸c sinh vËt khi chóng nuèt ph¶i. §Æc biÖt bao b× ni l«ng mμu ®ùng thùc phÈm lμm « nhiÔm thùc phÈm do chøa c¸c kim lo¹i nhð ch×, ca-®i-mi(3) g©y t¸c h¹i cho n·o vμ lμ nguyªn nh©n g©y ung thð phæi. Nguy hiÓm nhÊt lμ khi c¸c bao b× ni l«ng th¶i bá bÞ ®èt, c¸c khÝ ®éc th¶i ra ®Æc biÖt lμ chÊt ®i-«-xin(4) cã thÓ g©y ngé ®éc, g©y ngÊt, khã thë, n«n ra m¸u, ¶nh hðëng ®Õn c¸c tuyÕn néi tiÕt(5), gi¶m kh¶ n¨ng miÔn dÞch(6), g©y rèi lo¹n chøc n¨ng, g©y ung thð vμ c¸c dÞ tËt bÈm sinh(7) cho trÎ s¬ sinh. V× vËy chóng ta cÇn ph¶i : - Thay ®æi thãi quen sö dông bao b× ni l«ng, cïng nhau gi¶m thiÓu(8) chÊt th¶i ni l«ng b»ng c¸ch giÆt ph¬i kh« ®Ó dïng l¹i. - Kh«ng sö dông bao b× ni l«ng khi kh«ng cÇn thiÕt. 105

- Sö dông c¸c tói ®ùng kh«ng ph¶i b»ng ni l«ng mμ b»ng giÊy, l¸, nhÊt lμ khi dïng ®Ó gãi thùc phÈm. - Nãi nh÷ng hiÓu biÕt cña m×nh vÒ t¸c h¹i cña viÖc sö dông bao b× ni l«ng cho gia ®×nh, bÌ b¹n, vμ mäi ngðêi trong céng ®ång ®Ó cïng nhau t×m ra gi¶i ph¸p(9) cho vÊn ®Ò sö dông bao b× ni l«ng trðíc khi th¶i bá bao b× ni l«ng bëi møc g©y « nhiÔm nghiªm träng ®èi víi m«i trðêng. Mäi ngðêi h·y cïng nhau quan t©m tíi Tr¸i §Êt h¬n n÷a ! H·y b¶o vÖ Tr¸i §Êt, ng«i nhμ chung cña chóng ta trðíc nh÷ng nguy c¬ g©y « nhiÔm m«i trðêng ®ang gia t¨ng. H·y cïng nhau hμnh ®éng : \"MéT NGμY KH«NG DïNG BAO B× ni l«ng\". (Theo tμi liÖu cña Së Khoa häc - C«ng nghÖ Hμ Néi) Chó thÝch (1) Ph©n huû : (hiÖn tðîng mét chÊt) ph©n chia thμnh nh÷ng chÊt kh¸c nhau, kh«ng cßn mang tÝnh chÊt cña chÊt ban ®Çu. (2) Pla-xtÝc : chÊt dÎo. (3) Ca-®i-mi : mét kim lo¹i, s¶n phÈm phô cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kÏm, ch×, ®ång tõ quÆng. (4) §i-«-xin : chÊt r¾n, kh«ng mμu, rÊt ®éc, chØ cÇn nhiÔm mét lðîng nhá còng ®ñ nguy hiÓm. (5) TuyÕn néi tiÕt : tuyÕn mμ chÊt tiÕt ra cña nã ngÊm th¼ng vμo m¸u, cã t¸c dông b¶o ®¶m ho¹t ®éng sinh lÝ b×nh thðêng cña c¬ thÓ. (6) MiÔn dÞch : (tr¹ng th¸i cña c¬ thÓ) chèng l¹i ®ðîc mét bÖnh nμo ®ã. (7) DÞ tËt bÈm sinh : hiÖn tðîng biÕn ®æi bÊt thðêng vÒ h×nh d¹ng cña bé phËn nμo ®ã trong c¬ thÓ (dÞ tËt) ®· cã tõ khi sinh ra (bÈm sinh). (8) Gi¶m thiÓu : bít ®i mét Ýt, gi¶m bít. (9) Gi¶i ph¸p : c¸ch gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò. 106

§äC - HIÓU V¡N B¶N 1. Ph©n tÝch bè côc cña v¨n b¶n. 2. H·y chØ ra nguyªn nh©n c¬ b¶n khiÕn cho viÖc dïng bao b× ni l«ng cã thÓ g©y nguy h¹i ®èi víi m«i trðêng vμ søc khoÎ con ngðêi. Ngoμi nguyªn nh©n c¬ b¶n, cßn cã nh÷ng nguyªn nh©n nμo kh¸c ? 3. Ph©n tÝch tÝnh thuyÕt phôc cña nh÷ng kiÕn nghÞ mμ v¨n b¶n ®· ®Ò xuÊt. H·y chØ ra t¸c dông cña tõ v× vËy trong viÖc liªn kÕt c¸c phÇn cña v¨n b¶n. Ghi nhí Lêi kªu gäi b×nh thðêng : \"Mét ngμy kh«ng dïng bao b× ni l«ng\" ®ðîc truyÒn ®¹t b»ng mét h×nh thøc rÊt trang träng : Th«ng tin vÒ Ngμy Tr¸i §Êt n¨m 2000. §iÒu ®ã cïng víi sù gi¶i thÝch ®¬n gi¶n mμ s¸ng tá vÒ t¸c h¹i cña viÖc dïng bao b× ni l«ng, vÒ lîi Ých cña viÖc gi¶m bít chÊt th¶i ni l«ng, ®· gîi cho chóng ta nh÷ng viÖc cã thÓ lμm ngay ®Ó c¶i thiÖn m«i trðêng sèng, ®Ó b¶o vÖ Tr¸i §Êt, ng«i nhμ chung cña chóng ta. nãi gi¶m nãi tr¸nh I - nãi gi¶m nãi tr¸nh vμ t¸c dông cña nãi gi¶m nãi tr¸nh 1. Nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm trong c¸c ®o¹n trÝch sau ®©y cã nghÜa lμ g× ? T¹i sao ngðêi viÕt, ngðêi nãi l¹i dïng c¸ch diÔn ®¹t ®ã ? - V× vËy, t«i ®Ó s½n mÊy lêi nμy, phßng khi t«i sÏ ®i gÆp cô C¸c M¸c, cô Lª-nin vμ c¸c vÞ c¸ch m¹ng ®μn anh kh¸c, th× ®ång bμo c¶ nðíc, ®ång chÝ trong §¶ng vμ bÇu b¹n kh¾p n¬i ®Òu khái c¶m thÊy ®ét ngét. (Hå ChÝ Minh, Di chóc) - B¸c ®· ®i råi sao, B¸c ¬i ! Mïa thu ®ang ®Ñp, n¾ng xanh trêi. (Tè H÷u, B¸c ¬i ! ) 107

- Lðîng con «ng §é ®©y mμ... Râ téi nghiÖp, vÒ ®Õn nhμ th× bè mÑ ch¼ng cßn. (Hå Phð¬ng, Thð nhμ) 2. V× sao trong c©u v¨n sau ®©y, t¸c gi¶ dïng tõ ng÷ bÇu s÷a mμ kh«ng dïng mét tõ ng÷ kh¸c cïng nghÜa ? Ph¶i bÐ l¹i vμ l¨n vμo lßng mét ngðêi mÑ, ¸p mÆt vμo bÇu s÷a nãng cña ngðêi mÑ, ®Ó bμn tay ngðêi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m, vμ g·i r«m ë sèng lðng cho, míi thÊy ngðêi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng. (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu) 3. So s¸nh hai c¸ch nãi sau ®©y, cho biÕt c¸ch nãi nμo nhÑ nhμng, tÕ nhÞ h¬n ®èi víi ngðêi nghe. - Con d¹o nμy lðêi l¾m. - Con d¹o nμy kh«ng ®ðîc ch¨m chØ l¾m. Ghi nhí Nãi gi¶m nãi tr¸nh lμ mét biÖn ph¸p tu tõ dïng c¸ch diÔn ®¹t tÕ nhÞ, uyÓn chuyÓn, tr¸nh g©y c¶m gi¸c qu¸ ®au buån, ghª sî, nÆng nÒ ; tr¸nh th« tôc, thiÕu lÞch sù. II - luyÖn tËp 1. §iÒn c¸c tõ ng÷ nãi gi¶m nãi tr¸nh sau ®©y vμo chç trèng /.../ : ®i nghØ, khiÕm thÞ, chia tay nhau, cã tuæi, ®i bðíc n÷a. a) Khuya råi, mêi bμ /.../ b) Cha mÑ em /.../ tõ ngμy em cßn rÊt bÐ, em vÒ ë víi bμ ngo¹i. c) §©y lμ líp häc cho trÎ em /.../ d) MÑ ®· /.../ råi, nªn chó ý gi÷ g×n søc khoÎ. e) Cha nã mÊt, mÑ nã /.../, nªn chó nã rÊt thð¬ng nã. 2. Trong mçi cÆp c©u dðíi ®©y, c©u nμo cã sö dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh ? 108

a1) Anh ph¶i hoμ nh· víi b¹n bÌ ! a2) Anh nªn hoμ nh· víi b¹n bÌ ! b1) Anh ra khái phßng t«i ngay ! b2) Anh kh«ng nªn ë ®©y n÷a ! c1) Xin ®õng hót thuèc trong phßng ! c2) CÊm hót thuèc trong phßng ! d1) Nã nãi nhð thÕ lμ thiÕu thiÖn chÝ. d2) Nã nãi nhð thÕ lμ ¸c ý. e1) H«m qua em hçn víi anh, em xin anh thø lçi. e2) H«m qua em cã lçi víi anh, em xin anh thø lçi. 3. Khi chª tr¸ch mét ®iÒu g×, ®Ó ngðêi nghe dÔ tiÕp nhËn, ngðêi ta thðêng nãi gi¶m nãi tr¸nh b»ng c¸ch phñ ®Þnh ®iÒu ngðîc l¹i víi néi dung ®¸nh gi¸. Ch¼ng h¹n, ®¸ng lÏ nãi \"Bμi th¬ cña anh dë l¾m\" th× l¹i b¶o \"Bμi th¬ cña anh chða ®ðîc hay l¾m\". H·y vËn dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh nhð thÕ ®Ó ®Æt n¨m c©u ®¸nh gi¸ trong nh÷ng trðêng hîp kh¸c nhau. 4. ViÖc sö dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh lμ tuú thuéc vμo t×nh huèng giao tiÕp. Trong trðêng hîp nμo th× kh«ng nªn dïng c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh ? LuyÖn nãi : KÓ chuyÖn theo ng«i kÓ kÕt hîp víi miªu t¶ vμ biÓu c¶m I - chuÈn bÞ ë nhμ 1. «n tËp vÒ ng«i kÓ H·y xem vμ «n l¹i c¸c néi dung nãi vÒ ng«i kÓ trong v¨n tù sù (kÓ chuyÖn) ë Ng÷ v¨n 6, tËp mét b»ng c¸ch tr¶ lêi c¸c c©u hái sau : a) KÓ theo ng«i thø nhÊt lμ kÓ nhð thÕ nμo ? Nhð thÕ nμo lμ kÓ theo ng«i thø ba ? Nªu t¸c dông cña mçi lo¹i ng«i kÓ. b) LÊy vÝ dô vÒ c¸ch kÓ chuyÖn theo ng«i thø nhÊt vμ ng«i thø ba ë mét vμi t¸c phÈm hay trÝch ®o¹n v¨n tù sù ®· häc. c) T¹i sao ngðêi ta ph¶i thay ®æi ng«i kÓ ? 109

2. ChuÈn bÞ luyÖn nãi §äc ®o¹n trÝch sau vμ kÓ l¹i theo lêi cña chÞ DËu (ng«i thø nhÊt). ChÞ DËu x¸m mÆt, véi vμng ®Æt con xuèng ®Êt, ch¹y ®Õn ®ì lÊy tay h¾n : - Ch¸u van «ng, nhμ ch¸u võa míi tØnh ®ðîc mét lóc, «ng tha cho ! - Tha nμy ! Tha nμy ! Võa nãi h¾n võa bÞch lu«n vμo ngùc chÞ DËu mÊy bÞch råi l¹i sÊn ®Õn ®Ó trãi anh DËu. H×nh nhð tøc qu¸ kh«ng thÓ chÞu ®ðîc, chÞ DËu liÒu m¹ng cù l¹i : - Chång t«i ®au èm, «ng kh«ng ®ðîc phÐp hμnh h¹ ! Cai lÖ t¸t vμo mÆt chÞ mét c¸i ®¸nh bèp, råi h¾n cø nh¶y vμo c¹nh anh DËu. ChÞ DËu nghiÕn hai hμm r¨ng : - Mμy trãi ngay chång bμ ®i, bμ cho mμy xem ! Råi chÞ tóm lÊy cæ h¾n, Ên dói ra cöa. Søc lÎo khoÎo cña anh chμng nghiÖn ch¹y kh«ng kÞp víi søc x« ®Èy cña ngðêi ®μn bμ lùc ®iÒn, h¾n ng· cháng quÌo trªn mÆt ®Êt, miÖng vÉn nham nh¶m thÐt trãi vî chång kÎ thiÕu sðu. Ngðêi nhμ lÝ trðëng sÊn sæ bðíc ®Õn gi¬ gËy chùc ®¸nh chÞ DËu. Nhanh nhð c¾t, chÞ DËu n¾m ngay ®ðîc gËy cña h¾n. Hai ngðêi gi»ng co nhau, du ®Èy nhau, råi ai nÊy ®Òu bu«ng gËy ra, ¸p vμo vËt nhau. Hai ®øa trÎ con kªu khãc om sßm. KÕt côc anh chμng \"hÇu cËn «ng lÝ\" yÕu h¬n chÞ chμng con män, h¾n bÞ chÞ nμy tóm tãc l¼ng cho mét c¸i, ng· nhμo ra thÒm. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) Gîi ý : Muèn kÓ l¹i ®o¹n trÝch trªn theo ng«i thø nhÊt th× ph¶i thay ®æi nh÷ng g× (tõ xðng h«, lêi dÉn tho¹i, chuyÓn lêi tho¹i thμnh lêi kÓ, chi tiÕt miªu t¶, lêi biÓu c¶m) ? II - luyÖn nãi trªn líp KÓ l¹i c©u chuyÖn trªn theo ng«i thø nhÊt cho c¶ líp nghe. (Trong khi kÓ, chó ý c¸c yÕu tè miªu t¶ vμ biÓu c¶m.) 110

Bμi 11 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · Cñng cè kiÕn thøc ®· häc ë TiÓu häc vÒ ®Æc ®iÓm cña c©u ghÐp vμ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp. · Th«ng qua giê tr¶ bμi vμ bμi v¨n ®· ®ðîc chÊm, n¾m v÷ng h¬n c¸ch lμm bμi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vμ biÓu c¶m ; nhËn ra ®ðîc nh÷ng ðu, nhðîc ®iÓm cña bμi viÕt. · N¾m ®ðîc vai trß, vÞ trÝ cña v¨n b¶n thuyÕt minh trong ®êi sèng cña con ngðêi. c©u ghÐp I - ®Æc ®iÓm cña c©u ghÐp ®äc ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu nªu ë dðíi. H»ng n¨m cø vμo cuèi thu, l¸ ngoμi ®ðêng rông nhiÒu vμ trªn kh«ng cã nh÷ng ®¸m m©y bμng b¹c, lßng t«i l¹i nao nøc nh÷ng kØ niÖm m¬n man cña buæi tùu trðêng. T«i quªn thÕ nμo ®ðîc nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng Êy n¶y në trong lßng t«i nhð mÊy cμnh hoa tð¬i mØm cðêi gi÷a bÇu trêi quang ®·ng. Nh÷ng ý tðëng Êy t«i chða lÇn nμo ghi lªn giÊy, v× håi Êy t«i kh«ng biÕt ghi vμ ngμy nay t«i kh«ng nhí hÕt. Nhðng mçi lÇn thÊy mÊy em nhá rôt rÌ nóp dðíi nãn mÑ lÇn ®Çu tiªn ®i ®Õn trðêng, lßng t«i l¹i tðng bõng rén r·. Buæi mai h«m Êy, mét buæi mai ®Çy sð¬ng thu vμ giã l¹nh, mÑ t«i ©u yÕm n¾m tay t«i dÉn ®i trªn con ®ðêng lμng dμi vμ hÑp. Con ®ðêng nμy t«i ®· quen ®i l¹i l¾m lÇn, nhðng lÇn nμy tù nhiªn thÊy l¹. C¶nh vËt chung quanh t«i ®Òu thay ®æi, v× chÝnh lßng t«i ®ang cã sù thay ®æi lín : h«m nay t«i ®i häc. (Thanh TÞnh, T«i ®i häc) 1. T×m c¸c côm C - V trong nh÷ng c©u in ®Ëm. 2. Ph©n tÝch cÊu t¹o cña nh÷ng c©u cã hai hoÆc nhiÒu côm C - V. 111

