กลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยง

ข คำนำ ประเทศไทยมีความหลากหลายทางวัฒนธรรมคอนขางมาก และยังมีกลุมชาติพันธุที่หลากหลายกระจายอยูในภูมิภาคตาง ๆ มี ภาษา วัฒนธรรมและประเพณีที่แตกตางกันไป กลุมชาติพันธุที่ หลากหลายเหลานี้สวนใหญผสมกลมกลืนมีฐานะเปนพลเมืองของ ประเทศไทย แตเปนกลุมเสีย่ งที่มีโอกาสจะไดรับผลกระทบจากการ เปลี่ยนแปลง และประสบปญหาในดานความมั่นคง การเมือง เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดลอม ทามกลางสถานการณโลกและ ประเทศที่มีการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็ว ซึ่งเปนปญหาในการ ดำเนินชีวิตของกลุมชาติพันธุ โดยเฉพาะภาวะวิกฤตทางภาษาและ วฒั นธรรม แมจ ะมคี วามพยายามอนุรักษไวก็ตาม สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดประจวบคีรีขันธ จึงไดรวบรวม ขอมูลวิถีชีวิต อัตลักษณ ภูมิปญญาทางวัฒนธรรม และวัฒนธรรม ประเพณีที่แตกตางกัน ของกลุมชาติพันธุกะเหรี่ยงเพื่อเปนใชเปน แนวทางในการศึกษา คนควา แกนักเรียน นักศึกษา หนวยงานตาง ๆ รวมถึงประชาชนทีส่ นใจ และจะใชเปนแนวทางในการดำเนินงาน ท่เี ก่ยี วของกบั กลุม ชาตพิ นั ธอุ ยางเหมาะสม

สารบญั ค อัตลักษณท างวัฒนธรรมบานปาละอู หนา การแตง กายของคนกะเหรีย่ ง ๑ บา นกะเหร่ยี ง ๖ มารยาทกะเหรยี่ ง 1๐ วิถีชวี ิตกะเหรีย่ ง 1๕ ชางฝม อื กะเหรี่ยง 2๒ การละเลนบานปาละอู ๓๙ การแสดงบานปา ละอู 59 อาหารกะเหรย่ี งปา ละอู 63 สมุนไพร 74 ประเพณีบานปาละอู 84 อตั ลักษณทางวฒั นธรรมกะเหรีย่ งบา นปาหมาก 88 ประวตั คิ วามเปน มาบานปาหมาก 114 ปฏิทินชมุ ชนบา นปาหมาก 119 ภูมิปญ ญาและวัฒนธรรมประเพณี ๑27 ๑29







๑ อตั ลกั ษณท างวฒั นธรรมของบานปาละอู 1. ท่ีมาของบา นปาละอูพอสังเขป หมูบานปาละอูเปนหมูบานที่ตั้งอยูริมเชิงเขาที่ราบของ เทือกเขาตะนาวศรีละเปนหมูบานที่กอเกิดมานานรอยกวาปมาแลว โดยไมมีใครรูวามายังไงมีมาแตเมื่อไรเมื่อสอบถามทวนคำแลวจะรู กันแควาอยูที่นี่มานานแลวมีทั้งคนที่ยายมาจากที่อื่นและมีทั้งคนที่ เกิดในพื้นที่เอง โดยในอดีตคนกะเหรี่ยงบริเวณเทือกเขาตะนาวศรี กลุมหนึ่งมีความเปนอยูที่คลายคลึงกันและเชื่อไดวากะเหรี่ยงกลุมน้ี มีที่มาจากที่เดียวกันโดยกะเหรี่ยงกลุมนี้เปนกะเหรี่ยงจากบานบาง กลอยลงมาจนถึงบานปาหมากอ.สามรอยยอด จ.ประจวบฯ กะเหร่ยี งกลุมนเ้ี รียกตวั เองดว ยภาษาพวกเขาเองวา จอว หรือภาษา ทางวิชาการของไทยเรียกวา กะเหรี่ยงสะกอวปจจุบนั กะเหรีย่ งกลุม นี้ถูกเรียกและเขาใจกันงายๆวาพวกเขาคือกะเหรี่ยง ปากะญอ หรอื ประปากะญอ จริงแลวคำที่นาจะถูกตองที่สุดคือ ปากะญอจอวอีก คำที่เรียกกันในวงแคบคือชาวเขาเผากะหรางแมชุมชนกลุมนี้จะมี พน้ื ท่ี ๆ กวา งพอสมควรแตในขอเขียนนเี้ ราจะกลา วถงึ เฉพาะในกลุม ตำบล หวยสัตวใหญเทานั้น โดยผูเขียนเองไดสอบถามจากแมของ ผูเ ขียนท่ียังมชี ีวิตในป ๒๕๖๔ ทท่ี านมีอายุมา ๘๓ ป แลวโดยผเู ขียน ไดสอบถามวายายเปน คนปาละอหู รือยา ยมาจากท่ีอ่นื ก็ไดร ับคำตอบ วาเปนคนเกิดในพื้นที่และรวมไปถึงยายทวดโดยสรุปคือสามชวงคน ก็ไดคำตอบวาเกิดในบานปาละอูประเทศไทยจึงพอสรุปไดวาคนปา ละอูนัน้ แทจ ริงแลว อยใู นประเทศไทยมาแตเ ดมิ

๒ ในสวนการกอ เกดิ ของบานปา ละอูเราจะเริ่มมาจากหลังชวง สงครามโลกครงั้ ที่ ๒ คนกะเหรี่ยงกระจายตัวกันอยใู นพื้นท่ีจากบาน บางกลอยลงมาจนถึงปาหมากนั้น ประกอบไปดวยบานบางกลอยใจ แผนดนิ บานหว ยสัตวใ หญ หว ยสัตวใหญ บา นหว ยสัตวเ ล็กหรือหวย สัตวนอย บานปาเด็ง ปาละอู บานสะตือ บานหัวน้ำตก บานแพรก ตะครอ บานปาหมาก บานสวนทุเรียน บานตะเคียนดวน โดยคน กะเหรี่ยงเหลานี้มีอาชีพทำไร ปลูกขาว ยาสูบ พริก ขาวโพด ขาว ฟาง ปลูกผัก งา งามอน พืชสวนที่เปนไมยืนตน ก็จะมีขนุน มะมวง มะพราว ตะครอ ฝรั่ง กระจายตัวอยูตามลำหวยตาง ๆ เชิงเขา ตะนาวศรี หลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ เมื่อสงครามสงบบรรดาเสือราย ดัง ๆ จะอยูในเมืองไมไดเพราะถูกตำรวจตามจับจึงหนีเขาปามา อาศัยอยูกับกะเหรี่ยง เมื่อมาอยูนานเขาเริ่มรูนิสัยกะเหรี่ยงวารัก สงบไมคอยสูกับใคร บรรดาเสือปลนเหลานี้เริ่มทำรายคนกะเหรี่ยง จากขอทรัพยสินเล็กนอยยิ่งนานวันยิ่งขอมากจนถึงฉุดคราเมียและ ลูกสาวของกะเหรี่ยงในเวลาตอ มากะเหร่ียงเริ่มปรึกษาถึงกันรวมมือ

๓ กันวางแผนฆาเสือรายและทำไดดังใจสุดทายคนกะเหรี่ยงมี ความเห็นวา ตองรวมกนั ใหมากรวมกันทำลาย ศตั รูมาอยรู วมกันเปน กลุมเปนกอนจะไดมีกำลังตอตานศัตรูดังนั้นจากหลายหมูบานมา เปนนอยหมูบานเหลือปาเด็ง ปาละอู สัตวใหญ ปาหมาก แพรก ตะครอ สวนทเุ รียนในชว งกอนป ๒๕๐๖ ไดมรี าชการไทยในขณะน้ัน พอของผูเขียนไมทราบวาเปนหนวยงานใดแตในเวลาตอมาพอจะ อนุมานไดวาหนึ่งในหนวยงานนั้นตองมีกรมแผนที่ทหารรวมดวย กลา วคอื มกี ลมุ คนไทยมาวาจางคนกะเหร่ียงใหพาไปชายแดนพรอม ทงั้ ใหชวยขนของใหดว ยจางกันดว ยราคาคอนขางแพงมีคนไทยท่ีพูด ภาษาไทย มีญี่ปุน มีฝรั่งไมรูชาติใด มีฟลิปปนสเมื่อ ไปถึงชายแดน กลมุ คนเหลานีแ้ ยกกนั ทำงานโดยการลมปาบนยอดเขามกี ารเอาแทง เหล็กไปฝงดินตอนกลางคืนมีการขึ้นสองไฟมีการกะพริบไฟบนยอด เขาจากการบอกเลานี้เขาใจวานาจะเปนคณะกรรมการตรวจสอบ ชายแดนเพราะในภายหลังมีการเขาไปตรวจสอบชายแดนตามหา หลักหมดุ กันเม่ือเจอก็มีการพดู ถึง หลักหมดุ ของกรมแผนท่ีทหารกัน และยอมรับกันวาเปนหลักหมุดของกรมแผนที่ทหารในระยะตอมา ทางตำรวจพลรมคายนเรศวรไดสงกำลังเขาตรวจสอบชายแดนโดย ใชการเดินเทาจากหัวหนิ ผานมาที่หวยมงคลเขาหนองพลับมาหยุดที่ ปาละอูในเวลาตอมาก็แยกกำลังไปปาเด็ง ไปหวยสัตวใหญจากนั้น ทางตำรวจชดุ น้ีไดมาวาจางคนกะเหร่ียงบา งไหววานกันธรรมดาบาง ใหกอสรางฐานปฏิบัติการที่เรียกวา ศูนยรวมขาวชายแดนปาละอู (ศช.ปาละอู) ตอมามีการระดมคนในพื้นที่บานปาเด็งไปชวยการ สรางคายฝกรบพิเศษ หวยสัตวใหญจนในที่สุดมีฐานของตำรวจพล รมที่ปาละอู ปาเด็ง และหวยสัตวใหญแตในเขตนี้จะมีหมูบานจาก

๔ การรวบรวมของตำรวจพลรมคือบานปาเด็ง และปาละอู ในเวลา ตอมามีการจัดสรางโรงเรียนขึ้นความทราบถึงสมเด็จพระศรีนคริน ทราบรมราชชนนี ทานมอบทุนมาใหโรงเรียนจำนวนหนึง่ และตั้งช่อื โรงเรียนแหงนีว้ า โรงเรียนอานนั ท โดยไดกอสรางในป ๒๕๐๖ ในป ๒๕๑๒ พระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวภูมิพลไดเขามาเยีย่ มภาพถาย ทางอากาศ ป พ.ศ. ๒๕๐๙ โรงเรียนอานันท ในหลวงรัชกาลที่ ๙ ไดเขามาเยยี่ มภาพถา ยทางอากาศ ป พ.ศ. ๒๕๐๙ คร้ังสดุ ทา ยที่ในหลวงรชั กาลท่ี 9 เสดจ็ กลบั มาเยี่ยมโรงเรยี นอานันท

๕ ตอมาผูกอการรายไดเขามาปฏิบัติงานมวลชนในพื้นท่ีจน ปะทะกบั ตำรวจพลรมจากน้นั ในเวลาตอมามรี ับสงใหยายหมูบานปา ละอูมาตั้งท่ีบานฟาประทาน และมีการยกฐานะขึ้นเปนหมูบานตาม กฎหมายลกั ษณะปกครองทองที่ พ.ศ.๒๔๗๕ ไมนานตอ มาในป พ.ศ. ๒๕๒๐ ในหลวงมีรับสั่งตั้งโครงการพัฒนาหวยสัตวใหญประชาชน อยโู ดยสงบมาจนถึงปจจบุ ัน ช่ือบา นปาละอู คร้งั หนง่ึ เมอื่ เกือบสามสบิ ปมาแลว ผมไดเขาฟง ผูอำนวยการกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร (กอ.รมน.) จังหวัดประจวบคีรีขันธ มาบรรยายโครงการการตอตาน การขาวของคอมมิวนิสตทานไดเลาวาชื่อของบานปาละอูเดิม ไมใช ชื่อภาษากะเหรย่ี งแตช่ือน้ีเพี้ยนมาจาก ปา เลา ซง่ึ เปน ชื่อของลำหวย ปาละอูโดยในชว งทีก่ รมแผนทที่ างทหารเขาไปทำแผนทีน่ ้นั ไดเห็นวา ในลำหว ยมีไมเลาข้ึนอยรู ิมน้ำคอนขางมากจึงต้ังช่ือลำหว ยนี้วา หวย ปาเลา แตคนกะเหรี่ยงเองเวลาพูดกันจะไมมีเสียงสะกดและเสียง สระเอา เวลาจะเรียกตามสระเอาตองแยกเสียงออกเปนสองพยางค จากปาเลา กลายมาเปน ปา ลา ฮู โดยพยายามรวบเสียงลาฮู ให ออกเปนเลานาน ๆ เขาจึงเพี้ยนมาเปนปาละอู นอกจากคำวาปาละ อู คำวาสัตวใหญเพี้ยนมาเปนภาษากะเหรี่ยงวา ซาแย คำวาสัตว นอยเพี้ยนมาเปน ซาหนวย คำวาคลองนองสาวเพี้ยนมาเปน คอ หนอ ซานอกจากนน้ั ยงั มีอกี หลายช่อื ทีเ่ พ้ยี นไปแบบนี้

