SÁCH EBOOK LỊCH SỬ 11

((TTá¸ii bbả¶nn llầÇnntthhứø hba¶iy) ) nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NGðT NG¤ TRÇN ¸I Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : Lðu hoa s¬n -lª hång s¬n Biªn tËp t¸i b¶n : n«ng thÞ huÖ Biªn vÏ lðîc ®å : cï ®øc nghÜa Tr×nh bµy b×a : lðu chÝ ®ång ThiÕt kÕ, tr×nh bµy s¸ch : lª hoµng h¶i Söa b¶n in : n«ng thÞ huÖ ChÕ b¶n : C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng S¸ch cã sö dông mét sè h×nh ¶nh tð liÖu tõ : History of the world XX century, volume I (1900 _ 1945) ; An introductory history ; LÞch sö thÕ giíi 1917 _ 1951 cña Xin-ga-po ; ViÖt Nam mét cuéc chiÕn 1858 _ 1975 ; §¹i cð¬ng lÞch sö ViÖt Nam _ TËp II... vµ mét sè trang web nðíc ngoµi. B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam -Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. LÞch sö 11 M· sè : CH115T4 Sè ®¨ng kÝ KHXB : 01-2014/CXB/480-1062/GD In ......... cuèn, khæ 17 x 24 cm, t¹i ...................................... In xong vµ nép lðu chiÓu th¸ng ...... n¨m 2014.

phÇn Mét LÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i (TiÕp theo) 3

Chð¬ng I C¸c nðíc ch©u ¸, ch©u phi vμ khu vùc mÜ Latinh (ThÕ kØ xix - ®Çu thÕ kØ xx) Bµi 1 nhËt b¶n Cuéc Duy t©n Minh TrÞ n¨m 1868 cã ý nghÜa nhð mét cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n, ®· ®ða NhËt B¶n ph¸t triÓn theo con ®ðêng cña c¸c nðíc phð¬ng T©y vμ trë thμnh mét nðíc ®Õ quèc duy nhÊt ë ch©u ¸. 1 NhËt B¶n tõ ®Çu thÕ kØ XIX ®Õn trðíc n¨m 1868 §Õn gi÷a thÕ kØ XIX, sau h¬n 200 n¨m thèng trÞ, chÕ ®é M¹c phñ T«-ku-ga-oa ë NhËt B¶n, ®øng ®Çu lμ S«gun (Tðíng qu©n), ®· l©m vμo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, suy yÕu nghiªm träng. §©y lμ thêi k× trong lßng x· héi phong kiÕn NhËt B¶n chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. VÒ kinh tÕ, nÒn n«ng nghiÖp vÉn dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn l¹c hËu. §Þa chñ bãc lét n«ng d©n rÊt nÆng nÒ. Møc t« trung b×nh chiÕm tíi 50% sè thu hoa lîi. T×nh tr¹ng mÊt mïa, ®ãi kÐm liªn tiÕp x¶y ra. Trong khi ®ã, ë c¸c thμnh thÞ, h¶i c¶ng, kinh tÕ hμng ho¸ ph¸t triÓn, c«ng trðêng thñ c«ng xuÊt hiÖn ngμy cμng nhiÒu. Nh÷ng mÇm mèng kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn nhanh chãng. VÒ x héi, ChÝnh phñ S«gun vÉn duy tr× chÕ ®é ®¼ng cÊp. TÇng líp §aimy« lμ nh÷ng quý téc phong kiÕn lín, qu¶n lÝ c¸c vïng l·nh ®Þa trong nðíc, cã quyÒn lùc tuyÖt ®èi trong l·nh ®Þa cña hä. TÇng líp Samurai (vâ sÜ) thuéc giíi quý téc h¹ng trung vμ nhá, kh«ng cã ruéng ®Êt, chØ phôc vô c¸c ®aimy« b»ng viÖc huÊn luyÖn vμ chØ huy c¸c ®éi vò trang ®Ó hðëng bæng léc. Do mét thêi gian dμi kh«ng cã chiÕn tranh, ®Þa vÞ cña Samurai bÞ suy gi¶m, lð¬ng bæng thÊt thðêng, ®êi sèng khã kh¨n, nhiÒu ngðêi rêi khái l·nh ®Þa, tham gia ho¹t ®éng thð¬ng nghiÖp, më xðëng thñ c«ng... dÇn dÇn tð s¶n ho¸, trë thμnh lùc lðîng ®Êu tranh chèng chÕ ®é phong kiÕn lçi thêi. 4