3. Tr×nh bμy kÕt qu¶ ph©n tÝch ë hai bðíc trªn vμo b¶ng theo mÉu sau : KiÓu cÊu t¹o c©u C©u cô thÓ C©u cã mét côm C - V C©u cã hai hoÆc Côm C - V nhá n»m trong côm C - V lín nhiÒu côm C - V C¸c côm C - V kh«ng bao chøa nhau 4. Dùa vμo nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ë c¸c líp dðíi, h·y cho biÕt c©u nμo trong nh÷ng c©u trªn lμ c©u ®¬n, c©u nμo lμ c©u ghÐp. Ghi nhí C©u ghÐp lμ nh÷ng c©u do hai hoÆc nhiÒu côm C - V kh«ng bao chøa nhau t¹o thμnh. Mçi côm C - V nμy ®ðîc gäi lμ mét vÕ c©u. II - c¸ch nèi c¸c vÕ c©u 1. T×m thªm c¸c c©u ghÐp trong ®o¹n trÝch ë môc I. 2. Trong mçi c©u ghÐp, c¸c vÕ c©u ®ðîc nèi víi nhau b»ng c¸ch nμo ? 3. Dùa vμo nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ë c¸c líp dðíi, h·y nªu thªm vÝ dô vÒ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u trong c©u ghÐp. Ghi nhí Cã hai c¸ch nèi c¸c vÕ c©u : - Dïng nh÷ng tõ cã t¸c dông nèi. Cô thÓ : + Nèi b»ng mét quan hÖ tõ ; + Nèi b»ng mét cÆp quan hÖ tõ ; + Nèi b»ng mét cÆp phã tõ, ®¹i tõ hay chØ tõ thðêng ®i ®«i víi nhau (cÆp tõ h« øng). - Kh«ng dïng tõ nèi : Trong trðêng hîp nμy, gi÷a c¸c vÕ c©u cÇn cã dÊu phÈy, dÊu chÊm phÈy hoÆc dÊu hai chÊm. 112

III - LuyÖn tËp 1. T×m c©u ghÐp trong c¸c ®o¹n trÝch dðíi ®©y. Cho biÕt trong mçi c©u ghÐp, c¸c vÕ c©u ®ðîc nèi víi nhau b»ng nh÷ng c¸ch nμo. a) - DÇn bu«ng chÞ ra, ®i con ! DÇn ngoan l¾m nhØ ! U van DÇn, u l¹y DÇn ! DÇn h·y ®Ó cho chÞ ®i víi u, ®õng gi÷ chÞ n÷a. ChÞ con cã ®i, u míi cã tiÒn nép sðu, thÇy DÇn míi ®ðîc vÒ víi DÇn chø ! S¸ng ngμy ngðêi ta ®¸nh trãi thÇy DÇn nhð thÕ, DÇn cã thð¬ng kh«ng. NÕu DÇn kh«ng bu«ng chÞ ra, chèc n÷a «ng lÝ vμo ®©y, «ng Êy trãi nèt c¶ u, trãi nèt c¶ DÇn n÷a ®Êy. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) b) C« t«i chða døt c©u, cæ häng t«i ®· nghÑn ø khãc kh«ng ra tiÕng. Gi¸ nh÷ng cæ tôc ®· ®μy ®o¹ mÑ t«i lμ mét vËt nhð hßn ®¸ hay côc thuû tinh, ®Çu mÈu gç, t«i quyÕt vå ngay lÊy mμ c¾n, mμ nhai, mμ nghiÕn cho k× n¸t vôn míi th«i. (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu) c) Råi hai con m¾t long lanh cña c« t«i ch»m chÆp ®ða nh×n t«i. T«i l¹i im lÆng cói ®Çu xuèng ®Êt : lßng t«i cμng th¾t l¹i, khoÐ m¾t t«i ®· cay cay. (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu) d) Mét h«m, t«i phμn nμn viÖc Êy víi Binh Tð. Binh Tð lμ mét ngðêi l¸ng giÒng kh¸c cña t«i. H¾n lμm nghÒ ¨n trém nªn vèn kh«ng ða l·o H¹c bëi v× l·o lð¬ng thiÖn qu¸. H¾n bÜu m«i vμ b¶o : - L·o lμm bé ®Êy ! (Nam Cao, L·o H¹c) 2. Víi mçi cÆp quan hÖ tõ dðíi ®©y, h·y ®Æt mét c©u ghÐp. a) v× ... nªn ... (hoÆc bëi v× ... cho nªn ... ; së dÜ ... lμ v× ...). b) nÕu ... th× ... (hoÆc hÔ ... th× ... ; gi¸ ... th× ...). c) tuy ... nhðng ... (hoÆc mÆc dï ... nhðng ...). d) kh«ng nh÷ng ... mμ ... (hoÆc kh«ng chØ ... mμ ... ; ch¼ng nh÷ng ... mμ ...). 3. ChuyÓn nh÷ng c©u ghÐp em võa ®Æt ®ðîc thμnh nh÷ng c©u ghÐp míi b»ng mét trong hai c¸ch sau : a) Bá bít mét quan hÖ tõ. b) ®¶o l¹i trËt tù c¸c vÕ c©u. 113

4. ®Æt c©u ghÐp víi mçi cÆp tõ h« øng dðíi ®©y : a) ... võa ... ®· ... (hoÆc ... míi ... ®· ... ; ... chða ... ®· ...) b) ... ®©u ... ®Êy (hoÆc ... nμo ... nÊy ; ... sao ... vËy ...) c) ... cμng ... cμng ... 5. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n vÒ mét trong c¸c ®Ò tμi sau (trong ®o¹n v¨n cã sö dông Ýt nhÊt lμ mét c©u ghÐp) : a) Thay ®æi thãi quen sö dông bao b× ni l«ng. b) T¸c dông cña viÖc lËp dμn ý trðíc khi viÕt bμi tËp lμm v¨n. Tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 2 Gîi ý ®¸nh gi¸ bμi lμm : 1. Em ®· kÓ vÒ chuyÖn g× ? KÓ theo ng«i thø mÊy ? Nh©n vËt chÝnh lμ ai ? Sù viÖc chÝnh lμ g× ? 2. Bμi viÕt cã ®ñ Më bμi, Th©n bμi vμ KÕt bμi kh«ng ? Mçi phÇn em nªu nh÷ng g×, cã trïng lÆp nhau kh«ng ? 3. Em ®· kÕt hîp kÓ chuyÖn víi miªu t¶ vμ biÓu c¶m ë nh÷ng chç nμo ? 4. Söa ch÷a nh÷ng lçi chÝnh t¶, ng÷ ph¸p, dïng tõ vμ diÔn ®¹t trong bμi viÕt (nÕu cã). T×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh I - Vai trß vμ ®Æc ®iÓm chung cña v¨n b¶n thuyÕt minh 1. V¨n b¶n thuyÕt minh trong ®êi sèng con ngðêi §äc c¸c v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái. a) C©y dõa B×nh §Þnh C©y dõa g¾n bã víi ngðêi d©n B×nh §Þnh chÆt chÏ nhð c©y tre ®èi víi ngðêi d©n miÒn B¾c. C©y dõa cèng hiÕn tÊt c¶ cña c¶i cña m×nh cho con ngðêi : th©n c©y lμm m¸ng, l¸ lμm tranh, cäng l¸ chÎ nhá lμm v¸ch, gèc dõa giμ lμm châ ®å x«i, nðíc dõa ®Ó uèng, ®Ó kho c¸, kho thÞt, nÊu canh, lμm nðíc m¾m,... Cïi dõa ¨n 114

sèng víi b¸nh ®a, lμm møt, lμm b¸nh kÑo, Ðp lÊy dÇu dïng ®Ó th¾p, ®Ó ¨n, ®Ó ch¶i ®Çu, nÊu xμ phßng. Sä dõa lμm khuy ¸o, lμm g¸o, lμm mu«i. Vá dõa bÖn d©y rÊt tèt ®èi víi ngðêi ®¸nh c¸ v× nã mÒm, dÎo, dai, chÞu mða, chÞu n¾ng. C©y dõa g¾n bã víi ®êi sèng h»ng ngμy lμ nhð thÕ ®Êy. D©n B×nh §Þnh cã c©u ca dao : Dõa xanh sõng s÷ng gi÷a trêi §em th©n m×nh hiÕn cho ®êi thuû chung. ë B×nh §Þnh, dõa lμ chñ yÕu, dõa lμ tÊt c¶. Dõa ë ®©y nhð rõng, dõa mäc ven s«ng, men bê ruéng, leo sðên ®åi, r¶i theo bê biÓn. Trªn nh÷ng chÆng ®ðêng dμi suèt 50, 60 km chóng ta chØ gÆp c©y dõa : dõa xiªm thÊp lÌ tÌ, qu¶ trßn, nðíc ngät, dõa nÕp l¬ löng gi÷a trêi, qu¶ vμng xanh m¬n mën, dõa löa l¸ ®á, vá hång,... (Theo Hoμng V¨n HuyÒn, Nh÷ng mÈu chuyÖn ®Þa lÝ) b) T¹i sao l¸ c©y cã mμu xanh lôc ? L¸ c©y cã mμu xanh lôc v× c¸c tÕ bμo cña l¸ chøa nhiÒu lôc l¹p. Mét mi-li-mÐt l¸ chøa bèn mð¬i v¹n lôc l¹p. Trong c¸c lôc l¹p nμy cã chøa mét chÊt gäi lμ diÖp lôc, tøc lμ chÊt xanh cña l¸. ¸nh s¸ng tr¾ng cña mÆt trêi gåm b¶y mμu : tÝm, chμm, lam, lôc, vμng, cam, ®á. Së dÜ chÊt diÖp lôc cã mμu xanh lôc v× nã hót c¸c tia s¸ng cã mμu kh¸c, nhÊt lμ mμu ®á vμ mμu lam, nhðng kh«ng thu nhËn mμu xanh lôc, vμ l¹i ph¶n chiÕu mμu nμy, do ®ã m¾t ta míi nh×n thÊy mμu xanh lôc. NÕu ta chiÕu chÊt diÖp lôc cña l¸ c©y b»ng mét nguån s¸ng mμu ®á, chÊt nμy sÏ thu nhËn tÊt c¶ c¸c tia mμu ®á, nhðng v× kh«ng cã tia s¸ng mμu xanh lôc ®Ó ph¶n chiÕu l¹i, nªn kÕt qu¶ ta nh×n vμo l¸ c©y chØ thÊy mét mμu ®en s×... Nhð vËy l¸ c©y cã mμu xanh lμ do chÊt diÖp lôc trong l¸ c©y. (Theo Vò V¨n Chuyªn, Hái ®¸p vÒ thùc vËt) c) HuÕ HuÕ lμ mét trong nh÷ng trung t©m v¨n ho¸, nghÖ thuËt lín cña ViÖt Nam. HuÕ lμ mét thμnh phè ®Ñp. HuÕ ®Ñp cña thiªn nhiªn ViÖt Nam. HuÕ ®Ñp cña th¬. HuÕ ®Ñp cña nh÷ng con ngðêi s¸ng t¹o, anh dòng. HuÕ lμ sù kÕt hîp hμi hoμ cña nói, s«ng vμ biÓn. Chóng ta cã thÓ lªn nói B¹ch M· ®Ó ®ãn giã biÓn. Tõ ®Ìo H¶i V©n m©y phñ, chóng ta nghe tiÕng sãng biÓn r× rμo. 115

Tõ ®©y buæi s¸ng chóng ta cã thÓ lªn Trðêng S¬n, buæi chiÒu t¾m biÓn ThuËn An vμ ban ®ªm ngñ thuyÒn trªn s«ng Hð¬ng. HuÕ ®Ñp víi c¶nh s¾c s«ng nói. S«ng Hð¬ng ®Ñp nhð mét d¶i lôa xanh bay lðîn trong tay nghÖ sÜ móa. Nói Ngù B×nh nhð c¸i yªn ngùa næi bËt trªn nÒn trêi trong xanh cña HuÕ. ChiÒu ®Õn, nh÷ng chiÕc thuyÒn nhá nhÑ nhμng lðít trªn dßng nðíc hiÒn dÞu cña s«ng Hð¬ng. Nh÷ng m¸i chÌo thong th¶ bu«ng, nh÷ng giäng hß HuÕ ngät ngμo bay lðîn trªn mÆt sãng, trªn nh÷ng ngän c©y thanh trμ, phðîng vÜ. HuÕ cã nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng ®ðîc Liªn hîp quèc xÕp vμo hμng di s¶n v¨n ho¸ thÕ giíi. HuÕ næi tiÕng víi c¸c l¨ng tÈm cña c¸c vua NguyÔn, víi chïa Thiªn Mô, chïa Tróc L©m, víi ®μi Väng C¶nh, ®iÖn Hßn ChÐn, chî §«ng Ba,... HuÕ ®ðîc yªu v× nh÷ng s¶n phÈm ®Æc biÖt cña m×nh. HuÕ lμ thμnh phè cña nh÷ng m¶nh vðên xinh ®Ñp. Nh÷ng vðên hoa, c©y c¶nh, nh÷ng vðên chÌ, vðên c©y ¨n qu¶ cña HuÕ xanh mðít nhð nh÷ng viªn ngäc. Nh÷ng chiÕc nãn HuÕ cμng lμm cho c¸c c« g¸i HuÕ ®Ñp h¬n, duyªn d¸ng h¬n. HuÕ cßn næi tiÕng víi nh÷ng mãn ¨n mμ chØ riªng HuÕ míi cã. HuÕ cßn lμ thμnh phè ®Êu tranh kiªn cðêng. Th¸ng T¸m n¨m 1945, HuÕ ®· ®øng lªn cïng c¶ nðíc, chÕ ®é phong kiÕn ngμn n¨m sôp ®æ dðíi ch©n thμnh HuÕ. HuÕ ®Ñp vμ th¬ ®· ®i vμo lÞch sö cña nh÷ng thμnh phè anh hïng. (DÉn theo TiÕng ViÖt thùc hμnh) C©u hái : - Mçi v¨n b¶n trªn tr×nh bμy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch ®iÒu g× ? - Em thðêng gÆp c¸c lo¹i v¨n b¶n ®ã ë ®©u ? - H·y kÓ thªm mét vμi v¨n b¶n cïng lo¹i mμ em biÕt. 2. §Æc ®iÓm chung cña v¨n b¶n thuyÕt minh Trao ®æi nhãm theo c¸c c©u hái sau : a) C¸c v¨n b¶n trªn cã thÓ xem lμ v¨n b¶n tù sù (hay miªu t¶, nghÞ luËn, biÓu c¶m) kh«ng ? T¹i sao ? Chóng kh¸c víi c¸c v¨n b¶n Êy ë chç nμo ? b) C¸c v¨n b¶n trªn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nμo lμm chóng trë thμnh mét kiÓu riªng ? 116

c) C¸c v¨n b¶n trªn ®· thuyÕt minh vÒ ®èi tðîng b»ng nh÷ng phð¬ng thøc nμo ? d) Ng«n ng÷ cña c¸c v¨n b¶n trªn cã ®Æc ®iÓm g× ? Ghi nhí · V¨n b¶n thuyÕt minh lμ kiÓu v¨n b¶n th«ng dông trong mäi lÜnh vùc ®êi sèng nh»m cung cÊp tri thøc (kiÕn thøc) vÒ ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, nguyªn nh©n,... cña c¸c hiÖn tðîng vμ sù vËt trong tù nhiªn, x· héi b»ng phð¬ng thøc tr×nh bμy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch. · Tri thøc trong v¨n b¶n thuyÕt minh ®ßi hái kh¸ch quan, x¸c thùc, h÷u Ých cho con ngðêi. · V¨n b¶n thuyÕt minh cÇn ®ðîc tr×nh bμy chÝnh x¸c, râ rμng, chÆt chÏ vμ hÊp dÉn. II - LuyÖn tËp 1. C¸c v¨n b¶n sau cã ph¶i lμ v¨n b¶n thuyÕt minh kh«ng ? V× sao ? a) Khëi nghÜa N«ng V¨n V©n (1833 - 1835) N«ng V¨n V©n lμ tï trðëng d©n téc Tμy, gi÷ chøc tri ch©u B¶o L¹c (Cao B»ng). Kh«ng chÞu næi sù chÌn Ðp cña triÒu ®×nh nhμ NguyÔn, N«ng V¨n V©n cïng mét sè tï trðëng tËp hîp d©n chóng næi dËy. [...] Cuéc khëi nghÜa lan kh¾p miÒn nói ViÖt B¾c vμ mét sè lμng ngðêi Mðêng, ngðêi ViÖt ë trung du. Nhμ NguyÔn ®· hai lÇn cö nh÷ng ®¹o qu©n lín kÐo lªn ®μn ¸p, nhðng kh«ng hiÖu qu¶. LÇn thø ba (n¨m 1835), qu©n triÒu ®×nh tÊn c«ng d÷ déi tõ nhiÒu phÝa vμ bao v©y ®èt rõng. N«ng V¨n V©n chÕt trong rõng. Cuéc khëi nghÜa bÞ dËp t¾t. (LÞch sö 7 ) b) Con giun ®Êt Giun ®Êt lμ ®éng vËt cã ®èt, gåm kho¶ng 2500 loμi, chuyªn sèng ë vïng ®Êt Èm. §Çu giun ®Êt cã c¬ ph¸t triÓn vμ tr¬n ®Ó ®μo chui trong ®Êt. M×nh giun ®Êt cã 117

