เอกสารประกอบการสอนวิชาสีสันแห่งชีวิต

เอกสารประกอบการสอน สีสันแห่งชวี ติ ม ห า วิ ท ย า ลั ย ร า ช ภั ฏ น ค ร ป ฐ ม

(1) คำนำ เอกสารประกอบการสอนรายวิชาสสี นั แห่งชีวติ เป็นเอกสารทจี่ ัดทำขึ้นในหมวดการศึกษา ทว่ั ไปของมหาวทิ ยาลยั ราชภัฏนครปฐมที่อาจารยคณะพยาบาลศาสตรทุกกลุม่ วิชารว่ มแรงรว่ มใจใน การจดั ทำขึน้ ในสว่ นท่ีคณะได้รับผิดชอบซ่งึ เน้อื หาสาระสว่ นใหญเ่ ก่ยี วข้องกบั เรื่องสขุ ภาพทที่ ำใหก้ าร ดำเนินชีวิตของนักศกึ ษามีความรู้เท่าทนั และมีความสขุ ในการดแู ลสุขภาพของตนเอง บุคคลใน ครอบครวั โดยมีเนื้อหาสาระประกอบดว้ ย รูท้ ันรกั เปน็ สาระเก่ยี วกับเร่ืองเพศสัมพนั ธ์ส่ือใจถึงร่างกาย วัยใสวัยรนุ่ เปน็ สาระเก่ยี วกับการพร้อมรบั การเป็นวัยรุน่ ชวี ิตกลับคืนดว้ ยชว่ ยฟื้นคืนชพี เปน็ สาระ เก่ยี วกับการชว่ ยผู้อ่นื เม่ือหมดสติ รเู้ ทา่ ทนั การดูแลโรค COVID 19 เปน็ สาระเก่ียวกบั การปอ้ งกันโรค ติดเชอ้ื ไวรัสโคโรน่า ลดละเลกิ บหุ รี่เปน็ สาระเก่ยี วกบั การลดบุหรี่ ผสู้ งู อายุแขง็ แรงสมวยั เป็นสาระ เกี่ยวกับการดูแลผู้สูงอายุ และร้เู ท่าทันภาวะซึมเศรา้ เปน็ สาระเก่ยี วกับการจัดการภาวะซมึ เศร้า โดยสาระตา่ งๆเหลา่ นสี้ ามารถนำไปใชใ้ นการดแู ลตนเองและการดแู ลสมาชิกในครอบครัวให้ สามารถดำเนนิ ชวี ติ อย่างสมดุลได้ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.หทัยชนก บวั เจรญิ คณบดคี ณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั ราชภัฏนครปฐม มกราคม 2564

(2) สารบญั หนา้ คำนำ ................................................................................................................................(1) สารบัญ ........................................................................................................................... (2) สารบญั ภาพ .....................................................................................................................(5) สารบญั ตาราง ..................................................................................................................(6) แผนบริหารการสอนประจำรายวิชา...................................................................................1 แผนบริหารการสอนประจำบทท่ี 1 ...................................................................................3 บทที่ 1 ร้เู ท่าทันรัก : การมีเพศสัมพนั ธอ์ ย่างปลอดภยั ......................................................3 1.1 ความหมายเพศสมั พนั ธ์ เพศสัมพันธท์ ปี่ ลอดภยั โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสัมพันธ์ ……4 1.2 การปอ้ งกนั ความเส่ยี งของการมีเพศสมั พันธ์ทไี่ มป่ ลอดภยั ................................6 1.3 การปฏิบตั กิ ารเรยี นรูท้ ักษะการปฏิเสธการมเี พศสัมพันธ์ทไี่ ม่ปลอดภัย.............10 สรปุ ทา้ ยบท ................................................................................................................ …..13 แบบทดสอบท้ายบท .................................................................................................. ……13 เอกสารอา้ งองิ .............................................................................................................. …14 แผนการสอนประจำบทที่ 2 ........................................................................................ ….15 บทที่ 2 สอื่ ใจถงึ ร่างกาย วยั ใสวัยรนุ่ ............................................................................ ….17 2.1 การเปลยี่ นแปลงด้านรา่ งกายและสังคม.............................................................17 2.2 การเปลย่ี นแปลงด้านจิตใจและอารมณข์ องวยั รุน่ ...............................................19 2.3 การรับมอื และการจัดการกับารเปลีย่ นแปลงของวัยรุ่น.......................................21 สรปุ ท้ายบท ......................................................................................................................26 แบบทดสอบทา้ ยบท .........................................................................................................27 เอกสารอา้ งอิง ..................................................................................................................27

(3) สารบญั (ต่อ) หน้า แผนการสอนประจำบทที่ 3 ........................................................................................28 บทท่ี 3 ชวี ิตกลบั คนื ด้วยช่วยฟื้นคืนชพี .......................................................................30 3.1 ความสำคญั ของการชว่ ยฟน้ื คืนชพี และหว่ งโซร่ อดของชีวติ .....................30 3.2 ภาวะหมดสติ............................................................................................40 3.3 การปฏบิ ตั ิการชว่ ยฟน้ื คนื ชพี ข้นั พน้ื ฐาน...................................................42 สรุปทา้ ยบท ................................................................................................................ 44 แบบทดสอบท้ายบท .................................................................................................. 45 เอกสารอา้ งองิ ........................................................................................................... .45 แผนการสอนประจำบทที่ 4 ....................................................................................... 46 บทที่ 4 ร้เู ท่าทันการเปลยี่ นการดแู ลโรค COVID-19 ................................................ .48 4.1 ความรูเ้ บอ้ื งต้นสถานการณ์โรค COVID-19.............................................48 4.2 การส่งเสริมและป้องกนั โรค COVID-19...................................................54 4.3 การปฏบิ ัตกิ ารจดั การโรค COVID-19......................................................58 สรปุ ทา้ ยบท ................................................................................................................63 แบบทดสอบทา้ ยบท ................................................................................................ ..64 เอกสารอา้ งอิง ........................................................................................................... 64 แผนการสอนประจำบทท่ี 5 ........................................................................................67 บทท่ี 5 ลด ละ เลกิ บหุ รี่ ........................................................................................... 71 5.1 สถานการณ์การติดบหุ ร่ี ความหมาย และอันตรายจากการสบู บหุ ร่ี.........71 5.2 แนวทางการเลิกบุหร่ี ..............................................................................77 5.3 การปฏบิ ัติการทักษะการปฏิเสธและการปอ้ งกนั การกลับมาสบู บหุ รี่ซ้ำ...78

(4) สารบัญ (ต่อ) หน้า สรุปทา้ ยบท ................................................................................................................. .79 แบบทดสอบท้ายบท .................................................................................................. …79 เอกสารอา้ งอิง .............................................................................................................. .80 แผนการสอนประจำบทท่ี 6 ......................................................................................... .82 บทท่ี 6 ผู้สูงอายแุ ข็งแรงสมวัย การดูแลเบือ้ งต้น ..................................................... …..84 6.1 ความหมายของผูส้ ูงอายุและสงั คมผูส้ ูงอายุ......................................................84 6.2 การเปลยี่ นแปลงตามวยั ของผสู้ งู อายุด้านร่างกาย............................................85 6.3 การเปลี่ยนแปลงตามวยั ของผูส้ งู อายดุ ้านจิตใจ อารมณ์และสงั คม...................95 6.4 การปฏิบตั กิ ารการดแู ลผู้สงู อายุทมี่ ีความเส่อื มตามวัย......................................95 สรปุ ทา้ ยบท ...................................................................................................................98 แบบทดสอบทา้ ยบท ......................................................................................................98 เอกสารอ้างองิ ................................................................................................................98 แผนการสอนประจำบทท่ี 7 ..........................................................................................100 บทท่ี 7 รเู้ ทา่ ทนั ภาวะซมึ เศรา้ : การจดั การเบ้อื งต้น ....................................................102 7.1 ความหมายของภาวะซึมเศรา้ ..........................................................................103 7.2 สถานการณ์การเกิดภาวะซึมเศรา้ ในทุกช่วงวยั ................................................106 7.3 การดแู ลผูท้ ี่มีภาวะซึมเศร้า..............................................................................111 สรุปท้ายบท ...................................................................................................................113 แบบทดสอบทา้ ยบท ......................................................................................................113 เอกสารอา้ งอิง ...............................................................................................................114

(5) สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า ภาพที่ 3.1 หว่ งโซ่ของการรอดชีวิต....................................................................................31 ภาพที่ 3.2 แสดงขัน้ ตอนการ CPR.....................................................................................34 ภาพที่ 3.3 แสดงตำแหน่งบริเวณกดหน้าอกและการวางมือ-นิ้ว........................................35 ภาพที่ 3.4 ทา่ ทางของผู้ทกี่ ดหนา้ อก.................................................................................35 ภาพท่ี 3.5 การเปิดทางเดนิ หายใจโดยวธิ ี HEAD TILT-CHIN LIFT MANEUVER.............35 ภาพที่ 3.6 ท่าเปดิ ทางเดินหายใจโดยวธิ ี JAW THRUST MANEUVER.............................36 ภาพท่ี 3.7 การชว่ ยหายใจด้วยวธิ ี MOUTH TO MOUTH ..............................................36 ภาพท่ี 3.8 การช๊อกไฟฟ้าด้วยเคร่อื ง AED .......................................................................37 ภาพท่ี 3.9 ลักษณะของ VENTRICULAR FIBRILLATION ...............................................38 ภาพที่ 3.10 ลกั ษณะของ VENTRICULAR TACHYCARDIA.............................................38 ภาพท่ี 3.11 ตำแหน่งการตดิ PAD แบบ ANTERIA PLACEMENT ..................................38 ภาพที่ 3.12 EKG เปน็ ASYTOLE.....................................................................................38 ภาพที่ 3.13 แสดงการกดนวดหน้าอก...............................................................................40 ภาพท่ี 3.14 แสดงการจดั ท่า RECOVERY POSITION.......................................................41 ภาพท่ี 4.1 ไวรสั โคโรนาสายพันธุ์ 2019............................................................................49 ภาพท่ี 4.2 สรุปการทำลายเชื้อ .........................................................................................50 ภาพที่ 4.3 อาการและการแสดงของโรค ..........................................................................52

(6) สารบญั ตาราง ตารางท่ี หน้า ตารางที่ 3.1 แสดงข้นั ตอน CPR......................................................................................32

1 แผนบรหิ ารการสอนประจำบทท่ี 1 รทู้ ันรัก : การมเี พศสมั พนั ธอ์ ยา่ งปลอดภัย หัวขอ้ เนอ้ื หาประจำบท 1. ความหมาย และ ความสำคัญของการมีเพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัย และความเสี่ยงของ การมีเพศสมั พนั ธท์ ไี่ ม่ปลอดภยั 2. การป้องกนั ความเส่ยี งของการมีเพศสัมพันธท์ ี่ไม่ปลอดภยั 3. ปฏิบัตกิ ารเรียนรทู้ กั ษะการปฏเิ สธการมเี พศสัมพันธท์ ่ีไม่ปลอดภัย 4. สรปุ ท้ายบท 5. แบบฝึกหดั ท้ายบท วตั ถุประสงค์เชงิ พฤตกิ รรม เมอื่ ศกึ ษาบทท่ี 1 จบแลว้ นกั ศึกษาสามารถ 1. บอกความหมายและความสำคญั ของการมีเพศสัมพันธ์ท่ีปลอดภัย และบอกความเสี่ยง ของการมีเพศสัมพันธท์ ไี่ มป่ ลอดภยั ได้ 2. อธบิ ายการป้องกนั ความเสย่ี งของการมีเพศสัมพันธท์ ่ไี ม่ปลอดภยั ได้ 3. มที กั ษะการปฏเิ สธการมเี พศสัมพนั ธ์ที่ไม่ปลอดภยั วิธีสอนและกจิ กรรมการเรียนการสอนประจำบท 1. วธิ ีสอน 1.1 แบบบรรยาย แบบอภิปราย 1.2 บทบาทสมมตุ ิ 1.3 คน้ ควา้ หาความรเู้ พมิ่ เตมิ 2. กิจกรรมการเรียนการสอน 2.1 ผู้สอนสอบถามถงึ พื้นฐานของผเู้ รยี นกอ่ นเรม่ิ บรรยาย 2.2 ผู้สอนบรรยาย เรื่อง ความหมาย และ ความสำคัญของการมีเพศสัมพันธ์ท่ี ปลอดภยั และความเส่ยี งของการมี เพศสมั พนั ธท์ ่ไี มป่ ลอดภัย 2.3 อภิปรายเรอ่ื ง การปอ้ งกนั ความเสยี่ งของการมเี พศสมั พันธ์ที่ไม่ปลอดภยั 2.4 ให้ผเู้ รยี นแสดงบทบาทสมมุตทิ กั ษะการปฏเิ สธการมีเพศสัมพนั ธ์ที่ไม่ปลอดภัย 2.5 สรุปบทเรียนรว่ มกนั ระหวา่ งผเู้ รยี นและผู้สอน

2 สอื่ การเรยี นการสอน 1. เอกสารเนอื้ หาประจำบทเรียน 2. แบบฝกึ หัดประจำบทเรียน 3. เครอื่ งคอมพวิ เตอร์ 4. เครื่องฉายภาพ/ ส่อื วดิ ิทศั น์ การวัดและประเมนิ ผล 1. การ ทดสอบ ความรู้แบบ ออนไลน์ 2. สาธติ ย้อนกลับ วธิ กี าร safe sex 3. การสงั เกต พฤติกรรม ประเมินแบบ 360 องศา

3 บทท่ี 1 ร้ทู ันรัก : การมเี พศสัมพนั ธ์อย่างปลอดภัย ศุภรสั มิ์ วิเชียรตนนท์ ดวงพร ผาสุวรรณ ศริ พิ ร ฉายาทับ วัตถุประสงคข์ องการเรยี นรู้ 1. บอกความหมายและความสำคญั ของการมเี พศสมั พนั ธ์ทป่ี ลอดภยั ได้ 2. อธิบายเพศสัมพนั ธ์กับความปลอดภัยได้ 3. บอกแนวทางในการป้องกนั ปัญหาทเี่ กดิ จากการมเี พศสัมพันธไ์ ด้ 4. บอกการปอ้ งกันความเส่ยี งความเสี่ยงของการมีเพศสัมพันธ์ที่ไมป่ ลอดภยั 5. ปฏิบตั กิ ารเรยี นร้ทู กั ษะการปฏิเสธการมีเพศสมั พนั ธ์ทไี่ ม่ปลอดภยั หัวเร่ือง 1. บทนำ 2. ความหมายเพศสมั พนั ธ์ เพศสัมพันธ์ทีป่ ลอดภยั โรคตดิ ต่อทางเพศสัมพันธ์ 3. การป้องกันปญั หาท่เี กิดจากการมเี พศสัมพันธ์ 4. ปฏบิ ัติการเรียนรูท้ ักษะการปฏิเสธการมีเพศสัมพันธ์ท่ไี มป่ ลอดภัย บทนำ เพศสมั พันธ์เป็น ขั้นตอนในการดำรงเผา่ พันธุ์ของมนุษยห์ ญงิ และชาย เมอ่ื มคี วามพร้อม ย่อม อยากครองคู่กนั แตง่ งานกนั วธิ ีทีแ่ สดงว่ารักใคร่ และต้องการระบายความต้องการทางเพศ หญิงและ ชายคนู่ ้ันก็จะมเี พศสัมพันธ์กัน ถือเปน็ เร่ืองธรรมชาติของมนุษย์ ซึ่งท้ังสองฝ่ายควรทำความเข้าใจและ ตอบสนองความต้องการทางเพศซึ่งกันและกัน ความต้องการทางเพศ การสืบพันธุ์เป็นกลไกทาง ธรรมชาตใิ นการรกั ษาเผ่าพนั ธใ์ุ หค้ งอยู่ เม่อื มนุษย์ไดเ้ จริญเติบโตจนเข้าสู่วยั รนุ่ หรอื วยั หนุ่มสาว เรื่องท่ี เกย่ี วกบั เพศสัมพนั ธ์ จงึ เป็นเร่อื งราวที่ทุกคนไดร้ ับรู้กันอย่างหลากหลายทัศนะ หลากความเชื่อ หลาย ประสบการณ์แตกต่างกันไป บ้างก็รู้จากคำที่ 'เขาบอกว่า' หรือ 'เขาเล่าว่า' หนุ่มสาว เมื่อเริ่มเข้าสู่วัย เจริญพันธุ์ มักมีความเปลี่ยนแปลงทางด้านอารมณ์ ความรู้สึกและสนใจเพศตรงข้ามมากขึน้ เพื่อเป็น การป้องกันการตั้งครรภ์ไม่พร้อมและลดโอกาสการเกิดโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ทุกคนจึงควรรู้จัก

4 วิธีการปอ้ งกนั ที่ถูกต้องและปลอดภัย เพ่ือการมีสุขภาวะทางเพศที่ดีความต้องการทางเพศในวัยรุ่นน้ัน มีมาก ทั้งนี้เป็นธรรมชาตขิ องคนทีเ่ ป็นไปตามวยั โดยเฉพาะในวัยรนุ่ ชายจะเหน็ ได้อยา่ งชดั เจน จะเป็น ช่วงที่มีความต้องการทางเพศสูงสุดระหว่าง อายุประมาณ 16-17 ปี วัยรุ่นหญิงก็มีความต้องการ เช่นกัน เชน่ ถ้าดูภาพยนตร์ อา่ นหนังสอื ทีพ่ รรณนาบทพลอดรักหรือการรว่ มเพศหรือดูภาพโป๊ จะเกิด อารมณ์ทางเพศมากได้อย่างรวดเร็วรุนแรง แต่ถ้าความต้องการไม่รุนแรงอาจทดแทนด้วย วิธีอื่นๆ เช่น เล่นกีฬา หรอื มีกจิ กรรมอน่ื ๆ ได้ 1.ความหมายเพศสัมพนั ธ์ เพศสัมพนั ธ์ทป่ี ลอดภัย โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ เพศสมั พนั ธ์ หมายถงึ ขน้ั ตอนหนึ่งของการสืบพันธ์ุของมนุษย์ เปน็ ส่งิ ท่เี กดิ ข้นึ จากปัจจัย ทาง ธรรมชาติ ของรา่ งกายเพื่อการสืบเผา่ พนั ธ์ุของมนุษย์น้ันเอง เม่ือมกี ารร่วมเพศกนั จนถึงจุดสดุ ยอด ตัว อสุจิของชายหนุม่ ก็หลั่งออกมาภายในช่องคลอดของหญิงสาว จากนั้น ตัวอสุจิจะแหวกว่ายเข้าไปใน มดลกู เพ่อื ไปพบกับ\"ไข่\" ของหญิงสาว ตัวอสุจิที่แข็งแรงท่ีสดุ เพยี ง 1 ตวั สามารถไชเข้าไปภายในไข่ได้ และผสมกับไข่เกิดเป็นตัวอ่อน ของเด็กเราเรียกการผสมระหว่างตัวอสุจิและไข่นี้ว่า “การปฏิสนธิ\" เพราะเพศสัมพันธ์ ทำให้มีการตั้งครรภ์ และกำเนิดชีวิตใหม่ขึ้นมาขบวนการเช่นนี้จะพร้อมที่ จะ ทำงานไดเ้ มือ่ เร่มิ เขา้ สวู่ ัยรนุ่ นัน้ คอื เมอ่ื หญงิ สาวเริ่มมปี ระจำเดือนคร้งั แรก และผู้ชายเรม่ิ มีการหลัง่ น้ำ อสุจิ ในขณะหลับที่เรียกกันว่าฝันเปียก ตามปกติคนเราจะมีเพศสัมพันธ์ที่สังคมยอมรับได้ก็ต่อเมื่อมี การตกลง ปลงใจอยู่ร่วมกันเป็นสามี ภรรยา หรือ เพราะจะเกิดผลตามมาอีกมากมาย เช่น การ ตัง้ ครรภ์ ในวยั เรียน หรอื ขณะท่ยี งั ไมพ่ ร้อมเกดิ โรคตดิ เช้อื ทางเพศการถกู มองอยา่ งดถู ูกของสงั คม การ เลกิ รากนั อย่างรวดเรว็ และถ้ามลี ูกก่อนอายุ 20 ปี มกั จะพบว่ามีปัญหาในการเลี้ยงลูกมีปัญหาในชีวิต ครอบครัว และมักหย่าร้างแยกทางกัน ในที่สุดที่สำคัญคือวัยรุ่นจะเสียโอกาสในการศึกษา ในการ เรียนรู้ชีวติ ในวยั รุ่น และพลาดโอกาสท่ีจะมอี นาคตทมี่ คี วามสุข เพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัย หมายถึง การปฏิบัติตนทางเพศที่ไม่เสี่ยงต่อการติดโรคทาง เพศสัมพันธ์ โรคเอดส์ หรือการตั้งครรภ์โดยไม่ตั้งใจ สิ่งสำคัญอีกประการหนึ่งไม่ควรมองข้ามจาก การมีเพศสัมพันธ์ คือ เรื่องความปลอดภัย เพราะในปัจจุบันพบว่า การมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ เหมาะสมก่อให้เกิดปัญหาชีวิตและสุขภาพหลายลักษณะ ได้แก่ การติดโรคทางเพศสัมพันธ์และโรค เอดส์ การตั้งครรภ์โดยไม่พึงประสงค์ ปัญหาสุขภาพจิต และปัญหาสังคม ทั้งที่เป็นผลกระทบ โดยตรงและโดยอ้อม ซึ่งการมีเพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัยจะช่วยป้องกันปัญหาที่กล่าวมา และส่งผลให้ คนเราดำรงชวี ิตไดเ้ ปน็ ปกตสิ ุข

