พิธีกรรมล้านนา

๑๐๕ ตรวจสอบศึกษาศีลปะอินเดียโบราณสมัยตางๆ โดยเฉพาะจากประติมากรรม ยังไมพบรูปพระพุทธเจาหรือพระ โพธิสัตว0 หรือพระสมณะถือตาลป$ตรเลย ดังน้ัน การท่ีพระสงฆ0ถือตาลป$ตรจึงไมนาจะเป,นคติดั่งเดิมจากอินเดีย แต นาจะมาจากลังกาตามหลักฐานที่วาขางตน สวนนักบวชท่ีมิไดเป,นพระสงฆ0ในพระพุทธศาสนาก็ปรากฏวามีการถือ ตาลป$ตรดวยเชนกัน ดังจิตรกรรมฝาผนังท่ีวัดชองนนทรี อันเป,นศีลปกรรมสมัยอยุธยาตอนปลาย เขียนเป,นภาพทศ ชาตติ อนชาดก เรื่อง พรหมนารถ กม็ ภี าพพระเจาอังคติกาํ ลังสนทนากับเดยี รถีย0 ซ่งึ แสดงตนเป,นบรรพชิตนั่งอยูเหนือ พระองค0 เดียรถีย0ในภาพจะถือพัดขนาดเล็กรูปรางคลายตาลป$ตร จึงทําใหสันนิษฐานไดวา ตาลป$ตรสมัยโบราณ อาจจะเป,นเครื่องหมายแสดงความเป,นนักบวชก็ได เพราะแมแตฤาษีก็ยังถือพัด ซ่ึงบางคร้ังก็มีรูปรางคลายวาลวิชนี และบางครงั้ กค็ ลายพัดขนนกซึ่งพระสงฆ0ไทยก็เคยใชเป,นตาลป$ตรอยูระยะหน่ึงเชนกัน และจากความศรัทธาที่ฆราวาส ถือวา ตาลป$ตร เป,นของใชอยางหน่ึงของพระสงฆ0จึงไดเกิดความคิดนําไปถวายพระ โดยชั้นแรกคงเป,นใบตาลตามคติ เดิม ตอมาใบตาลอาจจะเสอื่ มความนยิ มเพราะเปน, ของพืน้ บานหางาย ไมเหมาะจะถวายพระ เลยอาจนําพัดของตนท่ี ทําดวยไมไผสาน หรือขนนกไปถวายใหพระใชแทนใบตาล โดยอาจจะถวายดวยตนเองหรือใหทายาทนําพัดของบิดา มารดาผูลวงลับไปถวายเพ่ืออุทิศสวนกุศลใหบิดามารดาของตนก็ได จึงทําใหตาลป$ตรมีการเปล่ียนแปลงมาเร่ือยๆ และมีการพัฒนาเชนเดยี วกบั ศลี ปกรรมประเภทอน่ื ๆ ดังจะเห็นไดวานอกจากทําจากใบตาลเดิมแลว ยังทําจากวัสดุอ่ืน ท่ีคิดวางามและหายาก เชน ไมไผสาน งาสาน ผาแพรอยางดี ขนนก หรือมีการป$กด้ินเงินดิ้นทอง หรือประดับ ดวยอัญมณตี างๆ สดุ แตกําลังศรัทธาท่ีจะถวาย ซ่ึงตาลป$ตรน้ีถือวาเป,นของมงคลอยางหนึ่งใน ๑o๘ มงคลท่ีปรากฏใน รอยพระพุทธบาทดวย ปจุ ฉา การจดั โตะ] หมบู ูชา กระถางธูปกบั เชิงเทียน วางอยูในระดับเดยี วกันหรือตางกัน เพราะอะไร ? ตอบ วางอยรู ะดับเดยี วกนั คอื ตรงกลางของโตะ] หมู ชน้ั ลางสุด ช้ันทส่ี อง ใหวางเครอ่ื งสกั การะ หรอื พานดอกไม ปจุ ฉา การบชู าพระ จุดธูปกอน หรือ จดุ เทียนกอน เพราะอะไร ? ตอบ จุดเทียนกอน จดุ เทียนดานขวา พระพุทธรปู หรอื ดานซายมือของผจู ดุ และจดุ เลมตอไป จากนนั้ ก็จดุ ธปู สามดอก ตามลาํ ดับ ปุจฉา เทยี นเลมขวาพระพทุ ธรปู , พระประธาน หมายถงึ อะไร ? ตอบ บชู าพระธรรม ของพระพุทธเจาจํานวน ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนั ธ0 ปจุ ฉา เทียนเลมซายพระพุทธรูป , พระประธาน หมายถงึ อะไร ? ตอบ บชู าพระวนิ ัย (ศลี ) ปุจฉา ธูป ๓ ดอก บนโตะ] หมูบูชา หมายถงึ อะไร? ตอบ บูชา คณุ ของพระพทุ ธเจา ๓ ประการ คือ ๑. พระปญE ญาธิคุณ คือ พระพุทธองค0ทรงมปี $ญญารอบรูถงึ ความจริงแหงสิ่งทัง้ หลาย ท้งั ปวงความเปน, จริงของส่ิงเหลานั้นวาเปน, อยางไร ก็ทรงทราบถงึ ความจรงิ เหลานั้นและ นําความจรงิ เหลาน้ันมาเปด@ เผยชแี้ จงแสดงแกโลก ตามพนื้ เพแหงอธั ยาศยั ของบคุ คล เหลาน้ัน

๑๐๖ ๒. พระบริสุทธิคุณ คือ พระพุทธองค0ทรงมีพระทัยบริสุทธ์ิ สะอาดหมดจด จากอาสวะกิเลศเครื่อง เศราหมองท้ังหลาย ไมมีความขุนมัวเศราหมองภายในพระทัยทรงดํารงอยูอยางคงท่ี ไมแปรผัน ทามกลางอารมณท0 ่ีกระแทกกระทน้ั จากภายนอก ไมวาจะดีหรือรายแตพระทัยของพระพุทธเจาก็ บริสทุ ธ์ิอยูม่ันคงอยูอยางนนั้ ไมแปรผนั ๓. พระมหากรุณาธคิ ุณ คือ ทรงกอปรดวยความกรุณาตอสรรพสัตว0ท้ังหลาย ไมทรงเลือกชาติช้ัน วรรณะแตประการใด แมแตในศีลของพระองค0ก็ทรงบัญญัติใหคนงดเวนไมทําสิ่งมีชีวิตใหตกลวง ไป และทรงแนะใหแผเมตตาจิตตอสรรพสัตว0ท้ังหลาย เพ่ือใหอยูรวมกันอยางปกติสุข อันเป,น เปNาหมายของการดํารงชีวติ ของสรรพสตั ว0ทั้งหลายซง่ึ เม่อื กลาวโดยนยั ท่รี ู ปุจฉา ดอกไมในแจกันบนโต]ะหมูบูชา มีความหมายวาอยางไร ใชดอกไมสด หรือดอกไมแหง (ดอกไม ประดิษฐ0) เพราะอะไร ? ตอบ ดอกไมในแจกันบนโตะ] หมูบูชา มคี วามหมายบูชาพระสงฆ0 เปรียบดังดอกไม ถาอยูริมถนน หนทาง ก็ไมมีกราบไหวบูชา ถาดอกไมชนิดนั้น ประดิษฐานบนโต]ะหมูบูชา ก็มีคนกราบไหว จะใช ดอกไมสดก็ไดดอกไมแหงกไ็ ด ไมผิดหลักของศาสนพิธี ปุจฉา การกราบแบบเบญจางคประดษิ ฐ0 คือ กราบแบบใด ? ประกอบดวยสวนไหนของรางกาย มคี วามหมายวาอยางไร ? ตอบ การกราบดวยอวัยวะทั้ง ๕ สวนของรางกาย จรดพ้ืน คือ เขา ๒ ศอก ๒ หนาผาก ปุจฉา เวลากราบพระคนพน้ื เมือง กลาวคาํ วา พุธโธ เม นาโถ ธัมโม เม นาโถ สงั โฆ เมนา โถ มคี วามหมายวาอยางไร ? ตอบ หมายความวา เอาพระรตั นตรยั เปน, ท่พี ่ึง คําวา พุธโธ เม นาโถ แปลวา พระพทุ ธเจาเป,น ทพี่ ง่ึ ของเรา ธัมโม เม นาโถ แปลวา พระธรรมเปน, ทีพ่ ึ่งของเรา สังโฆ เมนา โถ แปลวา พระสงฆ0เป,นท่ีพึ่งของเรา ปจุ ฉา การใสดอกไม ธูป เทยี น ขาวตอกในขันแกวตัง้ สามเหลี่ยม (ขนั แกวตังสาม) ใสเวียนขวา หรือเวยี นซาย ถือเอาอะไรเปน, หลกั หมายถึงอะไร ? ตอบ ขันแกวท้ังสาม การบูชาพระรตั นตรัยโดยใชสัญลกั ษณ0แกวท้ังสาม ถาออกเสยี งภาษา ลานนาจะเป,น “แกวตังสาม”หมายถึงพระรัตนตรัย สวน “ขัน” หมายถงึ พานขนาดใหญ โดยทั่วไปจะเป,นทรงสามเหล่ยี มจัดไวสาํ หรับใสธปู เทียนดอกไมบชู าพระพทุ ธพระธรรมและ พระสงฆ0 ทกุ คนทไ่ี ปวดั หลังจากกราบและบชู าพระประธานแลว จะตองใสขันแกวท้ังสาม กอนและโดยธรรมเนยี มปฏบิ ัติ คนแรกท่ีใสจะตองเป,นผูชาย ซ่ึงจะแบงธปู เทยี นดอกไม เปน, ๓ ชดุ ใสชดุ ละ ๑ มมุ กอนใสจะตองกลาวคาํ อธฐิ านชุดที่หนง่ึ วา “พุธโธ อะระหัง” ชุดทีส่ องวา “ธมั โม ปจ$ จัตตัง” และชดุ ที่สามวา “สังโฆ ยะทิทงั ” โดยเวยี นขวา เรยี กวา ประทกั ษิณ

๑๐๗ ปจุ ฉา การกรวดน้าํ อุทิศกศุ ล ขณะทพี่ ระใหพร บางครงั้ เหน็ ผกู รวดนา้ํ ใชมอื อีกขางรองรบั นํา้ ถกู หรอื ไม ? เพราะอะไร ? บางครัง้ เห็นเอามอื แตะผูกาํ ลงั กรวด ถกู ตองหรอื ไม เพราะอะไร? บางครัง้ เห็นผกู รวดนาํ มอื ขางหนง่ึ กรวดน้ํา มอื อกี ขางหนงึ่ ยกขึน้ คลายกบั ไหว มือเดียวถกู ตองหรือไม ? เพราะอะไร ? ตอบ ปญ$ หาขอนยี้ าว หลายขน้ั ตอน อธิบายกอนวาบางคร้งั ทํากันมาตามประเพณี แตจะตอบ ชดั วา ถกู หรอื ไมถูกนนั้ ตดั สนิ ใจยาก แตจะบอกวา ควรไมควร - ขณะท่พี ระใหพร บางครงั้ เหน็ ผกู รวดนํ้าใชมืออกี ขางรองรบั นํ้า ตอบ ไมค; วรรองรบั เพราะถอื วานํา้ ทก่ี รวดนั้นเปน, นาํ้ ทเ่ี ราตั้งเจตนาใหกบั ผูลวงลับ ดับขันธไ0 ป วิเคราะห0 ท่ีมีผคู นใชมอื รองรบั เพราะบางคร้ัง ใชแกวนา้ํ เวลา กรวดน้าํ นํา้ ออกกวาง ตองใชมอื ปNอง ปจ$ จบุ ันมีที่กรวดน้ําอยูแลว ก็ไมจําเปน, - บางครัง้ เหน็ เอามือแตะผกู ําลังกรวด ตอบ ก็ไม;สมควร เพราะ ผูท่ีไมไดกรวดนํ้า ก็สมควร ตงั้ จติ อุทิศก็ไดและการประกอบบุญกุศล จะสาํ เรจ็ อยูที่เจตนา - บางคร้ังเห็นผูกรวดนํ้า นํามือขางหนึ่งกรวดน้ํา มืออีกขางหน่ึงยกขึ้น คลายกับไหวมือเดียว ตอบ น่กี ็ไม;สมควร เพราะไมมีในหลักศาสนพธิ ี อาจจะทําตามความเชอื่ สบื ๆ กันมา ปจุ ฉา เวลาพระบณิ ฑบาต ทําไมไมสวมรองเทา ? ตอบ เปน, ธรรมเนยี มของพระแตโบราณ สมยั พุทธเจาเอง ก็มีนักบวชมากมายทเ่ี ทย่ี ว ภกิ ขาจาร เลยี้ งชีพดวยการขอชาวบาน ซ่งึ นักบวชเหลาน้นั เองก็ไมสวมรองเทาในการเท่ยี ว ภิกขาจาร สวนหน่ึงก็เพื่อใหเป,นการพิจารณาวาเราเป,นผูขอ เป,นผูขวนขวายนอย ไมเท่ียวเลี้ยงชีพ ดวยป$จจัยอื่นๆ ท่ีไมจําเป,น ที่จริงก็ถือเป,นการทรมานกิเลศอยางหน่ึงของนักบวชเม่ือกอน สวน พระพุทธเจาเองก็นําเอามาใชในการปฏิบัติ เพราะก็ไมเคยไดยินวาพระพุทธองค0สวมรองเทาต้ังแตที่ พระองค0อธิฐานเพศบรรพชิต ไปไหนก็เสด็จดวยพระบาทเปลาเทานั้นดังน้ัน พระสงฆ0สาวกของ พระพุทธเจา กค็ วรเจริญรอยตามพอ ก็คือพระพทุ ธเจา ไมสวมรองเทาเม่ือบิณฑบาต ปุจฉา พระบณิ ฑบาต ในตลาดสดตอนเชา เหมาะสมหรอื ไม ? ตอบ ถาญาติโยมนมิ นต0 ก็เหมาะสม แตสถานที่ ท่นี น้ั พลุกพลานไปดวยผคู นก็ไมเหมาะสม ไม ผิดวนิ ยั แตไมเหมาะแกสมณสารูป (ความเป,นพระ) หรือเป,นโลกวัชชะ (ญาติโยมติเตยี น) ปุจฉา พระเลอื กซื้อลอตเตอรี่ ตามตลาด ผดิ วนิ ัย หรอื ไม ? ตอบ พระวินัยไมมีกลาวไว แตกลาววา สถานท่ใี ดพระสงฆไ0 มควรไป เรยี กวา อโคจร ดงั นั้น ตลาดทข่ี ายลอตเตอร่ี คงเขากับลกั ษณะเชนนี้ แตท่แี นคือ เปน, โลกวัชชะ คอื ญาติโยม ตเิ ตยี น ไมเหมาะสมควรเปน, สมณสารูป ปจุ ฉา ผาจีวรพระสงฆ0 ทาํ ไมสไี มเหมือนกัน ?

๑๐๘ ตอบ จวี ร ปจ$ จัยหรือบรขิ ารของพระสงฆ0อยางหนึง่ ในจํานวน ๔ อยาง ซงึ่ ไดแก ผา ๔ อยางคือ สบง ประคตเอว จีวร สงั ฆาฏิ หลัก ๓ อยางคือ บาตร มดี โกน เข็มเย็บผา และนํ้า ๑ คือ ธัมมก รก (ผากรองน้ํา) จีวรเป,นชื่อเรียกผาท่ีพระสงฆ0ใชสอย ใชเรียกท้ังผานุงผาหม เชน คําวาไตรจีวร หมายถึงผา ๓ ผืน ซึ่งมีท้ังผานุงและผาหม สําหรับผาหมเรียกไดเฉพาะวา อุตราสงค0 จีวร ประกอบดวยผาท่ีตัดเป,นส่ีเหล่ียมผืนเล็กๆ มาตอกัน เป,นผาท่ีเศราหมอง คือผูอื่นมักไมตองการไป ตดั เยบ็ อกี เหมาสมกับสมณะ ผาส่เี หลยี่ มผนื เลก็ ๆ ท่ีเยบ็ ตอกนั น้นั เปน, หลายคันนา ออกแบบโดยพระ อานนท0 หลังจากพระอานนท0ถวายจีวรท่ีตัดแตงแลวใหทอดพระเนตร พระพุทธองค0ทรงพอพระทัย และอนุญาตใหใชผา ๓ ผืน คือ สังฆาฏิช้ันเดียว จีวร และสบง ตอมาทรงอนุญาตไตรจีวร คือ สังฆาฏสิ องชัน้ จีวร และสบง ท้งั น้ี เพอ่ื ใหพระสงฆใ0 ชปNองกนั ความหนาวเย็น และรับสั่งวาพระสงฆ0 ไมพึงมจี วี รมากกวาน้ี หากรูปใดมีมากกวานี้เป,นอาบัติ ตอมาจีวรหลายประเภทเกิดขึ้น ภิกษุไมแนใจ วาจวี รชนดิ ใดทที่ รงอนุญาต จึงกราบทลู ตอพระศาสดาพระพทุ ธองคท0 รงอนญุ าตจวี ร ๖ ชนิด คือ ๑. ทาํ ดวยเปลือกไม ๒. ทาํ ดวยฝNาย ๓. ทําดวยไหม ๔. ทาํ ดวยขนสัตว0 ๕. ทาํ ดวยปาO น ๖. ทําดวยของเจอื กนั สีของจวี รแตเดิมใชมลู โคหรอื ดนิ แดงยอมจีวร ทําใหสีของจีวรเป,นสีคล้ํา มีการทักทวง จึงนําความกราบบังคม ทูลใหพระองค0ทรงทราบ พระพุทธเจามีดํารัสวา “ภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตนํ้ายอม ๖ ชนิดสําหรับยอมจีวร คือ นํ้า ยอมจากใบไม นํ้ายอมจากดอกไม และนํ้ายอมจากผลไม” เม่ือยอมเสร็จแลวจีวรจะออกมาเป,นสีกรัก สีเหลืองหมน หรอื สีเหลืองเจือแดงเขมเหมอื นยอมดวยแกนขนนุ แตทรงหามภิกษยุ อมจีวรดวยขมน้ิ ฝาง แกแล มะหาด เปลือกโลด เปลอื กคลา คราม ดอกทองกวาว เป,นตน สีจีวรทต่ี องหาม คือ ๑. สีเขยี วคราม สีเหมอื นดอกผักตบชวา ๒. สเี หลอื ง สเี หมอื นดอกกรรณิการ0 ๓. สีแดง สเี หมอื นชบา ๔. สหี งสบาท สแี ดงกับเหลืองปนกัน ๕. สีดาํ สเี หมอื นลกู ปjาคาํ ดคี วาย ๖. สีแดงเขม สีเหมือนหลงั ตะขาบ ๗. สแี ดงกลาย แดงผสมคลายใบไมแกใกลรวง เหมือนสีดอกบวั บางแหงระบุวาสตี องหาม คอื สดี ํา สคี ราม สเี หลอื ง สีแดง สีบานเย็น สีแสด และสีชมพู ถาจีวรมีสีตรง ตามน้ีใหภิกษุยอมใหม ถาทําลายสีเดิมไมออกใหนําไปใชเป,นผาปูลาดสําหรับรองน่ัง หรือใชงานอ่ืนก็ได ในสมัย พุทธกาล พระภกิ ษุสงฆจ0 ะยอมจีวรดวยสธี รรมชาติแท สจี ะไมออกมาเป,นมาตรฐานเดียวกัน มีผิดเพ้ียนแตกตางกันไป

๑๐๙ บาง สวนในยุคป$จจุบัน มีการใชสีจีวรตางๆ พอแยกออกได ๒ สี คือ สีเหลืองเจือแดงเขม และสีกรักสีเหลืองหมน หรือเรยี กวา สรี าชนิยม ถอื วาถูกตองตรงตามพระบรมพุทธานุญาตทง้ั ๒ สี แตพระภิกษุสามเณรทีอ่ ยวู ดั เดียวกัน จีวร จะใชจีวรสเี ดยี วกนั เพอื่ ความเปน, ระเบียบเรียบรอย และปฏบิ ัตใิ หถกู ตอง งานมงคล ปจุ ฉา การสืบชะตา ไมซมุ สืบชะตา บางคร้งั เหน็ มี ๓ ตน บางคร้ังเหน็ มี ๔ ตน เพราะอะไร? ท่ถี ูกตองมีกตี่ น ? ตอบ ไมซุมชะตา บงบอกถงึ ปรศิ นาธรรม คือ ไมซุมชะตา ๓ ตน หมายถงึ ไตรลกั ษณ0 คือ อนจิ จงั คอื ความไมเท่ียงในสังขาร ทุกขัง คือ ความเป,นลักษณะเป,นทุกข0 อนัตตา คือ ความไมใช ตวั ตน ไมมีเรา เขา ไมซุมท่ีมี ๔ ตน หมายถึง ธาตุ ท้ัง ๔ ในรางกายของมนุษย0เรา คือ ธาตุดิน ธาตนุ ํ้า ธาตลุ ม และธาตุไฟ ผสมผสานกันเรยี กวา สังขาร สวนชนิดไมซมุ ใชไดทั้ง ๒ แบบ ปจุ ฉา ดายสายสญิ จน0 ทถ่ี ูกตองมีกเ่ี สน ? ตอบ สวนมากนยิ มใช ๙ เสน เป,นคตวิ า ทาํ กิจการใดกต็ าม กจ็ ะกาวหนา ปุจฉา การทําบุญบาน เวยี นดายสายสญิ จน0 เวียนซาย หรือเวยี นขวา เพราะอะไร ? ตอบ เวยี นขวา เรยี กวา ประทกั ษิณ หรือ ทักษณิ าวัฏฏ0 เพราเชื่อวา ทาํ ตามวนั สําคญั ทาง พระพุทธศาสนาเวยี นเทียนกท็ ักษณิ าวฏั ฏ0 เหมอื นกนั ปจุ ฉา ดายสายสิญจน0 เร่ิมตนจากอะไร สน้ิ สุดทีไ่ หน ? ตอบ เร่มิ ตนจากพระพทุ ธรปู (พระประธาน) จบท่ีพระพทุ ธรปู (พระประธาน) เหมอื นกัน กรณี ทเ่ี วยี นดายสายสญิ จน0 รอบบรเิ วณทเ่ี ราประกอบพิธีกรรม ปจุ ฉา การเจรญิ พระพทุ ธมนต0 ดายสายสญิ จน0 ทีเ่ ร่มิ จากพระพทุ ธรูป ใชฐานพระพทุ ธรปู ทับดาย หรอื ใชดายเวยี นองคพ0 ระพุทธรปู กอนที่จะเอาดายเวียนฐานบาตรนาํ้ มนต0 เวียนซายหรือ เวียนขวา เพราะอะไร ? ตอบ ใชเวียนฐานพระพทุ ธรูป จากนั้นมาเวียนฐานบาตรน้าํ มนต0 โดยเวียนขวา ประทกั ษณิ เหมือนกันทกุ ประการกบั งานมงคล ปจุ ฉา คาํ อาราธนา และคําขอศีล บางครัง้ ใช (๑) มะยงั ภนั เต วิสุง วสิ ุง รกั ขะนตั ถายะ ติสะระเณนะ สะหะ ปญ$ จะ ศลี านิ ยาจามะ บางครั้งใช (๒) มะยงั ภนั เต ติสะระเณ นะ สะหะ ป$ญจะ ศีลานิ ยาจามะ ฯ มคี วามหมายวาอยางไร โอกาศใดใชวิสงุ ฯ โอกาส ใดใช ตสิ ะระเณ ฯ ตอบ (๑) แปลวา ทานผเู จรญิ ขาพเจาทงั้ หลาย ขอ ศีล ๕ ขอ พรอมทพี่ ึง่ สามประการ เพอ่ื ประโยชนแ0 กการรักษา เปน, ขอ ๆ (๒) แปลวา ทานผูเจริญ ขาพเจาท้งั หลาย ขอ ศีล ๕ ขอ พรอมทีพ่ ่ึงสามประการ ใชไดทงั้ ๒ อยาง สวนมาก ถาเจริญพระพุทธมนตภ0 าคกลาง หรือสวดสังโยคมักจะใชลกั ษณะที่ ๑ แตถาเจริญพระพุทธมนต0เมอื งเหนือจะใชลักษณะที่ ๒