chÊt nhên ®Ó da lu«n ðít, gi¶m ma s¸t khi chui trong ®Êt. Giun ®Êt cã mμu n©u khi ë trong lßng ®Êt, cã mμu rªu trªn lðng khi sèng trong rªu. Giun ®Êt cã søc sèng m¹nh, dï bÞ chÆt ®øt, nã vÉn cã thÓ t¸i sinh. Giun ®Êt cã t¸c dông ®μo bíi lμm xèp ®Êt. Ph©n giun ®Êt lμ thø ph©n bãn rÊt tèt cho thùc vËt. Giun ®Êt ®ðîc dïng lμm phð¬ng tiÖn xö lÝ r¸c, lμm s¹ch m«i trðêng. Giun ®Êt dïng ®Ó ch¨n nu«i gia sóc. Ngðêi còng cã thÓ ¨n giun ®Êt v× nã cã 70% lðîng ®¹m trong c¬ thÓ. Giun ®Êt cã thÓ dïng lμm thuèc ch÷a bÖnh. Giun ®Êt lμ gièng vËt cã Ých. (Theo B¸ch khoa tri thøc thÕ kØ XXI) 2. H·y ®äc l¹i vμ cho biÕt Th«ng tin vÒ Ngμy Tr¸i §Êt n¨m 2000 thuéc lo¹i v¨n b¶n nμo. PhÇn néi dung thuyÕt minh trong v¨n b¶n nμy cã t¸c dông g× ? 3. C¸c v¨n b¶n kh¸c nhð tù sù, nghÞ luËn, biÓu c¶m, miªu t¶ cã cÇn yÕu tè thuyÕt minh kh«ng ? V× sao ? Bμi 12 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · X¸c ®Þnh ®ðîc quyÕt t©m phßng chèng thuèc l¸ trªn c¬ së nhËn thøc ®Çy ®ñ t¸c h¹i to lín, nhiÒu mÆt cña thuèc l¸ ®èi víi ®êi sèng c¸ nh©n vμ céng ®ång. · N¾m ®ðîc quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp. · N¾m ®ðîc c¸c phð¬ng ph¸p thuyÕt minh th«ng dông. V¡N B¶N ¤n dÞch(1), thuèc l¸ DÞch h¹ch, thæ t¶, hμng v¹n hμng triÖu ngðêi chÕt, nhê tiÕn bé y häc, loμi ngðêi hÇu nhð ®· diÖt trõ ®ðîc nh÷ng dÞch khñng khiÕp Êy. Nhðng vμo cuèi thÕ kØ nμy l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng «n dÞch kh¸c. 118

C¶ thÕ giíi ®ang lo ©u vÒ n¹n AIDS, chða t×m ra gi¶i ph¸p, th× nhiÒu nhμ b¸c häc, sau mÊy chôc n¨m vμ h¬n n¨m v¹n c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· lín tiÕng b¸o ®éng : «n dÞch thuèc l¸ ®e do¹ søc khoÎ vμ tÝnh m¹ng loμi ngðêi cßn nÆng h¬n c¶ AIDS. Ngμy trðíc TrÇn Hðng §¹o c¨n dÆn nhμ vua : \"NÕu giÆc ®¸nh nhð vò b·o th× kh«ng ®¸ng sî, ®¸ng sî lμ giÆc gÆm nhÊm nhð t»m ¨n d©u\". H¼n r»ng ngðêi hót thuèc l¸ kh«ng l¨n ®ïng ra chÕt, kh«ng say bª bÕt nhð ngðêi uèng rðîu. Khãi thuèc l¸ chøa nhiÒu chÊt ®éc, thÊm vμo c¬ thÓ. N¹n nh©n ®Çu tiªn lμ nh÷ng l«ng rung cña nh÷ng tÕ bμo niªm m¹c(2) ë vßm häng, ë phÕ qu¶n, ë nang phæi(3) bÞ chÊt h¾c Ýn(4) trong khãi thuèc l¸ lμm tª liÖt. C¸c l«ng mao nμy cã chøc n¨ng quÐt dän bôi bÆm vμ c¸c vi khuÈn(5) theo luång kh«ng khÝ trμn vμo phÕ qu¶n vμ phæi ; khi c¸c l«ng mao ngõng ho¹t ®éng, bôi vμ vi khuÈn kh«ng ®ðîc ®Èy ra ngoμi, tÝch tô(6) l¹i g©y ho hen vμ sau nhiÒu n¨m g©y viªm phÕ qu¶n. Trong khãi thuèc l¸ l¹i cã chÊt «-xÝt c¸c-bon, chÊt nμy thÊm vμo m¸u, b¸m chÆt c¸c hång cÇu kh«ng cho chóng tiÕp cËn(7) « xi n÷a. Kh«ng l¹ g× søc khoÎ cña ngðêi nghiÖn thuèc ngμy cμng sót kÐm. ThÊm vμo c¸c tÕ bμo, chÊt h¾c Ýn l¹i thðêng g©y ra ung thð. Ta ®Õn bÖnh viÖn K sÏ thÊy râ : B¸c sÜ viÖn trðëng cho biÕt trªn 80% ung thð vßm häng vμ ung thð phæi lμ do thuèc l¸. Ta ®Õn ViÖn Nghiªn cøu c¸c bÖnh tim m¹ch, b¸c sÜ viÖn trðëng cho biÕt : ChÊt ni-c«-tin(8) cña thuèc l¸ lμm c¸c ®éng m¹ch co th¾t l¹i, g©y nh÷ng bÖnh nghiªm träng nhð huyÕt ¸p cao, t¾c ®éng m¹ch, nhåi m¸u c¬ tim. Cã thÊy mét bÖnh nh©n bÞ t¾c ®éng m¹ch ch©n lªn nh÷ng c¬n ®au nhð thÕ nμo, råi ph¶i c¾t dÇn tõng ngãn ch©n ®Õn c¶ bμn ch©n ; cã thÊy nh÷ng ngðêi 40 - 50 tuæi ®· chÕt ®ét xuÊt v× nhåi m¸u c¬ tim ; cã thÊy nh÷ng khèi ung thð ghª tëm míi nhËn ra t¸c h¹i ghª gím cña thuèc l¸. Kh«ng cÇn nh¾c ®Õn nh÷ng viÖc nghiªm träng nhð vËy, chØ riªng bÖnh viªm phÕ qu¶n cña hμng triÖu ngðêi còng ®· lμm mÊt bao nhiªu ngμy c«ng lao ®éng vμ lμm tæn hao søc khoÎ céng ®ång. [...] Cã ngðêi b¶o : T«i hót, t«i bÞ bÖnh, mÆc t«i ! Xin ®¸p l¹i : Hót thuèc lμ quyÒn cña anh, nhðng anh kh«ng cã quyÒn ®Çu ®éc nh÷ng ngðêi ë gÇn anh. Anh uèng rðîu say mÌm, anh lμm anh chÞu. Nhðng hót 119

thuèc th× ngðêi gÇn anh còng hÝt ph¶i luång khãi ®éc. §iÒu nμy hμng ngh×n c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chøng minh rÊt râ. Vî con, nh÷ng ngðêi lμm viÖc cïng phßng víi nh÷ng ngðêi nghiÖn thuèc còng bÞ nhiÔm ®éc, còng ®au tim m¹ch, viªm phÕ qu¶n, còng bÞ ung thð. Anh cã quyÒn hót, nhðng cã mÆt ngðêi kh¸c, xin mêi anh ra ngoμi s©n, ngoμi hμnh lang mμ hót. Téi nghiÖp thay nh÷ng c¸i thai cßn n»m trong bông mÑ, chØ v× cã ngðêi hót thuèc ngåi c¹nh mÑ mμ thai bÞ nhiÔm ®éc, råi mÑ ®Î non, con sinh ra ®· suy yÕu. Hót thuèc c¹nh mét ngðêi ®μn bμ cã thai qu¶ lμ mét téi ¸c. Bè vμ anh hót, chó b¸c hót kh«ng nh÷ng ®Çu ®éc con em mμ cßn nªu gð¬ng xÊu... [...] TØ lÖ thanh thiÕu niªn hót thuèc ë c¸c thμnh phè lín nðíc ta ngang víi tØ lÖ c¸c thμnh phè ¢u - MÜ. ChØ cã kh¸c lμ víi mét thanh niªn MÜ, 1 ®« la mua mét bao thuèc l¸ lμ mét kho¶n tiÒn nhá, cßn ®èi víi mét thiÕu niªn ViÖt Nam, muèn cã 15 000 ®ång mua mét bao 555 - v× ®· hót lμ ph¶i hót thuèc sang - chØ cã mét c¸ch lμ trém c¾p. Trém mét lÇn, quen tay. Tõ ®iÕu thuèc sang cèc bia råi ®Õn ma tuý, con ®ðêng ph¹m ph¸p thùc ra ®· më ®Çu víi ®iÕu thuèc. Ngðêi lín hót thuèc trðíc mÆt trÎ em, lÊy ®iÕu thuèc lμm mét cö chØ cho biÓu tðîng(9) quý träng, chÝnh lμ ®· ®Èy con em vμo con ®ðêng ph¹m ph¸p. [...] Ngμy nay, ®i c¸c nðíc ph¸t triÓn, ®©u ®©u còng næi lªn chiÕn dÞch chèng thuèc l¸. Ngðêi ta cÊm hót thuèc ë tÊt c¶ nh÷ng n¬i c«ng céng, ph¹t nÆng nh÷ng ngðêi vi ph¹m(10) (ë BØ, tõ n¨m 1987, vi ph¹m lÇn thø nhÊt ph¹t 40 ®« la, t¸i ph¹m ph¹t 500 ®« la). Kh¾p n¬i, nh÷ng tμi liÖu, khÈu hiÖu chèng thuèc l¸ dÇn dÇn lÊn ¸t nh÷ng qu¶ng c¸o cña c¸c h·ng thuèc l¸. Vμ nhiÒu nðíc ®· cÊm qu¶ng c¸o thuèc l¸ trªn b¸o chÝ, v« tuyÕn truyÒn h×nh. ChØ trong vμi n¨m, chiÕn dÞch chèng thuèc l¸ nμy ®· lμm gi¶m h¼n sè ngðêi hót, vμ ngðêi ta ®· thÊy triÓn väng cã thÓ nªu lªn khÈu hiÖu cho nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX : \"Mét ch©u ¢u kh«ng cßn thuèc l¸\". Nðíc ta kh¸c víi c¸c nðíc ch©u ¢u, ®ang cßn trong t×nh tr¹ng cã nhiÒu bÖnh tËt do vi trïng, kÝ sinh trïng g©y ra, nay l¹i theo ®ßi c¸c nðíc ph¸t triÓn, nhiÔm thªm c¸c bÖnh do thuèc l¸ ; sèt rÐt, bÖnh phong, lao, Øa ch¶y chða thanh to¸n ®ðîc, l¹i «m thªm «n dÞch thuèc l¸ nμy. NghÜ ®Õn mμ kinh ! §· ®Õn lóc mäi ngðêi ph¶i ®øng lªn chèng l¹i, ng¨n ngõa n¹n «n dÞch nμy. (Theo NguyÔn Kh¾c ViÖn, trong Tõ thuèc l¸ ®Õn ma tuý - BÖnh nghiÖn, NXB Gi¸o dôc, Hμ Néi, 1992) 120

Chó thÝch (1) ¤n dÞch : chØ chung c¸c lo¹i bÖnh nguy hiÓm, l©y lan réng lμm chÕt ngðêi hμng lo¹t trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Tõ nμy thðêng dïng lμm tiÕng chöi rña, nhð : §å «n dÞch ! (2) Niªm m¹c : líp tÕ bμo ë ngoμi cïng cã thÓ tiÕt chÊt nhÇy trong mét sè hèc cña c¬ thÓ nhð mòi, miÖng, cæ häng, ... ; l«ng rung (cßn gäi lμ l«ng chuyÓn, l«ng ®Ëp) : cÊu tróc h×nh l«ng trªn bÒ mÆt cña niªm m¹c, cã t¸c dông lo¹i th¶i c¸c chÊt hoÆc vËt l¹ kh«ng cÇn thiÕt hay cã h¹i ®èi víi c¬ thÓ. (3) Nang phæi (cßn gäi lμ phÕ nang) : chØ nh÷ng tói nhá li ti cña phæi, bao lÊy nh÷ng nh¸nh cuèi cña phÕ qu¶n. Nang : c¸i tói bäc, c¸i bao ®Ó ®ùng ; bé phËn cã h×nh d¹ng gièng nhð c¸i bao ®Ó bäc, ®Ó che chë. (4) H¾c Ýn : chÊt láng, s¸nh, mμu ®en, lμ s¶n phÈm phô khi chðng cÊt than ®¸ hoÆc dÇu má, thðêng dïng ®Ó lμm líp chèng Èm, chèng mèi mät. (5) Vi khuÈn : sinh vËt hÕt søc nhá bÐ, chØ cã mét tÕ bμo, g©y bÖnh hoÆc kh«ng g©y bÖnh, sinh s¶n chñ yÕu b»ng lèi ph©n ®«i. (6) TÝch tô : dån l¹i vμ dÇn tËp trung vμo mét chç. (7) TiÕp cËn : ®Õn gÇn, tiÕp xóc víi. (8) Ni-c«-tin : chÊt ®éc trong thuèc l¸, thuèc lμo, cã t¸c dông g©y nghiÖn. (9) BiÓu tðîng : h×nh ¶nh tðîng trðng. (10) Vi ph¹m : lμm tr¸i quy ®Þnh. §äC - HIÓU V¡N B¶N 1. Ph©n tÝch ý nghÜa cña viÖc dïng dÊu phÈy trong ®Çu ®Ò cña v¨n b¶n : ¤n dÞch, thuèc l¸. Cã thÓ söa thμnh ¤n dÞch thuèc l¸ hoÆc Thuèc l¸ lμ mét lo¹i «n dÞch ®ðîc kh«ng ? V× sao ? 2. V× sao t¸c gi¶ dÉn lêi TrÇn Hðng §¹o bμn vÒ viÖc ®¸nh giÆc trðíc khi ph©n tÝch t¸c h¹i cña thuèc l¸ ? §iÒu ®ã cã t¸c dông g× trong lËp luËn ? 3. V× sao t¸c gi¶ ®Æt gi¶ ®Þnh \"Cã ngðêi b¶o : T«i hót, t«i bÞ bÖnh, mÆc t«i !\" trðíc khi nªu lªn nh÷ng t¸c h¹i vÒ phð¬ng diÖn x· héi cña thuèc l¸ ? 121

4. V× sao t¸c gi¶ ®ða ra nh÷ng sè liÖu ®Ó so s¸nh t×nh h×nh hót thuèc l¸ ë nðíc ta víi c¸c nðíc ¢u - MÜ trðíc khi ®ða ra kiÕn nghÞ : §· ®Õn lóc mäi ngðêi ph¶i ®øng lªn chèng l¹i, ng¨n ngõa n¹n «n dÞch nμy ? Ghi nhí Gièng nhð «n dÞch, n¹n nghiÖn thuèc l¸ rÊt dÔ l©y lan vμ g©y nh÷ng tæn thÊt to lín cho søc khoÎ vμ tÝnh m¹ng con ngðêi. Song n¹n nghiÖn thuèc l¸ cßn nguy hiÓm h¬n c¶ «n dÞch : nã gÆm nhÊm søc khoÎ con ngðêi nªn kh«ng dÔ kÞp thêi nhËn biÕt, nã g©y t¸c h¹i nhiÒu mÆt ®èi víi cuéc sèng gia ®×nh vμ x· héi. Bëi vËy, muèn chèng l¹i nã, cÇn ph¶i cã quyÕt t©m cao h¬n vμ biÖn ph¸p triÖt ®Ó h¬n lμ phßng chèng «n dÞch. LUYÖN TËP 1. T×m hiÓu t×nh tr¹ng hót thuèc l¸ ë mét sè ngðêi th©n hoÆc b¹n bÌ quen biÕt. Dùa vμo c¸ch lËp b¶ng thèng kª cña bμi ®äc thªm sè 1 ®Ó ph©n lo¹i nguyªn nh©n. 2. Dïng n¨m dßng ®Ó ghi l¹i c¶m nghÜ cña m×nh sau khi ®äc b¶n tin cña b¸o Sμi Gßn tiÕp thÞ trÝch in ë bμi ®äc thªm sè 2. §äC TH£M 1. Nguån gèc s©u xa thóc ®Èy tuæi trÎ ®Õn víi thuèc l¸ lμ c¸c ®éng c¬ t©m lÝ ®ñ lo¹i mang ®Æc trðng cña løa tuæi. KÕt qu¶ ®iÒu tra ë Hμ Néi cho biÕt : Løa tuæi (nam) 11 - 15 16 - 20 Sè ®èi tðîng tr¶ lêi 140 350 - Vui b¹n, nÓ b¹n 60 (%) 50 (%) - B¾t chðíc 16 8 - Thö, tß mß 4 6 - Ra vÎ ngðêi lín 3 - Gi¶i buån 5 4 - KÝch thÝch, gi¶i trÝ 3 - V× lÞch sù, x· giao 2 3 - Kh«ng cã ý thøc ... 7 ... ... (§Æng Phð¬ng KiÖt, trong Tõ thuèc l¸ ®Õn ma tuý - BÖnh nghiÖn, S®d) 122

