SÁCH EBOOK GIÁO DỤC CÔNG DÂN 11

GIAÙO DUÏC COÂNG DAÂN 11

(T¸i b¶n lÇn thø m−êi ba) nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam Hãy bảo quản, giữ gìn sách giáo khoa để dành tặng cho các em học sinh lớp sau !

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. 012020/CXBIPH/607869/GD M· sè : CH117T0

PhÇn mét c«ng d©n víi kinh tÕ 3

Bμi 1 c«ng d©n víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ iMë ®Çu bμi häc D©n téc ViÖt Nam lμ mét d©n téc anh hïng, th«ng minh, s¸ng t¹o, víi lÞch sö hμng ngh×n n¨m dùng n−íc vμ gi÷ n−íc. Ngμy nay, d©n téc ta ®ang ®øng tr−íc th¸ch thøc cña cuéc ®Êu tranh chèng ®ãi nghÌo, l¹c hËu, kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n−íc trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi. V× vËy, mçi chóng ta ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam giμu m¹nh ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc thÕ nμo lμ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt vμ vai trß cña s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ®èi víi ®êi sèng x· héi.  Nªu ®−îc c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ mèi quan hÖ gi÷a chóng.  Nªu ®−îc néi dung vμ ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi.  BiÕt ®−îc mçi ng−êi ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. TÝch cùc tham gia x©y dùng kinh tÕ gia ®×nh vμ ®Þa ph−¬ng. iiNéi dung bμi häc 1. S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt a) ThÕ nµo lµ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ? S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lμ sù t¸c ®éng cña con ng−êi vμo tù nhiªn, biÕn ®æi c¸c yÕu tè cña tù nhiªn ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm phï hîp víi nhu cÇu cña m×nh. 4

b) Vai trß cña s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt  S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lμ c¬ së tån t¹i cña x· héi. Trong ®êi sèng x· héi, loμi ng−êi cã nhiÒu mÆt ho¹t ®éng nh− ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, khoa häc... C¸c ho¹t ®éng nμy ngμy cμng phong phó, ®a d¹ng. §Ó tiÕn hμnh c¸c ho¹t ®éng nãi trªn, tr−íc hÕt con ng−êi ph¶i tån t¹i. Muèn tån t¹i, con ng−êi ph¶i cã thøc ¨n, ®å mÆc, nhμ ë, ph−¬ng tiÖn ®i l¹i vμ nhiÒu thø cÇn thiÕt kh¸c. §Ó cã nh÷ng thø ®ã, con ng−êi ph¶i s¶n xuÊt vμ s¶n xuÊt víi quy m« ngμy cμng lín. X· héi sÏ kh«ng tån t¹i nÕu ngõng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. C«ng ti s¶n xuÊt giµy Thanh niªn xung phong H¶i Phßng ¶nh : TTXVN  S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt quyÕt ®Þnh mäi ho¹t ®éng cña x· héi. Sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt lμ tiÒn ®Ò, lμ c¬ së thóc ®Èy viÖc më réng c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña x· héi, s¸ng t¹o ra toμn bé ®êi sèng vËt chÊt vμ tinh thÇn cña x· héi. §ång thêi, th«ng qua ho¹t ®éng 5

s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, con ng−êi ngμy cμng ®−îc hoμn thiÖn vμ ph¸t triÓn toμn diÖn. V× vËy, s¶n xuÊt vËt chÊt gi÷ vai trß lμ c¬ së cña sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi, xÐt ®Õn cïng quyÕt ®Þnh toμn bé sù vËn ®éng cña ®êi sèng x· héi. 2. C¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt §Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cÇn ph¶i cã nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n nµo ? Mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu lμ sù kÕt hîp cña ba yÕu tè c¬ b¶n : søc lao ®éng, ®èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng. a) Søc lao ®éng Søc lao ®éng lμ toμn bé nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt vμ tinh thÇn cña con ng−êi ®−îc vËn dông vμo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Søc lao ®éng kh¸c víi lao ®éng. Søc lao ®éng míi chØ lμ kh¶ n¨ng cña lao ®éng, cßn lao ®éng lμ sù tiªu dïng søc lao ®éng trong hiÖn thùc. Lao ®éng lμ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng−êi lμm biÕn ®æi nh÷ng yÕu tè cña tù nhiªn cho phï hîp víi nhu cÇu cña con ng−êi. Em hiÓu nh− thÕ nµo vÒ c©u nãi sau ®©y cña C. M¸c : \"Con nhÖn lµm nh÷ng ®éng t¸c gièng nh− ®éng t¸c cña ng−êi thî dÖt, vµ b»ng viÖc x©y dùng nh÷ng ng¨n tæ s¸p cña m×nh, con ong cßn lµm cho mét sè nhµ kiÕn tróc ph¶i hæ thÑn. Nh−ng ®iÒu ngay tõ ®Çu ph©n biÖt nhµ kiÕn tróc tåi nhÊt víi con ong giái nhÊt lµ tr−íc khi x©y dùng nh÷ng ng¨n tæ ong b»ng s¸p, nhµ kiÕn tróc ®· x©y dùng chóng ë trong ®Çu ãc cña m×nh råi\" (1). (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 1993, tËp 23, tr. 266  267. 6

Lao ®éng lμ ho¹t ®éng b¶n chÊt nhÊt cña con ng−êi, lμ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt con ng−êi víi loμi vËt. Ho¹t ®éng tù gi¸c, cã ý thøc, cã môc ®Ých, biÕt chÕ t¹o ra c«ng cô lao ®éng lμ phÈm chÊt ®Æc biÖt cña con ng−êi. b) §èi t−îng lao ®éng §èi t−îng lao ®éng lμ nh÷ng yÕu tè cña tù nhiªn mμ lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng vμo nh»m biÕn ®æi nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi. §èi t−îng lao ®éng cã thÓ chia thμnh hai lo¹i :  Lo¹i cã s½n trong tù nhiªn nh− gç trong rõng, quÆng trong lßng ®Êt, t«m c¸ d−íi s«ng, biÓn... mμ con ng−êi chØ cÇn khai th¸c lμ dïng ®−îc. Lo¹i nμy th−êng lμ ®èi t−îng lao ®éng cña c¸c ngμnh c«ng nghiÖp khai th¸c.  Lo¹i ®· tr¶i qua t¸c ®éng cña lao ®éng, ®−îc c¶i biÕn Ýt nhiÒu nh− sîi ®Ó dÖt v¶i, s¾t thÐp ®Ó chÕ t¹o m¸y... gäi lμ nguyªn liÖu. Lo¹i nμy th−êng lμ ®èi t−îng lao ®éng cña c¸c ngμnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lao ®éng s¶n xuÊt vμ khoa häc  kÜ thuËt, ®èi t−îng lao ®éng ngμy cμng ®a d¹ng, phong phó ; con ng−êi ngμy cμng t¹o ra nhiÒu nguyªn vËt liÖu \"nh©n t¹o\" cã tÝnh n¨ng, t¸c dông theo ý muèn. Tuy nhiªn, nh÷ng nguyªn vËt liÖu \"nh©n t¹o\" ®ã còng ®Òu cã nguån gèc tõ tù nhiªn. c) T− liÖu lao ®éng T− liÖu lao ®éng lμ mét vËt hay hÖ thèng nh÷ng vËt lμm nhiÖm vô truyÒn dÉn sù t¸c ®éng cña con ng−êi lªn ®èi t−îng lao ®éng, nh»m biÕn ®æi ®èi t−îng lao ®éng thμnh s¶n phÈm tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi. T− liÖu lao ®éng ®−îc chia thμnh ba lo¹i :  C«ng cô lao ®éng hay c«ng cô s¶n xuÊt nh− : cμy, cuèc, m¸y mãc,...  HÖ thèng b×nh chøa cña s¶n xuÊt nh− : èng, thïng, hép... 7

 KÕt cÊu h¹ tÇng cña s¶n xuÊt nh− : ®−êng s¸, bÕn c¶ng, s©n bay... lμ ®iÒu kiÖn rÊt cÇn thiÕt ®èi víi s¶n xuÊt. Do vËy, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng cña s¶n xuÊt ph¶i ®i tr−íc mét b−íc so víi s¶n xuÊt trùc tiÕp. Em h·y t×m thªm vÝ dô vÒ c¸c lo¹i t− liÖu lao ®éng nãi trªn. Trong c¸c yÕu tè cÊu thμnh t− liÖu lao ®éng th× c«ng cô lao ®éng lμ yÕu tè quan träng nhÊt. Nã lμ mét trong nh÷ng c¨n cø c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt c¸c thêi ®¹i kinh tÕ. C. M¸c viÕt : \"Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i lμ ë chç chóng s¶n xuÊt ra c¸i g×, mμ lμ ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nμo, víi nh÷ng t− liÖu lao ®éng nμo\" (1). Mét vËt nμo ®ã lμ t− liÖu lao ®éng hay lμ ®èi t−îng lao ®éng tuú thuéc vμo môc ®Ých sö dông g¾n víi chøc n¨ng mμ nã ®¶m nhËn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. VÝ dô : C©y gç lµ ®èi t−îng lao ®éng cña ng−êi thî méc, nh−ng lµ t− liÖu lao ®éng cña ng−êi thî chèng lß trong hÇm má. §èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng kÕt hîp l¹i thμnh t− liÖu s¶n xuÊt. V× vËy, qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt lμ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng víi t− liÖu s¶n xuÊt. Trong c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t− liÖu lao ®éng vμ ®èi t−îng lao ®éng b¾t nguån tõ tù nhiªn. Cßn søc lao ®éng víi tÝnh s¸ng t¹o, gi÷ vai trß quan träng vμ quyÕt ®Þnh nhÊt. Suy ®Õn cïng, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña t− liÖu s¶n xuÊt lμ sù ph¶n ¸nh søc lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi. Mét quèc gia kh«ng giμu vÒ tμi nguyªn thiªn nhiªn nh−ng vÉn cã thÓ trë thμnh mét c−êng quèc kinh tÕ, nÕu ë ®ã søc lao ®éng cã chÊt l−îng cao. Mét x· héi muèn cã nhiÒu cña c¶i vËt chÊt ph¶i th−êng xuyªn ch¨m lo ph¸t triÓn nguån lùc con ng−êi ; kh«i phôc vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr−êng ; sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lÝ vμ cã hiÖu qu¶ nhÊt. V× vËy, viÖc th−êng xuyªn rÌn luyÖn, (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, tËp 23, S®d, tr. 269. 8

häc tËp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng vμ gãp phÇn b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr−êng lμ tr¸ch nhiÖm cña mäi c«ng d©n. 3. Ph¸t triÓn kinh tÕ vμ ý nghÜa cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi a) Ph¸t triÓn kinh tÕ Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tiÕn bé vμ c«ng b»ng x· héi. Ph¸t triÓn kinh tÕ bao gåm ba néi dung chñ yÕu :  Ph¸t triÓn kinh tÕ biÓu hiÖn tr−íc hÕt ë sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ. T¨ng tr−ëng kinh tÕ lμ sù t¨ng lªn vÒ sè l−îng, chÊt l−îng s¶n phÈm vμ c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra nã. Quy m« vμ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ lμ c¨n cø quan träng ®Ó x¸c ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ, trong ®ã cã sù t¸c ®éng cña møc t¨ng d©n sè. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c quèc gia kh«ng chØ chó ý thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, mμ cßn ph¶i cã chÝnh s¸ch d©n sè phï hîp.  Sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tiÕn bé ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng. Mäi nÒn kinh tÕ ®Òu tån t¹i vμ vËn ®éng trong mét c¬ cÊu nhÊt ®Þnh. VËy, c¬ cÊu kinh tÕ lµ g× ? C¬ cÊu kinh tÕ lμ tæng thÓ mèi quan hÖ h÷u c¬, phô thuéc vμ quy ®Þnh lÉn nhau c¶ vÒ quy m« vμ tr×nh ®é gi÷a c¸c ngμnh kinh tÕ, c¸c thμnh phÇn kinh tÕ, c¸c vïng kinh tÕ. Trong c¸c c¬ cÊu kinh tÕ nãi trªn cña nÒn kinh tÕ th× c¬ cÊu kinh tÕ ngμnh lμ quan träng nhÊt. C¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ lμ c¬ cÊu kinh tÕ ph¸t huy ®−îc mäi tiÒm n¨ng, néi lùc cña toμn bé nÒn kinh tÕ ; phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ; g¾n víi ph©n c«ng lao ®éng vμ hîp t¸c quèc tÕ. 9

