เอกสารประกอบการเรียน ๓ประวัติศาสตร์ ม. พระมหาธีรพิสิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม โรงเรียนวัดเขาเชิงเทียนเทพาราม สังกัด อบจ.ชลบุรี
คำนำ ประวัติศาสตร เปนวิชาที่ชวยใหนักเรียนเขาใจพัฒนาการของมนุษยชาติอยางตอเนื่อง จากอดีตสูปจจุบัน และการเปลี่ยนแปลงหรือความสัมพันธของเหตุการณสำคัญตาง ๆ ที่ผานมา เพื่อสรางความตระหนักใหเกิดแก นักเรียนวาอดีตเปนบทเรียนสำคัญสำหรับปจจุบัน และอนาคตเชนไร แลวนำบทเรียนนั้นมาประยุกตใชใน ชีวติ ประจำวัน เอกสารประกอบการเรียน กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม รายวิชา ประวัติศาสตร (ส๒๓๑๐๒) ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๓ รวบรวมขึ้นตรงตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ เพื่อให นักเรียนไดรับสาระความรูตามที่หลักสูตรกำหนด โดยมุงหวังใหใชเอกสารประกอบการเรียนนี้ เปนแหลงการเรียนรู สำหรบั อา นเพ่ิมเติมจากการเรยี นรูภายในช้ันเรยี น รวมไปถงึ เปนแหลงสืบคนขอมลู เบื้องตนทีน่ อกเหนือจากแบบเรียน ทที่ างสถานศึกษากำหนด หวังเปนอยางยิ่งวา เอกสารประกอบการเรียนเลมนี้ จะชวยอำนวยความสะดวกแกนักเรียน ใหไดรับสาระ ความรู เห็นคุณคา และตระหนักถึงความสำคัญในการเรียนรูวิชาประวัติศาสตร แลวนำมาประยุกตใชไดอยางเปน ระบบ บรรลุจุดหมายของหลกั สูตรอยา งแทจ รงิ หากเอกสารประกอบการเรียนเลม น้ี มขี อผิดพลาดประการ ผูรวบรวม ขออภยั มา ณ ท่ีน้ี และขอใหแจงแกผรู วบรวม เพ่อื ปรบั ปรงุ เนอื้ หาสาระใหส มบรู ณถ กู ตองตอไป พระมหาธรี พิสษิ ฐ จนทฺ สาโร ผรู วบรวม กฏุ ลิ อื กิตตนิ นั ท วดั เขาเชงิ เทียนเทพาราม ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๔
สารบัญ มาตรฐานการเรียนรูและตวั ช้วี ดั ก คำอธิบายรายวชิ า ข โครงสรางรายวชิ า ค หนว ยการเรียนรูที่ ๑ วิธกี ารทางประวตั ิศาสตรในการศึกษาเร่ืองราวทางประวตั ศิ าสตร ๑ ๑. ประวัติศาสตร ๑ ๒. ความสำคญั ของประวตั ิศาสตร ๑ ๓. ความหมายของประวตั ิศาสตร ๒ ๔. ความสำคัญของลำดบั เวลาในการศึกษาประวตั ศิ าสตร ๒ ๕. การศึกษาประวตั ศิ าสตรในประเทศไทย ๓ ๖. วธิ ีการทางประวตั ศิ าสตร ๓ ๗. คุณคาของวิธีการทางประวตั ศิ าสตร ๖ ๘. หลกั ฐานทางประวัตศิ าสตร ๖ ๙. ตวั อยา งการวิเคราะหเหตุการณส ำคัญสมยั รตั นโกสนิ ทร ๙ ๑๐. ตัวอยา งการใชว ธิ กี ารทางประวัตศิ าสตร ๙ หนว ยการเรียนรูท่ี ๒ พัฒนาการทางประวัตศิ าสตรไทยสมัยรัตนโกสินทร ๑๑ ๑. การสถาปนากรงุ รตั นโกสินทรเ ปนราชธานี ๑๑ ๒. การประดิษฐานราชวงศจกั รี ๑๓ ๓. พระราชกรณียกจิ พระมหากษตั รยิ ราชวงศจกั รี ๑๔ ๔. ปจ จยั ท่มี ีผลตอ ความมนั่ คงและความเจริญรงุ เรอื งของไทยสมัยรัตนโกสินทร ๑๙ ๕. พัฒนาการดานการเมืองการปกครองสมัยรตั นโกสนิ ทรตงั้ แตต อนตน จนถึงกอนเปลีย่ นแปลง ๒๐ การปกครอง ๖. พัฒนาการดา นเศรษฐกจิ สมยั รตั นโกสนิ ทรต ัง้ แตต อนตนจนถงึ กอนเปล่ียนแปลงการปกครอง ๓๓ ๗. พฒั นาการดา นสงั คมและวัฒนธรรมสมัยรตั นโกสินทรตั้งแตตอนตนจนถงึ กอนเปลย่ี นแปลง ๔๗ การปกครอง ๘. พฒั นาการดานความสมั พันธร ะหวางประเทศสมยั รตั นโกสินทรตัง้ แตตอนตน จนถึงกอน ๕๘ เปลย่ี นแปลงการปกครอง ๗๔ หนวยการเรยี นรูที่ ๓ บทบาทของชาตไิ ทยในสมยั ประชาธิปไตย ๗๔ ๑. สาเหตกุ ารเปล่ียนแปลงการปกครองในป พ.ศ. ๒๔๗๕ ๗๖ ๒. เหตกุ ารณก ารปฏวิ ตั ิ
๓. การพระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับถาวร และวกิ ฤตกิ ารณทางการเมืองหลังการเปลย่ี นแปลงการ ๗๘ ปกครอง ๔. เหตุการณสำคญั หลังการปฏวิ ตั ิของคณะราษฎร ๗๙ ๕. ความขดั แยงทางการเมืองท่ยี าวนาน ๘๖ ๖. สภาพเศรษฐกิจในสมัยรตั นโกสินทรยคุ ประชาธปิ ไตยจนถึงปจจบุ ัน ๘๘ ๗. สงั คมและวฒั นธรรมสมัยรัตนโกสินทรย ุคประชาธิปไตยจนถงึ ปจ จบุ นั ๙๒ ๘. ความสัมพนั ธร ะหวา งประเทศสมยั รตั นโกสินทรย ุคประชาธปิ ไตยจนถึงปจ จุบัน ๙๔ แหลงอา งอิง ๙๙ ตวั อยา งแบบทดสอบปรนยั ๑๐๐ ตวั อยางแบบทดสอบอัตนยั ๑๐๔
มาตรฐานการเรียนรูและตวั ชว้ี ัด มาตรฐาน ส ๔.๑ เขาใจ เหน็ คณุ คาเขาใจความหมาย ความสำคัญของเวลาและยุคสมัยทางประวัตศิ าสตร สามารถ ใชว ิธีการทางประวตั ิศาสตรม าวิเคราะหเหตกุ ารณต า งๆ อยา งเปนระบบ ตวั ชวี้ ดั ๑. วเิ คราะหเร่อื งราวเหตกุ ารณส ำคัญทางประวตั ิศาสตรไ ดอยางมีเหตผุ ลตามวิธกี ารทาง ประวัติศาสตร ๒. ใชวธิ ีการทางประวัตศิ าสตรใ นการศึกษาเร่ืองราวตาง ๆ ที่ตนสนใจ มาตรฐาน ส ๔.๒ เขา ใจพัฒนาการของมนุษยชาติจากอดีตจนถงึ ปจ จบุ ัน ในดานความสมั พันธแ ละการเปล่ียนแปลง ของเหตุการณอยางตอ เน่ือง ตระหนกั ถึงความสำคัญและสามารถวเิ คราะหผ ลกระทบที่เกิดขึ้น ตัวชว้ี ัด ๑. อธบิ ายพฒั นาการทางสงั คม เศรษฐกิจ และการเมอื งของภมู ิภาคตา ง ๆ ในโลก โดยสังเขป ๒. วิเคราะหผลของการเปลย่ี นแปลงทีน่ ำไปสูความรว มมือ และความขดั แยง ใน ครสิ ตศ ตวรรษท่ี ๒๐ ตลอดจนความพยายามในการขจัดปญหาความขัดแยง มาตรฐาน ส ๔.๓ เขา ใจความเปนมาของชาติไทย วฒั นธรรม ภูมิปญ ญาไทย มคี วามรัก ความภูมใิ จและธำรง ความเปนไทย ตัวชีว้ ัด ๑. วิเคราะหพ ฒั นาการของไทยสมยั รตั นโกสนิ ทรในดา นตางๆ ๒. วเิ คราะหปจจยั ท่สี ง ผลตอความม่ันคงและความเจรญิ รุงเรืองของไทย ในสมัย รตั นโกสนิ ทร ๓. วิเคราะหภ ูมิปญ ญาและวัฒนธรรมไทยสมัยรัตนโกสนิ ทร และอทิ ธิพลตอการพฒั นา ชาตไิ ทย ๔. วิเคราะหบ ทบาทของไทยในสมยั ประชาธปิ ไตย ก
คำอธิบายรายวิชาพื้นฐาน ส๒๓๑๐๒ ประวตั ศิ าสตร กลุมสาระการเรียนรูส ังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชั้นมธั ยมศกึ ษาปท ี่ ๓ ภาคเรยี นท่ี ๑ จำนวน ๐.๕ หนว ยกิต เวลา ๒๐ ชั่วโมง ศึกษาวิเคราะหขัน้ ตอนวิธกี ารทางประวตั ิศาสตร วิเคราะหเหตุการณสำคัญ ในสมัยรัตนโกสินทรและเรื่องราว เกี่ยวกับตนเองครอบครัว ทองถิ่นของตนโดยนำวิธีการทางประวัติศาสตร มาใชวิเคราะหเรื่องราวการสถาปนา กรงุ เทพมหานครเปน ราชธานีปจจยั ท่ีมผี ลตอความมั่นคง และความเจรญิ รงุ เรอื งภูมิปญญาและวัฒนธรรมไทยสมัยกรุง รตั นโกสนิ ทร พัฒนาการดานการเมืองการปกครองสังคมดานเศรษฐกิจ และความสัมพันธร ะหวา งประเทศ เหตุการณ สำคัญตอการพัฒนาชาติไทย วิเคราะหสาเหตุปจจัยและผลของเหตุการณตาง ๆ และมีความรูความเขาใจมีความ ซือ่ สตั ยส จุ รติ มจี ิตสำนกึ รักษส ง่ิ แวดลอ มตามหลกั ปรชั ญา ของเศรษฐกิจพอเพียง โดยใชกระบวนการวิธีการทางประวัติศาสตรกระบวนการกลุมกระบวนการคิดกระบวนการแกปญหาและ ปฏิบตั ิตนมีความซ่อื สตั ยส ุจรติ มจี ิตสำนกึ รักษส ่ิงแวดลอมตามหลกั ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง เพื่อใหเกิดความรักชาติ ศาสน กษัตริย ซื่อสัตยสุจริต มีวินัย ใฝเรียนรู อยูอยางพอเพียง มุงมั่นในการทำงาน รักความเปนไทย มีจิตสาธารณะ สามารถดำเนินชีวิตอยูรวมกันไดอยางสันติสุขและปฏิบัติตนใหดำเนินชีวิตมีความ ซอ่ื สัตยสจุ ริต มจี ิตสำนึกรักษส่งิ แวดลอ มไดอ ยา งสมดุลอยา งย่ังยืนตามหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกิจ รหสั ตัวช้วี ัด : ส ๔.๑ ม.๓/๑ , ม.๓/๒ ส ๔.๓ ม.๓/๑ , ม.๓/๒ , ม.๓/๔ รวม ๕ ตัวชีว้ ดั ข
โครงสรา งรายวิชาพื้นฐาน ส๒๓๑๐๒ ประวตั ศิ าสตร กลุมสาระการเรยี นรูส ังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้นั มธั ยมศึกษาปที่ ๓ ภาคเรียนท่ี ๑ จำนวน ๐.๕ หนวยกิต เวลา ๒๐ ชั่วโมง หนว ย ชือ่ หนวยการเรียนรู ตัวชีว้ ดั เวลา น้ำหนกั คะแนน ที่ (ชัว่ โมง) ส ๔.๑ ม.๓/๑ ๑ วิธีการทางประวตั ิศาสตรในการศึกษา ส ๔.๑ ม.๓/๒ ๓ ๒๐ ส ๔.๓ ม.๓/๑ เร่อื งราวทางประวตั ิศาสตร ส ๔.๓ ม.๓/๒ ๒ พฒั นาการทางประวตั ศิ าสตรไทยสมัย ๙ ๕๐ รตั นโกสนิ ทร ๓ บทบาทของชาติไทยในสมยั ประชาธิปไตย ส ๔.๓ ม.๓/๔ ๘ ๓๐ รวมทั้งสิน้ ๒๐ ๑๐๐ ค
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม หนวยการเรียนรทู ่ี ๑ วิธีการทางประวัตศิ าสตรใ นการศกึ ษาเร่อื งราวทางประวัตศิ าสตร สาระสำคัญ วิธกี ารทางประวัตศิ าสตร เปน กระบวนการศึกษาประวัติศาสตรเ พือ่ ใหไดค วามรแู ละคำตอบที่เชอ่ื วา สะทอนขอ เท็จจริงเก่ยี วกับอดีตไดถูกตองมากทสี่ ดุ ซงึ่ ไมมีใครสามารถตอบไดวาขอเทจ็ จรงิ ทถี่ ูกตองคืออะไร ดงั น้นั จงึ ตอ งมีกระบวนการศึกษา และการใชเหตผุ ลในการตรวจสอบความถกู ตองของหลกั ฐานและนำไปใชอ ยา งถกู ตอง ทำใหก ารศกึ ษาประวตั ศิ าสตรเ ปนศาสตรท สี่ ะทอนขอ เท็จจริงท่แี ตกตางจากนิทาน นิยาย หรอื เรอ่ื งบอกเลา ท่เี ลอ่ื น ลอย ๑. ประวัติศาสตร (History) วิชาประวัติศาสตร มาจากการที่มนุษยมคี วามตองการอยากรูพฤตกิ รรมในอดีตของมนษุ ย โดยการศึกษาจาก หลักฐานตาง ๆ ที่เกี่ยวของและหลงเหลืออยูในปจจุบัน ประวัติศาสตรจึงเปนศาสตรที่เชื่อมโยงอดีตกับปจจุบันของ มนุษย เนื่องจากมนษุ ยมีความแตกตา งจากสตั วอ่นื คือมีการเรียนรแู ละสามญั สำนึกท่ีกอใหเกดิ พฤติกรรมและถายทอด ตอ ๆ กัน จากรนุ สรู นุ มนษุ ยจ งึ ผกู ผันกบั ประวตั ิศาสตรอ ยา งใกลช ิด คนทั่วไปมักจะเขาใจวาประวัติศาสตรคือ “อดีต” แตในความเปนจริงนั้น “อดีต” ก็คือ “เรื่องราวตาง ๆ ที่ ผานมา” จะเปนประวัตศิ าสตรไดก็ตอ เมื่อนักประวตั ิศาสตร สนใจและเห็นความสำคัญ มีประโยชนตอมนุษย หรืออาจ กลาวไดว า ประวตั ศิ าสตร คอื การสบื สวนสอบสวนคนควา เรื่องราวของมนษุ ยในอดีต และเร่ืองราวนน้ั มผี ลกระทบตอ สงั คมโดยสว นรวม ดังนั้น ประวัติศาสตร คือ การศึกษาเหตุการณหรือปรากฏการณสำคัญของมนุษยในอดีต วาเกิดขึ้นและ ดำเนินไปอยางไร โดยที่ความรูดานประวัติศาสตรจะไมหยุดนิ่งอยูกับที่ ไมตายตัว เพราะเมื่อพบหลักฐานใหมท่ี นาเชื่อถือ ก็สามารถเปลี่ยนแปลงทฤษฎี หรือขอมูลที่เกี่ยวของไดเสมอ ทำใหการเรียนรูเรื่องราวของประวัติศาสตร สมั พันธกับวชิ าการสาขาอื่น เชน สาขาวิชาสงั คมศาสตร, มนุษยศาสตร, ภมู ิศาสตร, และวธิ กี ารทางวิทยาศาสตรในการ ระบรุ ะยะเวลาของสง่ิ ทคี่ นพบ เปนตน ๒. ความสำคญั ของประวตั ศิ าสตร สิ่งสำคัญที่ไดจากประวัติศาสตร คือ การฝกฝนทักษะเพื่อใหมีพัฒนาการทางความคิดอยางเปนระบบ วิธีคิด อยางเปนระบบ วิธีคิดท่ีมีเหตุผลบนพื้นฐานของขอมูลหลักฐานทีป่ รากฏ อยางตอเนื่องเปนระบบ มีความคิดรอบคอบ คิดอยา งเท่ียงธรรมและเปนกลาง เคารพในขอ เท็จจรงิ และเหตผุ ลเพ่ือใหเขาใจส่งิ ตาง ๆ ไดอ ยางถูกตอง รวมท้ังมีความ เขา ใจในพฤตกิ รรมของมนษุ ยในทุกยคุ ทกุ สมยั ๑