2. C¸ch ®©y hai n¨m, chμng thanh niªn Ra-pha-en ®¬ Rèt-sin, ngðêi ®ðîc thõa hðëng mét trong nh÷ng gia tμi kÕch sï nhÊt thÕ giíi, ®· gôc chÕt trªn mét vØa hÌ ë Niu Oãc v× \"ch¬i\" b¹ch phiÕn(a) qu¸ liÒu, n¨m ®ã Ra-pha-en míi 23 tuæi. C¸i chÕt cña chμng tØ phó(b) trÎ nμy ®· lμm kh«ng Ýt c¸c bËc cha mÑ tØ phó kh¸c lo l¾ng : lμm sao ®Ó con c¸i hä ®õng hð ®i v× sè tμi s¶n khæng lå kh«ng do chÝnh chóng t¹o dùng. (B¸o Sμi Gßn tiÕp thÞ, sè 15, 2002) C©u ghÐp (tiÕp theo) I - quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u 1. Quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u trong c©u ghÐp sau ®©y lμ quan hÖ g× ? Trong mèi quan hÖ ®ã, mçi vÕ c©u biÓu thÞ ý nghÜa g× ? Cã lÏ tiÕng ViÖt cña chóng ta ®Ñp bëi v× t©m hån cña ngðêi ViÖt Nam ta rÊt ®Ñp, bëi v× ®êi sèng, cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta tõ trðíc tíi nay lμ cao quý, lμ vÜ ®¹i, nghÜa lμ rÊt ®Ñp. (Ph¹m V¨n ®ång, Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt ) 2. Dùa vμo nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ë c¸c líp dðíi, h·y nªu thªm nh÷ng quan hÖ ý nghÜa cã thÓ cã gi÷a c¸c vÕ c©u. Cho vÝ dô minh ho¹. Ghi nhí · C¸c vÕ cña c©u ghÐp cã quan hÖ ý nghÜa víi nhau kh¸ chÆt chÏ. Nh÷ng quan hÖ thðêng gÆp lμ : quan hÖ nguyªn nh©n, quan hÖ ®iÒu kiÖn (gi¶ thiÕt), quan hÖ tð¬ng ph¶n, quan hÖ t¨ng tiÕn, quan hÖ lùa chän, quan hÖ bæ sung, quan hÖ tiÕp nèi, quan hÖ ®ång thêi, quan hÖ gi¶i thÝch. · Mçi quan hÖ thðêng ®ðîc ®¸nh dÊu b»ng nh÷ng quan hÖ tõ, cÆp quan hÖ tõ hoÆc cÆp tõ h« øng nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, ®Ó nhËn biÕt chÝnh x¸c quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u, trong nhiÒu trðêng hîp, ta ph¶i dùa vμo v¨n c¶nh hoÆc hoμn c¶nh giao tiÕp. (a) B¹ch phiÕn : hª-r«-in. (b) TØ phó : ngðêi giμu, tiÒn cã hμng tØ (thðêng tÝnh b»ng ®« la MÜ). 123

II - luyÖn tËp 1. X¸c ®Þnh quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u trong nh÷ng c©u ghÐp dðíi ®©y vμ cho biÕt mçi vÕ c©u biÓu thÞ ý nghÜa g× trong mèi quan hÖ Êy. a) C¶nh vËt chung quanh t«i ®Òu thay ®æi, v× chÝnh lßng t«i ®ang cã sù thay ®æi lín : h«m nay t«i ®i häc. (Thanh TÞnh, T«i ®i häc) b) NÕu trong pho lÞch sö loμi ngðêi xo¸ c¸c thi nh©n, v¨n nh©n vμ ®ång thêi trong t©m linh loμi ngðêi xo¸ hÕt nh÷ng dÊu vÕt hä cßn lðu l¹i th× c¸i c¶nh tðîng nghÌo nμn sÏ ®Õn bùc nμo ! (Hoμi Thanh, ý nghÜa v¨n chð¬ng) c) Nhð vËy, ch¼ng nh÷ng th¸i Êp cña ta m·i m·i v÷ng bÒn, mμ bæng léc c¸c ngð¬i còng ®êi ®êi hðëng thô ; ch¼ng nh÷ng gia quyÕn cña ta ®ðîc ªm Êm gèi ch¨n, mμ vî con c¸c ngð¬i còng ®ðîc b¸ch niªn giai l·o ; ch¼ng nh÷ng t«ng miÕu cña ta sÏ ®ðîc mu«n ®êi tÕ lÔ, mμ tæ t«ng c¸c ngð¬i còng ®ðîc thê cóng quanh n¨m ; ch¼ng nh÷ng th©n ta kiÕp nμy ®¾c chÝ, mμ ®Õn c¸c ngð¬i tr¨m n¨m vÒ sau tiÕng vÉn lðu truyÒn ; ch¼ng nh÷ng danh hiÖu ta kh«ng bÞ mai mét, mμ tªn hä c¸c ngð¬i còng sö s¸ch lðu th¬m. (TrÇn Quèc TuÊn, HÞch tðíng sÜ) d) Tuy rÐt vÉn kÐo dμi, mïa xu©n ®· ®Õn bªn bê s«ng Lð¬ng. (NguyÔn ®×nh Thi) e) Hai ngðêi gi»ng co nhau, du ®Èy nhau, råi ai nÊy ®Òu bu«ng gËy ra, ¸p vμo vËt nhau [...]. KÕt côc, anh chμng \"hÇu cËn «ng lÝ\" yÕu h¬n chÞ chμng con män, h¾n bÞ chÞ nμy tóm tãc l¼ng cho mét c¸i, ng· nhμo ra thÒm. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) 2. ®äc c¸c ®o¹n trÝch dðíi ®©y vμ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu nªu ë dðíi. - BiÓn lu«n thay ®æi mμu tuú theo s¾c m©y trêi. Trêi xanh th¼m, biÓn còng xanh th¼m nhð d©ng cao lªn, ch¾c nÞch. Trêi r¶i m©y tr¾ng nh¹t, biÓn m¬ mμng dÞu h¬i sð¬ng. Trêi ©m u m©y mða, biÓn x¸m xÞt nÆng nÒ. Trêi Çm Çm d«ng giã, biÓn ®ôc ngÇu, giËn d÷... (Theo Vò Tó Nam, BiÓn ®Ñp) 124

- Vμo mïa sð¬ng, ngμy ë H¹ Long nhð ng¾n l¹i. Buæi sím, mÆt trêi lªn ngang cét buåm, sð¬ng tan, trêi míi quang. Buæi chiÒu, n¾ng võa nh¹t, sð¬ng ®· bu«ng nhanh xuèng mÆt biÓn. (Thi S¶nh) a) T×m c©u ghÐp trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn. b) X¸c ®Þnh quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u trong mçi c©u ghÐp. c) Cã thÓ t¸ch mçi vÕ c©u nãi trªn thμnh mét c©u ®¬n kh«ng ? V× sao ? 3. Trong ®o¹n trÝch dðíi ®©y cã hai c©u ghÐp rÊt dμi. XÐt vÒ mÆt lËp luËn, cã thÓ t¸ch mçi vÕ cña nh÷ng c©u ghÐp Êy thμnh mét c©u ®¬n kh«ng ? V× sao ? XÐt vÒ gi¸ trÞ biÓu hiÖn, nh÷ng c©u ghÐp dμi nhð vËy cã t¸c dông nhð thÕ nμo trong viÖc miªu t¶ lêi lÏ cña nh©n vËt (l·o H¹c) ? L·o kÓ nhá nhÎ vμ dμi dßng thËt. Nhðng ®¹i kh¸i cã thÓ rót vμo hai viÖc. ViÖc thø nhÊt : l·o th× giμ, con ®i v¾ng, v¶ l¹i nã còng cßn d¹i l¾m, nÕu kh«ng cã ngðêi tr«ng nom cho th× khã mμ gi÷ ®ðîc vðên ®Êt ®Ó lμm ¨n ë lμng nμy ; t«i lμ ngðêi nhiÒu ch÷ nghÜa, nhiÒu lÝ luËn, ngðêi ta kiªng nÓ, vËy l·o muèn nhê t«i cho l·o göi ba sμo vðên cña th»ng con l·o ; l·o viÕt v¨n tù nhðîng cho t«i ®Ó kh«ng ai cßn t¬ tðëng dßm ngã ®Õn ; khi nμo con l·o vÒ th× nã sÏ nhËn vðên lμm, nhðng v¨n tù cø ®Ó tªn t«i còng ®ðîc, ®Ó thÕ ®Ó t«i tr«ng coi cho nã... ViÖc thø hai : l·o giμ yÕu l¾m råi, kh«ng biÕt sèng chÕt lóc nμo, con kh«ng cã nhμ, lì chÕt kh«ng biÕt ai ®øng ra lo cho ®ðîc ; ®Ó phiÒn cho hμng xãm th× chÕt kh«ng nh¾m m¾t ; l·o cßn ®ðîc h¨m nh¨m ®ång b¹c víi n¨m ®ång b¹c võa b¸n chã lμ ba mð¬i ®ång b¹c, muèn göi t«i, ®Ó lì cã chÕt th× t«i ®em ra, nãi víi hμng xãm gióp, gäi lμ cña l·o cã tÝ chót, cßn bao nhiªu ®μnh nhê hμng xãm c¶... (Nam Cao, L·o H¹c) 4. ®äc ®o¹n trÝch dðíi ®©y vμ tr¶ lêi c©u hái. ChÞ DËu cμng tá ra bé ®au ®ín : - Th«i, u van con, u l¹y con, con cã thð¬ng thÇy, thð¬ng u, th× con ®i ngay b©y giê cho u. NÕu con chða ®i, cô NghÞ chða giao tiÒn cho, u chða cã tiÒn nép sðu th× kh«ng khÐo thÇy con sÏ chÕt ë ®×nh, chø kh«ng sèng ®ðîc. Th«i, u van con, u l¹y con, con cã thð¬ng thÇy, thð¬ng u, th× con ®i ngay b©y giê cho u. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) 125

a) Quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp thø hai lμ quan hÖ g× ? Cã nªn t¸ch mçi vÕ c©u thμnh mét c©u ®¬n kh«ng ? V× sao ? b) Thö t¸ch mçi vÕ trong c¸c c©u ghÐp thø nhÊt vμ thø ba thμnh mét c©u ®¬n. So s¸nh c¸ch viÕt Êy víi c¸ch viÕt trong ®o¹n trÝch, qua mçi c¸ch viÕt, em h×nh dung nh©n vËt nãi nhð thÕ nμo ? phð¬ng ph¸p thuyÕt minh I - T×m hiÓu c¸c phð¬ng ph¸p thuyÕt minh 1. Quan s¸t, häc tËp, tÝch luü tri thøc ®Ó lμm bμi v¨n thuyÕt minh a) §äc l¹i c¸c v¨n b¶n thuyÕt minh võa häc (C©y dõa B×nh §Þnh, T¹i sao l¸ c©y cã mμu xanh lôc, HuÕ, Khëi nghÜa N«ng V¨n V©n, Con giun ®Êt) vμ cho biÕt c¸c v¨n b¶n Êy ®· sö dông c¸c lo¹i tri thøc g×. b) Lμm thÕ nμo ®Ó cã c¸c tri thøc Êy ? Vai trß cña quan s¸t, häc tËp, tÝch luü ë ®©y nhð thÕ nμo ? c) B»ng tðëng tðîng, suy luËn cã thÓ cã tri thøc ®Ó lμm bμi v¨n thuyÕt minh ®ðîc kh«ng ? 2. Phð¬ng ph¸p thuyÕt minh §Ó nªu bËt ®Æc ®iÓm b¶n chÊt, tiªu biÓu cña sù vËt, hiÖn tðîng, ngðêi ta thðêng sö dông c¸c phð¬ng ph¸p thuyÕt minh sau : a) Phð¬ng ph¸p nªu ®Þnh nghÜa, gi¶i thÝch §äc c¸c c©u sau vμ tr¶ lêi c©u hái. - HuÕ lμ mét trong nh÷ng trung t©m v¨n ho¸, nghÖ thuËt lín cña ViÖt Nam. (HuÕ) - N«ng V¨n V©n lμ tï trðëng d©n téc Tμy, gi÷ chøc tri ch©u B¶o L¹c (Cao B»ng). (Khëi nghÜa N«ng V¨n V©n) 126

C©u hái : Trong c¸c c©u v¨n trªn, ta thðêng gÆp tõ g× ? Sau tõ Êy, ngðêi ta cung cÊp mét kiÕn thøc nhð thÕ nμo ? H·y nªu vai trß vμ ®Æc ®iÓm cña lo¹i c©u v¨n ®Þnh nghÜa, gi¶i thÝch trong v¨n b¶n thuyÕt minh. b) Phð¬ng ph¸p liÖt kª §äc c¸c c©u, ®o¹n v¨n sau vμ cho biÕt phð¬ng ph¸p liÖt kª cã t¸c dông nhð thÕ nμo ®èi víi viÖc tr×nh bμy tÝnh chÊt cña sù vËt. - C©y dõa cèng hiÕn tÊt c¶ cña c¶i cña m×nh cho con ngðêi : th©n c©y lμm m¸ng, l¸ lμm tranh, cäng l¸ chÎ nhá lμm v¸ch, gèc dõa giμ lμm châ ®å x«i, nðíc dõa ®Ó uèng, ®Ó kho c¸, kho thÞt, nÊu canh, lμm nðíc m¾m,... (C©y dõa B×nh §Þnh) - Theo c¸c nhμ khoa häc, bao b× ni l«ng lÉn vμo ®Êt lμm c¶n trë qu¸ tr×nh sinh trðëng cña c¸c loμi thùc vËt bÞ nã bao quanh, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña cá dÉn ®Õn hiÖn tðîng xãi mßn ë c¸c vïng ®åi nói. Bao b× ni l«ng bÞ vøt xuèng cèng lμm t¾c c¸c ®ðêng dÉn nðíc th¶i, lμm t¨ng kh¶ n¨ng ngËp lôt cña c¸c ®« thÞ vÒ mïa mða. Sù t¾c nghÏn hÖ thèng cèng r·nh lμm cho muçi ph¸t sinh, l©y truyÒn dÞch bÖnh. Bao b× ni l«ng tr«i ra biÓn lμm chÕt c¸c sinh vËt khi chóng nuèt ph¶i... (Th«ng tin vÒ Ngμy Tr¸i §Êt n¨m 2000) c) Phð¬ng ph¸p nªu vÝ dô ChØ ra vÝ dô trong ®o¹n v¨n sau vμ nªu t¸c dông cña nã ®èi víi viÖc tr×nh bμy c¸ch xö ph¹t nh÷ng ngðêi hót thuèc l¸ ë n¬i c«ng céng. Ngμy nay, ®i c¸c nðíc ph¸t triÓn, ®©u ®©u còng næi lªn chiÕn dÞch chèng thuèc l¸. Ngðêi ta cÊm hót thuèc ë tÊt c¶ nh÷ng n¬i c«ng céng, ph¹t nÆng nh÷ng ngðêi vi ph¹m ( ë BØ, tõ n¨m 1987, vi ph¹m lÇn thø nhÊt ph¹t 40 ®« la, t¸i ph¹m ph¹t 500 ®« la). (¤n dÞch, thuèc l¸) d) Phð¬ng ph¸p dïng sè liÖu (con sè) ®o¹n v¨n sau cung cÊp nh÷ng sè liÖu nμo ? NÕu kh«ng cã sè liÖu, cã thÓ lμm s¸ng tá ®ðîc vai trß cña cá trong thμnh phè kh«ng ? C¸c nhμ khoa häc cho biÕt trong kh«ng khÝ, dðìng khÝ chØ chiÕm 20% thÓ tÝch, th¸n khÝ chiÕm 3%. NÕu kh«ng cã bæ sung th× trong vßng 500 n¨m con ngðêi vμ ®éng vËt sÏ dïng hÕt sè dðìng khÝ Êy, ®ång thêi sè th¸n khÝ kh«ng ngõng 127

