ทนพ.สถาพร ศรีผ้งึ กลุ่มงานพยาธิวทิ ยาคลีนิก โรงพยาบาลอุตรดิตถ์ โทร. 6343 [email protected]
The science which deals with organisms that take up their abode, temporarily or permanently, on or with other living organisms, for the purpose of procuring food.
Symbiosis Interaction in with one organisms lives with, in or on the body of another, primarily for food getting. Each organisms is called “ symbiont .’’ 3 Type.
Symbiosis “ symbiont “ มี 3 รูปแบบ 1. Mutualism : Both symbionts benefit form the association. Both = mutuals. Lichens(green alga and fungus) Bacteria live in our large intestine.
2. Commensalism: One (commensal) benefits,the other (host) neither harmed or helped. อะมีบาEntamoeba gingivalis ในปากคน Remora fish and the shark. 3. Parasitism : One (parasite) benefits,the other (host) harmed in some way. Worms , Viruses, Bacteria ,Fungi
Parasite = An organism which live with, in, or on the body of host for shelter or food, and harms the host. มี 6 แบบ 1. Facultative parasite : can lead to both free-living and parastic life. Strongyloides stercoralis
2. Obligatory parasite : only parasitic life. Hookworm, Teania 3. Incidental parasite : live in host which is not its usual host. Gnathostoma spinigerum
Parasite 4. Spurious parasite : organisms eaten and passed into feces without infection. 5. Endoparasite : live within the body (infection) of its host.
6. Ectoparasite : live on the outer surface (infestation) of its host.
Human parasite found 270 species 1 . Round worms 28% 2 . Flukes 25% 3. protozoa 19% 4 . Tapeworm 14% and arthropods 14% * adventitious species 70% core species 16%
Host = An organism which provides food or shelter for another organism<parasite> 1. Definitive host<final host> โฮสตเ์ ฉพาะ : host that harbours the adult or sexual stage of the parasite. เช่น คนเป็น DH ของพยาธิไสเ้ ดือน สุนขั เป็น DH ของพยาธิตวั จ๊ีด
2. Intermediate host โฮสตต์ วั กลาง : host that harbours the larva or asexual stage of the parasite. เช่น ตืดหมู มีหมเู ป็น IH 3. Paratenic host/ transport host : host that harbours the larva stage (usually infective stage) of the parasite without further development of the parasite. เช่น นกกินปลาในวงจรพยาธิตวั จ๊ิด
4. Reservoir host โฮสตส์ ะสมเช้ือ : A host which serves as a source of infection. เช่น หมเู ป็น RH ของ Trichinella spiralis เขา้ สู่ 5. Accidental host : host that harbours the parasite that usually does not infect it. เช่น คนมกั เป็ น AH ของ Angiostrongylus cantonensis