๑๑๐ ปจุ ฉา เวลาพระใหศลี กอนถึง ปาณาตปิ าตา ฯ พระจะพูดวา ตสิ ะระณะคะมะนัง นิฎฐิตงั ฆราวาสจะตอบวา อามะ ภนั เต มคี วามหมายวาอยางไร ? ตอบ ติสะระณะคะมะนงั นฎิ ฐิตงั แปลวา ไตรสะระนะคมน0 จบแลว คอื พระพทุ ธ พระธรรม และพระสงฆ0 เป,นทพ่ี ่ึง ที่สะระณะ จบแลว สวนคําวา อามะ ภันเต แปลวา ทานผูเจริญ ขอรับ คือ ยอมรบั ไตรสะระณะคมน0 น่ันเอง ปุจฉา เมื่อพระใหศลี ถึงขอ ๕ สรุ าเมระยะฯลฯ กอนจบพระจะพดู วา สเี ลนะ สุคะติง ยันติ , สเั ลนะ โภคะสมั ปะทา สีเลนะ นพิ พุ ยันติ , ตสั มา สลี ัง วโิ สธะเย มีความหมายวา อยางไร ? ตอบ สเี ลนะ สคุ ะตงิ ยันติ คนจะไปสุคติได ก็เพราะศลี คนจะมโี ภคะสมบตั ไิ ด กเ็ พราะศลี คนจะเขาสูนพิ พานได ก็เพราะศลี เพราะฉะน้นั พงึ ชําระศีลตนเองใหหมดจด ปุจฉา เทียนทพ่ี ระประธานสงฆ0 ทําพิธนี าํ้ มนตพ0 ระพทุ ธมนต0 หยดนา้ํ ตาเทยี น ลงในบาตรดับเสร็จ แลวนําเอาไปใชตอไดหรือไม เพราะอะไร ? ตอบ ใชได เพราะไมไดกาํ หนดไวในศาสนพธิ ี แตเพ่ือเป,นการประหยัด อยางหนงึ่ แตท่ีตอบวา ใชได เพราะบทที่จุดเทียนน้ํามนต0 ก็เป,นบทมงคล ๓๘ บทท่ีพระหยดนํ้าตาเทียนน้ันก็เป,นระตะนะ สตู ร งานอวมงคล ปจุ ฉา การจดุ ธูปไหวศพ ฆราวาส จดุ กด่ี อก เพราะอะไร ? หมายถึงอะไร ? ตอบ จดุ ธูป ๑ ดอก ประนมมอื ยกธปู ขึน้ จบ ใหปลายน้วิ ชีอ้ ยรู ะหวาง คว้ิ ตัง้ จิตขอขมาโทษ ตอ ศพน้ันวา “หากไดลวงเกินทาน ท้ังทางกาย วาจา ใจ ก็ดี ขอทานโปรดอโหสิกรรมใหแกขาพเจาดวย เถดิ ” ปจุ ฉา การจุดธปู ไหวศพ พระสงฆ0 จุดก่ีดอก เพราะอะไร ? หมายถงึ อะไร ? ตอบ จุดธปู ๑ ดอก ประนมมอื ยกธปู ขน้ึ จบ ใหปลายนวิ้ ช้ีอยูระหวาง คิว้ ตัง้ จติ ขอขมาโทษ ตอศพนั้นวา “หากไดลวงเกนิ ทาน ทั้งทางกาย วาจา ใจ ก็ดี ขอทานโปรดอโหสิกรรม ใหแกขาพเจาดวยเถดิ ” เมือ่ ขอขมาโทษแลวพงึ ปก$ ธปู ณ ทปี่ ก$ ธูป กราบแบบ เบญจางคประดษิ ฐ0 ๓ ครงั้ พรอมกบั นกึ อธิฐาน ปจุ ฉา จากท่พี บเห็นเม่อื แหศพถงึ สุสาน (ปาO ชา) จะแหศพรอบเมรุ ๓ รอบ กอนตัง้ ศพประกอบ พิธกี รรมทางศาสนาถกู ตองหรอื ไม เพราะอะไร ? ตอบ ในศาสนพิธไี มมี แตเป,นประเพณที ท่ี ําสบื ๆ กนั มา เพราะเป,นการใหคตธิ รรมแกชนรนุ หลัง วา คนเราเกิดมาก็ตกอยูในสภาวะแหงวฎั ฏะ ๓ คอื กเิ ลส กรรม วิบาก จะเวียนซาย มีความเชื่อ วา เป,นการไมใหกลบั มาเกิดอกี เพราะการเกิด เปน, ทุกข0ในโลก ปจุ ฉา จากทีพ่ บเห็นเชนกัน บางทีเ่ อาศพตั้งบนเชิงตะกอน ลกู หลาน ญาติ พนมมือเดินเวียนศพ

๑๑๑ (เวยี นซาย) ๓ รอบ ถกู ตองหรือไม เพราะอะไร ? ตอบ เหมอื นขอขางบน ปจุ ฉา จากท่พี บเห็นเชนกัน สสุ านพระบาท อ.เมืองลําปาง แหศพเวยี นเมรุ ซงึ่ เปน, อาคาร ประกอบพิธี มคี นนง่ั อยูดคู ลายกบั เอาศพ เคารพคน ถกู ตองหรอื ไม ? เพราะอะไร ? ตอบ ในศาสนพธิ ไี มมี แตเปน, สถานท่ปี ระกอบพิธเี ช่อื มตอกนั ผูคนไปรวมงานกร็ ับได แตก็เวียน ศพ เหมือนกนั คตกิ ค็ ือทุกคนตกอยูในสภาวะแหงวัฎฏะ ๓ คือ กิเลส กรรม วิบาก มีความเช่ือวา เปน, การไมใหกลับมาเกิดอกี เพราะการเกิด เปน, ทุกขใ0 นโลก ปจุ ฉา จากทพี่ บเห็น เชนกนั บางทีก่ อนเคลอ่ื นศพออกจากบาน หรือ วัดจะมีการจดุ ประทดั จุด ระหวางเคล่อื นศพและจุดกอนทาํ พธิ เี ผาศพ ถูกตองหรือไม ? เพราะอะไร ? ตอบ ทาํ ตามประเพณี เพราะมีความเช่ือวา การจดุ ประทัดก็ดี จดุ บอกไฟ (บั้งไฟ) ก็ดี เป,นการ บอกใหสวรรคเ0 บอ้ื งบนไดรับทราบ และเปน, หนทางนําจติ วญิ ญาณ ผูตายไปสูสคุ ติ ปุจฉา ขณะท่พี ระพจิ ารณาผาบังสุกุล พนมไหวหรอื ไม ? เพราะอะไร ? ตอบ พนมมอื ไหว เพราะใหรวู า สังขารทัง้ หลาย ไมเทีย่ งหนอ มกี ารเกดิ ข้นึ และดบั ไป เปน, ธรรมดา เป,นตน เปน, การเตอื นสติมนุษย0 ปุจฉา ขณะทพ่ี ระสวดมาติกา พนมมอื ไหวหรอื ไม ? เพราะอะไร ? ตอบ พนมมือไหว เพราะเปน, บทสวดธัมมะสังคิณมี าตกิ าปาฐะ เป,นบทเกีย่ วกบั ใหรสู ิ่งทีเ่ ปน, กุศล และอกุศลเป,นตน บางครง้ั ถงึ ไมรคู วามหมาย แตกเ็ ป,นบุญใหกบั ตนเอง ปจุ ฉา จากทีพ่ บเห็น บางศพการทอดผาไตร มผี าไตรเปด@ กอน ทอดผาบังสุกุล และผามหาบงั สุกุล ถูกตองหรือไม ? เพราะอะไร ? ตอบ เปน, ประเพณีแตละทองถิ่นทองท่ี ที่ปฏบิ ัตกิ นั หรอื อาจเปน, เพราะผูใหญท่ีมตี าํ แหนงเสมอกัน มางานพธิ ีดงั กลาว เพ่ือเปน, การใหเคารพผมู เี กียรติ จึงจดั การทอดผาลักษณะน้ี ขึ้น ปจุ ฉา การสวดพระอภิธรรมศพ ดายทโี่ ยงจากศพเรยี กวาอะไร ? ใชดายก่เี สน ? เวยี นฐาน พระพุทธรปู หรือไม ตอบ เรียกวา ภูษาโยง คือผาเป,นลกั ษณะเปน, แถบ ถาเปน, ดายเรยี กวาสายโยง ก็ใชดายเปน, มวน ไมกําหนดไมเวยี นฐานพระพุทธรปู เพราะโยงจากศพ มาหาพระเพือ่ พจิ ารณา ปจุ ฉา พระประกอบพิธที างศาสนาในงานศพ เรยี กวา สวดมนตห0 รอื เจรญิ พระพุทธมนต0 หรอื เรียกวาอะไร ? ตอบ งานท่เี ป,นมงคล นิมนต0พระ ใชคาํ วา เจริญ เชน นมิ นตเ0 จริญพระพทุ ธมนต0ขน้ึ บานใหม นยิ มนิมนต0พระสงฆ0เป,นจํานวนค่ี เชน ๕ รูป ๗ รูป ๙ รูป เป,นตน สวนงานอวมงคล นิมนต0พระใช คําวา สวด เชน นิมนต0สวดอภธิ รรม นยิ มนมิ นต0พระสงฆ0 จาํ นวนคู เชน ๔ รูป ๘ รูป ๑๐ รูป ๑๒ รูป เป,นตน

๑๑๒ ปจุ ฉา การทอ่ี าจารย0 (มัคนายก) โอกาสเวนตาน เชิญเอาวญิ ญาณสิง่ ศักดส์ิ ทิ ธมิ์ าชวย ถกู ตอง หรือไม ? เหมาะสมหรอื ไม ? ตอบ เป,นความเชือ่ แตละทองถ่นิ สวนมากพธิ ีกรรมเชนนี้จะมขี ึ้นในภาคเหนอื ตอนบนเพราะยงั ไดรับอิทธพิ ลความเชอื่ จากบรรพบุรษุ อยู แมแตการถวายภัตตาหาร (ขนั ขาว) ยงั มีการบอก กลาวเชนนี้ เพือ่ ใหคนท่ีมีชีวิตไดอ่ิมในบุญ ที่ตนเองกระทาํ ปจุ ฉา การเอาธนบตั รใสซองทอดแทนผาบงั สุกุล ในงานฌาปณกจิ ศพ ถูกตองหรือไม เหมาะสม หรือไม ? ตอบ ถาเป,นการทอดแทนผาก็ไมเหมาะสม แตถาเจาภาพตองการมีเจตนา ถวายเทาอายุ ผูตาย ควรจะใหมกี ารประเคน แดพระสงฆผ0 รู ับนิมนต0 ปจุ ฉา ผามหาบงั สุกลุ หรอื ไตรชุดพิเศษ ที่ถกู เรียกวาอยางไร ? ตอบ ควรใชวา ผามหาบงั สุกลุ ปุจฉา ผามหาบังสุกลุ หรอื ไตรชุดพเิ ศษ ทีถ่ ูกตองมกี ่ชี ดุ ? ตอบ ๑ ชดุ นอกน้นั จัดเป,น ไตรสกุ ลุ หรอื ผาบงั สุกุลทั้งหมด ปจุ ฉา ดายทีผ่ ูกจากศพไปหาพระสงฆ0 ทถี่ ูกเรยี กวาอะไร ? ตอบ ภูษาโยง หรือสายโยง ปจุ ฉา การทอดผาบังสุกลุ ตอหนาพระสงฆ0 ที่ถูกควรทอดอยางไร ? ตอบ ถามสี ายโยง กส็ ามารถทอดไดเลย เพราะเป,นการประหยดั เวลา ถาไมมกี ใ็ หทอดลงบน หีบศพ แลวนมิ นตพ0 ระสงฆไ0 ปพจิ ารณาบงั สุกลุ ปจุ ฉา การทอดผาบังสุกลุ ตองถอดรองเทาหรือไม เพราะอะไร ? ตอบ ถาเปน, สถานที่ ท่ีเสมอกันก็ควรถอดรองเทา เพอ่ื เปน, การใหสงั ฆคารวธรรม ตอพระสงฆ0 ปกณิ ณกะคําถาม ปุจฉา การเร่มิ พิธีการทางพระพทุ ธศาสนา (ศาสนพธิ ี) เชน งานศพ การเปด@ สาํ นักงาน การ ทาํ บุญขนึ้ บานใหม และอ่นื ๆ เร่ิมตนเชญิ ประธานในพิธี จดุ ธูปเทยี นบชู าพระรตั นตรัย ประธานจะตองเขาไปกราบทีห่ นาโต]ะหมูบชู า ๑ ครง้ั กอน แลวจดุ เทียนธูป แลวกราบอกี ๓ คร้ัง หรอื ประธานตรงไปจุดเทียนธปู แลวกราบ ๓ ครง้ั อยางไหนถกู ตองหรอื เหมาะสม ? ตอบ ประธานกราบพระรตั นตรัย ๓ ครง้ั แลวจดุ เทียนธูป จดุ เสร็จกราบอกี ๓ คร้งั เพื่อเป,นการ เคารพตอพระรัตนตรัย และตอพระธรรมวนิ ัย พรอมพุทธคุณ ๓ ประการ ปุจฉา การเทศน0งานศพ บางชุมชนถอื ปฏิบัตวิ า ผูไปรวมงานไมตองพนมมือไหว เพยี งแตใหนั่งฟง$ โดยสงบ เพราะการเทศน0 นนั้ จุดหมายให ผตู ายฟง$ ถาผูรวมงานพนมมือไหว จะเปน, การ สกัดกั้นบญุ ไมใหไปถงึ ผตู าย ?

๑๑๓ ตอบ เป,นความเช่ือทีผ่ ดิ การเทศนง0 านศพ มงุ หวังใหผฟู ง$ ไดรับฟง$ ธรรม ขอน้ันๆ เพื่อจะเป,น ทกั ษณิ าทาน และอานสิ งสใ0 หกบั ผูลวงลับดบั ขนั ธไ0 ป ปุจฉา ในงานศพตอนพระพจิ ารณาผาบังสกุ ลุ ผรู วมงานคนอนื่ ไมตองพนมมือไหว เป,นหนาท่ี เฉพาะของผูทอดผาบงั สุกลุ ? ตอบ เมือ่ พระพจิ ารณาผาบงั สกุ ุล ทุกคนท่เี ป,นพุทธศาสนกิ ชน ตองพนมมอื เพราะเปน, การ พจิ ารณาสังขารเพอ่ื ใหเรามรณสติ และจะไมประมาทในชวี ิต ปุจฉา งานบุญทพ่ี ระสงฆ0ใหพร พระจะสวด ยะถา ชวงนไ้ี มตองพนมมอื ไหว ผูรวมทําบุญจะพนมมอื ไหว ตอนพระสวด สพั พี ? ตอบ ใหพนมมอื ทั้งสองบท เพราะ บทวา ยะถา น้ัน เป,นการอุทิศใหผตู าย ผรู วมงานกพ็ นม มือตั้งจติ อธิฐาน ถามนี ํา้ ก็กรวดนา้ํ สวนบท สพั พี น้นั เปน, การอวยพรใหกับ ผูมารวมงาน โดยเฉพาะ ปจุ ฉา ตอนพระสวด ยะถา คนทม่ี ภี าชนะและนํา้ จะกรวดนาํ้ ซ่ึงทก่ี รวดนาํ้ อาจจะมีจํากัด คนท่ี ไมมีน้ําสําหรบั กรวดจะตองจับหรือเกาะชายเสือ้ หรอื สวนใดสวนหน่งึ ของคนท่ีมนี ํ้าสาํ หรบั กรวดและจะเกาะหรือแตะกนั เปน, หางยาวตอๆ กนั ไป มีทม่ี าอยางไร ? จําเปน, ตองทําหรือ ? ตอบ เปน, ความเชื่อของแตละทองถน่ิ ที่ปฏบิ ตั กิ นั มาจนเป,นประเพณี ไมจาํ เปน, ตองจับ เพราะ การอุทิศบุญกศุ ล นนั้ อยทู เ่ี จตนาของแตละบคุ คล ปจุ ฉา ประเพณีสืบชะตา ตอนตนจะสงเคราะห0 (ปด$ เคราะห0 ตามธรรมเนียมทางเหนือ) ระหวาง พระสวดสงเคราะห0, สะเดาะเคราะห0,ป$ดเคราะห0 มธี รรมเนียมหามผูเขารวมพิธีพนมมอื ไหว เพราะอะไร และสมควรหรอื ไม ? ตอบ ไมห; าม เวลาพระสงฆ0ทาํ พิธีสงเคราะห0 ผูเขารวมพิธพี นมมือไหวอยแู ลวเพราะเป,นการ อัญเชิญเหลาเทพเทวาทง้ั หลาย มารักษา และตอดวยบท อภยปริตรตัง บทนี้เป,นบท ไมใหเกิดฝ$น ราย หรือฝน$ เห็นนิมิตราย จากนัน้ ตอดวยบท เทวาอุโยขนคาถา เพราะเปน, บทสงเทวดา ปจุ ฉา วัดทีพ่ ระจําพรรษาไมครบ ๕ รปู จะรบั ผากฐินไดไหม ถารับถือวา อาบัติหรือผิดวินยั อยางไร และถารับพระสงฆ0ท่รี ับกบั ผูถวายกฐิน จะไดรับอานสิ งส0 ตรงตามท่บี ัญญัติไว หรือไม ตอบ การถวายกฐิน ตองใช ๕ องคข0 ้นึ ไป ตองไปนิมนต0วดั อนื่ มาเพิ่ม ใหครบ ๕ คอื ใชคาํ คณะ ปรู กะ คอื เตม็ เพราะรับกฐินนตี่ อง ๕ องค0ขึ้นไป แลวกเ็ วลารบั ตองมพี ระตง้ั แต ๕ องคข0 ้ึนไป เป,นคณะสงฆ0 เพราะวาถาไมเต็มคณะสงฆ0 เวลารับก็ไมเป,นกฐิน ถวายยังไงก็เป,นผาปOาไป แตพระผู ครององคก0 ฐิน ตองจาํ พรรษา ณ วัดนั้น ถวนไตรมาส ( ๓ เดือน) ปจุ ฉา หลังเทศน0มหาชาตจิ บทกุ กัณฑแ0 ลว จะมกี ารเทศนป0 ด@ ทายที่เรยี กวา จตรุ ารยิ สัจจกถา อยากทราบวา กถานี้มเี นื้อหาสรุปอยางไร ?

๑๑๔ ตอบ ในอรหันตสตู ร ซ่งึ มเี นอื้ ความวา “ดกู รเธอผูเห็นภัยในวัฏสงสารท้งั หลาย พระอรหันต สัมมาสัมพุทธเจาท้ังหลายเหลาใดในอดีตกาลเมื่อตรัสรูตามความเป,นจริงแลว พระอรหันตสัมมาสัม พุทธเจาเหลาน้ันท้ังหมด ยอมตรัสรูตามความเป,นจริงแลวพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจาเหลานั้น ทั้งหมด ก็ยอมจักตรัสรู พระจตุราริยสัจธรรม ตามความเป,นจริง แมเราผูตถาคตเป,นพระอรหันต สมั มาสมั พทุ ธเจาในปจ$ จบุ นั เม่ือตรัสรตู ามความเป,นจริงแลว ก็ไดตรัสรูซ่งึ พระจตุราริยสัจธรรมตาม ความเป,นจริง ปจุ ฉา พระจตรุ ารยิ สจั เป,นไฉน? พระจตรุ าริยสจั คอื ทกุ ขอริยสัจ ทุกขสมุทัยอรยิ สัจ ทกุ ขนิโรธอริยสัจ ทุกขนโิ รธคานนิ ปี ฏิปทาอรยิ สัจ ดกู รเธอผเู หน็ ภัยในวฏั สงสารท้งั หลาย เพราะเหตนุ เี้ ธอทั้งหลายจงึ ควรทจี่ ะกระทําความ เพียร เพื่อใหรตู ามความเปน, จริงวา นี่ทกุ ข0 , นท่ี กุ ขสมทุ ยั , นท่ี ุกขนโิ รธ,นที่ ุกขนโิ รธคานิ นีปฏปิ ทา” ดังนี้ พระพุทธฏกี าที่อญั เชญิ มานี้ยอมจักเป,นเครอ่ื งชใ้ี หเหน็ อยางแจมชัดวา การ ทส่ี มเดจ็ พระสมั มาสมั พุทธเจาทุกพระองค0จกั ไดตรสั พระปรมาภิเษกสัมโพธิญาณเปน, เอกอรรค บรมศาสดาจารย0ในไตรโลกไดนน้ั ก็เพราะพระพทุ ธองค0ทานไดตรัสรธู รรมวิเศษ คอื พระจตุรารยิ สจั ธรรมน่ีเอง และเมื่อพระองคต0 รัสรูพระจตุราริยสจั กําหนดวชิ ชาไดเปน, สวน พระองคแ0 ลว แมจะทรงเป,นพระสัพพัญpู ทรงรูทรงทราบทกุ สิ่งทุกประการในทุกกรณดี วย อํานาจแหงพระพุทธบารมแี ลวก็ตาม ถงึ กระนั้น เมือ่ พระองคจ0 ะทรงมพี ระมหากรณุ าแสดง พระธรรมเทศนาโปรดประชาสตั วท0 ัง้ หลาย พระองค0กห็ าทรงใฝOพระทยั ในการทจ่ี ะทรงแสดง เร่ือง ๆ ท่ีพระองคท0 ราบแลวน้นั นัก โดยที่แททรงใฝพO ระทยั ท่ีจกั แสดงเรอ่ื งธรรมวิเศษ คือ พระจตรุ ารยิ สจั นเี่ องเป,นสวนมาก เรอ่ื งน้มี ปี รากฏเปน, หลักฐานในพระบาลมี หาวารวรรคแหง พระสุตตนั ตปฎ@ ก ซึง่ มใี จความปรากฏใน สีสปาสูตร ปจุ ฉา การนําตะกราผลไม, อาหารกระปอb ง , น้าํ อดั ลม ฯลฯ ไปถวายพระสงฆ0หลังเท่ยี งวนั ซึ่ง พระสงฆฉ0 นั เพลแลวจะสมควรหรอื ไม พระสงฆท0 ีร่ บั ถวายจะผิดวนิ ยั หรอื ไมอยางไร ? ตอบ ขออธบิ ายภาพรวมวา หลายคนมกั คิดวา ภกิ ษุจะฉนั ไดแคกอน เวลาเพล (กอนเทย่ี งวัน) แตจรงิ ๆ แลว ในพระวินยั ป@ฎก หมวดมหาวรรค บทท่ี ๖. เภสัชชขนั ธกะ (วาดวยเรอ่ื งยา ตลอดจนเร่อื งกัปปย@ ะอกัปป@ยะและกาลิกทั้ง ๔) กลาวไววา กาลิก เนื่องดวยกาล, ขนึ้ กับกาล, ของอันจะกลืนกนิ ใหลวงลาํ คอเขาไปซึง่ พระวนิ ัยบัญญัติใหภิกษุรบั เกบ็ ไวและฉนั ไดภายในเวลาที่กําหนด จาํ แนกเปน, ๔ อยาง คอื ๑. ยาวกาลิก รบั ประเคนไว และ ฉนั ไดชว่ั เวลาเชาถึงเที่ยงของวนั น้นั เชน