gia t¨ng. VËy v× sao ®Õn nay dðìng khÝ vÉn cßn ? §ã lμ nhê thùc vËt. Thùc vËt khi quang hîp hót th¸n khÝ vμ nh¶ ra dðìng khÝ. Mét hÐc-ta cá mçi ngμy cã kh¶ n¨ng hÊp thô 900 kg th¸n khÝ vμ nh¶ ra 600 kg dðìng khÝ. V× thÕ trång c©y xanh vμ th¶m cá trong thμnh phè cã ý nghÜa cùc k× to lín. (Nãi vÒ cá) e) Phð¬ng ph¸p so s¸nh §äc c©u v¨n sau vμ cho biÕt t¸c dông cña phð¬ng ph¸p so s¸nh. BiÓn Th¸i B×nh Dð¬ng chiÕm mét diÖn tÝch lín gÇn b»ng ba ®¹i dð¬ng kh¸c céng l¹i vμ lín gÊp 14 lÇn diÖn tÝch biÓn B¾c B¨ng Dð¬ng lμ ®¹i dð¬ng bÐ nhÊt. g) Phð¬ng ph¸p ph©n lo¹i, ph©n tÝch §èi víi nh÷ng lo¹i sù vËt ®a d¹ng, ngðêi ta chia ra tõng lo¹i ®Ó tr×nh bμy. §èi víi sù vËt cã nhiÒu bé phËn cÊu t¹o, cã nhiÒu mÆt, ngðêi ta chia ra tõng bé phËn, tõng mÆt ®Ó thuyÕt minh. H·y cho biÕt bμi HuÕ ®· tr×nh bμy c¸c ®Æc ®iÓm cña thμnh phè HuÕ theo nh÷ng mÆt nμo. Ghi nhí · Muèn cã tri thøc ®Ó lμm tèt bμi v¨n thuyÕt minh, ngðêi viÕt ph¶i quan s¸t, t×m hiÓu sù vËt, hiÖn tðîng cÇn thuyÕt minh, nhÊt lμ ph¶i n¾m b¾t ®ðîc b¶n chÊt, ®Æc trðng cña chóng, ®Ó tr¸nh sa vμo tr×nh bμy c¸c biÓu hiÖn kh«ng tiªu biÓu, kh«ng quan träng. · §Ó bμi v¨n thuyÕt minh cã søc thuyÕt phôc, dÔ hiÓu, s¸ng râ, ngðêi ta cã thÓ sö dông phèi hîp nhiÒu phð¬ng ph¸p thuyÕt minh nhð : nªu ®Þnh nghÜa, gi¶i thÝch, liÖt kª, nªu vÝ dô, dïng sè liÖu, so s¸nh, ph©n tÝch, ph©n lo¹i,... II - LuyÖn tËp 1. T¸c gi¶ bμi ¤n dÞch, thuèc l¸ ®· nghiªn cøu, t×m hiÓu rÊt nhiÒu ®Ó nªu lªn yªu cÇu chèng n¹n hót thuèc l¸. Em h·y chØ ra ph¹m vi t×m hiÓu vÊn ®Ò thÓ hiÖn trong bμi viÕt. 2. Bμi viÕt ®· sö dông nh÷ng phð¬ng ph¸p thuyÕt minh nμo ®Ó nªu bËt t¸c h¹i cña viÖc hót thuèc l¸ ? 128

3. §äc v¨n b¶n thuyÕt minh sau vμ tr¶ lêi c©u hái : ThuyÕt minh ®ßi hái nh÷ng kiÕn thøc nhð thÕ nμo ? V¨n b¶n nμy ®· sö dông nh÷ng phð¬ng ph¸p thuyÕt minh nμo ? Ng· ba §ång Léc Ng· ba §ång Léc lμ giao ®iÓm gi÷a hai ®ðêng tØnh lé sè 8 vμ sè 15 thuéc vïng ®Êt ®åi Hμ TÜnh. Trªn mét ®o¹n ®ðêng kho¶ng 20 km mμ cã nh÷ng 44 träng ®iÓm ®¸nh ph¸ cña giÆc MÜ vμ ®· ph¶i chÞu ®ùng h¬n 2 057 trËn bom. ë ®©y cã mét tËp thÓ kiªn cðêng gåm 10 c« g¸i tuæi ®êi tõ 17 ®Õn 20 lμm nhiÖm vô san lÊp hè bom, lμm ®ðêng, ®μo hÇm tró Èn, b¶o ®¶m an toμn cho xe vμ ngðêi qua l¹i. Ngμy 24 - 7 - 1968, sau 18 lÇn giÆc MÜ cho m¸y bay ®¸nh ph¸ ¸c liÖt vμo khu vùc nμy, c¶ 10 chÞ em vÉn trô l¹i kiªn cðêng, bÊt khuÊt, gi÷ v÷ng m¹ch ®ðêng ®Õn h¬i thë cuèi cïng. Còng trªn m¶nh ®Êt anh hïng nμy ®· sinh ra ngðêi anh hïng trÎ tuæi La ThÞ T¸m, mét c« g¸i ®Çy nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng, gan d¹, mðu trÝ. Liªn tôc 116 ngμy ®ªm lμm nhiÖm vô, chÞ ®· quan s¸t, ®¸nh dÊu nh÷ng qu¶ bom chða næ ë c¸c träng ®iÓm ®Þch ®¸nh ph¸ ¸c liÖt. Ba lÇn bÞ bom næ vïi lÊp, chÞ vÉn kiªn cðêng b¸m s¸t trËn ®Þa, ®¸nh dÊu ®ñ, râ c¸c hót bom, phôc vô ®¾c lùc cho viÖc ph¸ bom, ®¶m b¶o giao th«ng th«ng suèt. Ngμy nay Ng· ba §ång Léc trë thμnh mét n¬i tðëng niÖm nh÷ng tÊm gð¬ng oanh liÖt cña c¸c c« g¸i thanh niªn xung phong trong thêi kh¸ng chiÕn chèng MÜ. (B¸o Qu©n ®éi nh©n d©n, 1975) 4. H·y cho biÕt c¸ch ph©n lo¹i sau ®©y cña mét b¹n líp trðëng ®èi víi nh÷ng b¹n häc yÕu trong líp cã hîp lÝ kh«ng : \"Líp ta cã nhiÒu b¹n häc chða tèt. Trong ®ã cã nh÷ng b¹n cã ®iÒu kiÖn häc tèt nhðng ham ch¬i, nªn häc yÕu. Cã nh÷ng b¹n häc ®ðîc nhðng do hoμn c¶nh gia ®×nh khã kh¨n, thðêng bá häc, hoÆc ®i muén nªn häc yÕu. L¹i cã nh÷ng b¹n vèn kiÕn thøc c¬ së yÕu tõ líp dðíi, tiÕp thu chËm, nªn häc yÕu. §èi víi ba nhãm häc sinh ®ã, chóng ta nªn cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó gióp ®ì hä\". 129

Bμi 13 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · ThÊy ®ðîc viÖc h¹n chÕ gia t¨ng d©n sè lμ mét ®ßi hái tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn loμi ngðêi. · HiÓu râ c«ng dông cña dÊu ngoÆc ®¬n vμ dÊu hai chÊm ; biÕt sö dông hai lo¹i dÊu c©u nμy. · NhËn d¹ng ®ðîc ®Ò v¨n thuyÕt minh vμ biÕt c¸ch lμm bμi v¨n thuyÕt minh. V¨n b¶n Bμi to¸n d©n sè Cã ngðêi cho r»ng : Bμi to¸n d©n sè ®· ®ðîc ®Æt ra tõ thêi cæ ®¹i. Lóc ®Çu t«i kh«ng tin ®iÒu nμy. Bëi v× vÊn ®Ò d©n sè vμ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh chØ míi ®ðîc ®Æt ra vμi chôc n¨m nay. Cßn nãi tõ thêi cæ ®¹i tøc lμ chuyÖn cña d¨m b¶y ngμn n¨m vÒ trðíc. §é chªnh vÒ thêi gian Êy, ai mμ tin ®ðîc ! ThÕ mμ nghe xong c©u chuyÖn nμy, qua mét tho¸ng liªn tðëng, t«i bçng \"s¸ng m¾t ra\"... §ã lμ c©u chuyÖn tõ mét bμi to¸n cæ, kÓ vÒ viÖc kÐn rÓ cña nhμ th«ng th¸i. Nhμ th«ng th¸i nä cã mét c« con g¸i rÊt ®Ñp. §Õn tuæi cËp kª(1), c« g¸i cÇn tuyÓn mét ®Êng phu qu©n(2). RÊt nhiÒu chμng trai ®Õn dù thi. §ðîc lμm rÓ nhμ th«ng th¸i lμ ®iÒu v« cïng hÊp dÉn, nhÊt lμ ®èi víi con c¸i cña nh÷ng nhμ giμu cã. Nhμ th«ng th¸i ®ða ra mét bμn cê tðíng gåm 64 «. ¤ng yªu cÇu c¸c chμng trai thùc hiÖn theo ®iÒu kiÖn sau : ®Æt 1 h¹t thãc vμo « thø nhÊt ; « thø hai ®Æt 2 h¹t thãc ; vμ c¸c « tiÕp theo sè thãc cø thÕ nh©n ®«i. Ai ®ñ sè thãc theo yªu cÇu cña bμi to¸n th× sÏ lμ chång c« g¸i. Ban ®Çu ai còng tðëng cã g× mμ kh«ng ®ñ. Nhðng råi kÕt côc... kh«ng chμng trai nμo ®ñ thãc ®Ó lÊy ®ðîc c« g¸i. Sè thãc ®ðîc tÝnh ra theo bμi to¸n cÊp sè nh©n(3) Êy, nhiÒu ®Õn møc cã thÓ phñ kh¾p bÒ mÆt tr¸i ®Êt nμy. Mét con sè kinh khñng biÕt nhðêng nμo ! B©y giê nÕu ta t¹m thêi c«ng nhËn theo Kinh Th¸nh(4), khi khai thiªn lËp ®Þa, tr¸i ®Êt nμy míi chØ cã hai ngðêi : mét chμng A-®am vμ mét nμng E-va ; th× ®Õn n¨m 1995 d©n sè toμn thÕ giíi lμ 5,63 tØ ngðêi. Theo bμi to¸n cæ kia th× loμi ngðêi ph¸t triÓn theo cÊp sè nh©n, c«ng béi lμ 2, ®· vðît « thø 33. §ã lμ víi ®iÒu kiÖn 130

mçi gia ®×nh chØ cã hai con, vμ ®· trõ ®i tØ lÖ tö vong (kÓ c¶ dÞch bÖnh hoÆc chiÕn tranh kh«ng qu¸ 5%). Trong thùc tÕ, mét ngðêi phô n÷ cã kh¶ n¨ng sinh ®ðîc rÊt nhiÒu con. Theo thèng kª cña Héi nghÞ Cai-r« (Ai CËp) häp ngμy 5 - 9 - 1994 th× tØ lÖ sinh con cña mét phô n÷ Ên §é lμ 4,5 ; Nª-pan : 6,3 ; Ru-an-®a : 8,1 ; Tan-da-ni-a : 6,7 ; Ma-®a-g¸t-xca : 6,6... TÝnh chung toμn ch©u Phi lμ 5,8. Phô n÷ ViÖt Nam lμ 3,7. Nhð vËy phÊn ®Êu ®Ó mçi gia ®×nh cã mét ®Õn hai con lμ mét chØ tiªu rÊt khã kh¨n. Víi tØ lÖ hμng n¨m t¨ng 1,73% nhð mðêi l¨m n¨m trðíc vμ 1,57% n¨m 1990 th× d©n sè hμnh tinh cña chóng ta n¨m 2015 sÏ lμ h¬n 7 tØ ngðêi. Theo bμi to¸n cæ trªn, sè d©n Êy ®· mon men sang « thø 34 cña bμn cê. §õng ®Ó cho mçi con ngðêi trªn tr¸i ®Êt nμy chØ cßn diÖn tÝch 1 h¹t thãc. Muèn thÕ ph¶i gãp phÇn lμm cho chÆng ®ðêng ®i ®Õn « thø 64 cμng dμi l©u h¬n, cμng tèt. §ã lμ con ®ðêng \"tån t¹i hay kh«ng tån t¹i\" cña chÝnh loμi ngðêi. (Theo Th¸i An, B¸o Gi¸o dôc & Thêi ®¹i Chñ nhËt, sè 28, 1995) Chó thÝch (1) Tuæi cËp kª (tõ cò) : tuæi bói tãc cμi tr©m, chØ ngðêi con g¸i ngμy xða ®· ®Õn tuæi cã thÓ g¶ chång. (2) Phu qu©n : ngðêi chång. (3) CÊp sè nh©n : d·y sè trong ®ã tõ sè thø hai trë ®i, mçi sè b»ng sè ®øng liÒn trðíc nã nh©n víi mét h»ng sè (sè kh«ng ®æi) gäi lμ c«ng béi. D·y 1, 2, 4, 8, 16,... lμ mét cÊp sè nh©n cã c«ng béi lμ 2. D·y sè nμy cã thÓ viÕt : 1, 2, 22, 23, 24,... Bμn cê cã 64 «, vËy sè h¹t thãc ë « thø 64 lμ 263. (4) Kinh Th¸nh : s¸ch gi¸o lÝ cña ®¹o Ki-t«. ®äc - hiÓu v¨n b¶n 1. X¸c ®Þnh bè côc cña v¨n b¶n, nªu néi dung chÝnh cña mçi phÇn. Riªng vÒ phÇn Th©n bμi, h·y chØ ra c¸c ý lín (luËn ®iÓm). 2. VÊn ®Ò chÝnh mμ t¸c gi¶ muèn ®Æt ra trong v¨n b¶n nμy lμ g× ? §iÒu g× ®· lμm t¸c gi¶ \"s¸ng m¾t ra\" ? 3. C©u chuyÖn kÐn rÓ cña nhμ th«ng th¸i cã vai trß vμ ý nghÜa nhð thÕ nμo trong viÖc lμm næi bËt vÊn ®Ò chÝnh mμ t¸c gi¶ muèn nãi tíi ? 131

4. ViÖc ®ða ra nh÷ng con sè vÒ tØ lÖ sinh con cña phô n÷ ë mét sè nðíc theo th«ng b¸o cña Héi nghÞ Cai-r« nh»m môc ®Ých g× ? Trong sè c¸c nðíc kÓ tªn trong v¨n b¶n, nðíc nμo thuéc ch©u Phi vμ nðíc nμo thuéc ch©u ¸ ? B»ng nh÷ng hiÓu biÕt cña m×nh vÒ hai ch©u lôc ®ã, trðíc nh÷ng con sè tØ lÖ sinh con ®· nªu, em cã nhËn xÐt g× vÒ sù ph¸t triÓn d©n sè ë hai ch©u lôc nμy ? Cã thÓ rót ra kÕt luËn g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vμ sù ph¸t triÓn x· héi ? 5. V¨n b¶n nμy ®em l¹i cho em nh÷ng hiÓu biÕt g× ? Ghi nhí §Êt ®ai kh«ng sinh thªm, con ngðêi l¹i ngμy cμng nhiÒu lªn gÊp béi. NÕu kh«ng h¹n chÕ sù gia t¨ng d©n sè th× con ngðêi sÏ tù lμm h¹i chÝnh m×nh. Tõ c©u chuyÖn mét bμi to¸n cæ vÒ cÊp sè nh©n, t¸c gi¶ ®· ®ða ra c¸c con sè buéc ngðêi ®äc ph¶i liªn tðëng vμ suy ngÉm vÒ sù gia t¨ng d©n sè ®¸ng lo ng¹i cña thÕ giíi, nhÊt lμ ë nh÷ng nðíc chËm ph¸t triÓn. luyÖn tËp 1. Liªn hÖ víi phÇn ®äc thªm ®Ó t×m c©u tr¶ lêi : Con ®ðêng nμo lμ con ®ðêng tèt nhÊt ®Ó h¹n chÕ sù gia t¨ng d©n sè ? V× sao ? 2. H·y nªu c¸c lÝ do chÝnh ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái : V× sao sù gia t¨ng d©n sè cã tÇm quan träng hÕt søc to lín ®èi víi tð¬ng lai nh©n lo¹i, nhÊt lμ ®èi víi c¸c d©n téc cßn nghÌo nμn, l¹c hËu ? 3. Dùa vμo sè liÖu vÒ sù gia t¨ng d©n sè thÕ giíi ®· nªu trong phÇn ®äc thªm, h·y tÝnh tõ n¨m 2000 ®Õn th¸ng 9 - 2003 xem sè ngðêi trªn thÕ giíi ®· t¨ng bao nhiªu vμ gÊp kho¶ng bao nhiªu lÇn d©n sè cña ViÖt Nam hiÖn nay. ®äc thªm 1. ë kh¾p mäi n¬i, trong mäi bèi c¶nh x· héi vμ v¨n ho¸, ®Èy m¹nh gi¸o dôc cho phô n÷ lμ h¹ thÊp tØ lÖ thô thai còng nhð tØ lÖ tö vong vμ tØ lÖ m¾c bÖnh. §iÒu ®ã cho thÊy, sù lùa chän sinh ®Î lμ thuéc quyÒn cña phô n÷. Mμ c¸i quyÒn nμy chØ cã thÓ lμ kÕt qu¶ cña viÖc gi¸o dôc tèt h¬n. CÇn cã nh÷ng cè g¾ng ®Æc biÖt ®Ó hðíng tíi sè ®«ng phô n÷. Cho tíi nay cã tíi 29% c¸c em g¸i chða ®ðîc ghi tªn vμo trðêng tiÓu häc ; 65% cña 900 triÖu ngðêi mï ch÷ trªn thÕ giíi lμ phô n÷. ViÖc 132