๖ ๒. การแตงกายของคนกะเหรยี่ งปาละอู การแตง กาย ผหู ญงิ ปา ละอูสวมใส ผา ถุง ใสเ สื้อทรงกระสอบท่ีเรยี กวา เช โพกหัวดวยผาสีฉูดฉาดเครื่องประดับติดตัวประกอบดวย กำไล แหวน ตางหู ลูกปดประดับคอ ทั้งที่รอบคอและที่หอยคอและนิยม สะพายยา มที่เอาไวใ สเครอ่ื งหมากหรือเคร่อื งสำอาง

๗ ผูชายปาละอูจะสวมใส โจงกระเบนใสเสื้อทรงกระสอบ หรือเสื้อกุยเฮงโพกหัวดวยผาหลากสี ตางหู กำไล ยามใสเครื่อง หมาก เครอื่ งราง บุหร่ี ยาสูบ สี โทนสีที่กะเหรี่ยงนิยมนั้นสวนใหญจะเปนสีที่ฉูดฉาด ประกอบดวย แดง น้ำเงิน เขียว เหลือง มวงแตในความเปนจริงสีที่ กะเหร่ยี งใชกลับเปนสที ี่ออนที่เปน เชน นั้น เพราะสีทกี่ ะเหรี่ยงใชเปน สธี รรมชาตยิ อมจากธรรมชาติ สีทีอ่ อกมาจงึ ออนทั้งท่ีชอบสเี ขมสจี ัด การแตงกายสาวพรมจารีของปาละอูในอดีตไมเคยเนนวา สาวโสดตองแตงตัวดวยชุดขาวโดยคนปาละอูบอกวาสีขาวไม รับประกันวาแตงชุดขาวแลวจะบริสุทธ์ิ ดังนั้นชุดของผูหญิง

๘ กะเหร่ยี งปาละอู จะเปนเสือ้ ทรงกระสอบตวั สน้ั หรือยาวก็ไดโดยหาก เปนเสื้อยาวจะเปนเสื้อทรงกระสอบสีน้ำเงิน หรือ สีดำประดับเม็ด เดือยที่ชายแขน รอบคอ และรอบชายเสื้อที่เทา หากเปนเสื้อสั้นจะ ปกลวดลายทั่วตัวดวยดายสีหรือเม็ดเดือยและตามชายเสื้อ ที่ศรีษะ จะโพกดวยผาสีตามชอบใจแลวคาดทับดวยผาสีชิ้นเล็ก ๆ หลายสี สำหรับผูชายจะนุงโจงกระเบนใชผานุงโจงกระเบนสีดำ มวง แดง เสื้อทรงกระสอบสั้นอาจจะเขาหรือดำก็ได โพกหัวดวยผาดำหรือ แดง หรือน้ำเงนิ หรือเหลอื งหรอื ตามชอบใจ การโพกหัวของหญิงชาย มีการโพกสองแบบคือโพกแบบ หอโดยไมเกลาผมกอนการโพกแบบนี้ไมตั้งใจที่จะโชวเสนผม แต หากจะโชวเสนผมก็จะเกลาผมไวดานในเวลาโพกก็จะเห็นหอผมให คะเนไดวาเสนผมคนนี้จะดกดำแคไหน สวนผูหญิงกรณีตองการโชว เสน ผมจะเกลาผมไวท ที่ ายทอยแลว ใชผาสีคาดทับแตหากไมตองการ โชวเสน ผมกแ็ คโพกหอท้งั หัวเทา นนั้ เอง การคาดเครื่องรางผูชายกะเหรี่ยง นิยมเครื่องรางกันมาก ผชู ายจะคาดท่แี ขนหรอื ทเี่ อวผหู ญงิ ก็เหมอื นกนั จะคาดกันแบบนี้ ความนยิ มในการใชยามทั้งหญงิ และชายท้ังวัยหนมุ สาวหรือ ผูสูงอายุโดยสวนใหญมักจะใชยามกันทุกคนหนุมสาวมักจะใชยาม แดงกนั สวนที่เปน คนสูงอายุมักจะใชยามท่ีไมมกี ฎเกณฑ ในยามของ คนหนุมสาวหญิงชายมักจะใสของไปตามรสนิยมผูหญิงมักจะใส เครื่องหมากที่ประกอบดวยหมากพลูปูนยาสูบอาจมีพวก เคร่อื งสำอางพวกน้ำมนั ชโลมผมแปงผดั หนา ถนอมผวิ ผูชายนอกจาก จะมีเหมือนของหญิงแลวอาจเพิ่มกลองยาสูบและพวกของขลังเสนห

๙ ยาแฝดดงั นน้ั ผหู ญงิ กะเหรย่ี งในอดตี จึงมกั ระวงั ตัวมากในการเขาใกล ยามผชู ายหรอื ไปรอื้ คน ของภายในยา มเพราะกลวั โดนของเขา ความแตกตางการนุงผาของสาวกะเหร่ียง 1. คนกะเหรี่ยงทุกคนในการนุงผาจะพยายามจัดชายผา ให เสมอกัน 2. กะเหรี่ยงจะนุงผาสูงเหนอื ตาตุมเล็กนอยใหการกาวเดนิ เต็มไปดวยความคลองตัว โดยสาวกะเหรี่ยงถือคานิยมวาจะเปดเผย เนื้อตัวของตนเองใหนอยที่สุดจะไดไมยั่วยุอารมณฝายตรงขามใน ขณะที่สาวไทยจะนุงขึ้นมาครึ่งนองแตสาวกะเหรี่ยงในพมาจะนิยม ตอชายผาถุงใหยาวขึ้นเวลานุงจะปลอยใหชายผานุงยาวลงมาปด หลังเทาเวลาเดินมันจะปดถนนไปดวยฝุนจะฟุงและจะมีเสียง ดังพบึ พบั่ ตลอดถอื วา เปน กริ ิยาที่ไมด ี 3. สาวกะเหรี่ยงในพมาจะเอาชายเสื้อไวในผานุงเวลาเผา ถุงรัดเอวมองจากขางหลังหุนเธอจะเดนสวยมี อก เอว สะโพก เดนชัดสวนสาวกะเหรี่ยงปาละอูจะเอาชายเสื้อคลุมผาถุงทำใหมอง หุนไมชัดเจนและอาดดูไมสะดุดตาการนุงผาเหลานี้มีความหมายใน ตัวมัน

๑๐ ๓. บานกะเหรย่ี ง(ปา ละอ)ู บานกะเหรี่ยงเปนที่อยูอาศัยของคนกะเหรี่ยงมีการแบง ศกั ด์ิของบานออกเปนสองระดับคือบา นท่เี รยี กวา ฮี่ กบั บานหลงั เล็ก ๆ เรียกวา แด บานกะเหรี่ยงมีทั้งบานชั้นเดียวหรือบานสองชั้นมีท้งั หลังเล็กและหลังใหญแตบานทุกแบบของกะเหรี่ยงจะเปนเรือนผูก จะผูกทั้งหลังที่ใดจุดใดที่ตองรับน้ำหนักมากก็จะผูกมัดดวยตอก หวาย สวนจุดอื่นก็จะมัดดวยตอกไมไผ บางจุดกอนจะมัดจะมีการ บากผสมอยูดวยรวมทั้งมีการเจาะสวมเดือยดว ยวัสดุอุปกรณที่ใชใ น การปลูกบานในบานของกะเหรี่ยงจะประกอบไปดวย เสาบาน คาน รอด ตง อักเษ ขื่อ อุปกรณพวกน้ีโดยสวนใหญจะเปนไมจริง ไมไผ โดยสวนใหญจะใชเปนไมพื้น ไมฝา หวายเอาไวท ำตอกหวายเพื่อมดั ในจุดที่ตองการความมั่นคงและหวายนี้จะอยูไดนานหากไมถูก ความชื้นไมเปยกน้ำหวายอาจอยูได ๓ – ๖ ปแตอยางนอยหวายจะ ทนอยไู ดข ้ันต่ำไมน อยกวา ๓ ป แตห ากเปนตอกไมไผจะทนอยูไดไม เกิน ๓ ป วัสดุชนิดตอ ไปคือใบตะครอเอาไวมงุ หลงั คาใบตะครอนี้ใช มุงหลังคาและอยูไดไมเกิน ๓ ป รูปแบบของบานบานกะเหรี่ยงจะ ประกอบไปดวยหองตาง ๆ ๕ หองประกอบดวย หองนอน หองนั่งเลน หองโถงหองครัว นอกชาน แตละหองมกี ารใชประโยชน ท่ตี า งกนั

๑๑ หองนอน หองนอนเปนหองที่เจาของบานใชหลับนอนเก็บ ของมีคาสวนตัวรูปแบบในหองนอนจะแบงไวเปนหัวนอนขางหอง สองดานและปลายเทา หัวนอน จะมีหิ้งหัวนอนเอาไวตั้งรูปเคารพ เกบ็ ของศกั ดิส์ ิทธิ์เก็บหมอนทถ่ี ือวาเปนของสงู ดา นขางซายขวาและ ปลายเทาขึงราวเสื้อผาเอาไวแขวนเสื้อผาหรืออาจมีหีบเสื้อผาตั้ง เรียงขางหอ งหรอื อาจมภี าชนะที่เรยี กวา โงเอาไวเก็บของมีคาที่อาจ ตั้งเรยี งขา งหองหรืออาจเก็บไวท ่ีปลายเทา ก็ได

๑๒ หองครัว หองนี้นั้นเปนหองหุงอาหารหองนี้ไมนิยมไว กลางบานแตจะจัดไวที่ริมนอกซึ่งหากมีการ หุงอาหาร การสาดน้ำ ทิ้งจึงควรอยูริมนอกจะไดสาดน้ำทิ้งไดสะดวกดานขางหองจะทำหิ้ง เอาไวเปนชั้น ๆ เก็บถวยจานเก็บหมอหุงขาวเก็บผักสดตรงกลาง หองจะมีเตาไฟกระเหรี่ยงอยูกลางหองโดยเตาไฟกะเหรี่ยงจะเปน เตาสองชั้นชั้นลางสุดกอไฟหุงอาหาร ชั้นที่สองเก็บฟนหรือเอาเน้ือ มารมควันไฟหรือเอาเมด็ พืชตา ง ๆ มาตากแหง เตาไฟบนบาน

๑๓ หองโถง จะเปนหองวางอยูกลางบานเอาไวรับแขกนั่งคุย โดยหองนม้ี ีการเตรียมเสือ่ ปนู ่ังเลนรับแขกหรืออาจพาสมาชิกออกมา นัง่ คุยเรอ่ื งราวตา ง ๆ หองนั่งเลน โดยสวนใหญจะอยูขางบันไดจริง ๆ แลวหองนี้ ไมมีสภาพเปนหองอะไรแตเปน พื้นท่ียกพื้นเปนทส่ี ำหรับเจาของบาน ทำงานกลับมาเหนื่อยอาจนอนหรือนั่งเลนที่นี่ แขกบางคนมาบานก็ ไมไดไปนง่ั คยุ ในหองรับแขกแตชอบน่งั เลนท่ีหองขา งบันได