๑๑๕ ขาว ปลา เนือ้ ผกั ผลไม ขนม ตางๆ ๒. ยามกาลิก รับประเคนไว และฉันไดชวั่ วนั หน่งึ กับคนื หนง่ึ คอื กอนอรุณ ของวนั ใหม ไดแก ปานะ คือ น้ํา ผลไมทท่ี รงอนุญาต ๓. สัตตาหกาลิก รับประเคนไวและฉนั ไดภายในเวลา ๗ วนั ไดแก เภสัชทงั้ หา คอื ๑. สัปป@ เนยใส ๒. นวนตี ะ เนยขน ๓. เตละ นา้ํ มนั ๔. มธุ น้ําผึ้ง ๕. ผาณิต นาํ้ ออย ๔. ยาวชีวิก รับประเคนแลว ฉนั ไดตลอดไปไมจาํ กดั เวลา ไดแกของท่ีใช ปรุงเปน, ยานอกจากกาลกิ ๓ ขอตน นอกจากนนั้ ยังมีเรื่อง “เนย” ใน พระไตรปฎ@ ก มาเสริมใหอกี เนื้อความแหงสขิ าบทท่ี ๙ ในโภชนวรรค พระวนิ ัยปฎ@ ก มหาวภิ ังค0 ภาค ๒ เลมวา สมยั หน่ึง พระฉัพพัคคีย0 (กลุมภิกษุ ๖ รูป) ออกปากขอโภชนะอันประณีตมาเพ่ือตนแลวฉัน ความ ทราบถึงพระพุทธเจา ทรงตําหนิแลวทรงบญั ญัตสิ กิ ขาบทไววา “ก็ภิกษุใดออกปากขอโภชนะ อนั ประณตี เชนนี้ คือ เนยใส เนยขน นํ้ามัน นํ้าผ้ึง นํ้าออย ปลา เน้ือ นมสด นม สม มาเพื่อ ตนแลวฉนั ตองอาบตั ิ ปาจติ ตยี 0” ตอมามีกรณีภกิ ษเุ ป,นไข ไมกลาออกปากขอโภชนะอันประณีตมา เพื่อตนแลวฉัน จึงไมหายจากอาการไข ความทราบถึงพระพุทธเจา จึงทรงอนุญาตใหออกปากขอ โภชนะอันประณีตมาเพ่ือตนแลวฉันได ทรงบัญญัติสิกขาบทไวเป,นอนุบัญญัติวา“อนึ่ง ภิกษุไมเป,นไข ออกปากขอโภชนะอันประณีตเชนน้ี คือ เนยใส เนยขน นํ้ามัน นํ้าผ้ึง น้ําออย ปลา เนื้อ นมสด นํา้ สม มาเพ่อื ตนแลวฉนั ตองอาบตั ิปาจิตตตีย0” ปุจฉา- วสิ ชั นา พระครูสังวรสุตกิจ ปจุ ฉา: การทอดผาบังสุกลุ การสวดมาตกิ า ประธานสงฆพ) ิจารณาผาบงั สกุ ลุ จะตองพนมมอื ไหว หรือไม; เพราะ อะไร วสิ ชั นา: จะตองพนมมือไหว เพราะวาเป,นการเคารพพระสทั ธรรม เนอื่ งจากวาบทสวดมาติกากด็ ี บทพจิ ารณา ผา บงั สกุ ลุ ก็ดี ถือวาเป,นพระสทั ธรรม เพื่อการพิจารณา ปจุ ฉา: ทาํ ไมจะตองเวียนศพทางดานซาย วิสชั นา: เพราะวาการเวียนขวาถือวาเปน, การประกอบพิธีทเ่ี ปน, มงคล เชน เวยี นเทยี น เวียนรอบ พระธาตุ เจดีย0 พระพุทธรปู อโุ บสถ หรือท่เี รยี กวา “เวียนประทกั ษณิ ” เวียนซายเปน,

๑๑๖ อวมงคลในเม่อื เขายดึ ถือมาอยางนน้ั เขากท็ าํ กันอยางนั้น ขอมูลเพม่ิ เติม ประทกั ษิณ หมายถงึ การกระทําความดดี วย ความเคารพ โดยใชมือขวาหรือแขนดานขวา หรอื ท่ีหลายทานเรยี กวา “สวนเบื้องขวา” ซึ่งเป,นธรรมเนยี มทม่ี มี าชานานแลว ปุจฉา ซงึ่ พวกพราหมณถ0 ือวา การประทกั ษณิ คือ การเดินเวียนขวารอบสงิ่ ศักด์สิ ทิ ธ์ิและบุคคลที่ ตนเคารพนนั้ เป,นการใหเกยี รติ และเปน, การแสดงความเคารพสูงสุด เป,นมงคลสงู สดุ ปุจฉา เพราะฉะนั้นบาลีทแ่ี สดงไววา กายกรรม วจีกรรม มโนกรรม ความปรารถนาและการท่ี กระทํากรรมทง้ั หลาย เป,นประทักษณิ อนั เป,นสวนเบ้อื งขวาหรือเวยี นขวา ก็หมายถึงไดรบั ผลทเี่ ปน, มงคลสงู สุดนนั่ แลฯ ประทักษณิ คาํ แปล[adv.] clockwise [syn.] ปทกั ขิณ,เวยี นขวา ความหมาย น. การเวยี นขวา โดยใหสิง่ ที่เรานับถือหรือผูท่ีเรานับถอื เป,นตนอยูทางขวาของผเู วียน.(ส.). คาํ แปล น. การเวียนขวาเพอ่ื ใหเกดิ สิริมงคล คอื เวยี นจากขางหนาไปทางขวามอื ของ เทวรปู สถานที่ หรือบุคคล ในบางกรณผี ูเวยี นอยูกับท่ี เชนเดียวกบั เข็มนาฬิกาเวยี นรอบ หมุดกลางหนาปด$ สําหรบั การเวยี นซาย. ว. เวียนไปทางซาย คือเวียนเลีย้ ว ทางซายอยางทวนเข็มนาฬกิ า เรียกวา อตุ ราวฏั , อตุ ราวรรต นยิ มในงานฌาปนกจิ รอบแรกก็คืออนิจจัง รอบสองคือทุกขัง รอบสามคืออนัตตา ใหเห็นความไมเท่ียงความเป,นทุกข0ไมมี อะไรยดึ ถอื มั่นหมายได แตคนสวนใหญเดนิ ก็สกั แตวาเดนิ ตามๆ กันไป ปุจฉา: การอาบน้ําศพ และ รดนาํ้ ศพ ตางกนั อยางไร วสิ ัชนา: การตายมี ๒ อยาง คอื ผทู ต่ี ายอยางไมบริสุทธ์ิ เชนผูกคอตาย, ตกตนไมตาย, ฯลฯ เหลาน้ี เรียกกนั วาตายโหง ศพของผตู ายดวยเหตชุ นดิ น้ี เขาไมมกี ารอาบน้ํา ไมตราสงั และตองฝง$ หรอื กออิฐถือปูนไวตามวดั หรอื ถาวัดใดมโี รงเก็บศพ บางทีเชาฝากเก็บไว และกลั้นใจเอาดิน วางลงบนหลังโลงน้ัน ๓ กอน เปน, พธิ สี มมติพอเปน, สงั เขปแทนการฝ$งนัน้ อยางหน่ึง ผูท่ีปOวยเปน, โรคตายตามปกติ มีการอาบน้ําศพกัน การอาบนาํ้ ศพ มีกลาวดวยความมุงหมายมากอยางดวยกนั เชน ทางพราหมณน0 ยิ มกันวา อาบนํ้า เพือ่ ลางบาปใหแกผตู าย ดวยพราหมณท0 ้งั หลายนับถอื วา นา้ํ ในแมนํ้าอจิรวดีเปน, ของลางบาปได เขานิยมกันไปตักเอา มาลางบาปใหแกผูปOวยหนักใกลจะตายหรือเม่ือตายแลว ฝOายทางแขกนิยมกันวา การอาบนํ้าทาแปNงใหแกผูตายอยาง หมดจดแลว เม่ือผตู ายไปเกดิ ชาติใด รปู รางจะไดสวยหมดจดงดงาม เพราะฉะน้นั การอาบน้ําศพผูตายเขาไดจัดการขัด สี, รีดทองและสิ่งโสโครกท่ีใดที่ควรจะชําระใหหมดจดได จึงไดทํากันอยางหมดจดที่เดียว ฝOายชาวเราซ่ึงเป,นผูนับถือ พระพุทธศาสนาก็ตองการอาบนํ้าและชําระศพใหสะอาดเหมือนกัน เชน อาบนํ้าแลวลงขมิ้นชันสดตําขัดสี และฟอก ดวยสมมะกรดู มะนาวเมื่อสะอาดดีแลว จึงอาบนํ้าหอมทากระแจะและเครื่องปรุงอ่ืนๆ ตามท่ีควรจะหาได แลวหวีผม สวนหวที ห่ี วีนัน้ เมอ่ื หวเี สรจ็ แลวหักออกเป,น ๒ ทอนขวางทง้ิ เลย และการอาบนํา้ น้ี ถาผูตายเป,นผูหลักผูใหญซึ่งเป,นท่ี

๑๑๗ เคารพนับถือ หรือเป,นผูทรงไวซ่ึงคุณธรรม ผูที่มาอาบนํ้าศพก็ตั้งใจมาสนองคุณดวยความกตัญpู และมาขอขมาโทษ ใหสําเร็จประโยชน0พนจากเวรกรรม สวนบุตรและหลานหรือผูที่นับถือผูตายวาเป,นท่ีบูชายิ่ง ก็เอาผาเช็ดหนาใหมๆ หรือฉีกผาขาวเป,น ๔ เหลี่ยมขนาดพอสมควร พิมพ0รูปหนาและรอยเทาของผูตายในเวลาที่ลงขมิ้นน้ัน ไวทําเป,นผา ประเจยี ดตอไป การอาบนํ้าศพ ตองอาบดวยนํ้าสุกท่ีตมจนเดือดแลวพักไวจนเย็น แลวนํามาอาบใหกับศพผูตาย เพราะมปี รัชญาแฝงไววา มนุษย0คนเราเกิดจากความรอน และอยูกับความรอนคือราคะ ๆ ทําใหความเรารอนและเป,น ทกุ ข0 ดุจดั่งนํ้ารอนยอมเดอื ดพลานไมสงบเปน, อันตรายเมื่อถูกราดรดบนรางกาย คนท่ีมีจิตสงบมีราคะเบาบางยอมเป,น สุขสงบเย็นใจ ดุจดั่งนาํ้ ที่อุนจนเยน็ ลงยอมสงบสะอาดไมเปน, อนั ตรายเมอ่ื ราดรดถูกรางกายคนทจ่ี บั ตอง รดนํ้าศพ กบั คาํ ว;า อาบน้ําศพ ความเปน: มงคลกบั ไม;เปน: มงคล คําทั้งสองน้ี คําหน่ึงใชในงานมงคล อีกคําหน่ึงใชในงานอวมงคลแตทุกวันน้ีเห็นมีใชปนกันไปหมดซึ่งไมได หมายความวา ความเป,นมงคลกับไมเป,นมงคลน้ัน กลายมาเป,นอันหนึ่งอันเดียวกันก็หาไม แตเน่ืองจากความไมรู นั่นเอง... “รดน้ํา” ใชในงานมงคล เพราะคําน้ีมาจากคําสันสกฤตวา “ เสก ” (รดน้ํา) หรือ “ อภิเษก ” คือ รดน้ํา เพอ่ื คณุ อนั ย่งิ เปน, พิธีทางไสยศาสตร0เพื่อทําการมงคลตางๆ กเ็ ชิญพราหมณม0 ารดนาํ้ สงั ข0 เชน “มูรธาภิเษก” คือ รดนํ้าเหนอื พระเศยี ร ในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา คอื การทําบญุ อายุ น่ันเอง “ราชาภิเษก” คอื รดนํา้ ตงั้ พระราชา “อภเิ ษก” รดนํ้าตง้ั ใหเปน, ใหญเปน, โต “อุปราชาภเิ ษก” ตัง้ ใหเป,นอุปราช ดังน้ัน คําวา “รด” จึงใชในงานมงคลเทาน้ัน รวมถึงการรดน้ําผูใหญในวันสงกรานต0 ดวย และไมควร นาํ ไปใชในงานอวมงคล เชน “รดน้ําศพ” “อาบนาํ้ ศพ” ตามประเพณีของไทย ถาทานผเู คารพนับถอื สิน้ ชีพลงทานผูควรเคารพนับถือกม็ ี ๑. ตามทางสายญาตทิ ้งั สองฝาO ยบิดาและมารดา ๒. ตามทางคุณวุฒิทีเ่ ป,นครบู าอาจารย0 ๓. ตามทางผบู ังคบั บัญชาเหนอื ตน ๔. ตามทางมติ รสหายท่ีสนทิ สนมกันมา ตามประเพณี เมือ่ คนเหลาน้ีส้ินชีวิตลง ในความรูจักคุนเคยน้ัน เราอาจมีการลวงลํ้ากลํ้าเกินกันไป ก็จะตอง ไปอาบนํ้าศพเปน, การ ขมาลาโทษ ทีเ่ คยลวงเกนิ ตอกนั ขออโหสิกรรม ใหเลกิ แลวตอกนั อยาไดตามติดไปในภพหนา “…ถึงพระเจาแผนดินก็ยังโปรดใหเจาหนาท่ีนําเคร่ืองสักการะไปขมาศพขาราชการอยู เพราะทรงถือประเพณี ขอทายนี้ หาใชโปรดนา้ํ เพอื่ เป,นมงคลใดๆๆ ไม...”

๑๑๘ ดังนั้น จึงควรใชคําวา “ อาบน้ําศพ ” มากกวาคําวา “ รดนํ้าศพ” อยางที่ใชกันอยูในทุกวันน้ี เหตุที่ใชกัน ผิดๆ เขาใจกันวา ในความเป,นจริง ญาติพี่นองของคนตายจะชวยกัน อาบน้ําศพ (คือ อาบน้ําใหศพจริงๆ) แลว จัดการแตงตัวใหศพ นยิ มแตงตามยศ ตามตําแหนง หากผูตายเปน, ทหารหรือตํารวจ เม่ือเสร็จเรียบรอยจึงนําศพ มา ตงั้ ไวกลางศาลา เพ่อื ใหมิตรสหายและผอู ันเปน, ท่เี คารพ ไดทาํ การอาบน้ําศพ ดวยการรดน้ําลงไปที่มือของผูตาย เพ่ือ ความสะดวกของพธิ ี ลักษณะการรดน้ําลงไปท่ีมือของผูตาย เป,นสัญลักษณ0วาเป,นการอาบนํ้าศพ คนรุนหลังเห็นลักษณะเชนน้ี ประกอบกบั ไมรูความหมาย จึงเรยี กวา “รดนาํ้ ศพ” ซึ่งเปน, การทีใ่ ชคําผดิ ไป ทาํ ไมตองถือตาลปตE ร เม่ือเราไปทําบุญที่วัดหรือนิมนต0พระสงฆ0มาทําพิธีกรรมตางๆ ไมวาที่บาน ท่ีทํางานหรือท่ีใด เรามักจะเห็น “ตาลปต$ ร” อยูคูกับการสวดของพระอยูเสมอ ซึ่งสวนใหญคงจะเคยชิน แตคงมีคนจํานวนไมนอยท่ีไมทราบวา เหตุใด พระสงฆจ0 ึงตองใชตาลปต$ รปด@ หนาเวลาสวด ดังนั้น กลมุ ประชาสมั พันธ0 สาํ นกั งาน คณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ กระทรวงวฒั นธรรม จึงขอนําเรื่องของตาลปต$ รมาเลาสกู นั ฟง$ เพ่ือเป,นความรู ดังน้ี คําวา “ตาลป$ตร” หรอื ตาลิป$ตร เปน, คาํ ภาษาไทยท่ีนาํ มาจากภาษาบาลีตาลปตฺต แปลวา ใบตาล ซึ่งใบตาล น้ีเป,นส่ิงท่ีคนทั่วไปใชบังแดดและใชพัดลมมาต้ังแตโบราณและเป,นเคร่ืองใชที่จําเป,นอยางหนึ่งในประเทศเมืองรอน ดังน้ัน ตาลป$ตร จึงหมายถึง พัดท่ีทําจากใบตาลน่ันเอง โดยคําวา พัด ที่ภาษาบาลีเรียกวา วิชนี นี้ มีความหมายวา เคร่ืองโบกหรือเครื่องกระพือลม และไทยไดนํามาแปลงเป,น พัชนี ตอมาคงเรียกกรอนคําใหส้ันลงเหลือเพียง พัช ออกเสียงวา พดั แลวกค็ งใชเรยี กและเขยี นกันจนลืมตนศัพท0ไป ตาลป$ตร หรือบางแหงก็ใชคําวา วาลวิชนี (ท่ีเดิมหมายถึง เครื่องพัดโบกสําหรับผูสูงศักด์ิ) นี้ ด่ังเดิมคง หมายถึง ส่ิงที่ใชพัดวีเชนเดียวกัน จะตางกันก็ตรงวัสดุท่ีใช คือ ตาลป$ตรทําดวยใบตาล แต วาลวิชนีอาจจะทําดวย วัสดุอ่ืนๆ เชน ผาแพร ขนนก ขนหางสัตว0 เป,นตน ซ่ึงสมัยกอน พัด ท่ีพระถือกันอยูสมัยแรกทําดวยใบตาลจึงเรียกวา ตาลป$ตร ตอมาแมจะมีการพัฒนาเปลี่ยนแปลงเป,นวัสดุอื่นหรือตกแตงอยางวิจิตรพิสดารอยางไร ก็ยังเรียก ตาลป$ตร อยูเชนเดิมและถือเปน, สมณบริขารอยางหนงึ่ ของพระสงฆ0 สําหรับ สาเหตุท่ีพระสงฆ0นํา ตาลป$ตร มาใช น้ัน ไดมีผูใหความเห็นตางๆ กันไป บางทานก็วา การใช ตาลปต$ รครง้ั แรกด่ังเดิมนั้น มิใชเพื่อบังหนาเวลาเทศน0 แตใช เพ่ือกันกล่ินเหม็นของศพท่ีเนาเปiPอยเนื่องจาก พระสงฆ0 ในสมัยโบราณจะตองบังสุกุลผาหอศพไปทําจีวร ดังน้ัน ทานจึงตองใชใบตาบขนาดเล็กมาบังจมูกกันกล่ิน จากนั้น ตอมาก็กลายเป,นประเพณีของสงฆ0ที่จะถือตาลป$ตรไปทําพิธีตางๆ โดยเฉาะในพิธีปลงศพ บางทานก็วาการท่ีพระถือ ตาลปต$ รในระหวาการแสดงธรรมเทศนาหรอื สวดพระปรติ ร ก็ เพราะพระพทุ ธเจาทรงถือตาลป$ตรเม่ือเสด็จไปโปรดพระ พุทธบิดา คือพระเจาสุทโธทนะ พระสงฆ0จึงไดปฏิบัติตาม นอกจากน้ียังมีผูสันนิษฐานวา เกิดจากเนื่องจาก สภาพ จติ ใจของผูฟง$ ธรรมมีหลายระดับ จึงตองมีการปNองกันไวกอน ดังเรื่องเลาท่ีวา พระสังกัจจายน0 พระสาวกท่ีสําคัญรูป หนงึ่ ทานมีรปู งามหรือพูดงายๆ วาหลอมากขณะที่แสดงธรรมโปรดอุบาสก อุบาสิกาอยูนั้น ทําใหสตรีบางคนหลงรัก