5 โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ หมายถึงกลุ่มโรคที่ติดต่อโดยการมีเพศสัมพันธ์ ติดต่อโดยการ สมั ผัส หรือการถ่ายทอดสลู่ ูกขณะอยูใ่ นครรภ์ แบง่ ตามลักษณะอาการดังนี้ 1. แผล ไดแ้ ก่ ซฟิ ิลิส แผลรมิ ออ่ น เรมิ อวัยวะเพศ 2. ฝี ได้แก่ กามโรคของต่อมและท่อนำ้ เหลอื ง หรอื ฝีมะม่วง แผลริมออ่ น ที่มีภาวะแทรกซ้อน 3. หนอง ได้แก่ หนองใน หนองในเทียม และอื่น ๆ ได้แก่ หูดหงอนไก่ หูดข้าวสุก พยาธิช่อง คลอด เช้อื ราชอ่ งคลอด การปอ้ งกนั ปญั หาท่เี กดิ จากการมเี พศสัมพันธ์ จากสถานการณ์วัยรุ่นเป็นมากขึน้ เนอ่ื งจากมเี พศสมั พันธโ์ ดยไม่ได้ป้องกัน หรอื มีการป้องกัน แต่ไม่ถูกวิธี เมื่อมีอาการเหล่านี้ เช่น มีหนองจากท่อปัสสาวะ ปัสสาวะแสบขัด ผู้หญิงอาจมีตกขาว มากกว่าปกติ มีแผล ตุ่ม เป็นต้น ในรายที่ไม่มีอาการ จะไม่สามารถทราบด้วยตัวเอง ต้องมีการตรวจ ถ้าสงสัยว่าติดโรคตดิ ต่อทางเพศสัมพันธ์ ให้ไปพบแพทย์งดรับประทานยาปฏิชีวนะ ยาแก้อักเสบ ยา ฆ่าเชื้อต่างๆ งดบีบรีดเค้นอวัยวะเพศก่อนมาพบแพทย์ผู้ชายใหก้ ลั้นปัสสาวะก่อนพบแพทย์ 4 ชั่วโมง ผู้หญิงงดสวนล้างชอ่ งคลอดก่อนมาพบแพทย์ 1.1 ข้อมูลเรอ่ื งเพศสัมพันธท์ ี่ถูกต้อง ต้องคำนึงถึงประเดน็ ดังน้ี 1. ผหู้ ญิงมโี อกาสตงั้ ท้องได้เสมอแมจ้ ะเป็นเพศสัมพนั ธ์ครั้งแรกหรือคร้งั ที่เทา่ ไหร่ก็ตาม 2. ในขณะทอ่ี วยั วะเพศชายแข็งตัวจะผลิตของเหลว ซง่ึ ประกอบดว้ ยเช้อื อสุจิมากมายท่ี สามารถทำให้ผู้หญิงตั้งท้องได้ ดังนั้นการที่ผู้ชายหลั่งข้างนอกเมื่อถึงจุดสุดยอดนั้นเป็นวิธีที่เพิ่มความ เสีย่ งในการต้ังทอ้ งเพ่ิมขน้ึ เพราะตัวอสุจิอาจเล็ดลอดออกมาตั้งแตเ่ ร่มิ สอดใส่แล้ว 3. หากมีเพศสัมพันธ์ในช่วงที่มีประจำเดือนก็สามารถตั้งท้องได้ โดยเฉพาะผู้ที่รอบ เดือนมาไม่ปกติหรือไม่สม่ำเสมอทุกเดือน เพราะหลังจากมีเพศสัมพันธ์เชื้ออสุจิจะสามารถอยู่ใน ร่างกายผู้หญิงได้นานถึง 3 วัน หากผู้หญิงบางคนมีไข่ตกในช่วงนี้ก็เพิ่มโอกาสการตั้งครรภ์ได้ นอกจากนี้การมีเพศสัมพันธ์ระหว่างมีประจำเดือนยังเป็นการเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดโรคติดต่อทาง เพศสัมพันธ์ หรือมดลูกอักเสบดว้ ย 4. เมื่อผู้หญิงได้รับการกระตุ้นทางเพศ ร่างกายจะเปลี่ยนแปลง เช่น คอมดลูกต่ำ เพ่ือ รับน้ำเชื้อของผู้ชาย ไม่ว่าผู้หญิงจะถึงจุดสุดยอดหรือไม่ ก็มีโอกาสตั้งท้องได้ อารมณ์ของผู้หญิง ระหว่างที่มีเพศสัมพันธ์ไม่ได้ช่วยป้องกันการตั้งท้องได้ เพราะไม่ว่าจะถึงจุดสุดยอดหรือไม่ เชื้ออสุจิก็ สามารถเดนิ ทางไปถงึ ไข่ได้ 5. การใช้ยาคุมกำเนิดที่ถูกต้อง คือต้องกินตรงเวลาทุกวัน เพื่อให้มีระดับยาในเลือด สมำ่ เสมอ แต่หากลืมกนิ ยา ใหก้ นิ ทันท่นี ึกข้ึนได้ โดยไม่ควรชา้ เกนิ กวา่ 12 ช่ัวโมงจากเวลาที่กนิ ปกติ 6. พ่อแม่เป็นบุคคลที่เราควรปรึกษา ขอคำแนะนำในเรื่องเพศมากที่สุด เพราะมี ประสบการณ์มากกว่า เพือ่ นๆ ในวัยเดียวกันท่ีอาจมีความรแู้ บบผดิ ๆ ถกู ๆ

6 2. การปอ้ งกันความเสี่ยงของการมเี พศสมั พันธ์ท่ไี มป่ ลอดภัย ความสัมพันธ์รูปแบบหนึ่งซึ่งส่วนใหญ่เกิดขึ้นระหว่างคนรัก คนที่เป็นแฟนกัน หรือเป็นสามี ภรรยากัน การมเี พศสัมพนั ธ์ระหว่างสามีภรรยาท่ีแต่งงานอยู่กนิ กันนั้นเป็นเร่ืองปกติของสังคมแต่คน ที่เป็นคู่รักหรือแฟนกันแล้วมีเพศสัมพันธ์กัน ถือว่าเป็นการกระทำที่ขัดต่อประเพณีอันดีงามของไทย เป็นสิ่งที่วัยรุ่นหรือบุคคลวัยอื่น ไม่ควรทำอย่างไรก็ตามเมื่อพูดถึงเพศสัมพันธ์ คนทั่วไปอาจจะคิดว่า หมายถึงการร่วมเพศเท่านั้น แต่แท้จริงแล้วยังรวมถึงกิจกรรมทางเพศในลักษณะต่าง ๆ อีกด้วย เช่น การกอด การจูบ การเล้าโลม การสมั ผัส การกระตุ้นอวยั วะเพศ เปน็ ตน้ เพศสัมพันธ์ถอื เป็นพฤตกิ รรมการปฏิบัตสิ ่วนบุคคลที่สามารถกระทำได้ ถ้าไม่ทำให้ผูอ้ ื่นตอ้ ง เดอื ดรอ้ น แต่หลายกรณีพบว่า การมีเพศสัมพนั ธ์ก่อใหเ้ กิดปัญหาสุขภาพต่อตนเอง ซ่ึงมีความรุนแรง ถึงเสยี ชีวิตได้ ฉะน้นั กอ่ นตดั สินใจมีเพศสมั พนั ธ์ควรระลกึ ถึงความไม่ปลอดภัยอยู่เสมอ วัยรุ่นอยู่ในช่วงเจริญวัยทางเพศ จัดว่ามีความเสี่ยงต่อความไม่ปลอดภัยทางเพศไม่ แตกต่างจากผู้ใหญ่เพราะมีวุฒิ ภาวะทางเพศใกล้สมบูรณ์เต็มที่ ในการคบเพื่อนต่างเพศหรือคิดจะมี ความสัมพันธ์ทางเพศต้องคำนึงถึงความปลอดภัย ต่อชีวิตและสุขภาพของตนเองให้มาก โดยการ สำรวจเรียนรู้ความเป็นตัวตนของ ตนเองให้ดีให้ดีพอ ทั้งด้านความพร้อมของสภาพร่างกาย จิตใจ ความคิด ความรู้สึกในเรื่องเพศ เพราะถ้าตัดสินใจผิด ไม่ถูกต้องเหมาะสม จะทำให้ตนเองต้องเสีย อนาคตได้ 2.1 ลกั ษณะและผลกระทบของปัจจัยทางสังคมที่สง่ ผลต่อพฤตกิ รรมเส่ียงทางเพศ ปัจจัยทางสังคมที่พบว่านำไปสู่ปัญหาพฤติกรรมเสี่ยงทางเพศของวัยรุ่นที่จะนำเสนอในที่น้ี ไดแ้ ก่ สภาพทางสงั คมของวยั รนุ่ ในการเชา่ ที่อยูอ่ าศยั อยู่อ่างอิสระ การนดั พบปะสังสรรค์กลางคืนของ วัยร่นุ และการเทย่ี วตา่ งจงั หวดั เฉพาะกลุ่ม 1.การเช่าที่อยู่อาศัยอย่างอสิ ระ ปัญหาทีพ่ บมากในปัจจุบนั คือ การเชา่ ท่อี ยู่อาศัยในที่พักบางลักษณะได้กลายเป็นสถานท่ีเอื้อ ให้เกิดปัญหาพฤติกรรมเสี่ยงทางเพศของวัยรุ่นมากขึ้น เช่น การถูกลวนลามหรือถูกข่มขืนทางเพศ โดยเฉพาะวัยรุ่นบางกลุ่มที่อยู่ในวัยกำลังศึกษาเล่าเรียน และมีความจำเป็นที่จะต้องเช่าท่ีอยู่อาศยั อยู่ อย่างอิสระ ซ่งึ อาจเน่อื งมาจากไม่มีญาติหรือไมม่ ีท่พี ัก หรือเพอ่ื ความสะดวกในการเดินทาง พฤติกรรม เช่นนี้ทำให้ขาดการดูแลอย่างใกล้ชิดจากพ่อแม่ ผู้ปกครอง ส่งผลให้วัยรุ่นต้องดูแลตนเอง นอกจากนี้

7 การขาดการดูแลที่ดีของเจ้าของธุรกิจผู้ใหเ้ ช่าท่ีอยู่อาศัยก็เป็นอีกสาเหตุของการเกิดปญั หาพฤติกรรม ทางเพศท่ไี ม่เหมาะสมได้ 2.การนัดพบปะสงั สรรค์กลางคืนของวยั รนุ่ วัยรุ่น เป็นช่วงวัยทีมีความต้องการจะศึกษาและเรียนรู้ จึงเป็นเรื่องปกติที่มักมีการพบปะ สังสรรค์เฉพาะกลุ่มเพื่อน ซึ่งหากพิจารณาอย่างผิวเผินคงไม่ใช่พฤติกรรมที่ผิดปกติแต่อย่างใดชองวัย แต่ปัญหาที่พ่อแม่ ผู้ปกครองท่ีมลี ูกอย่ใู นวัยรุ่นควรสนใจ ใสใ่ จให้มากข้ึน คือ การมีพฤติกรรมทางเพศ ที่ไมถ่ กู ต้องเหมาะสม ท่พี บบ่อยคอื ปัญหาการมีเพศสมั พนั ธ์ก่อนวยั อันควร การนัดพบปะสังสรรค์กลางคืนเป็นสิ่งที่วัยรุ่นในปัจจุบันนิยมปฏิบัติกัน โดยส่วนหนึ่งเป็นผล มาจากการรับค่านิยมของชาติตะวันตก ซึ่งสภาพสังคมไทยในปัจจุบันยอมรบั ได้ แต่ถ้ามีพฤติกรรมกิน ขอบเขตถือว่าเป็นสิ่งที่ไม่เหมาะสม การนัดพบปะสังสรรค์กลางคืนทำให้วัยรุ่นมีพฤติกรรมเสี่ยงทาง เพศได้ง่าย ซึ่งมีปัจจยั หลายประการเป็นส่ิงกระตุ้นให้เกิดแรงขับทางเพศตามพฤตกิ รรมของวัยร่นุ ให้มี มากข้นึ เช่น พฤติกรรรมในการด่ืมแอลกอฮอล์ หรือการเสพสารเสพตดิ บางชนดิ เชน่ ยาอี ยาเลฟิ สาร เสพติดเหล่านี้ถ้าเสพเข้าไปทำให้ขาดความสามารถในการควบคุมระบบประสาท อาจจะมีพฤติกรรม ทางเพศไมเ่ หมาะสม ซ่งึ เป็นสถานการณเ์ ส่ยี งตอ่ การมเี พศสัมพนั ธ์โดยงา่ ย 3.การเทยี่ วตา่ งจังหวดั เฉพาะกลุ่ม การเที่ยวต่างจังหวัดหรือสถานที่ตามธรรมชาติจัดเป็นกิจกรรมนันทนาการที่ดีและเหมาะสม กบั บคุ คลทุกเพศทุกวัย เนื่องจากช่วยทำให้ผ่อนคลายความเครยี ด รสู้ กึ สดชน่ื กระปรกี้ ระเปรา่ สำหรับ วัยรนุ่ แลว้ กรเทยี่ วต่างจงั หวัดเฉพาะกลมุ่ เพื่อนท้ังเพื่อนหญงิ และเพื่อนชายกส็ ามารถกระทำได้เช่นกัน แต่มีสิ่งที่ควรพึงระวังให้มากไว้ก็คือ กิจกรรมการเที่ยวเฉพาะกลุ่มที่กระทำโดยอิสระโดยไม่มีผู้ใหญ่ ดแู ลอาจก่อใหเ้ กิดปญั ญาการไมป่ ลอดภัยทางเพศได้ โดยเฉพาะถา้ ด่ืมของมนึ เมาด้วยแล้วทำให้ขาดสติ ยับย้ังชั่งใจจนเกิดปัญหาพฤติกรรมทางเพศที่ไม่เหมาะสมได้ เช่น การมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้คาดคิด หรอื เกิดปญั หาการตง้ั ครรภท์ ่ไี ม่พงึ ประสงค์ รวมทง้ั ปญั หาการติดโรคทางเพศสมั พนั ธ์

8 2.2 การตัดสินใจมีเพศสัมพันธ์ มีคู่รักหรือคนที่เป็นแฟนกันจำนวนหนึ่งที่ตัดสินใจมีเพศสัมพันธ์กันทั้ง ๆ ที่ยังไม่ได้แต่งงาน อยู่กินกันแบบสามภี รรยา ซึ่งอาจเป็นไปดว้ ยความเต็มของทั้งสองฝ่าย หรือความจำใจของฝ่ายใดฝ่าย หนึ่งก็ตามเปน็ สิ่งทีไ่ มส่ มควรอยา่ งยงิ่ ดงั น้นั การตดั สินใจท่จี ะมเี พศสัมพนั ธ์ คงไมใ่ ช่เรอ่ื งงา่ ยสำหรับคน ทีม่ วี ุฒภิ าวะสงู พร้อมท่จี ะรับผิดชอบท้ังต่อตนเองและผู้อืน่ โดยเฉพาะการมเี พศสัมพันธ์ครั้งแรก วัยรุ่น จำนวนหนึ่งอาจจะมีเพศสัมพันธ์ครั้งแรกวัยรุ่นจำนวนหน่ึงอาจจะมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ตั้งใจ เพราะ อยู่ในสถานการณท์ ีป่ ลุกเรา้ อารมณ์ หรอื เออื้ ต่อการมเี พศสมั พันธ์ บางรายอาจเกดิ จากโดนมอมยา การตดั สินใจเปน็ สิทธิข้นั พน้ื ฐานท่ตี ิดตัวคนเรามาต้ังแต่เกิด เพียงแตใ่ นวัยเด็ก เรายังตัดสินใจ ด้วยตนเองไม่ได้ แต่เมอื่ เราก้าวสู่วัยรนุ่ มคี วามเจริญเติบโตท้ังร่างกายและจิตใจ เราต้องเร่มิ เรยี นรทู้ ี่จะ ตัดสินใจในเรื่องต่าง ๆ ด้วยตนเอง ยิ่งถ้าเติบโตจนเป็นผู้ใหญ่ขึ้นก็ยิ่งต้องตัดสินเรื่องสำคัญ ๆ ในชีวิต มากขน้ึ และไมส่ ามารถใชอ้ ารมณม์ าตัดสนิ ใจเหมือนในวัยเด็กอีกต่อไป การตัดสินใจที่ดีควรเริ่มด้วยการแสวงหาข้อมูลเปรียบเทียบหาเหตุผลหลาย ๆ ด้านมา ประกอบ ไม่ควรตัดสินใจเพราะคนส่วนใหญ่ทำเชน่ นี้ การตัดสินใจเรื่องเพศสัมพันธ์ก็เช่นกนั ไม่ใช่ส่งิ ที่ควรกระทำตามอย่างกันโดยปราศจากการคิดไตร่ตรอง ควรใช้วิจารณญาณอย่างรอบคอบในการ ตัดสินใจว่าสมควรหรือไม่ที่จะกระทำเช่นนั้นหากเพื่อนของเราหรือคนที่อยู่ในวัยไล่เลี่ยกับเรามี เพศสัมพันธ์กบั คนรักแล้ว ก็ไม่จำเป็นที่เราจะต้องตัดสนิ ใจทำตามอย่างเพื่อน เพราะเพื่อนตัดสินใจผิด ไปแลว้ แล้วเรายงั จะผิดตามเพื่อนไปดว้ ยหรือการตดั สนิ ใจทีด่ เี กิดข้นึ หากเรารจู้ ักตนเองท้ังทางร่างกาย อารมณ์และความรู้สึก และเรียนรู้วิธีทีถ่ ูกต้องว่าจะทำอย่างไรหากเราเกิดอารมณ์ทางเพศขึ้นมา และ ตอ้ งตระหนักถงึ ผลที่อาจเกิดขึน้ หลงั จากการมเี พศสัมพนั ธ์ 2.3 การปอ้ งกนั การมีเพศสมั พนั ธก์ อ่ นวัยอันควร 1. เรียนรู้ถึงความคิดต่างกันของหญิงชายในเรื่องเพศ ผู้ชายมีเพศสัมพันธ์ได้โดยไม่มีความรัก ขณะที่ผู้หญิงมีเพศสัมพันธ์เพราะความรัก ผู้ชายมองการมีเพศสัมพันธ์ว่าเป็นการหาความสุขร่วมกัน และไม่ต้องผูกพัน ขณะที่ผู้หญิงเมื่อมีเพศสัมพันธ์กับชายใดจะต้องการมีความผูกพันกับชายคนน้ัน หลังจากมีเพศสัมพันธ์ ผู้ชายไม่ได้คิดว่าจะต้องมีความผูกพันอะไรต่อไป ขณะที่ผู้หญิงคิดว่าเมื่อมี เพศสัมพันธ์กันแล้ว เธอจะต้องมีความผูกพันกับชีวิตเขา จึงเรียกความรับผิดชอบจากผู้ชาย ความ ตระหนักถึงความแตกต่างระหว่างชายหญิง จะเป็นการป้องกันการมีเพศสัมพนั ธ์ท่ีไม่คาดคิด ซ่ึงจะนำ ปัญหาต่าง ๆ มากมายที่ยากแก่การแก้ไข