๑๔ นอกชาน ชื่อก็บอกอยูแลวนอกชานนี้จะอยูพนหลังคาบาน ออกมาโดยบันไดพาดพื้นนอกชานแลวจึงตอเขาหองนั่งเลน นอก ชานนี้เอาไวตากของกับแสงแดดและในตอนกลางคืนจะเปนที่ ๆ ออกมาปสสาวะกนั ทัง้ เดก็ ๆ และผูใหญ บานของกะเหรี่ยง ปาละอูที่จะถือวาเปนบานสองชั้นนั้นไม มีจะมีก็แคยกพื้นสงู แคทวมหวั ใตถุนบานไมนยิ มใชอ ยูอาศัยแตจะใช เปน ท่ีอาศัยของไกใ นบานทเ่ี ล้ยี งไกบางบานจะเล้ียงหมดู วย บันไดกะเหรี่ยง จะทำจากไมไผสองลำทำเปน ราวบนั ไดเจาะ รูทั้งสองลำใหตรงกันแลวเอาขั้นบันไดสอดเขารูที่เจาะราวบันไดไว ซึ่งบันไดกะเหรี่ยงน้ีเวลาเจาของบานไมอยูก็จะดงึ ขัน้ บันไดออกหรือ ลมบันไดลงหรือแมเจาของบานจะอยูบานในตอนกลางคืนเมื่อไม ตองการรับแขกแลวก็จะชักบันไดข้ึนเก็บบนบานใครเห็นก็จะเขาใจ วา เจา ของบานไมตองการรบั แขก บานกระตอบเปนบานเล็ก ๆ เอาไวพักเฝาสวนเฝาไรไมมี หองอะไรมีฝาสี่ดานกันลมหรือปลอยโลงหมดยกพื้นสูงขนาดเอวใช หลับนอนหุงอาหารในตัวทั้งหมด ในสวนบันไดของกระตอบทำงาย ๆ เพียงแคเอาไมที่มีขนาดใหญพอรับน้ำหนักไดพาดเฉียงทแยงจาก พื้นดินขน้ึ ไปถึงพื้นบานเวลาขันลงก็ไตตามไมที่พาดเฉียงนี้ใชมือเกาะ พื้นเรือนประคองตัวเหมือนวาจะขึ้นลงยากแตเมื่อเคยชินแลวก็จะ รูสกึ เรียบงา ยไปเอง

๑๕ ๔. มารยาทของคนกะเหรี่ยง คนกะเหรี่ยงแมจะเปนคนปาคนดงแตคนกะเหรี่ยงก็มีกฎมี ระเบียบมารยาทที่เอาไวสืบทอดสั่งสอนตกทอดกันมา แบงเปน มารยาทระหวางพอแมลูก สามีภรรยา แขกตางถิ่น การขึ้นบาน เหยียบเรือน การกินอยหู ลับนอน การยนื เดนิ น่ัง นอน ความเช่อื ใน พธิ กี รรม ฯลฯ ในขอเขียนนจี้ ะเขยี นถงึ เทาทค่ี ุนเคยปฏบิ ัตมิ า มารยาทระหวา งสามภี รรยา มีส่ังสอนกนั มาวา ไมรังเกียจญาติพี่นองของอีกฝายตองรักใครใหความเคารพ ญาติของอีกฝา ยเสมอญาติตนเอง ไมดูถูกดูหมิ่นญาติของอีกฝายใหปรนนิบัติญาติผูใหญของ อกี ฝา ยเสมอญาติตน อยาดูหมิ่นมีปากเสียงกันตอหนาผูอื่น มีปากเสียงทะเลาะ โตเ ถียงกนั ไดแ ตอยาดา สาปแชงกนั อยา ทอดทิ้งกันยามเจ็บยามไขใหรว มทุกขร วมสุขดูแลกันให ดียามเจบ็ ยามไข อยานอกใจกนั แมจะเพียงคดิ ก็ตาม อยา เก่ียงงานกันแมงาน นนั้ จะเปน หนาทีข่ องอกี ฝายกต็ าม ภรรยาที่ดีควรตื่นกอน นอนที่หลังสามี ดูแลอาหารการกิน เสื้อผา ใหสามีการพูดจากับสามี ไมควรพูดจาหยาบคายประชด ประชันเหน็บแนม ในการมีปากเสียงกันระหวางสามีภรรยา มีขอ หามที่เด็ดขาดอยูหลายขอในจำนวนหลายขอที่ควรนำไปปฏิบัติคือ หามทะเลาะโตเถียงตบตีดาทอกันชวงแสงเงินแสงทองเริ่มโผลจับ ขอบฟาและชวงแสงเงินแสงทองกำลังจะหมดไปจากฟาบรรพบุรุษ ไดกลาวไววาหากครอบครัวใดไมปฏิบัติติตามขอนี้ทำนายไวเลยวา

๑๖ ครอบครัวนี้แมจะอยูดวยกันจนตายจากกันครอบครัวนี้มีโอกาส เจริญรุงเรอื งยาก เพราะถูกเดือนและตะวันสาปแชงแลว จะมไี ดก ็แค เลี้ยงชีพไปวัน ๆ เทานั้น อีกขอท่ี ควรจดจำการนอกใจมีชูไมวาจะ เปนหญิงหรือชายหากผิดพลาดในขอนี้แลวชาตินี้นอกจากทำกินไม ขึ้นไมเจริญรุงเรืองไมมีสงาราศีแนนอนและจะแกไขตนเองใหดีกลับ ดงั เดิมยากมาก ภรรยาไมควรนำเรื่องไมดีของสามีไปคุยนอกบาน สามีก็ เชนกันไมควรนำเรื่องไมดีของภรรยาออกนอกบานและสามีภรรยา ควรใหเกียรติตอนรับดูแลเพื่อนของอีกฝายยามมาเยี่ยมเยือนเทาที่ จะพงึ ทำไดเพ่ือรกั ษาเกยี รติและหนา ตาของอกี ฝาย สามีภรรยาแตละฝายตอ งไมยุงเก่ียวกับอบายมขุ ไมวาอยาง ใด ๆ ไมว า จะเปน เท่ยี วกลางคืน เลน การพนนั ดืม่ สรุ า สามีมีหนาที่หาทรัพยเขาบาน ภรรยามีหนาที่ดูแลสามีและ ปดกวาด ผัวหาขาวปลามาสูบานภรรยามีหนาที่ปรุงแตงจัดใหใน บานสามีหาเสื้อผาเครื่องแตงกายเขามาในบานเมียตองคอยถนอม รักษาดูแล สามีภรรยาตองชวยกันประหยัดอยาใหเกิดรั่วไหลใน ครอบครัว สามีภรรยายามถูกเตือนจากอีกฝายตนจะตองฟงแลว ตรองกอ นจะโตจะแยงวาตนถกู หรือผิดอยา งไร การทำบุญทำกุศลสามีภรรยาอยาขัดกันแตจงสงเสริมกัน สามีจุดเทียน ภรรยาคอยสงใหผัวตักบาตรภรรยาเกาะแขนมารยาท ในหองนอนของสามีภรรยา ตื่นเชาการเก็บท่ีนอนคนโบราณสั่งสอน ลูกหลานไววาทั้งหญิงชายในหองนอนก็มีสิ่งศักดิ์สิทธิ์สิงสถิตคอย ชวยเหลือเจาของบานหากทำดีสิ่งศักดิ์สิทธ์ิจะรวมอนุโมทนาคอย ชวยเหลือแตหากทำไมดีจะถูกสาปแชงซ้ำเติมคนแตกอนจึงสั่งสอน

๑๗ กันไววาเสื้อผาหญิงชายใหคัดแยกอยาสวมใสปะปน สามีอยาเที่ยว นุงผาภรรยาหรือภรรยาอยาเอาผานุงสามีมาใสเลน อยาเหยียบย่ำ ผาหมที่ใชหมนอนเวลาพับเก็บรวมกับหมอนอยาเอาผาหมวางบน หมอนแตใหเอาหมอนวางบนผาหมอยานำหมอนไปไวทางปลาย เตียงปลายเทาอยาเดินขามหมอนขามเสื้อผา สามีภรรยาเวลานอน หองเดียวกันใหภรรยานอนดานซายของสามี สามีภรรยายามนอน อยูดวยกันในหองหากถูกเรียกปลุกจากภายนอกใหภรรยาขานรับ และออกไปดใู นขณะที่สามตี องเตรียมพรอมกอนเขานอนภรรยาควร เตรียมน้ำลางหนาใหสามีกอนเขานอน ภรรยากอนหลับนอนให กราบสามีดุจกราบพอ (ขอนี้หญิงไมคอยปฏิบัติพรอมคำโตแยงที่นา ฟงวาเขาทำตวั ไมน า กราบไหว) มารยาทระหวางพอแมลูก พอแมจะสั่งสอนลูกตองทำตน เปนตัวอยางกอน การสั่งสอนลูกใหสั่งสอนในชวงอารมณดี จะวา กลา วเด็กอยาใชอารมณวากลา วแตใหใชความเปนจริงวากลา ว เวลา โมโหอยาดาหรือสาปแชงลูกในบางครั้งพอแมอาจตองทำตัวเปน เพื่อนลูก ยามลูกเจอปญหาตองการที่พึ่งพอแมอยาทอดทิ้งจงเปนท่ี พึ่งคอยชวยเหลือแนะนำใหลูกเกิดกำลังใจ อยาใหลูกดำเนินชีวิตไป โดยลำพงั โดยที่พอแมไมแนะนำแตถ าเห็นวาดีแลวควรใหกำลังใจลูก ๆ อยาเห็นพอแมเปนเพื่อนเลน อยาพูดหยาบคายดาทอพอแม เด็ก ๆ จงเชื่อฟงพอแม จงชวยงานพอแมเต็มกำลัง ตองชวยเหลือตัวเอง อยาเปนภาระของพอแมยาม มีโอกาสใหลางเทาใหพอแมซักเสื้อผา ใหพอแมทำอาหารใหพอแมบาง ลูกอยาทำใหพอแมตองลำบากใจ ถึงน้ำตารวงจะกลายเปน บาปหนักจะมีกรรมหนักตลอดชีวิตแทบหา สุขไมได ลูกอยากอความเดือดรอนใหพอแมเดือดรอนถึงขั้นตอง

๑๘ สาปแชง เพราะแรงกรรมจากคำสาปแชงของพอแมน ีร้ ุนแรงมากและ ลูกมักหนีไมพนคำสาปแชงที่พอแมสาปแชงดวยความโมโหหรือ เสยี ใจเจ็บปวด มารยาทในการรับแขกคนกะเหรี่ยงมีคำกลาววาบานใดก็ ตามหากยังมีแขกมาเยี่ยมเยือนไดยังรับแขกไดแขกยังมาเยี่ยมเยือน ไดบานนั้นจะยังไมมีวันตกอับอยางแนนอน แตบานใดที่แขกไม สามารถเขาเหยียบชานเรือนไดอีกตอไปพึงรูเถิดวาบานนั้นถึงคราว ตกอบั เปนท่ีสุดแลว การรับแขกของคนกะเหร่ียงเมื่อมีแขกเขามาในบริเวณบาน เจาของบา นมกั จะเชิญแขกเขาบา นแลว นำหมาก บหุ รี่ ยาสบู ออกมา รับแขก และชวนคุยซักถามธุระหากชวยไดบอกไดทำใหไดก็จะ ดำเนินการใหทำธุระใหห ากทำไมไ ดก็จะบอกใหทราบแตหากแขกจะ มาพักดวยก็จะจัดที่พักใหซักถามแขกดวยวากินอาหารมาจากที่ใด หรือยังหากยังก็จะจัดการหุงอาหารให ในการรับแขกบางคร้ัง เจาของบานอาจมีเด็กเล็กในบานที่บางครั้งมักจะเขามารวมดวย บางครั้งกก็ อความรำคาญพดู คยุ กับแขกไมรูเรื่องเจาของบานบางคน ไมไ ดจัดการเร่ืองนี้แตบางบา นเวลามแี ขกมาบานกจ็ ะไลลูกใหไปเลน ไกล ๆ จากแขก บางคนมีลูกหลายคนก็จะใหพี่มานำเอานองไปเลน ใหหางจากแขกแตโดยสวนใหญเจาของบานจะไมยอมใหเด็ก ๆ มา วุนวาย ในสวนของผูมาเยือนเองก็ตองมีมารยาทในการเขาบาน ผูอื่นเชนกันนั่นคือแขกตองระวังระเบียบของบานที่ไปหาอยาไปทำ ผิดระเบียบของบา นเขาเชน เสื้อผาอยา ไปแขวนในจุดที่เจาของบาน ไมแขวนแตก็อยาแขวนปะปนกับเจาของบานจะหยิบจับขาวของใน