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๓. ความหมายของประวตั ศิ าสตร เนื่องจากวิชาประวัติศาสตรเปนวิชาที่มีขอบขายเนื้อหากวาง ดังนั้น จึงมีนักประวัติศาสตรไดใหนิยาม ความหมายไวห ลากหลายทัศนะ เชน สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ พระบิดาแหงประวัติศาสตรไทย ไดใหความหมาย ของคำวาประวัติศาสตร เปนคำท่ีพ่งึ นำมาจาก “History” ในภาษาอังกฤษโดยในไทยมีคำท่ีใชมากอนหนา นัน้ คอื คำวา \"พงศาวดาร\" แนวคดิ น้ปี รากฏในลายพระหตั ถที่มถี ึงสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจา ฟากรมพระยานริศรานุวตั ิวงศ เม่ือ พ.ศ. ๒๔๗๗ ความวา “...ตามความเห็นหมอมฉันยังใหใชเรยี ก History วา พงศาวดารอยูต ามเดิม” ดร. วิจิตร สินสิริ ไดแสดงทัศนะไววา “ประวัติศาสตรคือบันทึกเหตุการณตาง ๆ ในอดีต เกี่ยวดวยเรื่อง เหตุการณทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรม ปรัชญาที่มนุษยไดคิดไดสรางไวถือเปนความเจริญรุงเรือง และ เปนรากฐานของความเจริญสมัยตอ ๆ มา ดังนั้นเราจึงมีประวัติศาสตรหลายแขนง เชน ประวัติศาสตรเศรษฐกิจ ประวตั ศิ าสตรอ วกาศ ประวตั ศิ าสตรการเมอื ง ฯลฯ” นิธิ เอียวศรีวงศ นักประวัติศาสตรไทย ไดใหความหมายวา “ประวัติศาสตร คือ การศึกษาเพื่ออธิบายอดีต ของสงั คมมนษุ ยในมติ ิของเวลา หรือประวัติศาสตร คือ การศกึ ษาเพ่อื เขา ใจอดตี ของสังคมมนุษยในมติ ิเวลา” เลโอโปลด ฟอน รันเคอ (Leopond von Ranke) นักประวัติศาสตรชาวเยอรมัน ซึ่งเปนผูริเริ่มการศึกษา ประวัติศาสตรสมัยใหม โดยใชหลักฐานในการศึกษาอางอิง ผานการศึกษาดวยวิธีการทางประวัติศาสตร (History Methods) ไดอธิบายวา “ประวัติศาสตรไดรับการยกยองใหมีหนาที่พิพากษาอดีต ใหบทเรียนแกปจจุบัน เพื่อเปน ประโยชนแ กอนาคต” ๔. ความสำคญั ของลำดับเวลาในการศกึ ษาประวตั ิศาสตร สำหรับสิ่งที่เกี่ยวของโดยตรงกับประวัติศาสตรซึ่งเปนเรื่องราวของมนุษยจากอดีตถึงปจจุบันก็คือ “เวลา” (Time) อันเปนปจจัยสำคัญในประวัติศาสตรที่อยูเหนือการควบคุม เพราะเวลาทำใหเหตุการณหนึ่ง ๆ หรือชุดของ เหตุการณตาง ๆ ในอดีตกลับคือมาไมได อดีตจึงเปนตัวกำหนดปจจุบัน หมายความวา สภาพปจจุบันที่เปนอยูคือผล ของอดีตนั่นเอง เนื่องจาก “เวลารุดหนาไปโดยไมถอยหลังกลับ เปรียบเสมือนตัวเชื่อมระหวางอดีตกับปจจุบัน และ ปจจุบันกับอนาคตอีกดวย ในแงนี้ทำใหอดีตและปจจุบันกลายเปนเงือ่ นไขอยางหนึ่งของอนาคต” เพราะเหตุนี้มนุษย จงึ รสู ึกวามตี วั ตน นนั่ คือ มนษุ ยม ีอดตี ปจจบุ ัน และอนาคต ประวัติศาสตรไมใชเรื่องราวของมนุษยที่ขาดกาลเวลา บริบทและความตอเนื่องของ “เวลา” เปนสิ่งสำคัญ เชน เดียวกับเน้อื หาของเรื่องราวในประวัติศาสตร การทีจ่ ะเขา ใจประวตั ิศาสตรจงึ ไมอาจกระทำไดโ ดยตัดตอนชวงเวลา หนึ่งเวลาใดของประวัติศาสตรออกไปเปนเอกเทศ ตัวอยางเชน ถาเราตองการจะเขาใจเรื่องราวของคนไทย เราตอง ศึกษาประวัติศาสตรไ ทยในชว งเวลาทต่ี อเน่ืองกันยาวนาน นบั จากจดุ เร่ิมตนพัฒนามาจนถงึ ปจจุบนั หรอื ถาเราตอ งการ จะรูประวัติศาสตรไทยชวงใดสมัยหนึ่งโดยเฉพาะ เราก็ยังจะตองคำนึงถึงบริบทและความตอเนื่องของ “เวลา” อยูดี กลา วคอื ตอ งรูวาชว งเวลาใดสมัยหน่ึงน้นั อยใู นสวนไหนของเวลาท้ังหมดในประวัติศาสตร หรือหมายถึงอยูในสวนไหน ๒
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ของการแบง ชวงสมยั ของประวัตศิ าสตร (Periodization) การแบงชว งเวลาสมยั น้ีเปน เพยี งการสมมติ ไมใชสิ่งท่ีเกิดขึ้น จริง เปนการแบงเพื่อใหเ กิดภาพพจนข องสิง่ ตาง ๆ ในเงอื่ นไขของ “เวลา” ทถ่ี กู ตอง ดังนั้น ประวัติศาสตรจึงเปนเรื่องของการศึกษา “เกี่ยวกับมนุษยที่อยูในกาลเวลา” (of men in time) ไมใช เรื่องของยุคสมัย หรอื หัวขอเร่ืองประวตั ิศาสตรทผี่ กู ตดิ มากบั ยคุ สมยั แตอ ยางใด ๕. การศกึ ษาประวัตศิ าสตรในประเทศไทย ประเทศไทยไดเริ่มมีการศึกษาดานประวัติศาสตรอยางจริงจัง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว พระองคท รงกำหนดใหม ีการเรยี นการสอนวิชาประวัติศาสตร ซึง่ มีสมเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรง ราชานุภาพ เปนผูบุกเบิกการศึกษาประวัติศาสตร จนไดรับการถวายพระราชสมัญญานามวา \"พระบิดาแหง ประวัตศิ าสตรแ ละโบราณคดไี ทย\" ตอ มามผี ลงานทางวชิ าการดานประวัติศาสตรเกิดข้ึนในไทยมากมาย เพ่อื กระตนุ ใหคนไทยรักชาติ ซ่ึงมีขอมูล ที่สามารถใชศึกษาหลายประเภทไมวาจะเปนสิ่งของ สถานที่ เอกสาร จารึกตาง ๆ ใหตองมีการวิเคราะห สังเคราะห ตีความ หลักฐานตา ง ๆ เพือ่ ใหไ ดข อมลู ทชี่ ัดเจนและเปน รูปธรรม ๖. วิธีการทางประวัติศาสตร (Historical Method) วิธีการทางประวัติศาสตร หมายถึง กระบวนการศกึ ษาเร่ืองราวของสงั คมมนุษยในอดตี จากรองรอยหลักฐาน โดยใชเหตผุ ลในการตรวจสอบความถูกตองของขอ มลู หลกั ฐานอยางเปนระบบ ตามข้ันตอนดงั นี้ ๑) การกำหนดประเด็นศึกษา ประเดน็ ท่ีตองการจะศึกษาเกิดจากการตั้งคำถามเพ่ือนำไปสืบคนหาคำตอบที่ ตองการศึกษา เชน หากผูศึกษาตองการสืบคนประวัติความเปนมาของชุมชน ผูศึกษาจะตองเริ่มตั้งคำถามเกี่ยวกับ ความเปนมาของชุมชน ซึ่งการตั้งคำถามจะเปนประเดน็ ศึกษาที่จะนำไปสูการสืบคนขอมูล นอกจากนี้คำถามดังกลา ว จะตองเปนคำถามที่ตอบไดและนำไปสูการคนควาแสวงหาความรูที่ลึกซึ้งและกวางขวางออกไป การตอบคำถาม ดังกลาวจะชวยใหผูที่ศกึ ษาประวัติศาสตรสามารถตั้งสมมติฐานหรือวางกรอบประเด็นที่ตองการจะศึกษาไดเหมาะสม โดยไมกวา งหรือแคบจนเกินไป และยงั เปนแนวทางสำหรบั การรวบรวมหลักฐานอกี ดวย สำหรบั การตง้ั คำถาม ควรตง้ั ตามหลกั 5W 1H ดังนี้ - ใคร (Who) : เปนเรอ่ื งราวของใคร และมใี ครเกย่ี วของบาง - อะไร (What) : สิ่งทีเ่ กิดขน้ึ นนั้ คอื อะไร เปน พฤติกรรมหรือกิจกรรมดานใดของมนษุ ย - ท่ไี หน (Where) : เหตุการณหรอื เร่อื งราวเกิดขึ้นที่ไหน - เมอ่ื ไหร (When) : เหตุการณหรือเรื่องราวเกิดขึน้ เมอ่ื ไหร หรือในสมัยไหน - ทำไม (Why) : ทำไมจึงเกิดเรื่องราวเหลานั้นขึ้น (คำถามวา “ทำไม” สามารถถามไดหลายแงมุม เปนคำถามที่สำคญั ท่สี ุด ซ่ึงจะทำใหก ารศึกษาประวัตศิ าสตรม ีความหมาย) - อยางไร (How) : เหตุการณหรือเรื่องราวเหลานั้นมีผลอยางไรตอปจ จุบัน (แสดงใหเห็นผลสืบเนือ่ ง ผานลำดบั เวลาอีกดว ย) ๓
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม การตั้งคำถามดังกลาว เพื่อใหผูศึกษาสามารถหาขอสรุปโดยรวมเพื่อตอบประเด็นวา “ทำไมและอยางไร” เปนคำถามที่สำคัญที่สุดของการศึกษาประวัติศาสตร เพราะเปนคำถามที่ทำใหเกิดการวิพากษวิจารณและแสวงหา หลักฐานมาประกอบในการสนับสนุนแนวคดิ ของตน ๒) การรวบรวมหลักฐาน เปนการสืบคนขอ มูลเพื่อใหเขา ถงึ หลักฐานและขอเท็จจริงในอดีต ขอมูลเหลา น้ีใช เปนหลักฐานยืนยันถึงสิ่งที่เกิดขึ้นในอดีตได เชน หากผูศึกษาตองการจะศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับสังคมสมัยสุโขทัย ผู ศึกษาก็จะตองคนควาและรวบรวมหลักฐานที่เกี่ยวของกับสมัยสุโขทัย เชน ศิลาจารึกสมัยสุโขทัยตาง ๆ รวมถึง วรรณกรรมรวมสมัย เชน ไตรภูมิพระรวง เปนตน ซึ่งหลักฐานเหลานี้จะชวยใหผูศึกษาเขาใจภาพรวมของเหตุการณ หรอื บรบิ ทในชวงท่ีตอ งการศกึ ษาได ท้ังนผ้ี ูศ กึ ษาจะตองพยายามคน หาและรวบรวมหลักฐานทางประวตั ศิ าสตรท่ีเกีย่ วของกับเรื่องท่ีตนตองการจะ ศึกษาใหมากที่สุดเทาที่จะหาได เพื่อนำไปสูขั้นตอนตอไป อยางไรก็ตาม ผูศึกษาควรใชหลักฐานอยางรอบดานและ ระมัดระวัง เพราะหลกั ฐานทุกประเภทลว นมีจุดเดน และจดุ ดอยตางกนั ๓) การประเมินคุณคา ของหลักฐาน ภายหลังจากทีผ่ ูศึกษาไดรวบรวมหลักฐานทั้งหมดที่เก่ียวของมาแลว ผู ศกึ ษาจะตองตรวจสอบและประเมนิ คุณคา ของหลักฐานชิ้นตาง ๆ ท่เี กี่ยวขอ ง โดยแบงไดเ ปน สองสวน ไดแก ๓.