9 2. วัยรุน่ ชายควรคิดเสมอว่าวยั ร่นุ หญิงเป็นเพศเดยี วกบั แม่ พ่ีนอ้ ง ควรชว่ ยเหลอื และให้เกียรติ 3. ควรหลีกเลยี่ งการถูกเนอื้ ต้องตัว เพราะอาจนำไปสู่การมเี พศสมั พนั ธ์ที่ไม่คาดคดิ ได้ 4. ควรหลีกเลยี่ งการไปพกั ค้างคนื รว่ มกนั เปน็ หมู่คณะ หรอื ตามลำพังโดยไมม่ ีผใู้ หญค่ อยดูแล 5. ควรหลกี เลี่ยงการอยดู่ ว้ ยกันตามลำพังในทล่ี บั ตาคน 6. ควรหลีกเล่ียงการไปในสถานท่เี ปลยี่ ว โรงแรมและสถานเริงรมย์ทุกรูปแบบ 7. ควรหลีกเลย่ี งการมนี ัดหมายกบั เพศตรงข้ามในยามวิกาล 8. ควรหลกี เลี่ยงการด่มื เหล้า เครอ่ื งดื่มแอลกอฮอล์ หรือสารเสพตดิ ทกุ ชนดิ 9. วัยรุ่นหญิงควรแต่งกายเรียบร้อย และมิดชิด ไม่ควรแต่งกายในลักษณะที่ยั่วยุ ให้ผู้พบเห็น เกิดอารมณ์ทางเพศ เชน่ เสื้อสายเด่ยี ว เส้ือเกาะอก กระโปรงสน้ั และกางเกงรดั รปู เกินไป 10. หลีกเลย่ี งการคบเพือ่ นหรอื ออกเทีย่ วกบั เพื่อนตา่ งเพศที่ไม่รจู้ ักดีพอ 11. ควรหลกี เล่ยี งการออกเท่ียวหรอื เดินทางในยามวกิ าล หรือการเดินทางในที่เปลยี่ ว 12. วัยรุ่นชายหญิงควรวางตัวต่อกันอย่างสุภาพ ให้เกียรติซึ่งกันและกัน และไม่ควรมีการ ลว่ งเกนิ ทางเพศ หรือวางตวั สนทิ สนมใกล้ชิดเกนิ ไป 13. การสำเร็จความใคร่ดว้ ยตนเอง ในสถานการณ์ท่เี หมาะสม(การสำเร็จความใคร่ด้วยตนเอง เป็นทางออกทด่ี ที างหน่งึ ใชเ้ ป็นไมต้ ายสุดท้าย ควรทำในทลี่ ับ และอย่าพรำ่ เพรอื่ จนเกินไป) ความนา่ กลัวของโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ สามารถสร้างความเจบ็ ปวดทั้งรา่ งกายและจิตใจ คนได้มากพอสมควร เพราะฉะนั้น เราจึงอยากจะแนะนำแนวทางการป้องกันการติดต่อของโรคทาง เพศสัมพันธ์ หากทำตามคำแนะนำเหล่านี้รับรองว่าจะช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดโรคได้สูงมาก แนน่ อน ถ้าจะตอ้ งมเี พศสมั พนั ธ์ ควรปฏบิ ตั ดิ ังนี้ 1.สวมใส่ถุงยางอนามัยทุกครั้งเมื่อมีเพศสัมพนั ธ์ ถุงยางอนามัยจะช่วยป้องกันการติดเชื้อที่ เกิดจากการสัมผัสของอวัยวะเพศได้ โดยเฉพาะเมื่อมีเพศสัมพันธ์กับคนแปลกหน้าซึ่งเราไม่สามารถรู้ ได้ว่าคนเหล่านั้นมีโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์หรือไม่ เพราะฉะนั้นจึงต้องมีการป้องกันทุกครั้งเพื่อลด ความเสีย่ งและยงั ป้องกนั การตง้ั ครรภ์ไดอ้ กี ด้วย 2.ไม่ควรเปลี่ยนคู่นอนหลายคน การมีเพศสัมพันธก์ บั คนหลายคนในเวลาไมก่ ีเ่ ดือน ก็มคี วามเสย่ี งตอ่ การเกดิ ตดิ เช้ือโรคทางเพศสมั พนั ธ์ได้ง่าย และเมือ่ เกิดโรคกจ็ ะไม่ทราบแน่ชัดได้ว่าติด โรคมาจากคนู่ อนคนไหน

10 3.รักษาความสะอาด การรักษาความสะอาดของร่างกายและอวัยวะเพศให้สะอาด อยู่เสมอ จะช่วยลดการเกิดเชื้อโรคและเชื้อแบคทีเรียได้ เพราะถ้าหากไม่รักษาความสะอาดของ อวยั วะเพศ ก็สามารถเกดิ เชือ้ โรคและไปแพรส่ ูค่ ูน่ อนไดน้ ่นั เอง 4. ไม่ควรมีเพศสัมพันธ์ในช่วงมีประจำเดือน เนื่องจากในช่วงมีประจำเดือนเป็น ช่วงที่ช่องคลอดกำลังทำการขับของเสียออกจากร่างกาย มีโอกาสที่ทำให้ติดเชื้อได้ง่ายขึ้นหากมี เพศสมั พันธ์ในช่วงนี้ เพราะฉะน้นั จงึ ควรหลีกเล่ียงการมีเพศสมั พนั ธร์ ะหว่างมปี ระจำเดอื นเปน็ ดีท่สี ุด 5.ไม่ควรสวนล้างช่องคลอด การสวนล้างช่องคลอดจะทำให้แบคทเี รียชนิดดีท่ีอาศัย อย่ใู นชอ่ งคลอดหายไป และอาจทำใหต้ ิดเช้ือเม่ือมีเพศสัมพนั ธ์ได้ง่ายมากข้นึ 6.ไม่ควรมีเพศสัมพันธ์ทางรูทวาร การมีเพศสัมพันธ์ทางรูทวารสามารถติดเชื้อได้ คอ่ นข้างงา่ ย เนอื่ งจากเป็นช่องทางทีข่ องเสียขับออกจากร่างกาย นอกจากมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรค ทางเพศสมั พนั ธ์แลว้ ยงั มีโอกาสเป็นโรคริดสดี วงและโรคมะเร็งลำไส้ใหญ่ได้ ถ้าหากหลกี เลีย่ งไม่ได้ก็ให้ สวมใส่ถุงยางอนามัยทุกครง้ั เม่อื มเี พศสมั พนั ธ์ทางดา้ นนีจ้ ะดที ส่ี ดุ 7.ตรวจสุขภาพเป็นประจำทุกปี ควรมีการตรวจสุขภาพเพื่อหาเชื้อโรคต่างๆ เป็น ประจำทุกปี เพื่อให้มั่นใจว่าไม่มีการติดโรคทางเพศสัมพันธ์ใดๆ ต่อให้ไม่มีอาการของโรคเลยก็ตาม นอกจากนี้คู่รักท่ีกำลังจะแต่งงานร่วมใช้ชีวิตด้วยกัน ก็ควรตรวจสุขภาพเพื่อความปลอดภยั และความ สบายใจของทั้งสองฝา่ ยด้วย สรุปการป้องกันเป็นเรื่องที่ทำได้ไม่ยากเลยแม้แต่น้อย ถ้าอยากมีเพศสัมพันธ์ที่ ปลอดภัยก็ต้องรู้จักการป้องกัน หลายคนมักเกิดความอายในการซือ้ ถุงยางอนามัย แต่ถ้าหากเป็นโรค แล้วจะไม่อายมากกวา่ หรือ นอกจากน้ีราคาถุงยางอนามัยยังถูกกวา่ คา่ รักษาอกี ดว้ ย 3.ปฏบิ ัตกิ ารเรยี นรทู้ ักษะการปฏเิ สธการมีเพศสัมพันธท์ ่ไี มป่ ลอดภัย 3.1 ปจั จัยเสีย่ งทว่ี ัยร่นุ หญิงควรหลกี เลยี่ ง สังคมปัจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วทั้งทางด้านเศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรม และเทคโนโลยีในยุค 4.0 ทำให้พฤติกรรม การดำเนินชีวิตของบุคคลเริ่มเปลี่ยนแปลง มีการรับเอา วัฒนธรรมสมยั ใหม่มาใชใ้ นชีวิตมากขึน้ เมื่อชีวิตมีความเปลี่ยนแปลงก็ส่งผลให้ผู้คนมีสภาพจิตใจและ สภาพแวดล้อมเปลี่ยนแปลงไปด้วย เนื่องจากมีสิ่งเร้า และค่านิยมรูปแบบต่างๆ ให้เลือกปฏิบัติตาม มากข้ึน การเปล่ยี นแปลง ทเี่ กดิ ขึน้ เหล่าน้ี อาจกอ่ ให้เกิดปัจจัยเส่ียงและความไมป่ ลอดภยั ท่ีพบบ่อยใน

11 สังคม คือ การมเี พศสมั พันธ์โดยปัจจัยเส่ียงท่ีเกดิ ข้ึนในปจั จบุ ันมหี ลายรปู แบบ ทั้งที่เกิดจากพฤติกรรม ของตัวเองหรือสภาพแวดลอ้ มรอบตัวเรา วยั รนุ่ เป็นวยั ท่ีเร่มิ มคี วามรสู้ ึกทางเพศ มีความสนใจในเพศตรงข้ามและมีการแสดงออกทาง เรื่องเพศ ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากทั้งภายในร่างกาย ได้แก่ ฮอร์โมนเพศ และอิทธิพลภายนอกหรือ สภาพแวดล้อมไดแ้ ก่ เพือ่ น ครอบครัว สงั คมและวฒั นธรรม ซง่ึ สงั คมทเ่ี ปลีย่ นไปในปัจจุบนั ไดช้ ักนำให้ วัยรุ่นมีพฤติกรรมทางเพศที่ไม่เหมาะสม และอาจจะทำให้เกิดปัญหาการติดโรคทางเพศสัมพันธ์ เช่น โรคเอดส์ กามโรค โรคตับอักเสบจากไวรัสชนิดบี และซี เป็นต้น การตั้งครรภ์ที่ไม่ตั้งใจ และส่งผลต่อ ปัญหากับครอบครัวที่ไม่ยอมรับ การมีเพศสัมพันธ์ก่อนวัยอนั ควรของวัยรุ่นหญิง ดังนั้น วัยรุ่นหญิงจึง ควรหลีกเล่ยี งปจั จยั และสถานการณเ์ ส่ียงตอ่ การมีเพศสัมพันธ์ อนั ได้แก่ 1. การหลกี เล่ยี งถูกเน้อื ตอ้ งตวั เพราะอาจนำไปสู่การมีเพศสมั พนั ธ์ทไี่ ม่คาดคดิ ได้ 2. การหลีกเล่ียงไปพกั คา้ งคืนรว่ มกันเป็นหมคู่ ณะ หรอื ตามลำพังโดยไม่มผี ้ใู หญ่คอยดแู ล 3. การหลกี เลี่ยงอยดู่ ว้ ยกันตามลำพงั ในทล่ี ับตาคน 4. การหลกี เลี่ยงไปในสถานทเี่ ปลี่ยว โรงแรมและสถานเรงิ รมย์ทุกรปู แบบ 5. การหลีกเลี่ยงมีนดั หมายกบั เพศตรงข้ามในยามวิกาล 6. การหลีกเลีย่ งด่ืมเหลา้ เคร่อื งด่มื แอลกอฮอล์ หรือสารเสพติดทุกชนดิ 7. ควรแต่งกายเรียบร้อย และมิดชิด ไม่ควรแต่งกายในลักษณะที่ยั่วยุ ให้ผู้พบเห็นเกิด อารมณท์ างเพศ เชน่ เส้ือสายเด่ียว เสอื้ เกาะอก กระโปรงสัน้ และกางเกงรดั รูปเกินไป 8. หลกี เล่ียงการคบเพ่อื น หรือออกเท่ียวกบั เพอื่ นต่างเพศทไ่ี มร่ ูจ้ ักดีพอ 9. การหลกี เลี่ยงออกเท่ยี วหรือเดนิ ทางในยามวกิ าล หรอื การเดินทางในที่เปลย่ี ว 10. วัยรุ่นชาย และวัยรุ่นหญงิ ควรวางตัวตอ่ กันอย่างสภุ าพ ให้เกียรติซึ่งกันและกัน และไม่ ควรมีการลว่ งเกนิ ทางเพศ หรือวางตัวสนิทสนมใกลช้ ิดเกินไป สรุป วัยร่นุ หญิงควรมีการปรับเปล่ยี นพฤติกรรมตนเองให้รู้จักการรักนวลสงวนตัว และควร ตระหนักถงึ อนั ตรายเมื่อต้องเข้าไปเกี่ยวข้องในสงิ่ แวดล้อมที่มีโอกาสเสย่ี งทำใหเ้ กิดความพลาดพลั้งต่อ การมีเพศสัมพันธ์โดยไมต่ ง้ั ใจได้ 3.2 ทกั ษะการปฏิเสธเพื่อปอ้ งกนั ตนเองจากสถานการณ์เสย่ี งต่อการมเี พศสัมพันธ์ ทักษะการปฏิเสธเป็นทักษะที่สำคัญต่อความสามารถ และเป็นสิทธิส่วนบุคคลในการสร้าง สัมพันธภาพและการสื่อสาร โดยการใชค้ ำพูดหรือท่าทาง เพ่อื สื่อสารแสดงความรู้สึกนึกคิดของตนเอง ให้ผอู้ ืน่ รบั รูแ้ ละยอมรบั โดยไม่เสยี สมั พนั ธภาพท่ดี ตี ่อกนั สำหรับการปฏิเสธการมีเพศสัมพันธ์ หลายสาเหตุที่อาจนำมาสู่การเสียตัว หรือการมี เพศสัมพันธ์ด้วยความใกล้ชิด ด้วยการบอกรักและขอเป็นของกันและกัน เช่น ถ้าไม่ยอมจะไปรักคน อื่น ถ้ารักจริงก็ต้องเป็นของฉัน การมีเพศสัมพันธ์ไม่สามารถที่จะผูกมัดใจผู้ชายได้ เป็นการบอกรัก

12 เพื่อให้ได้มีเพศสัมพันธ์ ขณะที่ผู้หญิงยอมมีเพศสัมพันธ์เพื่อจะได้ความรัก การปฏิเสธไม่ยอมมี เพศสัมพันธ์เป็นวิธีดีที่สุดถ้ายังไม่พร้อม และให้คิดเสมอว่าถ้าเขาไม่ยอมรับการปฏิเสธ แสดงว่าเขา ไมไ่ ด้รักเราอย่างจรงิ ใจไม่สมควรจะเป็นครู่ ักกนั อกี ต่อไป จงกล้าที่จะปฏิเสธ การปฏิเสธความต้องการของเพื่อนหรือคนรัก หากมันจะทำให้เกิดความ เดือดร้อนหรือความไม่ปลอดภัยกับตัว ในขณะเดียวกัน ควรเรียนรู้ที่จะเคารพความคิดของผู้อ่ืน ยอมรับการปฏิเสธ และกล้าที่จะขอโทษ รับผิดชอบในการกระทำ ซึ่งจะช่วยให้ความสัมพันธ์ดำเนิน ตอ่ ไปได้ การปฏเิ สธที่ดี ตอ้ งปฏเิ สธอย่างจริงจงั ทั้งท่าทาง คำพูดและน้ำเสยี ง โดยทำได้ 3 ข้ันตอนคอื 1. ใช้ความรสู้ ึกเป็นข้ออ้างประกอบเหตุผล เพราะการใช้เหตผุ ลอย่างเดียวมักถูกโตแ้ ย้งดว้ ย เหตุผลอนื่ การอา้ งความร้สู กึ สว่ นตวั เฉพาะบุคคลจะทำใหโ้ ต้แย้งไดย้ ากข้นึ 2. การขอปฏิเสธ เปน็ การบอกปฏิเสธใหช้ ดั เจนเปน็ คำพดู 3. การขอความเห็นชอบ เพ่ือรักษานำ้ ใจของผูช้ วน และควรกล่าวขอบคณุ เมอื่ ผชู้ วนยอมรบั หากถกู เซ้าซตี้ ่อ ก็ไมค่ วรหว่ันไหวไปกับคำพูด ควรยืนยนั การปฏเิ สธ และหาทางออกโดย เลอื กวธิ ีตอ่ ไปน้ี 1. ปฏิเสธซ้ำ โดยไมต่ ้องใช้ข้ออา้ ง พรอ้ มท้งั บอกลาแล้วเดินจากไปทันที 2. การต่อรอง โดยการชวนไปทำกจิ กรรมอนื่ ท่ีดีกวา่ มาทดแทน 3. การผัดผ่อน โดยการขอยดื ระยะเวลาออกไป เพื่อใหผ้ ู้ชวนเปลี่ยนความต้งั ใจ ทักษะการปฏเิ สธ 1. ถ้าฝา่ ยชายถกู เน้อื ตอ้ งตวั ฝ่ายหญิง เช่น จบั มือ จับแขน ฝา่ ยหญงิ ต้องแสดงอาการหวงตัว ใหฝ้ ่ายชายรูส้ กึ วา่ ไม่ควรทำเช่นน้ีอีก 2. ถ้าฝา่ ยหญงิ ถูกเน้ือต้องตวั ฝา่ ยชายบ่อย จะทำให้เกิดความรู้สึกได้ ผู้หญงิ จึงไม่ควรถูกเน้ือ ตอ้ งตัวให้ฝ่ายชายต้องคิดมากหรือคดิ เกินเลย 3. เมื่อเป็นคู่รักฝ่ายหญิงยอมให้ฝ่ายชายถูกเนื้อต้องตัวได้บ้าง อาจเกินเลยฝ่ายหญิงจะต้อง ขัดขืน หรือร้องขอฝ่ายชายตรง ๆวา่ “อย่ากระทำเช่นนอ้ี ีก” 4. ถกู ชกั ชวนไปในทรี่ โหฐาน ควรปฏิเสธก่อนเพ่อื ปอ้ งกันความเสี่ยงตอ่ การมีเพศสัมพันธ์ 5. ถกู ชักชวนให้ดสู ่อื ทยี่ ว่ั ยอุ ารมณ์ ควรปฏเิ สธ 6. เมอื่ ตกอยใู่ นสถานการณ์เส่ียงตอ่ การมีเพศสัมพันธ์