C¬ cÊu kinh tÕ biÕn ®æi theo h−íng tiÕn bé lμ c¬ cÊu kinh tÕ cã tØ träng cña c¸c ngμnh dÞch vô vμ c«ng nghiÖp trong tæng s¶n phÈm quèc d©n t¨ng dÇn, tØ träng cña ngμnh n«ng nghiÖp gi¶m dÇn. Em h·y t×m hiÓu vµ nhËn xÐt vÒ c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh cña ®Þa ph−¬ng m×nh.  T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi c«ng b»ng x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng−êi cã quyÒn b×nh ®¼ng trong ®ãng gãp vμ h−ëng thô kÕt qu¶ cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ. §ång thêi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i phï hîp víi sù biÕn ®æi nhu cÇu ph¸t triÓn toμn diÖn cña con ng−êi vμ x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. Møc ®é tho¶ m·n c¸c nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi thÓ hiÖn ë sù t¨ng lªn cña thu nhËp thùc tÕ vμ chÊt l−îng v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, m«i tr−êng... mμ mçi ng−êi d©n ®−îc h−ëng. Néi dung nμy cña ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶n ¸nh mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vμ c«ng b»ng x· héi. T¨ng tr−ëng kinh tÕ cao t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó gi¶i quyÕt c«ng b»ng x· héi, khi c«ng b»ng x· héi ®−îc ®¶m b¶o sÏ t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. b) ý nghÜa cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vµ x· héi  §èi víi c¸ nh©n Ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi ng−êi cã viÖc lμm vμ thu nhËp æn ®Þnh, cuéc sèng Êm no ; cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc khoÎ, n©ng cao tuæi thä ; ®¸p øng nhu cÇu vËt chÊt vμ tinh thÇn ngμy cμng phong phó ; cã ®iÒu kiÖn häc tËp, tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi, ph¸t triÓn con ng−êi toμn diÖn...  §èi víi gia ®×nh Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ tiÒn ®Ò, lμ c¬ së quan träng ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng cña gia ®×nh : chøc n¨ng kinh tÕ, chøc n¨ng sinh s¶n, chøc n¨ng ch¨m sãc vμ gi¸o dôc, ®¶m b¶o h¹nh phóc gia ®×nh ; x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸... ®Ó gia ®×nh thùc sù lμ tæ Êm h¹nh phóc cña mçi ng−êi, lμ tÕ bμo lμnh m¹nh cña x· héi. 10

 §èi víi x· héi + Ph¸t triÓn kinh tÕ lμm t¨ng thu nhËp quèc d©n vμ phóc lîi x· héi, chÊt l−îng cuéc sèng cña céng ®ång ®−îc c¶i thiÖn nh− gi¶m tØ lÖ suy dinh d−ìng vμ tö vong ë trÎ em ; gi¶m bít t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo... + Ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lμm, gi¶m thÊt nghiÖp, gi¶m tÖ n¹n x· héi. + Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ vμ c¸c lÜnh vùc kh¸c cña x· héi ; ®¶m b¶o æn ®Þnh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. + Ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó cñng cè an ninh quèc phßng, gi÷ v÷ng chÕ ®é chÝnh trÞ, t¨ng hiÖu lùc qu¶n lÝ cña Nhμ n−íc, cñng cè niÒm tin cña nh©n d©n vμo sù l·nh ®¹o cña §¶ng. + §èi víi n−íc ta, ph¸t triÓn kinh tÕ cßn lμ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó kh¾c phôc sù tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi c¸c n−íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi ; x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, më réng quan hÖ quèc tÕ, ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Tãm l¹i, tÝch cùc tham gia ph¸t triÓn kinh tÕ võa lμ quyÒn lîi, võa lμ nghÜa vô cña c«ng d©n, gãp phÇn thùc hiÖn d©n giμu, n−íc m¹nh, x· héi d©n chñ, c«ng b»ng vμ v¨n minh. IIIT− liÖu tham kh¶o 1. C. M¸c : \"Søc lao ®éng hay n¨ng lùc lao ®éng lμ toμn bé nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt vμ tinh thÇn tån t¹i trong mét c¬ thÓ, trong mét con ng−êi ®ang sèng, vμ ®−îc ng−êi ®ã ®em ra vËn dông mçi khi s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông nμo ®ã\".(1) 2. C. M¸c : \"Trong khi t¸c ®éng vμo tù nhiªn ë bªn ngoμi th«ng qua sù vËn ®éng ®ã, vμ lμm thay ®æi tù nhiªn, con ng−êi còng ®ång thêi lμm thay ®æi b¶n tÝnh cña chÝnh nã\" (2). (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 251. (2) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 266. 11

3. C. M¸c : \"Ng−êi ta chØ s¶n xuÊt ®−îc khi hîp t¸c víi nhau theo mét c¸ch nμo ®ã vμ trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau. Muèn s¶n xuÊt ®−îc, ng−êi ta ph¶i cã nh÷ng mèi quan hÖ víi nhau vμ chØ trong ph¹m vi nh÷ng mèi liªn hÖ vμ quan hÖ x· héi ®ã th× míi cã t¸c ®éng vμo tù nhiªn, vμo s¶n xuÊt ®−îc\"(1). 4. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : \"Ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o lμ mét trong nh÷ng ®éng lùc quan träng thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, lμ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nguån lùc con ng−êi  yÕu tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn x· héi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh vμ bÒn v÷ng\"(2). iv  c©u hái vμ Bμi tËp 1. H·y ph©n biÖt ®èi t−îng lao ®éng víi t− liÖu lao ®éng cña mét sè ngμnh s¶n xuÊt mμ em biÕt. 2. H·y chØ ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, chñ quan ®Ó ng−êi cã søc lao ®éng thùc hiÖn ®−îc qu¸ tr×nh lao ®éng. 3. H·y cho biÕt v× sao §¶ng ta x¸c ®Þnh : Ph¸t triÓn gi¸o dôc  ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ lμ quèc s¸ch hμng ®Çu ? 4. Em h·y tr×nh bμy nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ph¸t triÓn kinh tÕ vμ biÓu hiÖn cña nã ë n−íc ta hiÖn nay. 5. Nªu mét vÝ dô vÒ ý nghÜa cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi. 6. V× sao sù ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®Æt trong mèi quan hÖ víi sù gia t¨ng d©n sè vμ b¶o vÖ m«i tr−êng ? 7. H·y cho biÕt vμi nÐt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ cña gia ®×nh m×nh vμ em cã thÓ lμm g× ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh. (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : TuyÓn tËp, NXB Sù thËt, Hμ Néi, 1971, tËp 2, tr. 541. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2001, tr. 108, 109. 12

Bμi 2 Hμng ho¸tiÒn tÖthÞ tr−êng iMë ®Çu bμi häc Kinh tÕ thÞ tr−êng lμ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hμng ho¸. §ã lμ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ, trong ®ã toμn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt g¾n chÆt víi thÞ tr−êng. ViÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng hμng ho¸ g×, cÇn cã nh÷ng dÞch vô nμo ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thÞ tr−êng. Mäi s¶n phÈm ®i vμo s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng ph¶i th«ng qua thÞ tr−êng. VËy hµng ho¸, tiÒn tÖ, thÞ tr−êng lµ g× ? Chóng cã vai trß nh− thÕ nµo ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  HiÓu ®−îc kh¸i niÖm hμng ho¸ víi hai thuéc tÝnh cña nã lμ gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ.  Nªu ®−îc nguån gèc, b¶n chÊt, chøc n¨ng cña tiÒn tÖ vμ quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ.  Nªu ®−îc kh¸i niÖm thÞ tr−êng, c¸c chøc n¨ng cña thÞ tr−êng. BiÕt nhËn xÐt t×nh h×nh s¶n xuÊt vμ tiªu thô mét sè hμng ho¸ ë ®Þa ph−¬ng.  Coi träng ®óng møc vai trß cña hμng ho¸ vμ s¶n xuÊt hμng ho¸. iiNéi dung bμi häc 1. Hμng ho¸ a) Hµng ho¸ lµ g× ? Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, mçi ng−êi chØ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hoÆc mét sè lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh, nh−ng cuéc sèng l¹i cÇn tho¶ m·n 13

nhu cÇu nhiÒu mÆt nªn hä ph¶i tiÕn hμnh trao ®æi s¶n phÈm víi nhau. Ch¼ng h¹n, ng−êi n«ng d©n s¶n xuÊt ra lóa g¹o, mét phÇn ®Ó tiªu dïng cho b¶n th©n vμ gia ®×nh, phÇn cßn l¹i ®em b¸n, trao ®æi lÊy c¸c s¶n phÈm tiªu dïng kh¸c. VËy, phÇn lóa g¹o nµo cña ng−êi n«ng d©n lµ hµng ho¸ ? S¶n phÈm chØ trë thμnh hμng ho¸ khi cã ®ñ ba ®iÒu kiÖn : do lao ®éng t¹o ra ; cã c«ng dông nhÊt ®Þnh ®Ó tho¶ m·n mét nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi ; tr−íc khi ®i vμo tiªu dïng ph¶i th«ng qua mua  b¸n. Hμng ho¸ lμ s¶n phÈm cña lao ®éng cã thÓ tho¶ m·n mét nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi th«ng qua trao ®æi mua  b¸n. Hμng ho¸ lμ mét ph¹m trï lÞch sö, chØ tån t¹i trong nÒn kinh tÕ hμng ho¸. S¶n phÈm cña lao ®éng chØ mang h×nh th¸i hμng ho¸ khi nã lμ ®èi t−îng mua  b¸n trªn thÞ tr−êng. Hμng ho¸ cã thÓ ë d¹ng vËt thÓ (h÷u h×nh) hoÆc ë d¹ng phi vËt thÓ (hμng ho¸ dÞch vô). b) Hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸ Hµng ho¸ cã nh÷ng thuéc tÝnh nµo ? B¶n chÊt cña tõng thuéc tÝnh ®ã lµ g× ?  Gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ Mçi hμng ho¸ ®Òu cã mét hay mét sè c«ng dông nhÊt ®Þnh cã thÓ tho¶ m·n mét nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi, hoÆc lμ nhu cÇu cho tiªu dïng c¸ nh©n vÒ vËt chÊt vμ tinh thÇn nh− : l−¬ng thùc, thùc phÈm, quÇn ¸o, s¸ch b¸o, ph−¬ng tiÖn th«ng tin, ®i l¹i..., hoÆc lμ nhu cÇu cho s¶n xuÊt nh− m¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu... ChÝnh c«ng dông cña s¶n phÈm lμm cho hμng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ lμ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi. Em h·y cho vÝ dô vÒ mét hµng ho¸ cã thÓ cã mét hoÆc mét sè gi¸ trÞ sö dông. 14

Gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ ®−îc ph¸t hiÖn dÇn vμ ngμy cμng ®a d¹ng, phong phó cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vμ khoa häc  kÜ thuËt. VÝ dô : Than ®¸, dÇu má lóc ®Çu chØ dïng lµm chÊt ®èt, sau ®ã dïng lµm nguyªn liÖu cho mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ®Ó chÕ biÕn ra nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c phôc vô cho ®êi sèng. Ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ lu«n t×m mäi c¸ch lμm cho hμng ho¸ cña m×nh cã chÊt l−îng cao vμ cã nhiÒu c«ng dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng, do ®ã cã thÓ b¸n ®−îc trªn thÞ tr−êng. Trong nÒn kinh tÕ hμng ho¸, muèn tiªu dïng gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ ph¶i mua ®−îc hμng ho¸ ®ã.  Gi¸ trÞ cña hμng ho¸ Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ g× ? B»ng c¸ch nµo cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ? Gi¸ trÞ cña hμng ho¸ ®−îc biÓu hiÖn th«ng qua gi¸ trÞ trao ®æi cña nã. Gi¸ trÞ trao ®æi lμ mét quan hÖ vÒ sè l−îng, hay tØ lÖ trao ®æi gi÷a c¸c hμng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau. VÝ dô : 1 m v¶i = 5 kg thãc. V¶i vµ thãc lµ hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi ®−îc víi nhau lµ v× chóng cã c¬ së chung gièng nhau®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng. Gi¶ ®Þnh ®Ó lµm ra 1 m v¶i, ng−êi thî dÖt mÊt 2 giê lao ®éng ; ®Ó s¶n xuÊt ra 5 kg thãc ng−êi n«ng d©n còng mÊt 2 giê lao ®éng. Trao ®æi 1 m v¶i lÊy 5 kg thãc ch¼ng qua lµ trao ®æi 2 giê lao ®éng lµm ra v¶i víi 2 giê lao ®éng lµm ra thãc. Nh− vËy, trªn thÞ tr−êng, ng−êi ta trao ®æi c¸c hμng ho¸ víi nhau theo nh÷ng tØ lÖ nhÊt ®Þnh, vÒ thùc chÊt lμ trao ®æi nh÷ng l−îng lao ®éng 15

hao phÝ b»ng nhau Èn chøa trong c¸c hμng ho¸ ®ã. Lao ®éng hao phÝ ®Ó t¹o ra hμng ho¸ lμm c¬ së cho gi¸ trÞ trao ®æi ®−îc gäi lμ gi¸ trÞ hμng ho¸. Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ lao ®éng x· héi cña ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ kÕt tinh trong hμng ho¸. Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ néi dung, lμ c¬ së cña gi¸ trÞ trao ®æi. L−îng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo ? L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ ®−îc ®o b»ng sè l−îng thêi gian lao ®éng hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ nh− : gi©y, phót, giê, ngμy, th¸ng, quý, n¨m... Trong x· héi cã nhiÒu ng−êi cïng s¶n xuÊt mét lo¹i hμng ho¸, nh−ng do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tr×nh ®é kÜ thuËt  c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lÝ, tr×nh ®é tay nghÒ, c−êng ®é lao ®éng... kh¸c nhau, nªn hao phÝ lao ®éng cña tõng ng−êi s¶n xuÊt kh«ng gièng nhau. Thêi gian lao ®éng hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ cña tõng ng−êi ®−îc gäi lμ thêi gian lao ®éng c¸ biÖt. Thêi gian lao ®éng c¸ biÖt t¹o ra gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hμng ho¸. Ph¶i ch¨ng ng−êi ta trao ®æi hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng c¨n cø vµo thêi gian lao ®éng c¸ biÖt ? L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ kh«ng ph¶i ®−îc tÝnh b»ng thêi gian lao ®éng c¸ biÖt, mμ tÝnh b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ ®ã. Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt hμng ho¸ lμ thêi gian cÇn thiÕt cho bÊt cø lao ®éng nμo tiÕn hμnh víi mét tr×nh ®é thμnh th¹o trung b×nh vμ mét c−êng ®é trung b×nh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh so víi hoμn c¶nh x· héi nhÊt ®Þnh. Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt t¹o ra gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸. Th«ng th−êng, thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ gÇn s¸t víi thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña ng−êi s¶n xuÊt cung øng ®¹i bé phËn hμng ho¸ ®ã trªn thÞ tr−êng. 16

VÝ dô : Ba ng−êi A, B, C cïng s¶n xuÊt v¶i cã chÊt l−îng nh− nhau, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh¸c nhau nªn thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña tõng ng−êi lµ kh«ng gièng nhau. Ch¼ng h¹n, ®Ó s¶n xuÊt ra 1 m v¶i, thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña ng−êi A lµ 2 giê, ng−êi B lµ 3 giê, ng−êi C lµ 4 giê. NÕu ng−êi B lµ ng−êi s¶n xuÊt vµ cung øng ®¹i bé phËn sè v¶i trªn thÞ tr−êng th× thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt 1 m v¶i gÇn s¸t víi thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña ng−êi B. T−¬ng tù nh− vËy, nÕu ng−êi A hoÆc ng−êi C s¶n xuÊt vµ cung øng ®¹i bé phËn sè v¶i trªn thÞ tr−êng th× thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt sÏ gÇn s¸t víi thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña ng−êi A hoÆc ng−êi C. Nh− vËy, ®Ó s¶n xuÊt cã l·i vμ giμnh ®−îc −u thÕ trong c¹nh tranh, ng−êi s¶n xuÊt ph¶i t×m mäi c¸ch gi¶m gi¸ trÞ c¸ biÖt hμng ho¸ cña m×nh xuèng Ýt nhÊt lμ b»ng vμ cμng thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ cμng tèt. XÐt vÒ c¬ cÊu, gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ gåm ba bé phËn : gi¸ trÞ t− liÖu s¶n xuÊt ®· hao phÝ ; gi¸ trÞ søc lao ®éng cña ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ ; gi¸ trÞ t¨ng thªm. Bé phËn thø nhÊt gép víi bé phËn thø hai gäi lμ chi phÝ s¶n xuÊt, cßn bé phËn thø ba gäi lμ l·i (hay lîi nhuËn). Gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ = chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn. Tãm l¹i, hμng ho¸ lμ sù thèng nhÊt cña hai thuéc tÝnh : gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ. §ã lμ sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp mμ thiÕu mét trong hai thuéc tÝnh th× s¶n phÈm kh«ng thÓ trë thμnh hμng ho¸. N¾m ®−îc b¶n chÊt vμ thuéc tÝnh cña hμng ho¸ ®ßi hái mçi ng−êi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tham gia s¶n xuÊt ra nhiÒu hμng ho¸ víi gi¸ trÞ sö dông cao h¬n, gi¸ c¶ ngμy cμng thÊp h¬n, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngμy cμng cao cña b¶n th©n, gia ®×nh vμ x· héi. 17

2. TiÒn tÖ a) Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ TiÒn tÖ xuÊt hiÖn khi nµo ? TiÒn tÖ xuÊt hiÖn lμ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dμi cña s¶n xuÊt, trao ®æi hμng ho¸ vμ cña c¸c h×nh th¸i gi¸ trÞ. Cã bèn h×nh th¸i gi¸ trÞ ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao dÉn ®Õn sù ra ®êi cña tiÒn tÖ.  H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n hay ngÉu nhiªn H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n xuÊt hiÖn khi x· héi C«ng x· nguyªn thuû tan r·, lóc nμy s¶n phÈm ®−îc ®em ra trao ®æi cßn rÊt Ýt, tØ lÖ trao ®æi ch−a cè ®Þnh vμ mang tÝnh ngÉu nhiªn. VÝ dô : 1 con gµ = 10 kg thãc. ë ®©y gi¸ trÞ cña gµ ®−îc biÓu hiÖn ë thãc, cßn thãc lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña gµ.  H×nh th¸i gi¸ trÞ ®Çy ®ñ hay më réng Khi s¶n xuÊt hμng ho¸ ph¸t triÓn h¬n n÷a, sè l−îng hμng ho¸ ®−îc ®em ra trao ®æi nhiÒu h¬n th× mét hμng ho¸ cã thÓ trao ®æi ®−îc víi nhiÒu hμng ho¸ kh¸c. VÝ dô : 1 con gµ = 10 kg thãc, hoÆc = 5 kg chÌ, hoÆc = 2 c¸i r×u, hoÆc = 0,2 gam vµng... ë ®©y, gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ ®−îc biÓu hiÖn ë nhiÒu hµng ho¸ kh¸c nhau. Nh−ng viÖc trao ®æi trùc tiÕp hμng lÊy hμng gÆp nhiÒu khã kh¨n. Ch¼ng h¹n, ng−êi cã gμ muèn ®æi lÊy thãc, nh−ng ng−êi cã thãc kh«ng muèn ®æi lÊy gμ, mμ cÇn chÌ... Do ®ã, cÇn ph¶i cã mét hμng ho¸ t¸ch ra ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung, lμm m«i giíi cho viÖc trao ®æi. 18

 H×nh th¸i gi¸ trÞ chung VÝ dô : 1 con gµ = 10 kg thãc = 5 kg chÌ = 1 m v¶i 2 c¸i r×u = 0,2 gam vµng = ... ë ®©y, gi¸ trÞ cña c¸c hμng ho¸ ®−îc thÓ hiÖn ë mét hμng ho¸ ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung lμ v¶i. Mäi ng−êi mang hμng ho¸ cña m×nh ®æi lÊy vËt ngang gi¸ chung, råi dïng vËt ngang gi¸ chung ®Ó ®æi lÊy thø hμng ho¸ m×nh cÇn. C¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c vïng kh¸c nhau th× hμng ho¸ lμm vËt ngang gi¸ chung còng kh¸c nhau.  H×nh th¸i tiÒn tÖ Khi lùc l−îng s¶n xuÊt vμ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn h¬n n÷a, s¶n xuÊt hμng ho¸ vμ thÞ tr−êng ngμy cμng më réng th× cã nhiÒu hμng ho¸ lμm vËt ngang gi¸ chung, lμm cho trao ®æi gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng gÆp khã kh¨n, ®ßi hái ph¶i cã vËt ngang gi¸ chung thèng nhÊt. Khi vËt ngang gi¸ chung ®−îc cè ®Þnh ë vμng vμ b¹c th× h×nh th¸i tiÒn tÖ cña gi¸ trÞ xuÊt hiÖn. Nh−ng vμng cã −u thÕ h¬n b¹c nªn cuèi cïng h×nh th¸i tiÒn tÖ ®−îc cè ®Þnh ë vμng. VÝ dô : = 0,2 gam vµng = 1 con gµ = 10 kg thãc = 5 kg chÌ = 2 c¸i r×u 1 m v¶i ... 19

T¹i sao vµng cã ®−îc vai trß tiÒn tÖ ? Thø nhÊt, vμng còng lμ mét hμng ho¸, cã gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ, ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung. Gi¸ trÞ cña vμng còng ®−îc ®o b»ng l−îng lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nã (t×m kiÕm, khai th¸c vμng). H¬n n÷a, vμng lμ thø kim lo¹i hiÕm nªn víi mét khèi l−îng nhá nh−ng chøa ®ùng mét l−îng gi¸ trÞ lín. Thø hai, vμng cã thuéc tÝnh tù nhiªn ®Æc biÖt thÝch hîp víi vai trß lμm tiÒn tÖ nh− : thuÇn nhÊt, kh«ng h− háng, dÔ chia nhá... Khi tiÒn tÖ xuÊt hiÖn th× thÕ giíi hμng ho¸ ph©n lμm hai cùc : mét bªn lμ nh÷ng hμng ho¸ th«ng th−êng, mét bªn lμ hμng ho¸ (vμng) ®ãng vai trß tiÒn tÖ. Nh− vËy, tiÒn tÖ lμ hμng ho¸ ®Æc biÖt ®−îc t¸ch ra lμm vËt ngang gi¸ chung cho tÊt c¶ c¸c hμng ho¸, lμ sù thÓ hiÖn chung cña gi¸ trÞ ; ®ång thêi, tiÒn tÖ biÓu hiÖn mèi quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸. §ã lμ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ. b) C¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ TiÒn tÖ cã c¸c chøc n¨ng sau :  Th−íc ®o gi¸ trÞ TiÒn tÖ thùc hiÖn chøc n¨ng th−íc ®o gi¸ trÞ khi tiÒn ®−îc dïng ®Ó ®o l−êng vμ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hμng ho¸. Gi¸ trÞ cña hμng ho¸ ®−îc biÓu hiÖn b»ng mét l−îng tiÒn nhÊt ®Þnh gäi lμ gi¸ c¶ hμng ho¸. Gi¸ c¶ cña hμng ho¸ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c yÕu tè : gi¸ trÞ hμng ho¸, gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ, quan hÖ cung  cÇu hμng ho¸. Do ®ã, trªn thÞ tr−êng gi¸ c¶ cã thÓ b»ng gi¸ trÞ, hoÆc thÊp h¬n, cao h¬n gi¸ trÞ. NÕu c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, gi¸ trÞ cña hμng ho¸ cao th× gi¸ c¶ cña nã cao vμ ng−îc l¹i.  Ph−¬ng tiÖn l−u th«ng Víi chøc n¨ng lμm ph−¬ng tiÖn l−u th«ng, tiÒn lμm m«i giíi trong qu¸ tr×nh trao ®æi hμng ho¸ theo c«ng thøc : HTH. Trong ®ã : HT lμ qu¸ tr×nh b¸n, TH lμ qu¸ tr×nh mua ; ng−êi ta b¸n hμng ho¸ lÊy tiÒn råi dïng tiÒn ®Ó mua hμng ho¸ m×nh cÇn. 20