๑ การประเมินคุณคาภายนอก หรือวิพากษวิธีภายนอก หรือการวิพากษหลักฐาน (external criticism) หมายถึง การประเมินคุณคาของหลักฐานจากลักษณะภายนอกของหลักฐานทางประวัติศาสตร ซึ่งบางครั้งอาจมีการปลอมแปลง เพื่อการโฆษณาชวนเชื่อ ทำใหหลงผิด หรือเพื่อเหตุผลทางการเมืองหรือ การคา เปน ตน ดงั น้นั จึงตอ งมกี ารประเมนิ วาเอกสารน้ันเปนของจรงิ หรือไม ในสวนวพิ ากษวธิ ีภายนอกเพื่อประเมินหลักฐานวา เปนของแท พิจารณาไดจากสิ่งที่ปรากฏภายนอก เชน เนื้อกระดาษ สำหรับกระดาษของไทยแตเดิมจะหยาบและหนา สวนกระดาษฝรั่งแบบทีใ่ ชอ ยูในปจ จุบนั เริ่มเขามาสูสยามในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๓ แตเริ่มใชแพรหลายมากขึ้น ในทางราชการชวงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ในขณะที่พิมพดีดปรากฏวาเริ่มมีใชใน รัชสมัยเดียวกัน ดังนั้น หากมีหลักฐานทางประวัติศาสตรไทยปรากฏวาเริ่มมีการใชเครื่องพิมพดีดในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว หรือกอนรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ใหถือวา หลักฐานนั้นเปนของปลอม เปนตน ในการประเมินผลภายนอกนี้ สรุปแลวอาจพิจารณาไดจาก ๓ ประเด็นน้ี คอื ๑) สภาพสิง่ แวดลอมที่มีอทิ ธพิ ลทำใหเกดิ หลักฐานชิน้ นั้น ๒) ความรูทั่วไป เชน สภาพเหตุการณที่เกิดขึ้นของขอมูลถูกตองตรงกับความรูของเรา หรอื ไม ๓) มกี ารดัดแปลง ปลอมแปลง ประดษิ ฐเพิม่ เตมิ ใหบดิ เบอื นไปจากความเปนจริงหรือไม ๓.๒ การประเมินคุณคาภายใน หรือวิพากษวิธีภายใน หรือการวิพากษขอมูล (internal criticism) เปน การประเมินคุณคาของหลักฐานจากขอมูลภายในหลักฐานน้ัน เปน ตนวา มชี ือ่ บุคคล สถานท่ี เหตุการณ ในชวงเวลาทีห่ ลักฐานดังกลาวถูกทำข้ึนหรือไม ดงั เชน หลกั ฐานซึง่ เช่ือวาเปนหลักฐานสมัยกรุงศรี อยธุ ยา แตก ลับมีการพูดถึงสหรฐั อเมริกาภายในหลกั ฐาน ดงั น้นั จึงควรตั้งขอสงสยั วา หลกั ฐานชิน้ ดังกลาวเปน หลักฐานสมัยกรงุ ศรีอยธุ ยาจริงหรือไม เพราะในชว งเวลาดังกลาว ยงั ไมม ีประเทศสหรฐั อเมริกา แตนาจะเปน ๔
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม หลักฐานทีม่ ีการทำขึน้ มาภายหลงั หรืออาจะเปนหลกั ฐานของเกาจริง แตมีการเติมชือ่ ประเทศสหรฐั อเมริกา เขาไปภายหลัง เปน ตน ซงึ่ อาจพิจารณาถงึ สิ่งทเ่ี กยี่ วของกบั ขอมูลนั้น ดงั น้ีdHwfh ๑) พจิ ารณาผเู ขียนวาเปนบคุ คลทีเ่ ชอ่ื ถอื ไดห รอื ไม มคี วามเชี่ยวชาญในเรือ่ งนั้น ๆ หรือรเู หน็ ในเรอ่ื งน้ัน ๆ จรงิ หรือไมเพยี งใด ๒) พิจารณาวาผูเขียนเขยี นในขณะท่ีมีสภาพจิตใจที่เปน ปกติหรอื ไม เชน ไมไดอยูในสภาวะ ที่ถกู บบี บงั คบั ใหเ ขียน หรือมีความกดดนั ทางอารมณ ๓) พิจารณาวา ผเู ขยี นบนั ทึกหลงั จากเกิดเหตุการณแลว นานเทาใด พอจะเช่ือถือไดหรือไมวา ยงั จำเหตกุ ารณนนั้ ได ๔) พิจารณาวาเอกสารนั้นมีบรรณานุกรมที่แสดงใหเห็นวาผูเขียนไดคนความามากนอย เพยี งใด ๕) พิจารณาวาขอความที่เขียนนั้นมีอคติเกี่ยวกับศาสนา เชื้อชาติ ลัทธิการเมือง ผลประโยชนส วนตวั หรือสภาวะทางเศรษฐกิจหรือไม ๖) พิจารณาวาภาษาหรือสำนวนที่ใชหรือเรื่องราวที่รายงานนั้นอางอิงมาจากบุคคลอื่น ๆ หรอื เปนคำพดู ของผูเขยี นเอง ๗) พิจารณาวาการเขียนนั้นมีแรงจงู ใจในการบิดเบือนความจรงิ หรือไม เชน การไดรับแหลง เงนิ สนับสนุน เปน ตน ๘) พิจารณาวาเอกสารนั้นพอเพียงทั้งทางดานคุณภาพและปริมาณที่จะนำมาใชในการวิจัย หรอื ไม ๙) พิจารณาการจัดเรียงหัวขอวา วกไปวนมาหรือไม และในแตละหัวขอผูเขียนกลา วถึงเรือ่ ง น้นั ๆ ละเอียดมากนอ ยเพยี งใด ๑๐) พิจารณาวาผูอ่ืนเห็นดว ยกบั ผูเ ขยี นนนั้ หรือไม สิ่งตาง ๆ เหลานี้ผูว จิ ัยจะตองตรวจสอบอยา งรอบคอบ เพื่อใหเกิดความมั่นใจวา เอกสารหรือขอมูล เหลานั้นมีความถูกตองเที่ยงตรงและเชื่อถือไดเพียงใด แตเมื่อไดพิสูจนวา เอกสารนั้น ๆ มีความถูกตอง เท่ียงตรงแลว ยอ มจะเหน็ หลกั ฐานที่เชอ่ื ถือได ๔) การตีความ เชื่อมโยง และจัดหมวดหมูหลักฐาน คือ การทำความเขาใจวาหลักฐานชิ้นดังกลาวมี ความหมายอยางไร หรอื บอกขอเท็จจรงิ อะไรแกผูศ ึกษา นักประวตั ศิ าสตรสว นใหญจะเชยี่ วชาญการตีความหลักฐานที่ เปนลายลักษณอักษร สวนหลักฐานที่ไมเปนลายลักษณอักษร ตองอาศัยนักโบราณคดี นักประวัติศาสตรศิลปะ ตลอดจนผเู ชี่ยวชาญจากสาขาอ่นื ๆ รว มดวย เมื่อทราบวาหลักฐานดังกลาวเปนของแท ใหขอมูลซึ่งเปนขอเท็จจริงในทางประวัติศาสตร ผูศึกษาจะตอง ศึกษาขอมูลหรือสารสนเทศในหลักฐานชิ้นดังกลาววาใหขอมูลทางประวัติศาสตรอะไรบาง ขอมูลดังกลาวมีความ สมบูรณเพียงใด หรือมีจุดมุงหมายเบือ้ งตนอยางไร มีจุดมุงหมายแอบแฝงหรือไม และมีความยุติธรรมหรือไม จากน้ัน จึงนำขอมูลทั้งหลายมาจัดระบบหมวดหมู เชน ความเปนมาของเหตุการณ สาเหตุที่ทำใหเกิดเหตกุ ารณ ความเปนไป ของเหตุการณ เปน ตน ๕
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ในการวิเคราะห สังเคราะหขอมูล ผูศึกษาประวัติศาสตรควรมีความละเอียดรอบคอบ วางตัวเปนกลาง มี จินตนาการ มีความรอบรู โดยศึกษาขอมูลอยางรอบดานและกวางขวาง และนำผลการศึกษาเรื่องดังกลาวที่มีแตเดิม มาวเิ คราะหเ ปรียบเทยี บ รวมท้งั จดั หมวดหมูขอ มูลใหเปน ระบบ ๕) การเรียบเรียงนำเสนอขอเท็จจริง การเรียบเรียงหรือการนำเสนอจัดเปนขั้นตอนสุดทายของวิธีการทาง ประวัติศาสตร ซึ่งมีความสำคัญมาก โดยผูศึกษาประวัติศาสตรจะตองนำขอมูลทั้งหมดมารวบรวมและเรียบเรียงหรอื นำเสนอใหตรงกับประเดน็ หรือหัวเรื่องท่ีตนเองสงสยั ตองการอยากทราบเพิ่มเติม ทั้งจากความรูเดิมและความรูใ หม รวมไปถงึ ความคิดใหมท่ีไดจากการศึกษาครั้งนี้ ซึง่ เทากบั เปน การรื้อฟนหรือจำลองเหตุการณท างประวัติศาสตรขึ้นมา ใหมอ ยา งถกู ตองและเปน กลาง ในข้นั ตอนนำเสนอ ผูศึกษาควรอธิบายเหตกุ ารณอ ยา งมรี ะบบและมีความสอดคลอ งตอ เน่ืองเปนเหตเุ ปนผล มี การโตแยงหรือสนับสนุนผลการศึกษาวิเคราะหแตเดิม โดยมีขอมูลหรือหลักฐานสนับสนุนอยางมีน้ำหนัก เปนกลาง และสรุปการศึกษาวา มารถใหคำตอบที่ผศู ึกษามีความสงสัยไดเพียงใด หรอื มขี อ เสนอแนะสำหรับผูที่ตองการจะศึกษา ตอไปอยา งไรบา ง ดังนั้น จะเห็นไดวาวิธีการทางประวัติศาสตรเปนวิธีการศึกษาประวัติศาสตรอยางมีระบบ มีความระมัดระวัง รอบคอบ มีเหตุผล และมีความเปนกลาง ซื่อสัตยตอขอมูลตามหลักฐานที่สืบคนมา อาจกลาวไดวา วิธีการทาง ประวัติศาสตรเหมือนกับวิธีการทางวิทยาศาสตร จะแตกตางกันก็แตเพียงวิธีการทางวิทยาศาสตรสามารถทดลองได หลายครั้ง จนเกิดความพอใจในผลการทดลอง แตเหตุการณทางประวัติศาสตรไมสามารถทำใหเกิดขึ้นใหมไดอีก ผู ศึกษาประวัติศาสตรที่ดีจึงเปนผูฟนอดีต หรือจำลองอดีตใหมีความถูกตองและสมบูรณที่สุด โดยใชวิธีการทาง ประวัติศาสตรเ พื่อท่จี ะไดเ กิดความเขาใจในอดีต อันจะนำมาสคู วามเขา ใจในปจจุบนั ๗. คณุ คา ของวธิ กี ารทางประวัตศิ าสตร ๗.๑ วิธีการทางประวัติศาสตรเปนวิธีการวิจัยเอกสารและหลักฐานอื่น ๆ ที่เปนรองรอยจากอดีตอยาง กวางขวาง เพ่ือใหไ ดมาซ่ึงความรบู นพืน้ ท่ีของการวเิ คราะหขอมลู ทีร่ วบรวมมาอยางเปน ระบบ และมีเหตุผล ๗.๒ ขั้นตอนการพิพากษวิธีทางประวัติศาสตรหรือการตรวจสอบความจริงจากขอมูลและหลักฐาน ซึ่งเปน ขั้นตอนของการคนหาความหมายที่ซุกซอนอยูในหลักฐานจะทำใหผูศกึ ษาประวตั ิศาสตรระมัดระวงั และคิดพิจารณา ขอ เทจ็ และขอจรงิ ท่ีแฝงอยู ๗.๓ วิธีการทางประวัติศาสตรเนนการเขาใจอดีต คือ การใหผูศึกษาเหตุการณในประวตั ิศาสตรต องทำความ เขา ใจยุคสมัยทตี่ นศกึ ษา เพือ่ ใหเขาถงึ ความคิดของผูคนในยุคน้ัน โดยไมนำความคิดของปจจบุ นั ไปตัดสินอดตี ๘. หลกั ฐานทางประวัตศิ าสตร (History Evidences) ๘.๑ หลกั ฐานทางประวตั ิศาสตรทแี่ บงตามลำดบั เวลาและความสำคญั มี ๒ ประเภท คือ ๑. หลักฐานชั้นตนหรือหลักฐานปฐมภูมิ (Primary Sources) คือ หลักฐานที่เกิดรวมสมัยกับเหตุการณ หรือเปนหลักฐานที่มาจากเหตุการณที่เกิดขึ้นในชวงเวลาดังกลาว ตัวอยางเชน เอกสารสนธิสัญญาของรัฐบาล, สมุด ๖
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม บันทึกชีวประวัติสวนตัวของบุคคลสำคัญหรือบุคคลทางประวัติศาสตร, บันทึกหรือคำบอกเลาของบุคคลรวมสมัย, นอกจากน้ียังรวมถงึ หลักฐานวตั ถุทางโบราณคดีตา ง ๆ อกี ดวย ๒. หลกั ฐานช้นั รองหรือหลักฐานทุติยภูมิ (Secondary Sources) คือ หลักฐานที่ทำขน้ึ ภายหลังเหตุการณ หรือเปนหลักฐานที่เขยี นขึ้นโดยบุคคลที่ไมไ ดมีสวนเก่ียวของกับเหตุการณนัน้ โดยตรง โดยมีการเรยี บเรียงขึ้นภายหลงั จากเกิดเหตุการณนั้น ๆ ตัวอยางเชน การบันทึกเรื่องตำนาน การบันทึกเรื่องราวยอนหลังตาง ๆ การเขียน ประวัตศิ าสตรในภายหลัง เปน ตน ทั้งนี้ไมมีหลักการไหนที่ยนื ยันไดวาหลักฐานประเภทใดมีความนาเช่ือถือมากกวากัน เพราะ หลักฐานทกุ ชนดิ ลวนมี \"อคติ\" (Bias) ของผูสรางหลักฐานปรากฏอยูทั้งสิ้น ดังนั้น ผูศึกษาจึงควรศึกษาและคนหาขอเท็จจริงจาก หลักฐานเหลานั้น ผานการใชวิธีการทางประวัติศาสตร โดยปราศจากความลำเอียง มีความระมัดระวัง รอบคอบ มี เหตุผล และมคี วามเปนกลาง ซอ่ื สตั ยต อขอ มลู ตามหลกั ฐานทีส่ ืบคน มา จึงจะเหมาะสมที่สุด ๘.๒ หลกั ฐานทางประวัติศาสตรท แี่ บงตามลายลักษณอ กั ษร มี ๒ ประเภท คอื ๑. หลกั ฐานทเี่ ปน ลายลักษณอักษร หมายถึง หลกั ฐานทเ่ี ปน ตวั หนงั สือ เชน จารึก พงศาวดาร จดหมายเหตุ ตำนาน และกฎหมาย ๑.