13 ตัวอยา่ งการปฏเิ สธ เชน่ -เพื่อนชายชวนเขา้ ในห้องพักสว่ นตัว ปฏเิ สธว่า“เราไม่อยากเขา้ ไป มนั ดูไมด่ ี ขอตวั นะ เธอคง เขา้ ใจ” -เพ่ือนชายชวนดมื่ เหล้า ปฎเิ สธว่า “เราไม่ชอบ กลวั จะเมา ไม่ดืม่ นะ นายคงไม่วา่ ” -เพอ่ื นชายชวนไปค้างคืนตา่ งจังหวัด ปฎเิ สธวา่ “ เราไมช่ อบไปคา้ งคนื ท่ีอื่น พ่อ แม่เรา ไมอ่ นุญาต เราไม่ไปนะ เธอคงเขา้ ใจ” -เพื่อนชายชวนไปเท่ียวเธค ปฏิเสธว่า “เราไม่ชอบที่อยา่ งน้ัน เขา้ ไปแลว้ อึดอดั ไมไ่ ปนะ เธอคง ไม่ว่า” การป้องกันตนเอง ผู้หญิงควรมีการป้องกันตนเองก่อนเกิดปัญหา ได้แก่ รู้จักรักนวลสงวน ตวั หรือหวงตวั ไมค่ วรอยตู่ ามลำพังกับผู้ชายในที่ลับตาหรือสถานทีเ่ ส่ียงต่อการมีเพศสัมพันธ์ ต้องเลิก คบกับผู้ชายที่ชอบล่วงเกิน ต้องคิดว่าความบริสุทธิ์เป็นสิ่งสำคัญ และหลีกเลี่ยงการดูสื่อที่กระตุ้น อารมณท์ างเพศกบั เพศชาย 1. อยา่ เปิดโอกาส เพราะคดิ ว่าเขารกั เรา อย่าคิดว่าเราพร้อมแลว้ ท่จี ะเปน็ ของกันและกนั และ พยายามอยา่ อยสู่ องต่อสองตามลำพัง ถ้าไม่มบี รรยากาศเป็นใจ ทกุ อย่างกจ็ ะไม่เกิดข้ึน 2. ปลกุ จิตสำนึกความเป็นสภุ าพบรุ ษุ ของลกู ผ้ชู าย เชน่ “ เธอคงไม่ภมู ิใจใชไ่ หมถ้าฉันยอมเปน็ ของเธอก่อนแต่งงาน รอก่อนนะ ไว้ถงึ เวลาค่อยมีความสุขด้วยกัน” เป็นการให้ความหวงั และยกย่อง เขาไปในตวั หลักสำคัญที่ชว่ ยให้ปฏเิ สธไดส้ ำเรจ็ ได้แก่ มจี ิตใจแน่วแน่วา่ จะต้องปฏิเสธจรงิ ๆ สรปุ ทา้ ยบท เพศสัมพันธ์เป็นเรื่องราวที่ทุกคนได้รับรู้กันอย่างหลากหลายทัศนะ หลากความเชื่อ หลาย ประสบการณแ์ ตกต่างกันไป เพอื่ เป็นการปอ้ งกันการตั้งครรภไ์ มพ่ ร้อมและลดโอกาสการเกดิ โรคติดต่อ ทางเพศสมั พันธ์ ทกุ คนจงึ ควรรู้จักวธิ ีการป้องกนั ที่ถูกต้องและปลอดภัย เพ่ือการมีสุขภาวะทางเพศที่ ดี วัยรุ่นทม่ี คี วามรูจ้ ะสามารถปลดปล่อยอารมณห์ รือสนองความต้องการเหลา่ นีไ้ ด้อย่างถกู วธิ ี แบบทดสอบทา้ ยบท 1. จงยกตวั อย่างการมเี พศสัมพนั ธ์ท่ีปลอดภยั 2. จงอธบิ ายวธิ กี ารมเี พศสัมพันธก์ บั ความปลอดภยั อะไรบา้ ง 3. แนวทางการป้องกันปญั หาทเี่ กิดจากการมเี พศสัมพนั ธ์ในเด็กวัยรุน่ ตอ้ งทำอยา่ งไร 4. วิธีการป้องกนั ความเส่ยี งความเสยี่ งของการมีเพศสัมพนั ธ์อย่างไรจงึ เกิดความปลอดภยั 5. หากทา่ นต้องให้คำปรึกษาเพศสัมพนั ธ์กับความปลอดภยั แกเ่ พื่อนท่านจะแนะนำอย่างไร

14 เอกสารอา้ งองิ กองอนามยั การเจรญิ พันธุ์. (2555). การคุมกำเนิดสำหรบั วัยร่นุ . กรุงเทพฯ: โรงพมิ พ์องค์การ สงเคราะหท์ หารผ่านศึก. กรมอนามยั . (2560). การใหบ้ ริการอนามยั การเจรญิ พนั ธ์. (พิมพ์ครง้ั ท่ี 5). กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์ องค์การสงเคราะห์ทหารผา่ นศกึ . กรรณิการ์ เฉิน และคณะ. 2554.“SEX” คู่มือการให้ความรู้ เรอื่ งสุขภาวะทางเพศ เรอ่ื งท่ีอยากรแู้ ต่ ไมอ่ ยากถาม.องค์การพิพธิ ภัณฑว์ ิทยาศาสตรแ์ หง่ ชาติ. กรมสขุ ภาพจติ กระทรวงสาธารณสุข. 2548. คมู่ ือวทิ ยากรฝึกอบรม อาสาสมัคร/แกนนำเยาวชน ศูนยเ์ พื่อนใจวยั รุ่นวัยรนุ่ กบั การมีเพศสมั พันธ์. สบื ค้น 29 ธันวาคม 2563, จาก https://www.chiangmainews.co.th/page/archives/730822/ เพศสัมพนั ธ์ทีถ่ ูกต้อง. สืบคน้ 30 ธนั วาคม 2563, จาก http://healthydee.moph.go.th/view_article.php?id=352 ครอบครวั กับเพศศึกษา. สืบค้น 30 ธันวาคม 2563, จาก https://www.thaichildhealth.com/knowledge/%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0% B8%AD% Pillitteri, A. (2012). Maternal and child health nursing: Care of the childbearing Childrearing family. 7 rd ed. Philadelphia: Lippincott.

15 แผนบริหารการสอนประจำบทท่ี 2 หัวขอ้ เน้ือหาประจำบท 1. การเปลย่ี นแปลงด้านรา่ งกาย และสังคม 2. การเปลยี่ นแปลงดา้ นจิตใจและอารมณข์ องวยั รุ่น 3. การรับมอื และการจัดการกับการเปล่ยี นแปลงของวยั รนุ่ 4. สรปุ ทา้ ยบท 5. แบบฝึกหัดท้ายบท วตั ถุประสงคเ์ ชิงพฤติกรรม เม่ือศึกษาบทที่ 2 จบแลว้ นักศึกษาสามารถ 1. อธิบายการเปลยี่ นแปลงดา้ นรา่ งกาย และสังคมได้ 2. อธิบายการเปลี่ยนแปลงดา้ นจติ ใจและอารมณ์ได้ 3. อธิบายและเขา้ ใจการรบั มือและการจดั การกบั การเปล่ียนแปลงของวยั รนุ่ ได้ วิธสี อนและกิจกรรมการเรยี นการสอนประจำบท 1. วิธสี อน 1.1 แบบบรรยาย 1.2 แบบอภิปราย 1.3 การ role play 2. กจิ กรรมการเรียนการสอน 2.1 ผู้สอนสอบถามถึงพน้ื ฐานของผ้เู รียนก่อนเร่ิมบรรยาย 2.2 ผ้สู อนบรรยาย เรอื่ ง การเปลีย่ นแปลง และการจดั การการเปลย่ี นแปลงของวัยรุ่น 2.3 ให้ผู้เรยี นจัดทำ VDO role play การจัดการการเปลี่ยนแปลงของวัยรุ่น 2.4 สรปุ บทเรยี นร่วมกนั ระหวา่ งผเู้ รียนและผู้สอน ส่ือการเรียนการสอน 1. Power point 2. กรณีศึกษา 3. YouTube

16 การวดั และประเมินผล 1. การทดสอบ ความรู้แบบออนไลน์ 2. VDO role play การจดั การการเปลยี่ นแปลงของวัยรุ่น 3. การสังเกตพฤตกิ รรม ประเมนิ แบบ 360 องศา

17 บทท่ี 2 สอ่ื ใจถงึ รา่ งกาย วยั ใสวยั ร่นุ วาร์ธินีย์ แสนยศ ณฐั ยา เชิงฉลาด ชพู รม ทศั นีย์ ตริศายลกั ษณ์ ณัฐธยาน์ องั คประเสริฐกลุ บทนำ ในศตวรรษที่ 21 นับไดว้ ่าเปน็ สงั คมทยี คุ ข่าวสารไรพ้ รมแดน มคี วามซบั ซอ้ นและเปล่ียนแปลง อย่างรวดเร็วอยู่ตลอดเวลา วัยรุ่นยุคใหม่นอกจากจะต้องเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงทั้งร่างกาย จิตใจ และสังคมอย่างมากแล้ว ยังต้องปรบั ตวั ให้ทันต่อการเปล่ียนแปลงในปัจจุบัน รวมทั้งต้องมีการจัดการ การเปลีย่ นแปลงของวัยรนุ่ เองดว้ ย การแบง่ ช่วงอายุของวัยรุ่น การกำหนดชว่ งอายขุ องการเขา้ สูว่ ัยรุ่นไม่สามารถกำหนดได้ อย่าง ชัดเจน ทั้งนี้การเลือกใช้เกณฑ์การตัดสินมีความแตกต่างกันในแต่ละทฤษฎีและสังคมที่ แตกต่างกัน ดังนี้ American Academy of Pediatrics ได้แบ่งช่วงวัยรุ่นออกเป็น 3 ระยะ ได้แก่ วัยรุ่นตอนต้น (อายุ 10-13 ปี) วัยรุ่นตอนกลาง (อายุ 14-17 ปี) และวัยรุ่นตอนปลาย (อายุ 18-21 ปีหรือ 24 ปี) นอกจากนั้นยังมีผู้ที่ให้ความหมายไว้หลากหลาย ได้แก่ วัยรุ่น เป็นช่วงเชื่อมต่อระหว่างความเป็นเดก็ และผู้ใหญ่ แบ่งได้เป็น 3 ระยะ ได้แก่ วัยรุ่นตอนต้นอายุประมาณ 10-13 ปี วัยรุ่นตอนกลางอายุ ประมาณ 14-16 ปี และวัยรุ่นตอนปลายอายุประมาณ 17-19 ปี ซึ่งถือได้ว่าวัยรุ่นเป็นช่วงวัยที่ต้อง เผชญิ กับการเปลี่ยนแปลงอยา่ งมาก ทง้ั ทางด้านร่างกาย จติ ใจ อารมณ์ และสังคม จงึ เรียกวา่ ได้เปน็ วยั พายุบุแคม การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นมีความสัมพันธ์ และเกี่ยวข้องกับกระบวนการทางสังคม วัฒนธรรม การอบรมเลี้ยงดูของครอบครัวที่ถ่ายทอด ประสบการณ์จากรุ่นสู่รุ่น ปัจจัยด้านชีวภาพ และบทบาททางสงั คม (Sawyer, Afifi, & Bearinger, 2012) 1. การเปลี่ยนแปลงด้านร่างกาย และสังคม 1.1 การเปลี่ยนแปลงด้านรา่ งกาย วยั รนุ่ เพศหญิง การเจริญเตบิ โตและพฒั นาการของเพศหญิงน้นั จะเกิดก่อนเพศชายประมาณ 2 ปี และจะเป็นไปอย่างรวดเร็ว โดยร่างกายจะสูงขึ้นอย่างรวดเร็วเมื่ออายุประมาณ 14 ปี และจะ หยดุ สูงเมอ่ื อายุประมาณ 17–18 ปี การเจริญเตบิ โตจะช้าลงเมือ่ เข้าสู่วัยรุ่นตอนปลาย สภาพโดยทั่วไป จะมีลักษณะเช่นเดียวกับผู้ใหญ่ โดยเฉพาะอวัยวะเพศจะเจริญเติบโตขึ้น มีเสียงแหลม มีขนที่รักแร้

18 และบริเวณอวัยวะเพศเพิ่มข้ึน สะโพกขยายกว้างขึ้น หน้าอกโตขึ้น เริ่มมีสิวขึ้นตามใบหน้า กล้ามเนื้อ และกระดกู แขง็ แรง สว่ นพฒั นาการของอวยั วะภายในนั้น ตอ่ มเพศจะหล่ังฮอร์โมนออกมากระตุ้นการ ตกไข่ มีเลือดประจำเดือน รังไข่เจริญเติบโตเต็มที่ ต่อมน้านมมีขนาดใกล้เคียงกับผู้ใหญ่ เพศหญิงจะ สน้ิ สดุ ระยะวัยรุ่นเม่อื อายปุ ระมาณ 18 ปี วัยรุ่นเพศชาย จะเริ่มมีการเปลี่ยนแปลงเมื่อมีอายุประมาณ 13–15 ปี เมื่อเข้าสู่วัยรุ่นแล้ว การเจริญเติบโตทางด้านร่างกายจะเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว และช้าลงเมื่อเข้าสู่วัยรุ่นตอนปลาย สภาพ โดยทั่วไปจะมีลักษณะเช่นเดียวกับผู้ใหญ่ โดยเฉพาะอวัยวะเพศจะเจริญเติบโตเต็มที่ มีหนวดเครา มี ขนรักแร้แขน ขา และอวัยวะสืบพันธุ์ เนื่องจากการหลั่งของฮอร์โมนเพศชาย เริ่มมีสิวขึ้นตามใบหนา้ เสียงห้าว กล้ามเนื้อและกระดูกแข็งแรง แขนขายาวขึ้นเมื่อเข้าสู่วัยรุ่นตอนปลาย หนวดเคราจะเริ่ม หยาบและแข็งขึ้น อวัยวะเพศมีขนาดเท่าผู้ใหญ่เพศชาย เพศชายจะสิ้นสุดระยะวัยรุ่นเมื่ออายุ ประมาณ 19–20 ปี ปัญหาการเปล่ยี นแปลงทางด้านร่างกายของวัยรุน่ มี 2 ประการดังน้ี 1. การเตบิ โตทางกายไมส่ มวยั เช่น ตวั เล็กกว่าปกติ ตวั สูงใหญ่กวา่ ปกติ หรืออ้วนเกินไป 2. ความผิดปกติทางพัฒนาการระบบสืบพันธุ์ ได้แก่ วัยรุ่นที่มีพัฒนาการทางเพศช้า (delayed puberty) หรือมีพัฒนาการทางเพศเร็วก่อนวัย (precocious puberty) เช่น ภาวะ premature thelarche หรอื ภาวะ premature pubasche เปน็ ต้น สรุปได้ว่าปัญหาความเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายที่สำคัญ คือ รูปร่างที่มีลักษณะไม่พึง ประสงค์ เช่น รูปรา่ งอ้วนเกินไป ผอมเกินไป ซ่งึ หากเด็กวยั รนุ่ ที่มีความคดิ วติ กกังวลในเร่ืองรูปร่างมาก เกินไป อาจนำไปสโู่ รค Anorexia Nervosa หรือ โรค Bulimia Nervosa ได้ ปัญหาความเปลย่ี นแปลง ทางดา้ นรา่ งกายนี้เป็นปัญหาทีล่ ะเอียดอ่อนมากเปน็ พเิ ศษสำหรับเด็กวยั ร่นุ เน่ืองจากเป็นระยะเวลาท่ี เด็กกำลังแสวงหาความภาคภูมิใจในตนเอง ความชื่นชอบจากเพื่อน จากสังคม จากเพศตรงข้าม ปัญหาในเรื่องนี้จึงเปน็ เร่ืองท่ีก่อให้เกดิ ผลกระทบทางอารมณ์และจิตใจของวยั รุ่นอย่างมาก ดังนั้นการ ช่วยเหลือวัยรุ่นที่มีปัญหาในเรื่องการเปลี่ยนแปลงของร่างกาย ได้แก่ การให้ความเข้าใจ ให้ความ อบอุ่นทางด้านจิตใจ ช่วยส่งเสริมให้เด็กในวัยนี้มีความเข้าใจในการเปลี่ยนแปลงของร่างกาย แนะนำ การดูแลสุขภาพอนามัยของร่างกาย ส่งเสริมให้เด็กมีกิจกรรมที่ตนถนัด เช่น เล่นกีฬาเพื่อเบี่ยงเบน ความวิตกกังวลเรื่องรูปร่างหน้าตา ไม่วิพากษ์วิจารณ์ลักษณะด้อยของเด็กต่อหน้าบุคคลอื่น เป็นต้น (บ้านจอมยุทธ, 2020; ศภุ กร ศรแี ผ้ว, 2018) 1.2 การเปลย่ี นแปลงด้านสงั คม จากทฤษฎีพัฒนาบุคลิกภาพของอิริคสัน วัยรุ่นอยู่ในขั้นพัฒนาการขั้นที่ 5 คือ ความมี เอกลักษณ์ประจำตัว หรือความสับสนในบทบาทของตนเอง (identity vs. identity diffusion) เป็น วัยที่พัฒนาเอกลักษณ์ของตนเอง มีจุดมุ่งหมายในชีวิตของตนเอง สังคมของเด็กคือกลุ่มเพื่อน จะยึด

19 แบบจากกลุ่มเพื่อนและบุคคลที่ตรงกับอุดมคติ วัยรุ่นมีความต้องการในการที่จะเป็นที่ยอมรับของ เพื่อนและสังคมรอบๆ ตัว มีการรวมกลุม่ เพ่ือนรุ่นเดยี วกัน ซึ่งส่วนใหญ่มีความคิดหรอื ทำอะไรคลา้ ยๆ กัน มีการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ซึ่งกันและกันเมื่ออยู่ในกลุ่ม กลุ่มเพื่อนนี้จะมีอิทธิพลมากต่อ ทัศนคติความสนใจ และพฤติกรรมการแสดงออกของวัยรุ่น และมีความต้องการให้ผู้ใหญย่ อมรับกลมุ่ เพื่อนของตนด้วย วยั รุ่นคิดว่าผใู้ หญ่มคี วามคิดเห็นแตกตา่ งจากตนเองโดยเป็นความคดิ เห็นท่ีไม่เข้ากับ ยุคสมัยของตน วัยรุ่นยอมรับไม่ได้ที่ผู้ใหญ่ตำหนิสิ่งที่ตนและกลุ่มเพื่อนคิดว่าถูกต้อง และจากการท่ี วัยรุ่นมักมอี ารมณ์รุนแรง มีพฤติกรรมก้าวร้าว ทำให้เกิดความขัดแย้งกับบุคคลในครอบครัวอย่างมาก วัยรุ่นจึงมักอยู่กับกลุ่มเพื่อนซึ่งวัยรุ่นคิดว่ามีความเข้าใจซึ่งกันและกันอย่างมาก มีความสุขเมื่อได้ อยู่ ด้วยกัน ไม่ชอบอยู่บ้านเนื่องจากบุคคลในครอบครัวไม่เข้าใจ ซึ่งอาจก่อให้เกิดปัญหาต่างๆ ตามมาได้ เช่น การตั้งครรภ์ในวัยรุ่น โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ปัญหาการใช้สารเสพติด หรือปัญหา อาชญากรรมตามมาได้ เมื่อเข้าสู่วัยรุ่นตอนปลาย เด็กวัยนี้จะมีทักษะทางสังคมเพิ่มมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัด สามารถ ปรับตัวได้ดใี นสังคม มีความเชือ่ มัน่ ในตวั เอง ต้องการเป็นท่ียอมรับของเพื่อนของสงั คม มีความเชื่อม่ัน ในการแสดงออกทางวาจาและท่าทางในสังคม นอกจากนี้วัยรุ่นตอนปลายยังเริ่มสนใจศึกษาบทบาท ของบิดามารดาที่วางตัวต่อกัน นอกจากนั้นวัยรุ่นตอนปลายยังเป็นช่วงที่สติปัญญาเจริญสูงสุด สามารถคิด วิเคราะห์ได้ทั้งรูปธรรมและนามธรรม จินตนาการกว้างขวาง ความคิดลึกซึ้งทัดเทียม ผู้ใหญ่ (ปทติ ตา รัตนจริ ะพงศ,์ 2017; จริ าวรรณ แทน่ วฒั นกุล, 2020) สรุปได้ว่าการเปลี่ยนแปลงทางด้านสงั คมน้นั เดก็ วัยรนุ่ การตอ้ งการเป็นท่ียอมรบั จากเพ่ือและ ครอบครัว ซึ่งปัญหาที่อาจพบได้บ่อยคือความขัดแย้งกับสมาชิกในครอบครัวที่มีความเห็นต่าง ดังน้ัน จึงควรส่งเสริมการปรับตัวในวัยรุน่ เพื่อช่วยเหลอื ให้วัยรุ่นมีพัฒนาการและสามารถปรับตัวในการใช้ชี วิจประจำวันได้และพร้อมท่ีจะเตบิ โตเป็นผู้ใหญ่ทด่ี ีตอ่ ไป 2. การเปล่ยี นแปลงด้านจติ ใจและอารมณข์ องวัยรนุ่ วยั รนุ่ มักจะมีอารมณ์ที่อ่อนไหวได้ง่ายโดยไม่มีเหตุมีผล หรอื บางครง้ั อาจแสดงพฤติกรรมที่ไม่ เหมาะสม และพบว่าบางลกั ษณะของอารมณ์อาจแสดงออกมาในรูปของความรูส้ ึกทม่ี ีพฤติกรรมท่ีเก็บ กด ซึ่งพฤติกรรมในแต่ละลักษณะก็ขึ้นอยู่กับวุฒิภาวะและปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อพัฒนาการทางด้าน อรมณ์ของแต่ละบุคคล (ภาณุมาศ ดวงสินธุ์, 2008) พัฒนาการด้านการเปลี่ยนแปลงด้านจิตใจ อารมณ์และการรับรู้ อาจมีลักษณะที่ไมส่ อดคลอ้ งกบั การเปลี่ยนแปลงอันรวดเร็วเท่าทางด้านร่างกาย การพัฒนาดา้ นความคิดและเหตุผลยังต้องใชเ้ วลาซึง่ มักจะสมบูรณ์ในวยั ผู้ใหญ่หรือในวัยรุ่นตอนปลาย ทำให้เกดิ ความสบั สน ขาดความเชือ่ มน่ั และขาดประสบการณ์ สง่ ผลใหก้ ารกระทำหรือพฤติกรรมของ วัยรุ่นมีลักษณะไม่เหมาะสมได้บ่อย ช่วงวัยรุ่นจึงเป็นช่วงวัยสำคัญที่อาจเกิดปัญหาในด้านจิตสังคมได้