VÝ dô : Ng−êi n«ng d©n b¸n gµ lÊy tiÒn (HT), råi dïng tiÒn ®ã ®Ó mua quÇn ¸o (TH).  Ph−¬ng tiÖn cÊt tr÷ Lμm ph−¬ng tiÖn cÊt tr÷, tøc lμ tiÒn rót khái l−u th«ng vμ ®−îc cÊt tr÷ l¹i ®Ó khi cÇn th× ®em ra mua hμng. Së dÜ tiÒn tÖ lμm ®−îc chøc n¨ng nμy lμ v× tiÒn lμ ®¹i biÓu cho cña c¶i cña x· héi d−íi h×nh th¸i gi¸ trÞ, nªn viÖc cÊt tr÷ tiÒn lμ h×nh thøc cÊt tr÷ cña c¶i. Nh−ng ®Ó lμm ®−îc chøc n¨ng ph−¬ng tiÖn cÊt tr÷ th× tiÒn ph¶i ®ñ gi¸ trÞ, tøc lμ tiÒn ®óc b»ng vμng, hay nh÷ng cña c¶i b»ng vμng.  Ph−¬ng tiÖn thanh to¸n Lμm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, tiÒn tÖ ®−îc dïng ®Ó chi tr¶ sau khi giao dÞch, mua b¸n nh− : tr¶ tiÒn mua chÞu hμng ho¸, tr¶ nî, nép thuÕ... Chøc n¨ng nμy lμm cho qu¸ tr×nh mua b¸n diÔn ra nhanh h¬n, nh−ng còng lμm cho nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt vμ trao ®æi hμng ho¸ phô thuéc vμo nhau nhiÒu h¬n. VÝ dô : Ng−êi A mua chÞu hµng ho¸ cña ng−êi B, ng−êi B l¹i mua chÞu hµng ho¸ cña ng−êi C... th× hä phô thuéc vµo nhau. NÕu mét ng−êi nµo ®ã trong sè hä kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n th× sÏ g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt, kinh doanh cña nh÷ng ng−êi kia.  TiÒn tÖ thÕ giíi Khi trao ®æi hμng ho¸ v−ît ra khái biªn giíi quèc gia th× tiÒn lμm chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi. Thùc hiÖn chøc n¨ng nμy, tiÒn lμm nhiÖm vô di chuyÓn cña c¶i tõ n−íc nμy sang n−íc kh¸c nªn ph¶i lμ tiÒn vμng, hoÆc tiÒn ®−îc c«ng nhËn lμ ph−¬ng tiÖn thanh to¸n quèc tÕ. ViÖc trao ®æi tiÒn cña n−íc nμy víi tiÒn cña n−íc kh¸c ®−îc tiÕn hμnh theo tØ gi¸ hèi ®o¸i. TØ gi¸ hèi ®o¸i lμ gi¸ c¶ cña ®ång tiÒn n−íc nμy ®−îc tÝnh b»ng ®ång tiÒn cña n−íc kh¸c. 21

VÝ dô : 1 ®« la MÜ = 16.000 ®ång ViÖt Nam (thêi gi¸ n¨m 2006). N¨m chøc n¨ng cña tiÒn tÖ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Sù ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. N¾m ®−îc nguån gèc, b¶n chÊt vμ chøc n¨ng cña tiÒn tÖ ta thÊy tiÒn tÖ lμ sù thÓ hiÖn chung cña gi¸ trÞ x· héi, do ®ã tiÒn rÊt quý. c) Quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ TiÒn lμ h×nh thøc biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hμng ho¸, phôc vô cho sù l−u th«ng hμng ho¸. V× vËy, l−u th«ng tiÒn tÖ do l−u th«ng hμng ho¸ quyÕt ®Þnh. Néi dung quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ lμ x¸c ®Þnh sè l−îng tiÒn tÖ cÇn thiÕt cho l−u th«ng hμng ho¸ ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh. Quy luËt nμy ®−îc thÓ hiÖn nh− sau : M  PQ V Trong ®ã : M : lμ sè l−îng tiÒn tÖ cÇn thiÕt cho l−u th«ng. P : lμ møc gi¸ c¶ cña mét ®¬n vÞ hμng ho¸. Q : lμ sè l−îng hμng ho¸ ®em ra l−u th«ng. V : lμ sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ. Nh− vËy, l−îng tiÒn cÇn thiÕt cho l−u th«ng tØ lÖ thuËn víi tæng sè gi¸ c¶ cña hμng ho¸ ®em ra l−u th«ng (P  Q) vμ tØ lÖ nghÞch víi sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ (V). §©y lμ quy luËt chung cña l−u th«ng tiÒn tÖ. TiÒn vμng lμ tiÒn cã ®Çy ®ñ gi¸ trÞ, cho nªn nÕu sè l−îng tiÒn vμng nhiÒu h¬n møc cÇn thiÕt cho l−u th«ng hμng ho¸ th× tiÒn vμng sÏ rêi khái l−u th«ng, ®i vμo cÊt tr÷ vμ ng−îc l¹i. TiÒn giÊy chØ lμ kÝ hiÖu cña gi¸ trÞ, kh«ng cã gi¸ trÞ thùc nh− tiÒn vμng. 22

Mét phiªn giao dÞch t¹i sµn chøng kho¸n Hµ Néi ¶nh : TTXVN V× vËy, khi tiÒn giÊy ®−a vμo l−u th«ng v−ît qu¸ sè l−îng cÇn thiÕt sÏ dÉn ®Õn hiÖn t−îng l¹m ph¸t. Khi l¹m ph¸t x¶y ra th× gi¸ c¶ cña hμng ho¸ t¨ng, søc mua cña tiÒn tÖ gi¶m, ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng gÆp khã kh¨n, c¸c c«ng cô qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc kÐm hiÖu lùc... HiÓu ®−îc néi dung cña quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ, c«ng d©n kh«ng nªn gi÷ nhiÒu tiÒn mÆt, mμ nªn tÝch cùc ®Çu t− vμo s¶n xuÊt, kinh doanh hoÆc göi tiÒn tiÕt kiÖm vμo ng©n hμng, gãp phÇn lμm t¨ng møc l−u th«ng tiÒn tÖ, h¹n chÕ l¹m ph¸t, võa Ých n−íc võa lîi nhμ. 3. ThÞ tr−êng a) ThÞ tr−êng lµ g× ? ThÞ tr−êng lμ lÜnh vùc trao ®æi, mua b¸n mμ ë ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vμ sè l−îng hμng ho¸, dÞch vô. ThÞ tr−êng xuÊt hiÖn vμ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. ThÞ tr−êng ë d¹ng gi¶n ®¬n, 23

s¬ khai lμ n¬i diÔn ra viÖc trao ®æi, mua b¸n hμng ho¸ g¾n víi mét kh«ng gian, thêi gian nhÊt ®Þnh nh− c¸c chî, tô ®iÓm mua b¸n, cöa hμng... S¶n xuÊt hμng ho¸ ngμy cμng ph¸t triÓn th× thÞ tr−êng ngμy cμng më réng, ®a d¹ng vμ phong phó. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, viÖc trao ®æi hμng ho¸, dÞch vô diÔn ra mét c¸ch linh ho¹t th«ng qua c¸c h×nh thøc m«i giíi, trung gian, qu¶ng c¸o, tiÕp thÞ... ®Ó khai th«ng c¸c quan hÖ mua  b¸n vμ kÝ kÕt c¸c hîp ®ång kinh tÕ. C¸c nh©n tè c¬ b¶n cña thÞ tr−êng lμ : hμng ho¸ ; tiÒn tÖ ; ng−êi mua ; ng−êi b¸n. Tõ ®ã h×nh thμnh c¸c quan hÖ : hμng ho¸  tiÒn tÖ, mua  b¸n, cung  cÇu, gi¸ c¶ hμng ho¸. b) C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña thÞ tr−êng ThÞ tr−êng cã c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n sau :  Chøc n¨ng thùc hiÖn (hay thõa nhËn) gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ cña hμng ho¸. ThÞ tr−êng lμ n¬i kiÓm tra cuèi cïng vÒ chñng lo¹i, h×nh thøc, mÉu m·, sè l−îng, chÊt l−îng hμng ho¸. V× vËy, khi ng−êi s¶n xuÊt mang hμng ho¸ ra thÞ tr−êng, nh÷ng hμng ho¸ nμo thÝch hîp víi nhu cÇu, thÞ hiÕu cña x· héi th× b¸n ®−îc. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lμ nh÷ng chi phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ ®ã ®−îc x· héi chÊp nhËn, gi¸ trÞ cña hμng ho¸ ®−îc thùc hiÖn. Em h·y cho biÕt, nÕu hµng ho¸ kh«ng b¸n ®−îc sÏ ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña x· héi ?  Chøc n¨ng th«ng tin. Th«ng tin cña thÞ tr−êng quan träng nh− thÕ nµo ®èi víi c¶ ng−êi b¸n lÉn ng−êi mua ? ThÞ tr−êng cung cÊp cho c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng nh÷ng th«ng tin vÒ quy m« cung  cÇu, gi¸ c¶, chÊt l−îng, c¬ cÊu, chñng lo¹i, ®iÒu kiÖn mua  b¸n... c¸c hμng ho¸, dÞch vô. Nh÷ng th«ng tin nμy lμ 24

c¨n cø quan träng gióp cho ng−êi b¸n ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh kÞp thêi nh»m thu nhiÒu lîi nhuËn ; cßn ng−êi mua sÏ ®iÒu chØnh viÖc mua sao cho cã lîi nhÊt. Chî næi ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long ¶nh : TTXVN  Chøc n¨ng ®iÒu tiÕt, kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ s¶n xuÊt vμ tiªu dïng. Sù biÕn ®éng cña cung  cÇu, gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng ®· ®iÒu tiÕt c¸c yÕu tè s¶n xuÊt tõ ngμnh nμy sang ngμnh kh¸c, lu©n chuyÓn hμng ho¸ tõ n¬i nμy sang n¬i kh¸c. Khi gi¸ c¶ mét hμng ho¸ nμo ®ã t¨ng lªn sÏ kÝch thÝch x· héi s¶n xuÊt ra hμng ho¸ ®ã nhiÒu h¬n, nh−ng l¹i lμm cho nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng vÒ hμng ho¸ ®ã bÞ h¹n chÕ. Ng−îc l¹i, khi gi¸ c¶ mét hμng ho¸ gi¶m xuèng sÏ kÝch thÝch tiªu dïng vμ h¹n chÕ viÖc s¶n xuÊt hμng ho¸ ®ã. Nh− vËy, hiÓu vμ vËn dông ®−îc c¸c chøc n¨ng cña thÞ tr−êng sÏ gióp cho ng−êi s¶n xuÊt vμ ng−êi tiªu dïng giμnh ®−îc lîi Ých kinh tÕ lín nhÊt vμ Nhμ n−íc cÇn ban hμnh nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp nh»m h−íng nÒn kinh tÕ vμo nh÷ng môc tiªu x¸c ®Þnh. 25