๑ จารึก ในแงของภาษาแลวมีคำอยู ๒ คำ ที่คลายคลึงและเกี่ยวกับของกัน คือ คำวา จาร และ จารกึ - คำวา จาร แปลวา เขยี นอกั ษรดว ยเหล็กแหลมลงบนใบลาน - คำวา จารกึ แปลวา เขยี นเปนรอยลึกลงบนแผนศิลาหรอื โลหะ จารึก เปนหลักฐานที่นักประวัติศาสตรใหความสำคัญมาก เพราะเปนหลักฐานที่คงทนไมถูกทำลาย งาย และขอความไมถูกบิดเบือนโดยคนรุนหลัง ซึ่งใชวิธีเขียนเปนรอยลึก ถาเขียนเปนรอยลึกลงบนแผนหิน เรียกวา ศิลาจารกึ เชน ศิลาจารึกสโุ ขทยั หลักท่ี ๑ จารึกพอขนุ รามคำแหง ถา เขยี นลงบนวสั ดุอืน่ ๆ เชน แผน อิฐ เรียกวา จารึกบนแผนอิฐ แผนดีบุก เรียกวา จารึกบนแผนดีบุก และการจารึกบนใบลาน นอกจากนี้ยังมี การจารกึ ไวบ นปูชนียสถานและปชู นียวตั ถุตา ง ๆ เชน จารึกบนฐานพระพุทธรปู เรื่องราวที่จารึกไวบนวัสดุตาง ๆ ที่พบในดินแดนประเทศไทย สวนมากจะเปนเรื่องราวของ พระมหากษัตริยและศาสนา โดยจารดวยภาษาตาง ๆ เชน สันสกฤต, บาลี, ไทย, มอญ, เขมรโบราณ, ทมิฬ โดยอกั ษรปล ลวะเปนอักษรบนจารกึ ทเ่ี กาแกท ี่สุดในไทย จารกึ อกั ษรปลลวะ ๑.๒ ปูม บันทึก และจดหมายเหตุรวมสมัย หลักฐานประเภทนี้ ตองใชความระมัดระวัง ความ รอบคอบ เพราะผูเขียนมักสอดแทรกความคิดของตนดวย โดยเฉพาะบันทึกชาวตางชาติที่มีมุมวัฒนธรรม ตางกัน เชน จดหมายเหตุจนี ทีบ่ นั ทึกถึงการเดนิ ทางของคณะราชทตู ของอาณาจกั รตาง ๆ บันทกึ การเดินทาง ของชาวเปอรเซีย บันทึกการเดินทางของชาวฝรง่ั เศสท่ีเดินทางเขา ในสมยั อยธุ ยา จดหมายเหตุ ในสมัยโบราณใหความหมายไววา เปนการจดบันทึกขาวหรือเหตุการณตาง ๆ ท่ี เกิดขึ้นในเวลานั้น แตในปจจุบันไดใหความหมายใหมวา คือ เอกสารราชการทุกประเภท เมื่อถึงสิ้นปจะตอง นำเอกสารที่ไมใชแลวไปรวบรวมเก็บรักษาไวที่กองจดหมายเหตุแหงชาติ แตยังคงมีประโยชนในดานการ คนควาอางอิงและเอกสารเหลาน้ี เม่อื มีอายุต้งั แต ๒๕ - ๕๐ ปไ ปแลวจึงเรยี กวา จดหมายเหตุหรือบรรณสาร ๗
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม การบันทึกจดหมายเหตุของไทยในสมัยโบราณ สวนมากบันทึกโดยผูท่ีรูหนงั สือและรูฤกษยามดี โดย มีการบันทกึ วนั เดอื น ป และฤกษยามลงกอนจึงจะจดเหตุการณทเ่ี ห็นวา สำคัญลงไว โดยสวนมากจะจดในวัน เวลา ท่ีมเี หตุการณเกิดขน้ึ หรอื ในวัน เวลา ทใ่ี กลเคียงกันกับท่ีผูจดบันทึกไดพบเหน็ เหตุการณน้ัน ๆ ดวยเหตุ นี้ เอกสารประเภทนี้จึงมักมีความถูกตองในเรื่องวัน เดือน ป มากกวาหนังสืออื่น ๆ เชน จดหมายเหตุของ หลวง เปนจดหมายเหตุทท่ี างฝายบา นเมืองไดบันทึกไวเปน เหตกุ ารณทเี่ กย่ี วกับพระมหากษตั ริยและบานเมือง จดหมายเหตุโหร เปน เอกสารท่ีเกิดขึน้ เน่ืองจากโหรซงึ่ เปนผูทรี่ ูหนังสือและฤกษยามจดไวตลอดทั้งป และมีท่ี วางไวสำหรับใชจดหมายเหตุตางๆ ลงในปฏิทินนั้น เหตุการณที่โหรจดไว โดยมากเปนเหตุการณเกี่ยวกับ ดวงดาว ๑.๓ ตำนานและพงศาวดาร ตำนาน เปนหลักฐานที่บอกเลาสืบตอกันมานานแลว แตถูกบันทึกเปนลายลักษณอักษรในภายหลัง สวนใหญเ ปน นทิ าน, นยิ าย, ความเช่อื , มเี รื่องเหลอื เชอ่ื , อภินิหาร เชน ตำนานจามเทววี งศ เปนตน พงศาวดาร เปนบันทึกที่ราชสำนักจัดทำขึ้น เนนเรื่องพระมหากษัตริย โดยไมมีเรื่องราวของ ประชาชน ทำใหสามารถทราบถึงเรื่องของราชวงศมากกวาดานอื่น ๆ เชน พงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐ อักษรนิติ์ (ตั้งตามชื่อผูที่คนพบพงศาวดารฉบับนี้) เขียนในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช โดยไดรับการ ยอมวาขอมูลมีความแมนยำ ทำใหทราบเหตุการณตั้งแตกอนตั้งกรุงศรีอยุธยาจนถึงเหตุการณที่พระนเรศวร ยกทัพไปตพี มา ๑.๔ วรรณกรรมรวมสมัย งานเขียนประเภทรอยแกวรอยกรอง นวนิยาย เรื่องสั้น ซึ่งสะทอนสภาพ สงั คม ความเปน อยูข องสงั คมในสมยั นั้น ทีผ่ เู ขียนไดพบเหน็ เชน ขุนชา งขุนแผน เปนตน ๑.๕ หนังสือพิมพ วารสาร และนิตยสาร จะบอกเลาถึงความเคลื่อนไหวเหตุการณตาง ๆ ใน บานเมืองอยางหลากหลายสิ่งพิมพเหลานี้เปนหลักฐานชั้นตนที่ใหขอมูลในทุก ๆ ดาน แตจะเชื่อถือไดมาก นอยเพียงใด ตองตรวจสอบกบั เอกสารอ่ืน ๆ ๑.๖ วิทยานิพนธหรืองานวิจัยทาประวัติศาสตร เปนงานที่ผานการวิเคราะหตีความตาม กระบวนการทางประวตั ิศาสตรม าแลวทำใหม ีประโยชนใ นการศกึ ษาประวัตศิ าสตรเปน อยางมาก ๑.๗ หลักฐานกฎหมายโบราณ เปนเอกสารที่เกี่ยวของกับประวัติศาสตร สภาพสังคม จารีต ประเพณี เชน กฎหมายตราสามดวง มงั รายศาสตรของลา นนา ๑.๘ หลักฐานดานภาษา สัทศาสตร และวรรณกรรม เปนหลกั ฐานท่บี งบอกถึง หลกั ฐานของภาษา และสำเนียงทองถน่ิ รวมทง้ั เร่ืองส้นั รอ ยแกว รอยกรองและประเภทบอกเลา สะทอ นสภาพความเปนอยูของ ผคู นในแตละยุคสมยั ดงั เชนวรรณกรรม “นิราศ” ของสุนทรภู ทน่ี ำมาใชศึกษาประวัติศาสตรท อ งถ่นิ ได ๒. หลักฐานที่ไมเปนลายลักษณอักษร หมายถึง หลักฐานตาง ๆ ที่มนุษยสรางขึ้น ยกเวนหลักฐานที่มี ตวั อกั ษร เชน หลกั ฐานทางโบราคดี ศิลปกรรม ส่ิงกอ สรา ง วัด เจดีย พระพุทธรูป ถว ยชามสงั คโลก โสตทศั น นาฏศิลป ดนตรี เพลงพ้ืนบาน ขนบธรรมเนยี มประเพณี แบง ประเภทได ดงั นี้ ๒.๑ หลักฐานทางโบราณคดี นักโบราณคดีศึกษาวัตถุสิ่งของ ที่เกี่ยวกับกิจกรรมมนุษยในอดีต เชน ซากอาคาร, โบราณสถาน, ศิลปวัตถุอันเกี่ยวเนื่องกัน เชน เจดีย, พระพุทธรูป, เครื่องดับ, ภาชนะ, ตลอดจน หลกั ฐานทางส่ิงแวดลอม เชน คนู ำ้ , คันดิน, แมน ำ้ ลำคลอง ๘
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ๒.๒ หลกั ฐานทางศิลปกรรม ประกอบดว ย - สถาปตยกรรม จะศึกษารูปแบบของสถาปตยกรรมใหข อมูล ทั้งในแงอายุของสถานทีแ่ ละ วัตถุประสงคของการกอสราง อาทิเชน อาคารสิ่งกอสราง ยานประวัติศาสตร อาคารสัญลักษณของ เมอื ง นครประวตั ศิ าสตร - ประติมากรรม ศึกษาเรื่องราวพฤติกรรม ของมนุษยในอดีตไดเปนอยางดี เชน ประติมากรรมการเลนดนตรีบานคบู วั - จิตรกรรม ศึกษารองรอยความคิดความเช่ือ เชน ภาพพุทธประวัติ ปริศนาธรรม ตามผนัง โบสถ ภาพบคุ คลทีป่ รากฎ ชีวิตการแตง กาย การติดตอ คา ขาย ๒.๓ หลักฐานประเภทโสตทัศน ไดแก ภาพถาย, แผนเสียง, โปสเตอร, แถบบันทึกเสียง, และ ภาพยนต ๒.๔ นาฏศิลป ดนตรี เพลงพื้นบาน ทาทางรา ยรำ เน้ือรอง ทำนองดนตรี สะทอ นชีวิตความเปนอยู ของแตละทองถิ่นเชน เพลงกลอมเด็กของนครศรีธรรมราช ที่บอกเลาเรื่องราวของพระบรมธาตุ นครศรีธรรมราช ๒.๕ หลักฐานประเภทบอกเลา แบงออกเปนประเพณีจากการบอกเลา และประวัติศาสตรจากการ บอกเลา ขอจำกัดคือ อาจคลาดเคลื่อนไดง า ย ตามอคตขิ องผูเ ลาจงึ ตองมกี ารตรวจสอบกับเอกสารอื่น ๆ อยา ง เปน ระบบ ๙. ตัวอยา งการวเิ คราะหเหตุการณส ำคญั ในสมัยรตั นโกสนิ ทร การวิเคราะหเหตุการณสำคัญที่เกิดขึ้นในประวัติศาสตรจำเปนตองนำวิธีการทางประวัติศาสตรมาใช ยกตวั อยางเชน การศกึ ษาคนควา เร่ือง สนธสิ ัญญาเบาวรงิ ๑) เร่มิ จากการรวบรวมหลกั ฐานท่ีเก่ียวขอ งแลว นำมาประเมนิ วาแตล ะหลกั ฐานสามารถใชอยางไรบาง ๒) เม่อื ไดห ลกั ฐานทเี่ ก่ียวของแลว จึงนำมาตคี วามสาระสำคัญของสนธสิ ัญญาเบาวร งิ ๓) จากนั้นนำมาวิเคราะหตีความเพื่อหาผลดีและผลเสีย ทำใหทราบวาการทำสนธิสัญญาเบาวริงนั้น เกิด ผลเสียแกไทยมากกวาผลดี ๔) จากการตีความทำใหไดขอสรุปเพื่อตอบปญหาที่เรากำหนดไวไดวา การทำสนธิสัญญาเบาวริงทำใหไทย เสยี เปรียบหลายประการท้ังในดานสังคม เศรษฐกจิ และการเมือง แตในอีกดานก็สง ผลดใี หแกไทย คือ ทำใหไทยไดรับ วิทยาการและความเจรญิ สูประเทศ ๕) สุดทา ยกน็ ำขอ มลู ทไี่ ดมาเผยแพร ๑๐. ตัวอยางการใชว ธิ ีการทางประวัตศิ าสตร เราสามารถนำวิธกี ารทางประวตั ศิ าสตรม าประยุกตใ ชกบั เรอื่ งราวของตนเองและครอบครัวได ดงั น้ี ๑) เริ่มจากการกำหนดเรื่องราวที่ตองการศึกษา เชน หากนักเรียนสามารถตั้งหัวขอวา “บรรพบุรุษของฉัน เปนใคร” จากนั้นรวบรวมหลักฐานที่เกี่ยวของ โดยทำไดหลายวธิ ี เชน สัมภาษณพอแม ปูยา ตายาย หาภาพถายของ ครอบครวั อาจเปน ภาพถา ยเกาแกสมยั ปูยา ตายาย หรือบนั ทกึ ประจำวนั ๙
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๒) ขน้ั การตรวจสอบและประเมินคุณคาของหลักฐาน เชน การสมั ภาษณญาติพ่ีนองในวงศตระกูล ซ่ึงเปนผูท่ี อยูในเหตุการณและตองพิจารณาดวยวาผูใหสัมภาษณมีความพรอมในเรื่องสุขภาพและอายุ ซึ่งมีผลตอความทรงจำ บุคคลเหลาน้ีสามารถใหไดขอ มลู เกี่ยวกับบรรพบรุ ษุ ของเราไดเ ปน อยา งดี ๓) ตอ มาข้ันตอนการตีความหลักฐาน เชน จากการสมั ภาษณแลวเราบันทึกเสียงไว เราสามารถตีความข้ันตน ไดตามตัวอักษรวาผูถ ูกสัมภาษณเ ลา เก่ียวกับอะไรบา ง ไดขอมูลวาบรรพบุรุษของเราชื่อวาอะไร มีภูมิลำเนาเดิมจากที่ ไหน จากนั้นนำขอมูลที่ไดมาเรียบเรียงเพื่อนำเสนอ เราอาจนำเสนอในลักษณะของแผนภาพตนไมของครอบครัว (Family tree) ทแ่ี สดงใหเหน็ ลำดบั ครอบครวั ของเราต้งั แตบรรพบุรุษจนกระท่งั ถงึ รุนของเรา จากนนั้ บรรยายสนั้ ๆ ถงึ ความเปน มาของบรรพบุรษุ วามภี ูมิลำเนาเดิมมาจากที่ใดและเขา มาตง้ั รกรากในปจ จุบนั เมื่อไร ๑๐