๑๙ บานก็ระวังจะเกิดการเสียหาย อีกอยางบานของคนกะเหรี่ยงเปน บานที่ไมมีความแข็งแรงเทาใดนักการเดินเหินในบานจึงควร ระมัดระวังจะเกิดความเสียหายเชนพื้นหักบันไดหักซึ่งหักเกิดกรณี บันไดหักมีความเชื่อวาหากแขกมาบานขึ้นบานบันไดหักมีความเช่ือ วาแขกนำโชคลาภมาใหใ หท ำขวญั แขกดวยกันผูกขอมอื เรียกขวัญแต หากแขกลงบันไดแลวบันไดหัก มีความเชื่อกันวาแขกไดนำโชคลาภ ของเจาของบานไปดังน้ันเพื่อไมใ หเกิดความเสียหายแกเจาของบาน แขกจะทำขวญั ใหเจา ของบา นดว ยการเรียกขวญั ผกู ขอมือให มารยาทหญิงชายที่พึงมีตอกัน สังคมในอดีตการคบหากัน ของหญิงชายในฐานะเพ่ือนฝงู ไมใชสิ่งตอ งหา มหรือเสียหายแตอยา ง ใดแตการคบหากนั เชนวานน้ั ตองมีขอบเขตที่เหมาะสม ในการคบหากันในฐานะเพื่อนฝูงในการพูดจาตอกันตอง เรียบงายสุภาพ คำพูดที่ใชตอกัน ตองไมมีความหมายสองแงสาม งาม ลามก ทะลึ่งอุจาด หยาบคาย นาเกลียด การถูกเนื้อตองตัวแม จะคบกันในฐานะเพื่อนก็เปนสิ่งที่นาเกลียดไมควรกระทำความ ใกลชิดสนิทสนมกันไมควรกระทำเพื่อเปนการจำกัดขอบเขตให แนชัด การอยูในที่ลับตาสองตอสองไมควรกระทำอยางยิ่ง การพัก คางคืนตามลำพังสองคนไมควรกระทำเปนอยางยิ่ง การเดินทาง รวมกันตามลำพังกไ็ มค วรกระทำ มารยาทในการกิน นั่ง นอน เดิน ยืน ในการกินแมจะมี ระเบียบมีมารยาทแตห ลายคนก็ไมสนใจแตเพ่ือเปน การอนุรักษส ่ิงดี งามไวกข็ อมาลงไวด งั นี้ ในการกนิ อาหารทุกคนตองลางมือกอน ลา งทั้งหนามือและ หลังมือขึ้นมาถึงขอมือ ตองมีชามและน้ำลางมือไวใกล ๆ พรอมผา

๒๐ เช็ดมือ ในการกินยามเคี้ยวอาหารไมควรเคี้ยวจนมีเสียงดัง ควรหุบ ปากเวลาเคี้ยว ในกรณีการกินขาวไมควรกินจนหกเรี่ยราดไมควรทำ เม็ดขาวไปตกใสจานขาวอื่นไมควรดดู นิ้วตอ หนา ผูอ ื่น ไมควรคุยชวง กำลังกิน ไมควรคุยถึงเรื่องนาเกลียดนาขยะแขยงหรือเรื่องสกปรก ไมควรผายลม ขณะกำลังกินไมควรเรอขณะกำลังกินอยาเดินกิน เพราะบางคนฃอบถือตวั ตามสบายยามกินขา วมักตักขาวและกับแลว เดินกินไปตามท่ีตาง ๆ คนกะเหรี่ยงถือวานั่นคือลางบอกเหตุใหรูวา ในอนาคตบุคคลคนนั้นอาจตกอับไมมีเวลาพักผอนแมจะนั่งกินขาว จะตอ งกนิ ขา วดวยความรีบรอ นจนตองเดนิ กนิ การนงั่ ในเรือ่ งการนั่งคนกะเหรี่ยงบอกวา การจะดูผูหญิงมา เปน คชู ีวติ ตอดใู หดพี ลาดแลวแกไ ขยากการดูผูหญิงควรดูทุกอยางท่ีดู ไดเรม่ิ ทก่ี ารน่งั นงั่ ดกี ถ็ อื วา ระบบพื้นฐานดีระบบอน่ื ก็จะดีตามผูหญิง ที่ดีจะนั่งพับเพียบเรียบรอย กอนนั่งจะดูความเรียบรอยของเสื้อผา เส้ือผาไมขาดไมโ ปไมนัง่ อาขา ไมน่ังเหยียดขาไปหาใคร ไมน่ังยอง ๆ กรณีเปนหญิงไมควรนัง่ สูงกวาผูอื่นหรือ ไมควรนั่งคาหวางบันได ไม ควรนัง่ คาธรณปี ระตู ไมน ่ังขวางทางเดิน ไมน งั่ หอ ยขาทนี่ อกชาน การยืน ไมควรยืนค้ำหัวคนอื่น ผูหญิงไมควรยืนบังแสงตอ หนาคนอื่น การยืนบังแสงนี้ถาพิจารณาใหดีทุกคำหามของคน กะเหร่ียงมักมเี หตผุ ลกรณีการยืนบงั แสงตอ หนาผอู ่ืนน่ีเปน เหตุการณ ที่เกิดกับตัวผูเขียนเองดวยมีผูสาวรายหนึ่งไปยืนอยูกลางประตูที่มี แสงสวางสองเขาโดยขางในถัดเขามามีพวกเราที่เปนผูชายนั่งบน เกาอี้หลายคนชวงเวลาที่สาวรายนั้นไปยืนบังแสงอยูนั้นพวกเราที่ เปนชายทุกคนก็หันไปมองเธอทุกคนพรอมกับสีหนาที่บอกไมถูก เนื่องมาจากสาวรายนั้นใสเสื้อและผานุงที่บางเมื่อมีแสงสองผานมา

๒๑ จึงมีรูปเงาบนเสื้อผาเธอเกิดขึ้นอยางชัดเจน จนมองเห็นไดวาเธอมี ขนาดรางกายแบบไหนแตก็ไมมีใครไปเตือนเธอ ตางคนตางดูกันจน พอใจนี่คือคำเตือนระวังจากคนในอดีตที่ไมอยากใหเธอตองอับอาย นั่นเอง ไมควรยืนคาอยูหนาผูชายเปนระยะเวลานาน ไมควรยืนคา บันได ยืนคาธรณีประตูยืนหมิ่น ๆ อยูริมนอกชานในเรื่องการยืนใน สวนผูชายไมมขี อหา มมากนกั การเดิน การเดินนี้บางสิ่งบางอยางไมสามารถบรรยายเปน ภาษาเขียนไดการเดินนี้หญิงและชายไดถูกส่ังสอนวาใหดูปลายเทา ใหดีในการเดินจึงตองระวังพื้นท่ีท่ีจะกาวเดินปองกันอุบัติเหตุ นอกจากนั้น การกาวควรเปนธรรมชาติกาวพองามอยาใหสั้นหรือ ยาวเกินไปความชาเร็วท่พี อเหมาะ การเดินบนบานอยาเดินลงสนตึง ๆ ท้ังหญิงและชายอยา เดินใหบานสั่นไหวหรือโยกไปทั้งบาน การเดินบนบานควรเดินดวย ปลายเทาเดินยองใหพอเหมาะ การเดินผานหนาคนอื่นนั้นหากไม จำเปนใหหลีกเลี่ยงการเดินผานหนาคนอื่นหากจะเดินใหจัดเสื้อผา คอมกายลงใหพองามหญิงชายที่นุงผาซิ่น ผาโสรง อยาใหปลายผา สะบัดดังพึ่บพั่บอยาปลอยชายผาปดพื้น และหากจะเดินผานหลัง เขาในระยะใกลใหขออนุญาตใหเขารูตัวกอนและหลีกเลี่ยงการแตะ ตองแผน หลงั เขา เพราะบางคนมเี คร่ืองรางของขลังไปผิดครเู ดินผาน หลังเผลอไปถูกหลังของเกิดอาถรรพแผลงฤทธิ์กวาจะทำใหสงบได บางครั้งนาอาย การเดินของผูหญิงบางคนเปนเรื่องบอกอนาคตวา จะเปนคนมากสามี แมตัวเองจะไมช ัว่ แตเหตุการณพาไปสูความเปน หญิงมากสามี (ในชีวิตผูเขียนเองไดพบเห็นผูหญิงที่เดินแบบที่คน กะเหรี่ยงเรียกวาขยมธรณีมาสามคนคนแรกเปนนาผูหญิงตอนน้ี

๒๒ เสียชีวิตไปแลวเธอมีสามีถึง ๕ คนกอนเสียชีวิต คนตอมาเปน หลานสาวของนาผูหญิงทานนี้เวลานี้เธอมีอายุรวม ๔๐ ป มีสามี มาแลว ๓ คน สว นอีกคนเปนเด็กสาวยังไมแตงงานอายุยงั นอยไมแน วาเธอจะเปนไปเชน น้ันหรอื ไม) การนอน การนอนก็บอกนสิ ัยบางอยางของคนไดม ีมารยาท ของการนอนเหมือนกันผูหญิงผูเฒาผูแกไดสั่งสอนไววาผูหญิงอยา นอนในท่ีโลง แจง แตใหน อนในหองหับท่ีมิดชิดเปนสวนตัวอยูตอหนา คนอื่นอยานอนหงายแตใหนอนตะแคงหันหนาเขา หาคนที่กำลังจอ ง มองเราอยูอยานอนตะแคงหันหลังให หากเรามีความเปนสวนตัว แลวจะนอนที่ไหนไมมีใครวา แตมีคำเตือนวาอยานอนขวางทางเดิน ในบาน อยานอนหนุนธรณีประตู อยานอนคาหวางบันได อยานอน กลับที่ในบาน โดยนอนเอาเทาชี้ไปหัวนอนเอาหัวนอนไปไวปลาย เทา อยานอนเอาเทาพาดที่สูงเวลานอนใหระวังเคร่ืองนุงหมให มดิ ชิดเรียบรอ ย แมจะอยใู นทลี่ บั กอ็ ยา นอนถา งแขงถางขา ผชู ายกเ็ ชน กนั มขี อหา มที่หลากหลายอยูน อกจากจะเหมือน ขอหามของหญิงแลวที่มีเพิ่มขึ้นมาก็คืออยานอนในพื้นบานที่ไมมตี ง คาน รอด รองรับ หากจะนอนอยูริมนอกชานถาเรานอนหนุนขอบ นอกชานศรีษะเราจะโผลออกไปขางนอกหากมีใครคิดทำรายก็ สามารถทำอันตรายไดง ายจงึ มีการหามนอนในลักษณะแบบน้ี ๕. วถิ ชี วี ิต อาชีพ การทำมาหากิน การประกอบอาชีพทำมาหากนิ คนกะเหรีย่ งในปา ละอูอาชีพ หลักคือการทำไรปลูกขาวไรเปนหลักปลูกพริกเปนรองเสริมดวย ยาสูบและจะปลูกผักหลายอยางไวกินใชในคอบครัวปลูกงาหรืองา

๒๓ มอ นไวบบี นำ้ มนั เกบ็ ไวใชป ลกู ออยไวเค่ียวน้ำตาล ปลูกกลว ยไวกินไว ใชพืชยืนตนมีปลูกกันไมกี่ชนิด นอกจากอาชีพทำไร แลวคน กะเหรี่ยงปา ละอยู งั มีอาชีพเลีย้ งสตั ว ตีผึ้ง การปลูกแมข าวหรือขวัญขาว ในเรือ่ งการทำไรข า วเลี้ยงชีพของชาวกะเหรี่ยงจะเริม่ ในราว เดือนปลายมกราคมตอกุมภาพันธจะเร่ิมมีการถางไร ในการถางไร ของกะเหรี่ยงนี้ในอดีตไมมีใครหามใครมีปญญาถางไดเทาที่มี ความสามารถการเลือกพื้นที่ตาง ๆ ไมมีใครจำกัดทำไดเทาที่ใจ ตองการแลวคนกะเหรี่ยงก็มีความสามารถทำไดไมเกินคนละ ๕ ไร การเลือกพื้นที่ไมนิยมเลือกพื้นที่ติดน้ำเพราะในอดีตน้ำไมมีปญหา เนื้อดินก็จะเลือกเนื้อดินที่ไมมีหินปนหรือปนก็สวนนอยเศษ อินทรียวัตถุหนาตนหญานอยตนไมหางจะฟนอยูนานราวสอง อาทติ ยก จ็ ะพอแกค วามตอ งการจะตากแหง ตอไปราว ๑ อาทติ ยก ็จะ เผาจากนั้นจะทำการรื้อไร สวนแมบานก็จะเริ่มกลับไปดูที่เหนือเตา