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. C. M¸c : “Mçi mét vËt cã Ých nh− s¾t, giÊy, v.v..., ®Òu cã thÓ xÐt vÒ hai mÆt : mÆt chÊt vμ mÆt l−îng. Mçi mét vËt nh− thÕ lμ mét tæng thÓ cña nhiÒu thuéc tÝnh vμ v× vËy mμ cã thÓ cã Ých vÒ nhiÒu mÆt kh¸c nhau. T×m ra c¸c mÆt kh¸c nhau ®ã, vμ do ®ã, t×m ra c¸c c«ng dông nhiÒu mÆt cña c¸c vËt, lμ c«ng viÖc cña lÞch sö... TÝnh cã Ých cña mét vËt lμm cho vËt ®ã trë thμnh mét gi¸ trÞ sö dông\"(1). 2. C. M¸c : \"Gi¸ trÞ trao ®æi tr−íc hÕt biÓu hiÖn ra nh− lμ mét quan hÖ vÒ sè l−îng, lμ mét tØ lÖ theo ®ã nh÷ng gi¸ trÞ sö dông lo¹i nμy ®−îc trao ®æi víi nh÷ng gi¸ trÞ sö dông lo¹i kh¸c, quan hÖ nμy lu«n lu«n thay ®æi theo thêi gian vμ ®Þa ®iÓm \"(2). 3. P.A. Sa-mu-el-son : \"ThÞ tr−êng lμ mét qu¸ tr×nh trong ®ã ng−êi mua vμ ng−êi b¸n mét thø hμng ho¸ t¸c ®éng qua l¹i nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vμ sè l−îng hμng ho¸\"(3). ivc©u hái vμ Bμi tËp 1. H·y cho biÕt nh÷ng s¶n phÈm tiªu dïng nμo trong gia ®×nh em lμ hμng ho¸, hoÆc kh«ng ph¶i lμ hμng ho¸. V× sao ? 2. H·y nªu mét sè vÝ dô thÓ hiÖn gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ ®−îc ph¸t hiÖn dÇn cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc  kÜ thuËt. 3. T¹i sao gi¸ trÞ hμng ho¸ kh«ng do thêi gian lao ®éng c¸ biÖt quyÕt ®Þnh, mμ do thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt quyÕt ®Þnh ? 4. Tr×nh bμy nguån gèc ra ®êi vμ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ. 5. Ph©n tÝch c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ. Em ®· vËn dông ®−îc nh÷ng chøc n¨ng nμo cña tiÒn tÖ trong ®êi sèng ? (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 62. (2) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 63. (3) P.A. Sa-mu-el-son & W.D. Nor-hous : Kinh tÕ häc, tËp 1, tr. 53. ViÖn Quan hÖ quèc tÕ (dÞch), 1989. (P.A. Sa-mu-el-son lμ s¸ng lËp viªn Khoa Kinh tÕ cña Häc viÖn C«ng nghÖ Ma-sa-chu-set, lμ ng−êi MÜ ®Çu tiªn ®−îc gi¶i th−ëng Nobel vÒ Kinh tÕ n¨m 1970). 26

6. Tr×nh bμy néi dung cña quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ. L¹m ph¸t cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nμo ®èi víi ®êi sèng ? 7. T¹i sao nãi gi¸ c¶ lμ \"mÖnh lÖnh\" cña thÞ tr−êng ®èi víi mäi ng−êi s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ? 8. ThÞ tr−êng lμ g× ? Em h·y nªu mét sè vÝ dô vÒ sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hμng ho¸ vμ thÞ tr−êng ë ®Þa ph−¬ng m×nh. 9. H·y nªu mét sè vÝ dô vÒ sù vËn dông c¸c chøc n¨ng cña thÞ tr−êng ®èi víi ng−êi s¶n xuÊt vμ ng−êi tiªu dïng. 10. Theo em, mçi c«ng d©n cÇn ph¶i lμm g× ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay ? Bμi 3 quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ iMë ®Çu bμi häc Kh¸c víi quy luËt tù nhiªn, quy luËt kinh tÕ chØ ra ®êi vμ ho¹t ®éng khi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt vμ ho¹t ®éng trao ®æi (l−u th«ng) hμng ho¸ cña con ng−êi vμ x· héi. VËy, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nµy do quy luËt kinh tÕ nµo chi phèi ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc néi dung c¬ b¶n cña quy luËt gi¸ trÞ.  Nªu ®−îc vai trß vμ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 27

 VËn dông nh÷ng hiÓu biÕt vÒ quy luËt gi¸ trÞ ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t−îng biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng.  T«n träng quy luËt gi¸ trÞ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay. iiNéi dung Bμi häc Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, nh×n bÒ ngoμi d−êng nh− lμ viÖc riªng cña tõng ng−êi, kh«ng cã g× rμng buéc gi÷a hä víi nhau. Nh−ng trªn thùc tÕ, ho¹t ®éng cña hä chÞu sù rμng buéc víi nhau bëi quy luËt gi¸ trÞ. VËy, néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ lμ g× ? 1. Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ S¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸. Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc biÓu hiÖn trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ : Trong s¶n xuÊt, quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu ng−êi s¶n xuÊt ph¶i ®¶m b¶o sao cho thêi gian lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra tõng hμng ho¸ ph¶i phï hîp víi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra tõng hμng ho¸ ®ã ; vμ tæng thêi gian lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt tæng hμng ho¸ ph¶i phï hîp víi tæng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt cña tæng hμng ho¸ ®ã. VÝ dô : Trong x· héi cã 3 ng−êi s¶n xuÊt cïng mét hµng ho¸ cã chÊt l−îng nh− nhau, nh−ng cã thêi gian lao ®éng c¸ biÖt kh¸c nhau : ng−êi s¶n xuÊt thø nhÊt lµ 10 giê, ng−êi s¶n xuÊt thø hai lµ 8 giê, vµ ng−êi s¶n xuÊt thø ba lµ 12 giê. Trong khi ®ã trªn thÞ tr−êng, x· héi chØ thõa nhËn mua vµ b¸n víi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt lµ 10 giê. Tõ c¸c tr−êng hîp trªn cho thÊy, ng−êi thø nhÊt thùc hiÖn ®óng yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ nªn kh«ng nh÷ng bï ®¾p ®−îc chi phÝ 28

s¶n xuÊt mμ cßn cã lîi nhuËn ; ng−êi thø hai thùc hiÖn tèt quy luËt gi¸ trÞ nªn thu ®−îc lîi nhuËn nhiÒu h¬n ng−êi thø nhÊt v× thêi gian lao ®éng c¸ biÖt Ýt h¬n ng−êi thø nhÊt, nh−ng ®−îc b¸n theo thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ; cßn ng−êi thø ba thêi gian lao ®éng c¸ biÖt v−ît qu¸ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, vi ph¹m yªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ nªn bÞ thua lç. Trong l−u th«ng, trªn thÞ tr−êng viÖc trao ®æi hμng ho¸ còng ph¶i dùa trªn c¬ së thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Nãi c¸ch kh¸c, ph¶i dùa theo nguyªn t¾c ngang gi¸. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ A vμ hμng ho¸ B b»ng nhau th× chóng ®−îc trao ®æi víi nhau. Trªn thÞ tr−êng, gi¸ c¶ cña tõng hμng ho¸ cã thÓ cao hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ h×nh thμnh trong s¶n xuÊt, do ¶nh h−ëng cña c¹nh tranh, cung cÇu. Nh−ng bao giê gi¸ c¶ hμng ho¸ còng vËn ®éng xoay quanh trôc gi¸ trÞ hμng ho¸ hay xoay quanh trôc thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, nÕu xem xÐt kh«ng ph¶i mét hμng ho¸ mμ xem xÐt tæng hμng ho¸ vμ trªn ph¹m vi toμn x· héi, th× quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu : Tæng gi¸ c¶ hμng ho¸ sau khi b¸n ph¶i b»ng tæng gi¸ trÞ hμng ho¸ ®−îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Kh«ng thùc hiÖn ®óng yªu cÇu nμy sÏ vi ph¹m quy luËt gi¸ trÞ, lμm cho nÒn kinh tÕ mÊt c©n ®èi vμ rèi lo¹n, nÕu Nhμ n−íc hoÆc ng−êi s¶n xuÊt kh«ng cã dù tr÷ hoÆc kh«ng ®−îc ®iÒu chØnh kÞp thêi. 2. T¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ Quy luËt gi¸ trÞ cã nh÷ng t¸c ®éng nh− thÕ nµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ? Quy luËt gi¸ trÞ cã ba t¸c ®éng sau ®©y : a) §iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ Quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ th«ng qua gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng. Cã thÓ hiÓu ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng lμ sù ph©n phèi l¹i c¸c yÕu tè t− liÖu s¶n xuÊt vμ søc lao ®éng tõ ngμnh s¶n xuÊt nμy sang ngμnh 29

s¶n xuÊt kh¸c ; ph©n phèi l¹i nguån hμng tõ n¬i nμy sang n¬i kh¸c, tõ mÆt hμng nμy sang mÆt hμng kh¸c theo h−íng tõ n¬i cã l·i Ýt hoÆc kh«ng cã l·i sang n¬i cã l·i nhiÒu th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng. VÝ dô : Mét ng−êi nµo ®ã s¶n xuÊt mÆt hµng A vµ ®em ra b¸n trªn thÞ tr−êng. Gi¸ c¶ mÆt hµng nµy thÊp h¬n gi¸ trÞ c¸ biÖt mµ hä ®Çu t−, nÕu tiÕp tôc hä sÏ thua lç. Trong khi ®ã, trªn thÞ tr−êng mÆt hµng B cã gi¸ c¶ cao, v× vËy, ®Ó s¶n xuÊt cã l·i, hä ph¶i ®iÒu chØnh tõ s¶n xuÊt mÆt hµng A sang s¶n xuÊt mÆt hµng B theo tÝn hiÖu cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng. Em h·y lÊy vÝ dô vÒ sù t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng hµng ho¸ cña quy luËt gi¸ trÞ. b) KÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn Hμng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, cã gi¸ trÞ c¸ biÖt kh¸c nhau, nh−ng trªn thÞ tr−êng, hμng ho¸ l¹i ®−îc trao ®æi, mua b¸n theo gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh muèn kh«ng bÞ ph¸ s¶n, ®øng v÷ng vμ chiÕn th¾ng trªn th−¬ng tr−êng ®Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn, hä ph¶i t×m c¸ch c¶i tiÕn kÜ thuËt, n©ng cao tay nghÒ cña ng−êi lao ®éng ; hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt, thùc hμnh tiÕt kiÖm…, lμm cho gi¸ trÞ hμng ho¸ c¸ biÖt cña hä thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸. ViÖc c¶i tiÕn kÜ thuËt lóc ®Çu cßn lÎ tÎ vμ vÒ sau mang tÝnh phæ biÕn trong x· héi. KÕt qu¶ lμ lμm cho kÜ thuËt, lùc l−îng s¶n xuÊt vμ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®−îc n©ng cao. VÝ dô : Khi n¨ng suÊt lao ®éng ë møc trung b×nh, mçi ngµy 8 giê, ng−êi lao ®éng s¶n xuÊt ra 8 hµng ho¸, l−îng gi¸ trÞ 30

cña 1 hµng ho¸ lµ : 8 giê / 8 hµng ho¸ = 1 giê, nh−ng nhê c¶i tiÕn kÜ thuËt, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng cña ng−êi lao ®éng t¨ng lªn gÊp ®«i, kÕt qu¶ lµ còng trong 8 giê nh−ng hä s¶n xuÊt ra kh«ng ph¶i 8 hµng ho¸ mµ lµ 16 hµng ho¸, nªn l−îng gi¸ trÞ cña 1 hµng ho¸ chØ cßn lµ : 8 giê/16 hµng ho¸ = 1/2 giê. Râ rμng lμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn kh«ng chØ t¸c ®éng lμm cho sè l−îng hμng ho¸ s¶n xuÊt ra t¨ng lªn, mμ cßn t¸c ®éng lμm cho l−îng gi¸ trÞ cña 1 hμng ho¸ gi¶m xuèng vμ lîi nhuËn còng theo ®ã t¨ng lªn (nÕu gi¸ c¶ hμng ho¸ ®ã trªn thÞ tr−êng kh«ng ®æi). c) Ph©n ho¸ giµunghÌo gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸ Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña tõng ng−êi kh«ng hoμn toμn gièng nhau ; kh¶ n¨ng ®æi míi kÜ thuËt, c«ng nghÖ vμ hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt kh¸c nhau ; tÝnh n¨ng ®éng vμ kh¶ n¨ng n¾m b¾t nhu cÇu cña thÞ tr−êng kh¸c nhau, nªn gi¸ trÞ c¸ biÖt cña tõng ng−êi kh¸c nhau, nh−ng quy luËt gi¸ trÞ l¹i ®èi xö nh− nhau, nghÜa lμ kh«ng cã ngo¹i lÖ ®èi víi hä. V× vËy, kh«ng tr¸nh khái t×nh tr¹ng mét sè ng−êi cã gi¸ trÞ hμng ho¸ c¸ biÖt thÊp hoÆc b»ng so víi gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ nªn cã l·i, mua s¾m thªm t− liÖu s¶n xuÊt, ®æi míi kÜ thuËt, më réng s¶n xuÊt. Ng−îc l¹i, nhiÒu ng−êi s¶n xuÊt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh«ng thuËn lîi, n¨ng lùc qu¶n lÝ s¶n xuÊt, kinh doanh kÐm, gÆp rñi ro, nªn hä bÞ thua lç, dÉn ®Õn ph¸ s¶n. HiÖn t−îng nμy dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giμu  nghÌo. Nh− vËy, sù t¸c ®éng nμy cña quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua sù chän läc tù nhiªn, mét mÆt ®· lμm cho mét sè ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh giái trë nªn giμu cã, qua ®ã thóc ®Èy s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao. MÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh kÐm sÏ thua lç, bÞ ph¸ s¶n vμ trë thμnh ng−êi nghÌo, dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giμu  nghÌo trong x· héi. §©y lμ mét trong nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ cÇn ®−îc tÝnh ®Õn khi vËn dông nã ë n−íc ta hiÖn nay. 31