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม หนว ยการเรียนรทู ่ี ๒ พัฒนาการทางประวัติศาสตรไทยสมัยรัตนโกสินทร สาระสำคัญ ๑. การสถาปนากรุงรัตนโกสินทรเปน ราชธานี มีสาเหตุสำคัญและมปี จจยั ทส่ี งผลตอความมน่ั คงและความ เจรญิ รงุ เรืองในดานตา งๆ ของไทย ซ่งึ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ปฐมกษัตรยิ แหง กรุง รตั นโกสนิ ทรท รงเลอื กพนื้ ทบ่ี รเิ วณดา นตะวนั ออกของแมน ้ำเจา พระยาเปนท่ตี ้ังกรงุ เทพมหานครราชธานแี หงใหม เพราะมคี วามเหมาะสมทางยุทธศาสตรและสามารถขยายตัวเมืองไดก วา งขวาง เพ่ือวางรากฐานบานเมืองใหเปน ปก แผน และเจรญิ รุงเรอื ง เปน รากฐานใหพระมหากษตั ริยไทยในพระบรมราชจักรีวงศท ้ัง 10 พระองค ในสมยั รตั นโกสินทรลวนแลวแตม บี ทบาทสำคญั ตอความมน่ั คง ความเจรญิ รงุ เรอื ง และพฒั นาประเทศใหเจรญิ รุงเรอื ง อยางตอเนอื่ ง และทัดเทยี มนานาอารยประเทศ ๒. พัฒนาการดานการเมอื งการปกครอง เศรษฐกิจ สงั คมและวฒั นธรรมและความสมั พันธก ับตางประเทศ ของไทยในสมัยรัตนโกสนิ ทรกอนการเปล่ียนแปลงการปกครอง มปี จ จยั สำคญั ท่สี ง ผลตอ ความมั่นคงและความ เจริญรุงเรอื งของไทยเปน อยางย่งิ เพือ่ วางรากฐานการพัฒนาประเทศ ทั้งการศึกษา ขนบธรรมเนยี มวฒั นธรรม อัน สง ผลตอการรกั ษาเอกราช ความเจริญรงุ เรือง และความสมั พนั ธระหวา งประเทศของไทยกบั นานาอารยประเทศใน ปจจบุ ัน ๑. การสถาปนากรุงรัตนโกสนิ ทรเปนราชธานี เม่อื สมเดจ็ เจาพระยามหากษัตริยศ ึกปราบการจลาจลทีเ่ กิดข้ึนในปลายรชั กาลสมเดจ็ พระเจาตากสินมหาราช จนบานเมืองอยูในความสงบเรียบรอย พวกขุนนางขาราชการและราษฎรทั้งหลายจึงเห็นพองตองกันในการอัญเชิญ สมเด็จเจาพระยามหากษัตริยศึก ปราบดาภิเษกขึ้นครองราชยสมบัติ ในวันที่ ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๓๒๕ พระนามท่ี ปรากฏในพระสุพรรณบัฏ คือ “สมเด็จพระบรมราชาธริ าชรามาธิบดีฯ” สวนพระนาม “พระบาทสมเด็จพระพุทธยอด ฟาจุฬาโลก”นั้น เปนพระนามที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวทรงถวาย นับวาพระองคเปนปฐมกษัตริยใน พระบรมราชจกั รีวงศ ๑.๑ สาเหตุการยา ยราชธานี หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก มหาราช ทรงปราบจลาจลภายในกรุงธนบุรีและสรางความ มั่นคงภายในประเทศแลว พระองคทรงยายราชธานีจากกรุง ธนบุรีซึ่งอยูทางฝงตะวันตกมายังฝงตะวันออกของแมน้ำ เจาพระยา โดยสถานที่กอสรางพระบรมมหาราชวังในราช ธานีแหงใหม ซึง่ เดิมเคยเปนท่ีอยูอาศัยของชนชาตจิ ีน และตั้ง ช่ือใหมวากรงุ เทพฯ ท้ังนเ้ี น่ืองดว ยสาเหตหุ ลายประการ คือ ๑๑
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๑) พระราชวังเดิมของกรุงธนบุรีคับแคบ มีวัดขนาบอยูทั้ง ๒ ดาน คือ วัดแจง (วัดอรุณราชวราราม) และวัด ทายตลาด (วัดโมลีโลกยาราม) ทำใหไ มส ามารถขยายอาณาเขตของพระราชวังใหก วางขวางขนึ้ ได ๒) พระองคไมทรงเห็นดวยที่จะใหพระนครแบงออกเปน ๒ สวน โดยมีแมน้ำเจาพระยาผากลางเปนเสมือน เมืองอกแตก ดังเชน เมืองพิษณโุ ลก สพุ รรณบุรี เพราะหากขาศึกยกทพั มาตามลำน้ำ กส็ ามารถบุกตีใจกลางเมืองหลวง ได ทำใหยากแกการปองกันพระนคร คร้ันจะสรางปอมปราการทั้ง ๒ ฝง แมน ำ้ ก็จะเปนการส้ินเปลืองเงินทองมาก ทำ ใหยากแกการเคลื่อนพลจากฝงหนึ่งไปยังอีกฝงหนึ่ง ซึ่งเปนการยากลำบากมาก ดังนั้นพระองคจึงยายพระนครมาอยู ทางฝงตะวันออกของแมน้ำเจาพระยาเพียงแหงเดียว โดยมีแมน้ำเปนคูเมืองทางดานตะวันตก และใต สวนทางดาน ตะวนั ออกและทางดา นเหนือ โปรดเกลาฯ ใหขดุ คลองขน้ึ เพ่ือเปน คเู มืองปองกันพระนคร ๓) พื้นที่ทางฝงตะวันออกเปนที่ราบลุม สามารถขยายเมืองใหกวางขวางออกไปไดเรื่อย ๆ ตรงบริเวณที่ตั้ง พระนครพื้นที่เปนแหลม โดยมแี มน้ำเปนกำแพงก้นั อยเู กือบคร่งึ เมือง ๔) ทางฝงตะวันตกของแมน้ำเจาพระยา พื้นที่เปนทองคุง น้ำกัดเซาะตลิ่งพังทลายอยูเสมอ จึงไมเหมาะแก การสรางอาคารหรอื ถาวรวตั ถใุ ดๆ ไวริมฝงแมนำ้ พระบาทสมเด็จพระพุทธ ย อ ด ฟ า จ ุ ฬ า โ ล ก ม ห า ร า ช ม ี ร ั บ สั่ ง ใหสรางเมืองใหมทางฝงตะวันออก ของแมน้ำเจาพระยา ตั้งแตบริเวณ หัวโคงแมน้ำเจาพระยา คือ บริเวณ พ ร ะ บ ร ม ม ห า ร า ช ว ั ง ใ น ป จ จ ุ บั น พ ร ะ ร า ช ท า น น า ม เ ม ื อ ง ใ ห ม น ี ้ ว า “กรุงเทพมหานครบวรรัตนโกสินทร มหินทรายุทธนา มหาดิลกภพนพรัตน ราชธานีบุรีรมย อุดมราชนิเวศน มหา สถานอมรพิมาน อวตารสถิต สักกทัต ติยวิษณุกรรมประสิทธิ์” ในวันที่ ๒๑ เมษายน พ.ศ. ๒๓๒๕ ตอมาในสมัย รัชกาลที่ ๔ ทรงเปลยี่ นจากคำวา “บวรรัตนโกสนิ ทร” เปน “อมรรัตนโกสนิ ทร” ในการสรางพระมหาบรมราชวงั โปรดเกลาฯ ใหสรา งวดั ข้นึ ภายในดวย คอื วดั พระศรีรัตนศาสดาราม หรือวัด พระแกว แลวใหอ ญั เชญิ พระแกวมรกตขน้ึ ประดิษฐาน ทรงพระราชทานนามใหมวา “พระพุทธมหามณรี ัตนปฏิมากร” เพ่ือเปน สิริมงคลแกกรุงเทพฯ ๑.๒ เหตุผลการเมอื งทำเลทต่ี ง้ั ฝงตะวนั ออกของแมน ้ำเจา พระยา ๑. ทางฝงกรุงเทพฯ เปนชัยภูมิเหมาะ เพราะเปนหัวแหลม จะไดแมน้ำใหญเปนคูเมืองทั้งดานตะวันตกและ ดานใต เพียงแตขุดคลองเปน คูเมืองแตดานเหนอื กับดา นตะวนั ออกเทา นั้น ถึงแมวาขา ศึกจะเขามาไดถึงพระนครก็พอ ตอสูได ๑๒
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๒. เนื่องดวยทางฝงตะวันออกนี้ พื้นที่นอกคูเมืองเดมิ เปนที่ลุม ที่เกดิ จากการต้ืนเขินของทะเล ขาศึกจะยกทัพ มาทางนค้ี งจะกระทำไดยาก ฉะนั้น การปอ งกนั พระนครจะไดม ุงปองกันเพียงดา นฝง ตะวนั ตกเพียงดานเดยี ว ๓. ฝงตะวันออกเปนพื้นที่ใหม สันนิษฐานวา ชุมชนใหญในขณะนั้นคงมีแตชาวจนี ทีเ่ กาะกลุมกนั ใหญ จึงเปน การยากทจ่ี ะหาพน้ื ท่ีใหมเพื่อสรา งพระราชวงั ใหเ ปนศนู ยกลางการปกครองเชน เดียวกับกรงุ ศรีอยุธยา ๑.๓ ลักษณะราชธานี กรุงเทพมหานครสรา งขึน้ โดยเลียนแบบกรุงศรอี ยธุ ยา แบง พืน้ ที่ออกเปน ๓ สวน ดงั น้ี ๑. พระบรมมหาราชวัง ซึ่งประกอบดวย วังหลวง วังหนา วัดในพระบรมมหาราชวัง (วัดพระศรีรัตนศาสดา ราม) ทุงพระเมรุ และสถานที่สำคัญอื่น ๆ มีอาณาบริเวณตั้งแตริมฝงแมน้ำ เจาพระยาจนถึงคูเมืองเดิมสมัยธนบุรี (ที่ เรียกกนั วา คลองหลอดในปจจบุ ัน) ๒. ที่อยูอาศัยภายในกำแพงเมือง เริ่มตั้งแตคูเมืองเดิมไปทางตะวันออกจนจดคูเมืองใหม (คลองรอบกรุง) ประกอบดวยคลองบางลำพู และคลองโองอางตามแนวคลองรอบกรุงมีการสรางกำแพงเมือง ประตูเมือง และปอม ปราการโดยรอบมีการขุดคลองหลอด ๑ คลองหลอด ๒ เชื่อมระหวางคูเมืองเกากับคูเมืองใหม นอกจากนี้ยังโปรดให สรางถนน สะพาน และสถานทีอ่ ่นื ๆ ท่ีจำเปนอกี ดวย ราษฎรทีอ่ าศยั ในสว นใหญมอี าชพี คา ขาย ๓. ที่อยูอาศัยนอกกำแพงเมือง ซึ่งสวนใหญผูคนจะตั้งบานเรอื นอยูรมิ คลองรอบกรุงกระจายกันออกไปและ มกั ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและอตุ สาหกรรมในครัวเรือนประเภทชางตา ง ๆ เชน บานบาตร บานพานถม บา นหมอ บา นดอกไมไ ฟ ๒. การประดิษฐานราชวงศจ ักรี ชื่อของราชวงศจักรีมีที่มาจากบรรดาศักดิ์ของ เจาพระยาจักรีองครักษ ขณะนั้นดำรงตำแหนงสมุหนายกซึ่ง เปนตำแหนงทางราชการทพี่ ระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชทรงเคยดำรงตำแหนงนมี้ ากอ นในสมัยกรุง ธนบรุ ี คำวา จกั รี พอ งเสียงกับคำวา จกั ร และ ตรี ทเ่ี ปนเทพอาวุธของพระวษิ ณุ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟาจุฬา โลกมหาราชจึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสรางพระแสงจักรและพระแสงตรีไว ๑ สำรับ อีกทั้งกำหนดใหใชเทพ อาวธุ นี้เปนสญั ลักษณป ระจำราชวงศจ ักรสี ืบเน่ืองมาจนถึงปจจุบัน ๑๓
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม รชั กาล พระปรมาภิไธย ครองราชย รายะเวลา ๑ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ๖ เมษายน ๒๓๒๕ – ๒๗ ป ๑๕๔ วนั ๗ กันยายน ๒๓๕๒ ๑๔ ป ๓๑๗ วนั ๒ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลานภาลยั ๗ กันยายน ๒๓๕๒ – ๒๖ ป ๒๕๕ วัน ๒๑ กรกฎาคม ๒๓๖๗ ๑๗ ป ๑๘๒ วนั ๓ พระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลาเจาอยหู ัว ๒๑ กรกฎาคม ๒๓๖๗ – ๔๒ ป ๒๒ วนั ๒ เมษายน ๒๓๙๔ ๑๕ ป ๓๔ วัน ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ๒ เมษายน ๒๓๙๔ – ๙ ป ๙๖ วนั ๑ ตุลาคม ๒๔๑๑ ๑๑ ป ๙๙ วัน ๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว ๑ ตุลาคม ๒๔๑๑ – ๗๐ ป ๑๒๖ วนั ๒๓ ตุลาคม ๒๔๕๓ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลาเจา อยูหวั ๒๓ ตุลาคม ๒๔๕๓ – - ๒๖ พฤศจกิ ายน ๒๔๖๘ ๗ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจาอยหู วั ๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๘ – ๒ มีนาคม ๒๔๗๘ ๘ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานนั ทมหิดล ๒ มนี าคม ๒๔๗๘ – พระอัฐมรามาธิบดินทร ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ – ๙ พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ๑๓ ตุลาคม ๒๕๕๙ มหาราช บรมนาถบพติ ร ๑๓ ตุลาคม ๒๕๕๙ – ๑๐ พระบาทสมเด็จพระวชิรเกลาเจาอยูหวั ปจจบุ นั ๓. พระราชกรณยี กิจพระมหากษัตรยิ ราชวงศจ ักรี ๓.๑ พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลก รัชกาลที่ ๑ (พ.ศ. ๒๓๒๕ - ๒๓๕๒) ทรงเปน ปฐมกษตั ริยแหงราชวงศจ กั รี โปรดใหส รางราชธานใี หมข นึ้ ทางฝง ตะวันออกของแมน ้ำเจา พระยา คือ กรุงเทพมหานคร ทรงยายมาประทับในพระนครใหมใน พ.ศ. ๒๓๒๗ พระราช กรณียกิจสวนใหญในรัชกาล ไดแก การสงครามเพื่อรักษาอธิปไตยของชาติหลาย ครั้ง ครั้งสำคัญที่สุด คือ สงครามเกาทัพ ในป พ.ศ. ๒๓๒๗ การปกครองประเทศ ทรงจัดแบงตามแบบกรุงศรีอยุธยา และโปรดใหชำระกฎหมายบทตาง ๆ ให ถูกตอ งและจารลงสมดุ ไวเปนหลกั ฐาน ๓ ฉบับ ทางดานศาสนา โปรดใหสังคายนาพระไตรปฎก พ.ศ. ๒๓๓๑ และจาร ฉบับทองประดิษฐานไวในหอพระมณเฑียรธรรม วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ๑๔