๒๔ ไฟวาไดหอเม็ดอะไรแขวนไวเหนือเตาไฟบางตอนนี้แมบานจะเริ่ม เอาขาวโพด ขา วเหนยี ว ไปปลูกแลว ทีป่ า ละอนู ีใ่ นอดตี เดือนมีนาคมฝนจะเริ่มตกลงมาแลวเราสามารถที่จะปลูก อะไรไดกินแลวฝนจะตกนาน ๆ ครั้งแตก็เพียงพอแกความเจรญิ ของ พืชผักได การปลูกขาวโพดในไรขาวนี้จะปลูกทั่วไรแตปลูกหาง ๆ กระจายกันไปแตโดยสวนใหญจะเก็บพันธุกันไวไมมากนักเมื่อแกะ ออกมาแลว คงจะไดส ักราว ๆ สองกิโล ซง่ึ กพ็ อเพยี งแลวจากน้ันก็จะ มีพืชอน่ื ตามลงไปเทาที่มีพนั ธุและพน้ื ทใี่ ห ถวั่ ฝก ยาวจะถกู นำไปปลูก ขางตอไมโดยอาศัยตอไมเปนคางไปในตัว ปลูกฟกทอง บวบเหลี่ยม บวบกลม ฟก ตามริมไร โดยปลอยใหเลื้อยเขาปาปนขึ้นตนไมในปา และเปนอาหารของสัตวบางชนดิ ทจี่ ะเขาทำลายพืชไรแลวมาเจอพืช พวกนี้กอน นอกจากนั้นในการเลื้อยเขาปาก็อาศัยตนไมในปาเปน คางไปยามมันออกลูกก็จะหอ ยโตงเตงตามตนไมท่ีไมยากเกินกวาจะ เก็บไดนอกจากนนั้ ก็จะปลูกทั้งขาวฟางเม็ดใหญ เม็ดเลก็ ตามริมไร เพื่อท่ีเบี่ยงเบนความสนใจของนกบางชนิดที่จะเขามากินขาวไร สำหรับในไรยังจะมีการปลูกพริก แมงลัก งา งามอน ยาสูบ มะเขือ ยาว มะเขือเปราะ มะเขือไขเตา มะเขือไขแพะ แตงกวา แตงไทย แตงโม ผักปลัง บวบงู ผักชี ผักเสี้ยน ผักกาดเขียว ขา ตะไคร กระชาย ขมิ้นขาว ขมิน้ ชนั ขิง สาคู เผือกยาว เผอื กกลม มนั มว ง มัน เทศ มันสำปะหลัง มันมือเสือ ออย กลวย ในขณะที่แมบานหวาน เม็ดปลกู พชื อะไรลงไป พอ บานกจ็ ะรือ้ ไรไปเผาไปถึง เดือนเมษายนผักบางชนิดเริ่มไดกินฝนก็จะตกมาเรื่อย ๆ หญาก็จะเริ่มขึ้นคนทำไรก็แทบไมมีเวลาพักผอ นแมบานก็จะออกมา ชวยกันถอนหญา ดายหญา โดยปกติในชวงเมษานี้ผักปลัง แตงกวา

๒๕ ถั่วฝกยาว ยอดฟกทอง บวบงู บวบกลม บวบเหลี่ยม จะไดกินแลว กบั ขา วผกั สดทมี่ กี ล่นิ หอมเมื่อถึงเดือนพฤษภาคมผักทุกอยางแทบได กินหมดผักเสี้ยนนั้นดองไดตั้งแตเดือนเมษายนแลว ในเดือนพฤกษ ภาคมยาสูบจะมีการเรงการเติบโตและใหใบแกโ ดยเร็วโดย จะมีการ เด็ดยอดคอยปลิดตาก่งิ ทจี่ ะเกดิ ขึน้ มาตลอด ในเดือนมิถุนายนปลาย ๆ คนทำไรจะสนุกไปกับการเก็บใบ ยาสูบเอามาบมใหใบเหลืองแลวเอาหั่นฝอยจัดลงตะแกรงตากเสน ยาสบู เดก็ ๆ เราจะสนกุ กับการเกบ็ ยาสูบที่อยูในตะแกรงตาก การปู เสนยาสูบบนตะแกรงกต็ องใชฝ มือเพราะหากปูไมเปน ไมเ สมอจะทำ ใหแหงไมดีไมพรอมกันอาจขึ้นราได เมื่อเสนยาสบู แหงพรอมเก็บจะ มีการสานชะลอมหรือกระชุลูกขนาดกลางกรุดวยใบปอปาเวลา ใน การเก็บเสนยาสูบที่แหงแลวจะเก็บกลางดึกอากาศเย็นเสนยาสูบ กระทบอากาศเย็นจะไมกรอบแหลกงายแตจะเหนียวนุมทำใหเรา สามารถพับทบเปนกอน ๆ อยางสวยงามอัดลงกระชุที่กรุดวยใบปอ ปาปดใหสนิทเก็บไวใชไวขายไดนานเกือบปนอกจากนั้นในเดือน พฤษภาคม ขาวโพดออนไดกิน ขาวโพดฝกพรอมกิน ก็ไดกินยาม ปอกเปลือกออกมาจะเห็นฝกขาวโพดที่มีสีขาวสะอาดเม็ดเรียงกัน เปนแถวตรงเบียดกันแนนขาวสะอาด กลิ่นขาวโพดสดหอมนากิน และหากเปนขาวโพดหลายสีที่มีสีดำ มวง เหลือง ขาว แดงรวมกัน แลวจะนา กินมาก ในชวงน้เี ราจะกินขา วโพดสดไดไมหมดหากมีคนท่ี ไมไดปลกู ขาวโพดเรากจ็ ะแบงกนั กินโดยใหค นทตี่ องการมาหักเอาไป โดยสวนใหญคนก็จะเลือกหักฝกที่โตสวยไปที่เหลือก็ปลอยแหงคา ตนเหลือไวใหไกที่บานและเก็บพันธุตอไป ถึงมิถุนายนแตงทุกชนิด ฟกทุกชนิดไดกินหมดไมวาจะเปนแตงกวา แตงไทย แตงโม ฟกทอง

๒๖ ฟกกลม ฟกหอม หากอยูกลางไรจะมีการตลบเถาใหมารวมกัน สะดวกแกการดายหญา พริกก็เริ่มไดเก็บในชวงนี้เจาของไรจะตอง รบี ถอนหญาใหทว่ั ท้ังแปลงเพื่อเตรียมหยอดขาวกันแลวสำหรับคนที่ มีขาวไมพอกินตลอดปใ นเดือนเมษายนหรอื พฤษภาคม ก็จะรีบปลกู ขา วเบาท่ีมีอายกุ ารเก็บเก่ยี วเร็วเพ่ือใหท ันมาเสริมขาวในกะลอม (ยงุ ฉางขาว) ที่กำลังจะหมดหากเปนไปตามกำหนดการในเดือนกรกกา คนที่ปลูกขาวเบาจะไดเก็บเกี่ยวแลวรีบดายหญาปลูกขาวที่มีอายุ เก็บเกี่ยวกลาง ๆ ได อีก ๑ รอบคนที่ไมไดปลูกขาวเบาในเดือน มิถุนาน้ีตนงาทั้งสองชนิดตนแมงลักก็สามารถตัดไดแลวดังนั้นใคร อยากกินแมงลักไดกนิ ในเดือนน้ีใครอยากกนิ งาหรืองามอนในเดือนนี้ ก็จะไดกนิ การหยอดขา ว

๒๗ ในเดือนกรกฎาคม ก็จะมีการปลูกขาวโดยจะมีการทยอยปลูกกัน ตั้งแตกลางเดือนกรกฎาคม – ปลายสิงหาคมตองปลูกใหหมดไมง้ัน จะลาชาไมทันฝนที่จะหมดกอน ขาวจะไมทันไดผลในการปลูกขาว รอบน้ี อาจมีบางคนผสมเม็ดแตงเปรี้ยว เม็ดงาหรืองามอน และเม็ด ฝายลงในเม็ดขาวเปลือกหยอดไปพรอมกันสวนพืชเถาตาง ๆ ที่อยู กลางไรพ วกแตงตา ง ๆ จะถกู ร้ือเถาออกทั้งหมดเพ่ือเอาพื้นที่มาปลูก ขาวจากนี้ไปในราวเดือนพฤศจิกายนตอตนเดือนธันวาคมจะเริ่มมี การเกี่ยวขาวเมื่อมีการเกี่ยวขาวไปแลวสิ่งที่เหลือในไรหัวมันตาง ๆ มันสำปะหลัง มันเทศ หัวเผือก ตนงาตาง ๆ แตงเปรี้ยว ฝาย ออย กลว ย ขม้ิน ขา ตะไคร ขงิ ในบางปชวงเดือนตุลาคมอากาศเริ่มหนาวแลวบางปเดือน พฤศจิกายนตนเดือนฝนเริ่มหยุดอากาศเริ่มหนาวแตบ างป ตนเดือน พฤศจกิ ายน นำ้ ยังทว มไมลน ตนเดอื นธันวาคมฝนถงึ จะหยุดเดด็ ขาด ไดเกี่ยวขาวกันเต็มที่จากนั้นจะนวดขาวเอาขาวเขายุงเตรียมงานป ใหม งานไหวพระจนั ทรกะเหรยี่ ง นี่คอื การดำเนินชีวติ ในรูปแบบการ ทำไรข า วของกะเหรย่ี ง การเลี้ยงไก เปนอาชีพเสริมหลังจากการทำนาขาว การ เลีย้ งไกของกะเหรีย่ งเรมิ่ จากการสรางเลาไกเพื่อเอาไวเลี้ยงไกซึ่งการ สรางเลาไกไมไ ดคำนึงถงึ สุขลักษณะของไกวาชอบอยางไร ควรสราง แบบไหนคนกะเหรี่ยงจะคำนึงแควาเปนเลาขังไก กันแดด กันฝนได เทานั้น ผลที่ไดในเลามักจะมืดทึบ ระบายอากาศไมดี ไกไมชอบอยู เมื่อมันออกมาไดแลวจะไมคอยกลับเขาไปแตจะขึ้นคอนนอนนอก คอก แตมันก็ไมไปไหนยังอยูในบริเวณบานผูเ ลี้ยงจึงผูกมดั คอนไวใต ถุนบา นสองสามคอน กจ็ ะพอเพยี งใหมันเกาะนอน เพราะแตละบาน

๒๘ จะไมเ ลี้ยงไกม ากมายอะไรบานหน่งึ ก็จะมีไกไ มเ กิน ๓๐ – ๔๐ ถือวา มากสุดแลว ขอจำกัดของการเลี้ยงไกในอดีตเมื่อไกมีมากขึ้นอาหาร ไกไ มพ อหรือบางครั้งไกเ ปนโรคตายจนเกือบหมด เมือ่ ผเู ล้ียงมัดคอน ใหแลวไกจะเริ่มคุนเคยขึ้นเกาะคอนนอนตอนกลางคืน เมื่อไกเริ่ม รองจะออกไขมันจะบินขึ้นบนบานเพื่อหาที่ไขจะวุนวายมากเพราะ ไกจ ะเท่ยี วคุยเข่ียทว่ั บาน บางครัง้ ก็ไปทำลายเมล็ดพันธุพชื ตาง ๆ ที่ ผเู ลี้ยงเกบ็ ไวบ างคร้งั ผูเลยี้ งตองสานตะแกรงไมไผลอมบานกันไกเขา รื้อคนบาน จากนั้นก็จะสานลังไขมัดคอนใหมันใกล ๆ คอนขึ้นนอน เม่อื มันสงั เกตุเหน็ มันจะเร่มิ เขาไปทำความคนุ เคยสุดทายมันก็จะเขา ไปไขโดยทั่วไปคนกะเหรี่ยงเกือบทุกคนจะคุนเคยกับการจักสาน ดังนั้นเมอ่ื ตองการเล้ียงไกกจ็ ะเตรียมสานสุมเอาไวครอบลูกไกชวงยัง เล็กโดยชวงยังเล็กอาจถูกไลจิกแยงอาหารหรือแยงลูกกันมีการจิกตี กันจนวุนวายและเปนอันตรายตอลูกไกดังนั้นเจาของจะตองจัดหา สุมมาครอบใหมัน หากจะถามวาการเลี้ยงไกของกะเหรี่ยงจัดหายารักษาโรค ใหไกอยางไร หาอาหารใหอยางไร คนกะเหรี่ยงเตรียมอาหารใหไก คือริมไรจะปลูกขาวฟางทั้งเม็ดใหญและเม็ดเล็ก เม็ดเล็กเอาไปทำ ขนม เม็ดใหญเอาไปเลี้ยงไก เม็ดขาวโพดที่แหงคาตนแลวไปเก็บมา สวนลูกเจ้ียบนั้นยามเราตำขา วก็จะเกบ็ รำ เก็บปลายขา ว เก็บแกลบ ใหมันกิน หากเราเลี้ยงแคพอเพียงกินสักยี่สิบตัวแลวทั้งตัวไก ไขไก ไวบริโภคอยางพอเพียง สวนโรคของไกในการเลี้ยงแบบพอเพียงน้นั มีโรคบาง แตจากการเลี้ยงนอยหากไมไปเอาไกติดโรคมาจากที่อ่ืน แลวจะมีก็พวกขี้ขาว หวัดเล็กนอย ซึ่งโรคพวกนี้เราจจะตำคั้นเถา มะระเอาน้ำมะระนี้มาละลายน้ำตั้งใหมันกิน อาการปวยของมันจะ