3. VËn dông quy luËt gi¸ trÞ Néi dung vµ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc Nhµ n−íc vµ c«ng d©n vËn dông nh− thÕ nµo ë n−íc ta ? a) VÒ phÝa Nhµ n−íc  Nhμ n−íc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ vμo viÖc ®æi míi nÒn kinh tÕ n−íc ta th«ng qua x©y dùng vμ ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Thùc hiÖn chÕ ®é mét gi¸, mét thÞ tr−êng thèng nhÊt trong c¶ n−íc vμ më cöa víi thÞ tr−êng n−íc ngoμi. VÝ dô : Tõ n¨m 1986 vÒ tr−íc, n−íc ta thùc thi m« h×nh kinh tÕ chØ huy tËp trung quan liªu bao cÊp, nªn néi dung vµ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ hÇu nh− kh«ng ®−îc Nhµ n−íc vËn dông hoÆc vËn dông kh«ng ®óng. Nh−ng tõ n¨m 1986 ®Õn nay, vËn dông quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua ®æi míi nÒn kinh tÕ, n−íc ta chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, nhê ®ã ®· ®−a n−íc ta ra khái khñng ho¶ng kinh tÕx· héi vµ ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.  Nhμ n−íc th«ng qua viÖc ban hμnh vμ sö dông ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, chÝnh s¸ch x· héi vμ b»ng thùc lùc kinh tÕ cña m×nh, ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng nh»m ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ sù ph©n ho¸ giμu  nghÌo vμ nh÷ng tiªu cùc x· héi kh¸c, thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, æn ®Þnh vμ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. VÝ dô : Nhµ n−íc ban hµnh LuËt Doanh nghiÖp, LuËt §Çu t− vµ thùc hiÖn nhÊt qu¸n, l©u dµi chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, lµm cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi ng−êi d©n ®Òu cã quyÒn tù do kinh doanh, nhê ®ã ®· khai th¸c vµ ph¸t huy mäi nguån lùc cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ 32

®Çu t− vµo s¶n xuÊt kinh doanh, cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕx· héi, lµm cho môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh tõng b−íc ®−îc thùc hiÖn ë n−íc ta. Em h·y nªu vÝ dô kh¸c vÒ sù ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng vµ vÝ dô vÒ chñ tr−¬ng thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña Nhµ n−íc mµ em biÕt. b) VÒ phÝa c«ng d©n Cã thÓ vËn dông néi dung vμ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ qua c¸c khÝa c¹nh nh− :  PhÊn ®Êu gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vμ n©ng cao chÊt l−îng hμng ho¸ ®Ó b¸n ®−îc nhiÒu hμng, thu nhiÒu lîi nhuËn, ®øng v÷ng vμ chiÕn th¾ng trªn th−¬ng tr−êng.  VËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt cña quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng, kÞp thêi ®iÒu chØnh, chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt, chuyÓn ®æi c¬ cÊu mÆt hμng vμ ngμnh hμng sao cho phï hîp víi nhu cÇu cña kh¸ch hμng trªn thÞ tr−êng trong n−íc vμ quèc tÕ. VÝ dô : Ng−êi b¸n hµng A ®ang b¸n mÆt hµng v¶i, nh−ng khi trªn thÞ tr−êng mÆt hµng v¶i b¸n qu¸ chËm, gi¸ thÊp, mµ mÆt hµng may s½n l¹i b¸n nhanh h¬n vµ gi¸ cao h¬n ; ®Ó kh«ng bÞ ø ®äng vèn, kh«ng thua lç vµ thu ®−îc lîi nhuËn, vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng cña quy luËt gi¸ trÞ, ng−êi b¸n hµng A t×m c¸ch chuyÓn ®æi tõ kinh doanh mÆt hµng v¶i sang kinh doanh mÆt hµng may s½n mét c¸ch thÝch øng.  ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®æi míi kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt. V× ®æi míi kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt lμm cho chÊt l−îng s¶n phÈm vμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, ®Õn l−ît nã, 33

n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn l¹i lμm cho chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m xuèng vμ lîi nhuËn t¨ng lªn. Em ®· hoÆc ®ang cã dù ®Þnh g× ®Ó tham gia cïng víi gia ®×nh trong viÖc vËn dông sù t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cña quy luËt gi¸ trÞ ? iiiT− liÖu tham kh¶o 1. Mèi quan hÖ gi÷a ®¹i l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ víi n¨ng suÊt lao ®éng \"§¹i l−îng gi¸ trÞ cña mét hμng ho¸ thay ®æi theo tØ lÖ thuËn víi l−îng lao ®éng thÓ hiÖn trong hμng ho¸ ®ã vμ theo tØ lÖ nghÞch víi søc s¶n xuÊt cña lao ®éng ®ã.\"(1) 2. Mèi quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ hμng ho¸ vμ gi¸ c¶ thÞ tr−êng \"Gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hμng ho¸ ph¶i ¨n khíp víi gi¸ trÞ x· héi cña nã – yªu cÇu ®ã giê ®©y ®−îc thùc hiÖn.\"(2) 3. C¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ  c¬ chÕ thÞ tr−êng \"C¬ chÕ thÞ tr−êng lμ guång m¸y tù ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ d−íi h×nh th¸i hμng ho¸, dÞch vô diÔn ra trªn thÞ tr−êng d−íi t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, mμ trùc tiÕp lμ quy luËt cung cÇu, nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thÞ tr−êng.\"(3) ivC©u hái vμ Bμi TËp 1. Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc biÓu hiÖn nh− thÕ nμo trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ? (1) C. M¸c vμ Ph. ¨ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 69. (2) C. M¸c vμ Ph. ¨ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 277278. (3) Phan Thanh Phè : Kinh tÕ vμ ®æi míi kinh tÕ, NXB Gi¸o dôc, Hμ Néi, 2000, tr. 143. 34

2. Em cã nhËn xÐt g× vÒ viÖc thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ cña 3 ng−êi s¶n xuÊt (1, 2, 3) trong biÓu ®å sau ®©y ? Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt (cña 1 hμng ho¸ A) (1) (2) (3) 3. T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ? Cho vÝ dô ®Ó minh häa. 4. T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vμ lμm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn ? 5. Cã ý kiÕn cho r»ng, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn lμm cho l−îng gi¸ trÞ cña mét hμng ho¸ t¨ng lªn. §iÒu ®ã ®óng hay sai ? V× sao ? 6. T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng ph©n ho¸ ng−êi s¶n xuÊt thμnh giμu  nghÌo ? 7. H·y nªu gi¶i ph¸p vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt cña quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt mμ em biÕt ®−îc. 8. H·y nªu gi¶i ph¸p vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng cña quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c cöa hμng mμ em quan s¸t ®−îc. 9. H·y nªu vÝ dô vÒ sù vËn dông t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt vμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cña quy luËt gi¸ trÞ ë mét c¬ së s¶n xuÊt mμ em biÕt. 10. Theo em, Nhμ n−íc cÇn cã chñ tr−¬ng g× ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ t¸c ®éng ph©n ho¸ giμu  nghÌo cña quy luËt gi¸ trÞ ? 35

Bμi 4 C¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ iMë ®Çu bμi häc Quan s¸t trªn thÞ tr−êng chóng ta th−êng b¾t gÆp nh÷ng hiÖn t−îng ganh ®ua, giµnh giËt hay c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng−êi b¸n víi nhau ; gi÷a nh÷ng ng−êi mua víi nhau ; gi÷a xÝ nghiÖp hoÆc cöa hµng nµy víi xÝ nghiÖp hoÆc cöa hµng kia... Nh÷ng hiÖn t−îng ®ã tèt hay xÊu, cã cÇn thiÕt hay kh«ng vµ ®−îc gi¶i thÝch nh− thÕ nµo ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc kh¸i niÖm c¹nh tranh trong s¶n xuÊt, l−u th«ng hμng ho¸ vμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh.  HiÓu ®−îc môc ®Ých cña c¹nh tranh, c¸c lo¹i c¹nh tranh vμ tÝnh hai mÆt cña c¹nh tranh.  Th«ng qua viÖc ph©n biÖt hai mÆt cña c¹nh tranh, tõ ®ã ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh ë n−íc ta hiÖn nay. iinéi dung bμi häc 1. C¹nh tranh vμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh C¹nh tranh lµ g× ? T¹i sao c¹nh tranh l¹i lµ sù cÇn thiÕt, kh¸ch quan trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ? 36

a) Kh¸i niÖm c¹nh tranh Trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, \"c¹nh tranh\" ®−îc dïng ®Ó gäi t¾t cña côm tõ \"c¹nh tranh kinh tÕ\". C¹nh tranh lμ sù ganh ®ua, ®Êu tranh gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong s¶n xuÊt, kinh doanh hμng ho¸ nh»m giμnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn. Kh¸i niÖm c¹nh tranh trªn ®©y cho thÊy, néi dung cèt lâi cña nã thÓ hiÖn ë ba khÝa c¹nh chñ yÕu lμ : tÝnh chÊt cña c¹nh tranh ; c¸c chñ thÓ kinh tÕ tham gia c¹nh tranh ; môc ®Ých cña c¹nh tranh. b) Nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh S¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ xuÊt hiÖn, th× c¹nh tranh ra ®êi, tån t¹i vμ ph¸t triÓn. Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, c¸c chñ së h÷u kh¸c nhau tån t¹i víi t− c¸ch lμ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, cã lîi Ých riªng, do ®ã hä kh«ng thÓ kh«ng c¹nh tranh víi nhau. MÆt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña mçi chñ thÓ kinh tÕ kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é trang bÞ kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, tr×nh ®é nghÒ nghiÖp, vèn, tr×nh ®é qu¶n lÝ, ®iÒu kiÖn nguyªn, nhiªn vËt liÖu, m«i tr−êng s¶n xuÊt, kinh doanh, nªn chÊt l−îng hμng ho¸ vμ chi phÝ s¶n xuÊt kh¸c nhau, lμm cho kÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh gi÷a hä kh«ng gièng nhau : cã ng−êi thu lîi nhuËn nhiÒu, cã ng−êi thu lîi nhuËn Ýt, cã ng−êi thua thiÖt, mÊt vèn, ph¸ s¶n... §Ó giμnh lÊy c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi, tr¸nh ®−îc nh÷ng rñi ro, bÊt lîi trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, tÊt yÕu gi÷a hä cã sù c¹nh tranh víi nhau. Nh− vËy, sù tån t¹i nhiÒu chñ së h÷u víi t− c¸ch lμ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, tù do s¶n xuÊt, kinh doanh ; cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vμ lîi Ých kh¸c nhau ®· trë thμnh nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 2. Môc ®Ých cña c¹nh tranh vμ c¸c lo¹i c¹nh tranh Môc ®Ých cña c¹nh tranh lµ g× ? §Ó ®¹t môc ®Ých, nh÷ng ng−êi tham gia c¹nh tranh th«ng qua c¸c lo¹i c¹nh tranh nµo ? 37