๑๑๙ ทานอยางมากและดวยภาวะจิตที่ไมบริสุทธิ์ของสตรีเหลาน้ี จึงกอใหเกิดบาปขึ้น เม่ือทานรูดวยญาณ จึงไดอธิฐานจิต ใหตัวทานมีรูปรางอวนใหญพุงพลุยกลายเป,นไมงามอยางท่ีเราเห็นในป$จจุบัน และเป,นเหตุใหพระสงฆ0ตองหาเครื่อง กาํ บงั หนาเวลาเทศนห0 รือประกอบพธิ ี เพราะ ตองการใหผฟู ง$ ไดฟง$ ธรรมจากทานเทาน้นั มิใชมัวแตมองหนาหลงรูป อยางไรก็ดี แมวาตนกําเนิดของการท่ีพระสงฆ0ตองถือตาลป$ตร จะยังไมแนชัดวาแทจริงเป,นมาอยางไรแต สมเด็จฯกรมพระยาดํารงราชานุภาพไดทรงประทานความเห็นไววา ความคิดที่ใหพระสงฆ0ถือตาลป$ตรคงมาจากลังกา เพราะมพี ทุ ธประวัติปรากฏใน ปฐมสมโพธิ ซ่งึ ตนฉบบั เขยี นในลงั กาโดยพระพุทธรักขิตาจารย0 กลาวถึงเทพบริวารสอง องค0ท่ีขนาบองค0พระพุทธเจาหรือพระโพธิสัตว0 คือ สันดุสิตเทวราชจะถือพัด ที่เรียกวา วิชนี ที่มีรูปรางคลายพัด ใบตาลอยูเบื้องขวา และสยามะเทวราชทรงถือจามร (แส) อยูเบื้องซายเพื่ออยูงาน และอาจเป,นเครื่องแสดงดุจเป,น เครือ่ งสงู ที่ใชถวายพระสมณศักด์ิแหงพระพุทธองค0ดวย และเมื่อลัทธิลังกาวงศ0ไดแพรหลายและเป,นที่เล่ือมใสกันในยุค นัน้ ทั้งในประเทศพมา ลาว กมั พชู าและไทย จนเปน, ที่เชอ่ื กันวาพระสงฆ0ทไ่ี ดบวชเรียนในลทั ธิลังกาวงศ0จะตองมีความรู ทางพระศาสนาลึกซ้ึงมากกวาพระสงฆ0ท่ีบวชในลัทธิอ่ืนที่มีมาแตเดิม ดังนั้น พุทธศาสนิกชนในไทยท่ีเลื่อมใสศรัทธรา พระพุทธศาสนาจากลังกาวงศ0ก็ยอมรับเอาพิธีกรรมและประเพณีตางๆ ที่เกี่ยวกับสังฆพิธีมาดวย ไมวาจะเป,นการถือ ตาลป$ตรหรือการต้ังสมณศักดิ์ เพราะทานวาจากตรวจสอบศึกษาศีลปะอินเดียโบราณสมัยตางๆ โดยเฉพาะจาก ประติมากรรม ยังไมพบรูปพระพุทธเจาหรือพระโพธิสัตว0 หรือพระสมณะถือตาลป$ตรเลย ดังน้ัน การที่พระสงฆ0ถือ ตาลป$ตรจึงไมนาจะเป,นคติด่ังเดิมจากอินเดีย แตนาจะมาจากลังกาตามหลักฐานท่ีวาขางตน สวนนักบวชที่มิไดเป,น พระสงฆ0ในพระพุทธศาสนาก็ปรากฏวามีการถือตาลป$ตรดวยเชนกัน ดังจิตรกรรมฝาผนังท่ีวัดชองนนทรี อันเป,น ศีลปกรรมสมัยอยุธยาตอนปลาย เขียนเป,นภาพทศชาติตอนชาดก เร่ือง พรหมนารถ ก็มีภาพพระเจาอังคติกําลัง สนทนากับเดียรถีย0 ซ่ึงแสดงตนเป,นบรรพชิตนั่งอยูเหนือพระองค0 เดียรถีย0ในภาพจะถือพัดขนาดเล็กรูปรางคลาย ตาลป$ตร จึงทําใหสันนิษฐานไดวา ตาลป$ตรสมัยโบราณอาจจะเป,นเคร่ืองหมายแสดงความเป,นนักบวชก็ได เพราะ แมแตฤาษีก็ยังถือพัด ซ่ึงบางครั้งก็มีรูปรางคลายวาลวิชนี และบางคร้ังก็คลายพัดขนนกซึ่งพระสงฆ0ไทยก็เคยใชเป,น ตาลป$ตรอยูระยะหน่ึงเชนกนั และจากความศรัทธาทฆ่ี ราวาสถือวา ตาลปต$ ร เป,นของใชอยางหนึ่งของพระสงฆ0จึงไดเกิดความคิดนําไปถวาย พระ โดยช้ันแรกคงเป,นใบตาลตามคติเดิม ตอมาใบตาลอาจจะเสื่อมความนิยมเพราะเป,นของพ้ืนบานหางาย ไม เหมาะจะถวายพระ เลยอาจนําพัดของตนท่ีทําดวยไมไผสาน หรือขนนกไปถวายใหพระใชแทนใบตาล โดยอาจจะ ถวายดวยตนเองหรือใหทายาทนาํ พดั ของบิดามารดาผูลวงลับไปถวายเพอ่ื อุทศิ สวนกุศลใหบิดามารดาของตนก็ได จึงทํา ใหตาลป$ตรมีการเปลี่ยนแปลงมาเรื่อยๆ และมีการพัฒนาเชนเดียวกับ ศีลปกรรมประเภทอื่นๆ ดังจะเห็นไดวา นอกจากทาํ จากใบตาลเดมิ แลว ยงั ทําจากวัสดอุ ่ืนทีค่ ิดวางามและหายาก เชน ไมไผสาน งาสาน ผาแพรอยางดี ขน นก หรือมีการป$กดิ้นเงินดิ้นทอง หรือประดับดวยอัญมณีตางๆ สุดแตกําลังศรัทธาที่จะถวาย ซึ่งตาลป$ตรนี้ถือวาเป,น ของมงคลอยางหนง่ึ ใน ๑๐๘ มงคลท่ปี รากฏในรอยพระพทุ ธบาทดวย โดยท่ัว ๆ ไป เม่ือพูดถึง ตาลป$ตร ในความหมายของพระสงฆ0จะเรียกวา “พัดรอง” คือ พัดที่เราเห็นพระ ใชกันอยูในงานกุศลพิธีทั่วไป มักทําเป,น พัดหนานาง คือ พัดท่ีมีลักษณะรูปไข คลายเคาหนาสตรี มีดามยาวตรง

๑๒๐ กลาง ยาวประมาณ ๗o ซม. สวนพัดทีม่ ลี กั ษณะพเิ ศษทเ่ี รียกวา “พัดยศ” น้ันเป,นพัดที่พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว พระราชทานแกพระสงฆ0พรอมกับพระราชทานสมณศักด์ิ เพื่อเป,นส่ิงประกาศเกียรติคุณหรือบอกชั้นยศท่ีพระสงฆ0ที่ ไดรับพระราชทานนัน้ วา เปน, ชั้นอะไร คลายๆ กบั เคร่ืองราชอิสรยิ าภรณ0ท่ขี าราชการหรือประชาชนไดรับ ซ่ึงพัดยศที่เรา เห็นจะมี ๔ ลกั ษณะ คือ ๑. พดั หนานาง มีลกั ษณะอยางที่กลาวขางตน เป,นพัดยศสมณศักดิ์ระดับพระครูฐานานุกรมข้ึนไป รวมท้ัง เปน, พดั ยศเปรยี ญดวย ๒. พัดพุดตาน มีลักษณะเป,นวงกลม รอบนอกหยักเป,นแฉกคลายกลีบบัวเป,นพัดยศสมณศักดิ์ตั้งแตระดับ พระปลดั พระครปู ลัด ขึน้ ไปจนถงึ ชน้ั ครูสญั ญาบัตร ๓. พดั แฉกเปลวเพลงิ ใบพดั จะมลี กั ษณะทรงพุมเขาบิณฑ0 มแี ฉกคลายเปลวเพลิง เปน, พัดยศสมณ ศักด์ิระดับพระครูเจาคณะจังหวัด และพระครูเจาอาวาสพระอารามหลวงชั้นเอก ๔. พัดแฉก ใบพัดมีลักษณะเป,น แฉกทรงพุมเขาบิณฑ0มีกลีบอยางนอย ๕-๙ กลีบ เป,นพัดยศต้ังแตระดับพระราชาคณะถึงสมเด็จพระราชาคณะ สมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระสังฆราชเจา และสมเด็จพระมหาสมณเจา ซึ่งเป,นธรรมเนียมปฏิบัติอยางหนึ่งของ พระสงฆท0 ไี่ ดรบั พระราชทานมสณศกั ดิ์เปน, พระราชาคณะหรอื ราชาคณะ เมอ่ื ไดรบั พระราชทาน “ตาลป$ตรแฉก” เป,น พดั ยศ เมอ่ื ไดรบั นมิ นต0ใหเขาไปถวายพระธรรมเทศนาในงานพระราชพธิ ีตางๆ จะตองนาํ พัดเขาไป ๒ เลม คือ “พัด ยศ” ประกอบสมณศกั ดิเ์ ลมหน่ึง และ “พดั รอง” อกี เลม เมื่อขึ้นธรรมาสน0ถวายศีลนั้นกําหนดใหใชพัดรอง คร้ังจบ พระธรรมเทศนาแลว เมื่อจะถวายอนโุ มทนาและถวายอดเิ รกจึงจะใชพดั ยศ สําหรับ “ตาลป$ตร” ทีเ่ ราทําถวายพระไมวาจะเนื่องในวันเกิด วันสถาปนาหนวยงาน หรือในพิธีการตางๆ สวน ใหญก็คอื “พดั รอง” ท่ีกลาวถึงขางตนน่ันเอง ขันแกวท้งั สาม แกวทง้ั สาม ถาออกเสียงภาษาลานนาจะเปน, “แกวตงั สาม” หมายถึง พระรัตนตรัย สวน “ขัน” หมายถึง พานขนาดใหญ โดยท่ัวไปจะเป,นทรงสามเหล่ียม จัดไวสําหรับใสธูปเทียนดอกไมบูชาพระพุทธพระธรรมและพระสงฆ0 ทุกคนทไี่ ปวดั หลังจากกราบและบูชาพระประธานแลว จะตองใสขันแกวทั้งสามกอนและโดยธรรมเนียมปฏิบัติ คนแรก ทใี่ สจะตองเป,นผูชาย ซ่ึงจะแบงธปู เทียนดอกไม เปน, ๓ ชุด ใส ชดุ ละ ๑ มุม กอนใสจะตองกลาวคําอธิฐานชุดที่หน่ึง วา “ พทุ โธ อะระหัง” ชุดที่สองวา “ธัมโม ป$จจัตตงั ” และชุดที่สามวา “ สงั โฆ ยะททิ งั ” ใส;ขันขอศีล ขันขอศีล คือ พานใสธูปเทียนดอกไม สําหรบั ประเคนพระสงฆ0 เพอื่ ขอรบั ศีล หลังจากใสขันแกวทั้งสามแลว จะเป,นการใสธูปเทียนดอกไมในขันขอศีลเปน, ลาํ ดับตอมา ปุจฉา: ทาํ ไมตองสูมาแกวทั้งสาม

๑๒๑ วสิ ชั นา: เพราะเป,นการแสดงความเคารพตอพระรตั นตรยั เพราะบางคร้ังไดทําการประมาทพลาดพลง้ั ดวยกายกรรม วจีกรรม มโนกรรม ทง้ั เจตนา และไมไดเจตนา คาํ สมู าแกวตงั สาม สาธุ โอกา` สะ ขาแตพระติถะไร`ระตะนะผานแผว พระแกวเจาสามผะก`าน และพระแกวเจาหาจ๋ําปmวกมีพระ สัตถาสัพพัญpูเป,นเก`าเป,นประธาน แกวตังสามจุ]ต้ีจุ]แหง นบนอมควี่ปbูจา กุณะภะคะวา อันวากุณ พระพุทธเจามี ๕๖กณุ พระสัทธรรมมี ๓๘ นบนอมแขวดใสเกลา คณุ พระสงั ฆะเจามี ๑๔ นอมหนาคว่ีปูOจา กุณพระวิหารังแปดหมื่น ยกยอยื่นสี่ป$นนดวง นบป$นปวงพระบาท ตังพระธาตุเจดีย0 ตังเก]าไมศรีมหาโพธิ์ ผูขอสูมาโตด ขอไดโผดขุณณา บดั น้มี หี มายมี..... จ่ิงมีบปุ ผาลาจาดวงดอก ขาวตอกพรอมเตยี นงาม ป$iนเปน, สามโกฐ` าก ปะฐะวิภาคเบื้องตนหัวที จัก ขอสมู ายังพระมุนีผายโผดขอขะมาลดโตดโทสา ทุติยาวิภาค โก`ฐากอันถวนสองผูขาปbองแตงไวยกย่ืนใหทูนตํา เพ่ือจัก ขอสูมายงั พระธรรมหอมหนื่ นับไดแปดหมืน่ ส่ปี $นขนั ธ0 สวนตะตยิ ะก๋ันโกฐ` าก วิภาคอันถวนสามจักขอสูมายังพระสังฆะผู มีศีละวินะยะงามบเสรา พระสังฆะเจามากมีมวลหลางเตอ่ื ผูขาไดผิดผวนดวยก`ายะวะจี๋มะโนหมิ่นส้ัน จิตใจ`บเต่ียงหมั้น กี๊ดสอดดั้นผผิดไปไดหลงใหลบตันสังเกต ไดละเปNดยามเตียว ไดน่ังนอนยืนเตียวคูเหยียด กลั๋วผิดระเบียบก`องธรรม แมนไดลูบกํ๋าบีบนวด เมื่อยามเจ็บปวดก`ายา เก`สาโลมาหลัวะหลน ไดปากปmนเสียงดัง หลอนไดผิดดวยจาจ๋ังกําปาก กลาวกาํ หยาบจา] เหลวไหล หลางเตอื่ ไดจ`ามไอโขกขาก บวนน้ําหมากขากนํ้าลาย ไดขามก`ายยกยํ่า ไดขึ้นต้ีต่ํา เตียว สงู ดวยอริ ยิ าปะถะตังส่ี บรูแจงต่ีเปน, ผะหมาน อันหน่ึงหลอนไดนั่ง นอน ยืน เตียว เหนือพระวิหารและขวงแกว บ เผี้ยวกวาดแลวลวดลาหนีกลั๋วจักบดีไปปายหนา ผูขาก็ขอสูมา หลางเต้ือมีใจ`อาลัยกา ป$lงปmาดใจ` ติดฆราวาสเกหา หลอนไดฟูOจ`าออู วน กาํ เหลนมวนกว` นธรรม กล๋ัวเป,นวะจี๋กรรมกําปากแตดีหลี หลางเตื้อไดสูบมูลีอมเหม้ียงหมาก ถม น้าํ ลายขากตกลงในเขตโขงอันวิเศษ กน็ บั เปน, เหตปุ ะมาตาไดกลาวมสุ าลายเลนใจต` ืน่ เตนก`างประชุมชน เมื่อกระตําบุญ กุศลบุญใหญกายะวะจ๋ีมะโนไปตันฮอม จิตใจ`จารแตกต่ืน ไดเอาเรื่องอื่นๆ มาอูก๋ันเสียงม่ีนันกลาแกน บถูกแมนกอง ธรรม ขอยาเป,นกรรมโตดใหญ ไปไขวขวางมักกาตาง นิวรณ0รณวางโตดตอง ขอกับก`ายเป,นแหงหองอโหสิกรรม ขอ พระสมั มาสัมพุทธเจา พระธรรมเจา พระสังฆะเจา ผูขานาย..............นี้เลาขอสูมาน้ันจุงจักมีเตี่ยงแตดีหลี ฯ กายะต วาเร วะจีตวาเร มะโนตวาเร สปั ปง$ โตสงั ขะมนั ตุโน ฯ ปุจฉา: ทําไมตองเวนตาน วสิ ัชนา: เป,นภมู ิป$ญญาของปราชญ0ลานนา ท่ีจะทาํ ใหของถวายพระนัน้ บริสุทธิ์สะอาด เพราะบางครง้ั ไดทําการประมาทพลาดพล้ังไปทั้งเจตนา และไมไดเจตนา การทําทาน ไดแกการสละทรัพย0ส่ิงของสมบัติของตนที่มีอยูใหแกผูอื่น โดยมุงหวังจะจุนเจือใหผูอื่นไดรับ ประโยชน0และความสุขดวยความเมตตาจิตของตน ทานที่ไดทําไปนั้น จะทําใหผูทําทานไดบุญมากหรือนอยเพียงใด ยอมสุดแลวแตองค0ประกอบ ๓ ประการ ถาประกอบถึงพรอมดวยองค0ประกอบท้ัง ๓ ประการตอไปน้ีแลว ทานน้ัน ยอมมผี ลมาก ไดบุญบารมมี าก กลาวคอื องค)ประกอบขอท่ี ๑ “วัตถุทานทใ่ี หนน้ั ตองบรสิ ุทธ์ิ”

๑๒๒ วตั ถทุ านท่ีให ไดแก สิ่งของทรัพย0สมบตั ทิ ีต่ นไดสละใหเป,นทานนนั้ เอง จะตองเปน, ของท่บี ริสุทธิ์ ที่จะเป,นของบ ริสุทธ0ไดจะตองเปน, สิง่ ของท่ีตนเองไดแสวงหา ไดมาดวยความบรสิ ุทธใ์ิ นการประกอบอาชีพ ไมใชของที่ไดมาเพราะการ เบยี ดเบยี นผอู นื่ เชน ไดมาโดยยกั ยอก ทุจริต ลักทรพั ย0 ฉอโกง ปลนทรัพย0 ฯลฯ องคป) ระกอบขอที่ ๒ “เจตนาในการสรางทานตองบริสุทธ์ิ” การใหทานนั้น โดยจุดมงุ หมายที่แทจริงก็เพ่ือเป,นการขจัดความโลภ ความตระหนี่เหนียวแนนความหวงแหน หลงใหลในทรัพย0สมบัติของตน อันเป,นกิเลสหยาบ คือ “โลภกิเลส” และเพ่ือเป,นการสงเคราะห0ผูอ่ืนใหไดรับ ความสุขดวย เมตตาธรรมของตน อันเป,นบันไดกาวแรกในการเจริญเมตตา พรหมวิหารธรรมในพรหมวิหาร ๔ ให เกิดข้ึน ถาไดใหทานดวยเจตนาดังกลาวแลวเรียกวาเจตนาในการทําทานบริสุทธ์ิ แตเจตนาท่ีวาบริสุทธ์ิน้ัน ถาจะ บริสุทธิจ์ ริงจะตองสมบรู ณพ0 รอมกนั ๓ ระยะ คือ (๑) ระยะกอนทจ่ี ะใหทาน กอนท่จี ะทานกจ็ ะมีจติ ท่โี สมนสั ราเรงิ เบิกบานยนิ ดีทจี่ ะใหทาน เพ่อื สงเคราะห0ผอู ่นื ใหไดรบั ความสุขเพราะทรัพย0ส่งิ ของของตน (๒) ระยะท่ีกําลังลงมือใหทาน ระยะท่ีกําลังลงมือใหทานอยูน่ันเอง ก็ทําดวยจิตใจโสมนัสราเริงยินดีและเบิก บานในทานที่ตนกาํ ลงั ใหผูอืน่ (๓) ระยะหลังจากที่ไดใหทานไปแลว ครั้นเมื่อไดใหทานไปแลวเสร็จ หลังจากนั้นก็ดี นานมาก็ดี เมื่อหวน คดิ ถงึ ทานทีต่ นไดกระทําไปแลวครั้งใด ก็มจี ติ ใจโสมนสั ราเรงิ เบิกบาน ยนิ ดีในทานนนั้ ๆ องคป) ระกอบที่ ๓. “เนอ้ื นาบุญตองบริสทุ ธ์ิ” คํา “วาเนอื้ นาบญุ ” ในท่ีนไี้ ดแกบคุ คลผูรับการทาํ ทานของผูทาํ ทานนัน้ เอง นับวาเป,นองค0ประกอบขอท่ีสําคัญ ท่ีสดุ แมวาองค0ประกอบในการทาํ ทานในขอที่ ๑ และขอท่ี ๒ จะงามบริสุทธ์ิครบถวนดีแลว กลาวคือวัตถุท่ีทําทานน้ัน เปน, ของทีแ่ สวงหาไดมาดวยความบริสุทธิ์ เจตนาในการทําทานก็งามบริสุทธ์ิพรอมท้ังสามระยะ แตตัวผูที่ไดรับการทํา ทานเป,นคนที่ไมดี ไมใชผูที่เป,นเน้ือนาบุญที่บริสุทธ์ิ เป,นเนื้อนาบุญที่เลว ทานที่ทําไปนั้นก็ไมผลิดอกออกผล เปรียบ เหมือนกับการหวานเมล็ดขาวเปลือกลงในพื้นนา ๑ กํามือ แมเมล็ดขาวน้ันจะเป,นพันธุ0ดีท่ีพรอมจะงอกงาม (วัตถุทาน บริสทุ ธิ์) ปุจฉา: ทาํ ไมการกราบพระตองกลาวคาํ วา กราบครั้งที่ ๑ พทุ โธ เม นาโถ กราบครั้งท่ี ๒ ธมั โม เม นาโถ กราบคร้งั ที่ ๓ สงั โฆ เม นาโถ วสิ ัชนา: เป,นการราํ ลึกนึกถึงพระรัตนตรัย เพราะในความหมายคือ พระพุทธเจาเป,นทพี่ ่งึ ของเรา พระธรรมเปน, ทพ่ี ง่ึ ของเรา พระสงฆเ0 ป,นทพี่ ่ึงของเรา ปจุ ฉา: ทาํ ไมผาจีวรพระจงึ มีรอยตะเขบ็ เยบ็ ตอกัน วิสัชนา: เพราะเปน, พระบรมพุทธานุญาติแกภิกษใุ หใชจวี รลกั ษณะเป,นเหมอื นผืนนา เพราะ เนอื่ งจากวาสมัยนัน้ ผาหายาก จะตองหาจากปาO ชาผาบังสุกลุ จากศพทีท่ งิ้ ไวตามปOาชา และ

๑๒๓ เมื่อไดมาแลวตองนาํ มาซักและเย็บเปน, ตอนๆ ไป ลายคนั นาบนจวี ร จีวรของพระสงฆ0 ประกอบดวยผา ท่ีตัดเป,นสี่เหล่ียมผืนเล็กๆ มาตอกัน จึงมีลักษณะเป,นผาที่เศราหมอง คอื ผูอน่ื มักไมตองการไปตัดเย็บอกี เหมาะสมกบั สมณะ ผาสีเ่ หลยี่ มผนื เล็กๆ ท่ีเย็บตอกันมาน้ัน ปรากฏลวดลายเป,นลายคันนา ออกแบบโดยพระอานนท0 ดังปรากฏ ขอความในพระวินยั ป@ฎก วา “อานนท0เธอเห็นชาวนาของชาวมคธ ซึ่งเขาพูนดิน ขึ้นเป,นคันนาส่ีเหล่ียม พูนคันนายาวทั้งดานยาว และ ดานกวาง พนู คนั นาคั่นในระหวาง ดวยคนั นาสน้ั ๆ พนู คันนาเชอ่ื มกันทาง ๔ แพรง ตามท่ีซ่ึง คันนากับคันนา ผาน ตดั กนั ไปหรอื ไม ?....เธอสามารถแตงจีวรของภิกษุทัง้ หลาย ใหมีรปู อยางนน้ั ไดหรอื ไม ?” พระอานนทต0 อบวา “สามารถ พระพทุ ธเจาขา” ครั้งน้ัน พระผูมีพระภาคประทับอยู ณ ทักขิณาคิรีชนบทตามพระพุทธาภิรมย0 แลวเสด็จ กลับมาพระนคร ราชคฤหอ0 กี ครงั้ นั้นทานพระอานนท0แตงจวี รสาํ หรับภกิ ษหุ ลายรปู คร้นั แลว เขาไปเฝNาพระผูมพี ระภาคไดกราบทลู วา “ขอพระผมู พี ระภาคจงทรงทอดพระเนตรจีวรที่ขาพระพทุ ธเจาแตงแลว พระพทุ ธเจาขา” ลาํ ดับน้นั พระผูมพี ระภาคทรงทําธรรมกถา ในเพราะเหตุเปน, เคามูลนนั้ ในเพราะเหตุ แรกเกิดน้ันแลวรับสั่ง กะภกิ ษุทงั้ หลายวา “ดูกรภิกษุทั้งหลาย อานนท0เป,นคนฉลาด อานนท0ไดซาบซ้ึง ถึงเนื้อความแหงถอยคําที่เรากลาวยอไดโดย กวางขวาง....จีวรจกั เปน, ผาทต่ี ดั แลว เศราหมองดวยศสั ตรา สมควรแกสมณะ และพวกศัตรไู มตองการ”