20 มากกว่าช่วงอายุอื่นๆ โดยทฤษฎีทางจิตวิทยาที่อธิบายในช่วงวัยรุ่นมีความหลากหลาย ในที่นี้จะขอ กลา่ วถึงเพยี ง 3 ทฤษฎี ได้แก่ 1) ทฤษฎีจิตวเิ คราะห์ (Psychoanalytic หรอื Psychosexual theory) Freud ได้อธิบายพัฒนาการของมนุษย์ตั้งแต่เด็กจนเติบโตเป็นผู้ใหญ่ว่ามีอิทธิพลสำคัญจากปัจจัย ภายในตัวบุคคล หรือแรงขับทางเพศ (libido) โดยในช่วงก่อนวัยรุ่นเป็นช่วงของการสำรวจลักษณะ ทางเพศของตนเอง (phallic stage) ทำให้เริ่มสนใจและเปรียบเทียบกบั เพศตรงข้าม มีความรู้สกึ เป็น เจ้าของในตวั บดิ าหรือมารดาหรอื ปมออดิปุส (Oedipus complex) จากน้นั ในระยะถัดมา Freud พบ การแสดงออกของปมออดิปุสลดลง เด็กเริ่มให้ความสนใจกับกิจกรรมต่างๆ และการผูกมิตรกับเพื่อน (Latency stage) หลงั จากนนั้ จึงเข้าสู่ระยะท่มี กี ารกระตุน้ ทตุ ยิ ภูมิทางเพศ (genital stage) โดยมีแรง กระตุ้นทางเพศจากอิทธิพลของบุคคลอืน่ รว่ มกบั การเจริญของลักษณะทุติยภูมิทางเพศของตนเอง 2) ทฤษฎีจิตสังคม (Psychosocial theory) ทฤษฎีได้ถูกอธิบายโดย Erikson ซึ่งมีการให้ความสำคัญ ของปัจจัยทางสังคมและสิ่งแวดล้อมในการพัฒนาทางด้านจิตใจ ซึ่งในวัยรุ่นตอนต้นจะมีลักษณะเป็น การเริ่มต้นความรู้สึกแข่งขันและแสวงหาความมั่นใจในกิจกรรมต่างๆ (sense of industry) โดยเด็ก อาจพบปัญหาความรู้สึกด้อยค่า สู้ผู้อื่นไม่ได้ (sense of inferiority) ในระยะนี้จากการที่ผู้ปกครอง หรือคนรอบข้างไม่ได้สร้างบรรยากาศที่ส่งเสริมการเรียนรู้ มีการตำหนิหรือลงโทษ หลังจากนั้นวัยรุ่น จึงแสวงหาสิ่งที่บ่งบอกความเป็นตนเองหรือการแสวงหาอัตลักษณ์ในวัยรุ่นตอนกลาง (sense of identity) และการเริ่มสร้างความสัมพันธ์อย่างลึกซึ้งมากขึ้นและมีการสร้างความสัมพันธ์กับเพศตรง ข้าม (intimacy) และ 3) ทฤษฎีพัฒนาการทางสติปัญญา (Cognitive theory) Piaget ได้อธิบายใน แง่ของการพัฒนาด้านสติปญั ญาในช่วงวัยรุน่ ว่าอยู่ในระยะที่เริม่ มีการเข้าใจถึงสิ่งที่เป็นนามธรรมมาก ขึ้น (formal operational stage) จากเดิมที่เข้าใจเพียงระดับรูปธรรมในวัยเด็ก (concrete operational stage) กล่าวคือ วัยรุ่นจะเริ่มเข้าใจเกี่ยวกับความรู้สึก ความดีงาม หรือจริยธรรมมาก ขึ้น ซึ่งในบางครั้งทำให้วัยรุน่ เกิดความสับสน เนื่องจากการตีความถึงความรู้สึกของคนรอบข้างที่มาก เกินไป ทำให้คิดว่าเขาเหล่านั้นมีความสนใจ หรือจ้องมองตัววัยรุ่นอยู่เสมอ ในทางคลินิกอาจพบว่า วัยรุ่นบางคนอาจไม่ยอมมาพบแพทย์เมื่อเจ็บป่วย เนื่องจากกังวลว่าคนรอบข้างจะรู้ว่าตนป่วยเป็น อะไร (รสวันต์ อารีมิตร, สุภิญญา อินอิว, บุญยิ่ง มานะบริบูรณ์, ศิริไชย์ หงส์สงวนศรี, สมจิตร์ จารุ รัตนศริ กิ ุล, 2016; Freeman, 2016; Tallia, Scherge, & Dickey, 2017, ศุภกร ศรแี ผ้ว, 2018) สรุปอารมณ์ของวัยรุ่นเป็นอารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงง่าย อ่อนไหวง่าย เจ้าอารมณ์ มีอารมณ์ รุนแรง การ ควบคุมอารมณ์ยังไม่สู้ดีบางครั้งเก็บกด บางคราวมั่นใจสูง บางครั้งพลุ่งพล่าน อารมณ์ แบบนจ้ี ึงมีความคดิ เหน็ ขัดแย้งกบั ผู้ใหญไ่ ด้งา่ ย บางรายอาจมีภาวะเครยี ด เกิดพฤติกรรมซมึ เศรา้ และ อาจก่อให้เกิดป๎ญหาอื่นๆ ตามมาได้ เช่น ปัญหาการฆ่าตัวตายในวัยรุ่น เป็นต้น การส่งเสริมวุฒิภาวะ ทางอารมณ์ ทำได้โดยที่ผู้ปกครองต้องให้เวลาและมีความอดทนเพื่อที่จะทำความเข้าใจวัยรุ่น เป็น ตัวอย่างของผู้ที่มีอารมณ์มั่นคง แนะนำและส่งเสริมให้เด็กเรียนรู้การควบคุมอารมณ์ และแนะนำวิธี

21 ระบายความเครียดที่เหมาะสม พัฒนาการทางสังคมที่ดีจึงเป็นพื้นฐานของการมีมนุษยสัมพันธ์และ บุคลิกภาพที่ดี การเรียนรู้สังคมจะช่วยให้วัยรุ่นสามารถหาแนวทางการดำเนินชีวิตที่เหมาะสมกับ ตนเองเลอื กวิชาชีพและมสี งั คมทด่ี ีเหมาะสมกับตนเองไดใ้ นอนาคต 3. การรับมอื และการจัดการกับการเปลีย่ นแปลงของวัยรุ่น การรับมือกับการเปลี่ยนแปลงทั้งร่างกาย จิตใจและสังคมเป็นสิ่งที่สำคัญยิ่งทั้งตัววัยรุ่นและ ครอบครัว เพื่อให้วันรุ่นสามารถพัฒนาตนเองให้เป็นคนที่บุคลิกภาพดี มีเอกลักษณ์เป็นของตน มี ความสุขในชีวิตได้อย่างพอเพียง มีเมตตาเอื้อเฟื้อผู้อื่น มีคุณธรรม มีจิตสำนึกดีต่อสังคมและสิ่ง แวดลอ้ ม มีทักษะส่วนตัวและทักษะสงั คมยดื หยนุ่ ทีส่ ามารถปรับตวั ต่อการเปลี่ยนแปลงและความแตก ต่างทางศาสนา ความเชื่อและวัฒนธรรม รวมทั้งมีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ที่จะทำให้พัฒนาประเทศ ไป สกู่ ารแข่งขันกนั ทางเศรษฐกจิ ได้ การเตรียมตัวเด็กเข้าสู่วัยรุ่น จึงต้องมีการวางแผน กำหนดเป้าหมายและแนวทางให้ สอดคล้องกบั การเปลี่ยนแปลงดงั กลา่ ว โดยมีเป้าหมายดังนี้ 1. มีร่างกายแข็งแรงสมบูรณ์ปราศจากโรคหรือภาวะเสี่ยงต่อปัญหาสุขภาพกายต่างๆ ออก กำลังกาย สม่ำเสมอจนเปน็ นสิ ยั และมภี มู ิตา้ นทานโรค 2. มสี ุขภาพจิตดีพอใจตนเอง จติ ใจทเี่ ปน็ สขุ ปราศจากโรคทางจติ ใจ 3. มีบุคลิกภาพดีมีทักษะส่วนตัวและทักษะทางสังคมที่ดีวางตัวได้เหมาะสม มีสัมพันธภาพ และ รักษาสัมพันธภาพกบั ผู้อ่นื ไว้ได้อย่างราบรื่น 4. มีเอกลักษณท์ างเพศชัดเจน และแสดงออกอย่างเหมาะสม 5. มเี ป้าหมายในการเรยี นและอาชีพ ตามความชอบและความถนดั ของตนเอง 6. บริหารจดั การตนเองไดด้ ีทง้ั เรอื่ งการแบ่งเวลาและการเงิน โดยไม่ตอ้ งพ่ึงพาผอู้ ่นื 7. ดำเนินชีวิตได้สอดคล้องกับความชอบ ความถนัดและเป้าหมายของตนเอง มีความสมดุล ในการเรียน การทำงาน การพักผ่อน มีงานอดิเรก และเล่นกีฬา หาความสุขได้พอเพียงโดยไม่ เบียดเบียนผอู้ น่ื 8. มีความรับผิดชอบสังคม ประเทศชาติและสิ่งแวดล้อม มีจิตสำนึกที่ดีต่ตนเองและผู้อื่น มี มโนธรรม สามารถหักห้ามใจตนเองให้ไมล่ ะเมิดกฎเกณฑ์และกฎหมาย รวมทั้งทำตัวให้เป็นประโยชน์ ทงั้ ต่อตนเองและสงั คม (สมาคมกุมารแพทยแ์ ห่งประเทศไทย, 2017) การจัดการการรับมือและการจัดการกับการเปลี่ยนแปลงของวัยรุ่นในศตวรรษที่ 21 ซึ่งเป็น ยคุ ของโลกดจิ ิทัลทกุ อยา่ งเกดิ ขึ้นอย่างรวดเร็วและเปลย่ี นแปลงได้ตลอดเวลา เป็นยุคทีโ่ ลกต้องการผู้ท่ี สามารถปรับตัวและรับมือกับการเปลี่ยนแปลงได้อย่างสร้างสรรค์ เพื่อพร้อมที่จะเผชิญกับการ เปลี่ยนแปลง ทักษะชีวิต (Life Skills) เป็นทักษะที่จะช่วยให้วัยรุ่นสามารถเผชิญสถานการณ์ต่างๆ ที่

22 เกิดข้ึนในชวี ิตประจำวันได้อยา่ งมีประสทิ ธิภาพ และเตรยี มพร้อมสำหรับการปรบั ตัวในอนาคต เพื่อให้ สามารถมีชวี ิตอยใู่ นสงั คมได้อย่างมคี วามสุข องค์การอนามัยโลก (WHO) ได้กำหนดวัตถุประสงค์ของทักษะชีวิต เพื่อให้บุคคลรู้จักดูแล ตนเองท้ังทางดา้ นร่างกาย อารมณ์ และจิตใจ เน้นความสำคญั ของบคุ คลใหร้ จู้ ักการปรับตวั พรอ้ มการ เผชิญการเปลี่ยนแปลงทางสังคม ประกอบด้วย ความรู้ เจตคติ (ทัศนคติ) และทักษะ โดยเน้นการ จัดการกบั ปญั หารอบๆ ตวั ใหบ้ ุคคลอยรู่ อดในสภาพสงั คมและวฒั นธรรมยุคปจั จุบันได้อย่างมีความสุข และเตรียมพรอ้ มสำหรบั การปรบั ตวั ในอนาคต ทักษะชีวิตได้นำไปใช้เพื่อการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ในสังคมโลกเพื่อให้คนเกิดการพัฒนา ตนเองโดยการใช้ความคิด การปรับตัว การตัดสินใจ การสื่อสาร การจัดการกับอารมณ์และ ความเครียดในการแก้ไขปัญหาให้กับตนเองอยา่ งเหมาะสม ทักษะชีวิตจึงประกอบดว้ ยทักษะต่างๆ ท่ี ส่งผลให้คนรู้จักเลือกปฏิบัติสิ่งที่ถูกต้อง รวมทั้งการรู้จักยับยั้งชั่งใจ วัยรุ่นที่มีทักษะชีวิตจะเป็นผู้ที่มี เหตผุ ลและเลอื กดำรงชีวติ ในทางทเ่ี หมาะสม ทักษะชีวิตเป็นเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพสำหรับการเพิ่มขีดความสามารถของวัยรุ่น เพื่อให้ วัยรุ่นรู้จักรับผิดชอบในหน้าที่ของตนเอง เป็นผู้ริเริ่มสร้างสรรค์ และรู้จักควบคุมพฤติกรรมที่ไม่ เหมาะสม เป็นความสามารถในการปรับตัวและพฤติกรรมเชิงบวกที่ช่วยให้วัยรุ่นสามารถจัดการกับ ความต้องการและอุปสรรคทเี่ กิดขนึ้ ในชวี ติ ประจำวันได้อยา่ งมีประสิทธิภาพ วยั รุน่ ท่ีมีทักษะชวี ติ ต้องมี ความยืดหยุ่นและสามารถปรับตัวในสถานการณ์ที่แตกต่างกันได้ มีความหวังและหาโอกาสในการ แก้ปัญหาหรืออุปสรรคที่เกิดขึ้นในสถานณ์ที่ยากลำบาก สามารถคิดวิเคราะห์และสร้างสรรค์ และ สามารถส่ือสารกบั ผู้อืน่ ได้อยา่ งมีประสิทธิภาพ สร้างความสมั พันธ์ที่ดี รู้จักเอาใจใสผ่ ูอ้ ื่น และสามารถ จัดการกบั ชีวิตของตนเองได้เปน็ อยา่ งดี องค์การอนามยั โลก (WHO) ได้กำหนดทักษะชวี ิตไว้ 10 ทกั ษะ ได้แก่ 1. ทักษะการตัดสินใจ (decision making) เป็นความสามารถในการตัดสินใจเกี่ยวกับ เร่อื งราวตา่ งๆ ในชวี ิตไดอ้ ย่างมรี ะบบ เชน่ ถา้ บคุ คลสามารถตัดสินใจเก่ียวกับการกระทำของตนเองที่ เกี่ยวกับพฤติกรรมด้านสุขภาพหรือความปลอดภัยในชีวิต โดยประเมินทางเลือกและผลที่ได้จากการ ตัดสินใจเลือกได้อยา่ งถูกตอ้ งเหมาะสม กจ็ ะมผี ลตอ่ การมีสขุ ภาพที่ดที ้ังร่างกายและจติ ใจ 2. ทักษะการแก้ปัญหา (problem solving) เป็นความสามารถในการจัดการกับปัญหาที่ เกิดขึ้นในชีวิตได้อย่างมีระบบ ไม่เกิดความเครียดทั้งทางร่างกายและจิตใจจนอาจลุกลามเป็นปัญหา ใหญ่โตเกินแกไ้ ขได้ 3. ทักษะการคิดสร้างสรรค์ (creative thinking) เป็นความสามารถในทางความคิด ซึ่งจะ เป็นส่วนช่วยในการตัดสินใจและแก้ไขปัญหา โดยใช้วิธีการคิดแบบสร้างสรรค์เพื่อค้นหาทางเลือก

23 ต่างๆรวมทั้งผลทีจ่ ะเกิดข้นึ ในแตล่ ะทางเลอื ก และสามารถนำประสบการณม์ าปรับใชใ้ นชวี ิตประจำวัน ได้อย่างเหมาะสม 4. ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ (critical thinking) เป็นความสามารถในการคิด วเิ คราะหข์ ้อมลู ต่างๆ และประเมนิ ปญั หาหรือสถานการณ์ที่อย่รู อบตวั ท่ีมผี ลต่อการดำเนนิ ชีวิต ทักษะ การคิดอย่างมีวิจารณญาณสามารถช่วยให้วัยรุ่นตระหนักและประเมินผลสิ่งที่จะมีผลกระทบต่อ ทศั นคติและพฤตกิ รรมของตนเอง เชน่ การรู้จกั คณุ ค่าในตนเอง การจดั การกับความกดดันจากเพ่ือนๆ หรือการรบั ข้อมลู จากสอ่ื ต่างๆ 5. ทักษะการสื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพ (effective communication) เป็นความสามารถ ในการใช้คำพดู และท่าทางเพือ่ แสดงออกถึงความร้สู ึกนกึ คิดของตนเองไดอ้ ยา่ งเหมาะสมกบั วฒั นธรรม และสถานการณต์ ่างๆ ไมว่ ่าจะเปน็ การแสดงความคิดเหน็ การแสดงความต้องการ การแสดงความชื่น ชม การขอรอ้ ง การเจรจาต่อรอง การตักเตือน การช่วยเหลอื การปฏิเสธ 6. ทักษะการสร้างสัมพันธภาพระหว่างบุคคล (interpersonal relationship) เป็น ความสามารถในการสร้างความสัมพนั ธ์ท่ีดีระหวา่ งกันและกนั สามารถรกั ษาสมั พันธภาพไวไ้ ดย้ ืนยาว 7. ทักษะการตระหนักรู้ในตน (self-awareness) เป็นความสามารถในการค้นหา รู้จักและ เข้าใจตนเอง เช่น รู้ข้อดขี ้อด้อยของตนเอง รู้ความตอ้ งการและส่งิ ท่ไี มต่ ้องการของตนเอง ซ่ึงจะชว่ ยให้ วัยร่นุ เขา้ ใจตวั เองเวลาเผชิญกับความเครยี ดหรือสถานการณต์ ่างๆ และทกั ษะน้ียังเปน็ พืน้ ฐานของการ พัฒนาทักษะอน่ื ๆ เช่นการสอื่ สาร การสรา้ งสัมพนั ธภาพ การตดั สินใจ ความเห็นอกเหน็ ใจผู้อื่น 8. ทักษะการเข้าใจผู้อื่น (empathy) เป็นความสามารถในการเข้าใจความเหมือนหรือความ แตกต่างระหว่างบุคคลในด้านความสามารถ เพศ วัย ระดับการศึกษา ศาสนา ความเชื่อ สีผิว อาชีพ ฯลฯ ซึ่งจะช่วยให้สามารถยอมรับบุคคลที่ต่างจากเรา เกิดการช่วยเหลือบุคคลที่ด้อยกว่าหรือได้รับ ความเดือดร้อน 9. ทักษะการจัดการกับอารมณ์ (coping with emotion) เป็นความสามารถในการรับรู้ อารมณข์ องตนเองและผู้อื่น ร้วู า่ อารมณ์มีผลตอ่ การแสดงพฤตกิ รรมอย่างไร รู้วธิ ีการจัดการกับอารมณ์ โกรธและความโศกเศร้า ทีส่ ง่ ผลทางลบต่อรา่ งกายและจิตใจไดอ้ ยา่ งเหมาะสม 10. ทักษะการจดั การกบั ความเครียด (coping with stress) เปน็ ความสามารถในการรับรู้ถึง สาเหตุของความเครียด รู้วิธีผ่อนคลายความเครียด และแนวทางในการควบคุมระดับความเครียด เพอื่ ใหเ้ กดิ พฤตกิ รรมในทางที่ถกู ต้องเหมาะสมและไม่เกดิ ปัญหาดา้ นสขุ ภาพ ทักษะชีวิตทั้ง 10 ทักษะข้างต้น ไม่สามารถเกิดขึ้นเองได้จะต้องอาศัยการฝึกฝน ซึ่งการจะ เปน็ วยั รุ่นทีพ่ รอ้ มเผชญิ กบั การเปล่ียนแปลงได้อย่างมีความสุขและเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณลักษณะที่ดี นั้นต้องฝึกตนเองให้มีจุดแข็งในด้านทักษะการวิเคราะห์ การตัดสินใจ และการปฏิบัติตนที่เหมาะสม