๒๙ คอย ๆหายไปลูก ไกขี้ขาวก็เชนกันเราจะนำขาวเปลือกตำผสมกับ เถามะระสดหรือฟาทะลายโจร ใหมันกินไมนานก็จะหายไปได นอกจากนั้นไกที่เลี้ยงหากเปนไกแจตัวผูบางครั้งก็จะเอาไปตอไกปา จับมากนิ ไดใ นบางครัง้ ศัตรูของการเล้ียงไกอีกแบบในอดีตที่เจอมาคือไกถูกขโมยโดยสัตว ดวยกนั อีเห็น มันชอบมาขโมยกินไกที่ขึ้นนอนบนคอนหากไกข้ึน นอนท่สี งู แลว เสยี งไกรองอยางตกใจรองทันแค ๑ – ๒ คร้งั เงยี บเม่ือ เราลงไปดูพบแตขนมันรวงเปนกระจุกขนจะกระจุยกระจายไปติด ตามที่สูง ๆ แลวตองสันนิษฐานไวกอนวาอาจเปนอีเห็น แนวทาง ปองกันและกำจัดตองเลี้ยงหมาคอยลามัน อีกตอทำบานและขาง บานใหเปนพื้นที่เตียนบริเวณกวางอยาใหมีตนไมสูงใหญวางกับดัก และเจาของบานตอ งออกมาเดินดใู นตอนกลางคืนสกั ครั้งสองคร้ัง สุนัขจิ้งจอก ตัวนี้จับยากมากลักษณะการลาของมันจะลา ตอนกลางคืนไกจะขึ้นนอนที่สูงมันไมสามารถขึ้นจับที่สูงไดมันก็จะ เขาโจมตีแบบทำใหไกตกใจบินลงพื้นวิ่งหนีก็เสร็จมัน แบบนี้จะเห็น ขนไกร ว งกระจายท่ีพื้นและหางจากที่นอนตัวนี้ตองดักหลายแบบดัก รอบทิศหากเจอหลุมเจอโพรงมันเขาก็จะกำจัดมันไดงายเขาไปคอย ดักมันหนา ปากหลมุ เลย งูเหลือม เวลามันแอบมากินไกไกจะเชื่องมากโดย มันจะเลอ้ื ยเขาใตปกไกไกก็จะแปลกใจจะรองแบบแปลกใจกอ ก ๆ ๆ ๆเมื่อเจางูไดที่มันจะงับแลวรัดทันทีไกจะรองไดหลายทีมันเลื้อยพา ไกหนีไดเร็วพอสมควรโดยสวนใหญเจาของกะเสียไกไปตัวหรือสอง

๓๐ ตัวก็จะทันเห็นหัวขโมยตัวนี้ถาดักดวยกลองมักจะติดดักอยางอื่นไม คอ ยติดโดยสว นใหญงูเหลอื มมกั จะถกู ตีตาย ตัวเงินตัวทอง (เหี้ย) ตัวนี้ก็กำจัดยากมากถาไกขึ้นนอนเตีย้ ๆ ถา อยูในเลา ในคอกในกรงเห้ียนจ่ี ะฉกี กรงแหกคอกหนาตาเฉยการ กำจัดอยางอื่นทำไดยากแตถาดักดวยบวงแลวไมนานเสร็จ การดัก ทำไดดวยการหาเสนทางผานของมันแลวขุดหลุมเอาเนื้อเนาเนื้อสด ใสลงไปในหลมุ แลวเอาบวงดักท่ปี ากหลุมไมกวี่ ันเสร็จ การเล้ียงหมู การเลย้ี งหมู คนกะเหร่ยี งนอกจากเล้ียงไกแลว ยังมีการเล้ียง หมูดว ย ซง่ึ การเลย้ี งของคนกะเหรย่ี งดเู หมือนจะเปน วิธกี ารแบบงาย ๆ ในอดตี หมูทก่ี ะเหรีย่ งเลย้ี งจะเปน หมูดำ การสรา งคอกหมขู องกะเหรย่ี งในอดีตจะทำแบบงาย ๆ โดย การวางไมสลับซอนการเปนชัน้ ๆ จนสูงพอแกการตองการ การวาง

๓๑ ไมสลับกันก็คือการวางไม ๒ ตัว ขนานกันตามยาวโดยวางหางกัน ตามที่ไมยาวพอเปนการวางชั้นแรก ชั้นที่สองวางพาดไมขวางบนไม ชั้นแรกสองตัวหัวทายและจะวางสลับกันเปนชั้น ๆ ใหสูงขึ้นจนได ขนาดท่ีตองการ จากนั้นจะลงเสาที่หัวมุมแตละดานดานละ ๒ ตน หนีบหัวไมเอาไวพรอมกับสรางหลังคากันแดดกันฝนอาหารหมูที่จัด ใหก็มีรำขาว ขาวโพด ขาวฟาง กลวย ออย มะละกอ ที่ปลูกเอง แต การเลี้ยงหมูของกะเหรี่ยงโตชามากจะใชเวลา ๖ – ๘ เดือนหรือ ๑ ป จึงขายได แตคุณภาพเนื้อนั้นเนื้อแดงลวนแทบไมมีไขมัน โรคภัย ไขเจ็บแทบไมมีเลย สุขอนามัยของหมูไมมีการทำความสะอาดอะไร หมกู ิน ถา ย ฉี่ จนในคอกเละเปนโคลนมนั กอ็ ยใู นคอกจนขายมนั ไป การเลี้ยงหมูของกะเหรี่ยงไมคอยประสบความสำเร็จ เนื่องจากไมมีอาหารที่ผสมอยางถูกหลักวิชาการแมเปนอาหารที่ดี แตไมมีการจัดการท่ีดีกลายเปน อาหารไมมีคุณภาพ การเลยี้ งหมูของ กะเหรี่ยงจึงเปนกันการเลี้ยงเพื่อบริโภคในครอบครัวแตไมไดเลี้ยง เพื่อจำหนาย ในการเลี้ยงหมูของกะเหรี่ยงอาหารโดยสวนใหญจะ เปนอาหารที่ปลูกมาใหเองและจะใหอาหารแบบเดี่ยว ๆ เชนเมื่อให มะละกอก็จะมะละกอผสมรำ และน้ำถาเปนกลวยก็จะใหแตกลวย ผสมรำและน้ำ จึงแทบเปนอาหารตัวเดียวโดด ๆ นอกจากนั้นก็อาจ เปนตนกลวยห่ันผสมรำบวกตนหญาสดพวกหญาเจาชูหญาผักโขม ผักเบ้ยี บางคนเลย้ี งเพาะลกู แบงหรือขายกันในหมบู าน หมูกะเหร่ียง นี้นอกจากเลี้ยงในคอกบางครั้งเอาเชือกผูกคอมัดออมไปใตรักแร แลวลอมไมใหรัดเกินไป นอกจากนี้เนื้อหมูสามารถนำมาปรงุ อาหาร ที่ชาวกะเหรี่ยงนิยมทำ คือ ทำเนื้อเค็มตากแหง ทำเนื้อสม โดยการ หมักเกลือและขาวสุกอัดใสไหหรือกระบอกไม ไขมันเอาไปเคี่ยว

๓๒ น้ำมันหมูใสกระบอกไม เครื่องในหมูก็ผสมเกลือและขาวสุกหมักใส กระบอกไมไ ผไ วกินนาน ๆ กระดกู ติดเนอื้ หนงั เอาไปตุนเค่ียวเกลือไว ใหเด็กกิน การเลี้ยงวัวและควาย ที่ปาละอูก็มีการเลี้ยงวัวควายดวย เชนกันแตเปนอาชีพที่ไมแพรหลายเนื่องจากเปนสัตวใหญควบคุม ยากคนที่เลี้ยงจึงตองเอาใจใสที่พิเศษซึ่งผูเขียนเองคลุกคลีกับวัว ควายมาตั้งแตเด็กจึงขอเลามาในขอเขียนนี้ วัวควายจะมีคนนำมา จากพมา เอามาขาย ราคาถูกกวาจากการซ้อื ในเมอื ง หลักการเลอื กซื้อควายในภูมิปญญาของคนกะเหรี่ยง ควาย ที่เปนพันธใุ หญ ใหดูที่หูตองยาวใหญหนาขนในหูสีขาวไมใชใ บหูเล็ก ๆ สัน้ ๆ ออกกลมลักษณะนี้จะเปน ควายพันธุใหญ และใหดูประกอบ กับสีตัววาเปนควายดำหรือออกเทา ๆ โปรง ปกติควายมันก็ดำอยู แลวแตถาสังเกตุหนังมันจะดำอยูแตขนถาดำไปดวยควายตัวนี้จะดู ดำทะมึนนากลัวเลยแตถาขนมีสีออกขาวบาง น้ำตาลบาง เทาบาง ควายตวั นั้นก็จะออกเทา ๆ สวางลดความ นากลัวลง

๓๓ ความคลองตัววองไว ลักษณะตองลองจูงดูแลวดูรอยเทา หลังมันวามนั เหยียบตามเทาหนาไดทุกรอยไหมหรือพลาดเยอะไหม ควายที่มีลักษณะคลองงานวองไวมันจะมีการกาวเหยียบรอยเทา หนาทุกกาวหากเราพาเดินเปนเสนตรงแตหากเราพาเดินเลี้ยวซาย ขวานนั่ กจ็ ะเหยียบไดไ มท ุกรอย กำลังวัวควาย ตองสังเกตจากควายหลายตัวหากมีตัวเดียว จะไมมีคูเปรียบเทียบคือ ขอเทาหนาหลังกระดูกจะใหญมาก ซึ่งเรา อาจรูสึกวาเมื่อมันตัวใหญขามันก็ตองใหญปกติอยูแลวแตหากเรา ชางสังเกตจากควายผูเขียนเองในขณะนั้นตัวเทากันควายอื่นจะขา เรียวเล็กดูสูงในขณะควายผูเขียนเองสูงเทากันแตดูแขงขาใหญตัว เตี้ยทั้งที่พอเขาเทียบตัวอื่นแลวมันสูงกวาเสียอีก หักเปนตัวผูข้ึน เปลี่ยวหากคอเปลี่ยวใหญก็เทากับเครื่องหมายแสดงกำลังแรงมา ยิ่งใหญยิ่งมีกำลังยิ่งมันตื่นนอนตอนเชามันลุกขึ้นยืนยืดตัวเรามอง ดานขางจะเห็นชวงอกมันใหญเหมือนผูชายนักกลามแลวนั่นแหละ ทดี่ อ งการ นิสัยของความ ลักษณะถามันมีขนสีขาวดานบนเปลือกตา มองเห็นชัดเจน แสดงลกั ษณะนสิ ัย ดุ ชอบขวิด แตถา หางส้ันยาวแค ขอศอก เทาหลังลักษณะแบบนใี้ จรอนขี้หงดุ หงดิ ทำงานไดไมดี ขวัญควาย หรือวงกนหอย ตามตัวของควายดูบาง แตถา หางยาวลงมาเลยขอศอกเทาหลังจนถึงขอเทามันจะเปนควายที่ดู คลายเชื่องชา ใจดี แตหากขนหางเรี่ยพื้นอยานำมาเลี้ยงเก็บไวกับ บา นเพราะนเี่ ปน ลักษณะควายกวาดลานเขาถือกนั วามนั จะกวาดเอา ทรัพยสินเราไปทิ้งจนหมดจึงไมควรซื้อหามาเลี้ยงแตหากมันเกิดมา ในคอกของเราเองจะไมมผี ลอะไร