๑๒๔ ประกาศสภาวัฒนธรรมจงั หวัดลาํ ปาง เรือ่ ง แตง; ตง้ั คณะทาํ งานจดั ทาํ หนงั สือ “พิธกี รรม วิถีคนเมือง” .................................................... ตามทค่ี ณะกรรมการบริหารสภาวัฒนธรรมจังหวดั ลาํ ปางไดอนุมตั ใิ หใชงบดอกผลกองทนุ สงเสรมิ งานวฒั นธรรมจังหวัดลําปาง จัดทําพิมพ0หนังสือ “พิธีกรรม วิถีคนเมือง” จํานวน ๕๐,๐๐๐.- บาท (หาหม่ืน บาทถวน) ในการจดั พิมพห0 นงั สือฯ จํานวน ๑,๐๐๐ เลม ๆ ละ ๕๐.-บาท เมื่อวันท่ี ๑๐ มิถุนายน ๒๕๕๔ โดยนายอัมพร เทพปน@ ตา รองประธานสภาวฒั นธรรมจงั หวดั ลาํ ปาง เป,นผูรับผดิ ชอบโครงการ น้นั สภาวัฒนธรรมจงั หวัดลาํ ปาง จึงไดประกาศแตงต้งั คณะทํางานเพื่อกลน่ั กรองขอมลู ให คําปรึกษา ขอเสนอแนะ ขอมูลเพ่ิมเติมในการจัดทําหนังสือ “พิธีกรรม วิถีคนเมือง” เพ่ือใหไดขอมูลท่ีครบถวน ถูกตอง ตามจารีต ประเพณีวัฒนธรรมของคนภาคเหนือ สําหรับเผยแพรและถือเป,นแนวทางในการปฏิบัติสําหรับคนรุนหลัง ตอไป ซ่ึงประกอบไปดวยบคุ คลดงั ตอไปน้ี คณะท่ปี รึกษา ๑.เจาคณะจังหวดั ลําปาง(มหานกิ าย) วัดพระเจดีย0ซาวหลัง ๒.เจาคณะจงั หวดั ลําปาง(ธรรมยุติ) วัดจาํ ทรายมลู อาํ เภอหางฉตั ร ๓.พระสมุหค0 าํ มูล มนุ ิวงั โส วัดคะตึกเชียงมั่น อาํ เภอเมืองลําปาง ๔.ดร.อดุ มศกั ดิ์ ศักด์ิม่ันวงศ0 ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดลําปาง ๕.นางบญุ รัตน0 โรจนศกั ดิ์ ผทู รงคุณวฒุ สิ ภาวฒั นธรรมจ.ลําปาง คณะทํางาน ๑.นายอมั พร เทพปน@ ตา รองประธานสภาวฒั นธรรม จ.ลาํ ปาง ประธานคณะทาํ งาน ๒.นายประดษิ ฐ สรรพชาง ๓.นางสาววิไล จันทโสภพี นั ธ0 รองประธานสภาวัฒนธรรม จ.ลาํ ปาง รองประธานคณะทํางาน ๔.นายชยู ศ สุทธารัตนชยั พร ๕.นายบนั ดาล กลาผจญ รองประธานสภาวฒั นธรรม จ.ลําปาง รองประธานคณะทํางาน ๖.นายอนรุ ส เพชรนลิ ๗.นายเกรียงศกั ด์ิ สันเทพ รองประธานสภาวฒั นธรรม จ.ลาํ ปาง รองประธานคณะทํางาน กรรมการสภาวฒั นธรรม จ.ลาํ ปาง คณะทาํ งาน กรรมการสภาวฒั นธรรม จ.ลาํ ปาง คณะทํางาน ภมู ิป$ญญาทองถ่ิน คณะทาํ งาน

๑๒๕ ๘.นายศกั ดิ์ สกั เสรญิ รัตนชยั กรรมการสภาวัฒนธรรม จ.ลาํ ปาง คณะทํางาน ๙.นายอนกุ ลู ศิริพนั ธ0 ภูมิป$ญญาทองถิ่น คณะทํางาน ๑๐.นางเกษวลี สวางวงศ0 ภูมปิ ญ$ ญาทองถน่ิ คณะทํางาน /๑๑.นายวีรพันธ0 นนั เพ็ญ............. ๑๑.นายวีรพนั ธ0 นันเพญ็ ขาราชการบาํ นาญ คณะทํางาน ๑๒.นายบญุ ศรี วรรณศรี ภมู ปิ ญ$ ญาทองถ่ิน คณะทํางาน ๑๓.ประชาสัมพันธจ0 งั หวัดลาํ ปาง กรรมการสภาวัฒนธรรม จ.ลาํ ปาง คณะทาํ งาน ๑๔.ประธานชมรมผสู ่อื ขาวจังหวดั ลาํ ปาง กรรมการสภาวัฒนธรรม จ.ลําปาง คณะทาํ งาน ๑๕.ประธานสภาวฒั นธรรมอาํ เภอเถนิ กรรมการสภาวัฒนธรรม จ.ลําปาง คณะทาํ งาน ๑๖.นายสมศกั ด์ิ พรมวชิ ยั กรรมการสภาวัฒนธรรม จ.ลาํ ปาง คณะทาํ งาน ๑๗.นายบญุ สง ภวู งั หมอ ภมู ปิ ญ$ ญาทองถน่ิ คณะทํางาน ๑๘.นายสมมุติ พงศ0ป@ยาพัทธ0 ภมู ปิ ญ$ ญาทองถิ่น คณะทาํ งาน ๑๙.นางสายฝน นาถพรายพันธุ0 เลขาธกิ ารสภาวัฒนธรรมจงั หวดั ลําปาง คณะทาํ งานและเลขานกุ าร ๒๐.นายทนิ กร สุริกัน ผูอํานวยการกลมุ สงเสริมศาสนาฯ คณะทํางานและผชู วยเลขานกุ าร ๒๑.นางนงนชุ ปOาเขียว นกั วชิ าการวัฒนธรรมชํานาญการ คณะทํางานและผูชวยเลขานุการ ๒๒.นางมณิตา เขยี วออน นักวชิ าการวัฒนธรรมสภาวฒั นธรรมฯ คณะทํางานและผชู วยเลขานุการ ทง้ั นีต้ ง้ั แตบัดน้ีเปน, ตนไป ประกาศ ณ วันท่ี ๑ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ (นายอมั พร เทพปน@ ตา) รองประธานสภาวฒั นธรรมจังหวดั ทาํ การแทน ประธานสภาวฒั นธรรมจังหวดั ลําปาง

๑๒๖ คณะผจู ัดทาํ คณะท่ีปรกึ ษา ดร.อดุ มศักดิ์ ศักดิ์มั่นวงศ0 ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวดั ลาํ ปาง นางสายฝน นาถพรายพนั ธ0ุ วัฒนธรรมจงั หวดั ลําปาง นางบุญรัตน0 โรจนศกั ด์ิ ผูทรงคุณวฒุ สิ ภาวฒั นธรรมจังหวัดลําปาง นายประดษิ ฐ0 สรรพชาง รองประธานสภาวฒั นธรรมจังหวดั ลําปาง นายชยู ศ สุธารัตนชยั พร รองประธานสภาวฒั นธรรมจังหวัดลําปาง นางสาววไิ ล จนั ทโสภพี นั ธ0 รองประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดลาํ ปาง คณะผจู ัดทํา/ผูรวบรวม/เรียบเรียง/จดั ทําเอกสาร นายอัมพร เทพป@นตา รองประธานสภาวฒั นธรรมจงั หวัดลาํ ปาง ผูจดั ทาํ และเลขานุการ นางนงนชุ ปาO เขยี ว นักวิชาการวฒั นธรรมชํานาญการ ผูจดั ทาํ และผูชวยเลขานุการ นางมณติ า เขยี วออน นกั วชิ าการวฒั นธรรมสภาวฒั นธรรมจงั หวัดลาํ ปาง ผจู ดั ทาํ และผูชวยเลขานุการ

๑๒๗ การสวดเบิก....ประเพณที คี่ วรค;าแก;การสบื ทอดของชาวเขลางค)นคร (เปล่ยี นจากชาวลานนาเพราะศกึ ษาเฉพาะลาํ ปางดีหรือไม;) โดย....อาจารย0เกษวรี สวาง วงศ0 1 ในประเทศไทยการสวดเบิกเขามาต้ังแตคร้ังเป,นอาณาจักรลานนา สมัยพญาติโลกราช ซ่ึงปกครองลานนา ระหวางปQ พ.ศ.๑๙๘๔ - ๒๐๓๐ พระองค0ทรงสงเสริมและเผยแพรพระพุทธศาสนาอยางจริงจังและกวางขวาง และ ชวงน้ันเป,นชวงทพ่ี ระสงฆ0ชาวลานนามคี วามรูแตกฉานในพระไตรป@ฏก พ.ศ. ๑๙๙๙ โปรดใหสรางพระอารามขึ้นแหง หนึ่งเพื่อปลูกตนศรีมหาโพธิ์ท่ีนํามาจากลังกาทวีป พระราชทานนามวา โพธารามมหาวิหาร หรือวัดเจ็ดยอด จังหวัด เชยี งใหมในป$จจุบัน พญาติโลกราชทรงเป,นเอกอัครศาสนูปถัมภก เพราะพระองค0ทรงเป,นองค0อุปถัมภ0สังคายนาพระ ไตรป@ฏกเม่ือปQ พ.ศ. ๒๐๒๐ โดยอาราธนาพระสงฆ0ท่ีทรงคุณวุฒิและวัยวุฒิเขารวมการสังคายนา พระไตรป@ฏกป ระมาณรอยกวารปู มาประชุมทว่ี ดั เจ็ดยอดเพ่ือรวบรวมและตรวจสอบชําระพระไตรป@ฏกบาลีใหถูกตองสมบูรณ0 การทํา สังคายนาคร้ังน้ีใชเวลา ๑ ปQจึงเสร็จสิ้นสมบูรณ0 ซึ่งนับเป,นการสังคายนาพระไตรป@ฏกครั้งท่ี ๘ ของโลกพุทธศาสนา ดวยเหตุน้กี ารสวดเบกิ จึงนาจะเปน, สวนหน่ึงของตําราท่ีแตงข้ึนมาในครั้งมีการสังคายนาพระไตรป@ฏกท้ังทวงทํานองและ บทบาลีตาง ๆ โดยนําเอาวรรณกรรมประเภท ซอ, กาพย0, คาว, โคลงตาง ๆ มาประยุกต0กับบทพระธรรมจนเกิดเป,น ทํานองสวดเบิกขึ้นมา หลังจากนั้นบทสวดเบิกจึงไปแพรกระจายไปยังดินแดนตาง ๆ ในลานนาและถูกประยุกต0 ดัดแปลงทวงทํานองใหเขากับวัฒนธรรมตามเอกลักษณ0ของแตละทองถ่ินน้ัน ๆ การสวดเบิกไดถูกถายทอดมายัง พระสงฆ0รุนหลัง ๆ โดยบันทึกเป,นสมุดขอยหรือปl$บไวเป,นหลักฐานท้ังภาคภาษาบาลีและภาษาลานนาเพื่อเป,นตําราใน การสบื ทอดสวดเบกิ จนถึงป$จจบุ นั 2 คาํ วา “ การสวด” ตรงกบั ภาษาบาลวี า “ธรรมคีตา” หรือ “สรภัญญะ” แปลวา การนําพระธรรมมาขับรอง 3 คาํ วา “เบิก” แปลวา เป@ด นาํ ออก ถอนออก สวดเบกิ เป,นบทภาษาบาลี เน้ือหากลาวถงึ บทพระพุทธคุณ และกลาวเกยี่ วกับเร่อื งการตรัสรูขององค0พระสัมมาสัมพุทธเจา การสวดเบกิ เปน, การสวดประเภทหนึ่งของชาวลานนา สวดเพ่อื เบกิ พระเนตรพระพุทธรปู ทส่ี รางข้ึนใหม สวดในงานพธิ ีสมโภชพระพุทธรปู ทางลานนาเรียกวา การอบรมพระ เจา, เปด@ ไขตาพระเจา การสวดเบกิ นี้เป,นการสวดประสานเสยี งแบบพื้นเมืองของพระภิกษุสงฆแ0 ละสามเณร โดย 1 - อาจารยบ์ รรยายพเิ ศษ มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตแพร่ หอ้ งเรียนวดั บุญวาทยว์ หิ ารลาํ ปาง - ผปู้ ระเมินภายนอก (สมศ.) 2 ครูบาพระมหาทองสุข สิริวชิ โญ : สัมภาษณ์ อา้ งถงึ ใน รวมพล บุญตนั ,(วทิ ยานิพนธ์บณั ฑิตวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั มหิดล, 2549) หนา้ 18 -19 3 มณี พยอมยงค์ อา้ งถึงใน รวมพล บุญตนั ,(วทิ ยานิพนธ์บณั ฑิตวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั มหิดล, 2549) หนา้ 67.

๑๒๘ พระภกิ ษุสงฆ0เป,นเสียงกลาง (เสยี งตาํ่ ) สามเณรเป,นเสยี งหนอย (เสียงสงู ) ทั้งนผี้ สู วดตองมีพระสงฆ0และสามเณรท่ียัง เล็กมเี สียงไพเราะ การสวดเบิกน้นั แบงบทสวดออกเป,นวาร ๆ ตองฝSกหัดกนั อยาง พิถีพถิ ันมากใชเวลาฝSกซอมกันเป,น เวลาหลายเดือน บทสวดเบิกนนั้ มดี วยกัน ๔ วาร (บท) โดยเนอ้ื หาแตละวารเป,นการถายทอดเรือ่ งราวเก่ยี วกบั การ ตรสั รูธรรมขององค0สัมมาสัมพุทธเจาในแตละวารมีทวงทํานองท่ีไพเราะแตกตางกันไป 4 ความหมายของการสวดเบกิ ๔ วาร บทสวดเบิกในจังหวัดลําปาง แบงออกเป,น ๔ วาร ดวยกัน คําวา “วาร” หมายถึงวาระตาง ๆ ของ พระพทุ ธเจาในการออกแสวงหาธรรม ความหมายของบทสวดเบิกทั้ง ๔ วาร สามารถแบงออกเป,น ๒ นัยดวยกัน ไดแก ๑. ความหมายตามความเชอ่ื ของพระนักสวดเบิก ซ่ึงเขาใจวาบทสวดทั้ง ๔ วารหมายถึง พุทธประวัติของ เจาชายสทิ ธตั ถะตงั้ แตเรม่ิ ออกบวช แสวงหาธรรมจนไดตรสั รเู ป,นองค0สัมมาสัมพุทธเจา รายละเอียดของแตละวารเป,น วิถีปฏิบตั ิของพระพุทธเจาในวาระตาง ๆ กนั ไดแก วารที่ ๑ เอโส หมายถึง การออกบวชของพระพุทธเจาซ่ึงเป,นเรื่องราวในตอนที่เจาชายสิทธัตถะทรง สลดสังเวชในพระทัยเมื่อทอดพระเนตรเห็นคนแก คนเจ็บ คนตาย ทําใหเกิดความเบื่อหนายทางโลกจึงตัดสินใจออก บวชเพือ่ แสวงหาทางดบั ทกุ ข0 วารท่ี ๒ ตสั เย หมายถงึ การออกแสวงหาธรรมของพระพุทธเจา ซ่งึ วาดวยเรือ่ ราวในตอนท่ีหลังจากที่ เจาชายสทิ ธัตถะทรงผนวชแลว ทรงเริ่มแสวงหาแนวทางในการตรัสรูโดยการบําเพ็ญเพียรอยางหนักดวยวิธีการทรมาน รางกายใหลาํ บากเรียกวาทกุ รกิริยามี ๓ วาระคือ ๑.กัดฟ$นแนนจนลมออกหู เอาลิ้นดุนเพดาน ๒. กล้ันลมหายใจจน ทองไสป$นi ปวO น ๓. อดอาหารโดยเสวยนอย เสวยอาหารโดยละเอียดจนรางกายเห่ียวแหงเหลือแตหนังหุมกระดูก การ บําเพ็ญทุกรกิริยาน้ันไดบําเพ็ญถึง ๖ ปQ จึงทรงระลึกไดวาการบําเพ็ญทุกรกิริยาซ่ึงเป,นการยากท่ีบุคคลทั่วไปจะทําได ก็ยังไมสามารถบรรลุพระอนุตตรสัมมาโพธิญาณได เมื่อใครครวญไดดังน้ันแลวจึงคนพบวาการบําเพ็ญทุกรกิริยาไมใช หนทางบําเพ็ญแหงการตรัสรู การตรัสรูไดตองปฏิบัติพอปานกลางคือ มัชฌิมาปฏิปทาเทานั้นจึงจะสําเร็จได จากน้ัน จึงเลิกการทรมานรางกายและเร่ิมเสวยพระกระยาหารตามปกติ วารท่ี ๓ อะถะโข หมายถงึ การปฏิบัติธรรมและใกลตรสั รขู องพระพุทธเจา ซึ่งวาดวยเรื่องราวในคืน วันขึ้น ๑๕ คํ่ากอนการตรัสรู ซ่ึงขณะที่บรรทมอยูนั้นไดทรงเห็นนิมิต ๕ ประการ และทรงทํานายพระสุบินนิมิตดวย พระองคเ0 องแลวทราบวาเปน, นิมิตทีด่ จี ักไดบรรลุพระอนตุ ตรสมั มาโพธิญาณแนนอนจากน้ันจงึ เสด็จไปประทับนั่ง ณ ใต ตนไทร 4 รวมพล บญุ ตนั . วทิ ยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวิชาดนตรี บณั ฑิตวิทยาลยั มหาวทิ ยาลยั มหิดล. (2549) หน้า 11

๑๒๙ วารที่ ๔ โส ปฐมา หมายถึง การตรัสรูของพระพุทธเจา เป,นเรื่องราวของคืนในราตรีกาลวันข้ึน ๑๕ คา่ํ เดือน ๖ ซ่ึงพระองค0ไดทรงพจิ ารณาการดบั กองทกุ ข0ท้งั หลายจนเกดิ การบรรลญุ าณอันเป,นตัวป$ญหาท่ีเกิดขึ้นในยาม ทัง้ ๓ คือ ปฐมยาม มัชฌิมยาม ปจ$ ฉมิ ยาม จากนั้นจึงไดตรัสรเู ป,นองคพ0 ระสมั มาสมั พทุ ธเจา ๒. ความหมายตามเนือ้ หาในบทสวดเบกิ วารที่ ๑ เอโส หมายถึง ลําดับการตรัสรูในยามท่ี ๑ คือความสามารถในการระลึกชาติหนหลังได โดยกําลังแหงอภญิ ญาของพระองค0 วารท่ี ๒ ตัสเย และวารท่ี ๓ อะถะโข หมายถึง ลําดับการตรัสรูในยามที่ ๒ มัชฉิมยาม คือการ บรรลุจุตุปปปาตญาณ หรือทิพพจักขุญาณ สามารถมีจักษุทิพย0ทอดพระเนตรเห็นสรรพสัตว0ท่ีบังเกิดจุติในที่ต่ําและ ประณีตมีผิวพรรณทรามและดีแตกตางกันไปตามสมควรแกกุศลและอกุศลท่ีไดทําไว เปรียบเหมือนบุรุษที่ยืนอยูในทาง ๔ แพรง ยอมมองเห็นผคู นทสี่ ญั จรไปมาเปน, อยางดี วารท่ี ๔ โส ปฐมา หมายถึง ลําดับการตรัสรูในยามที่ ๓ ป$จฉิมยาม คือการสามารถพิจารณาการ ดับกองทุกข0ท้ังมวลวา เม่ืออวิชชาดับ สังขารก็ดับตามไปดวยเชนเดียวกันและในเวลาท่ีพระอาทิตย0ทอแสงจับขอบฟNา เทานนั้ ก็ทรงบรรลุอาสวักขยญาณคือญาณหยงั่ รใู นธรรมเป,นท่ีสิ้นไปแหงกิเลสท้ังหลายและไดตรัสรูเป,น พระ สัมมาสมั พุทธเจาภายใตตนอัสสัตถพฤกษ05 วัตถุประสงคใ) นการสวดเบกิ ๑. สวดในงานพิธีสมโภชพระพุทธรูป เพ่ือเบิกพระเนตรของพระพุทธรูปท่ีสรางข้ึนใหม ทางลานนาเรียกวา การอบรมสมโภชพระเจา, เป@ดไขตาพระเจา ๒. สวดในงานประเพณี (ปbาเวณี) ของวัดตางๆ โดยการสมโภชองค0สถูปเจดีย0และพระพุทธรูปเกาแก ประจํา วดั ๓. เพื่อขจัดป$ดเปาO สิ่งชั่วรายและเภทภัยตางๆ ในหมูบาน ๔. เพอื่ บาํ รงุ ขวญั แกคนในชุมชน และเพ่ือใหเกิดความเป,นสิรมิ งคลแกผูทเ่ี ขาพิธี ขนั้ ตอนในการจัดพธิ ีสวดเบิก6 โดยลาํ ดบั ดังนี้ ๑. ประธานในพธิ ีจดุ ธูปเทียนบชู าพระรตั นตรยั ๒. อาราธนาศีล ไหวพระรับศลี ๓. แสดงพระธรรมเทศนาพุทธาภเิ ษก ๔. อาราธนาพระปรติ ร ๕. พระสงฆเ0 จรญิ พระพทุ ธมนต0 (สูตรมนต0ต๋นั ) 5 รวมพล บุญตนั . วทิ ยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวชิ าดนตรี บณั ฑติ วทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั มหิดล.(2549) หนา้ 44 - 46 6 พระครูปัญญาศีลวมิ ล, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ท่าผา), 27 ธนั วาคม 2554. พระมหาอินจนั ทร์ คุเณสโก, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ), 20 ธนั วาคม 2554.