Period after infection 1. Prepatent period 2. Patent period 3. Latent period (ระยะแฝง) 4. Incubation period (ระยะฟักตวั )
Life cycle 1. Simple life cycle ไม่ตอ้ งการโฮสตส์ ่ือกลาง :- Strongyloides stercoralis 2. Complex life cycle :- Teania Scientific name Genus species Entamoeba histolytica Entamoeba histolytica
Classification of animal parasite Kingdom Animalia Subkingdom Metazoa Protozoa Phylum Ciliophora Platyhelminthes Apicomplexa Nemathelminthes Microspora Arthropoda Sarcomastigophora
I. Protozoa Single cell organisms 1. Phylum Sarcomastigophora class Lobosea : pseudopod class Zoomastigophora : flagellum 2. Phylum Ciliophora class Kinetofragminophora : cillia 3. Phylum Apicomplexa class Sporozoa : apicomplex 4. Phylum Microspora : opportunitic parasite
II. Helminths (หนอนพยาธิ ) = multiple cell organism 1.Phylum Nemathelminthes class Nematoda (round worms) 2. Phylum Platyhelminthes class Trematoda (flukes) class Cestoda ( tape worms) 3. Phylum Acanthocephala III. Phylum Arthropoda สตั วข์ าขอ้ ท่ีมีความสาคญั ทาง การแพทย์
1.Nucleus -nuclear membrane -nucleoplasm -chromatin granules -karyosome
2. Cytoplasm 2.1 Endoplasm = food vacuole การสืบพนั ธุ์ , การเผาผลาญอาหาร ,ควบคุมความดนั ภายในเซลล์ 2.2 Ectoplasm = กิน ยอ่ ย ขบั ถ่าย เคลื่อนไหว แยกโปรโตซวั 4 กลุ่ม ตามลกั ษณะการเคล่ือนไหว 1. กลุ่ม Amoeba -pseudopod 2. กลุ่ม Flagellates -flagellum 3. กลุ่ม Ciliated - cilia 4. กลุ่ม Sporozoa - apical complexa
การสืบพนั ธ์ุ (reproduction) ของโปรโตซวั 2 แบบ 1. Asexual multiplication 4 วิธี 1.1 Simple binary fission 1.1 1.2 Multiple fission (Schizogony) 1.3 Budding 1.4 Encystation 1.3 1.2 1.4
2. Sexual reproduction 3 วธิ ี 2.1 conjugation กลุ่ม Ciliated 2.2 Syngamy Zygote Macro+Microgamete Plasmodium < malaria > 2.3 Sporogony Oocyst Sporozoite
1. กล่มุ Amoeba 2 กลุ่มใหญ่ 1.1 Pathogenic amoeba - Parasitic amoeba คือ Entamoeba histolytica - Free-living amoeba Naegleria –primary amoebic meningoencephalitis Acanthamoeba <PAM> – Acanthamoeba keratitis - granulomatous amebic encephalitis<GAE> พบอะมีบาเหล่าน้ีในดินและแหล่งน้าตามธรรมชาติ ไดแ้ ก่ ลาธาร ลาคลอง หนองน้า บ่อ บึง ทะเลสาบน้าจืด ฯลฯ โดยเฉพาะบริเวณท่ีน้าไหล ชา้ ๆ หรือบริเวณท่ีเป็นดินโคลน
1.2 Nonpathogenic amoeba -พบในทางเดินอาหารของคน แต่ไม่ทาใหเ้ กิดโรค -วงจรชีวิตคลา้ ย E. histolytica แต่ไม่มีการไชของ trophozoite -วงจรชีวติ มี trophozoite และ cyst คือ E. coli, Iodamoeba butchlii, Endolimax nana -อมีบาตวั เดียวท่ีวงจรชีวติ ต่างจากตวั อื่น คือ E. gingivalis อาศยั ในปาก ซอกฟัน และบริเวณเหงือก คนปรกติอาจพบตามคราบฟัน โดยเฉพาะบริเวณที่เป็นหนอง อาจพบในมดลูกท่ีใส่ห่วงคุมกาเนิด มี แต่ระยะ trophozoite ติดต่อโดยสมั ผสั น้าลาย