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม นอกจากนีย้ ังทรงสรางและบรู ณปฏิสังขรณพ ระอารามและพระพุทธรปู ตา ง ๆ เปนอันมาก ทางดานวรรณคดีและศิลปกรรม ทรงฟนฟูวรรณคดีไทย ซึ่งเสื่อมโทรมตั้งแตกรุงศรีอยุธยาแตกให กลับคืนดี อีกวาระหนึ่ง ทรงสงเสริมและอุปถัมภกวีในราชสำนัก บทพระราชนิพนธที่สำคัญ เชน บทละคร เรื่องรามเกียรติ์ เปนตน งานทางดานศลิ ปกรรมน้ัน เปน ผลเน่ืองมาจากการที่ทรงบรู ณปฏิสังขรณและสราง พระอารามเปน จำนวนมาก เปนการเปด โอกาสใหช างฝม ือดานตา ง ๆ มีงานทำและไดผลิตงานฝมือชน้ิ เอกไว ปจจุบันมีวันที่ระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก คือ วันที่ระลึกมหา จกั รี ไดแ กวนั ท่ี ๖ เมษายนของทุกป จะมพี ธิ ถี วายบังคมพระบรมรูป ณ เชงิ สะพานพระพทุ ธยอดฟา ๓.๒ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลานภาลัย รัชกาลที่ ๒ (พ.ศ. ๒๓๕๒ - ๒๓๖๗) พระราชกรณียกิจสำคัญ ที่ทรงเริ่มทำเรงดวนครั้งแรกคือ การรวบรวม ผูคนที่กระจัดกระจายกันอยูตั้งแตครั้งกรุงแตกใหอยูตัง้ มั่นเพื่อความเปนปกแผน ของประเทศ โดยออกพระราชกำหนดสกั เลข และทำทะเบยี นราษฎรอยา งจริงจัง และไดทรงผอนผันการเขาเดือนเหลือเพียงปละ ๓ เดือน คือ เขาเดือนออก สาม เดอื น นอกจากน้ี ยงั ไดทรงออกกฎหมายฉบับสำคัญอีกฉบับหน่ึงเรยี กวา พระราช กำหนดเรื่องหาม สูบฝน ขายฝน ในการทำนุบำรุงความเจริญของบานเมืองก็มี การกอ สรา งอาคารสถานทตี่ าง ๆ และไดมีการแตง สำเภาไปคาขายยังเมืองตา ง ๆ และเมืองจีนมากขึ้น ทำใหการเศรษฐกิจของชาติดีขึ้นมาก และเหตุที่มีการแตง เรือสำเภาไปคาขายตางประเทศเปนจำนวนมาก เปนผลใหเกิดการใชธงประจำ ชาติ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยทรงโปรดเกลาฯ ใหนำสัญลักษณชางเผือกสำคัญที่ไดมาสูพระบารมี ๓ เชือก ประทับลงบนธงสแี ดง ธงประจำชาติไทยจึงมีขึ้นเปนครั้งแรก ดานศิลปวัฒนธรรมของชาติ พระบาทสมเด็จพระ พทุ ธเลศิ หลา นภาลยั ทรงทำนุบำรุง ตลอดจนทรงเปนกษตั รยิ ศิลปนโดยแทจรงิ ถอื วา เปน ยคุ ทองแหงวรรณคดไี ทย ๓.๓ พระบาทสมเด็จพระนง่ั เกลาเจา อยูห ัว รัชกาลท่ี ๓ (พ.ศ. ๒๓๖๗ - ๒๓๙๔) พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว เสด็จขึ้นเสวยสิริราชสมบัติใน พ.ศ. ๒๓๖๗ ทรงทำนุบำรุงประเทศให เจริญรุงเรืองทุกดาน เชน ดานเศรษฐกิจ โปรดใหปรับปรุงการคาขายกับตางประเทศ และระเบียบวิธีการเก็บภาษี อากรตาง ๆ ดานความมั่นคง โปรดใหสรางปอมปราการตามหัวเมืองสำคัญและตามชายฝงทะเล ตลอดจนตอเรือรบ เรือกำปนไวใชในราชการเปนจำนวนมาก โปรดใหมีการปราบปรามผูกอความไม สงบตอ แผน ดินอยางเดด็ ขาด เปน ตนวา การปราบปรามเวียงจันทน ญวน และหัว เมืองปกษใต ทั้งยังทรงยกฐานะหมูบานตาง ๆ ขึ้นเปนเมืองเพื่อขยายความเจรญิ ในการปกครอง ดา นศาสนา ทรงบำเพญ็ พระราชกุศลเปน นจิ ทรงบูรณปฏิสังขรณ พระอารามเปนจำนวนมาก โปรดใหมีการสอนพระปริยัติธรรมแกพระภิกษุ และ โปรดใหจารึกสรรพตำราตาง ๆ ๘ หมวดบนแผนศลิ า ประดับไว ณ ศาลาราย ใน วัดพระเชตุพนฯ เพื่อเผยแพรความรูแกประชาชน เสมือนเปนมหาวิทยาลัยแหง แรกของประเทศ ดาน วรรณกรรมนั้นทรงเปนกวีดวยพระองคเอง และทรง สงเสริมผูมีความรูดานนี้ สวนงานดานศิลปกรรม นับเปนผลสืบเนื่องมาจากการ ๑๕
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม สราง บูรณะปฏิสังขรณพ ระอาราม มีผูกลา ววา ลักษณะศลิ ปกรรมในรัชกาลท่ี ๓ เปนแบบท่งี ดงามยิ่ง เพราะหลงั จากนี้ ศลิ ปกรรมไทยรบั อทิ ธพิ ลศลิ ปะตะวนั ตกมากเกนิ ไป ๓.๔ พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจา อยหู วั รชั กาลที่ ๔ (พ.ศ. ๒๓๙๔ - ๒๔๑๑) หลังจากเสด็จขึ้นครองราชยแลวก็ทรงทำนุบำรุงประเทศชาติ ให เจริญรุงเรืองในทุก ๆ ดาน ทรงเปนพระมหากษัตริยผูเริ่มศักราชการติดตอกับ นานาอารยประเทศทั้งปวงอยางจริงจัง ดังจะเห็นไดจากการที่ประเทศตาง ๆ สง คณะทูตเขามาเจริญสัมพันธไมตรี และติดตอคาขาย และพระองคไดทรงแตง คณะทูตออกไปเจริญสัมพันธไมตรีตอบแทนหลายครั้ง เชน อังกฤษ ฝรั่งเศส สหรัฐอเมริกา โปรตุเกส เดนมารค ฯลฯ ทรงทำสนธิสัญญาเบาวริงกับอังกฤษ และทรงสนับสนุนใหมีการศึกษาศิลปะวิทยาการใหม ๆ เชน วิชาการตอเรือใบ เรือกลไฟ เรือรบ การฝกทหารอยางยุโรป การยกเลิกธรรมเนียมที่ลาสมัยบางประการ เชน ประเพณีการเขาเฝาใหใส เสื้อเขาเฝา การใหป ระชาชนเฝา แหนรับเสดจ็ ตลอดระยะรายทางเสดจ็ ได ฯลฯ พระปรชี าสามารถสว นพระองคทสี่ ำคัญ อีกประการหนึ่งคือ วิชาการดานโหราศาสตร และดาราศาสตร ทรงสามารถคำนวณระยะเวลาการเกิดสุริยุปราคาได อยางแมนยำ ดังไดเสด็จพระราชดำเนินพรอมพระราชอาคันตุกะทั้งปวงไปชมสุริยุปราคาที่หวากอ ประจวบคีรีขันธ เมือ่ พ.ศ. ๒๔๑๑ ๓.๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหวั รัชกาลท่ี ๕ (พ.ศ. ๒๔๑๑ - ๒๔๕๓) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงไดรับยกยองวาเปนนักปฏิรูปเปลี่ยนแปลงประเทศ จากแบบ เกามาสูแบบใหม ทรงเปนผูนำในการปรับปรุงขนบธรรมเนียมประเพณี ระบบสังคม และระบอบการปกครองของไทย ใหทันสมัยทัดเทียมอารยประเทศ เชน ทรงยกเลิกประเพณีการเฝาแหนแบบโบราณ มาเปนการยืนถวายบังคมแบบ ตะวนั ตก ทรงยกเลกิ การไตส วนพิจารณาคดีแบบจารีตนครบาลมาเปนการไตสวนพจิ ารณาคดีในศาลแบบปจจบุ นั ทรง ยกเลิกระบบทาสไดอยางละมุนละมอม ทรงจัดการศึกษาแผนใหม ทรงตั้งโรงเรียนหลวงขึ้นทั้งในพระบรมมหาราชวัง และตามวัดตา ง ๆ โปรดใหปรับปรงุ การสาธารณปู โภคและสาธารณปู การ เชน การประปา การรถไฟ และการไปรษณีย โทรเลข ทางดานศาสนา ทรงสรางและบูรณปฏิสังขรณวัดวาอารามตาง ๆ ทรง ปรับปรุงระบอบการปกครองโดย เสด็จประพาสประเทศเพื่อนบาน มีชวา สงิ คโปร และอนิ เดยี เพอื่ ทรงศกึ ษาการปกครองแบบตะวันตกท่ี นำมาประยุกตใช ในประเทศตะวันออก แลวทรงปรับปรุงการปกครองของไทยใหทันสมัย โดยทรง แบง สวนราชการการบริหารราชการสวนกลางเปน ๑๒ กระทรวง และแบงสวน ราชการบริหารสวนทองถิ่น เปนมณฑล พระราชกรณียกิจที่สำคัญยิ่งก็คือ ทรง ดำเนินวิเทโศบายอยา งสขุ มุ คัมภรี ภาพ ทรงผอนปรน ยอมสูญเสยี ดนิ แดนบางสวน ใหแกประเทศมหาอำนาจที่แสวงหาอาณานิคมอยูในขณะนั้น เพื่อรักษาเอกราช ของประเทศไว ทรงเปนที่รักของประชาชนทุกชั้น จนทรงไดรับพระสมัญญานาม วา สมเดจ็ พระปย มหาราช ๑๖
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ทรงเลิกทาส พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวมหาราช มีพระราชหฤทัยอันเต็มเปยมไปดวย พระมหากรุณาธิคุณแกพสกนิกรอยางหาที่สุดมิได ทรงเห็นการณไกล และตระหนักในความเจริญรุงเรืองและสันติสขุ ของบานเมือง การเปลี่ยนแปลงตาง ๆ จะเปนผลสำเรจ็ ไดตองทำใหค นไทยไดเปนไท ไมมีทาสอีกตอไป พระองคจึงได ทรงดำเนินการเลิกทาสโดยมใิ หก ระทบกระเทือนถึงเจาของทาสและทาส ดวยพระราชหฤทัยแนวแนแ ละทรงพระราช อุตสาหะอยางย่งิ เปนเวลาถงึ ๓๐ ป กท็ รงเลิกทาสสำเร็จลงตามพระราชปณธิ านทไี่ ดท รงตงั้ ไว การเสดจ็ ประพาสตน เหตุการณท่แี สดงใหเ หน็ วาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงใฝพระทัยใน ทุกขสุขของอาณาประชาราษฎรคือ การเสด็จประพาสตน เปนการเสด็จไปเพื่อสำราญพระราชอิริยาบถอยางงาย ๆ โดยไมใหมีทองตราสั่งหัวเมืองจัดทำที่ประทับแรม เมื่อพอพระราชหฤทัยจะประทับที่ใดก็ประทับที่นั้น บางครั้งก็ทรง เรือเล็กหรอื เสด็จโดยสารรถไฟไปโดยมใิ หใครรูจกั พระองค ทำใหไ ดประทับปะปนในหมู ราษฎร ทรงทราบทุกขสุขของ ราษฎรจากปากราษฎรโดยตรง ทำใหไดท รงแกไขปดเปา ความทุกขยากให ราษฎรของพระองคไดผ ลโดยตรง ๓.๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยหู วั รัชกาลที่ ๖ (พ.ศ. ๒๔๕๓ - ๒๔๖๘) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงดำเนินนโยบายการปกครองสืบตอจาก สมเด็จพระบรมชนก นาถ ในรัชสมัยของพระองค การศึกษาของชาติเจริญกาวหนามาก ทรงสถาปนาจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย การพระ ศาสนาเจรญิ สงู ข้ึน ทรงทำนุบำรงุ ปฏิสังขรณว ัดวาอาราม และขยายการศึกษา ของสงฆใหกวางขวาง การคมนาคม เชน การรถไฟ สะดวกสบายขึน้ มาก ทรง ดำเนินนโยบายตางประเทศได อยางถูกตอง เห็นการณไกล โดยทรงนำ ประเทศเขาสูสงครามโลกครั้งท่ี ๑ สงทหารเขาชวยฝายสัมพันธมิตรรบใน สมรภูมิยุโรป ทำใหนานาชาติรูจักประเทศไทยมากขึ้น และยังทำใหประเทศ ไดรบั ผลประโยชนด านตาง ๆ ในฐานะประเทศชนะสงคราม พระราชกรณียกิจ ที่สำคัญยิ่งก็คือ ทรงบำรุงกำลังรบและปลุกใจ พลเมืองใหรักชาติ ทรงวาง ระเบียบแบบแผนการทหารแบบยุโรป ทรงจัดตั้งกองทัพอากาศเพิ่มขึ้นอีก กองทัพหนง่ึ ทรงจดั ตัง้ กองเสอื ปา และกองลูกเสือเพ่ือปลุกใจพลเมอื งใหรักชาติ นอกจากจะทรงเปนนักการปกครองที่เล็งเห็นการณไกลแลว ยังทรงพระปรีชา สามารถอยา งยิ่งในเชงิ อักษรศาสตร ดงั จะเห็นได จากพระราชนพิ นธคำประพันธท ุกชนิดในทุกดา น เชน ปลกุ ใจเสือปา พระพุทธเจาตรัสรูอะไร โคลงสยามานุสติ เปน ตน รวมเปนพระราชนิพนธเกินกวา ๒๐๐ เรื่อง สมดังท่ีมหาชนชาวไทย ถวายพระนามวา พระมหาธรี ราชเจา เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ไดทรงทราบวา ราษฎรเบื่อหนายการปกครองแบบ สมบูรณาญาสิทธิราชย ก็โปรดใหสรางบานเมืองจำลองขึ้นเรียกวา ดุสิตธานี เพื่อเปนโรงเรียนสอนเสนาบดีและ อำมาตยราชบริพารใหรูจักการปกครองแบบประชาธิปไตย ทรงโปรดใหกระทรวงมหาดไทย เตรียมรางกฎหมาย ปกครองทองที่จังหวัดสมุทรสาคร เพ่ือเริ่มการปกครองสวนทองถน่ิ แบบเทศบาลอยางแทจริง แตเสนาบดีบางทานเห็น วา กฎหมายนีใ้ หสิทธิแกราษฎรกวา งขวางเกินไป เรอื่ งจงึ คางพิจารณา จนกระท่ังเสดจ็ สวรรคต ๑๗