๑๓๐ ๖. สวดเบิก ๔ วาร หรือ ๙ วาร ๗. สวดธมั มจักกัปปวัตตนสตู ร ๘. พระสงฆป0 ระพรมนา้ํ พระพุทธมนต0 ๙. ถวายจตุป$จจัยไทยธรรมแดพระสงฆ0 ๑๐. พระสงฆ0อนุโมทนา ๑๑. สมู าขนั ธแ0 กวตังสาม ๑๒. ไหวพระกอนลากลับบาน ๑๓. แจกขาวมธปุ ายาส (ถามี) สถานท่ีหรือโรงพธิ ใี นการสวดเบิก การจดั สถานที่หรือโรงพิธีในการสวดเบิก มี ๒ ประเภท กลาวคอื ๑. การจดั พิธภี ายในวดั ซงึ่ มกั จัดภายในพระ อโุ บสถหรือวิหาร บรเิ วณท่ีเหมาะสมทีส่ ุดคือ ตรงกลาง วิหารหนาพระประธาน โดยการตงั้ แทนสวดเบิก (บางชมุ ชน เรียก จองสงั ฆ0, จองเบกิ หรือเตียงเบกิ ) จะมีการประดับดวย ตนกลวย ตนออย ฉตั รทอง ฉัตรเงนิ (นิยมใช ๗ หรอื ๙ ชัน้ ) ทมี่ ุมจองเบกิ ทงั้ ส่ีดานโดยฉัตรทองจะประดับดานขวาของ พระพุทธรปู และฉตั รเงนิ ประดบั ดานซายของพระพุทธรูป มีการขัดราชวัติ จองเบกิ วัดพระธาตุลําปาง เจาหลวงญาณรังสี เจาหลวงเวยี งละกอน สรางถวาย เมื่อ พ.ศ. ๒๓๙๘ การขดั ราชวัติ คอื รัว้ ไมที่ทาํ เป,นแผงตาขายสวนใหญนิยมใชไมไผ ลอมรอบ ผูกตนกลวยตนออยติดท้ังส่มี มุ ตัง้ วางรอบ จองเบกิ โดยประดับดวยชอ(จอ) สีตางๆ ที่ทาํ จาก

๑๓๑ กระดาษหรือผาสามเหลย่ี มตัดหรือฉลุลวดลายสวยงามตามภมู ิปญ$ ญาของทองถ่ินนัน้ ๆ ยาวประมาณ ๕ – ๗ นิ้วพันตดิ ปลายไมเล็กๆ ชอดังกลาวจะป$กบนกาบกลวยหรือฟางขาวทม่ี ัดรวมกนั แลวนาํ มาผูกติด บนราชวัติเพื่องายตอการปก$ ประดับประดา การขัดราชวัตินส้ี วนใหญแลววดั ตางๆ จะจัดคลายคลึงกัน ยกเวนวดั พระธาตุลาํ ปางหลวง อําเภอเกาะ คา จะขดั ราชวัตคิ รอบวิหารหลวงทีป่ ระดิษฐานพระเจาลานทอง คือบริเวณทางข้นึ ดานหนาวิหาร และทางขึ้นดานขาง ๒ ดาน สําหรับกลางจองเบิกจะวางขันหลวง7 หรอื บางวัดเรียกวาขนั เบิก8 หรือขนั ตงั้ , เคร่ืองบชู าเบกิ 9 หรอื ขนั ตง้ั เบกิ 10 เพอ่ื เปน, ทีว่ างปEtบเบกิ (ตําราท่ีจาร(เขยี น) ดวยภาษาลานนาบนใบลานหรือกระดาษสาทีก่ ลาวถึงพุทธประวัติของ เจาชายสทิ ธัตถะตัง้ แตเรมิ่ ออกบวช แสวงหาธรรมจนไดตรสั รเู ป,นองค0สมั มาสมั พุทธเจา) ของพระท่ีเขาเบิก สาํ หรับ เครอ่ื งทีจ่ ัดดาในขันเบิกนน้ั จะขอกลาวรายละเอียดในลําดับตอไป ปEtบเบิกวัดปงสนกุ เหนือ สรางเม่ือ พ.ศ. ๒๔๙๒ ปบtE เบกิ ของวดั พระธาตเุ สด็จ เขียนโดยหลวงพ;อปEญญา ปEบt เบิกของวัดศรภี ุมมาที่เขียนข้ึนใหม; เม่ือ พ.ศ. ๒๔๗๗ มคี วามพิเศษคือมี “ออเบิก” ฉบับเดิมเขียนโดยครบู าสม จนทฺ มิ า ราว พ.ศ.๒๔๗๐ ๒. การจัดพิธีภายในหม;ูบาน ไดแก บริเวณกลางหมูบาน, หัวหมูบาน, ทายหมูบาน, ส่ีมุมของหมูบาน หรือบริเวณที่เห็นสมควร บางชุมชนยังคงสืบทอดประเพณีมาตั้งแตสมัยบรรพบุรุษ โดยมีความเชื่อวาขจัดเพ่ือป$ดเปOา ความชั่วรายและเภทภัยตางๆ เพื่อบํารุงขวัญแกคนในชุมชน และเพื่อใหเกิดความเป,นสิริมงคลแกผูท่ีเขาพิธี พบวาชมุ ชนทีย่ งั คงสบื ทอดประเพณอี ันเกาแกน้ีอยจู นถงึ ปจ$ จุบนั เชน ๒.๑ ชุมชนบานทามะโอ จะสวดเบิก ๑ วาร (วารเอโส) บริเวณส่ีแยกของชุมชน ราวเดือน มนี าคมของทุกปQ ซ่ึงไดสืบทอดมาตัง้ แตครง้ั เจาบุญวาทย0วงศม0 านติ เจาผคู รองนครลาํ ปางองคส0 ุดทาย11 ๒.๒ ชุมชนบานทาสมปOอย จะสวด ๔ วาร บรเิ วณสม่ี ุมของหมูบานหรอื บางครง้ั ที่ใจกลางหมูบาน12 ๒.๓ ชุมชนบานเสดจ็ จะสวด ๑ วาร (วารตัสสะเย) บรเิ วณใจกลางหมูบาน แตละหมูบานจะ นมิ นตพ0 ระสงฆ0สวดเป,นประจําทุกปQ สืบทอดมาชานาน13 และอีกหลายๆ ชมุ ชนที่ยังคงสืบทอดประเพณีอันดีงามน้ีอยูเชนกัน 7 พระครูอนุศาสกว์ รธรรม, สัมภาษณ์ ( ลาํ ปาง : วดั บุญวาทยว์ หิ าร) , 18 ธนั วาคม 2554. พระครูโสภติ พฒั นานุยตุ , สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุเสดจ็ ), 18 ธนวาคม 2554. 8 พระครูพธิ านนพกิจ, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง) , 20 ธนั วาคม 2554. 9 พระมหาอนิ จนั ทร์ คุเณสโก, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ) , 20 ธนั วาคม 2554. 10 พระครูสังฆรักษส์ ุพรรณ สิริทตฺโต, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ) , 20 ธนั วาคม 2554. 11 พอ่ หนานบุญศรี วรรณศรี, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : ชุมชนท่ามะโอ).18 ธนั วาคม 2554. 12 พระครูอุดมสิริทตั , สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ศรีภุมมา) 20 ธนั วาคม 2554. 13 พระครูโสภิตพฒั นานุยตุ , สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุเสดจ็ ), 18 ธนั วาคม 2554.

๑๓๒ การจัดเตรยี มเครอื่ งในการประกอบพธิ ีสวดเบิก ในการจัดเตรียมเครอื่ งทจี่ ะตองใชในพธิ ีสวดเบิกนั้นมีมากมายหลายรายการ ในแตละชมุ ชนอาจมีความเหมือน และแตกตางกนั ซึ่งนาจะเป,นเร่อื งของการสืบทอดตอกนั มาของแตละชมุ ชน สวนใหญมีดงั นี้ ๑. โตะ] หมูบูชา ๑ ชดุ พรอมหมากสุม หมากเบง ๒. สัตตภัณฑ0 ๑ หลัง (เชิงเทยี นสาํ หรบั บูชาพระ ประทานในวหิ าร อุโบสถ หรือพระธาตเุ จดีย0) ๓. ขันหลวง, ขันตั้งเบิก, ขันเบิก หรือเครื่องบูชาเบิก ๑ ขัน ในขันเบิกจะประกอบดวยขาวของท่ีเป,น สิริมงคลตางๆ มากมาย ชาวเหนอื จะเรียกวา การดาครวั ขนั เบกิ ประกอบดวย ๓ . ๑ ส ว ย ด อ ก ไ ม ธู ป เ ที ย น ๘ ส ว ย (ความหมายของจํานวน ๘ น้ี ปราชญ0ชุมชนใหคําตอบวาหมายถึง มรรค ๘ หรือบางชุมชน อาจใช ๑๒ ซ่งึ หมายถึง ๑๒ ตาํ นาน) แตละสวยประกอบดวยดอกไม ธูป ๒ ดอก และ เทียน ๒ แทง หรอื บางชุมชนใชธูป ๓ ดอก เทียน ๑ แทง ๓.๒ สวยหมากสวยพลู ๘ สวย แตละสวยประกอบดวยใบพลู ๔ ใบ หมาก ๔ กอม ๓.๓ หมากขด ๘ กอม (คํา) แตละกอมตัดหมาก ๔ กอมแลวมวนเป,นวง มัดดวยฝาN ยหรือตอก ๓.๔ ขาวสาร ใสไวในถวยหรอื ควัก(กระทงใบตอง) ขาวสารน้ําหนัก ๑ ป$น (๑ กิโลกรัม ๖ ขีด) แลว นาํ ผาขาวผาแดงคลมุ บนถวย บางชมุ ชนใชขาวเปลือกแทนขาวสาร14 ๓.๕ ขนั ตง้ั นิยมใช ๓๒ บาท แตบางชุมชนอาจใช ๑.๒๕ บาท, ๕.๒๕ บาท, ๑๑.๒๕ บาท, ๒๑ บาท หรือ ๑๐๘ บาท ซงึ่ ถือเปน, ประเพณีของแตละชุมชน โดยขันต้ังนจี้ ะนําไปวางบนผาขาวผาแดงบนถวย ขาวสาร หรือขาวเปลอื ก ๓.๖ เปยeQ ปน$ สาม( ๑๓๐๐) หมากปน$ สาม(๑๓๐๐) หรอื บางชมุ ชนใช ๑๐๘ ตัว ๓.๗ กลวย ๑ หว,ี มะพราว ๑ ลูก หมายเหตุ จากการเก็บขอมูลโดยการสมั ภาษณ0พระสงฆแ0 ละผเู ฒาผูแกในชมุ ชนวัดปงสนกุ เหนอื อําเภอ เมืองลาํ ปาง จังหวัดลาํ ปาง พบวาไมมขี นั เบิก แตจะมีพานดอกไมธูปเทยี นทชี่ าวบานนาํ มาใสรวมกนั แลวจงึ นาํ พานน้ัน ไปวางกลางจองเบิกเพื่อใหพระสงฆ0วางปl$บเบิก ถือเป,นประเพณีท่สี ืบทอดของชมุ ชนนเี้ ชนกนั 15 ๔. ขนั หรอื พานพรอมดอกไมธปู เทียน ๑ ใบ 14 เกรียง ติLบปะระวงศ์ : สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : ชุมชนบา้ นดง) 18 ธนั วาคม 2554. 15 พระนอ้ ย นรุตฺตโม, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ปงสนุกเหนือ), 29 ธนั วาคม 2554

๑๓๓ ๕. บาตรนาํ มนต0 ๑ ใบใสสมปอO ยผสมน้าํ อบน้ําหอมวางขางขนั เบิก หรอื บางชุมชนโองนาํ้ มนต0 ซงึ่ จะวาง หนาแทนเบกิ หรือหนาสัตตภัณฑ0 , กาํ หญาคาสําหรบั ประพรมนํา้ พระพทุ ธมนต0หรือบางชุมชนใชใบเงนิ ใบทองหรือใบ มะยม (สมยั โบราญนยิ มใชใบหมากผู) ๖. เทยี นชยั ๑ แทง ๗. เทยี นเบกิ สวนใหญจะใชเพียง ๑ แทง จุดท่ีขอบบาตรนํ้ามนต0 แตสําหรับวัดพระธาตุลําปางหลวงจะมี ความเป,นเอกลักษณ0ท่ีสืบทอดกันมายาวนาน โดยจะใชเทียนจํานวน ๓๑ แทง จุด ๑๒ แหง ไดแก ในวิหารหลวง ๒ แทง , สัตตภัณฑ0 ๒ หลัง ๑๔ แทง, หนาองค0พระธาตุ ๑ แทง, รอยพระพุทธบาท ๑ แทง, วิหารพระแกว มรกต ๑ แทง, วิหารพระศรีศากยมุนี ๑ แทง, ใตตนโพธ์ิศรีลังกา ๑ แทง, ใตตนขะจาว ๑ แทง, หนาพระอุปคุต ๑ แทง, อุตรเทพ ๑ แทง, กมุ ภัณฑ0 ๒ แทง, หนาพระธาตุองค0เลก็ ๑ แทง และมุมพระธาตสุ ีม่ ุมๆ ละ ๑ แทง 16 ๘. หญาคาดิบ ๘ กํา โดยแตละกําฟi$นเป,นเกลียวยาวขนาดฐานพระพุทธรูป มัดดวยฝNายขาวฝNายแดง นาํ มาถกั ติดกนั แลวจงึ นาํ ไปรองฐานพระพุทธรูปทจ่ี ะสมโภช (การระบุจํานวน ๘ กาํ นี้ มาจากประวัติพระพุทธเจาวา กอนพระองค0จะตรัสรูเป,นพระสัมมาสัมพุทธเจาน้ัน ไดมีคนหาบหญาช่ือ โสตถิยะพราหมณ0 นําหญาคา ๘ กํามือมา ถวายเพื่อใหพระองค0นําไปลาดตางบัลลังก0 ณ ใตตนศรีมหาโพธ์ิ แลวประทับน่ังขัดสมาธิผินพระพักตร0ไปทางทิศ ตะวันออก จนกระท่ังตรสั รู) 17 ๙. ดายสายสญิ จน0 ๑๐. ตนกลวย ตนออย ชอ ฉตั รทอง ฉตั รเงิน ๑๑. ขัดราชวัติ เพอื่ เปน, การระบขุ อบเขตวาเป,นเขตทศี่ กั ดส์ิ ิทธ018 ๑๒. อาสนสงฆ0 (อาสนเบิก, จองสังฆ0, จองเบกิ , เตียงเบิก , แทนสวดเบกิ ) สําหรบั พระสงฆ0น่งั สวดเบกิ ๑๓. ขผี้ ้ึงแทสําหรับปด@ ตาพระพุทธรปู หรอื ผาขาวทําเปน, รูปกรวยสําหรับครอบเศยี รพระพุทธรูป ๑๔. ฆอง สําหรบั ตีเมื่อพระสงฆ0สวดจบแตละวาร บางชุมชนจะมีวงปiQพาทย0บรรเลงดวย ระยะเวลา / หวงเวลาท่นี ยิ มจดั พธิ ีสวดเบกิ วัดตางๆ นิยมจัดชวงนอกฤดูกาลพรรษา เพราะสะดวกตอการเขารวมพิธีของพระสงฆ0 บางชุมชนเป,น ประเพณีที่จัดข้ึนเป,นประจําทุกปQ เชน ประเพณียี่เป,งวัดพระธาตุลําปางหลวงประมาณเดือนพฤศจิกายนจัดข้ึนเพื่อ สมโภชพระแกวมรกต, ประเพณีสรงนํ้าพระธาตุวัดพระธาตุเสด็จ ประมาณเดือนกุมภาพันธ0 ๕ เป,ง (เพ็ญ), วนั มาฆบูชา, วันอาสาฬหบูชา เปน, ตน สวนหมูบานตางๆ ท่ีมีการจัดทําข้ึนในหมูบานก็จะจัดชวงนอกฤดูกาลพรรษา เชนกนั 16 พระครูพธิ านนพกิจ, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง) , 20 ธนั วาคม 2554. 17 พระครูอนุศาสกว์ รธรรม, สมั ภาษณ์ ( ลาํ ปาง : วดั บุญวาทยว์ หิ าร) , 18 ธนั วาคม 2554. 17 พระครูพธิ านนพกิจ, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง) , 20 ธนั วาคม 2554. 18 พระครูปัญญาศีลวมิ ล, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ท่าผา), 27 ธนั วาคม 2554.

๑๓๔ เวลาท่จี ดั ทําพิธีจะเร่ิมตง้ั แตหัวค่าํ จนถงึ กลางคนื กรณีสวด ๔ วาร แตถาเปน, การสวด ๙ วาร จะสวดจนถึง รงุ เชาของวันใหมพระอาทติ ยเ0 ริ่มทอแสง (ตน๋ี ฟNายก) การนมิ นต)พระสงฆ) และ จํานวนพระสงฆ) การนิมนตพ0 ระสงฆ0นยิ มนมิ นต0จาํ นวนเลขคมี่ งคล โดยนิมนต0 ๒ ชดุ คือ ชดุ แรก - พระสงฆ0สําหรับเจรญิ พระพทุ ธมนต0 (สวดมนตต0 ั๋น) ชดุ ท่สี อง - พระสงฆ0สําหรับสวดเบกิ ชุดละไมนอยกวา ๕ รูปในแตละวาร ขน้ั ตอนและการเรยี งลาํ ดบั วารการสวดเบกิ ขน้ั ตอนและการเรยี งลําดับวารของการสวดเบกิ ซึ่งจะนยิ มสวดทงั้ ๔ วาร และ ๙ วาร หรอื หากเปน, การ สวดในหมูบาน ก็แลวแตพระสงฆ0จะเลอื กสวดวารใด สาํ หรับการสวด ๔ วาร ๙ วาร นน้ั มคี วามแตกตางกัน ดงั นี้ ข้นั ตอนและการเรียงลาํ ดับวารการสวดเบิก ๔ วาร 19 จะเรยี งลําดับวารโดยไมมกี ารสลับวาร ดงั น้ี บทไหวครู โย สันนิสินโน วะระโพธิมูเล ฯ วารที่ ๑ วารเอโส วารท่ี ๒ วารตสั สะเย วารท่ี ๓ วารอะถะโข วารที่ ๔ วารโส ปะฐะมา ขั้นตอนและการเรยี งลําดับวารการสวดเบกิ ๙ วาร ในจังหวัดลําปางจะมีการสวดเรียงลําดับวารที่แตกตางกันออกไป ท้ังนี้จากการเก็บรวบรวมขอมูลโดยวิธีการ สัมภาษณ0และศกึ ษาเอกสาร สามารถสรุปความไดวา การเรียงลําดับวารการสวดเบิกของแตละวัดน้ันถือเป,นประเพณีที่ สืบทอดกันมายาวนาน ดังน้ันจึงไมนามีขอกําหนดวาลําดับวารการสวดเบิกของวัดใดวัดหนึ่งถูกตอง แตอยางไร ก็ ตาม ลําดับวารท่ีเหมือนกัน ก็คือ วารที่ ๑ เอโส , วารที่ ๒ ตัสสะเย และวารท่ี ๙ ตองเป,นโส ปะฐะมา เทาน้ัน เน่ืองจากเป,นการกลาวถึงการตรัสรูของพระพุทธเจา ในราตรีกาลวันข้ึน ๑๕ ค่ํา เดือน ๖ ซ่ึงพระองค0ไดทรงพิจารณา การดับกองทุกข0ท้ังหลายจนเกิดการบรรลุญาณอันเป,นตัวป$ญหาที่เกิดขึ้นในยามท้ัง ๓ คือ ปฐมยาม มัชฌิมยาม ป$จฉิมยาม จากน้ันจึงไดตรัสรูเป,นองค0พระสัมมาสัมพุทธเจา หรืออาจมีบางวัดที่สวดเรียงลําดับวารตางจากที่กลาว มาแลวขางตน ขอนําเสนอการเรียงลําดับวารการสวดเบิกของวดั ตางๆ ดงั นี้ วดั พระธาตุลําปางหลวง อําเภอเกาะคา จังหวัดลาํ ปาง20 19 พระราชจินดานายก, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ), 20 ธนั วาคม 2554 20 พระครูพธิ านนพกิจ, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง) , 20 ธนั วาคม 2554.

บทไหวครู โย สันนสิ นิ โน วะระโพธมิ ูเล ฯ ๑๓๕ วารท่ี ๑ วารเอโส วารท่ี ๒ วารตสั สะเย และ วัดปงสนุกเหนือ อําเภอเวียงเหนือ วารที่ ๓ วารอะถะโข วารท่ี ๔ วารตัสสะเย วารที่ ๕ วารอะถะโข วารท่ี ๖ วารตสั สะเย วารท่ี ๗ วารอะถะโข วารที่ ๘ วารตสั สะเย วารที่ ๙ วารโส ปะฐะมา วัดพระธาตุเสดจ็ อําเภอเมืองลําปาง จงั หวดั ลาํ ปาง21 บทไหวครู โย สนั นิสนิ โน วะระโพธิมเู ล ฯ วารท่ี ๑ วารเอโส วารท่ี ๒ วารตสั สะเย วารที่ ๓ วารตสั สะเย วารที่ ๔ วารตสั สะเย วารท่ี ๕ วารอะถะโข วารที่ ๖ วารอะถะโข วารท่ี ๗ วารอะถะโข วารท่ี ๘ วารอะถะโข วารที่ ๙ วารโส ปะฐะมา วัดพระเจดีย0ซาวหลัง อําเภอเมืองลําปาง จังหวัดลําปาง 22 จงั หวัดลําปาง 23 บทไหวครู โย สันนสิ ินโน วะระโพธมิ ูเล ฯ วารท่ี ๑ วารเอโส วารที่ ๒ วารตัสสะเย 21 พระครูโสภติ พฒั นานุยตุ , สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุเสดจ็ ), 18 ธนั วาคม 2554. 22 พระมหาอนิ จนั ทร์ คเุ ณสโก, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ), 20 ธนั วาคม 2554. 23 พระนอ้ ย นรุตฺตโม, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ปงสนุกเหนือ), 29 ธนั วาคม 2554.

๑๓๖ วารที่ ๓ วารตสั สะเย วารที่ ๔ วารตสั สะเย วารท่ี ๕ วารตสั สะเย วารที่ ๖ วารอะถะโข วารที่ ๗ วารอะถะโข วารที่ ๘ วารอะถะโข วารที่ ๙ วารโส ปะฐะมา หลักฐานบนั ทึกการลําดับวารสวดเบิกของหลวงพอ; กาชยั วดั ปงสนกุ เหนอื ตั้งแต; พ.ศ. ๒๕๐๐ เป:นตนมา สําหรับวัดอนื่ ที่ไมไดนาํ มาเรยี บเรยี งลาํ ดบั วารไวในท่นี ้นี ัน้ เน่อื งจากมีความคลายคลงึ กนั ในการจดั ลําดบั วาร กลาวคือ บทไหวครู โย สันนิสนิ โน วะระโพธมิ ูเล ฯ วารที่ ๑ วารเอโส วารที่ ๒ ถึง วารที่ ๘ เปน, วารอะไรก็ได (วารตัสสะเย และวารอะถะโข) อาจสลับกัน หรือ เรยี งวารกนั ทงั้ นี้ข้นึ อยทู ่ีการนมิ นตพ0 ระวดั น้ันๆ สวดเบิกไดสวดวารใดกส็ วดวารนั้น เปน, ตน วารที่ ๙ วารโส ปะฐะมา การหลบเบกิ มีวตั ถุประสงคเ) พ่อื อะไรและกล;าวถึงเรอื่ งใด การหลบเบิกนั้นเป,นบทที่สวดตอทายการสวดเบิกแตละวาร ซ่ึงอาจสวดหลบเบิกเป,นบางวารแลวแตความ เหมาะสมของเวลา เปน, การสวดโดยใชทาํ นองเสนาะ กาพท0 หรอื กลอน โดยมวี ตั ถุประสงค0ในการหลบเบกิ สรุปได 24 ดงั น้ี 24พระราชจินดานายก, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ) 20 ธนั วาคม 2554.