ถิ่นที่พบ ทว่ั โลก โดยเฉพาะประเทศเขตร้อน วงจร ชีวติ มีระยะสาคญั 2 ระยะคือ ระยะ trophozoite และ cyst
รูปร่างลกั ษณะ Trophozoite - Ф 10-40 µm. -มี 1 nucleus มี karyosome อยู่ ตรงกลาง -Chromatin granules ขนาด เท่าๆกนั - Pseudopodia ยนื่ ออกมา
รูปร่างลกั ษณะ Cyst - ค่อนขา้ งกลม Ф 10-15 µm. - 1-4 nucleus - ภายในอาจมี chromatoid bar รูปร่างคลา้ ย cigar
Entamoeba histolytica
ระบาดวทิ ยา คนเป็น definitive host <DH> แพร่เช้ือ E. histolytica สู่คน สุนขั แมว และหมูได้ ระยะ cyst ทนต่อส่ิงแวดลอ้ ม ในดิน 8 d/ 28 oc 40 d/ 34 oc การทาลายเช้ือ iodine 200 ppm 5-10% acetic acid ตม้
อาการและพยาธิสภาพของโรค 1. Intestinal amoebiasis พบบ่อยที cecum, appendix แผลกน้ กวา้ ง ปากแคบคลา้ ยขวด “flask” เรียกวา่ Amoebic colitis -ระยะฟักตวั 4-5 วนั -ส่วนใหญ่ไม่มีอาการ แต่มี ระยะ cyst ของ E. histolytica -อาการลาไส้อกั เสบเนื่องจากเกิดแผล มีอุจจาระบ่อย มีมกู เลือด ปวด ทอ้ ง ทอ้ งไสป้ ่ันป่ วน -รายท่ีรุนแรง อจุ จาระ > 10 คร้ัง/วนั มีไขต้ ่าๆ ขาดน้า-เกลือแร่
2. Hepatic amoebiasis พบบ่อย โดยปวดทอ้ งดา้ นบนขวา ไข้ 38-39 oc ตวั เหลืองเลก็ นอ้ ย กดเจบ็ ท่ีตบั อ่อนเพลีย ตรวจ liver fuction test ปรกติ/ผดิ ปรกติเลก็ นอ้ ย อาการแทรกซอ้ นรุนแรง ช่องปอด กระแสเลือด สมอง เกิดจาก ฝีในตบั แตก ปอด เยอ่ื หุม้ หวั ใจ
การวนิ ิจฉัย Microscope - Hematophagus trophozoite ใน diarrhea stool, หนองจากฝีในตบั - Cyst ใน normal stool Immuno - Antibody ผลลบ ระยะเร่ิมแรกของโรค มกั ไม่พบ Ab ใน intestinal amoebiasis Ab ผลบวก อาจพบใน extraintestinal amoebiasis
การป้ องกนั 1. ถ่ายอุจจาระลงส้วม ไม่ใชท้ าป๋ ุย 2. ด่ืมน้าท่ีตม้ แลว้ น้าประปาตอ้ งมีการตรวจสอบวา่ ไม่มี cyst ของ E. histolytica 3. ทานอาหารท่ีสะอาด และสุก ลา้ งมือก่อนทุกคร้ัง 4. ตรวจหาผปู้ ่ วยที่เป็นพาหะ และนามารักษา
2. กล่มุ Flagellates ลกั ษณะสาคญั 1. flagellum 2. cytoplasm ไม่แบ่ง ectoplasm และ endoplasm 3. อาจพบaxostyle หรือ axonemes เป็นแกนลาตวั แบ่ง 3 กลุ่มตามแหล่งที่อยใู่ นคน Intestinal flagellates – Giardia lamblia - Trichomonas hominis - Dientamoeba flagilis - Chilomastix mesnili
Genital flagellates - Trichomonas vaginalis Hemoflagellates - Leishmania spp. - Trypanosoma spp. Giardia lamblia ถ่ินที่พบ ทวั่ โลก เดก็ > ผใู้ หญ่ ระบาด >E.histolytica ที่อยอู่ าศยั ลาไสเ้ ลก็ duodenum, jejunum ส่วนตน้ ชอบ สภาพกรด
รูปร่างลกั ษณะ -Trophozoite, Giemsa stain A ยาว 10-40 µm. กวา้ ง 6-10 µm. -Resembling \"badminton racket\" or \"owl face\" -Two nuclei, each with central karyosome -Four pairs of flagella pair of \"claw-shaped\" median = median bodies