®ã ®ßi hái c¶ mét lo¹t phð¬ng ph¸p huÊn luyÖn vμ gi¶ng d¹y thay ®æi, còng nhð nh÷ng phð¬ng tiÖn häc tËp thðêng xuyªn cã s½n cho mäi ngðêi, ë mäi løa tuæi mμ kh«ng ®ßi hái ë hä nh÷ng ®iÒu kiÖn g×. [...] Tõ qu¸ l©u, cuéc sèng cña rÊt nhiÒu ngðêi ®· bÞ lÖ thuéc vμo quyÒn lùc cña kÎ kh¸c, vμo c¸ch nh×n nhËn cña kÎ kh¸c, vμo sù ngu dèt vμ ¸p bøc. Gi¸o dôc tøc lμ gi¶i phãng. Nã më ra c¸nh cöa dÉn ®Õn hoμ b×nh, c«ng b»ng vμ c«ng lÝ. Nh÷ng ngðêi n¾m gi÷ ch×a kho¸ cña c¸nh cöa nμy - c¸c thÇy gi¸o, c¸c bËc cha mÑ, ®Æc biÖt lμ nh÷ng ngðêi mÑ - g¸nh mét tr¸ch nhiÖm v« cïng quan träng, bëi v× c¸i thÕ giíi mμ chóng ta ®Ó l¹i cho c¸c thÕ hÖ mai sau sÏ tuú thuéc vμo nh÷ng trÎ em mμ chóng ta ®Ó l¹i cho thÕ giíi Êy. (Phª-®ª-ri-c« May-o(a), Gi¸o dôc - ch×a kho¸ cña tð¬ng lai, T¹p chÝ Ngðêi ®ða tin UNESCO(b), sè 12, 1994) 2. Thèng kª vμ dù b¸o sù ph¸t triÓn cña d©n sè thÕ giíi tõ n¨m 1950 tíi n¨m 2050 : N¨m Tæng d©n sè TØ lÖ t¨ng/n¨m D©n sè thay ®æi/n¨m 1950 1960 2 555 078 074 1,47(%) 37 783 610 1970 1980 3 039 332 401 1,33 40 781 960 1990 2000 3 707 610 112 2,07 77 580 647 2010 2020 4 456 705 217 1,70 76 259 715 2030 2040 5 283 755 345 1,56 83 182 744 2050 6 080 141 683 1,26 77 258 877 6 823 634 553 1,03 70 770 206 7 518 010 600 0,88 66 371 114 8 140 344 240 0,70 57 189 977 8 668 391 454 0,55 47 462 555 9 104 205 830 (9 tØ, 104 triÖu, 205 ngμn, 830 ngðêi) (a) Phª-®ª-ri-c« May-o (Federico Mayor) : nhμ sinh häc, ngðêi T©y Ban Nha, ®ðîc bÇu lμ Tæng Gi¸m ®èc Tæ chøc Gi¸o dôc, Khoa häc vμ V¨n ho¸ cña Liªn hîp quèc (UNESCO) tõ 1987 ®Õn 1999. (b) UNESCO : viÕt t¾t c¸c ch÷ c¸i ®Çu tªn Tæ chøc Gi¸o dôc, Khoa häc vμ V¨n ho¸ cña Liªn hîp quèc (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). 133

3. Theo ®ång hå d©n sè thÕ giíi (popclockw), tæng sè ngðêi trªn tr¸i ®Êt tÝnh ®Õn 9 giê, 37 phót, 12 gi©y (giê GMT), ngμy 30 - 9 - 2003 lμ 6 320 815 650 ngðêi. (DÉn theo http://www.censesus.census.gov/popclockw) DÊU NGOÆC §¥N Vμ DÊU HAI CHÊM I - DÊU NGOÆC §¥N §äc nh÷ng ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c©u hái. a) §ïng mét c¸i, hä (nh÷ng ngðêi b¶n xø) ®ðîc phong cho c¸i danh hiÖu tèi cao lμ \"chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lÝ vμ tù do\". (NguyÔn ¸i Quèc, ThuÕ m¸u) b) Gäi lμ kªnh Ba KhÝa v× ë ®ã hai bªn bê tËp trung toμn nh÷ng con ba khÝa, chóng b¸m ®Æc sÖt quanh c¸c gèc c©y (ba khÝa lμ mét lo¹i cßng biÓn lai cua, cμng s¾c tÝm ®á, lμm m¾m xÐ ra trén tái ít ¨n rÊt ngon). (Theo §oμn Giái, §Êt rõng phð¬ng Nam) c) LÝ B¹ch (701 - 762), nhμ th¬ næi tiÕng cña Trung Quèc ®êi §ðêng, tù Th¸i B¹ch, hiÖu Thanh Liªn cð sÜ, quª ë Cam Tóc ; lóc míi n¨m tuæi, gia ®×nh vÒ ®Þnh cð ë lμng Thanh Liªn, huyÖn Xð¬ng Long thuéc Miªn Ch©u (Tø Xuyªn). (Ng÷ v¨n 7, tËp mét) C©u hái : - DÊu ngoÆc ®¬n trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn ®ðîc dïng ®Ó lμm g× ? - NÕu bá phÇn trong dÊu ngoÆc ®¬n th× ý nghÜa c¬ b¶n cña nh÷ng ®o¹n trÝch trªn cã thay ®æi kh«ng ? Ghi nhí DÊu ngoÆc ®¬n dïng ®Ó ®¸nh dÊu phÇn chó thÝch (gi¶i thÝch, thuyÕt minh, bæ sung thªm). 134

II - DÊU HAI CHÊM DÊu hai chÊm trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau dïng ®Ó lμm g× ? a) Råi DÕ Cho¾t loanh quanh, b¨n kho¨n. T«i ph¶i b¶o : - §ðîc, chó m×nh cø nãi th¼ng thõng ra nμo. DÕ Cho¾t nh×n t«i mμ r»ng : - Anh ®· nghÜ thð¬ng em nhð thÕ th× hay lμ anh ®μo gióp cho em mét c¸i ng¸ch sang bªn nhμ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nμo ®Õn b¾t n¹t th× em ch¹y sang... (T« Hoμi, DÕ MÌn phiªu lðu kÝ) b) Nhð tre mäc th¼ng, con ngðêi kh«ng chÞu khuÊt. Ngðêi xða cã c©u : \"Tróc dÉu ch¸y, ®èt ngay vÉn th¼ng\". Tre lμ th¼ng th¾n, bÊt khuÊt ! (ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam) c) Con ®ðêng nμy t«i ®· quen ®i l¹i l¾m lÇn, nhðng lÇn nμy tù nhiªn thÊy l¹. C¶nh vËt chung quanh t«i ®Òu thay ®æi, v× chÝnh lßng t«i ®ang cã sù thay ®æi lín : h«m nay t«i ®i häc. (Thanh TÞnh, T«i ®i häc) Ghi nhí DÊu hai chÊm dïng ®Ó : - §¸nh dÊu (b¸o trðíc) phÇn gi¶i thÝch, thuyÕt minh cho mét phÇn trðíc ®ã ; - §¸nh dÊu (b¸o trðíc) lêi dÉn trùc tiÕp (dïng víi dÊu ngoÆc kÐp) hay lêi ®èi tho¹i (dïng víi dÊu g¹ch ngang). III - LUYÖN TËP 1. Gi¶i thÝch c«ng dông cña dÊu ngoÆc ®¬n trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau : a) Qua c¸c côm tõ \"tiÖt nhiªn\" (râ rμng, døt kho¸t nhð thÕ, kh«ng thÓ kh¸c), \"®Þnh phËn t¹i thiªn thð\" (®Þnh phËn t¹i s¸ch trêi), \"hμnh khan thñ b¹i hð\" (ch¾c ch¾n sÏ nhËn lÊy thÊt b¹i), h·y nhËn xÐt vÒ giäng ®iÖu cña bμi th¬. (Ng÷ v¨n 7, tËp mét) 135

b) ChiÒu dμi cña cÇu lμ 2 290 m (kÓ c¶ phÇn cÇu dÉn víi chÝn nhÞp dμi vμ mðêi nhÞp ng¾n). (Thuý Lan, CÇu Long Biªn - chøng nh©n lÞch sö) c) §Ó v¨n b¶n cã tÝnh liªn kÕt, ngðêi viÕt (ngðêi nãi) ph¶i lμm cho néi dung cña c¸c c©u, c¸c ®o¹n thèng nhÊt vμ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau ; ®ång thêi, ph¶i biÕt kÕt nèi c¸c c©u, c¸c ®o¹n ®ã b»ng nh÷ng phð¬ng tiÖn ng«n ng÷ (tõ, c©u,...) thÝch hîp. (Ng÷ v¨n 7, tËp mét) 2. Gi¶i thÝch c«ng dông cña dÊu hai chÊm trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau : a) Nhðng hä th¸ch nÆng qu¸ : nguyªn tiÒn mÆt ph¶i mét tr¨m ®ång b¹c, l¹i cßn cau, cßn rðîu... c¶ cðíi n÷a th× mÊt ®Õn cøng hai tr¨m b¹c. (Nam Cao, L·o H¹c) b) T«i kh«ng ngê DÕ Cho¾t nãi víi t«i mét c©u nhð thÕ nμy : - Th«i, t«i èm yÕu qu¸ råi, chÕt còng ®ðîc. Nhðng trðíc khi nh¾m m¾t, t«i khuyªn anh : ë ®êi mμ cã thãi hung h¨ng bËy b¹, cã ãc mμ kh«ng biÕt nghÜ, sím muén råi còng mang v¹ vμo m×nh ®Êy. (T« Hoμi, DÕ MÌn phiªu lðu kÝ) c) Råi mét ngμy mða rμo. Mða gi¨ng gi¨ng bèn phÝa. Cã qu·ng n¾ng xuyªn xuèng biÓn, ãng ¸nh ®ñ mμu : xanh l¸ m¹, tÝm phít, hång, xanh biÕc,... (Vò Tó Nam, BiÓn ®Ñp) 3. Cã thÓ bá dÊu hai chÊm trong ®o¹n trÝch sau ®ðîc kh«ng ? Trong ®o¹n trÝch nμy, t¸c gi¶ dïng dÊu hai chÊm nh»m môc ®Ých g× ? TiÕng ViÖt cã nh÷ng ®Æc s¾c cña mét thø tiÕng ®Ñp, mét thø tiÕng hay. Nãi thÕ cã nghÜa lμ nãi r»ng : tiÕng ViÖt lμ mét thø tiÕng hμi hoμ vÒ mÆt ©m hðëng, thanh ®iÖu mμ còng rÊt tÕ nhÞ, uyÓn chuyÓn trong c¸ch ®Æt c©u. Nãi thÕ còng cã nghÜa lμ nãi r»ng : tiÕng ViÖt cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó diÔn ®¹t t×nh c¶m, tð tðëng cña ngðêi ViÖt Nam vμ ®Ó tho¶ m·n cho yªu cÇu cña ®êi sèng v¨n ho¸ nðíc nhμ qua c¸c thêi k× lÞch sö. (§Æng Thai Mai, TiÕng ViÖt, mét biÓu hiÖn hïng hån cña søc sèng d©n téc) 136

4. Quan s¸t c©u sau vμ tr¶ lêi c©u hái. Phong Nha gåm hai bé phËn : §éng kh« vμ §éng nðíc. (TrÇn Hoμng, §éng Phong Nha) - Cã thÓ thay dÊu hai chÊm b»ng dÊu ngoÆc ®¬n ®ðîc kh«ng ? NÕu thay th× ý nghÜa cña c©u cã g× thay ®æi ? - NÕu viÕt l¹i lμ Phong Nha gåm : §éng kh« vμ §éng nðíc th× cã thÓ thay dÊu hai chÊm b»ng dÊu ngoÆc ®¬n ®ðîc kh«ng ? V× sao ? 5. Mét häc sinh chÐp l¹i ®o¹n v¨n cña Thanh TÞnh nhð sau : Sau khi ®äc xong mÊy mð¬i tªn ®· viÕt s½n trªn m¶nh giÊy lín, «ng ®èc nh×n chóng t«i nãi sÏ : - ThÕ lμ c¸c em ®ðîc vμo líp n¨m. C¸c em ph¶i g¾ng häc ®Ó thÇy mÑ ®ðîc vui lßng vμ ®Ó thÇy d¹y c¸c em ®ðîc sung sðíng. C¸c em ®· nghe chða ? (C¸c em ®Òu nghe nhðng kh«ng em nμo d¸m tr¶ lêi. Còng may ®· cã mét tiÕng d¹ ran cña phô huynh ®¸p l¹i. C©u hái : - B¹n ®ã chÐp l¹i dÊu ngoÆc ®¬n ®óng hay sai ? V× sao ? - PhÇn ®ðîc ®¸nh dÊu b»ng dÊu ngoÆc ®¬n cã ph¶i lμ mét bé phËn cña c©u kh«ng ? 6. Dùa vμo néi dung ®· häc ë v¨n b¶n Bμi to¸n d©n sè, h·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i h¹n chÕ viÖc gia t¨ng d©n sè ; trong ®o¹n v¨n cã dïng dÊu ngoÆc ®¬n vμ dÊu hai chÊm. ®Ò v¨n thuyÕt minh vμ C¸ch lμm bμi v¨n thuyÕt minh I - §Ò v¨n thuyÕt minh vμ c¸ch lμm bμi v¨n thuyÕt minh 1. §Ò v¨n thuyÕt minh ®äc c¸c ®Ò v¨n thuyÕt minh sau vμ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu nªu ë dðíi. a) Giíi thiÖu mét gð¬ng mÆt trÎ cña thÓ thao ViÖt Nam (vÝ dô : NguyÔn Thuý HiÒn, TrÇn HiÕu Ng©n, NguyÔn Ngäc Trðêng S¬n,...). 137

b) Giíi thiÖu mét tËp truyÖn. c) Giíi thiÖu vÒ chiÕc nãn l¸ ViÖt Nam. d) Giíi thiÖu vÒ chiÕc ¸o dμi ViÖt Nam. e) ThuyÕt minh vÒ chiÕc xe ®¹p. g) Giíi thiÖu ®«i dÐp lèp trong kh¸ng chiÕn. h) Giíi thiÖu mét di tÝch, th¾ng c¶nh næi tiÕng cña quª hð¬ng (®Òn, chïa, hå, kiÕn tróc,...). i) ThuyÕt minh vÒ mét gièng vËt nu«i cã Ých. k) Giíi thiÖu vÒ hoa ngμy TÕt ë ViÖt Nam. l) ThuyÕt minh vÒ mét mãn ¨n d©n téc (b¸nh chðng, b¸nh giÇy, phë, cèm,...). m) Giíi thiÖu vÒ tÕt Trung thu. n) Giíi thiÖu mét ®å ch¬i d©n gian. Yªu cÇu : - NhËn xÐt vÒ ph¹m vi c¸c ®Ò v¨n nªu trªn. - Dùa vμo tÝnh chÊt cña bμi v¨n thuyÕt minh ®Ó t×m hiÓu ®Ò v¨n vμ yªu cÇu vÒ néi dung cña bμi v¨n thuyÕt minh. 2. C¸ch lμm bμi v¨n thuyÕt minh §äc bμi v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái. Xe ®¹p Cã mét thêi xe ®¹p lμ phð¬ng tiÖn giao th«ng c¸ nh©n chñ yÕu cña ngðêi ViÖt Nam. Xe ®¹p lμ phð¬ng tiÖn giao th«ng gi¶n tiÖn chuyÓn ®éng nhê søc ngðêi. Xe ®¹p do nhiÒu bé phËn t¹o thμnh, chñ yÕu lμ hÖ thèng truyÒn ®éng, hÖ thèng ®iÒu khiÓn vμ hÖ thèng chuyªn chë. HÖ thèng truyÒn ®éng gåm khung xe, bμn ®¹p, trôc gi÷a, æ bi gi÷a, d©y xÝch, ®Üa, æ lÝp, hai trôc, æ bi vμ hai b¸nh trðíc sau. Ngðêi ®i xe ®¹p ngåi lªn xe, ch©n ®¹p bμn ®¹p lμm trôc xe chuyÓn ®éng, ®Üa chuyÓn ®éng kÐo d©y xÝch lμm chuyÓn ®éng æ lÝp vμ b¸nh sau, t¹o lùc ®Èy cho xe tiÕn vÒ phÝa trðíc. §Üa r¨ng cða cã ®ðêng kÝnh lín h¬n ®ðêng kÝnh æ lÝp, sè r¨ng cða cña nã nhiÒu gÊp h¬n hai lÇn sè r¨ng cða cña æ lÝp. Khi ®Üa chuyÓn ®éng mét vßng th× æ lÝp chuyÓn ®éng h¬n hai vßng. æ lÝp chuyÓn ®éng lμm b¸nh xe chuyÓn ®éng theo. §ðêng kÝnh b¸nh xe thðêng lμ 650 mm hay 700 mm, gÊp 10 lÇn 138