TÇng líp tð s¶n c«ng thð¬ng nghiÖp ngµy cµng giµu cã, song c¸c nhµ tð s¶n c«ng thð¬ng l¹i kh«ng cã quyÒn lùc vÒ chÝnh trÞ. N«ng d©n lµ ®èi tðîng bãc lét chñ yÕu cña giai cÊp phong kiÕn, cßn thÞ d©n th× kh«ng chØ bÞ phong kiÕn khèng chÕ mµ cßn bÞ c¸c nhµ bu«n vµ nh÷ng ngðêi cho vay l·i bãc lét. VÒ chÝnh trÞ, ®Õn gi÷a thÕ kØ XIX, NhËt B¶n vÉn lµ mét quèc gia phong kiÕn. Thiªn hoµng cã vÞ trÝ tèi cao, nhðng quyÒn hµnh thùc tÕ thuéc vÒ S«gun dßng hä T«-ku-ga-oa ë phñ Chóa (M¹c phñ). Gi÷a lóc m©u thuÉn giai cÊp trong nðíc ngµy cµng gay g¾t, chÕ ®é M¹c phñ khñng ho¶ng nghiªm träng th× c¸c nðíc tð b¶n phð¬ng T©y, trðíc tiªn lµ MÜ, dïng ¸p lùc qu©n sù ®ßi NhËt B¶n ph¶i “më cöa”. N¨m 1854, M¹c phñ buéc ph¶i kÝ víi MÜ hiÖp ðíc, theo ®ã, NhËt B¶n më 2 cöa biÓn Si-m«-®a vµ Ha-k«-®a-tª cho ngðêi MÜ ra vµo bu«n b¸n. C¸c nðíc Anh, Ph¸p, Nga, §øc thÊy vËy còng ®ua nhau Ðp NhËt B¶n kÝ nh÷ng hiÖp ðíc bÊt b×nh ®¼ng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nÆng nÒ. Nhð vËy, ®Õn gi÷a thÕ kØ XIX, NhËt B¶n ® l©m vµo mét cuéc khñng ho¶ng trÇm träng, ®øng trðíc sù lùa chän : hoÆc tiÕp tôc duy tr× chÕ ®é phong kiÕn tr× trÖ, b¶o thñ ®Ó bÞ c¸c nðíc ®Õ quèc x©u xÐ hoÆc tiÕn hµnh duy t©n, ®ða NhËt B¶n ph¸t triÓn theo con ®ðêng cña c¸c nðíc tð b¶n phð¬ng T©y. ? T×nh h×nh NhËt B¶n tõ ®Çu thÕ kØ XIX ®Õn trðíc n¨m 1868 cã nh÷ng ®iÓm g× næi bËt ? 2 Cuéc Duy t©n Minh TrÞ H×nh 1. Thiªn hoµng Minh TrÞ (1852 -1912) Nh÷ng hiÖp ðíc bÊt b×nh ®¼ng mµ M¹c phñ kÝ víi nðíc ngoµi lµm cho c¸c tÇng líp trong x héi ph¶n øng 5 m¹nh mÏ. Phong trµo ®Êu tranh chèng S«gun ph¸t triÓn m¹nh vµo nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XIX ® lµm sôp ®æ chÕ ®é M¹c phñ. Th¸ng 1 - 1868, sau khi lªn ng«i, Thiªn hoµng Minh TrÞ ® thùc hiÖn mét lo¹t c¶i c¸ch tiÕn bé nh»m ®ða NhËt B¶n tho¸t khái t×nh tr¹ng mét nðíc phong kiÕn l¹c hËu. §ã lµ cuéc Duy t©n Minh TrÞ, ®ðîc tiÕn hµnh trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc : chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù, v¨n ho¸ -gi¸o dôc...