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ๓.๗ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยหู ัว รัชกาลท่ี ๗ (พ.ศ. ๒๔๖๘ - ๒๔๗๗) พระราชประวัติและพระราชกรณียกิจ ทรงตั้งราชบัณฑิตยสภา เพื่อมีหนาที่ บรหิ ารและเผยแพรว ชิ าการดานวรรณคดี โบราณคดี และศลิ ปกรรม ในดานวรรณกรรม โปรดตราพระราชบัญญัติคุมครองวรรณกรรมและศิลปกรรม ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ พระราชทานเงินสวนพระองค เปนรางวัลแกผูแตงหนงั สือยอดเยี่ยม และใหทุนนักเรียน ไปศึกษาวชิ าวิทยาศาสตรจากตา งประเทศ การศาสนา ทรงปลกู ฝง เยาวชนใหมีคุณธรรม ดีงาม โดยยึดหลักคำสอนของพระพุทธศาสนา โปรดใหราชบัณฑิตยสรางหนังสือสอน พระพุทธศาสนาสำหรับเด็ก ซึ่งนับวาพระองคทรงเปนพระมหากษัตริยพระองคแรกท่ี ทรงสรางหนังสอื สำหรบั เด็ก สวนการศึกษาในเนือ้ แทของพระพุทธศาสนานั้น ทรงโปรด ใหสรางหนังสือพระไตรปฎกฉบับสมบูรณ เรียกวา ฉบับสยามรัฐ ชุดหนึ่ง จำนวน ๔๒ เลม ซ่ึงใชสืบมาจนทกุ วันนี้ ดา นการปกครอง ทรงมพี ระราชปรารภจะพระราชทานรฐั ธรรมนญู ในโอกาสกรงุ เทพฯ มีอายคุ รบ ๑๕๐ ป ใน ป พ.ศ. ๒๔๗๕ แตก็มีเหตุที่ยังไมอาจทำไดในระยะนั้น ซึ่งเปนชวงที่มีคณะบุคคลคณะหนึ่งถือ โอกาสยึดอำนาจการ ปกครอง ขอเปลยี่ นแปลงการปกครองในวันที่ ๒๔ มถิ นุ ายน การกระทำดังกลาวเปนพระราชประสงคท ี่พระบาทสมเด็จ พระปกเกลาเจาอยูหัว ตั้งพระราชหฤทัยไวแตแรกแลว จึงทรงพระราชทานอำนาจและยินยอมใหปกครองแบบ ประชาธิไตย นับเปนการเปลี่ยนแปลงการปกครองชาติเดียวในโลกที่เลือดไมนองแผนดิน ทรงยินยอมสละพระราช อำนาจ เปนพระมหากษัตริยอยูภายใตกฎหมาย ทรงใหตรวจตราตัวบทกฎหมายรัฐธรรมนูญที่จะเปนหลักในการ ปกครองอยางถี่ถวน การที่พระองคทรงเปนนักประชาธิปไตยอยางแทจรงิ นี่เอง เมื่อคณะรัฐบาลบริหารงานไมถูกตอง ตามหลักการทว่ี างไว พระองคจงึ สละราชสมบตั ิ เมือ่ วนั ท่ี ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ ๓.๘ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานนั ทมหดิ ล รัชกาลที่ ๘ (พ.ศ. ๒๔๗๗ - ๒๔๘๙) พระราชกรณียกิจ ระหวางประทับทรงศึกษาอยูใน ประเทศสวิสเซอรแลนดนั้น พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว อานันทมหดิ ล ไดเสด็จพระราชดำเนินกลับประเทศไทย ๒ ครั้ง ใน ป พ.ศ. ๒๔๘๑ และป พ.ศ. ๒๔๘๘ ถึงแมจะทรงเปนยุวกษัตริย แตทรงประกอบพระราชกรณยี กิจท่ีทรงมีตอประชาชนชาวไทยได อยางดียิ่ง ทรงโปรดที่จะเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมราษฎรอยู เสมอ ๆ โดยเฉพาะอยางยิ่ง การเสด็จพระราชดำเนินสำเพ็ง เพื่อ ทรงเยี่ยมประชาชนชาวจีนและอินเดียในบริเวณนั้น เปนผลให ความแตกแยกระหวางประชาชนชาวไทยและจีน ซึ่งมีขึ้นกอน หนานนั้ ระงับไปไดดวยพระปรชี าอันสามารถ ๑๘
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๓.๙ พระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั ภมู ิพลอดลุ ยเดช รัชกาลท่ี ๙ (พ.ศ. ๒๔๘๙ - ๒๕๕๙) พระราชกรณียกิจที่สำคัญ ทางดานเศรษฐกิจ ทรง พระราชทานหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อพยายาม ชว ยเหลอื ราษฎรในการดำรงชีพ และการสง เสริมอาชีพ เชน การทำฟารมโคนม พระราชทานความคิดในการประดิษฐ เครื่องยนตกลไก สงเสริมการเลี้ยงไหม การประมง ปาไม โครงการเกษตรหลวงที่ดอยอางขาง จังหวัดเชียงใหม เพ่ือ ชักชวนใหช าวเขาเลกิ ปลกู ฝน มาปลกู พชื ผลและดอกไม ทจี่ ะ เปนประโยชนกวา โครงการเกษตรกรรมที่หุบกระพง ประจวบครี ขี ันธ ทางดานสังคม เสด็จพระราชดำเนินไปเยี่ยมราษฎร จังหวัดตาง ๆ อยางทั่วถึง ทรงกอตั้งมูลนิธิราชประชานุ เคราะห เพื่อชวยเหลือผูประสบภัย ทรงตั้งหนวยแพทย พระราชทาน มูลนิธิพัฒนาอนามัย มูลนิธิวิจัยประสาทวิทยา ฯลฯ ดานขนบธรรมเนียมประเพณี ทรงฟนฟูสืบทอด ประเพณีหลายอยางเพื่อเปนขวัญ เชน พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒนสัตยา เปน ตน ดานศาสนา ทรงออกผนวชตามพระราชประเพณี เมอื่ พ.ศ. ๒๔๙๕ ทรงอุปถมั ภการทำนุบำรุงศาสนาทุกดาน เชน การสรางวัด สรางพระพุทธรูป ประกอบพิธีทางศาสนา เชน การทอดกฐิน ผาปา และการบำเพ็ญกุศลตาง ๆ นอกจากน้ี ยังทรงเปนองคอุปถัมภทุก ๆ ศาสนาที่ประชาชนนับถือ ดานการเมืองการปกครอง เนื่องจากฐานะของ พระองคเปนพระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนูญ จงึ ไมม บี ทบาทโดยตรงทางการเมือง แตในทางปฏิบัติทรงเปนประมุข ทรงเปนผูพระราชทานรัฐธรรมนญู ซึ่งเปนแบบอยางในการปกครอง ทรงเปนศูนยรวมทางจติ ใจของประชาชน เวลาที่ เกิดวิกฤตการณ หรือความไมมั่นใจในชาติ ดังเมื่อเกิดเหตุการณ ๑๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ ยามที่เดือดรอนที่สุด ประชาชนก็ไปขอรับพระราชทานความรมเย็นจากพระองค พระองคยังทรงเปนที่พึ่งทางใจของประชาชนชาวไทย เสมอมา ๔. ปจจัยท่ีมผี ลตอความมน่ั คงและความเจริญรุงเรอื งของไทยสมยั รัตนโกสินทร หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทรเปนราชธานีแลว พระองคไดทรงทำสงครามเพื่อสรางความมั่นคงใหแกราชอาณาจักร ทรงเรงฟนฟูพัฒนาชาติบานเมืองใหมีความ เจริญรุงเรืองดังเชนทีเคยรุงเรืองมาในสมัยอยุธยา ทำใหกรุงรัตนโกสินทรมีความมั่นคงและเจริญรุงเรืองมาตลอดเปน เวลายาวนานนับจากเริ่มสถาปนากรุงรัตนโกสินทรใน พ.ศ. ๒๓๒๕ จนกระทั่งปจจุบันเปนเวลากวา ๒๐๐ ป ปจจัยท่ี สง เสรมิ ใหสถาปนากรุงรัตนโกสินทรไดอยางมัน่ คงและเจรญิ รุงเรืองสืบเน่ืองมาจนถึงปจ จุบนั มีหลายประการดวยกันที่ สำคญั คือ ๑๙
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๑) มีที่ตั้งในทางยทุ ธศาสตรเหมาะสม ตำบลบางกอกซึ่งเปนทีต่ ั้งของกรุงรัตนโกสินทรมีลักษณะเปนแหลม มี แมน้ำเปนกำแพงเกือบครึ่งเมือง สวนดานตะวันออกของเมืองเปนที่ราบลุมทะเลตม น้ำทวมเปนเวลานานในฤดูน้ำ หลาก เปนดานปองกันขาศึกไดอ ยา งดกี ารกอสรางเมืองก็มีการสรางกำแพงเมืองลอมรอบอยางแข็งแรง มีปอมปราการ โดยรอบ นอกกำแพงเมืองมกี ารขุดคเู มืองเปนแนวปองกนั ขาศึก อกี ท้งั มบี รเิ วณโดยรอบพระนครเปน ทีร่ าบ ซึ่งสามารถ ขยายเมอื งออกไปไดเ รอ่ื ย ๆ ๒) เปนบริเวณมีความอดุ มสมบูรณเหมาะแกการเกษตร พน้ื ทที่ างฝงตะวันออกของแมน ้ำเจา พระยา มีดินและ นำ้ อดุ มสมบรู ณ สามารถทำการเพาะปลูกไดผลดี ทำใหเกษตรกรรมเจริญกาวหนา ๓) เปนศูนยกลางการคา กรุงรัตนโกสินทรมีที่ตั้งไมไกลจากปากแมน้ำ มีแมน้ำเจาพระยาไหลผานเมืองลงสู ทะเลอาวไทย ทำใหการติดตอคาขายกับตางประเทศมีความสะดวก รวมไปถึงทำเลที่ตั้งอยูในเสนทางการคาระหวาง จีนกับอินเดีย จึงเปนศูนยกลางการคาระหวางตะวันออกกับตะวันตก ซึ่งเปนศูนยกลางการคาทำใหไดรับวัฒนธรรม ใหม ๆ และนำมาปรับใชใ หเ หมาะสมกับอาณาจกั รได ๔) พระปรีชาสามารถของพระมหากษัตริย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงพระปรีชา สามารถดานการทำสงครามมาตั้งแตสมัยธนบุรี ครั้นถึงสมัยรัตนโกสินทรเมื่อพมายกทัพหวังจะเขามาโจมตีเพื่อมิให ไทยตั้งตัวได พระองคและพระราชอนุชา คือ สมเด็จพระบวรราชเจา มหาสุรสิงหนาท กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ก็ทรงยกทัพออกไปปองกันนอกพระนครมิใหกองทพั ขาศกึ ยกเขา มาประชิดพระนครได ทำใหกรุงรัตนโกสินทรมีความ ม่ันคงเปนราชธานีของไทยมาจนกระท่ังปจจบุ ัน ๕) ประเทศเพื่อนบานมีปญหาภายใน และถูกคุกคามจากชาติตะวันตก ในสมัยรัตนโกสินทรต อนตน บางชวง ประเทศเพื่อนบานของเรามีปญ หาภายในจึงไมมีโอกาสยกทัพมารุกรานไทย ครั้นถงึ สมยั รชั กาลท่ี ๓ ประเทศตะวันตก เริ่มเขามารุกรานประทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต ประเทศเพื่อนบานตางๆจึงตองแกปญหาของตนเอง เปน ปจจัยหนึ่งที่ทำใหหลังจากปลายรัชกาลที่ ๓ เปนตนมาไทยก็มิตองทำสงครามกับประเทศเพื่อนบานอีกเลย สงผลให กรงุ รตั นโกสนิ ทรม คี วามเจรญิ รงุ เรอื งมาโดยตลอด ๕. พฒั นาการดา นการเมืองการปกครองสมยั รตั นโกสนิ ทรตั้งแตตอนตน จนถงึ กอ นเปลีย่ นแปลงการปกครอง ๕.๑ การเมืองการปกครองสมยั รัตนโกสนิ ทรต อนตน การปกครองสมัยรัตนโกสินทรตอนตนมีระเบียบแบบแผนตามแบบสมัยอยุธยา พระมหากษัตริยมีอำนาจ สูงสุดและเด็ดขาดในการปกครองประเทศ แบงออกเปน ๓ สว น คอื ๕.๑.๑ การปกครองสวนกลาง มีอคั รมหาเสนาบดี ๒ ตำแหนง คือ ๑) สมหุ กลาโหม เปน หวั หนา ฝา ยทหาร รับผิดชอบกิจการดานการทหารท่ัวประเทศและปกครองหัว เมืองฝา ยใต ๒) สว นสมหุ นายก เปน หัวหนาฝา ยพลเรือน รบั ผดิ ชอบกิจการดานพลเรือนทั้งหมดและปกครองหัว เมอื งเหนอื สวนหวั เมืองชายทะเลดา นฝงตะวันออก พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงจัดให อยูในความดูแลของกรมทา นอกจากตำแหนงอัครมหาเสนาบดีทั้ง ๒ นี้แลว ยังมีเสนาบดีจตุสดมภ คือ ๒๐