®ðêng kÝnh æ lÝp, nhð vËy æ lÝp quay mét vßng th× b¸nh xe ®· l¨n ®ðîc mét qu·ng dμi. æ lÝp quay nhanh sÏ lμm xe ch¹y nhanh. Lóc ®Çu b¸nh xe lμm b»ng gç, khi ch¹y xe xãc rÊt d÷. Ngμy nay ngðêi ta lμm b¸nh xe b»ng cao su, lèp ë ngoμi, s¨m ë trong, khi b¬m ®ñ h¬i, cã lùc ®μn håi, xe ch¹y Ýt xãc h¼n. HÖ thèng ®iÒu khiÓn gåm ghi ®«ng cã hai tay cÇm xoay ®ðîc qua cæ xe cã æ bi nh»m l¸i cho b¸nh xe trðíc ®i theo phð¬ng hðíng mong muèn. Hai c¸i phanh l¾p hai ®Çu tay cÇm, ®iÒu khiÓn cho tèc ®é xe khi ®ang ch¹y nhanh cã thÓ chËm l¹i. Hai tay cÇm ë ghi ®«ng võa lμ tay l¸i, võa lμ chç n¾m ®Ó gi÷ cho ngðêi ®i xe ngåi v÷ng trªn xe. Bé phanh gåm tay phanh, d©y phanh truyÒn søc Ðp xuèng cμng phanh lμm cho m¸ phanh Ðp vμo hai bªn vμnh xe t¹o thμnh lùc ma s¸t lμm gi¶m tèc ®é chuyÓn ®éng cña b¸nh xe vμ xe ch¹y chËm l¹i hoÆc ®øng h¼n l¹i khi cÇn thiÕt. Nhê bé phanh mμ ngðêi ®i xe cã thÓ dõng xe theo ý muèn. HÖ thèng chuyªn chë gåm yªn xe vμ dμn ®Ìo hμng hoÆc giá ®ùng. Yªn xe l¾p ë trªn khung xe lμ chç ngåi cña ngðêi ®i xe. Dμn ®Ìo hμng l¾p ë phÝa sau yªn, dùa trªn trôc b¸nh xe sau, cã thÓ chë ®ðîc kh¸ nhiÒu hμng. Cã khi ngðêi ta l¹i l¾p bé phËn chë hμng ë phÝa trðíc, dùa trªn trôc b¸nh xe trðíc. Ngoμi c¸c bé phËn chÝnh nhð trªn, xe ®¹p cßn cã c¸i ch¾n xÝch vμ hai ch¾n bïn l¾p trªn b¸nh sau vμ b¸nh trðíc, cã ®Ìn xe lÊy nguån ®iÖn tõ ®i-na-m« l¾p ë trðíc cμng xe, vμ ®Ìn tÝn hiÖu l¾p ë phÝa sau, cã thÓ cã chu«ng l¾p gÇn chç tay cÇm. Xe ®¹p lμ phð¬ng tiÖn giao th«ng rÊt tiÖn lîi trong cù li ng¾n nhð trong lμng, trong thμnh phè nhá. Xe ®¹p chuyÓn ®éng kh«ng g©y « nhiÔm. §i xe ®¹p lμ mét c¸ch vËn ®éng c¬ thÓ nhð mét ho¹t ®éng thÓ thao. HiÖn nay xe m¸y qu¸ nhiÒu, cã c¬ lÊn lðít xe ®¹p, võa g©y ¸ch t¾c giao th«ng võa g©y « nhiÔm m«i trðêng. Trong tð¬ng lai khi phð¬ng tiÖn giao th«ng c«ng céng ph¸t triÓn, xe ®¹p vÉn lμ phð¬ng tiÖn giao th«ng c¸ nh©n kh«ng thÓ thiÕu, võa s¹ch sÏ võa tiÖn lîi. (Bμi lμm cña häc sinh) C©u hái : a) ®èi tðîng thuyÕt minh cña bμi v¨n lμ g× ? b) ChØ ra phÇn Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi vμ cho biÕt néi dung mçi phÇn. c) ®Ó giíi thiÖu vÒ chiÕc xe ®¹p, bμi viÕt ®· tr×nh bμy cÊu t¹o chiÕc xe nhð thÕ nμo ? (Xe gåm mÊy bé phËn ? C¸c bé phËn ®ã lμ g× ? C¸c bé phËn Êy ®ðîc giíi thiÖu theo thø tù nμo ? Cã hîp lÝ kh«ng ? V× sao ?) d) Phð¬ng ph¸p thuyÕt minh trong bμi lμ g× ? 139

Ghi nhí · ®Ò v¨n thuyÕt minh nªu c¸c ®èi tðîng ®Ó ngðêi lμm bμi tr×nh bμy tri thøc vÒ chóng. · §Ó lμm bμi v¨n thuyÕt minh, cÇn t×m hiÓu kÜ ®èi tðîng thuyÕt minh, x¸c ®Þnh râ ph¹m vi tri thøc vÒ ®èi tðîng ®ã ; sö dông phð¬ng ph¸p thuyÕt minh thÝch hîp ; ng«n tõ chÝnh x¸c, dÔ hiÓu. · Bè côc bμi v¨n thuyÕt minh thðêng cã ba phÇn : - Më bμi : giíi thiÖu ®èi tðîng thuyÕt minh. - Th©n bμi : tr×nh bμy cÊu t¹o, c¸c ®Æc ®iÓm, lîi Ých,... cña ®èi tðîng. - KÕt bμi : bμy tá th¸i ®é ®èi víi ®èi tðîng. II - LuyÖn tËp 1. LËp ý vμ dμn ý cho ®Ò bμi : \"Giíi thiÖu vÒ chiÕc nãn l¸ ViÖt Nam\". 2. Tham kh¶o gîi ý sau ®©y ®Ó lËp dμn bμi : a) Më bμi Nªu mét ®Þnh nghÜa vÒ chiÕc nãn l¸ ViÖt Nam. b) Th©n bμi - H×nh d¸ng cña nãn nhð thÕ nμo ? Nãn ®ðîc lμm b»ng nguyªn liÖu g× ? C¸ch lμm nãn ra sao ? Nãn thðêng ®ðîc s¶n xuÊt ë ®©u ? Vïng nμo næi tiÕng vÒ nghÒ lμm nãn ? (VÝ dô : nãn HuÕ, nãn Qu¶ng B×nh, nãn Hμ T©y (lμng Chu«ng),...) - Nãn cã t¸c dông nhð thÕ nμo trong cuéc sèng cña ngðêi ViÖt Nam ? - Cã thÓ dïng nãn lμm quμ tÆng nhau ®ðîc kh«ng ? - Em cã biÕt mét ®iÖu móa tªn lμ Móa nãn kh«ng ? - Em cã nghÜ r»ng nãn ®· trë thμnh mét biÓu tðîng cña ngðêi phô n÷ ViÖt Nam kh«ng ? c) KÕt bμi C¶m nghÜ vÒ chiÕc nãn l¸ ViÖt Nam. 140

Bμi 14 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · Bðíc ®Çu cã ý thøc t×m hiÓu c¸c t¸c gi¶ v¨n häc ë ®Þa phð¬ng vμ c¸c t¸c phÈm v¨n häc viÕt vÒ ®Þa phð¬ng. · HiÓu râ c«ng dông cña dÊu ngoÆc kÐp vμ biÕt sö dông lo¹i dÊu c©u nμy. · LuyÖn kÜ n¨ng nãi (thuyÕt minh vÒ mét thø ®å dïng). Bðíc ®Çu rót ®ðîc mét sè kinh nghiÖm vÒ viÖc vËn dông c¸c kiÕn thøc vÒ v¨n thuyÕt minh vμ kÜ n¨ng lμm v¨n thuyÕt minh. Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn V¨n) 1. LËp b¶ng danh s¸ch c¸c nhμ v¨n, nhμ th¬ quª ë thμnh phè, tØnh (hoÆc quËn, huyÖn) n¬i em ®ang sinh sèng theo tr×nh tù : hä tªn, bót danh (nÕu cã), n¨m sinh, n¨m mÊt (nÕu ®· mÊt) vμ t¸c phÈm chÝnh. Chó ý : chØ thèng kª nh÷ng t¸c gi¶ cã s¸ng t¸c trðíc n¨m 1975. 2. Sðu tÇm vμ chÐp l¹i mét bμi th¬ hoÆc mét bμi v¨n (kho¶ng vμi trang, cã thÓ lμ ®o¹n trÝch) viÕt vÒ phong c¶nh thiªn nhiªn, con ngðêi, sinh ho¹t v¨n ho¸, truyÒn thèng lÞch sö cña quª hð¬ng em mμ em thÊy hay. DÊu ngoÆc kÐp I - C«ng dông DÊu ngoÆc kÐp trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau dïng ®Ó lμm g× ? a) Th¸nh G¨ng-®i cã mét phð¬ng ch©m : \"Chinh phôc ®ðîc mäi ngðêi ai còng cho lμ khã, nhðng t¹o ®ðîc t×nh thð¬ng, lßng nh©n ®¹o, sù th«ng c¶m gi÷a con ngðêi víi con ngðêi l¹i cμng khã h¬n\". (Theo L©m Ng÷ ®ðêng, Tinh hoa xö thÕ) b) Nh×n tõ xa, cÇu Long Biªn nhð mét d¶i lôa uèn lðîn v¾t ngang s«ng Hång, nhðng thùc ra \"d¶i lôa\" Êy nÆng tíi 17 ngh×n tÊn ! (Thuý Lan, CÇu Long Biªn - chøng nh©n lÞch sö) 141

c) Tre víi ngðêi nhð thÕ ®· mÊy ngh×n n¨m. Mét thÕ kØ \"v¨n minh\", \"khai ho¸\" cña thùc d©n còng kh«ng lμm ra ®ðîc mét tÊc s¾t. Tre vÉn ph¶i cßn vÊt v¶ m·i víi ngðêi. (ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam) d) Hμng lo¹t vë kÞch nhð \"Tay ngðêi ®μn bμ\", \"Gi¸c ngé\", \"Bªn kia s«ng §uèng\",... ra ®êi. (Ng÷ v¨n 7, tËp hai) Ghi nhí DÊu ngoÆc kÐp dïng ®Ó : - §¸nh dÊu tõ ng÷, c©u, ®o¹n dÉn trùc tiÕp ; - §¸nh dÊu tõ ng÷ ®ðîc hiÓu theo nghÜa ®Æc biÖt hay cã hμm ý mØa mai ; - §¸nh dÊu tªn t¸c phÈm, tê b¸o, tËp san,... ®ðîc dÉn. II - LUYÖN TËP 1. Gi¶i thÝch c«ng dông cña dÊu ngoÆc kÐp trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau : a) Nã cø lμm in nhð nã tr¸ch t«i ; nã kªu ð ö, nh×n t«i, nhð muèn b¶o t«i r»ng : \"A ! L·o giμ tÖ l¾m ! T«i ¨n ë víi l·o nhð thÕ mμ l·o xö víi t«i nhð thÕ nμy μ ?\". (Nam Cao, L·o H¹c ) b) KÕt côc, anh chμng \"hÇu cËn «ng lÝ\" yÕu h¬n chÞ chμng con män, h¾n bÞ chÞ nμy tóm tãc l¼ng cho mét c¸i, ng· nhμo ra thÒm. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) c) Hai tiÕng \"em bÐ\" mμ c« t«i ng©n dμi ra thËt ngät, thËt râ, qu¶ nhiªn ®· xo¾n chÆt lÊy t©m can t«i nhð ý c« t«i muèn. (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu) d) Trðíc n¨m 1914, hä chØ lμ nh÷ng tªn da ®en bÈn thØu, nh÷ng tªn \"An-nam-mÝt\" bÈn thØu, giái l¾m th× còng chØ biÕt kÐo xe tay vμ ¨n ®ßn cña c¸c quan cai trÞ nhμ ta. Êy thÕ mμ cuéc chiÕn tranh vui tð¬i võa bïng næ, th× lËp tøc hä biÕn thμnh nh÷ng ®øa \"con yªu\", nh÷ng ngðêi \"b¹n hiÒn\" cña c¸c quan cai trÞ phô mÉu 142

nh©n hËu, thËm chÝ cña c¶ c¸c quan toμn quyÒn lín, toμn quyÒn bÐ n÷a. §ïng mét c¸i, hä (nh÷ng ngðêi b¶n xø) ®ðîc phong cho c¸i danh hiÖu tèi cao lμ \"chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lÝ vμ tù do\". (NguyÔn ¸i Quèc, ThuÕ m¸u) e) NguyÔn Du ®· thuËt l¹i c¶nh Hå T«n HiÕn nghe ®μn : Nghe cμng ®¾m, ng¾m cμng say, L¹ cho mÆt s¾t còng ng©y v× t×nh. C¸i thø \"mÆt s¾t\" mμ \"ng©y v× t×nh\" Êy qu¶ kh«ng lÊy g× lμm ®Ñp ! (Hoμi Thanh, trong TËp nghÞ luËn vμ phª b×nh v¨n häc, tËp I) 2. H·y ®Æt dÊu hai chÊm vμ dÊu ngoÆc kÐp vμo chç thÝch hîp (cã ®iÒu chØnh ch÷ viÕt hoa trong trðêng hîp cÇn thiÕt) trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau vμ gi¶i thÝch lÝ do. a) BiÓn võa treo lªn, cã ngðêi qua ®ðêng xem, cðêi b¶o - Nhμ nμy xða quen b¸n c¸ ð¬n hay sao mμ b©y giê ph¶i ®Ò biÓn lμ c¸ tð¬i ? Nhμ hμng nghe nãi, bá ngay ch÷ tð¬i ®i. (Theo Treo biÓn) b) Nã nhËp t©m lêi d¹y cña chó TiÕn Lª ch¸u h·y vÏ c¸i g× th©n thuéc nhÊt víi ch¸u. (Theo T¹ Duy Anh, Bøc tranh cña em g¸i t«i) c) L·o H¹c ¬i ! L·o h·y yªn lßng mμ nh¾m m¾t ! L·o ®õng lo l¾ng g× cho c¸i vðên cña l·o. T«i sÏ cè gi÷ g×n cho l·o. §Õn khi con trai l·o vÒ, t«i sÏ trao l¹i cho h¾n vμ b¶o h¾n ®©y lμ c¸i vðên mμ «ng cô th©n sinh ra anh ®· cè ®Ó l¹i cho anh trän vÑn ; cô thμ chÕt chø kh«ng chÞu b¸n ®i mét sμo... (Theo Nam Cao, L·o H¹c ) 3. V× sao hai c©u sau ®©y cã ý nghÜa gièng nhau mμ dïng nh÷ng dÊu c©u kh¸c nhau ? a) Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi : \"T«i chØ cã mét sù ham muèn, ham muèn tét bËc, lμ lμm sao cho nðíc ta ®ðîc hoμn toμn ®éc lËp, d©n ta ®ðîc hoμn toμn tù do, ®ång bμo ta ai còng cã c¬m ¨n, ¸o mÆc, ai còng ®ðîc häc hμnh.\". 143

b) Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi Ngðêi chØ cã mét sù ham muèn, ham muèn tét bËc, lμ lμm sao cho nðíc ta ®ðîc hoμn toμn ®éc lËp, d©n ta ®ðîc hoμn toμn tù do, ®ång bμo ta ai còng cã c¬m ¨n, ¸o mÆc, ai còng ®ðîc häc hμnh. 4. ViÕt mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh ng¾n cã dïng dÊu ngoÆc ®¬n, dÊu hai chÊm vμ dÊu ngoÆc kÐp. Gi¶i thÝch c«ng dông cña c¸c lo¹i dÊu c©u nμy trong ®o¹n v¨n ®ã. 5. T×m nh÷ng trðêng hîp cã sö dông dÊu ngoÆc ®¬n, dÊu hai chÊm vμ dÊu ngoÆc kÐp trong mét bμi häc ë s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 8, tËp mét vμ gi¶i thÝch c«ng dông cña chóng. LuyÖn nãi : thuyÕt minh vÒ mét thø ®å dïng I - ChuÈn bÞ ë nhμ §Ò bμi : \"ThuyÕt minh vÒ c¸i phÝch nðíc (b×nh thuû)\". 1. Yªu cÇu Tr×nh bμy ®ðîc c«ng dông, cÊu t¹o, nguyªn lÝ gi÷ nhiÖt vμ c¸ch b¶o qu¶n. 2. Quan s¸t vμ t×m hiÓu - Trðíc hÕt h·y x¸c ®Þnh phÝch nðíc lμ mét thø ®å dïng thðêng cã trong mçi gia ®×nh vμ c«ng dông cña nã. - X¸c ®Þnh c¸i phÝch nðíc do nh÷ng bé phËn nμo t¹o thμnh : + Bé phËn quan träng nhÊt cña phÝch nðíc lμ ruét phÝch ®ðîc cÊu t¹o nhð thÕ nμo ®Ó gi÷ nhiÖt ? (Gîi ý : hai líp thuû tinh, ë gi÷a lμ ch©n kh«ng lμm mÊt kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt ra ngoμi ; phÝa trong líp thuû tinh ®ðîc tr¸ng b¹c nh»m h¾t nhiÖt trë l¹i ®Ó gi÷ nhiÖt ; miÖng b×nh nhá lμm gi¶m kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt ; hiÖu qu¶ gi÷ nhiÖt : trong vßng 6 tiÕng ®ång hå nðíc tõ 100 ®é cßn gi÷ ®ðîc 70 ®é. + Bé phËn vá phÝch lμm b»ng g×, cã t¸c dông b¶o qu¶n ruét phÝch nhð thÕ nμo ? - B¶o qu¶n vμ sö dông phÝch nhð thÕ nμo ®Ó khái vì, nðíc s«i kh«ng g©y nguy hiÓm cho trÎ em ? 144