๑๓๗ ๑. เพือ่ สรุปหรือยอใจความการสวดเบิกในบทน้ันๆ เปน, ภาษาไทย หรืออาจมที งั้ ภาษาบาลแี ละภาษาไทย ๒. เพ่อื สอดแทรกคําสอน หรอื บางวัดอาจแทรกคาถา เชน คาถายนั ทุน25 ๓. เพือ่ ยดื เวลาใหถึงรุงเชาของวันใหม ซึ่งตรงกับเหตุการณท0 ่พี ระพุทธเจาทรงตรัสรใู นชวงรุงสาง ๔. เพื่อแกงวงหรือปลุกศรัทธาใหตนื่ ขน้ึ มาฟ$ง เนือ่ งจากการสวดเบิกจะเปน, การสวดในเวลาดกึ คนฟง$ อาจ เผลอหลับดวยฟง$ ไมเขาใจภาษาบาลี การหลบเบิกน้ันเป,นการสรุปยอความเก่ียวกับประวัติของพระพุทธเจา บทที่พระสงฆ0มักนิยมมาใชในการการ สวดหลบเบกิ ไดแก กาพท0สัตถา26 ที่กลาวถงึ เร่ืองเจาชายสิทธตั ถะเสด็จหนอี อกบวชแลวปลงผมทรี่ ิมฝ$งi แมน้ํา อโนมา แลวพระอินทร0ไดมารับเอาเกษาขึ้นไปบรรจุยังพระธาตุเกษแกวจุฬามณี, กาพท0เอเต` 27 เป,นมงคลสูตรสวดเพื่อ สรรเสริญคุณของพระพุทธเจา, , กาพท0พญามารมางแทนแกว28 ท่ีกลาวถึงพญามาร ๕๐๐ ตนไมพอใจพระพุทธเจา ท่ี คณะศรัทธาสรางแทนแกวถวาย จึงคิดท่ีจะแยงชิงมาเป,นของตน พญามารแตละตนแสดงอิทธิฤทธ์ิตางๆ สรางเมฆ ฝนบาง ฟNารองลมพายุบาง เพื่อไมใหพระพุทธเจาน่ังในแทนแกวได ตอมาแมพระธรณีเห็นดังนั้น จึงบีบน้ําท่ีมวยผล ชวยพัดพาพญามารเหลาน้ันหายไป, กาพท0อเนกจา ท่ีกลาวถึงคางคาว ๕๐๐ ตัว ฟ$งพระธรรมเทศนาท่ีพระพุทธเจา ทรงเทศน0 ถงึ แมนวาจะฟ$งไมรเู รือ่ งแตคางคาวเหลาน้ันกฟ็ ง$ จนจบดวยความต้ังใจและความเคารพตอพระพุทธเจา ดวย อานิสงส0แหงการฟ$งธรรมตอมาเมื่อคางคาวตกลงมาจากผนังถ้ําจนเสียชีวิต คางคาวเหลาน้ันก็ไดไปเกิดเป,นเทพบุตร เทพธิดาในสรวงสวรรค0 กาพท0บทนี้เป,นการเปรียบเทียบและการสอนคนวาการฟ$งธรรมก็ไดรับอานิสงส0เชนกัน แมจะ ฟ$งภาษาบาลไี มออกก็ตาม หรอื กาพท0มาแกวอัศดร29 เป,นตน การไขตาพระเจา หรือ การเบิกเนตร และ คาถาเบกิ เนตร พระครูปัญญาศีลวมิ ล, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ท่าผา), 27 ธนั วาคม 2554. พระครูอนุศาสกว์ รธรรม, สัมภาษณ์ ( ลาํ ปาง : วดั บุญวาทยว์ หิ าร) , 18 ธนั วาคม 2554. พระครูอุดมสิริทตั , สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ศรีภมุ มา) 20 ธนั วาคม 2554. พระครูโสภติ พฒั นานุยตุ , สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุเสดจ็ ), 18 ธนวาคม 2554. พระครูพธิ านนพกิจ, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง) , 20 ธนั วาคม 2554. พระมหาอนิ จนั ทร์ คุเณสโก, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ), 20 ธนั วาคม 2554. พระนอ้ ย นรุตฺตโม, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ปงสนุกเหนือ), 29 ธนั วาคม 2554. 24 พอ่ หนานศรีวนั ฟใู จ, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : ชุมชนวดั ทรายเหนือ) 18 ธนั วาคม 2554. 25 พระครูอนุศาสกว์ รธรรม, สมั ภาษณ์ ( ลาํ ปาง : วดั บุญวาทยว์ หิ าร) , 18 ธนั วาคม 2554. 26 พระนอ้ ย นรุตฺตโม, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั ปงสนุกเหนือ), 29 ธนั วาคม 2554. 27 พระครูพธิ านนพกิจ, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง) , 20 ธนั วาคม 2554. 28 พอ่ หนานศรีวนั ฟใู จ, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : ชุมชนวดั ทรายเหนือ) 18 ธนั วาคม 2554. 29 พอ่ หนานบุญศรี วรรณศรี, สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : ชุมชนท่ามะโอ).18 ธนั วาคม 2554.

๑๓๘ การสรางพระพุทธรูปตามแบบพุทธศิลปrในทองถิ่นตางๆ ลวนมีจุดมุงหมายหลักคือเป,นองค0แทนสมเด็จ พระ สัมมาสัมพุทธเจา ดังนั้นการสรางพระพุทธรูปจึงมีพิธีกรรมตางๆ มาเก่ียวของทุกครั้งเพื่อสถาปนาความศักด์ิสิทธ์ิให เกิดข้ึนแกพระพุทธรูปองค0ที่สรางข้ึน เรียกโดยทั่วไปวา “พิธีพุทธาภิเษก” ในลานนาเรียกพิธีพุทธาภิเษกนี้วา “การ อบรมสมโภชพระเจา หรือ บวชพระเจา” ซ่ึงการบวชพระเจาในดินแดนลานนานี้ มีขั้นตอนสําคัญเรียกวา “สวดเบิก” บางท่ีบางแหงในดินแดนลานนาอาจเรียกพิธีพุทธาภิเษกวาการสวดเบิก ซึ่งเป,นจุดสําคัญที่สุดในการ ไขตาพระเจา (เบิกพระเนตร) ใหแกพระพุทธรูปทําใหพระพทุ ธรปู น้ันบรรลุพทุ ธภาวะเปน, องค0โดยสมบูรณ030 การไขตาพระเจาหรือการเบิกเนตรน้ีประเพณีทางลานนาจะใชผาขาวทําเป,นกรวยสามเหล่ียมขนาดพอดีกับ พระเศียรของพระพุทธรูปป@ดครอบจนถึงปลายพระหนุ(ปลายคาง) (แตในป$จจุบันมีการนําประเพณีทางภาคกลางมา ผสมผสานกลาวคือมีการใชขี้ผึ้งแทป@ดท่ีพระเนตรท้ังสองขาง31 ) การไขตาพระเจาจะทําในวารท่ี ๔ หรือ ๙ (วารโส ปะฐะมา) โดยพระสงฆส0 วดถึงบทอวชิ ชาปจ$ จยา หรอื บทวา “โอภาสะยะมนั ตะลกิ ขันติ...” หรอื บางวัดอาจทําหลังจาก สวดวารที่ ๔ หรือวารที่ ๙ จบแลว คือขณะที่สวดธัมมจักกัปปวัตนสูตรที่เป,นการสวดบทสุดทายของการสวดเบิก จึง ทาํ การเป@ดผาขาวทคี่ ลมุ พระเศยี ร หรอื แกะขี้ผึ้งที่ป@ดพระเนตรและพระโอษฐ0ออก ขณะท่ีเป@ดไขตาพระเจาน้ันผูเป@ดจะ บรกิ รรมคาถาวา “ สะหัสสะเนตโต เทวินโท ทิพพะจักขุ วิโสธายิ นะโมพุทธายะ พุทธจักขุ ธัมมะจักขุ สังฆะ จกั ขุ ทวายะ สวาหะ ( ๓ จบ)32 หรือ “ สะหัสสะเนตโต เทวินโท ทิพพะจักขุง วิโสธายิ นะโมพุทธายะ จักขุ นะ จักขุโน จักขุพุทโธ นะโมพุทธายะ (๓ จบ)33 ผูท่ีเป@ดผาคลุมหรือแกะข้ีผ้ึงโดยมากเป,นพระผูใหญ แตบางวัด พระสงฆ0อาจมอบหมายใหผชู ายทถ่ี อื ศลี หาศีลแปดทําหนาทน่ี ้แี ทน หลังจากนน้ั จะมีการถวายขาวมธุปายาส (ขาวทิพย0) แดพระพุทธรูปท่ีสมโภช พระสงฆ0ประพรมน้ําพระพุทธมนต0 ถวายจตุป$จจัยแดพระสงฆ0 พระสงฆ0กลาวอนุโมทนา สู มาขันธแ0 กวตงั สาม ไหวพระ เป,นอันเสรจ็ พธี ี การปฎิตนของผเู ขารว; มพธิ สี วดเบิก ผูเขาในพิธที ้ังชายหญงิ ควรแตงกายสีสุภาพ แตโดยสวนใหญแลวมักนิยมแตงชุดขาวเหมือนการไปทําบุญท่ีวัด เพราะเป,นการปฏบิ ัตธิ รรมฝกS สมาธิดวย ขณะฟ$งสวดเบกิ ตองสํารวมทั้งกริ ยิ าวาจา ไมพูดคุยกันเสียงดัง (หากผูใดงวงก็ สามารถนอนไดสวนใหญมกั เตรยี มอปุ กรณ0เคร่ืองนอนไปจากบานเอง) กอนพิธีจะเริ่มขึ้นบางคนจะนําพระพุทธรูป สิ่ง ศกั ดท์ิ ั้งใหมและเกาของตนมาเขารวมพธิ ดี วยเพอ่ื ความเป,นสิรมิ งคล เมอื่ พธิ ีเร่ิมข้นึ ในแตละวารขณะท่ีพระสงฆ0เร่ิมสวด นะโม ตสั สะ ฯ ผเู ขาพิธจี ะจดุ เทยี น หรือ ผางปะต๊ิด (นิยมใชวันยี่เป,ง) จํานวนแลวแตของชุมชนน้ันๆ พรอมขาวตอก ดอกไมเพื่อเป,นการบูชาธรรมกอนที่จะตั้งใจฟ$งในแตละวาร หรอื บางคนอาจน่งั สมาธิดวย สง่ิ ที่นาประทับใจของแตละ 30 รวมพล บุญตนั ,(วทิ ยานิพนธ์บณั ฑิตวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั มหิดล, 2549) หนา้ 16 31 พระราชจินดานายก, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ) 20 ธนั วาคม 2554. พระครูโสภิตพฒั นานุยตุ , สัมภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุเสดจ็ ), 18 ธนวาคม 2554. 32 พระมหาอินจนั ทร์ คเุ ณสโก, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระเจดียซ์ าวหลงั ), 20 ธนั วาคม 2554. 33 พระครูพธิ านนพกิจ, สมั ภาษณ์ (ลาํ ปาง : วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง) , 20 ธนั วาคม 2554.

๑๓๙ ชมุ ชนอกี อยางทพ่ี บคือ ความมนี ้ําใจเออ้ื เฟอPe เผ่ือแผซ่ึงกันและกัน โดยมกี ารนําอาหาร ขนม ผลไมมาจากบานแลวนํามา แบงป$นกันในขณะฟ$งสวด หรือบางวัดจะมีเจาภาพทําอาหารน้ําชากาแฟมาแจกตลอดคืน ถือเป,นประเพณีเล็กๆ ใน ชมุ ชนท่สี อดคลองกับประโยคทีว่ า ‘หากใครมาถงึ เรอื นชานตองตอนรบั ’ วัดในลําปางท่ียงั คงมีประเพณีการสวดเบกิ วดั ที่ยงั คงสืบทอดประเพณีการสวดเบิกไวจากรนุ สูรนุ ไดแก - วัดพระธาตลุ ําปางหลวง - วดั พระธาตุเสด็จ - วดั พระแกวดอนเตาสชุ าดาราม - วัดพระเจดยี 0ซาวหลงั - วดั พระเจาทนั ใจ - วดั กคู าํ - วัดหนองละกอน - วัดศรีบุญโยง - วัดปงสนุก - วดั ทาคราวนอย - วัดบานตา - วดั กูเกวียน - วดั ชางแตม - วัดปOารวก - ฯลฯ และยังมอี ีกหลายวัดท่ยี งั คงรกั ษาและสืบทอดประเพณสี วดเบิกน้ไี วเชนกนั

๑๔๐ บทสรุป ในป$จจุบันแตละวัดและชุมชนยังคงมีการสืบทอดประเพณีอันศักดิ์สิทธ์ิที่มีมาชานานนี้ไว แตนับวันพระสงฆ0 สามเณรที่มีความสามารถในการสวดเบิกเร่ิมจะนอยลง จากการที่มีโอกาสไดเรียนถามพระสงฆ0สามเณรทั่วไปและพระ นิสิตของมหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย หองเรียนวัดบุญวาทย0วิหาร ลําปาง วาเหตุใดเมื่อบวชเรียนแลวจึง ไมหัดการสวดเบกิ บาง คําตอบท่ีไดรับเหมือนๆ กันคือ ยากบาง นํ้าเสียงไมดีบาง ไมมีเวลาบาง แตในขณะเดียวกัน ก็ยังมเี จาอาวาสบางวัดเหน็ ความสาํ คัญของการสวดเบกิ เชน พระครอู ุดมสริ ทิ ัต เจาอาวาสวัดศรีภุมมา กลาวคือทาน จะสอนภาษาลานนา (ตว๋ั เมือง) ใหกบั เดก็ ผูชายกอนท่จี ะบวชเรียน และฝกS พระสงฆ0สามเณรใหสวดเบิกและทํานองเทศน0 มหาชาติมากวา ๒๐ ปQ เมื่อมีผูมาบวชเป,นพระสงฆ0สามเณรแลวทานก็จะให ฝSกอานและออกเสียงบทสวดเบิกทีละ ประโยคจนสามารถสวดได และมอี าจอีกหลายวดั ท่มี ิไดกลาวนามในทน่ี ้ี ในฐานะพุทธศาสนานิกชนทีช่ อบฟ$งการสวดเบกิ และเทศน0มหาชาติ จึงเกดิ คําถามขน้ึ ในใจวา “ฤาการสวดเบิก และเทศนม0 หาชาติจะคอยๆ เลือนหายไป ไมสืบทอดสูรุนลูกหลานเหลนแลวกระมัง” ดวยหวงวาหากไมมีการสืบทอด ทง้ั การสวดเบกิ และเทศน0มหาชาติใหคงอยูคูกับพระพุทธศาสนาแลว สิ่งท่ีทรงคุณคาทั้งสองอาจคอยๆ เลือนหายไปใน ท่ีสุดก็เป,นได ในโอกาสนี้ขอเป,นตัวแทนพุทธศาสนานิกชนที่อยากใหพระพุทธศาสนาดํารงค0คงอยูตราบนานเทานาน ขอยนื ยันวา “ตราบใดไมส้ินเสียงธรรม........ตราบนั้นไมส้ินศรัทธา” เชนกัน ดังนั้น ‘หากวัดเปรียบดั่งสถานศึกษาท่ี ทรงคณุ คาแลว......การผลิตนกั เรยี นหรอื พระนกั เทศน0กเ็ ป,นส่งิ ที่ทรงคุณคาเชนกันมใิ ชหรอื ’ ขอสาสนาจิ่งกานกุงรงุ เรืองงามตราบตอเทา ๕๐๐๐ พนั ปลีแล34 34 ตาํ นานมูลศาสนา ฉบบั วดั บา้ นเอPือม จารโดยครูบาอภวิ งศ์ คนฺธวโํ ส (2463) หนา้ ลานทีR 1

๑๔๑ บรรณานกุ รม การอนรุ ักษศ0 ิลปะทางพทุ ธศาสนาในเขตอําเภอแมทะ จังหวดั ลําปาง. (๒๕๕๑). เอกสารประกอบการประชุมเชงิ ปฎิบัติการศูนยโ0 บราณคดภี าคเหนือ มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม รวมกับวทิ ยาลยั อนิ เตอรเ0 ทคลาํ ปาง. ครบู าพระมหาทองสุข สริ ิวชิ โญ. (๒๕๔๙). อางถึงใน รวมพล บุญตนั .วทิ ยานพิ นธ0ปริญญาศลิ ปศาสตร มหาบัณฑิต สาขาวชิ าดนตรี บัณฑติ วิทยาลัย มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล. ประวัติ – ตํานานลาํ ปางในชอ่ื เขลางคน0 คร ลัมภกัปปะนคร กุกกุฎ นครลําปางในหนังสือตางๆ ท่ีพอหาได หนังสอื ท่รี ะลึกพระเทพมงคลมนุ ี ลําปาง : หจก.ลาํ ปางบรรณกิจพรินต้ิง, ๒๕๕๓. พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. (๒๕๔๖). กรุงเทพ : บริษัทนานมีบ]ุคส0 จาํ กัด, พจนานกุ รมพทุ ธศาสน0 ฉบับประมวลศัพท0 พิมพ0คร้งั ท่ี ๙. (๒๕๔๓). กรงุ เทพ : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช วิทยาลยั . พระนิรันดร0 อภวิ ฑฺฒโน(ขนั ธิมา). (๒๕๔๗) . ตุงลานนาภูมิปEญญาของบรรพชน. เชยี งใหม : หจก.อนุพงษ0 การพิมพ0. มณี พยอมยงค0. (๒๕๔๙). อางถึงใน รวมพล บญุ ตัน. วิทยานิพนธ0ปริญญาศลิ ปศาสตรมหาบณั ฑติ สาขาวชิ าดนตรี บณั ฑิตวทิ ยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล. รวมพล บญุ ตัน.(๒๕๔๙). ทํานองสวดเบกิ ในประเพณีย่ีเป:งจังหวัดลาํ ปาง. วทิ ยานพิ นธป0 ริญญาศิลปศาสตร มหาบัณฑิต สาขาวิชาดนตรี บณั ฑติ วิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล.

๑๔๒ บุคลานกุ รม พระครพู ิธานนพกิจ. เจาอาวาสพระธาตุลาํ ปางหลวง/รองเจาคณะอําเภอเกาะคา. (สมั ภาษณ0 ๒๕๕๔). พระครูศีลวิมล. เจาอาวาสวัดทาผา/ที่ปรกึ ษาเจาคณะจังหวัดลาํ ปาง. (สัมภาษณ0 ๒๕๕๔). พระครสู ังฆรักษส0 พุ รรณ สริ ทิ ตโฺ ต. ฝาO ยปกครองวัดพระเจดียซ0 าวหลงั พระอารามหลวง. (สัมภาษณ0๒๕๕๔). พระครูโสภิตพัฒนานุยุต. เจาอาวาสวดั พระธาตุเสด็จ. (สมั ภาษณ0๒๕๕๔). พระครูอุดมสิริทตั . เจาอาวาสวดั ศรภี มุ มา/เจาคณะตําบลทงุ ฝาย. ( สมั ภาษณ0๒๕๕๔). พระครอู นุศาสก0วรธรรม. รองเจาอาวาสวดั บญุ วาทยว0 หิ ารพระอารามหลวง/เจาคณะอําเภอเมืองลําปาง. ( สัมภาษณ0๒๕๕๔). พระนอย นรุตฺตโม. รองเจาอาวาสวัดปงสนกุ เหนอื . ( สมั ภาษณ0 ๒๕๕๔). พระมหาอนิ จนั ทร0 คุเณสโก. รองเจาอาวาสวดั พระเจดยี 0ซาวหลังพระอารามหลวง/รองเจาคณะอําเภอเมืองลําปาง. (สมั ภาษณ0 ๒๕๕๔). พระราชจินดานายก. เจาอาวาสวัดพระเจดยี ซ0 าวหลงั พระอารามหลวง/เจาคณะจังหวดั ลําปาง. (สัมภาษณ0 ๒๕๕๔). พอหนานเกรยี ง ติ๊บปะระวงศ0. ปราชญ0ทองถนิ่ ชุมชนบานดง. (สมั ภาษณ0 ๒๕๕๔). พอหนานบุญศรี วรรณศรี. ปราชญ0ทองถิน่ ชุมชนบานทามะโอ. (สมั ภาษณ0 ๒๕๕๔). พอหนานศรวี นั ฟใู จ. ปราชญท0 องถิน่ ชุมชนบานทรายเหนือ. (สัมภาษณ0 ๒๕๕๔). ปรชั ญาวา; ดวยความตาย 35 โดย อาจารย)เกษวรี สว;างวงศ) 36 คนท่ัวไปยอมรับวาความตายเป,นส่ิงที่นาสะพรึงกลัว แตก็ในมมุ มองของนกั ปรัชญาชาวลานนาแลว ความตายทําใหเกิด ส่งิ ตางๆ ขน้ึ มากมาย เชน เม่ือมกี ารจัดพธิ บี าํ เพญ็ บุญอทุ ศิ สวนกุศลใหแกผูตายก็ทําใหคนรูจักกัน ทําใหคนเกิดความสามัคคีกัน ทําให คนกลวั การตกนรกเพราะทาํ บาป ทําใหคนทาํ ความดีเพือ่ จะไดไปสวรรค0 ทงั้ ๆที่ยังไมรวู านรกสวรรค0นั้นมีจริงหรือไมเชนไร อีกท้ังยังทํา ใหเกดิ ธรรมมะทปี่ ระเสรฐิ ทําใหเกิดปรัชญาขน้ึ อยางมากมาย ทาํ ใหเกิดศิลปวฒั นธรรม และประเพณที ่ดี ีงาม ฯลฯ ความพยายามท่ี จะคิดถึงชีวิตหลังความตาย เพราะไมสามารถรูไดวาเม่ือเราตายแลวน้ันจะไปอยางไร จะไปอยูท่ีไหน จะไปดวยวิธีใด จะไปกับใคร 35 เอกสารประกอบการบรรยายและการศกึ ษาค้นคว้ารายงานของพระนิสิต รายวิชาปรชั ญาไทย รหสั วิชา ๑๐๓ ๓๑๒ มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราช วทิ ยาลยั วิทยาเขตแพร่ ห้องเรียนวดั บญุ วาทย์วหิ าร ลําปาง 36 - อาจารย์บรรยายพิเศษรายวิชาปรชั ญาไทย มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทบยาลยั วทิ ยาเขตแพร่ ห้องเรียนวดั บญุ วาทย์วิหาร ลําปาง - ผ้ปู ระเมนิ ภายนอก (สมศ.)