VÒ chÝnh trÞ : NhËt hoµng tuyªn bè thñ tiªu chÕ ®é M¹c phñ, thµnh lËp chÝnh phñ míi, trong ®ã ®¹i biÓu cña tÇng líp quý téc tð s¶n ho¸ ®ãng vai trß quan träng, thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a c¸c c«ng d©n. N¨m 1889, HiÕn ph¸p míi ®ðîc ban hµnh, chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn ®ðîc thiÕt lËp. VÒ kinh tÕ : ChÝnh phñ ® thi hµnh c¸c chÝnh s¸ch thèng nhÊt tiÒn tÖ, thèng nhÊt thÞ trðêng, cho phÐp mua b¸n ruéng ®Êt, t¨ng cðêng ph¸t triÓn kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa ë n«ng th«n, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ®ðêng s¸, cÇu cèng... VÒ qu©n sù : Qu©n ®éi ®ðîc tæ chøc vµ huÊn luyÖn theo kiÓu phð¬ng T©y, chÕ ®é nghÜa vô qu©n sù thay cho chÕ ®é trðng binh. C«ng nghiÖp ®ãng tµu chiÕn ®ðîc chó träng ph¸t triÓn, tiÕn hµnh s¶n xuÊt vò khÝ, ®¹n dðîc vµ mêi chuyªn gia qu©n sù nðíc ngoµi... VÒ gi¸o dôc : ChÝnh phñ thi hµnh chÝnh s¸ch gi¸o dôc b¾t buéc, chó träng néi dung khoa häc -kÜ thuËt trong chð¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, cö nh÷ng häc sinh giái ®i du häc ë phð¬ng T©y... ? -Tr×nh bµy néi dung c¬ b¶n cña cuéc Duy t©n Minh TrÞ. -ý nghÜa næi bËt cña cuéc Duy t©n Minh TrÞ lµ g× ? 3 NhËt B¶n chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa Trong 30 n¨m cuèi thÕ kØ XIX, ®Æc biÖt tõ sau cuéc ChiÕn tranh Trung -NhËt (1894 -1895), chñ nghÜa tð b¶n ph¸t triÓn nhanh chãng ë NhËt B¶n. C«ng nghiÖp (nhÊt lµ c«ng nghiÖp nÆng), ngµnh ®ðêng s¾t, ngo¹i thð¬ng, hµng h¶i cã nh÷ng chuyÓn biÕn quan träng. ViÖc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ kÐo theo sù tËp trung trong c«ng nghiÖp, thð¬ng nghiÖp vµ ng©n hµng. NhiÒu c«ng ti ®éc quyÒn xuÊt hiÖn nhð MÝt-xði, MÝt-su-bi-si... C¸c c«ng ti nµy lµm chñ nhiÒu ng©n hµng, hÇm má, xÝ nghiÖp, ®ðêng s¾t, tµu biÓn... vµ cã kh¶ n¨ng chi phèi, lòng ®o¹n c¶ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ ë NhËt B¶n. H×nh 2. LÔ kh¸nh thµnh mét ®oµn tµu ë NhËt B¶n 6

Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cuèi thÕ kØ XIX -®Çu thÕ kØ XX ® t¹o søc m¹nh kinh tÕ, qu©n sù vµ chÝnh trÞ cho giíi cÇm quyÒn thi hµnh chÝnh s¸ch x©m lðîc vµ bµnh trðíng. NhËt B¶n chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa g¾n liÒn víi c¸c cuéc chiÕn tranh x©m lðîc :ChiÕn tranh §µi Loan (1874), ChiÕn tranh Trung -NhËt (1894 -1895) vµ chiÕn tranh ®Õ quèc :ChiÕn tranh Nga -NhËt (1904 -1905). Th¾ng lîi trong c¸c cuéc chiÕn tranh nµy ® ®em ®Õn cho NhËt B¶n nhiÒu hiÖp ðíc cã lîi vÒ ®Êt ®ai vµ tµi chÝnh, thóc ®Èy nhanh h¬n tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. MÆc dï tiÕn lªn chñ nghÜa tð b¶n, song NhËt B¶n vÉn duy tr× quyÒn së h÷u ruéng ®Êt phong kiÕn. TÇng líp quý téc, ®Æc biÖt lµ giíi vâ sÜ Samurai, vÉn cã ðu thÕ chÝnh trÞ rÊt lín. Hä chñ trð¬ng x©y dùng NhËt B¶n b»ng søc m¹nh qu©n sù. T×nh h×nh ®ã lµm cho ®Õ quèc NhËt cã ®Æc ®iÓm lµ chñ nghÜa ®Õ quèc phong kiÕn qu©n phiÖt. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tð b¶n lµ sù bÇn cïng ho¸ cña quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng. C«ng nh©n NhËt B¶n ph¶i lµm viÖc mçi ngµy tõ 12 ®Õn 14 giê, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt tåi tÖ mµ tiÒn lð¬ng l¹i thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi ë c¸c nðíc ch©u ¢u vµ MÜ. Sù bãc lét nÆng nÒ cña giíi chñ ® dÉn tíi nhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n ®ßi t¨ng lð¬ng, c¶i thiÖn ®êi sèng, ®ßi quyÒn tù do, d©n chñ. Sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n lµ c¬ së cho viÖc thµnh lËp c¸c tæ chøc nghiÖp ®oµn. H×nh 3. Lðîc ®å vÒ sù bµnh trðíng cña ®Õ quèc N¨m 1901, §¶ng X héi d©n chñ NhËt B¶n cuèi thÕ kØ XIX -®Çu thÕ kØ XX NhËt B¶n ®ðîc thµnh lËp, dðíi sù l nh ®¹o cña Ca-tai-a-ma Xen. Ca-tai-a-ma Xen xuÊt th©n trong mét gia ®×nh n«ng d©n nghÌo. N¨m 23 tuæi, «ng lµm c«ng nh©n in ë T«-ki-«, tham gia ho¹t ®éng tÝch cùc trong phong trµo c«ng nh©n. N¨m 1898, «ng l·nh ®¹o c«ng nh©n ®ðêng s¾t b·i c«ng giµnh th¾ng lîi sau hµng th¸ng ®Êu tranh. ¤ng lµ mét l·nh tô næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n NhËt B¶n ; sau nµy lµ b¹n cña NguyÔn ¸i Quèc trong Quèc tÕ Céng s¶n. 7

? Nh÷ng sù kiÖn nµo chøng tá vµo cuèi thÕ kØ XIX, NhËt B¶n ®· chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa ? $ 0 !& & * 1. T¹i sao nãi cuéc Duy t©n Minh TrÞ cã ý nghÜa nhð mét cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ? 2. Dùa vµo lðîc ®å (h×nh 3), tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ sù bµnh trðíng cña ®Õ quèc NhËt B¶n cuèi thÕ kØ XIX -®Çu thÕ kØ XX. Bµi 2 Ên ®é Tõ gi÷a thÕ kØ XIX, m©u thuÉn gi÷a ®«ng ®¶o nh©n d©n Ên §é víi thùc d©n Anh ngµy cµng trë nªn s©u s¾c. C¸c cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc diÔn ra quyÕt liÖt dðíi nhiÒu h×nh thøc, l«i cuèn ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n tham gia. §iÓn h×nh lµ cuéc khëi nghÜa Xipay (1857 -1859), phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp tð s¶n víi sù ra ®êi cña §¶ng Quèc ®¹i, cuéc b i c«ng cña c«ng nh©n Bom-bay n¨m 1908... 1 T×nh h×nh kinh tÕ, x héi Ên §é nöa sau thÕ kØ XIX Tõ ®Çu thÕ kØ XVII, cuéc tranh giµnh quyÒn lùc gi÷a c¸c chóa phong kiÕn trong nðíc lµm cho Ên §é suy yÕu. Lîi dông c¬ héi nµy, c¸c nðíc tð b¶n phð¬ng T©y, chñ yÕu lµ Anh vµ Ph¸p, tranh nhau x©m lðîc Ên §é. §Õn gi÷a thÕ kØ XIX, thùc d©n Anh ® hoµn thµnh viÖc x©m lðîc vµ ®Æt ¸ch cai trÞ ë Ên §é. VÒ kinh tÕ, thùc d©n Anh më réng c«ng cuéc khai th¸c Ên §é mét c¸ch quy m«, ra søc v¬ vÐt lð¬ng thùc, c¸c nguån nguyªn liÖu vµ bãc lét nh©n c«ng ®Ó thu lîi nhuËn. Ên §é trë thµnh thuéc ®Þa quan träng nhÊt cña thùc d©n Anh, ph¶i cung cÊp ngµy cµng nhiÒu lð¬ng thùc, nguyªn liÖu cho chÝnh quèc. 8