๓๔ ขวัญของควายหรือวงกนหอย เปนสิ่งที่นักเลงควาย สมัยกอนระวังกันนกั เพราะหากดูไมเ ปนอานไมอ อกอาจทำใหคนซ้อื ควายหรือวัวอาจตองเอาชีวิตไปทิ้งโดยเฉพาะขวัญของวัวสงผลเร็ว กวาควายมาก ในสว นของควายกวามนั จะสงผลแมประมาณการหรือ กำหนดเวลาไมไ ด แตนา จะมีเวลาพอแกไขไดเ มื่อตรวจพบ ปกติขวัญ ของควายที่ปกติจะมีประจำทุกตัวที่บาทั้งสองขางสะโพกสองขางใต คอสองดานและขางทองทั้งสองขางจุดพวกนี้ถือวาปกติที่ไมปกติคือ ตน คอเปล่ียน อาจท้ังสองดา นหรือดา นเดียว หากมีท้ังสองดานถือวา สมบูรณ หากดานเดียวอาจสงผลไดไมเต็มที่หากมีขัวญตามนี้คน กะเหรี่ยงบอกวารมเงินรมทองเลี้ยงมันใหดีทำใหครอบครัวมี ค ว า ม ส ุ ข ร  ม เ ย ็ น ก า ร ท ะ เ ล า ะ เ บ า ะ ไ ม  ค  อ ย ม ี ท ำ ม า ห า ก ิ น มี ความกาวหนา ชาวกะเหรย่ี งจะมีความเช่ือเรือ่ งขวญั ของควายดังน้ี ขวัญหาบคลัง ลักษณะของมันอยูบรเิ วณกนที่หางปดทบั ลง มาพอดีตองยกหางขึ้นดูไมงั้นจะมองไมเห็นเพราะหางมันกดทับปด อยูโดยที่สะโพกกลามขาหลังตรงเสนแบงซายขวาจะมีขวัญหรือวง กนหอยสองวงซายขวา สำหรับคนที่ชอบทำธุรกิจแลวควรมีควาย ลกั ษณะน้ไี วเ ล้ียง เพอื่ สงเสรมิ บารมี สำหรบั คนคา ขายควายจะมีเงิน วิ่งเขาออกในมอื คลองขนึ้ อยูแ ตก็ข้นึ อยกู ับตัวเองวาจะเก็บ เงนิ ทอง ไดดแี คไหน ขวัญปด กองหรือกวาดกอง ควายลกั ษณะนี้ใหด ูแลใหด เี ถอะ เชื่อวาหากหาทรัพยมาไดแลวจะกระเด็นออกไปจากความ ครอบครองยากมาก เพราะขวัญกวาดกองจะกวาดกองไวใหตาม ความเชือ่ ขวญั แบบนจ้ี ะเกิดกลางหลังตรงกลางหลงั เลย

๓๕ ขวัญทัดเงินทัดทอง ลักษณะนี้เหมาะกับผูที่เปนขาราชการ ผูบริหารมันจะชวยเสริมบารมีใหคนเขาหานับหนาถือตาเกรงใจให ความเคารพขวัญจะอยูบนโคนหูดานบนทั้งซายขวาแตผูท่ี ครอบครองแบบนี้ตองระวังตัวใหหนัก เนื่องจากมีคนเขาหามาก รวมถึงเสนหเมตตาเพราะอาจทำลายตัวเองได ใครมีลูกสาวในบาน จากการที่มีคนเขามาหามากอาจเปนภัยตอลูกสาว หรือภรรยา ตวั เองดว ย แตหากลูกและภรรยาตนเองเปน คนดีจติ ใจมัน่ คงพอก็จะ ไมเกิดปญหาใด ๆ ขวัญเหยียบธรณี ขวัญนี้มีการกลาววา จะแสดงผลเร็วที่สุด ในขวัญววั หากซ้ือวัวที่มีขวัญน้ีอยางนอยท่สี ุดใน ๑ เดอื น จะไดเห็น ผลรายที่ชัดเจนเร็วที่สดุ การนำวัวเขาบริเวณบา นก็จะไดยินเสียงรำ่ ไห ซึ่งถือวาเร็วมากแตในควายไมไดมีใครกลาวถึงวา จะแสดงผล เมื่อไร แตหากวัวหรือควายของใครเกิดมาเองในบานก็ จะถือวา เจาของโชคดีที่สุดเพราะมีวัวหรือควายลักษณะนี้ ๑ ตัว จะคุมฝูง ในเจาของเดียวกันไดหมด จะมีวัวควายที่มีขวัญรายกวานี้รอยเทา พันเทายังไง เจาตัวรายที่เกิดมาในคอกนี้เอาอยูหมด คุมไดหมดซ้ือ มาไดเลยไมตองกลัว ขวัญนี้จะอยูที่งามกีบเล็บของวัวหรือควายจะ เปนขาหนา หรือหลังกไ็ ดไ มวา จะเปน ขางเดยี วหรอื สองขาง

๓๖ การตีผึ้ง เปนงานอยางหนึ่งของกะเหรี่ยงในอดีต ไมใช อาชีพแตเปนการเสาะหาของจำเปนในชีวิตมาใชนั่นก็คือ การไปหา ขี้ผึ้งมาทำเทียนจุดไลความมืด เพื่อใหเกิดแสงสวางแตเมื่อไปเอารัง ผึ้งมาก็จะน้ำผึ้งก็เอามาเปนอาหารเปนยาดวย ใน ๑ ป จะมีผึ้งใหตี ชวงเดือน กุมภาพันธ - เมษายน คนสวนมากรูจกั กันในนาม “น้ำผ้ึง เดอื นหา ” ในชว งเดือนพฤษภาคม – มถิ ุนายน กระเหรย่ี งเรียกกนั วา “น้ำผึ้งดอกขาวโพด” เดือนสิงหาคม – กันยายน กะเหรี่ยงเรียกกัน วา “น้ำผง้ึ ดอกขาว” การตีผง้ึ กอนจะตผี ้งึ พรานจะตองเตรยี มคอนตะลุมพุกเปนคอนตอก ทอย เตรียมลูกทอยที่ทำจากไมไผโดยใชไมไผตากแหงสนิทแข็งผา เปนชิ้นขนาด ๒ นิ้วยาว ๘ – ๑๐ นิ้ว เหลาใหแหลม เตรียมคบไฟท่ี เปนพิเศษที่กะเหรี่ยงรับรูกันมาเปนภูมิปญญาสืบทอดกันมาวาตอง ใชไมอ ะไร เวลาจุดไฟควนั ไฟจะติดมาก ตดิ ไฟงาย ตากคบกวี่ ันเกบ็ ได

๓๗ การตีผึ้ง ไมใชแสงไฟแตใชควันไฟตองไปประมาณตนผึ้งวา สูงประมาณเทาไหร เพื่อนำมาคำนวณในการใชราวลูกทอยกี่ชวงไม ไผ และใชลูกทอยจำนวนเทาไหร จากนั้นก็ไปเสาะหาตนผึ้งที่ผ้ึง กำลังเกาะและสังเกตุวาผึ้งมีน้ำหวานหรือยัง คนที่คุนเคยจะ ประมาณไดวาชวงไหนน้ำหวานเต็มรัง และชวงนั้นเปนขางขึ้นหรือ ขางแรม เพราะการตีผึ้งตีกลางคืนที่เดือนมืด ตองคำนวณขางข้ึน ขางแรมดวยวาชวงหัวค่ำ หรือคอนรุงหรือดึก ๆ จะมีความมืดไหม เพราะบางคืนกวาดวงจันทรจะพนขอบฟาออกมาสองแสงมีเวลา พอที่จะตีผึ้งไดหลายรัง แตบางคืนมันเปนคืนแรมที่ดวงจันทรไม สวางก็จะมืดแทบทั้งคนื มีเวลาตีผ้ึงเกือบทั้งคืน ดังนั้นตีผ้ึงตองรหู ลกั ขางขึ้นขา งแรมดวยตองรูจักนิสยั ผง้ึ และประวัติตนผ้ึงดวยโดยจะเลา เปน เกรด็ เอาไวใ หลองศึกษาดู ประวัติตนผึ้ง จำเปนตองศึกษา เพื่อสังเกตวาแตละปมี จำนวนผึ้งมาเกาะมากหรือนอย ถาผึ้งมาเกาะนอย ตองวิเคราะหวา เกิดจากสาเหตุอะไร สาเหตุเกิดจากธรรมชาติ หรือเกิดจากการ กระทำของมนุษย แตถาเกิดจากการกระทำของมนุษยอาจมีผล ตามมา เชน มีหมีเขากินผึ้งจนผึ้งอยูไมเปนสุขผึ้งจะเครียด คนขึ้นตี ผึ้งอาจจะไดรับอนั ตราย เพราะผึ้งโมโห และดุมากจะไลตอย ทาง แกของเรื่องนี้คือตรวจดูรอ งรอยวามีหมีเขามาทำลายหรือรบกวนผึง้ หรอื ไม กลางวันใหสังเกตกุ ารทิง้ ดิ่งของผ้ึง คอื การเกาะหอยกันยอย ลงมาจากรังผึ้ง ถามีลักษณะนี้แสดงวาเตรียมปองกันตัวสูเต็มที่เลย เปนไปไดควรหลีกเลี่ยง หรือกอนหนานั้นมีคนมาแยงตีผึง้ กันหรือไม หากมีคนมาแยงตีผึ้งกันรอบนี้ผึ้งนอย ใหสันนิษฐานวาตนผึ้งอาจถูก ทำอาถรรพคนขึ้นตีผึ้งอาจพลาดพลั้งเกิดอุบัติเหตุจนตองตกตนไม

๓๘ ตายไดทางแกของงานนี้คือการแกอาถรรพดวยการใชอาคมแก อาถรรพ หรือพิธีแกอ าถรรพต ามความรูของแตละคนกอน ขอหามของคนตีผึ้ง อยาไปกอไฟใตตนผึ้งบางทีจะทำใหผึ้ง เมาควันอาจเชื่องไดแตบางทีอาจสรางความเครียดใหผึ้ง ทำใหผึงมี อาการดุ และไลต อ ย เสอ้ื ผาอยา ใหม ีกลน่ิ คาวจากปลา จากเลือด ผึ้ง จะไดก ลนิ่ เร็วมากและจะไลต อยไดไกลมาก การตีผึ้งเริ่มจากเมื่อความมืดมาเยือนนักตีผึ้งจะนำอุปกรณ คอ น ลกู ทอย ไมราว มาวางไวท ่ีใตต น ผ้ึงนักตผี ้ึงจะทำพธิ ขี อขมาและ ขออนุญาตตีผึ้งแลวจะกลั้นใจหยิบลูกทอยตัวแรกเหน็บเอว ตัวที่ ๒ หยิบมาแลวกลั้นใจตอกอีก ๓ ตัว จากนั้นจะนำไมไผเจาะรูสองดาน เปนระยะหางกันประมาณ ๔๐ ซม. วางประกบตามยาวตน ไมขึน้ ไป แลวเอาลูกทอยรอ ยรูตอกเขาไปตามรูท่ีเจาะไวขึน้ ไปเรือ่ ย ๆ เมื่อสุด ไมไ ผ ๑ ลำกต็ อลำท่ี ๒ และท่ี 3 ตอ ไปจนถงึ รังผ้งึ จากนัน้ กจ็ ะเอาคบ ไฟมาจุดใหเกิดควันแลวเอาไปรมผึ้งใหเมาควันจากนั้นก็ใชคบไฟ เคาะเหนือรังผึ้งหรือใชคบไฟนั่นแหละกวาดตัวผึ้งออกจากรัง เมื่อ กวาดออกไปถานไฟจะรวงลงไปขางลางเมื่อกวาดตัวผึ้งลงไปมันก็จะ บินตามไฟลงไปเพื่อตอยไฟเมือ่ กวาดผ้ึงออกหมดก็จะฉีกรังผึ้งปลอ ย ตกลงไปบนพื้นสวนหัวน้ำก็จะปาดเอาใสภาชนะที่เตรียมไวจนเต็ม ภาชนะหรือพอใจก็จะปนลงมาใตตนถามีเวลาก็จะคั้นเอาน้ำผ้ึงเลย เพราะถาคั้นกลางวันแมผึ้งจะมายุงดวยมากมายแลวกรองเอาแต น้ำผึ้ง เอาลูกผึ้งออนไปผัดกิน เอารังผึ้งไปตมน้ำเทใสภาชนะแบบ หลอ ทีเ่ ตรยี มไวปลอยจนเย็นจึงแกะออกบางทีก็ไปหลอเอาในปาโดย เทใสกระบอกไมไผพอเยน็ แลวแกะไมไผท ้งิ ไดเลย