a) Môc ®Ých cña c¹nh tranh Môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ lμ nh»m giμnh lîi nhuËn vÒ m×nh nhiÒu h¬n ng−êi kh¸c. Môc ®Ých nμy thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt sau :  Giμnh nguån nguyªn liÖu vμ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt kh¸c ;  Giμnh −u thÕ vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ ;  Giμnh thÞ tr−êng, n¬i ®Çu t−, c¸c hîp ®ång vμ c¸c ®¬n ®Æt hμng ;  Giμnh −u thÕ vÒ chÊt l−îng vμ gi¸ c¶ hμng ho¸, kÓ c¶ l¾p ®Æt, b¶o hμnh, söa ch÷a, ph−¬ng thøc thanh to¸n... b) C¸c lo¹i c¹nh tranh Tuú theo c¸c c¨n cø kh¸c nhau, ng−êi ta chia c¹nh tranh thμnh c¸c lo¹i :  C¹nh tranh gi÷a ng−êi b¸n víi nhau, th−êng xuÊt hiÖn khi trªn thÞ tr−êng nhiÒu ng−êi cã cïng lo¹i hμng ho¸ ®em b¸n, nh−ng cã Ýt ng−êi mua hμng ho¸ ®ã. VÝ dô : T¹i phè X, cã nhiÒu ng−êi cïng b¸n mét mÆt hµng A, gi÷a hä tÊt yÕu c¹nh tranh víi nhau ®Ó giµnh kh¸ch hµng vµ theo ®ã giµnh nhiÒu lîi nhuËn h¬n ng−êi kh¸c. Muèn vËy, hä ph¶i t×m c¸ch n©ng cao chÊt l−îng hµng ho¸, th¸i ®é phôc vô, ®Þa ®iÓm thuËn lîi, gi¸ thÊp ®Ó b¸n ®−îc nhiÒu hµng.  C¹nh tranh gi÷a ng−êi mua víi nhau, th−êng xuÊt hiÖn khi trªn thÞ tr−êng hμng ho¸ ®em ra b¸n Ýt nh−ng ng−êi mua hμng ho¸ ®ã qu¸ nhiÒu. VÝ dô : T¹i mét thêi ®iÓm trong phiªn giao dÞch trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, cæ phiÕu cña c«ng ti X ®−îc niªm yÕt víi sè l−îng x¸c ®Þnh, cã Ýt ng−êi muèn b¸n, nh−ng l¹i cã nhiÒu ng−êi muèn mua cæ phiÕu cña c«ng ti nµy. §Ó 38

mua ®−îc, gi÷a hä tÊt yÕu cã sù c¹nh tranh víi nhau b»ng c¸ch ®−a ra møc gi¸ cao vµ tÊt nhiªn ng−êi ®Æt gi¸ cao h¬n sÏ mua ®−îc cæ phiÕu ®ã.  C¹nh tranh trong néi bé ngμnh lμ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngμnh hμng. VÝ dô : C¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp may mÆc trong ngµnh hµng may mÆc víi nhau.  C¹nh tranh gi÷a c¸c ngμnh lμ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngμnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. VÝ dô : Gi¶ sö trong x· héi cã ba ngµnh s¶n xuÊt A,B,C cïng c¹nh tranh víi nhau nh»m môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t− cã nhiÒu lîi nhuËn, muèn vËy hä ph¶i di chuyÓn c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt tõ ngµnh cã lîi nhuËn thÊp sang ngµnh cã lîi nhuËn cao. Nh−ng viÖc di chuyÓn nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− giao th«ng vËn t¶i ph¶i ph¸t triÓn ; viÖc cho vay vèn cña ng©n hµng ®−îc ®¶m b¶o vµ viÖc cung øng m¸y mãc, thiÕt bÞ kÜ thuËt c«ng nghÖ cho ngµnh míi ph¶i s½n sµng. §Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, c¸c ngµnh A, B, C tÊt yÕu c¹nh tranh víi nhau. Thùc chÊt cuéc c¹nh tranh nµy lµ c¹nh tranh giµnh giËt c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh thuËn lîi nãi trªn gi÷a c¸c ngµnh A, B, C víi nhau.  C¹nh tranh trong n−íc víi n−íc ngoμi. Lo¹i c¹nh tranh nμy xuÊt hiÖn khi thÞ tr−êng v−ît khái ph¹m vi trong n−íc ®Ó v−¬n ra thÞ tr−êng khu vùc vμ thÕ giíi, g¾n víi xu h−íng toμn cÇu ho¸ vμ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. VÝ dô : Nhê ®æi míi m« h×nh kinh tÕ, viÖc s¶n xuÊt l−¬ng thùc n−íc ta kh«ng chØ ®ñ cho nh©n d©n ta tiªu dïng, dù tr÷ 39

dåi dµo, mµ cßn tham gia xuÊt khÈu l−¬ng thùc (g¹o) trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Vµ tÊt yÕu chóng ta ph¶i tham gia c¹nh tranh víi mét sè chñ thÓ kinh tÕ kh¸c cïng xuÊt khÈu l−¬ng thùc (g¹o) víi n−íc ta nh− : Th¸i Lan, MÜ, Ên §é... 3. TÝnh hai mÆt cña c¹nh tranh Trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, ho¹t ®éng c¹nh tranh cã hai mÆt : mÆt tÝch cùc vμ mÆt h¹n chÕ. a) MÆt tÝch cùc cña c¹nh tranh C¹nh tranh gi÷ vai trß lμ mét ®éng lùc kinh tÕ cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. §iÒu ®ã ®−îc biÓu hiÖn ë chç :  KÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt, khoa häc  kÜ thuËt ph¸t triÓn vμ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng lªn.  Khai th¸c tèi ®a mäi nguån lùc cña ®Êt n−íc vμo viÖc ®Çu t− x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.  Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, gãp phÇn chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Mäi sù c¹nh tranh diÔn ra theo ®óng ph¸p luËt vμ g¾n liÒn víi c¸c mÆt tÝch cùc nãi trªn lμ c¹nh tranh lμnh m¹nh. ChØ cã c¹nh tranh lμnh m¹nh míi thùc sù lμ ®éng lùc kinh tÕ cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. Ng−îc l¹i, sù c¹nh tranh nμo vi ph¹m ph¸p luËt vμ c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc lμ c¹nh tranh kh«ng lμnh m¹nh, vμ th−êng g¾n víi nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh d−íi ®©y. b) MÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc lμ chñ yÕu, c¹nh tranh kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. §ã lμ :  Ch¹y theo môc tiªu lîi nhuËn mét c¸ch thiÕu ý thøc, vi ph¹m quy luËt tù nhiªn trong khai th¸c tμi nguyªn lμm cho m«i tr−êng, m«i sinh suy tho¸i vμ mÊt c©n b»ng nghiªm träng. 40

VÝ dô : Khai th¸c gç bõa b·i lµm cho rõng bÞ tµn ph¸, g©y hiÖn t−îng lò lôt, h¹n h¸n ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña con ng−êi.  §Ó giμnh giËt kh¸ch hμng vμ lîi nhuËn nhiÒu h¬n, mét sè ng−êi kh«ng tõ nh÷ng thñ ®o¹n phi ph¸p vμ bÊt l−¬ng. VÝ dô : Lµm hµng gi¶, kinh doanh hµng quèc cÊm ; gian lËn th−¬ng m¹i ®Ó trèn thuÕ, vi ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ n−íc lµm ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ vµ ®êi sèng cña ng−êi tiªu dïng vµ thÊt thu ng©n s¸ch nhµ n−íc.  §Çu c¬ tÝch tr÷ g©y rèi lo¹n thÞ tr−êng, tõ ®ã n©ng gi¸ lªn cao lμm ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt vμ ®êi sèng cña nh©n d©n. VÝ dô : ViÖc mét sè Ýt ng−êi dïng tiÒn v¬ vÐt xi m¨ng ®Ó ®Çu c¬ tÝch tr÷, lµm cho sè l−îng cung øng xi m¨ng trªn thÞ tr−êng thiÕu nhiÒu so víi nhu cÇu xi m¨ng cña ng−êi tiªu dïng, lµm cho gi¸ xi m¨ng bÞ ®Èy lªn cao, g©y ra rèi lo¹n thÞ tr−êng. Tõ ®ã, hä n©ng gi¸ b¸n xi m¨ng trªn thÞ tr−êng ®Ó thu nhiÒu lîi nhuËn bÊt chÝnh, nÕu Nhµ n−íc kh«ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tiÕt kÞp thêi. Tãm l¹i, c¹nh tranh lμ quy luËt kinh tÕ tån t¹i kh¸ch quan cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, võa cã mÆt tÝch cùc võa cã mÆt h¹n chÕ, nh−ng mÆt tÝch cùc lμ c¬ b¶n, mang tÝnh tréi, cßn mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh sÏ ®−îc Nhμ n−íc ®iÒu tiÕt th«ng qua gi¸o dôc, ph¸p luËt vμ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ  x· héi thÝch hîp. iiit− liÖu tham kh¶o 1. \"Cã nÒn kinh tÕ hμng ho¸ th× tÊt nhiªn tån t¹i c¹nh tranh. C¬ së kh¸ch quan cña c¹nh tranh lμ sù kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a 41

nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸\", \"C¹nh tranh lμ quy luËt b¾t buéc cña nÒn kinh tÕ hμng ho¸\"(1). 2. C. M¸c trong bé T− b¶n, khi nghiªn cøu sù h×nh thμnh lîi nhuËn b×nh qu©n vμ sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ hμng ho¸ thμnh gi¸ trÞ thÞ tr−êng vμ gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c lo¹i c¹nh tranh. C. M¸c chia c¹nh tranh thμnh : c¹nh tranh trong néi bé ngμnh ; c¹nh tranh gi÷a c¸c ngμnh ; c¹nh tranh gi÷a ng−êi b¸n víi nhau ; c¹nh tranh gi÷a ng−êi mua víi nhau. 3. \"T¹o m«i tr−êng ph¸p lÝ vμ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch thuËn lîi ®Ó ph¸t huy c¸c nguån lùc cña x· héi cho ph¸t triÓn, c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng kinh doanh b×nh ®¼ng, c¹nh tranh lμnh m¹nh, c«ng khai, minh b¹ch, cã trËt tù, kØ c−¬ng\"(2). ivC©u hái vμ Bμi tËp 1. C¹nh tranh lμ g× ? Ph©n tÝch tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vμ môc ®Ých cña c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 2. C¹nh tranh cã nh÷ng lo¹i nμo ? LÊy vÝ dô ®Ó minh ho¹. 3. Khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), theo em, tÝnh chÊt vμ møc ®é c¹nh tranh sÏ diÔn ra theo h−íng nμo (ªm dÞu hay gay g¾t quyÕt liÖt) ? T¹i sao ? 4. Tõ tÝnh hai mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ cña c¹nh tranh, h·y cho biÕt Nhμ n−íc cÇn lμm g× ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh hiÖn nay ë n−íc ta ? 5. Cã ý kiÕn cho r»ng : §Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc cña c¹nh tranh ë n−íc ta hiÖn nay, Nhμ n−íc chØ cÇn ®Ò ra gi¶i ph¸p kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh. §iÒu ®ã ®óng hay sai ? T¹i sao ? 6. Em hiÓu thÕ nμo lμ c¹nh tranh lμnh m¹nh vμ kh«ng lμnh m¹nh ? Khi thÊy cã hiÖn t−îng c¹nh tranh kh«ng lμnh m¹nh, em sÏ xö lÝ nh− thÕ nμo ? (1) ViÖn Nghiªn cøu vμ phæ biÕn tri thøc b¸ch khoa : §¹i tõ ®iÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, Hμ Néi, 1998, tr. 282. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2006, tr. 78. 42