24 รจู้ ักท่ีจะอยูร่ ว่ มกบั ผูอ้ ื่นทแ่ี ตกตา่ งจากตนเอง และพร้อมทเี่ ผชญิ หน้าและแก้ไขปัญหาอุปสรรคต่างๆ ท่ี เกดิ ขึน้ อีกท้งั มคี วามพร้อมทีจ่ ะจดั การกบั ชวี ติ ของตนเอง ทกั ษะชวี ิต 10 ทักษะจะเกดิ ขึ้นได้น้นั ตอ้ งอาศัยการฝึกฝนดังน้ี การฝึกทักษะการตัดสินใจ (decision making) สรุปประเด็นปัญหา > จัดการกับความรู้สึก ของตนเอง (ใช้เหตุผลไม่ใช้อารมณ์) > ไม่ควรรับข้อมูลมากเกินไป (พิจารณารับข้อมูลที่สำคัญ) > พจิ ารณาทางเลือกหลายๆ ทาง > คำนงึ ถงึ ผลดี ผลเสยี > ตดั สนิ ใจเลือกว่าจะเลือกแบบใด การฝึกทักษะการแก้ปัญหา (problem solving) กำหนดปัญหาทีช่ ัดเจน (ปัญหาที่แท้จริงคือ อะไร) > กาหนดเป้าหมาย (ต้องการทำอะไรให้สำเร็จ ต้องการค้นพบอะไร) > รวบรวมข้อมูล ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับปัญหาให้ได้มากที่สุด > วิเคราะห์ข้อมูล > หาวิธีแก้ไขที่เป็นไปได้ > ประเมินวิธี แก้ปัญหาและเลือกว่าจะใช้วิธีใด > ทำตามแผนที่วางไว้ > ประเมินผลลัพธ์ > ปรับวิธีการแก้ปัญหา (ถา้ ปัญหายังไม่คล่คี ลาย) การฝึกทักษะการคิดสร้างสรรค์ (creative thinking) อ่านให้เยอะ > ร่วมมือกับผู้อื่นที่เขา้ ใจ ปัญหาหรือสง่ิ ท่เี ราอยากทำ > คยุ กับผ้คู นที่แตกตา่ งจากเรา > ยอมรบั และเรียนรจู้ ากความลม้ เหลว > ร้จู ักทำแผนทค่ี วามคดิ (mind map) > พาตวั เองออกไป “นอกกรอบความคดิ เดิมๆ” เรมิ่ ลงมอื ทาส่ิง ใหมๆ่ การฝึกทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ (critical thinking) รู้จักตั้งคำถาม > ไม่ควรเช่ือ ข้อมลู จนกว่าจะไดว้ เิ คราะหด์ ้วยตนเอง > รจู้ ักคิดคาดการณ์ล่วงหน้า > เอาตวั เองเขา้ ไปอยู่ในบทบาท ของผู้อื่น (เอาใจเขามาใส่ใจเรา) > แบ่งเวลาอย่างน้อยวันละ 30 นาที เพื่อทากิจกรรมที่ช่วยพัฒนา สมอง การฝึกทักษะการสื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพ (effective communication) เข้าใจว่าการ สื่อสารคืออะไร (คือกระบวนการถ่ายทอดสัญญาณ/ข้อความ ระหว่างผู้สง่ สารกับผู้รับสารผ่านวิธีการ ต่างๆ) > กล้าพูดในสิ่งที่ตัวเองคิด > สบตาผู้รับสาร > แสดงทัศนคติหรือมุมมองที่เป็นประโยชน์ > ร้จู ักที่จะตั้งใจฟงั > พดู ชดั ถ้อยชดั คำและใช้ภาษาถกู ต้อง การฝึกทักษะการสร้างสัมพันธภาพระหว่างบุคคล (interpersonal relationship) ใส่ใจเอา ใจใส่ผู้อื่น > นับถือผู้อื่น นับถือตนเอง > มีความไว้วางใจซึ่งกันและกัน > มีความยืดหยุ่น > ร่วม แบง่ ปันประสบการณ์ความคดิ ความรู้สึก การฝึกทักษะการตระหนักรู้ในตน (self-awareness) รู้เท่าทันอารมณ์ของตนเอง > ไม่ บิดเบือนความรู้สึกของตนเอง (โกรธ ไม่ชอบ อิจฉา) > ให้ เวลากับตัวเองในการพัฒนาอารมณ์ > รู้ ข้อดี ข้อด้อยของตนเอง ยอมรับข้อด้อยและพร้อมจะพัฒนา > เรียนรู้ที่จะรู้จักตนเองตามความเป็น จริงทเี่ ป็น

25 การฝกึ ทักษะการเข้าใจผ้อู ่นื (empathy) หยุดคดิ วา่ เราเข้าใจทุกคนเปน็ อยา่ งดี > นงิ่ เพือ่ ร้จู ัก ที่จะฟังผู้อื่นอย่างตั้งใจ > ถามเพื่อต้องการที่จะทำความเข้าใจเพิ่มเติม > จับใจความเพื่อให้เข้าใจ ตรงกัน > แบ่งเวลา พูดคยุ เปดิ ประสบการณก์ บั คนวัยต่างๆ หรือคนท่ีแตกต่างจากเรา การฝึกทักษะการจัดการกับอารมณ์ (coping with emotion) เมื่อกำลังมีความรู้สึกในทาง ลบให้หยุดสิ่งที่กำลังทำอยู่และอยู่กับปัจจุบัน > หายใจลึกๆ > ยิ้ม > หยุดคิดว่า “ไม่มีอะไรจะแย่ไป กว่านี้อีกแล้ว” เพราะจะยิ่งทำให้ความคิดในทางลบยากเกินกว่าจะควบคุม > หยุดคิดแบบเหมารวม ว่า “มนั จะตอ้ งเปน็ แบบนัน้ แนน่ อน” > ฝกึ ท่ีจะรกั ตัวเองใหม้ ากๆ หยดุ คดิ วา่ ความสาเร็จคือคำว่าชนะ > มีเมตตาต่อตัวเอง เข้าใจว่าความเจ็บปวดและความทรมานเป็นสิ่งท่ีทุกคนต้องเผชิญ > ฝึกมีสติอยู่ กับปัจจุบัน > จินตนาการถึงอนาคตท่ีเราจะสามารถทำมันให้ดที ่ีสดุ เพอ่ื เพิม่ ความรู้สึกทางบวกให้กับ ตัวเอง การฝกึ ทกั ษะการจดั การกบั ความเครียด (coping with stress) หาสาเหตขุ องความเครียด > สำรวจความถี่ของความเครียดว่าเกิดขึ้นบ่อยแค่ไหน สถานการณ์ใดที่ทำให้เกิดความเครียด > จัด อันดับความเครียดที่ส่งกระทบกับเรามากที่สุด > วางแผนเพื่อขจัดความเครียด > เผชิญหน้ากับ เหตุการณ์ทีท่ ำใหก้ งั วล > ขอความช่วยเหลือจากคนรอบข้าง > หาเวลาพักผอ่ น วยั รุ่นในศตวรรษที่ 21 น้ี คงไม่สามารถหลกี เลย่ี งการเปลย่ี นแปลงในด้านต่างๆ ทเี่ ป็นไปอย่าง รวดเร็วได้ เพราะฉะนั้นการฝึกฝนให้ตนเองมภี ูมิคุ้มกัน ย่อมส่งผลให้วัยรุ่นยุคน้ีสามารถอยู่ในความสุข และสามารถพัฒนาตวั เองให้กา้ วไปสู่ยุคสมัยแห่งเทคโนโลยแี ละนวัตกรรม ทักษะชีวิตไมใ่ ช่เรื่องยากท่ี วัยรุ่นจะฝึกฝน เพียงแต่เราต้องเชื่อว่าทักษะชีวิตมีประโยชน์กับเรา และใช้เวลาในการพัฒนาทักษะ ต่างๆ ให้กลายเป็นจุดแข็ง และพยายามที่จะใช้ทักษะต่างๆ อย่างสม่ำเสมอ เพื่อให้เราสามารถรับมือ กบั ทุกสถานการณ์ได้อย่างมีประสทิ ธิภาพ การจัดการการรับมือและการจัดการกับการเปลี่ยนแปลงของวัยรุ่นไม่เพียงแต่ตัววัยรุ่นเอง เท่านั้นที่ต้องปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น สถาบันอื่นๆ ที่ต้องเข้ามามีส่วนร่วมเพือช่วย ประคบั ประคองและสนบั สนุนใหว้ ัยรุ่นสามารถก้าวข้ามผา่ นการเปลี่ยนแปลงได้อยา่ งเหมาะสม ได้แก่ สถาบันครอบครัว สถาบันครอบครัวมีบทบาทในการประคับประคอง สนับสนุนให้มีการ เจริญเตบิ โตทั้งทางด้านร่างกาย และจติ ใจ ปัจจยั ของสถาบันครอบครวั ที่มีอิทธิพลต่อพัฒนาการวัยรุ่น คือ ให้การดูแลพัฒนาการทางด้านร่างกาย ให้วัยรุ่นได้รับอาหารที่เป็นประโยชน์ มีการพักผ่อนนอน หลับตามความต้องการของรา่ งกาย มีการออกกำลังกายที่เหมาะสม และได้ประกอบกิจกรรมต่างๆ ท่ี เด็กสนใจ ด้านจิตใจ สภาพแวดล้อมในครอบครัวมีผลโดยตรงต่อการพัฒนาการด้านต่างๆ ของวัยรุ่น บิดา มารดา และผู้ปกครองที่มีบุตรหลานซึ่งกำลังมีการเจริญเติบโตเข้าสู่วัยรุ่น ควรให้ความสนใจ เขา้ ใจการเปลี่ยนแปลง และแบง่ เวลาใหก้ ับเด็กมากขึน้ สัมพนั ธภาพทด่ี ใี นครอบครวั จะเป็นพ้ืนฐานที่ดี ในการสง่ เสริมให้วัยรนุ่ สามารถใชช้ ีวิตในสงั คมได้อย่างมีความสุข

26 สถานศึกษา ครูอาจารย์มีบทบาทสำคัญในการสร้างสิ่งแวดล้อมที่ดีและเหมาะสมในการมี สังคมร่วมกนั ของวัยรุ่น การสง่ เสรมิ ความรักในหมู่คณะ การเลือกคบเพื่อนท่ดี ี การเคารพในกฎเกณฑ์ ของสังคม รู้จักการให้อภัย การควบคุมอารมณ์รุนแรงด้วยวิธีที่เหมาะสม รวมทั้งการให้ความรู้เรื่อง เกี่ยวกบั การเปลย่ี นต่างๆ ท่ีเกดิ ขึน้ กับวัยรนุ่ ทำให้เด็กมคี วามเข้าใจเก่ียวกับตนเองอยา่ งถกู ต้อง สถาบันในชุมชน ชุมชนมีบทบาทในการเป็นแหล่งประโยชน์ที่ดีของวัยรุ่น เช่น สถาบัน ศาสนาสามารถลดอารมณ์ที่รุนแรงและแปรปรวนง่ายของวัยรุ่น โดยครอบครัว โรงเรียน และวัดควร จัดให้มีกิจกรรมร่วมกันเพื่อช่วยเหลือและส่งเสริมให้วัยรุ่นได้มีกิจกรรมต่างๆ เช่น การอุปสมบถหมู่ การเรียนพุทธศาสนาในวัดสำหรับศาสนาพุทธ หรือการเรียนพระคัมภีร์ในศาสนาคริสต์และอิสลาม เป็นต้น ในโรงพยาบาล การจัดกิจกรรมโดยการให้นักเรียนได้เข้าไปสังเกตการทำงานในลักษณะการ ช่วยเหลือเพื่อนมนุษย์ การได้มีส่วนร่วมในการช่วยเหลือ จะส่งเสริมให้วัยรุ่นได้รู้จักการช่วยเหลือ บุคคลอื่นที่มีความเดือดร้อนได้ รวมทั้งอาจทำให้วัยรุ่นชายได้ตระหนักเห็นความรุนแรงที่เกิดขึ้นจาก การขับขี่รถที่ไมป่ ลอดภัยและการแกป้ ญั หาโดยใช้ความรนุ แรง เปน็ ตน้ สื่อสารมวลชน บทบาทของสื่อมวลชนในโลกปัจจุบันมีมากมาย การเลือกสื่อที่เหมาะสม สำหรับวัยรุ่น ควรได้มีการพิจารณาอย่างดี การสร้างภาพยนตร์ที่มีความรุนแรง ภาพยนตร์ที่มีการใช้ สิ่งเสพติดของบุคคลที่อยู่ในความสนใจของวัยรุ่น ภาพยนตร์หรือเพลงที่มีการยั่วยุทางกามารมณ์ ท่า เต้นต่าง ๆ ที่มีลักษณะล่อแหลม ฯลฯ สิ่งเหลา่ น้ีผู้ผลติ สื่อควรให้ความสำคัญและตระหนกั ถึงวัยร่นุ ที่ดู สื่อเหล่านี้ว่าจะเป็นการส่งเสริมพฤติกรรมในทางที่ไม่เหมาะสมด้วยสื่อสารมวลชนยังสามารถจัด กิจกรรมที่ผ่อนคลายความเครียดได้ เช่น มีการจัดกิจกรรมที่สนุกสนานส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการ ทำกิจกรรมของสมาชิกในครอบครัว การทำกิจกรรมเหล่านี้จะส่งเสริมให้เกิดความรัก ความเอาใจใส่ ดูแลกนั ในครอบครวั เป็นการส่งเสรมิ สัมพนั ธภาพอนั ดใี นครอบครวั ต่อไป สรปุ ทา้ ยบท การเปลี่ยนแปลงในด้านในต่างๆ ของวัยรุ่นทั้งการเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์และสังคมเป็นสิ่งที่ไม่อาจหลีกเลี่ยง ซึ่งการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวอาจก่อให้เกิดปัญหาต่างๆ ตามมาทั้งปัญหาด้านตัววันรุ่นเอง ปัญหาทางด้านจิตใจ ซึ่งอาจเกิดผลกระทบทั้งวัยรุ่นและครอบครวั ดังนั้นการที่วยั รุ่นมีความรู้ ความเขา้ ใจในการเปลี่ยนแปลงที่เกดิ ขึน้ และเตรียมพร้อมรับการจัดการกับ การเปล่ียนท่ีเกดิ ข้ึนจะช่วยให้วัยร่นุ สามารถปรับตัวและใชช้ วี ติ อยู่ในสังคมแหง่ ยุคการเปล่ียนท่ีรวดเร็ว ในปัจจุบันได้ ซึ่งสิ่งทีส่ ำคญั อีกประการหนึ่งคือการสง่ เสริมทักษะชีวิต (Life Skills) ท่ีถือว่าเป็นทักษะ ที่จะช่วยให้วัยรุ่นสามารถเผชิญสถานการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวันได้อย่างมีประสิทธิภาพ และเตรยี มพรอ้ มสำหรบั การปรับตวั ในอนาคต เพือ่ ให้สามารถมีชวี ติ อยใู่ นสังคมได้อย่างมคี วามสุข

27 แบบฝึกหัดท้ายบท 1. วัยรุน่ มีอายเุ ท่าไหร่ 2. การส่งเสรมิ การพฒั นาการทางดา้ นร่างกายของวยั รุน่ ควรทำอย่างไร 3. จงบอกการเปลยี่ นแปลงทางร่างกายของวยั รุ่นชาย และวยั รุ่นหญิง 4. จงการเปรยี บเทียบลักษณะการเปล่ยี นแปลงของอารมณ์วัยรุน่ ได้กบั อะไร 5. ทกั ษะที่จะชว่ ยใหว้ ัยร่นุ สามารถเผชิญสถานการณน์ ในชีวติ ประจำวันได้ดตี ้องทำอยา่ งไร เอกสารอา้ งอิง บา้ นจอมยุทธ. (2020). จิตวิทยาพัฒนาการวัยรนุ่ . Retrieved 30 September 2020 from https://www.baanjomyut.com/library_2/extension-1/concepts_of_developmental _psychology/index.html. ปทิตตา รัตนจริ ะพงศ์. (2017). ปัจจัยทีส่ ง่ ผลตอ่ พฤติกรรมการกระทำรนุ แรงของนักเรยี นชายอาชวี ศกึ ษาใน จงั หวัดนครปฐม. วิทยานิพนธ์ศลิ ปศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวิชาจติ วิทยาชุมชน ภาควิชาจิตวิทยา และการแนะแนว บัณฑิตวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร. รสวันต์ อารีมิตร, สภุ ญิ ญา อินอวิ , บุญยิ่ง มานะบริบรู ณ์, ศิรไิ ชย์ หงสส์ งวนศรี, และสมจิตร์ จารรุ ตั นศิริกลุ . (2016). ตำราเวชศาสตรว์ ยั รุ่น. นนทบุรี: หา้ งห้นุ ส่วนจำกัด ภาพพมิ พ์. ศุภกร ศรีแผว้ . (2018). Working with adolescents in family medicine. ภาควิชาเวชศาสตรค์ รอบครวั และเวชศาสตรป์ ้องกนั คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์, Retrieved 30 September 2020 from https://meded.psu.ac.th/ binlaApp/class05/388_541_2/ Working_with_ adolescents_in_family_medicine/index.html สมาคมกมุ ารแพทย์แห่งประเทศไทย. (2017). คมู่ ือสาํ หรับพ่อแม่ เพือ่ เผยแพร่ความรดู้ ้านการดแู ลและ พัฒนาเด็ก. ราชวิทยาลัยกมุ ารแพทยแ์ หง่ ประเทศไทย สมาคมกมุ ารแพทยแ์ ห่งประเทศไทย. สมจิตร จารรุ ตั นศิริกลุ , กมลวชิ เลาประสพวฒั นา, มณรี ัตน์ ภวู นนั ท์, นครนิ ทร์ ตนคลงั . (2012). กมุ ารเวช ศาสตรผ์ ้ปู ว่ ยนอก. สงขลา : ชานเมอื งการพมิ พ์. Freeman, T. R. (2016). McWhinney's Textbook of Family Medicine 4th ed. New York : Oxford university press. Rakel, R. E, & Rakel, D. P. (2011). Textbook of Family Medicine 8th ed. Philadelphia: Elsevier Saunders Inc. Sawyer, S. M, Afifi, R. A, Bearinger, L. H. (2012). Adolescence: A foundation for future health. The Lancet, 379(9826), 1630-40. Tallia, A. F, Scherger, J. E, Dickey, N. W. (2017). Swanson’s family medicine review: a problem-oriented approach 8th ed. Philadelphia, PA: Elsevier