๓๙ ๖. ชางฝมอื กะเหรย่ี ง การประกอบอาชีพชางฝมือกะเหร่ียงน้ันไมมี แตมีคนท่ีเปน ชางฝมอื อยู ดังนี้ ชา งจกั สาน ชา งทอ ชา งกอ สราง ชางเชอ่ื ม ชางเงนิ โดยชางตา ง ๆ เหลา นม้ี ีถ่ินท่ีอยกู นั ในหมบู าน หรือหมูบ า นใกลเ คียงกัน ชางจักสาน โดยสวนใหญชางจักสานของบา นปาละอนู ้นั จะ สานภาชนะตา ง ๆ ขาวของเคร่ืองใชในครัวเรือน เชน กระดงฝดขาว กระบงุ ตวงหรือบรรจุขาว โงมสี ามขนาด ใหญ กลาง เล็ก ของใสปลา ที่เรียกวา ก้ือเดะเอาไวใชในการตกปลามีลักษณะแบนสี่เหลี่ยม คอ คอดกลม นอกจากนี้ก็มีลำแพน การสานลำแพนจะมี 2 – 3 แบบ มี ลำแพนตากขาวเปลือก ไมไดใชเฉพาะตากขาว แตสามารถตากได ทุกสิ่งอยาง จะลายเดียวกับลำแพนไทย แตในการหักขอบลำแพน แบบของไทยขอบแบนเรียบ แตขอบลำแพนกะเหรี่ยงจะเปนเกลียว บิดขึ้นตามความรูสึกของผูเขียนเหมือนจะมีความทนทานกวา ลำแพนไทย โดยลำแพนไทยจะนิ่มบอบบางกวา สวนลำแพน กะเหรี่ยงจะหนากวาแข็งแรงและทน หากเราดูเผิน ๆ เราจะไมรูวา แบบไหนใชฝ ม อื ในการทำ แตห ากเราใชป ระจำจะทำใหเ ราสามารถรู ไดว าผนื ไหนใชฝ ม อื นอกจากลำแพนตากขาวแลว ก็มีลำแพนอีกแบบ ท่ใี ชตากสิง่ ของเลก็ นอย ดังนน้ั ผืนจะมีความเล็กกวาลำแพนตากขาว ซ่งึ ลำแพนตากขา วจะมีขนาดมาตรฐานของกะเหร่ยี ง ๔ คณู ๘ ศอก และ ๔ คูณ ๑๒ ศอก สวนลำแพนแบบน้ีจะมีลักษณะสี่เหลี่ยมจัตุรัส ที่แตกตางจากลำแพนอีกแบบจะมีขนาด ๒ คูณ ๒ เมตร ขอบ เหมือนจะตงั้ ขนึ้ แตท มี่ ุมท้ังส่ีดานจะตัง้ ขึน้ เห็นเดนชดั

๔๐ งานจักสานของชาวกะเหรยี่ งปาละอู เสอ่ื ปูนอนใบไมอกี แบบ โดยเสื่อปนู อนแบบนีจ้ ะมคี ุณสมบัติ ในหนาหนาวจะมีความอุนในตัวเหมาะปูนอนตองการความอบอุน หรือตองการความนุมนิ่ม นิ่มนวลในฤดูรอนมันจะมีความเย็นในตัว แตจะตองอยูกับสภาพอากาศปกติ หากเสื่อนี้อยูภายใตหลังคา สังกะสีที่รอนจัดแลวเสื่อนี้ก็ชวยไมไดแตหากเสื่อนี้อยูใตหลังคาใบ ตะครอที่คอนขางเย็นแลวแมอากาศภายนอกคอนขางรอนแตเสื่อนี้ กลับปูนอนหลับเย็นสบายเสื่อนี้ทำจากใบเตยปาฉีกเปนริ้วตามยาว แลวสานทีเดียวสองดานโดยปกติลำแพนจะมีตอกที่สานเพียงช้ัน เดยี วแตเส่ือนีม้ ลี กั ษณะท่ีเหมอื นลำแพนสองผืนประกบติดกนั ในสวนกระดงของกระเหรี่ยงจะแตกตางจากกระดงไทย กลาวคือ กระดงไทยจะกวางขวางกวากระดงกะเหรี่ยง เนื่องจาก สามารถจักตอกผานขอไมไดตามตองการ เสนตอกกระดงไทยเล็ก กวา ของกะเหรี่ยง พนื้ กระดง ไทยเรยี บกวากระดง กะเหรี่ยง เพราะไม มีขอไมพื้นกระดงกะเหรี่ยงแขงตึงกวาของไทย เพราะหนาหรือพื้นท่ี ในกระดงกะเหร่ียงแคบกวา ของไทยเวลาใชงานของใครดีกวาในการ ฝดสิง่ ของตา ง ๆ กระดง กะเหร่ียงทำไดด กี วา เพราะพนื้ เรียบเชน การ ฝดขาวรำละเอียดจะติดมากในกระดงไทย แตกระดงกะเหรี่ยง

๔๑ เน่อื งจากพนื้ เรยี บไมมีขอจึงไมมรี ำตดิ คางในเร่ืองการใชงาน แมมีขอ ติดขัดแตผูใชงานก็จะมีเทคนิคแกไขที่แตกตางกันในแตละคนขอบ กระดง กะเหรย่ี งจะกวางกวาของไทย กะดงของชาวกะเหร่ียง ความมีฝมือรายละเอียดของชางฝมือกะเหรี่ยงในการจัก สานตาง ๆ พิจารณาจากไหนเราจะดูไดจากการเลือกไมมาทำตอก วาไมไมแกจัดไมออนจัด เสนตอกกวางยาวหนาสม่ำเสมอ บาง เทากันตลอดอันนี้ดูไดจากสายตาและการสัมผัส การสานมีชองวาง เหลือนอยแนนสนิท สม่ำเสมอ ดูความละเอียดไดดวยกันยกสองกับ แสงสวางหากไมมีแสงลอดแสดงวาไมมีชองวางหรือเทน้ำลงไปไม ไหลออกหรือไหลออกนอยชาแสดงวาสานไดแนนและละเอียดมาก เมื่อสานไดดีไดสวยยังมีขั้นตอนอีกขั้นคือการรมดำหากรมดำไดทั่ว พื้นที่บนพื้นผิวก็จะทำใหทนทานตอการใชงานหากใชดวยความ ระมดั ระวงั เมือ่ ใชงานแลวไมว างท้ิงกลางแดดกลางฝนก็จะใชไ ดน าน ชางฝมือดานการกอสรางของกะเหรี่ยงนั้น จะเนนในเรื่อง ความละเอียดในเร่ืองท่ีตนเองเคยทำ ไมส ามารถคิดหรือออกแบบส่ิง ปลูกสรางใหมไ ด

๔๒ ลกู ปด เงนิ ชา งเงนิ ชาวกะเหรย่ี งไมไ ดท ำเปนอาชีพ แตทำดวยความรัก ในผลงาน การเผยแพรผลงานสวนใหญจะทำใหลูกหลาน ญาติ และ เพื่อนสนิท แตใครที่สนใจสามารถใหคำชี้แนะในการทำได และใน ปจ จบุ ันก็มีลกู ปด แบบอ่นื ๆ เขามา เชน ลกู ปด พลาสติก ลกู ปดพลาสตกิ

๔๓ ลูกปดพลาสติก ที่กะเหรี่ยงใชงานเนื่องจากงายตอการรอย งายตอการจัดหา ดัดแปลงลวดลาย จึงเปนที่นิยมรวดเร็วลูกปดรุน หลังน้คี นกะเหรี่ยงเรียกวา ลูกปดไขปลา สืบเนื่องจากเมด็ เลก็ เหมือน ไขปลามีหลายสีโดยที่สีที่กะเหรี่ยงชอบใชจะเปนแมสีเปนสวนใหญ ประกอบไปดว ยสขี าว แดง เหลือง ดำ น้ำเงนิ ในการรอยลกู ปดแบบ นี้โดยสวนมากจะใชเสนรอย สี่เสนรอยสลับไขวกันไปมาตามลายที่ ออกแบบไว นอกจากสลับเสนรอยก็ยังสลับสีดวยเมื่อรอยเรียบรอย จะขวั้นสายส่เี สน นใ้ี หเปนเสนเดยี วกนั ความยาวของสายลูกปดนี้ยาว แคพอดีรอบคอเมื่อรอยแลวจะออกมาเปนเสนแบนแบนแลวนำมา เยบ็ ตดิ บนช้นิ ผาแดงทีเ่ ตรยี มไว ลวดลายตา งๆของลูกปดน้ีมีช่ือเรียก หลายชื่อเปลี่ยนไปตามลวดลาย เชน ลูกปดเกลียว ลูกปดตากลม ลกู ปด กางปลา ลกู ปดสลับลาย ลกู ปด บนั ได การเลือกลูกปดในการแตงตัว โดยใชภูมิปญญาเทาที่มีมา โดยทั่วไปหนุมสาวที่มีคอยาวระหงจะเปนคอที่เหมาะกับลูกปดรอบ คอ โดยเริ่มนับจากเสนลางสุดโดยเสนลางสุดจะใชเหรียญประดับ เปนเสนสายแรก เสนที่ ๒ จะเปนลูกปดเงินจากนั้นจะเปนลูกปดไข ปลาจะใชสีไหนลายไหนขึ้นอยูกับความเหมาะสม ถาพื้นที่บนคอยัง พอมีก็จะเติมเขาไปอีกสองถึงสามเสน ถาพ้ืนที่คอยังเหลือ และจะปด ทายดวยลูกปดเงินอีกเสนจากนั้นจะมีลูกปดที่มีความยาวขนาด สรอ ยคอไทยโดยอาจเปนลูกปดไขปลาหรืออืน่ ๆ แตส รอยคอเหลาน้ี ไมเนนลวดลายแลวแตจะเนนที่สีของลูกปดใหสีตัดกับเสื้อทรง กระสอบท่ีอาจเปนสีดำหรือน้ำเงิน หรือขาว หรือมวงแลวแต ความชอบ

๔๔ เหรียญประดับ เปนเครื่องประดับชิ้นหนึ่งที่ไมใชของ กะเหรี่ยง แตนำเหรียญในทองตลาดนำมาดัดแปลงจนเกิดความ สวยงามเหรียญประดับเหลานี้มาจากเหรียญโบราณที่มีการซื้อขาย สินคากันในอดีตประกอบไปดวยเหรียญสิงคโปร เหรียญอินเดีย เหรียญอังกฤษ เปนเหรียญเงิน ๒ ขนาด ทั้งขนาดเหรียญ ๒๕ สตางคและเหรียญ ๕๐ สตางคไทย นำมาเจาะรูที่ริม ๒ รูเอาดาย ขวั้นเกลียวฉาบดวยขี้ผึ้งแลวนำผาแดงชิ้นเล็ก ๆ ที่เตรียมไวมาเย็บ หุมริมเหรียญพรอมไปกับเสนดายที่รอยเหรียญคราวเดียวกันไปจน ไดสายรอบคอ สำหรับวิธีการเจาะเหรียญวิธกี ารน้ีไมเคยเห็นและใน ปจจบุ ันไมม กี ารใชเ หรียญดังกลา ว กำไล เครื่องประดับนี้มาจากการนำแทงเงินมาตีขึ้นรูปเปน กำไลซง่ึ มี 3 รปู แบบ เอาไวใสขอมือ แบบที่ ๑ เปนกำไลแพโดยเปนการนำกำไลเสนเล็ก ๆ ที่มี ขนาดไลเลี่ยใกลเคียงกันมาจัดชุดเขารูปแลวใชดายขวั้นเกลียวฉาบ ขี้ผึ้งมามัดถักปลายกำไลทั้งสองดานเขาดวยกันในกำไลแพนี้ก็จะมี กำไลติดกันบางชุดมีกำไลเปน ๑๐ อัน ใชใสขอมือทั้งสองขางซาย ขวาโดยสวนใหญผชู ายมักจะเปน ผูส วมใสกำไล แบบท่ี ๒ กำไลเดี่ยวสำหรับกำไลเดี่ยวนี้ก็จะเปนกำไลอัน เดยี ว เวลาใสม ักจะเลือกขนาดท่ีเขากบั ขอมือใสควบกนั ตง้ั แต ๓ อัน ลงมาข้ึนอยกู บั ขอ มือวาจะมีพื้นท่ีแคไหน ความแตกตา งของกำไลแพ และกำไลเดยี ว คอื กำไลแพแตล ะอันจะกลมเสนเล็กมามดั ถักเปนแพ สวนกำไลเดี่ยวชื่อก็บอกอยูแลว แตขอแตกตางกำไลแตละอันตีขึ้น รปู แบบมเี หลย่ี ม ไมมขี อ กำหนดวาจะเปนกี่เหลีย่ ม จากนั้นจะหกั โคง ตามขอมือโดยมีชองวางใหสับขอมือเขาไปได โดยที่หัวกำไลทั้งสอง