Bμi 5 Cung  cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ iMë ®Çu bμi häc Trªn thÞ tr−êng ta thÊy ng−êi b¸n vµ ng−êi mua gÆp nhau vµ cã mèi quan hÖ víi nhau. VËy mèi quan hÖ ®ã lµ g× ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc kh¸i niÖm cung, cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸.  HiÓu ®−îc mèi quan hÖ cung  cÇu, vai trß cña quan hÖ cung  cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸.  B−íc ®Çu biÕt vËn dông mèi quan hÖ cung  cÇu hμng ho¸ ë n−íc ta. iinéi dung bμi häc 1. Kh¸i niÖm cung, cÇu Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, môc ®Ých cña s¶n xuÊt lμ ®Ó tiªu dïng, ®Ó b¸n. Trong ®ã, s¶n xuÊt th−êng g¾n víi cung vμ tiªu dïng th−êng g¾n víi cÇu. Tiªu dïng bao gåm tiªu dïng cho s¶n xuÊt vμ tiªu dïng cho ®êi sèng c¸ nh©n. a) Kh¸i niÖm cÇu CÇu lμ khèi l−îng hμng ho¸, dÞch vô mμ ng−êi tiªu dïng cÇn mua trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh t−¬ng øng víi gi¸ c¶ vμ thu nhËp x¸c ®Þnh. Trªn thÞ tr−êng gi¶ ®Þnh kh«ng mua b¸n chÞu mμ mua b¸n tr¶ tiÒn ngay. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, kh¸i niÖm cÇu nãi trªn ®−îc hiÓu lμ tªn gäi t¾t cña nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, tøc lμ nhu cÇu mμ 43

ng−êi tiªu dïng cÇn mua, ®−îc b¶o ®¶m b»ng sè l−îng tiÒn mμ hä s½n cã t−¬ng øng. VÝ dô : Anh A cã nhu cÇu mua mét chiÕc « t«, nh−ng ch−a cã tiÒn ®Ó mua, th× ®ã ch−a ph¶i lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ ch−a ph¶i lµ cÇu. ChØ khi anh A cã ®ñ sè tiÒn ®Ó mua « t« theo gi¸ c¶ t−¬ng øng, th× lóc ®ã nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n (cÇu) míi xuÊt hiÖn. b) Kh¸i niÖm cung Cung lμ khèi l−îng hμng ho¸, dÞch vô hiÖn cã trªn thÞ tr−êng vμ chuÈn bÞ ®−a ra thÞ tr−êng trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh, t−¬ng øng víi møc gi¸ c¶, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vμ chi phÝ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh. 2. Mèi quan hÖ cungcÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ Néi dung vµ vai trß cña quan hÖ cung cÇu thÓ hiÖn nh− thÕ nµo trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ë n−íc ta hiÖn nay ? a) Néi dung cña quan hÖ cungcÇu Trªn thÞ tr−êng, gi¸ c¶ cña tõng hμng ho¸ cã thÓ cao hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ kh«ng chØ do t¸c ®éng cña c¹nh tranh, mμ cßn do t¸c ®éng cña quan hÖ cung  cÇu. Quan hÖ cung  cÇu lμ mèi quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a ng−êi b¸n víi ng−êi mua hay gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt víi nh÷ng ng−êi tiªu dïng diÔn ra trªn thÞ tr−êng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vμ sè l−îng hμng ho¸, dÞch vô. Trªn thÞ tr−êng, quan hÖ cung  cÇu t¸c ®éng kh¸ phøc t¹p theo nh÷ng chiÒu h−íng vμ møc ®é kh¸c nhau. D−íi ®©y lμ nh÷ng biÓu hiÖn cña néi dung quan hÖ cung  cÇu.  Cung  cÇu t¸c ®éng lÉn nhau 44

Khi cÇu t¨ng lªn, s¶n xuÊt, kinh doanh më réng, l−îng cung hμng ho¸ t¨ng lªn vμ ng−îc l¹i khi cÇu gi¶m xuèng, s¶n xuÊt, kinh doanh thu hÑp, l−îng cung hμng ho¸ gi¶m xuèng.  Cung  cÇu ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr−êng Khi cung lín h¬n cÇu, hoÆc cung nhá h¬n cÇu ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr−êng. Tr−êng hîp cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr−êng th−êng thÊp h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt. Cßn tr−êng hîp cung nhá h¬n cÇu, gi¸ c¶ thÞ tr−êng th−êng cao h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt. ChØ khi cung b»ng cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr−êng míi b»ng gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt.  Gi¸ c¶ thÞ tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn cung  cÇu VÒ phÝa cung, khi gi¸ c¶ t¨ng lªn, c¸c doanh nghiÖp më réng s¶n xuÊt, l−îng cung t¨ng lªn vμ ng−îc l¹i, khi gi¸ c¶ gi¶m xuèng, c¸c doanh nghiÖp thu hÑp s¶n xuÊt, l−îng cung gi¶m xuèng. VÒ phÝa cÇu, khi gi¸ c¶ gi¶m xuèng, th× nãi chung cÇu cã xu h−íng t¨ng lªn vμ ng−îc l¹i. Trªn thùc tÕ, c¸c tr−êng hîp cña cung  cÇu th−êng vËn ®éng kh«ng ¨n khíp víi nhau, nãi c¸ch kh¸c, th−êng diÔn ra th«ng qua c¸c tr−êng hîp cung lín h¬n cÇu hoÆc cung nhá h¬n cÇu. Cßn tr−êng hîp cung b»ng cÇu x¶y ra chØ lμ kÕt qu¶ cña viÖc san b»ng sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ vμ gi¸ trÞ hμng ho¸, th«ng qua c¹nh tranh gi÷a ng−êi b¸n vμ ng−êi mua trªn thÞ tr−êng khi xÐt toμn bé hμng ho¸ ®em ra l−u th«ng. b) Vai trß cña quan hÖ cungcÇu Trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, quan hÖ cung  cÇu cã vai trß to lín :  Lμ c¬ së ®Ó nhËn thøc v× sao gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng vμ gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt l¹i kh«ng ¨n khíp víi nhau. Gi¸ c¶ thÞ tr−êng cã thÓ b»ng, lín hoÆc nhá h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt.  Buéc ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh ph¶i n¾m v÷ng c¸c tr−êng hîp vËn ®éng cña cung  cÇu ®Ó ®−a ra quyÕt ®Þnh më réng hay thu hÑp s¶n xuÊt, kinh doanh, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. 45

 Lμ c¬ së ®Ó ng−êi tiªu dïng lùa chän viÖc mua hμng ho¸ cho phï hîp víi nhu cÇu vμ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ t−¬ng øng víi c¸c tr−êng hîp quan hÖ cung  cÇu trªn thÞ tr−êng. 3. VËn dông quan hÖ cung  cÇu Quan hÖ cung  cÇu hµng ho¸ ®−îc Nhµ n−íc, c¸c chñ doanh nghiÖp vµ ng−êi tiªu dïng vËn dông nh− thÕ nµo ?  §èi víi Nhμ n−íc VËn dông th«ng qua viÖc ®iÒu tiÕt cung  cÇu trªn thÞ tr−êng. Ch¼ng h¹n, khi thÞ tr−êng bÞ rèi lo¹n do nguyªn nh©n kh¸ch quan (lò lôt, h¹n h¸n...), hoÆc do ho¹t ®éng tù ph¸t ®Çu c¬ tÝch tr÷ cña mét sè t− nh©n, lμm cho trªn thÞ tr−êng cung nhá h¬n cÇu vμ gi¸ c¶ t¨ng lªn ®ét biÕn. Khi ®ã, Nhμ n−íc cÇn th«ng qua ph¸p luËt, chÝnh s¸ch..., nh»m c©n ®èi l¹i cung  cÇu, æn ®Þnh gi¸ c¶ vμ ®êi sèng cña nh©n d©n.  §èi víi ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh VËn dông quan hÖ cung  cÇu b»ng c¸ch thu hÑp s¶n xuÊt, kinh doanh mÆt hμng trªn thÞ tr−êng khi cung lín h¬n cÇu, gi¸ c¶ b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ, cã thÓ bÞ thua lç. Vμ ®Ó cã l·i hä ph¶i chuyÓn sang s¶n xuÊt, kinh doanh mÆt hμng trªn thÞ tr−êng khi cung nhá h¬n cÇu, gi¸ c¶ hμng ho¸ b¸n cao h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸.  §èi víi ng−êi tiªu dïng VËn dông quan hÖ cung  cÇu b»ng c¸ch gi¶m nhu cÇu mua c¸c mÆt hμng nμo ®ã khi cung nhá h¬n cÇu vμ gi¸ c¶ cao ®Ó chuyÓn sang mua c¸c mÆt hμng nμo khi cung lín h¬n cÇu vμ cã gi¸ c¶ thÊp t−¬ng øng. VÝ dô : ChuyÓn tõ mÆt hµng thÞt gi¸ cao sang mÆt hµng c¸, ®Ëu phô cã gi¸ c¶ thÊp h¬n, phï hîp víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng−êi mua. 46

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. \"Cung, tøc lμ s¶n phÈm hiÖn cã trªn thÞ tr−êng hay cã thÓ ®−a ra thÞ tr−êng.\" ; vμ \"nh÷ng giíi h¹n trong ®ã nhu cÇu vÒ hμng ho¸ biÓu hiÖn ra trªn thÞ tr−êng, tøc lμ cÇu...\"(1). 2. \"ViÖc trao ®æi hay viÖc b¸n hμng ho¸ ra theo gi¸ trÞ cña nã lμ nguyªn t¾c hîp lÝ, lμ quy luËt tù nhiªn cña sù th¨ng b»ng gi÷a c¸c hμng ho¸, ph¶i xuÊt ph¸t tõ quy luËt ®ã ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng sù chªnh lÖch chø kh«ng ph¶i ng−îc l¹i, kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng sù chªnh lÖch ®Ó gi¶i thÝch b¶n th©n quy luËt\"(2). 3. \"Trªn thùc tÕ, kh«ng bao giê cung vμ cÇu ¨n khíp víi nhau c¶, vμ nÕu ¨n khíp víi nhau, th× ®ã ch¼ng qua lμ ngÉu nhiªn th«i ; do ®ã ®øng vÒ ph−¬ng diÖn khoa häc mμ nãi, th× tr−êng hîp ®ã ph¶i = 0, ph¶i ®−îc coi lμ kh«ng cã\"(3). ivC©u hái vμ Bμi tËp 1. CÇu lμ g× ? Cung lμ g× ? T¹i sao ng−êi b¸n vμ ng−êi mua l¹i quan t©m ®Õn nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ? 2. Ph©n tÝch néi dung cña quan hÖ cung  cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 3. Ph©n tÝch vai trß cña mèi quan hÖ cung  cÇu. 4. Khi lμ ng−êi b¸n hμng trªn thÞ tr−êng, ®Ó cã lîi, em chän tr−êng hîp nμo sau ®©y : a) Cung = cÇu. b) Cung > cÇu. c) Cung < cÇu. (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 284, 288. (2) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 286. (3) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 289. 47

5. Khilμ ng−êi mua hμng trªn thÞ tr−êng, ®Ó cã lîi, em chän tr−êng hîp nμo sau ®©y : a) Cung = cÇu. b) Cung > cÇu. c) Cung < cÇu. 6. Em h·y lÊy vÝ dô ®Ó minh ho¹ vÒ sù ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc, khi trªn thÞ tr−êng quan hÖ cung  cÇu bÞ rèi lo¹n ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt vμ ®êi sèng cña nh©n d©n. 7. Khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), theo em, mèi quan hÖ cung  cÇu vÒ hμng ho¸ vμ viÖc lμm sÏ diÔn ra nh− thÕ nμo ? a) ThuËn lîi. b) Khã kh¨n. c) Võa thuËn lîi, võa khã kh¨n. T¹i sao em l¹i chän ph−¬ng ¸n ®ã ? Bμi 6 C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc iMë ®Çu bμi häc C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ c¬ b¶n cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta hiÖn nay. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  HiÓu ®−îc thÕ nμo lμ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vμ sù cÇn thiÕt ph¶i c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. 48

 Nªu ®−îc néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta.  NhËn râ tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.  Tin t−ëng vμo ®−êng lèi, chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ; quyÕt t©m häc tËp, rÌn luyÖn ®Ó trë thμnh ng−êi lao ®éng ®¸p øng tèt yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. iiNéi dung bμi häc 1. Kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ; tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vμ t¸c dông cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ? T¹i sao n−íc ta ph¶i c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ? a) Kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ Nh©n lo¹i ®· tr¶i qua hai cuéc c¸ch m¹ng kÜ thuËt :  Cuéc c¸ch m¹ng kÜ thuËt lÇn thø nhÊt g¾n víi qu¸ tr×nh chuyÓn tõ lao ®éng thñ c«ng lªn lao ®éng c¬ khÝ, tõ ®ã xuÊt hiÖn kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸. C«ng nghiÖp ho¸ lμ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toμn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt tõ sö dông søc lao ®éng thñ c«ng lμ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp c¬ khÝ.  Cuéc c¸ch m¹ng kÜ thuËt lÇn thø hai g¾n víi qu¸ tr×nh chuyÓn tõ lao ®éng c¬ khÝ lªn lao ®éng dùa trªn c«ng cô tù ®éng ho¸, sö dông réng r·i ng−êi m¸y vμ nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i kh¸c, tõ ®ã xuÊt hiÖn kh¸i niÖm hiÖn ®¹i ho¸. HiÖn ®¹i ho¸ lμ qu¸ tr×nh øng dông vμ trang bÞ nh÷ng thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vμo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vμ qu¶n lÝ kinh tÕ  x· héi. Trong thêi ®¹i ngμy nay, mét n−íc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ muén nh− ViÖt Nam, muèn rót ng¾n kho¶ng c¸ch l¹c hËu so víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®ßi hái c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. 49