3. LËp dμn ý - Dμn ý ®ñ c¸c phÇn Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi víi c¸c ý trong tõng phÇn. - Dù kiÕn sö dông c¸c phð¬ng ph¸p thuyÕt minh nμo ? II - LuyÖn nãi trªn líp - LuyÖn nãi theo dμn ý ®· chuÈn bÞ trðíc tæ, nhãm. - Mét sè häc sinh ®ðîc chän nãi trðíc líp. ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 3 - V¨n thuyÕt minh (lμm t¹i líp) ®Ò bμi tham kh¶o §Ò 1. ThuyÕt minh vÒ kÝnh ®eo m¾t. §Ò 2. ThuyÕt minh vÒ c©y bót m¸y hoÆc bót bi. §Ò 3. Giíi thiÖu ®«i dÐp lèp trong kh¸ng chiÕn. §Ò 4. Giíi thiÖu vÒ chiÕc ¸o dμi ViÖt Nam. Bμi 15 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · Qua hai bμi th¬ Vμo nhμ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c vμ §Ëp ®¸ ë C«n L«n, c¶m nhËn ®ðîc khÝ ph¸ch kiªn cðêng cña c¸c chÝ sÜ yªu nðíc ®Çu thÕ kØ XX vμ søc l«i cuèn cña mét giäng th¬ hμo hïng, h×nh ¶nh th¬ m¹nh mÏ, kho¸ng ®¹t. · Cñng cè vμ hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc vÒ dÊu c©u ; nhËn ra vμ biÕt c¸ch ch÷a c¸c lçi thðêng gÆp vÒ dÊu c©u. · BiÕt c¸ch quan s¸t, thuyÕt minh ®Æc ®iÓm cña mét thÓ lo¹i v¨n häc (thÓ th¬) ®· häc. 145

V¨n b¶n vμo nhμ ngôc Qu¶ng §«ng C¶m t¸c VÉn lμ hμo kiÖt(1), vÉn phong lðu(2), Ch¹y mái ch©n th× h·y ë tï. §· kh¸ch kh«ng nhμ trong bèn biÓn(3), L¹i ngðêi cã téi gi÷a n¨m ch©u(4). Bña tay(5) «m chÆt bå kinh tÕ (6), Më miÖng cðêi tan cuéc o¸n thï. Th©n Êy vÉn cßn, cßn sù nghiÖp, Bao nhiªu nguy hiÓm sî g× ®©u. (Phan Béi Ch©u(M), trong Th¬ v¨n yªu nðíc vμ c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kØ XX, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1976) Chó thÝch (M) Phan Béi Ch©u (1867 - 1940), tªn thuë nhá lμ Phan V¨n San, tªn hiÖu chÝnh lμ Sμo Nam, ngðêi lμng §an NhiÖm (cã tμi liÖu ghi lμ ®an NhiÔm), nay lμ x· Nam Hoμ, huyÖn Nam §μn, tØnh NghÖ An. N¨m 33 tuæi, Phan Béi Ch©u ®ç Gi¶i nguyªn (®ç ®Çu k× thi Hð¬ng). ¤ng lμ mét nhμ yªu nðíc, nhμ c¸ch m¹ng lín nhÊt cña d©n téc ta trong vßng hai mð¬i l¨m n¨m ®Çu thÕ kØ XX, tõng xuÊt dð¬ng sang NhËt B¶n, Trung Quèc, Th¸i Lan ®Ó mðu ®å sù nghiÖp cøu nðíc. Phan Béi Ch©u còng lμ mét nhμ v¨n, nhμ th¬ lín, cã sù nghiÖp s¸ng t¸c kh¸ ®å sé. T¸c phÈm cña «ng bao gåm rÊt nhiÒu thÓ lo¹i, tÊt c¶ ®Òu thÓ hiÖn lßng yªu nðíc, thð¬ng d©n tha thiÕt, kh¸t väng ®éc lËp, tù do vμ ý chÝ chiÕn ®Êu bÒn bØ, kiªn cðêng : H¶i ngo¹i huyÕt thð (th¬ ch÷ H¸n), Sμo Nam thi tËp (th¬ ch÷ H¸n vμ ch÷ N«m), Trïng Quang t©m sö (tiÓu thuyÕt ch÷ H¸n), V¨n tÕ Phan Ch©u Trinh (ch÷ N«m), Phan Béi Ch©u niªn biÓu (håi kÝ ch÷ H¸n),... Vμo nhμ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c lμ mét bμi th¬ N«m n»m trong t¸c phÈm Ngôc trung thð (Thð viÕt trong ngôc) viÕt b»ng ch÷ H¸n, s¸ng t¸c vμo ®Çu n¨m 146

1914, khi Phan Béi Ch©u bÞ bän qu©n phiÖt tØnh Qu¶ng §«ng (Trung Quèc) b¾t giam. Ngôc trung thð cã thÓ xem lμ tËp tù truyÖn ®Çu tiªn cña Phan Béi Ch©u, cã ý nghÜa nhð mét bøc thð tuyÖt mÖnh. Phan Béi Ch©u lμm bμi th¬ nμy béc lé c¶m xóc cña m×nh trong nh÷ng ngμy ®Çu míi vμo ngôc. Nhan ®Ò bμi th¬ lμ do nh÷ng NBS s¸ch vÒ sau ®Æt. (1) Hμo kiÖt : ngðêi cã tμi n¨ng, chÝ khÝ h¬n h¼n ngðêi b×nh thðêng. (2) Phong lðu : cã d¸ng vÎ lÞch sù, trang nh· ; cßn cã nghÜa lμ møc sèng kh¸ gi¶. ë ®©y chØ vÎ ung dung, ®ðêng hoμng. (3) ý muèn nãi vÒ cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng xa quª hð¬ng ®Êt nðíc cña Phan Béi Ch©u. (4) V× ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, Phan Béi Ch©u ®· bÞ trôc xuÊt khái NhËt B¶n, ®ang sèng kh«ng hîp ph¸p ë Trung Quèc, l¹i ®· bÞ thùc d©n Ph¸p kÕt ¸n tö h×nh v¾ng mÆt, cho nªn dðêng nhð ®i ®Õn ®©u «ng còng bÞ truy ®uæi nhð mét téi ph¹m. (5) Bña tay : më réng vßng tay ®Ó «m lÊy (cã b¶n chÐp lμ dang tay, nghÜa còng gÇn nhð vËy). (6) Kinh tÕ : nãi t¾t cña kinh bang tÕ thÕ, cã nghÜa lμ trÞ nðíc cøu ®êi (kh«ng ph¶i lμ kinh tÕ theo nghÜa hiÖn nay). C¶ c©u ý nãi con ngðêi nμy vÉn «m Êp hoμi b·o trÞ nðíc cøu ®êi. §äc - hiÓu v¨n b¶n 1. Ph©n tÝch cÆp c©u 1 - 2, t×m hiÓu khÝ ph¸ch vμ phong th¸i cña nhμ chÝ sÜ khi r¬i vμo vßng tï ngôc (chó ý c¸c tõ hμo kiÖt, phong lðu vμ quan niÖm ch¹y mái ch©n th× h·y ë tï). 2. §äc l¹i cÆp c©u 3 - 4, em thÊy giäng ®iÖu cã g× thay ®æi so víi hai c©u th¬ trªn ? V× sao ? Lêi t©m sù ë ®©y cã ý nghÜa nhð thÕ nμo ? 3. Em hiÓu thÕ nμo vÒ ý nghÜa cña cÆp c©u 5 - 6 ? Lèi nãi khoa trð¬ng ë ®©y cã t¸c dông g× trong viÖc biÓu hiÖn h×nh ¶nh ngðêi anh hïng, hμo kiÖt nμy ? 4. Hai c©u th¬ cuèi lμ kÕt tinh tð tðëng cña toμn bμi th¬. Em c¶m nhËn ®ðîc ®iÒu g× tõ hai c©u th¬ Êy ? 147

Ghi nhí B»ng giäng ®iÖu hμo hïng cã søc l«i cuèn m¹nh mÏ, Vμo nhμ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c ®· thÓ hiÖn phong th¸i ung dung, ®ðêng hoμng vμ khÝ ph¸ch kiªn cðêng, bÊt khuÊt vðît lªn trªn c¶nh tï ngôc khèc liÖt cña nhμ chÝ sÜ yªu nðíc Phan Béi Ch©u. LuyÖn tËp ¤n l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ thÓ th¬ thÊt ng«n b¸t có §ðêng luËt, em h·y nhËn d¹ng thÓ th¬ cña bμi Vμo nhμ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c vÒ c¸c phð¬ng diÖn sè c©u, sè ch÷, c¸ch gieo vÇn. §äc thªm T«i biÕt sím chiÒu g× ®©y, ®Çu t«i còng l×a khái cæ, nhðng t«i vÉn lÊy lμm vui vÎ. Than «i ! Bao nhiªu n¨m b«n tÈu, mðu tÝnh tr¨m viÖc mμ kh«ng nªn mét viÖc g×, nghÜ m×nh téi nÆng lçi nhiÒu, cã vui g× sèng n÷a mμ ham. Song trðíc khi chÕt, kh«ng lÏ kh«ng thèt ra mét vμi tiÕng kªu ®au thð¬ng sau chãt. Ai biÕt lßng ta ch¨ng ? Ai b¶o ta cã téi ch¨ng ? Cßn mét gi©y phót, trðíc khi ta ph¶i ch«n m×nh dðíi ®Êt, ta còng muèn c¹n lêi ta nãi. ChiÕc bãng b¬ v¬ trêi biÓn, ngän ®Ìn leo lÐt giã mða, ta thÊm giät lÖ cßn lðu l¹i mÊy chôc n¨m nay, gom gãp lÞch sö mét ®êi ta, hoμ víi m¸u mμ viÕt ra tËp s¸ch nμy. Hìi ba ngμn mu«n ®ång bμo chÝ ¸i chÝ th©n, dÇu ai biÕt lßng ta ch¨ng ? DÇu ai buéc téi ta ch¨ng ? Khi ®äc tËp s¸ch nμy, sÏ thÊy giät m¸u hÇu kh« mμ vÉn cßn ®Çm ®×a ë trªn mÆt tê giÊy vËy. (Phan Béi Ch©u, Ngôc trung thð, trong V¨n th¬ Phan Béi Ch©u chän läc, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1967) V¨n b¶n §Ëp ®¸ ë C«n L«n 148 Lμm trai ®øng gi÷a ®Êt C«n L«n(1), Lõng lÉy(2) lμm cho lë nói non.

X¸ch bóa ®¸nh tan n¨m b¶y ®èng, Ra tay ®Ëp bÓ(3) mÊy tr¨m hßn. Th¸ng ngμy bao qu¶n th©n sμnh sái(4), Mða n¾ng cμng bÒn d¹ s¾t son(5). Nh÷ng kÎ v¸ trêi(6) khi lì bðíc, Gian nan chi kÓ viÖc con con ! (Phan Ch©u Trinh(M), trong Th¬ v¨n yªu nðíc vμ c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kØ XX, S®d) Chó thÝch (M) Phan Ch©u Trinh (1872 - 1926), hiÖu lμ T©y Hå, biÖt hiÖu Hi M·, quª ë lμng T©y Léc, huyÖn Hμ §«ng (nay lμ th«n T©y Hå, x· Tam Phðíc, thÞ x· Tam K×), tØnh Qu¶ng Nam. ¤ng ®ç Phã b¶ng, ®ðîc bæ dông mét chøc quan nhá, nhðng chØ mét thêi gian ng¾n ®· bá quan, chuyªn t©m vμo sù nghiÖp cøu nðíc. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kØ XX, Phan Ch©u Trinh lμ ngðêi ®Ò xðíng d©n chñ, ®ßi b·i bá chÕ ®é qu©n chñ sím nhÊt ë ViÖt Nam. Ho¹t ®éng cøu nðíc cña «ng ®a d¹ng, phong phó vμ s«i næi ë trong nðíc, cã lóc ë Ph¸p, ë NhËt. Phan Ch©u Trinh lμ ngðêi giái biÖn luËn vμ cã tμi v¨n chð¬ng. V¨n chÝnh luËn cña «ng rÊt hïng biÖn, ®anh thÐp, th¬ v¨n tr÷ t×nh ®Òu thÊm ®Ém tinh thÇn yªu nðíc vμ d©n chñ. T¸c phÈm chÝnh : T©y Hå thi tËp, TØnh quèc hån ca, X¨ng-tª thi tËp (c¸c tËp th¬), Giai nh©n k× ngé (truyÖn th¬ dÞch),… N¨m 1908, Phan Ch©u Trinh bÞ khÐp téi xói giôc nh©n d©n næi lo¹n trong phong trμo chèng thuÕ ë Trung K× nªn bÞ b¾t ®μy ra C«n §¶o ; ®Õn th¸ng 6 n¨m 1910, nhê sù can thiÖp cña Héi Nh©n quyÒn (Ph¸p), «ng míi ®ðîc tha. Bμi th¬ nμy lμm trong lóc «ng cïng c¸c tï nh©n kh¸c bÞ b¾t lao ®éng khæ sai. (1) C«n L«n : tøc C«n §¶o, hßn ®¶o n»m ë phÝa ®«ng nam nðíc ta, n¬i thùc d©n Ph¸p lËp nhμ tï giam cÇm nh÷ng chiÕn sÜ yªu nðíc vμ c¸ch m¹ng. (2) Lõng lÉy : ë ®©y cã nghÜa lμ ng¹o nghÔ, lÉm liÖt. (3) BÓ (tiÕng ®Þa phð¬ng) : vì ; ®Ëp bÓ : ®Ëp vì. (4) Th©n sμnh sái : ý nãi th©n dμy d¹n phong trÇn, s½n sμng chÊp nhËn mäi gian khæ. (5) D¹ s¾t son : ý nãi tinh thÇn cøng cái, trung kiªn, kh«ng sên lßng, ®æi chÝ. (6) V¸ trêi : theo truyÒn thuyÕt Trung Quèc, bμ N÷ Oa ®éi ®¸ v¸ trêi ; nãi v¸ trêi (hay lÊp biÓn) lμ ngô ý mðu ®å nh÷ng c«ng viÖc hÕt søc lín lao. 149

§äc - hiÓu v¨n b¶n 1. Em h×nh dung c«ng viÖc ®Ëp ®¸ cña ngðêi tï ë C«n §¶o lμ mét c«ng viÖc nhð thÕ nμo ? (Chó ý kh«ng gian, ®iÒu kiÖn lμm viÖc vμ tÝnh chÊt c«ng viÖc.) 2. Bèn c©u th¬ ®Çu cã hai líp nghÜa. Hai líp nghÜa ®ã lμ g× ? Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña nh÷ng c©u th¬ ®ã. NhËn xÐt vÒ khÈu khÝ cña t¸c gi¶. 3. Bèn c©u th¬ cuèi béc lé trùc tiÕp nh÷ng c¶m xóc vμ suy nghÜ cña t¸c gi¶. Em h·y t×m hiÓu ý nghÜa nh÷ng c©u th¬ nμy vμ c¸ch thøc biÓu hiÖn c¶m xóc cña t¸c gi¶. Ghi nhí B»ng bót ph¸p l·ng m¹n vμ giäng ®iÖu hμo hïng, bμi th¬ §Ëp ®¸ ë C«n L«n gióp ta c¶m nhËn mét h×nh tðîng ®Ñp lÉm liÖt, ngang tμng cña ngðêi anh hïng cøu nðíc dï gÆp bðíc nguy nan nhðng vÉn kh«ng sên lßng ®æi chÝ. LuyÖn tËp 1. §äc diÔn c¶m bμi th¬. 2. Qua c¶ hai bμi th¬ Vμo nhμ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c vμ §Ëp ®¸ ë C«n L«n, em h·y tr×nh bμy l¹i nh÷ng c¶m nhËn cña m×nh vÒ vÎ ®Ñp hμo hïng, l·ng m¹n cña h×nh tðîng nhμ nho yªu nðíc vμ c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kØ XX. «n luyÖn vÒ dÊu c©u I - tæng kÕt vÒ dÊu c©u Dùa vμo c¸c bμi ®· häc vÒ dÊu c©u ë c¸c líp 6, 7, 8, lËp b¶ng tæng kÕt vÒ dÊu c©u theo mÉu dðíi ®©y : DÊu c©u C«ng dông 150