28 แผนบริหารการสอนประจำบทที่ 3 หัวข้อเน้ือหาประจำบท 1. ความหมาย ความสำคญั ของการชว่ ยฟ้ืนคนื ชพี และหว่ งโซก่ ารรอดชีวิต ปี 2020 2. ภาวะหมดสติ 3. การปฏบิ ัตกิ ารชว่ ยฟ้นื คืนชีพขน้ั พ้ืนฐาน 4. สรปุ ท้ายบท วตั ถุประสงค์เชิงพฤติกรรม เมอื่ ศกึ ษาบทท่ี 3 จบแลว้ นักศกึ ษาสามารถ 1. บอกความหมาย ความสำคัญของการช่วยฟนื้ คืนชีพ และหว่ งโซ่การรอดชีวิต ปี 2020 ได้ 2. แสดงการปฏบิ ตั กิ ารชว่ ยฟ้ืนคืนชีพขน้ั พืน้ ฐานได้ วิธีสอนและกจิ กรรมการเรียนการสอนประจำบท 1. วธิ ีสอน 1.1 แบบบรรยาย 1.2 แบบอภปิ ราย 1.3 การ role play 2. กจิ กรรมการเรียนการสอน 2.1 ผสู้ อนสอบถามถงึ พื้นฐานของผู้เรียนกอ่ นเริม่ บรรยาย 2.2 ผสู้ อนบรรยาย เรือ่ ง 2.3 ใหผ้ เู้ รยี นจดั ทำ VDO role play การจัดการการเปลย่ี นแปลงของวัยรนุ่ 2.4 สรุปบทเรียนรว่ มกันระหว่างผเู้ รียนและผสู้ อน

29 ส่อื การเรียนการสอน 1. Power point 2. กรณีศกึ ษา 3. YouTube 4. หนุ่ ชว่ ยฟืน้ คืนชพี การวดั และประเมินผล 1. การทดสอบ ความรู้แบบออนไลน์ 2. role play การปฏบิ ตั ิการช่วยฟน้ื คืนชีพขน้ั พนื้ ฐาน 3. การสงั เกตพฤตกิ รรม ประเมินแบบ 360 องศา

30 บทที่ 3 ชีวิตกลับคืนดว้ ยชว่ ยฟื้นคนื ชีพ (Cardiopulmonary Resuscitation) วรางคณา สายสทิ ธ์ิ จุฑาทพิ ย์ เทพสุวรรณ์ ราตรี หมดั อะดม้ั บทนำ การช่วยฟื้นคืนชีพ หรือที่รู้จักกันทั่วไปกับคำว่า “ปั๊มหัวใจ” เป็นการช่วยชีวิตอย่างเร่งด่วน สำหรับบุคคลที่มีข้อบ่งชี้ เช่น หัวใจหยุดเต้น ไม่หายใจ เป็นต้น ซึ่งต้องอาศัยความถูกต้องและความ รวดเรว็ ในการช่วยชีวติ เพือ่ ให้อวัยวะตา่ งๆในร่างกายได้รับเลือดไปเล้ียงอย่างต่อเนอ่ื ง โดยเฉพาะอย่าง สมองและหัวใจ 1.ความหมาย ความสำคญั ของการช่วยฟนื้ คืนชีพ และหว่ งโซก่ ารรอดชีวิต ปี 2020 การชว่ ยฟนื้ คนื ชีพ หมายถึง การช่วยเหลือผทู้ ่ีมีภาวะหยดุ หายใจหรือหัวใจหยุดเต้น ให้กลับมี การหายใจและการไหลเวียนคืนสู่สภาพเดิม โดยอาศัยหลักการห่วงโซ่ของการรอดชีวิตในผู้ใหญ่ (Adult Chain of Survival) (ภาพท่ี 1) ซึ่งใชป้ ฏิบัติกบั ผูท้ ห่ี มดสติและมภี าวะหวั ใจหยดุ เตน้ ต้ังแต่อายุ 8 ปีขึ้นไป ณ นอกโรงพยาบาล ตามแนวทางปฏิบัติการช่วยฟื้นคืนชีพ ปี 2020 โดยสมาคมโรคหัวใจ แห่งอเมริกา (American Heart Association; AHA) ดังนี้ (American Heart Association, 2020; Merchant et al, 2020) 1. เมือ่ พบผูท้ ่ไี มร่ สู้ ึกตวั และสงสยั ว่าหวั ใจหยุดเต้น ใหร้ บี แจ้งหนว่ ยแพทย์ฉกุ เฉนิ ทนั ที (Rapid recognition) 2. เรม่ิ ตน้ CPR โดยเรว็ ซ่ึงเน้นความสำคัญที่การกดหนา้ อก (early CPR) 3. กระตนุ้ หวั ใจดว้ ยไฟฟา้ โดยเรว็ เมือ่ มขี ้อบ่งช้ี (early defibrillation) 4. เรม่ิ ให้การชว่ ยฟืน้ คนื ขนั้ สูง (early advanced life support ; ALS หรือ advanced care) 5. ใหก้ ารดูแลหลังการชว่ ยฟื้นคนื ชพี (early post resuscitation care หรอื post cardiac arrest care) 6. ใหก้ ารดูแลตอ่ เนื่องในระยะพักฟื้น (Recovery and survivorship) โดยครอบคลุมด้าน ร่างกาย และจิตใจ รวมถงึ ผู้ดูแลผู้ท่เี คยมภี าวะหวั ใจหยุดเต้น

31 ภาพท่ี 3.1 ห่วงโซ่ของการรอดชวี ติ หมายเหตุ. จาก https://www.ahajournals.org การช่วยฟนื้ คืนชีพข้นั พ้ืนฐาน (Basic Life Support ; BLS) การช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐาน เป็นการช่วยชีวิตผู้ที่คาดว่ามีภาวะหัวใจหยุดเต้นและมักเป็น สถานการณ์ที่เกิดขึ้นนอกโรงพยาบาล หรือ ณ จุดเกิดเหตุ ซึ่งถือว่าเป็นห่วงโซ่ที่ 1 ถึง 3 ของห่วงโซ่ การรอดชีวิต โดยการช่วยฟื้นคนื ชพี ขั้นพื้นฐาน ประกอบด้วยขั้นตอนการช่วยเหลือ 3 ขั้นตอน คือ 1) การประเมินและรับรู้อย่างรวดเร็วว่าผู้ที่หมดสตินั้นมีภาวะหัวใจหยุดเต้นเฉียบพลัน (Sudden Cardiac Arrest; SCA) รวมถงึ การให้การช่วยเหลอื อย่างทันท่วงที (emergency response system) 2) การทำ cardiopulmonary resuscitation (CPR) และ 3) การกระตุ้นหัว ใจด้ว ยไ ฟ ฟ้ า (defibrillation) ด้วยเครื่องกระตุ้นหัวใจอัตโนมัติ Automated External Defibrillator (AED) มี รายละเอียดดังนี้ (American Heart Association, 2020; Panchai et al, 2020; Merchant et al, 2020) 1. การประเมนิ และรบั รู้อยา่ งรวดเรว็ วา่ ผูท้ ห่ี มดสตินัน้ มภี าวะหวั ใจหยุดเต้นเฉยี บพลัน รวมถึงการให้การช่วยเหลืออย่างทันท่วงที (emergency response system) ณ สถานที่นอก โรงพยาบาล ผู้ที่มบี ทบาทหลกั คือ ผู้พบเหน็ เหตกุ ารณ์หรือผูช้ ว่ ยเหลอื มีขั้นตอนการช่วยเหลอื ดังน้ี 1.1 ประเมนิ ความปลอดภยั ของส่งิ แวดล้อมบรเิ วณเกิดเหตุ 1.2 ตรวจสอบการตอบสนองของผู้หมดสตโิ ดยการเขยา่ ทไี่ หลแ่ ละส่งเสยี งเรียกหรือ ถาม 1.3 ขอความชว่ ยเหลอื และโทรศพั ทไ์ ปยังเบอรฉ์ ุกเฉินของโรงพยาบาลหรือ หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น 1669 เป็นต้น กรณีมีผู้พบเห็นเหตุการณ์มากกว่า 1 คน ควรให้บุคคลท่ี ไม่ไดช้ ว่ ยฟืน้ คืนชพี เปน็ ผูโ้ ทรศพั ท์

32 1.4 ประเมนิ การหายใจ โดยดูว่าหายใจปกตหิ รอื ไม่ ถ้าไม่ปกติแลว้ เปน็ การหายใจ แบบใชแ้ รงแบบเฮอื ก (gasping) หรือไม่ 1.5 หากพบวา่ ผหู้ มดสติไมม่ ีการตอบสนองตอ่ การเขย่าหรือเสยี งเรียก รว่ มกับมีการ หายใจผิดปกติแบบ gasping ให้สันนิษฐานได้ว่าผู้หมดสติมีภาวะหัวใจหยุดเต้น ให้รีบทำ CPR โดย การกดหน้าอกเพียงอย่างเดียว (Hands-Only CPR) โดยไม่ต้องสลับการช่วยหายใจ เนื่องจากผู้ ช่วยเหลือบางคนไม่เคยผ่านการฝึกอบรมรวมถึงยังไม่มีความรู้เรื่อง CPR ดังนั้นจึงไม่จำเป็นต้อง เสียเวลา เพราะจะทำให้อัตราการรอดชีวติ ลดลง แตห่ ากผ้ชู ่วยเหลือเป็นผูท้ ่เี คยผ่านการฝึกอบรม CPR มาแล้ว สามารถให้การช่วยเหลือด้วยการกดหน้าอกสลับการช่วยหายใจได้ (หากสามารถช่วยหายใจ ได้) สำหรับการประเมินชีพจร (pulse check) เป็นการสิ่งที่ปฏิบัติได้ยากสำหรับผู้พบเห็น เหตุการณ์หรือผู้ช่วยเหลือที่ไม่มีความรู้ด้าน CPR และในขณะเดียวกันสำหรับบุคลากรทางสุขภาพ บางครั้งใช้เวลานานในการประเมินชีพจร ทำให้อัตราการรอดชีวิตลดลง ดังนั้นจึงมีแนวทางในการ ประเมนิ ชพี จร ดังน้ี 1) หากผู้พบเห็นเหตุการณ์หรือผู้ช่วยเหลือประเมนิ ผหู้ มดสติแล้วพบว่าไม่มีการตอบสนองต่อ การเขย่าหรือเสียงเรียก ร่วมกับมกี ารหายใจผิดปกติแบบ gasping ให้รีบทำ CPR โดยไม่ต้องเสียเวลา ในการคลำชพี จร 2) สำหรับบุคลากรทางสุขภาพ หากประเมินชีพจร ควรใช้เวลาประมาณ 5 วินาที แต่ไม่เกิน 10 วินาที หรือหากเกิดความไม่แน่ใจว่าคลำชีพจรได้หรือไม่ภายใน 10 วินาที ควรหยุดการประเมิน ชีพจร แต่ให้ทำ CPR ทันทีโดยการกดหน้าอกทันทีสลับการช่วยหายใจ เพื่อให้กล้ามเนื้อหัวใจและ สมองไดร้ บั เลือดและออกซิเจนได้อย่างเพยี งพอ หรอื Hands-Only CPR ก็ได้ 2. การทำ cardiopulmonary resuscitation โดยเรว็ (early CPR) มขี ั้นตอนการ ปฏบิ ัติตามหลัก C A B ดังน้ี (ตารางท่ี 1 และภาพที่ 2) ตารางท่ี 3.1 แสดงขนั้ ตอน CPR ขนั้ ตอนของ CPR หลักการการปฏิบัติ 1. C : chest compression การกดหนา้ อกให้มคี ณุ ภาพ ปฏบิ ตั ิดังนี้ เป็นการกดหน้าอกที่มคี วามแรงและ 1) กดเร็ว (push fast) 100-120 ครั้ง/นาที และสลับกับการช่วยหายใจ เป็นจังหวะบริเวณหน้าอกส่วนล่าง ในอัตรา 30 : 2 เพื่อช่วยให้ระบบไหลเวียนโลหิตไปได้ทั่วร่างกาย และ และกลางกระดูกหน้าอก (sternum) รักษาการทำงานของระบบประสาทไว้ได้ ซงึ่ เป็นการเพ่มิ แรงดันภายในช่องอก 2) กดลึก (push hard) อย่างน้อย 2-2.4 นิ้ว หรือ 5-6 เซนติเมตร และกดโดยตรงบริเวณหัวใจ ทำให้ เนื่องจากการเพิ่มแรงดันในช่องอกและการกดโดยตรงที่บริเวณหัวใจ จะ เลือดสามารถไปเลี้ยงสมองได้ ทำใหเ้ ลือดและออกซิเจนถูกขนสง่ ไปท่ีสมองได้

33 ขั้นตอนของ CPR หลกั การการปฏบิ ัติ (ในช่วงกดหน้าอก) และเลือดไหล 3) ปล่อยสุด (complete recoil of the chest) คือหลงั การกดแตล่ ะครงั้ กลบั มาเลย้ี งกล้ามเน้อื หัวใจได้ (ขณะ ปล่อยให้หน้าอกคืนตัวตามปกติ ก่อนการกดครั้งต่อไป เพื่อให้เลือดและ ป ล ่ อ ย ส ุ ด [complete recoil of ออกซเิ จนไหลกลบั คืนมาที่กลา้ มเนื้อหวั ใจได้เต็มที่ the chest]) 4) รบกวนการกดหน้าอกให้น้อยที่สุด (minimal interruption of การหาตำแหน่งของบริเวณกด compression) โดยหยุดกดหนา้ อกได้ไม่เกิน 10 วนิ าที ซึง่ กรณีท่ีจะหยุด หน้าอกและท่าทางของผู้กดหน้าอก กดหน้าอก คือ การหยุดกดเพื่อประเมินชีพจรเมื่อช่วยฟื้นคืนชีพครบ 2 ปฏิบตั ดิ ังนี้ (ภาพที่ 3) นาที การกระตนุ้ หัวใจดว้ ยไฟฟ้า และการใสท่ อ่ ชว่ ยหายใจ เท่าน้นั - นั่งคุกเข่าด้านข้างบริเวณหน้าอกผู้ 5) หลีกเลี่ยงการช่วยหายใจมากเกินไป (avoid excessive ventilation) หมดสติ เพราะการช่วยหายใจมากเกินไป จะทำให้ประสิทธิภาพของการ CPR - วางสันมือข้างที่ถนัดตรงกลางของ ลดลงและเกิดภาวะคาร์บอนไดออกไซด์ในร่างกายต่ำ (hypocapnia) ซึ่ง กระดกู หน้าอก หรอื วางเหนอื บริเวณ จะทำใหห้ ลอดเลือดหดตัว ส่งผลใหส้ มองไดร้ ับเลือดไปเลีย้ งไม่เพยี งพอ ลิ้นป่ี 2 นิ้วมือ - วางมือข้างที่ไม่ถนัดทับมือที่วาง สำหรับหรับการกดหน้าอกผู้ที่สงสัยว่าติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ก่อนหน้าน้ี แล้วสอดนิ้วเพื่อ ล็อกน้วิ (Coronavirus Disease 2019; COVID-19) ไว้ด้วยกนั และยกนิ้วท้งั หมดขึ้นห้าม การกดหน้าอกเป็นสาเหตุให้เกิดการฟุ้งกระจายของละอองสิ่งคัดหลั่งทีม่ ี สมั ผสั กบั หน้าอกผหู้ มดสติ เชื้อ COVID-19 จากปากและจมูก ดังนั้นจึงแนะนำให้ใส่หน้ากาก - ในการกดหน้าอกนั้น ผู้กดต้องอยู่ ทางการแพทย์ (surgical mask) ให้ผู้ป่วยทุกราย ก่อนเริ่มการปั๊ม ในท่าคุกเข่า และแขนทั้ง 2 ข้างตึง หัวใจเสมอ โดยต้องใส่ surgical mask ให้แนบกับใบหน้าของผู้ป่วย ห้ามงอข้อศอก เพราะจะทำให้แรง (คณะกรรมการมาตรฐานการชว่ ยชีวิต, 2563) กดไปที่หัวใจผู้หมดสติไม่เพียงพอ (ภาพที่ 4) 2. A : airway ค ื อ เ ป ิ ด ท า งเ ดิ น - เปิดทางเดินหายใจให้โล่งด้วยวิธีการยกศีรษะและคาง (head tilt-chin หายใจให้โล่งเพื่อให้มีการระบาย lift maneuver) (ภาพที่ 5) หรือกรณีที่สงสัยว่าอาจมีการบาดเจ็บของ อากาศที่ดีและร่างกายได้รับ กร ะ ด ู กต ้นคอ (c-spine injury) ให ้ ทำ วิ ธี ยกคา ง ( jaw thrust ออกซเิ จน maneuver) (ภาพท่ี 6) ในขณะเดียวกันจะต้องไม่รบกวนการกดหน้าอก หรอื รบกวนการกดหนา้ อกใหน้ ้อยทส่ี ุด 3. B : breathing ค ื อ ก า ร ช่ วย - ช่วยหายใจ 2 ครั้ง สลับกับการกดหน้าอก 30 ครั้ง (ดังที่กล่าวไปแล้ว) หายใจเพื่อป้องกันร่างกายขาด หรือ 10 ครั้ง/นาที โดยช่วยหายใจใช้เวลามากกว่า 1 วินาที / คร้ัง ออกซิเจน ประมาณ 5-6 วินาที/ครั้ง/นาที เพื่อช่วยให้ร่างกายได้รับออกซิเจน ซึ่ง ผู้ช่วยเหลือควรเป็นผู้ที่ผ่านการฝึกอบรม CPR มาแล้ว การช่วยหายใจ สามารถทำไดห้ ลายวิธี เช่น การใช้ปากตอ่ ปาก (mouth to mouth) หรือ การใช้ถุงหรือหน้ากากช่วยหายใจ (bag-mask ventilation) (ภาพที่ 7) เป็นต้น ซึ่งการช่วยหายใจแต่ละครั้งควรมากกว่า 1 วินาทีและปริมาตร อากาศทเ่ี ขา้ ไปควรให้เห็นถึงการเคล่ือนไหวขน้ึ ของหนา้ อกของผหู้ มดสติ