๑๔๓ และหนทางขางหนาจะเปน, เชนไรกไ็ มสามารถทราบได โดยเฉพาะคนไทยนน้ั เปน, ชนชาตทิ ี่มวี ฒั นธรรมมายาวนาน มนี ักปราชญ0 นักคิด อยูมากมาย มีภูมิป$ญญาเกิดข้ึนมากมาย คนไทยต้ังแตเกิดมาจนกระทั่งตายจะมีปรัชญาเป,นแนวทางแหงการดําเนินชีวิตอยูทุกๆ กิจกรรม ทุกๆ ชวงเวลาแหงชีวิตเลยทีเดียว ในที่น้ีจะขอกลาวถึงปรัชญาวาดวยความตายในสวนของภาคเหนือ (ลานนา)เทานั้น เพราะปรัชญาวาดวยความตายของชาวลานนาไดแฝงคติธรรมไวมากมาย อีกทั้งยังละเอียดลึกซ้ึงควรแกการศึกษาเป,นอยางยิ่ง แมวา ในปจ$ จุบนั นี้บางพธิ ีไดเลอื นหายไปแลวก็ตาม หากจะกลาววาความตายเป,นบอเกิดแหงปรัชญาก็คงไมผิดนัก ดังจะไดแสดงใหทราบ เป,นลําดบั ดงั ตอไปน้ี การอาบนํ้าศพ การอาบนํา้ ศพตองอาบดวยน้าํ สุกท่ีตมจนเดือดแลวพกั ไวใหเยน็ แลวจึงนาํ มาอาบใหกับศพผูตาย ปรัชญาแฝงไววา มนษุ ยค0 นเราเกดิ จากความรอน และอยูกับความรอน หมายถงึ ราคะ ทําใหคนเรารอนและเป,นทุกข0 ดจุ ดง่ั น้าํ ท่ีรอนยอมเดือดพลานไมสงบเป,นอันตรายเมอื่ ถกู ราดรดบนรางกาย คนทม่ี จี ติ สงบมรี าคะเบาบางยอมเป,นสุขสงบเย็นใจ ดุจดั่งน้ําท่ี อุนจนเย็นลงยอมสงบสะอาดไมเปน, อันตรายเมอ่ื ราดรดถกู รางกาย การน;งุ ผากลบั ดานใหศพ ปรชั ญาแฝงไววา คนท่ตี ายไปแลว คือผทู ี่จะตองกลับไปสทู เี่ ดิม คอื กลบั ไปสู ธาตดุ นิ นา้ํ ลม ไฟ ไมสามารถดาํ รงชีพ ด่ังเชนเดมิ เหมือนทีเ่ คยเป,นมนษุ ย0ไดอีกแลว การมัดตราสงั ศพ ปรัชญาแฝงไววา คนเรานั้นมีความหวงดวยกันทุกคน ดังเชนหวงท่ีมัดตราสังอยูนั้น คือบวงที่คอ แทนความหวงใยตอ ลกู หลาน บวงทข่ี อมือแทนความหวงใยตอสามีภรรยา บวงที่ขอเทา แทนความหวงใยตอทรัพย0สินเงินทอง คนเรานั้นมีหวงดวยกัน ทง้ั นั้น แลวแตวาใครจะมีหวงมาก และแนนเหนียวกวากันเทานนั้ การทาํ ปราสาทบรรจศุ พ ปรัชญาแฝงไววา คนเราน้ันเม่อื ตายไปแลว ญาติพี่นองก็หวังวาผูตายจะไดไปสูสวรรค0จึงทําปราสาทขึ้นมาบรรจุโลงศพ เพราะมคี วามเช่อื เร่อื งจกั รวาล วาเมอื่ ผตู ายจากไปจะไดไปสูสวรรค0มีวมิ านคอื ปราสาทเปน, ทอ่ี ยอู าศัยตอไป

๑๔๔ การจุดธูปไหวศพ เป,นการจุดธปู ๑ ดอก เพื่อไหวบอกดวงวญิ ญาณของผตู ายหรอื เปน, การทําความเคารพผตู าย ปรชั ญาแฝงไววา การจดุ ธูปเป,นการบอกเตอื นคนที่ยงั มชี วี ติ อยูมใิ หประมาทในชีวติ เพราะชวี ิตของคนเราเปรียบเสมือน ธูปทจ่ี ุดขึน้ แลว เปน, ธรรมดาที่ธปู นน้ั จะตองไหมลามไป และสัน้ ไปเรื่อยๆ หาไดยาวออกไม ชวี ิตของมนุษยก0 เ็ ชนเดียวกันกับธปู ชวี ติ มี แตจะส้ันลง เดนิ ทางเขาใกลความตายอยทู กุ ขณะ ทกุ เวลา หนง่ึ วนั และหนงึ่ คืนท่ผี านไป ดุจดงั หนงึ่ กาวทเ่ี ราเดินเขาใกลความตาย ตุงสามหาง ปรัชญาแฝงไววา ตงุ สามหางเปรยี บดัง่ คนหน่งึ คนทจ่ี ะตองต้งั อยูบนกฎแหงธรรมสามประการคือต้ังอยูบน ความไมเที่ยง (อนจิ ฺจํ) ความเปน, ทกุ ข0 (ทกุ ฺขํ) ความไมมีตวั ตน (อนตฺตา) ท่เี รียกกนั วา กฎแหงพระไตรลักษณ0 หรือสามัญลักษณะ และตุงสาม หางมสี ขี าวซง่ึ เป,นสีที่เหมอื นกับผมหงอก(ผมขาว) คือเป,นการบอกใหรูวาเราจะตองจํานนตอพญามั จจุราช อยางที่ไมสามารถหลกี เลีย่ งไดเลย

๑๔๕ ถงุ ขาวด;วน (ถงุ ยามทีม่ สี ําภาระอยูขางใน สําหรบั คนเดนิ ทางไกล) ปรัชญาแฝงไววา ญาติพี่นองที่อยูขางหลังผูตายไมสามารถทราบไดวา ชีวิตหลังความตายจะเป,นเชนใดไ มทราบวา ผูตายจะไปสสู ถานทีแ่ หงใด จะตองเดนิ ทางเชนไร ดังน้นั จะทาํ ถุงขาวดวนไวใหผูตายเพ่อื จะไดนําไปใชในระหวางการเดินทางเพ่อื ไปสูภพ ภูมิใหม แตในทางปรัชญาบอกวาถุงขาวดวนนั้นเปรียบเสมือนกองบุญกองกุศล หรือบาปกรรม ของแตละคนท่ีไดทําไว ที่เราๆ ทานๆ ทัง้ หลายมชี วี ิตอยกู นั ทุกวันน้ีก็ดวยถุงขาวดวนเกาท่ีไดกระทํามาในอดีตชาติ จึงไดนํามาใชหรือบริโภคในป$จจุบันน้ี ท่ีเราทั้งหลายไดรับ ความสขุ บางความทกุ ข0บาง ก็เพราะวาเราไดใชหรือบริโภคหอขาวเกาท่ีไดนําติดตัวมาแตเดิมที และในขณะเดียวกันเราก็กําลังสรางสม หอขาวใหมอยู (การทาํ กรรมดแี ละกรรมชั่ว) แลวส่งิ เหลานี้ก็จะติดตวั เราไปในภพหนาอีก ดงั น้ันทกุ คนควรทาํ ความดีใหมากๆ เพื่อวาภพ หนาจะไดสบายถุงขาวใหมของเรากจ็ ะเตม็ เปiQยมไปดวยบญุ กุศลการเกดิ ในภพใหมของเราก็จะเปน, ภพท่ีมีความสขุ สบายเพราะเราทาํ ความ ดีสะสมไวมากแลวนน่ั เอง การนงุ; ชดุ ขาวดาํ ผรู วมงานในพธิ ีงานศพมักจะนิยมแตงกายดวยชุดขาวหรือชุดดํา ถือวาเป,นสีที่สุภาพเรียบรอยเป,นการใหเกียรติแกผูตาย และญาติของผูตาย จึงถอื เป,นกฎและมารยาททางสังคมในการมารวมงานศพ ปรัชญาแฝงไววา สีขาว และสีดําน้ัน มีมิติท่ีส่ือออกมาตรงกันขามกัน คือสีขาวบงบอกถึงความสวาง สีดําบงบอกถึง ความมืด มนษุ ยค0 นเราน้ันมอี ยูหลายลกั ษณะดวยกัน ดังน้ี สวางมา สวางไป สวางมา มืดไป มดื มา สวางไป มืดมา มดื ไป ดังนั้น ทั้งหลายควรพึงสังวรไวเสมอวาเราจะเป,นบุคคลประเภทใด แตท่ีสําคัญตอนนี้เรากําลังประพฤติตนเขาขายใน ลักษณะเชนใด

๑๔๖ การลางเรอื น การนําหมอตอม (หมอดิน) มาทําการลางเรือน(ใชเป,นภาชนะบรรจุนํ้าสมปOอยสําหรับใหพระสงฆ0หรือพออาจ`ารเสก นาํ้ มนตพ0 รมตามศพขณะยกศพลงจากเรือน เม่อื พนเรอื นก็จะโยนหมอดนิ นั้นลงบนั ไดใหแตกตามขบวนศพ บางชมุ ชนจะโยนนอกบาน ปรัชญาแฝงไววา รางกาย หรือสังขารคนเรานั้นเปรียบเสมือนกับหมอดิน คนเราทุกคนเกิดมาบนโลกน้ียอมมี หู ตา จมูก ปาก ใบหนา รูปราง คลายๆ กัน แต รูปราง หนาตาไมเหมือนกัน ด่ังหมอดินท่ีดูแลวคลายกัน แตถาดูใหดีแลวจะไม เหมือนกันเลยสักใบ หมอดินยอมมีการแตกสลายไปเมื่อเราโยนมันทิ้งลงกับพ้ืน ชีวิตของสัตว0โลกก็เชนกัน ก็ยอมมีการแตกสลายไป อยางรวดเรว็ เชนเดียวกับหมอดนิ โดยทเี่ ราไมสามารถทราบไดเลยวาชีวิตแตละชีวิตนั้นจะแตกสลายไปเม่ือใด เวลาไหน หรือ ดวยเหตุ ปจ$ จยั ใด การโปรยขาวตอกดอกไม การโปรยขาวตอกดอกไมนําหนาขบวนศพขณะทเ่ี คลือ่ นศพไปสูฌาปนสถาน ปรชั ญาแฝงไววา รางกายของคนเราเมอื่ ปราศจากวญิ ญาณแลว กเ็ ป,นอนั สิน้ ไปเหมือนกับดอกไมทีร่ วงโรย ไมมแี กนสาร ไมมีประโยชน0อันใดอีกเลย เหมือนด่ังดอกไมท่ีโปรยอยูนั้น และธรรมดา ขาวตอกท่ีโปรยไปนั้นก็ไมสามารถที่งอกเงยขึ้นมาเป,นตนกลา ใหมไดอีก ถึงแมจะตกลงในท่ีอันอุดม ชุมชื่นสักเพียงใด ก็ไมกลับมางอกเงยไดอีกเลย สังขาร รางกายของคนก็เชนกัน เมื่อปราศจาก วญิ ญาณแลวกไ็ มสามารถกลบั คนื มาดง่ั เดิมได มแี ตจะเสือ่ มสลาย เนาเปอiP ย ผุพงั ไปในท่ีสุด ดั่งขาวตอกนั้นแล การโปรยทาน ขณะทเี่ คลอื่ นขบวนศพสูฌาปนสถาน ญาตจิ ะโปรยทาน ทางเหนือเรียกวาการหุยหมากนาว โดยการนําเงินยัดไวในผล มะนาวแลวนํามาโปรยทาน ปรชั ญาแฝงไววา ผทู ่ีตายไปนั้น เม่อื เกิดมากม็ าตัวเปลา เม่ือตายไปกต็ องไปตวั เปลาเชนกนั ไมสามารถนาํ สิ่งใดๆ ไปได เลย ถึงจะมีทรัพย0สินเงินทองมากมายสักเพียงใดก็ตาม ก็ไมสามารถนําติดตัวไปได ตองตกเป,นของลูกหลานชนรุนหลังตอไป และก็ อาจจะเกดิ การแกงแยงกนั ในทรพั ย0สินนั้นดวย ดจุ ด่งั ที่มคี นวิ่งแยงกันเก็บเงนิ ทนี่ ํามาโปรยทานน่นั เอง ความหมายอีกนยั หนงึ่ คือ คนเราควรจะรูจักการเสยี สละแบงป$น และอยาโลภมากเพราะถาเราตายไปกไ็ มสามารถนําไป ได ทรพั ย0ท่ีไดมาดวยความโลภและทุจริตนั้น พลอยแตจะทําให ลูก หลาน ญาติพี่นองเกิดความไมสมัครสมานสามัคคีกัน และจะตอง แตกแยกกลายเปน, ศตั รูกนั เพราะทรัพย0สนิ นนั้ มนุษย0เราควรอยอู ยางพอเพียง ไมละโมบโลภมาก

๑๔๗ การวางผาบังสกุ ุล การวางผาบงั สุกลุ เป,นการวางผาสบงจีวรทเ่ี จาภาพจัดเตรยี มไวบนดายสายสญิ จน0 แลวนิมนต0พระสงฆม0 าชกั บังสุกุล ปรชั ญาแฝงไววา รางกายคนเราเม่อื ปราศจากวญิ ญาณกเ็ ป,นอันส้ินไปแหงความละอาย ในสมยั กอนผาบังสุกุลนี้ใชหอ ศพ แลวพระก็ไปพิจารณาชักเอามาเย็บทําเป,นผาสบง จีวร และคนที่ตายไปแลวถึงจะไมมีอะไรป@ดบังรางกายไวก็ไมมีความอาย รางกายนก้ี ค็ อื ธาตตุ างๆ มารวมตวั กัน แลวกจ็ ะตองกลับคนื สูสภาพเดิมตอไปนั่นเอง เม่ือเจามามือเปลาเจาจะเอาอะไร เจากไ็ ปมอื เปลาเหมอื นเจามา การจดุ เทยี นสังขร – เทียนจง๋ั ขร – เทยี นจง๋ั กBร เปน, การจดุ เทียนไข หรือเทยี นข้ีผึ้ง ๖ แทง จุดไวท่ีบริเวณสองขางของเชิงตะกอนโดยจุดวางไวขางละ ๓ แทง ขณะที่ พระสวดมาตกิ า ปรชั ญาแฝงไววา เทยี นท้ัง ๖ เลมน้ันเปรยี บด่งั อายตนะภายในท้งั ๖37 อันประกอบดวย จกั ษุ(ตา), โสต(หู), ฆาน(จมูก), ชวิ หา(ลน้ิ ), กาย, ใจ และอายตนะภายนอก ๖ อันประกอบดวย รูป(สิ่งท่ีรับรูดวยตา เป,นขันธ0 ๑ ในขันธ0 ๕), เสียง(สิ่งท่ีรับรูดวยหู), กลิ่น(ส่ิงที่รับรูดวยจมูก) รส(สิ่งท่ีรับรูดวยลิ้น), โผฏฐัพพะ(ส่ิงที่มาถูกตองกาย)38 และธรรมารมณ0(อารมณ0ท่ีใจรู,อารมณ0ที่เกิดขึ้นทาง ใจ)39 ซ่งึ ทง้ั อายตนะภายนอก และอายตนะภายในประกอบกันเขาอยูในรางกายเดียวกันยอมจะตองดับสลายไปทีละอยางหรือดับสลาย ไปพรอมๆ กันกเ็ ป,นไดท้ังนน้ั เชน บางคนอาจจะตาบอดดับ บางคนมีรางกายพิการ หูหนวกหรือหูตึง รางกายนี้เป,นไปตางๆ นาๆ แต ในท่ีสดุ กต็ องตายดับสิ้นไป ไมเหลอื ส่ิงใดไวอีกเลย ดั่งเทียนทั้ง ๖ แทงท่ีจุดไวมันอาจจะดับไปกอน ๑ – ๒ แทงเพราะสาเหตุอื่นใดก็ ตาม แตในที่สดุ กจ็ ะตองดบั มอดลงไปในทสี่ ดุ เม่ือมนั ไหมจนสดุ ไสเทยี น อนั ความตายชายนารี หนไี มพน จะมจี นก็ตองตาย กลายเป,นผี ถงึ แสนรักก็ตองราง หางกันที ไมวันนี้กว็ ันหนา ชาหรือเร็ว 37 พจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 (กรุงเทพ : นานมบี ๊คุ ส์,2546),หน้า 80,1224,1366. 38 พจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 (กรุงเทพ : นานมีบ๊คุ ส์,2546),หน้า 745. 39 พจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 (กรุงเทพ : นานมีบ๊คุ ส์,2546),หน้า 555.

๑๔๘ การผัดตาB ษณิ การเดนิ รอบศพที่อยูบนเชิงตะกอน ๓ รอบ กอนทําการฌาปนกิจโดยการเดินวนซาย (อุตราวรรษ) แตบางทองถิ่นจะ นาํ ศพวนรอบเชงิ ตะกอน ๓ รอบกอนขน้ึ ทําการฌาปนกจิ โดยพระสงฆ0จะเดินนาํ หนาลูกหลานญาตพิ น่ี องของผูเสยี ชีวิต ปรัชญาแฝงไววา การเดนิ วนรอบศพนั้นจะเดนิ กลับดานกันของการเดินเวียนเทียน เพราะการเดินรอบศพนั้น หมายถึง การเดินยอนกลบั ๓ รอบ คือใหเราท้ังหลายจงพจิ ารณาวาวนั เวลาท่ีเราไดเกดิ มาเป,นคนนั้น เรามคี วามโลภ ความโกรธ และความหลง เกิดข้ึนกคี่ รง้ั ก่ีครั้งทเี่ รามีสตริ ู และกค่ี ร้งั ทเ่ี ราไมมีสติรูเทาทนั ดังนนั้ การเดนิ เวยี นซายรอบศพ ๓ รอบนน้ั เตือนเราวาเราควรมีสติรูไม ประมาท ในการดํารงชวี ติ มิใหตกอยูในอํานาจของกิเลสทม่ี ีความโลภ ความโกรธ และความหลง เป,นเครอื่ งมอื ดักจบั กักขังสัตว0โลก ให เวยี นวาย และวนเวียนอยูในวัฏฏะสงสารอยางไมมีวนั รูจักจบสนิ้ การวางดอกไมจนั ปรชั ญาแฝงไววา ธรรมดาของกลิน่ หอมท้ังหลายมธี รรมชาติไปตามกระแสของลม แตมีกลิ่นหอมอยูอยางหน่ึงที่จะหอม ทวนกระแสลม น่ันคอื “ศลี ” ผูท่มี ศี ลี ม่ันคงกับตน ยอมเป,นทีร่ กั เป,นท่ีบันเทิงใจแกผูที่ไดพบเจอเจรจาดวย ยอมเป,นที่สรรเสริญยก ยองแกชนทั้งหลาย เปรยี บดัง่ กลิน่ หอมของเครอ่ื งหอมและดอกไม แตกล่ินหอมของผูมีศีลนั้นไมไปตามกระแสลม แตจะลือเลื่องไปได ทั่วไมจาํ กัดทิศทาง ดังน้ันเราทานท้งั หลายควรมศี ีลไวใหมน่ั คง ก็จะเป,นผมู คี วามหอมไปท่ัวทัง้ โลกน้ีและโลกหนา การลางหนาศพดวยนํา้ มะพราว ปรัชญาแฝงไววา นาํ้ ทอ่ี ยูในผลมะพราวนั้นเปน, น้ําท่ีใสสะอาดบริสุทธ์ิ ซ่ึงอยูใจกลางผลโดยท่ีไมมีใครตักใส ก็เกิดขึ้นได เอง เปรยี บด่ังนํา้ ใจคนท่ีใสสะอาดบริสุทธ์ิ ไมมใี ครกาํ หนดใหได และหาซ้อื ไมได เกิดขึ้นเองไดในใจของคน ด่งั นํา้ มะพราวท่ีใชลางหนา ศพนั้น เพอ่ื เตือนสติคนทีย่ งั อยูบนโลกน้วี า เมือ่ พบหนากันควรมนี ํา้ ใจทใ่ี สสะอาดบรสิ ทุ ธิ์ตอกัน อยาหนาไหวหลังหลอก ควรจริงใจตอ กันท้งั ตอหนาและลบั หลงั การเผาศพ ปรัชญาแฝงไววา มนุษย0น้ันเกิดมาก็ดวยไฟ ก็ตองไปดวยไฟ น่ันคือ ตัวตนของมนุษย0นั้นเกิดขึ้นดวยไฟ (ราคะ) ฉันใด ในทีส่ ุดก็จะตองดบั สลายไปดวยไฟฉันนั้น

๑๔๙ การกอ; กองไฟ และน้าํ ใส;หมอวางไวทห่ี นาประตูบาน การกอกองไฟ และนาํ น้าํ ใสหมอดินใบเล็ก วางไวทห่ี นาประตบู านของผตู าย ๓ คืน หลงั จากการเผาศพ ปรชั ญาแฝงไววา มนุษย0นั้นเกิดมาก็ดวยไฟก็ตองไปดวยไฟ นั่นคือ ตัวตนของมนุษย0เกิดข้ึนก็ดวยไฟ (ราคะ) ฉันใด ใน ที่สดุ ก็จะตองดบั สลายไปดวยไฟ ฉันน้ัน แตในเมือ่ เรายงั ไมสิ้นกเิ ลสตัณหา เรายอมมีเช้ือไฟติดไปดวย และพรอมท่ีจะลุกโชนข้ึนใหมได ในวัฏฏะสงสารน้ี ด่งั ไฟทกี่ อขึ้นมานนั้ สวนนาํ้ หมายความวา เราควรมนี ํ้า คอื ธรรมะไวคอยดับไฟกเิ ลสอยเู ปน, นิจ เหมือนดั่งที่มีหมอนํ้า อยคู ูกบั กองไฟ ฉะนั้นแล ดงั เราจะเห็นไดวาความตายเป,นบอเกิดแหงปรชั ญาหลายประการ และยงั เป,นบอเกดิ แหงป$ญญาหลายอยาง เป,นบอเกิด แหงกศุ โลบายท่ีดีที่ทําใหคนละเวนชั่ว กระทาํ แตความดี ทุกสิ่งทกุ อยางมใิ ชจะมีแตขอดีหรือขอเสียเสมอไป ในสิง่ ท่ีดียอมมีส่ิงท่ีเสีย ใน ส่ิงท่เี สยี ยอมมสี ิ่งท่ีดีควบคกู ันไป ดจุ ดงั่ พระอาทติ ย0กับพระจันทร0 ดุจกลางคืนกับกลางวัน มนษุ ยไ0 มสามารถหลกี พนไปจากความตายได เลย ดวยเหตุนี้มนุษย0ทุกยุคสมัยทุกจึงพยายามที่จะคนหาวิธีที่จะเอาชนะความตาย แตก็ไมสามารถท่ีจะเอาชนะได จึงตองยอมรับ สภาพแหงความเป,นจริงแหงสังขารทีจ่ ะตองเปน, ไปตามกฎแหงธรรมชาติ ดวยความจํายอม แตก็ไมท้ิงความพยายามที่จะคิดถึงชีวิตหลัง ความตาย เพราะไมสามารถรูไดวาเมอื่ เราตายไปน้ันจะเปน, อยอู ยางไร หนทางขางหนาจะเปน, เชนไรก็ไมสามารถทราบได เพียงแตรูวา ตองทําความดีใหมากเพอื่ วาเมอ่ื ตายไปแลวจะไดสบาย เมอื่ เกดิ ใหมอกี ชาตกิ จ็ ะไดสบายเชนกัน ฉะน้ันพงึ สงั วรไวเสมอวา ทําดียอมไดดี ทําช่วั ยอมไดช่วั .

๑๕๐ บรรณานกุ รม ดสุ ติ ทับสาลักษณ0. งานส;งสการ. เทปบันทกึ ภาพประกอบการเรยี นการสอน. (ม.ป.พ.) เทปบนั ทกึ ภาพประกอบการเรยี นการสอน วชิ าวฒั นธรรมไทย งานพระราชทานเพลงิ ศพเจาแมท; ิพวรรณ ณ เชียงตงุ .(ม.ป.พ.) ทวี เขอ่ื นแกว. พระธรรมเทศนาพ้นื เมืองเหนือเร่ืองคตธิ รรมงานสง; สการ. ลําปาง. (ม.ป.พ.) บทความการศึกษาคนควาในรายวชิ าปรัชญาไทย พระนสิ ติ รุนท่ี ๕๕ ชัน้ ปทQ ี่ ๒ รหสั วิชา ๑๐๓ ๓๑๒. (๒๕๕๐). สาขาวิชา ศาสนาและปรชั ญา วิชาเอกศาสนา คณะพุทธศาสตร0 : มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วทิ ยาเขตแพร หองเรยี นวัดบญุ วาทยว0 ิหาร จงั หวัดลาํ ปาง. โดย พระสมุหก0 มลธน อาภสสฺ โร. เจาอาวาสวัดจอมเมอื ง และคณะ พระนสิ ิต พระวรรณ สกิ ขฺ าสโภ. รักษาการแทนเจาอาวาสวัดลาํ ปางกลางฝi$งตะวันออก (สัมภาษณ0 : ๒๕๕๐) พระอธิการเอกรนิ ทร0 ถิรจิตฺโต. เจาอาวาสวัดบานตา. (สมั ภาษณ0 : ๒๕๕๐) พระอดศิ ักด์ิ อติสกโฺ ก. รักษาการแทนเจาอาวาสวัดลาํ ปางกลางฝง$i ตะวนั ตก (สัมภาษณ0 : ๒๕๕๐) สมั ฤทธ์ิ ผลดี. อดตี มรรคนายก วดั สวนดอก. (สมั ภาษณ0 : ๒๕๕๐) เอกสารประกอบการบรรยายรายวชิ าปรชั ญาไทย รหสั วิชา ๑๐๓ ๓๑๒.(๒๕๕๐). สาขาวิชาศาสนา และปรัชญา วชิ าเอกศาสนา คณะพทุ ธศาสตร0 : มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตแพร หองเรียนวัดบญุ วาทย0วหิ าร จังหวัดลําปาง.