รูปร่างลกั ษณะ - Cyst ยาว 8-12 µm. กวา้ ง 7-10 µm. -Mature, infective cyst, containing 4 nuclei -Ellipsoidal -Note a straight axoneme running longitudinally -Note curved median bodies -Usually see part of cytoplasm separated from cyst wall
Giardia lamblia
ระบาดวทิ ยา รับประทานอาหาร หรือดื่มน้าที่มีระยะ cyst ของ Giardia lamblia ทาใหเ้ กิดโรค Giardiasis อาการและพยาธิสภาพของโรค ปวดทอ้ ง ทอ้ งข้ึน หรือมีลมในทอ้ ง ทอ้ งเสีย มีไขมนั และเมือก มากแต่ไม่มีเลือด น้าหนกั ลด การวินิจฉัย Stool cyst Duodenum aspirate Trophozoite Immuno ELISA, Fluorescent + monoclonal ab การป้ องกนั อาหาร น้าด่ืม อนามยั ส่วนบุคคล
Trichomonas vaginalis ถน่ิ ทีพ่ บ ทวั่ โลก หญิง > ชาย ทอ่ี ยู่อาศัย ช่องคลอดผหู้ ญิง ทางเดินปัสสาวะผชู้ าย รูปร่างลกั ษณะ - มีระยะเดียว คือ trophozoite - ยาว 15-18 µm. กวา้ ง 14-15 µm. - jerky movement - หนวด (anterior) 4 เส้น - เยอ่ื คลื่นยาว ~ ½ ของลาตวั - axostyle ทอดผา่ นลาตวั ออกไปดา้ นหลง้
วงจรชีวิต Trichomonas vaginalis ระบาดวิทยา เพศสมั พนั ธ์ มีชีวติ ในส่ิงแวดลอ้ มท่ีช้ืน เช่น ผา้ เช็ดตวั ชุดช้นั ใน
พยาธิสภาพ อกั เสบช่องคลอด ท่อปัสสาวะ ระยะฟักตวั 4-28 วนั น้า คดั หลง่ั จากช่องคลอด มีสีเหลืองเขียว เป็นฟอง มีกล่ินเหมน็ หญิง ตกขาว (leukorrhea), คนั ชาย ส่วนใหญ่ carrier การวินิจฉัย หาตวั เช้ือ ช่องคลอด(vaginal discharges), ท่อปัสสาวะ(urethral discharges), และต่อม ลูกหมาก(prostatic secretions) Culture, immunoassay การป้ องกนั เพศสมั พนั ธ์ การใชผ้ า้ เช็ดตวั ร่วมกบั ผปู้ ่ วย
Leishmania ถ่นิ ท่ีพบ ทวั่ โลก ประเทศเขตร้อน และใกลเ้ คียง ทอ่ี ยู่อาศัย blood and tissue รูปร่างลกั ษณะ 2 ระยะ 1. Amastigote (Leishmanial form) - พบใน tissue, cells สตั วท์ ี่มีกระดูกสนั หลงั -ขนาด 2-5 µm -binary fission axoneme
รูปร่าง 2. Promastigote (Leptomonas form) -ในแมลงริ้นฝอยทราย (sandfly) - culture - 1.5-3.5 x 1.5-20 µm - flagellum 15-20 µm flagellum kinetoplast N
วงจรชีวติ Leishmania
การก่อโรค 1.Cutaneous leishmaniasis(Oriental sore) เกิดจากเช้ือ Leishmania tropica เกิดแผลบริเวณ ผวิ หนงั เป็นสะเกด็ แหง้ ๆ การวนิ ิจฉัย (ขดู น้าเหลือง) -เลือกตุ่มแผลใหม่/สด ขดู ขอบแผล ยอ้ มสี พบ Amastigote -ถา้ ไม่มีแผลแตก ใชม้ ีดกดขอบของตุ่มเอาน้าเหลือง -เขม็ No. 20 แทงผา่ นผวิ หนงั ปรกติ ไปถึงฐานของแผลดูดเอา น้าเหลือง -culture Promastigote
การรักษา -หายเองได้ -แผลรุกราน หรือเป็นนาน > 6 เดือน หรือเป็นชนิด กระจายไปทวั่ ใชย้ า
การป้ องกนั และควบคุม -ควบคุมแมลงริ้นฝอยทราย และทาลายแหล่งเพาะพนั ธุ์ -ควบคุม หรือกาจดั โฮสตก์ กั ตุน(reservoir host) เช่น สุนขั -ไม่ใหแ้ มลงริ้นฝอยทรายกดั -ไม่สมั ผสั โดยตรงกบั ผปู้ ่ วย -ฉีดวคั ซีน
Search