34 ขน้ั ตอนของ CPR หลกั การการปฏิบตั ิ สำหรับหรับการช่วยหายใจผู้ที่สงสัยว่าติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (Coronavirus Disease 2019; COVID-19) - ไม่แนะนำให้ช่วยหายใจด้วยการใช้ปากต่อปาก (mouth to mouth) หรือ การใช้ถุงหรือหน้ากากช่วยหายใจ (bag-mask ventilation) เนอ่ื งจากมีโอกาสตดิ เช้ือได้ ดังนั้นควรทำการกดหนา้ อกเพยี งอย่างเดียว - กรณีที่ผู้ป่วยใส่ Oxygen ทางจมูก (oxygen cannula) อยู่แล้ว ให้นำ surgical mask ใส่ทบั oxygen cannula ทนั ที - ไมแ่ นะนำใหด้ ดู นำ้ ลายหรือเสมอหะในปากโดยไมจ่ ำเป็น (คณะกรรมการ มาตรฐานการชว่ ยชีวิต, 2563) สิ่งสำคัญ คือ 1) ทำ CPR ตาม C-A-B ไปจนกว่าเครื่อง AED จะมาถึง และทำอย่างต่อเนื่องจนกว่าจะมีชีพจร จึงทำหยุดการกดหน้าอก แต่หาก CPR เกิน 30 นาทีไปแล้วยังไม่มีชีพจร แพทย์อาจจะพิจารณาหยุด CPR เนอ่ื งจากไมม่ ีการตอบสนองและการพยากรณ์โรคไม่ดี 2) กรณีผ้ชู ว่ ยเหลือเคยผ่านการอบรม CPR หรือเป็นบคุ ลากรสขุ ภาพ ใหท้ ำการกดหน้าอกสลับช่วย หายใจ ในอัตราส่วน 30 : 2 จนครบ 2 นาที หรือครบ 5 รอบ แล้วจึงประเมินชีพจรซ้ำอีกครั้ง โดยใช้เวลา ประเมนิ ไมเ่ กนิ 10 วนิ าที 3) กรณีที่มีผู้ช่วยเหลือ 2 คนขึ้นไป ควรเปลี่ยนผู้กดหน้าอก เพื่อป้องกันการอ่อนล้า (fatigue) จน ทำให้การ CPR ไม่มีประสิทธิภาพ โดยเปลี่ยนผู้กดหน้าอกทุก 2 นาที หรือเมื่อกดหน้าอกสลับการช่วยหายใจ อัตราส่วน 30 : 2 จนครบ 5 รอบ หรือเมื่อมีโอกาสที่เหมาะสม เช่น หลังการกระตุ้นหัวใจด้วยไฟฟ้าแต่ละครั้ง เป็นตน้ สำหรบั หรับผ้ทู ่สี งสยั ว่าตดิ เช้ือไวรัสโคโรนา 2019 (Coronavirus Disease 2019; COVID-19) ผทู้ เี่ ขา้ ไปชว่ ยเหลือ (กรณีเป็นบุคลากรทาการแพทย์) ให้สวมใส่ชุดป้องกัน (Personal Protective Equipment; PPE) โดยมีอปุ กรณอ์ ยา่ งน้อยดงั ต่อไปน้ี N95, Face shield (อาจใสห่ รือไม่ใสก่ ับแวน่ ตา [google]) ถุงมือ หมวก คลมุ ผมชนิดกันนำ้ เสื้อกาวนก์ นั น้ำแขนยายถงึ ข้อมือ (คณะกรรมการมาตรฐานการชว่ ยชีวิต, 2563) ภาพที่ 3.2 แสดงขนั้ ตอนการ CPR หมายเหต.ุ จาก http://dokteraldi.wordpress.com/2012/04/13/new-guidelines-adult- basic-life-support-cpr-cab-aha-2010/

35 ภาพท่ี 3.3 แสดงตำแหน่งบรเิ วณกดหน้าอกและการวางมือ-นว้ิ หมายเหตุ. จาก http://statlifemedicaltraining.com/wp- content/uploads/2012/11/hands_only_cpr_shot6.jpg ภาพท่ี 3.4 ทา่ ทางของผ้ทู ก่ี ดหน้าอก หมายเหต.ุ จาก http://www.webmd.com/first-aid/cpr-in-adults-positioning-your-hands- for-chest-compressions ภาพท่ี 3.5 การเปดิ ทางเดินหายใจโดยวธิ ี head tilt-chin lift maneuver หมายเหต.ุ จาก http://www.cardiopulmonaryresuscitation.net/

36 ภาพที่ 3.6 ทา่ เปดิ ทางเดนิ หายใจโดยวธิ ี jaw thrust maneuver หมายเหต.ุ จาก http://aic-server4.aic.cuhk.edu.hk/web8/Modified%20jaw%20thrust.htm ภาพที่ 3.7 การชว่ ยหายใจด้วยวิธี mouth to mouth (ซ้าย) และ mouth to mask (ขวา) หมายเหตุ. จาก (ซ้าย) http://www.pcschool.ac.th/pc/mainfile/infor/knowlage/file/file7gj3ybsc.pdf http://www.cardiopulmonaryresuscitation.net/ (ขวา) http://resuscitation-guidelines.articleinmotion.com/article/S0300-9572(10)00443- 0/aim/4e-airway-management-and-ventilation 3. การกระตนุ้ หวั ใจดว้ ยไฟฟ้า (defibrillation) ด้วยเครื่องกระตนุ้ หัวใจภายนอก (Automated External Defibrillator (AED) (ภาพที่ 8) ในช่วงแรกของหัวใจหยุดเต้นจะยังคงมี กระแสไฟฟ้าในหัวใจ (electrical activity) อยู่ แม้จะไม่มีชีพจรก็ตาม ซง่ึ หากมกี ารกดหน้าอกร่วมกับ การกระตุ้นหวั ใจด้วยไฟฟา้ จะช่วยใหห้ วั ใจสามารถกลบั มาเตน้ และเพิ่มอัตราการรอดชวี ิตของผทู้ ี่หัวใจ หยดุ เต้นจากสาเหตุของหัวใจนอกโรงพยาบาลได้ แตจ่ ะทำการกระตุ้นหัวใจดว้ ยไฟฟ้าจะต้องมีข้อบ่งช้ี

37 เช่น เมื่อติดแผ่น (pad) ของเครื่อง AED แล้วเครื่องวิเคราะห์คลื่นไฟฟ้าหัวใจว่าเป็น ventricular fibrillation (VF) (ภาพท่ี 9) หรือ ventricular tachycardia (VT) (ภาพท่ี 10) เปน็ ต้น หากกรณีเหตุเกิดนอกโรงพยาบาล ซึ่งผู้หมดสติกำลังได้รับการทำ CPR อยู่แล้ว เมื่อ เครื่อง AED มาถึง ควรทำการกระตุ้นหัวใจด้วยไฟฟ้าโดยเร็วเท่าที่เป็นไปได้ (เมื่อมีข้อบ่งชี้) โดยไม่ จำเป็นตอ้ งรอใหก้ ดหน้าอกครบ 30 ครัง้ หรือ 2 นาทีกอ่ น ซึ่งวธิ ีการใช้ AED มีดังนี้ 1) เปดิ เครื่อง 2) นำแผ่น (pad) ตดิ ให้ตรงตำแหนง่ ทีจ่ ะทำการชอ็ กไฟฟา้ คอื ตำแหนง่ ที่ 1 บรเิ วณหนา้ อกส่วนบนด้านขวาใต้กระดูกไหปลาร้า และตำแหน่งท่ี 2 บริเวณหน้าอกส่วนล่างด้านซ้าย ใตร้ าวนมมาทางรกั แร้ (ภาพที่ 11) หลังจากนนั้ ตอ่ สายของ pad กับตัวเครอ่ื ง 3) อย่าสัมผัสผู้ป่วยขณะเคร่อื งเรม่ิ อา่ นคลื่นไฟฟา้ หวั ใจ โดยใช้เวลาไมเ่ กนิ 10 วินาทีในการแปลผลคล่นื ไฟฟ้าหวั ใจ 4) หากคลนื่ ไฟฟ้าหวั ใจผดิ ปกติท่เี ปน็ ขอ้ บง่ ชี้ของการชอ็ กไฟฟา้ เครื่อง AED จะให้ คำสั่ง “ช็อก” ระหว่างนี้ให้ทกุ คนถอยหา่ งจากตัวผู้ป่วย แล้วจึงกดปุ่ม “shock” หลังจากนั้นให้รีบกด หน้าอกต่อทันที 5) หากคลน่ื ไฟฟ้าหวั ใจไม่ใช่ VT หรือ VF ซง่ึ เป็นข้อบง่ ชี้ของการชอ็ กไฟฟ้า แต่เป็น Asystole (ภาพที่ 12) เคร่ือง AED จะไม่เตือนใหช้ ็อกไฟฟ้า แตใ่ ห้รบี กดหน้าอกต่อทันที ภาพที่ 3.8 การชอ็ กไฟฟ้าดว้ ยเครือ่ ง AED หมายเหต.ุ จาก http://www.cardiopulmonaryresuscitation.net/

38 ภาพท่ี 3.9 ลกั ษณะของ ventricular fibrillation หมายเหต.ุ จาก http://www.ceufast.com/courses/viewcourse.asp?id=239 ภาพที่ 3.10 ลกั ษณะของ ventricular tachycardia หมายเหตุ. จาก http://5minuteconsult.com/ViewImage/2027797 ภาพที่ 3.11 ตำแหนง่ การตดิ pad แบบ anterior-anterior placement หมายเหต.ุ จาก http://pmtwww.uptodate.com/contents ภาพท่ี 3.12 ECG เปน็ Asystole หมายเหต.ุ จาก http://5minuteconsult.com/ViewImage/2027797

39 คณุ ภาพของการปฏบิ ัตกิ ารช่วยฟ้นื คืนชีพ (The quality of CPR) การ CPR เพ่อื ชว่ ยให้เลือดไปเลีย้ งสมองและหัวใจได้อยา่ งเพียงพอได้นั้น จำเป็นต้องให้การ CPR อย่างมีคุณภาพ มรี ายละเอียด ดงั นี้(American Heart Association, 2020; Panchai et al, 2020; Merchant et al, 2020) 1. กดลึก กดเร็ว ปลอ่ ยสดุ และหลีกเล่ียงการขดั ขวางการกดใหน้ อ้ ยทส่ี ดุ เพอื่ ใหเ้ ลอื ดและ ออกซิเจนไปเลี้ยงสมองและหวั ใจไดอ้ ยา่ งเพียงพอ 2. หลีกเลย่ี งการช่วยหายใจมากเกนิ ไป เพื่อใหก้ าร CPR เกิดประสิทธิภาพและไม่เกดิ ภาวะ คาร์บอนไดออกไซด์ในร่างกายต่ำ (hypocapnia) ซึ่งจะทำให้หลอดเลือดหดตัว ส่งผลให้สมองได้รับ เลอื ดไปเลยี้ งไม่เพยี งพอ 3. เปล่ยี นผู้กดหน้าอกทกุ 2 นาที หรอื เม่อื ครบ 5 รอบของการกดหนา้ อกและชว่ ยหายใจใน อตั ราสว่ น 30 : 2 หรอื เมอ่ื มีหตั ถการที่สามารถทำการเปลย่ี นผู้กดได้ เพือ่ ใหก้ าร CPR มีประสิทธภิ าพ สัญญาณของการมีระบบไหลเวียนโลหติ ไปได้ทวั่ ร่างกาย (Return of Spontaneous Circulation ; ROSC) เมอื่ ผหู้ มดสตจิ ากหัวใจหยดุ เต้นหรือผบู้ าดเจ็บท่ีมภี าวะหวั ใจหยุดเต้นไดร้ ับการช่วยฟื้นคืนชีพ แพทย์ พยาบาล หรือผู้ช่วยเหลือต้องมีการประเมินสัญญาณของการมีระบบไหลเวียนโลหิตไปท่ัว ร่างกาย เพื่อหยุดการปฏิบัติการช่วยฟื้นคืนชีพเนื่องจากหัวใจสามารถกลับมาทำงานได้ หรือหยุดการ ปฏิบัติการช่วยฟื้นคืนชีพเนื่องจากไม่สามารถช่วยให้หัวใจผู้บาดเจบ็ กลับมาทำงานได้แล้ว ซึ่ง ROSC ที่สำคัญคือ คลำชีพจรได้ หรือวัดค่าความดันโลหิตได้ (American Heart Association, 2020; Panchai et al, 2020; Merchant et al, 2020) การหยดุ การชว่ ยฟื้นคืนชีพขัน้ พน้ื ฐาน นอกจากประเมินผู้ที่มีภาวะหัวใจหยุดเต้นซ้ำแล้วพบว่ามีสัญญาณของการมีระบบไหลเวียน โลหิตไปทั่วร่างกาย (ดังที่กล่าวมาแล้ว) เป็นข้อบ่งชี้หนึ่งที่สามารถหยุดการช่วยฟื้นคืนชีพได้ แต่มีอีก กรณีที่เป็นข้อบ่งชี้ในการหยุดช่วยฟื้นคืนชีพ คือ 1) ไม่มีผู้ใดพบเห็นว่ามีผู้ที่หัวใจหยุดเต้น 2) ไม่มี สัญญาณของการมีระบบไหลเวียนโลหิตไปท่ัวร่างกาย ก่อนเคลื่อนย้ายไปโรงพยาบาลเมื่อรถพยาบาล มาถงึ และ 3) ไม่มีเคร่ืองช็อกไฟฟา้ หัวใจอัตโนมัติมาถึงก่อนเคลื่อนยา้ ยไปโรงพยาบาลเม่ือรถพยาบาล แต่หากพบว่ามีข้อใดข้อหนึ่งใน 1-3 ให้ดำเนินการช่วยฟื้นคืนชีพต่อไปได้ (American Heart Association, 2020; Panchai et al, 2020; Merchant et al, 2020)

40 2. ภาวะหมดสติ (Unconscious หรอื Syncope) ภาวะหมดสติ เป็นกลุ่มอาการที่มีลักษณะของการสูญเสียความรู้สึกตัวไปชั่วคราว (Transient Loss of Conscious : TLOC) เนื่องจากเลือดไปเลี้ยงสมองลดลง โดยภาวะนี้จะเกิดข้ึน อย่างรวดเร็ว ชั่วคราว ระยะเวลาสั้น และสามารถฟื้นตัวได้เอง (Benditt, Chen & Shen, 2008; Moya et al., 2009) ภาวะหมดสติที่พบได้บ่อย มักเป็นการหมดสติที่เรียกว่า “การเป็นลม” (common faint) เปน็ การหมดสติท่ีพบบ่อยท่ีสุด มักเกดิ ในคนที่ร่างกายและ/หรือจิตใจอ่อนแอ เช่น ไมส่ บาย เพ่ิงฟ้ืนไข้ อดนอน หิวข้าว หิวน้ำ แล้วต้องอยู่ในที่ร้อนและอบอ้าวหรือแออัด โดยเฉพาะถ้าเครียด กังวล หงดุ หงดิ โกรธ หรือกลวั จะเกิดอาการงา่ ยขนึ้ คนทอี่ อกกำลังในท่รี ้อน ก็อาจเป็นลมเพราะร้อน (heat syncope) ได้ โดยมอี าการนำกอ่ นหมดสติ เช่น เหงือ่ ออก ซีด คล่ืนไส้ เปน็ ตน้ การช่วยเหลือเม่ือพบผหู้ มดสติ เม่อื พบเหน็ ผูห้ มดสติ ควรให้การชว่ ยเหลอื ดังน้ี 1. ประเมนิ ผู้ป่วยตามหลักการช่วยฟืน้ คนื ชพี ขั้นพน้ื ฐาน (Basic Life Support ; BLS) โดย ยดึ หลกั C A B (circulation, airway, breathing) เพือ่ ให้การชว่ ยเหลอื ได้อยา่ งทนั ทว่ งที 2. หากประเมนิ แลว้ พบว่าไมม่ ีชีพจรหรือมีภาวะหัวใจหยดุ เต้น (cardiac arrest) ให้เรม่ิ ทำ การชว่ ยฟ้นื คืนชีพทนั ที โดยการกดนวดหนา้ อกทนั ที (chest compression) (ภาพท่ี 13) เพื่อใหห้ ัวใจ และสมองยงั คงได้รับเลือดไปเลี้ยง พร้อมกบั แจง้ 1669 ภาพที่ 3.13 แสดงการกดนวดหน้าอก หมายเหต.ุ จาก http://www.youtube.com/watch?v=pNf9obRu9IM

41 3. หากผทู้ ่หี มดสติไมม่ ีภาวะหวั ใจหยดุ เตน้ ควรปฏิบตั ดิ งั นี้ 3.1 จัดท่านอนราบ ยกปลายเท้าสูง เพอ่ื เพ่มิ ปริมาณเลือดกลบั สู่หวั ใจ สง่ ผลใหเ้ ลอื ดไป เลี้ยงสมองได้อยา่ งเพียงพอ หรืออยูใ่ นท่าพักฟนื้ (recovery position) (ภาพท่ี 14) ภาพที่ 3.14 แสดงการจดั ทา่ recovery position หมายเหต.ุ จาก https://adis.health.qld.gov.au/drug-profile/ghb 3.2 หากหมดสตเิ นื่องจากอากาศร้อนอบอ้าว ควรชว่ ยเหลือผหู้ มดสติดว้ ยการคลาย เสอื้ ผา้ ใหห้ ลวม เปิดพัดลมหรือใชป้ ระคบเย็นตามขอ้ พบั รวมถงึ ใหผ้ ูห้ มดสติอยู่ในบรเิ วณทอ่ี ากาศ ระบายได้ดี เพื่อลดอุณหภูมใิ นรา่ งกาย ทำให้ลดการเกิดหลอดเลือดขยายตัวได้

42 3. การปฏิบตั ิการช่วยฟืน้ คนื ชีพขั้นพ้นื ฐาน ขอใหผ้ ้เู รยี นลงมือปฏบิ ัติการช่วยฟนื้ คืนชพี ขน้ั พ้นื ฐานตามแบบประเมนิ ดงั นี้ แบบประเมินการฝกึ ปฏิบัติการช่วยฟนื้ คืนชพี ข้ันพน้ื ฐาน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภฎั นครปฐม ผสู้ อน ผู้ช่วยศาสตราจารยว์ รางคณา สายสทิ ธิ์ ช่อื สกุลนกั ศึกษา..................................................................................................... รหสั นักศกึ ษา ................................................... ลำดับ หวั ขอ้ การประเมนิ การปฏิบัติ ปฏบิ ตั ิ ปฏบิ ตั ิ ไม่ หมาย 1 ผูช้ ่วยเหลือคนที่ 1ตบทไ่ี หล่และเรยี กประเมินการตอบสนอง ถูกตอ้ ง ไม่ ปฏบิ ัติ เหตุ สงั เกตการหายใจวา่ หายใจหรอื ไม่ หรือหายใจแบบเฮอื ก (gasping) และ ชีพจร ที่คอ (carotid pulse) ครบถ้วน 2 ผชู้ ว่ ยเหลอื คนที่ 1 ขอความช่วยเหลอื (โทรเรยี ก 1669) ผ้ชู ่วยเหลือคนที่ 2 นำ AED มา 3 เรม่ิ กดนวดหัวใจ 30 ครั้ง โดยผูช้ ่วยเหลอื คนที่ 1 3.1 นัง่ คุกเขา่ ขา้ งบรเิ วณลำตัวชว่ งบนผหู้ มดสติ 3.2 วางสน้ มือข้างหนง่ึ บรเิ วณคร่ึงลา่ งกลางกระดกู หน้าอกและวางมอื อกี ข้างบน มอื แรก แลว้ สอดนิว้ ล็อคน้วิ ไว้ด้วยกัน (รูปที่ 1) รปู ที่ 1 จาก http://statlifemedicaltraining.com/wp- content/uploads/2012/11/hands_only_cpr_shot6.jpg 3.3 กดหน้าอกโดยแขนตึง ขอ้ ศอกไมง่ อ (รปู ท่ี 2)

43 การปฏิบตั ิ ลำดบั หัวข้อการประเมนิ ปฏบิ ตั ิ ปฏิบตั ิ ไม่ หมาย ถูกต้อง ไม่ ปฏิบตั ิ เหตุ ครบถว้ น รปู ที่ 2 จาก http://www.webmd.com/first-aid/cpr-in-adults-positioning-your- hands-for-chest-compressions 3 สลับการชว่ ยหายใจ 2 ครั้ง โดยผชู้ ่วยเหลือคนท่ี 2 - ใช้ bag valve bag with self inflating bag ชว่ ยหายใจ (รปู ท่ี 3) พร้อมกับ สังเกตการเคลอื่ นไหวของทรวงอก (ใหห้ นา้ อกมกี ารเคลอ่ื นไหวตามการบีบ) รปู ที่ 3 https://calsprogram.org/manual/volume2/Section5_AirwaySkills/03- AirSk2BVMUse13.html 4 ผชู้ ว่ ยเหลอื คนที่ 2 ตดิ แผน่ ทีอ่ กของผทู้ หี่ วั ใจหยดุ เตน้ (ขณะทผ่ี ชู้ ว่ ยเหลือคนที่ 1 ป๊มั หวั ใจอยู)่ โดยนำแผน่ (pad) ตดิ ให้ตรงตำแหน่งท่จี ะทำการชอ็ กไฟฟ้า คอื ตำแหนง่ ที่ 1 บริเวณหน้าอกส่วนบนด้านขวาใต้กระดูกไหปลารา้ เหนอื ราวนม และตำแหน่งที่ 2 บรเิ วณหน้าอกสว่ นล่างดา้ นซ้ายใต้ราวนมมาทางรกั แร้ หลังจากนน้ั ตอ่ สายของ pad กบั ตวั เครื่อง (รูปที่ 4)