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม เสนาบดีกรมเมืองหรือกรมเวียง เรียกวา “พระนครบาล” เสนาบดีกรมวัง เรียกวา “พระธรรมาธิกรณ” เสนาบดีกรมคลัง เรียกวา “พระโกษาธิบด”ี เสนาบดีกรมนา เรียกวา “พระเกษตราธิบดี” โดยอยูภายใตก าร ดูแลของสมุหนายก มีหนาที่และความรับผิดชอบในเรื่องตาง ๆ เหมือนครั้งสมัยอยุธยา เวนแตกรมคลังที่มี หนา ทีต่ ดิ ตอกับตา งประเทศ จตุสดมภ ทัง้ ๔ ประกอบดว ย - กรมเวียง (นครบาล) ปกครองดูแลประชาชนในเขตเมืองที่ตนรับผิดชอบปราบปรามโจรผูราย รักษาความสงบในเขตพระนคร - กรมวัง (ธรรมาธิกรณ) ดูแลความเรียบรอยและกิจการเกีย่ วกับพระราชสำนัก พิจารณาคดีตาง ๆ ทม่ี ีฎกี าขึ้นสอู งคพระมหากษตั รยิ - กรมคลัง (โกษาธิบดี) ดูแลรายไดสวนพระราชาทรัพยและรายไดแผนดิน เชน เก็บสวยภาษีอากร คาธรรมเนยี มตา ง ๆ - กรมนา (เกษตราธิการ) จัดทำนาหลวง ดูแลการทำไรนาของราษฎร จัดเก็บภาษีเปนขาว เรียกวา เก็บหางขาวไวใ ชใ นยามศึกสงคราม ๕.๑.๒ การปกครองสว นภมู ิภาค แบงเขตการปกครองออกเปน หวั เมอื ง ๓ ประเภท ไดแก ๑) หัวเมืองชั้นใน เมืองที่อยูรายรอบราชธานี จัดเปนเมืองจัตวา มีหัวหนาปกครอง เรียกวา ผูรั้ง เมือง หรอื จา เมอื ง ๒) หวั เมอื งชน้ั นอก เมืองพระยามหานคร ไดแ ก เมืองซ่งึ อยหู างจากราชธานีออกไป คอื หัวเมืองช้ัน เอก ชั้นโท ชั้นตรี ซึ่งอยูภายใตการปกครองของเมืองหลวง พระมหากษัตริยทรงแตงตั้งพระราชวงศ หรือขุนนางชั้น ผใู หญไ ปเปน เจาเมอื งปกครอง ๕.๑.๓ หัวเมืองประเทศราช เปน เมืองชายแดนของตางชาติตางภาษา มีฐานะ เปนเมืองประเทศราช อาทิเชน ญวน เขมร เวียงจนั ทน หลวงพระบาง เปน ตน สำหรับเจา เมืองนั้นไดรับ การแตงตั้งจากเมืองหลวง เรียกวา เจาประเทศราช ซึ่งอาจแตงตั้งไปจาก เมืองหลวง หรือเชื้อพระวงศในหัวเมืองนั้น ๆ โดยใหสิทธิในการจัดการปกครองภายในแก เจาประเทศราช ยกเวนหากเกิดความไมสงบภายในทางเมืองหลวงอาจเขาแทรกได และตองสงเครื่องราชบรรณาการ ใหเมืองหลวง ๓ ปตอ ๑ ครั้ง หรือถาเปนเมืองท่ีอยูใกลราชธานี เชน อุบลราชธานี เขมร ไทยบุรี เชียงใหม หลวงพระ บาง ตองสงปละครั้ง และเมื่อเกิดศึกสงคราม เมืองประเทศราชเหลานี้ตองสงทหารมาชวยรบทันที หรือในยามปกติ อาจเกณฑชาวเมืองประเทศราชมาชว ยใหแ รงงานในการปรับปรุงประเทศ ๕.๑.๓ การปกครองสวนทองถิ่น แบงออกเปนบาน ตำบล และแขวง ตามลำดับ ซึ่งอาจเทียบไดก ับ หมูบาน ตำบล และอำเภอ ในปจ จุบนั ๒๑
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม กฎหมายและการศาล รากฐานกฎหมายของไทยที่ใชกันใน สมัยรัตนโกสินทร ไดมาจากคัมภีรพระ ธรรมศาสตร หรือคัมภีรธรรมสัตถัมของอินเดีย ซึ่งไทยไดรับมาจากมอญอีกตอหนึ่ง นำมาเปน รากฐานกฎหมายของสโุ ขทยั และอยธุ ยา ๒๒
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม นอกจากนี้ ยังมีพระราชศาสตร ซึ่งเปนพระบรมราชโองการและพระบรมราชวินิจฉัยของพระมหากษัตริยใช สำหรบั ตัดสินคดคี วามตาง ๆ กฎหมายท่ีพระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชโปรดเกลาฯ ป พ.ศ. ๒๓๔๗ เรยี กวา “กฎหมายตราสามดวง” หรอื เรียกอีกอยา งหนึ่งวา “ประมวลกฎหมายรัชกาลท่ี ๑” ดังนี้ ๑. ตราคชสีห เปนตราประจำตำแหนง สมหุ กลาโหม ปกครองดูแลหัวเมืองภาคใต ๒. ตราราชสหี เปน ตราประจำตำแหนง สมุหนายก ปกครองดแู ลหัวเมอื งทางภาคเหนือและภาคอสี าน ๓. ตราบวั แกว เปนตราประจำตำแหนง พระยาพระคลัง ปกครองดูแลหวั เมืองชายทะเลภาคตะวันออก การศาล ในสมัยกรุงรัตนโกสินทรตอนตน ไดแก ศาลหลวง ศาลอาญา ศาลนครบาล ศาลกรมวัง ศาลกรมนา ฯลฯ เมื่อเกิดคดีฟองรองในเรื่องที่เกี่ยวกับกรมใด ก็ใหศาลกรมนั้นพิจารณาตัดสินคดี ตุลาการของกรมจะดำเนินการ สอบสวนคดี จากน้ันสง สำนวนไปยังฝา ยพราหมณซ ึง่ เปนผูเ ชยี่ วชาญทางกฎหมาย เรียกวา ลูกขุน ณ ศาลหลวง จะเปน ผูชี้ขาดวาใครผิด สวนการลงโทษคงใชระบบจารีตนครบาล ไดแก การเฆี่ยน ตอกเล็บ บีบขมับ การพิสูจนคดียังคงใช วธิ ีการดำนำ้ พิสูจน ลยุ ไฟพิสจู น และถา ไมพ อใจคำตัดสินสามารถฎีกาไดโ ดยไปตีกลองวนิ ิจฉัยเภรี ซ่ึงผูรองทุกขตองถูก เฆี่ยน ๓๐ ที เพื่อพิสูจนวาเรื่องที่ฎีกานี้เปนจริง ตอมาในสมัยรัชกาลที่ ๔ จึงโปรดฯ ใหเลิกประเพณีเฆี่ยนแลวใหรอง ทกุ ขโ ดยตรงตอ พระองคเอง การถวายฎีกา พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวจึงมีพระราชดำริวา ความทุกขรอนของราษฎรที่จะรอง ถวายฎีกาไดก็ตอเมื่อเวลาเสด็จออก แตถาใหตีกลองรองฎกี าไดทุกวัน ก็จะสามารถบรรเทาทุกขข องราษฎรได และได พระราชทานนามกลองนี้วา “วินจิ ฉัยเภรี” ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ังกลองวินจิ ฉยั เภรีท่ีทิมดาบกรมวัง แลวทำ กุญแจปดลั่นไว เวลามีผูตองการจะถวายฎีกา เจาหนาที่กรมวังกจ็ ะไปไขกุญแจให เมื่อผูถวายฎกี าตีกลองแลว ตำรวจ เวรกไ็ ปรับเอาตวั มา และนำความข้ึนกราบบังคมทลู ใหท ราบฝาละอองธลุ ีพระบาท ถามพี ระราชโองการสงั่ ใหผูใดชำระ พนกั งานเจาหนาทกี่ จ็ ัดสงฎีกาที่ราษฎรรอ งทุกข ไปตามพระราชโองการทกุ ครงั้ ไป จารีตนครบาล จารีตนครบาล คือ การลงทัณฑเพื่อผดุงความยุติธรรม ในระหวางการพิจารณาของตระลาการ ตระลาการมี อำนาจลงทัณฑเฆี่ยน ตี ตอกเล็บ บีบขมับหรือทรมานจำเลยดวยวิธีตาง ๆ จนกวาจำเลยจะรบั สารภาพ ถาตระลาการ เช่อื วาจำเลยยงั สารภาพไมหมดเปลือกหรือเชื่อวา จำเลยไมย อมซัดทอดผรู ว มกระทำผิด กม็ อี ำนาจที่จะลงโทษลงทัณฑ จำเลยตอไปอกี แมว า จำเลยจะรบั สารภาพวา ตนเปน ผกู ระทำผดิ แลว จารีตนครบาลมที ง้ั ผลดีและผลเสีย ผลดี เพราะผูรายมักจะยอมสารภาพความผิดและซัดทอดพรรคพวกที่รวมกระทำผิด และทำใหราษฎรกลัว เกรงกฎหมายของบา นเมืองผดิ กับกฎหมายจารตี นครบาลมี ผลเสีย ในขอที่อาจพลาดได จำเลยบางคนอาจเปนผูบริสุทธิ์ แตทนการทรมานไมได ก็ตองสารภาพเลยถูก จำคุกจนตายหรือถกู ประหารชวี ิต นอกจากนยี้ ังเปน ชองทางใหพ วกเจา หนาท่ศี าล ทำการทจุ ริตรีดไถจำเลยอีกดว ย ๒๓
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ๕.๒ การเมอื งการปกครองสมยั รัตนโกสนิ ทรยุคปฏิรปู บา นเมอื ง ๕.๒.๑ พฒั นาการดา นการเมอื งการปกครองในสมยั รชั กาลที่ ๔ รัชกาลที่ ๔ ทรงมีโอกาสไดศึกษาความรูใ นวทิ ยาการสมัยใหมของประเทศตะวันตก ตั้งแตในครั้งที่ทรงผนวช เปนพระภิกษุ โดยเฉพาะการศึกษาภาษาละติน และภาษาอังกฤษ อีกทั้งมีโอกาสไดคุนเคยกับพอคาชาวตะวันตก จึง ทำใหทรงทราบสถานการณข องโลกในขณะนนั้ เปน อยา งดี แนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยหู ัว เกยี่ วกบั สถานการณของโลกในขณะนั้น สรุปได ๒ ประการ คอื ๑) ความเจริญกาวหนาในความรูและวิทยาการของโลกตะวันตก เปนสิ่งที่มีประโยชนสำหรับบานเมือง จึง สมควรทคี่ นไทยจะไดเ รียนรไู ว ๒) การเผชญิ หนา กับภัยจากลัทธิจักรวรรดนิ ิยม ประเทศมหาอำนาจตะวนั ตกกำลงั แผขยายอิทธิพลเขารุกราน ในอนิ เดยี จีน และพมา สมควรท่ีไทยตองเรงรบี ปรับปรงุ ประเทศใหเ ขมแข็งและเจริญกาวหนา เพื่อปองกันมิใหถูกบีบ บงั คบั หรือขม เหงเหมือนประเทศอื่น ๆ นโยบายของไทยทมี่ ีตอการลา อาณานคิ ม ลัทธิจักรวรรดินิยม คือ การลาอาณานิคมของชาติตะวันตก มักจะเริ่มตนดวยการติดตอเขามาคาขายกอน ตอมาจึงอางความไมเปนธรรมที่ไดรับ หรือความลาหลังดอยพัฒนาความเจริญของประเทศนั้นๆ และใชกำลังเขา ควบคุมหรอื ยึดครองเปน อาณานคิ มในทส่ี ดุ การใชก ำลังเขา ตอ สมู ีแตจ ะตกเปน ฝายเสยี เปรียบมากย่ิงขึน้ ดงั นั้น รชั กาล ที่ ๔ และรัชกาลท่ี ๕ จงึ ทรงใชพ ระบรมราโชบายเพอื่ ความอยูร อดของประเทศชาติ ดังน้ี ๑) การผอนหนักเปน เบา ๒) การปฏิรปู บา นเมืองใหทนั สมัย ๓) การผกู มติ รกับประเทศมหาอำนาจในยโุ รป การผอนหนกั เปน เบา ๑) ยอมทำสนธิสญั ญาเสียเปรียบ คือ สนธิสัญญาเบารงิ ทำกบั ประเทศอังกฤษในสมัย รชั กาลที่ 4 แมจะทรง ทราบดีวาเสียเปรยี บ แตก็พยายามใหเ สยี เปรียบใหน อ ยท่ีสดุ ๒) การยอมเสยี ดินแดน รชั กาลท่ี ๔ และรัชกาลท่ี ๕ ทรงทราบดถี งึ วธิ กี ารเขา ครอบครองดินแดนไวเ ปนอาณา นิคมของชาวตะวันตก เชน ขั้นแรกจะเนนเขามาคาขายหรือเผยแพรศาสนากอนแลวภายหลังก็จะอางถึงขอขัดแยง หรือขอสิทธิพิเศษ (เชน ขอเชาเมือง แทรกแซงกิจการภายในประเทศ) ขั้นตอไปก็จะสงกำลังทหารเขายึด อางวาเพ่ือ คุมครองคนของตนใหปลอดภัยหรือเพื่อเปนหลักประกันใหปฏิบัติตามสัญญา ขั้นสุดทายก็ใชกำลังเขายึดเพื่อเอาเปน ดนิ แดนอาณานคิ ม โดยอา งขอ พิพาทตาง ๆ (กรณอี ังกฤษยึดพมา ) ดวยพระปรีชาสามารถในการหยัง่ รคู วามคดิ นี้ ทำให พระองคสามารถประคับประครองใหช าติไทยพนจากการถูกยึดครองของชาวตะวันตก ซึ่งเปนประเทศเดียวในภูมิภาค เอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต โดยการเสียสละดนิ แดนสว นนอยเพื่อรักษาดินแดนสว นใหญของชาติเอาไว (ถอื เปนมาตรการ สุดทายทจี่ ะทำเพ่อื รักษาเอกราชเอาไว) ๒๔
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม นโยบายผอ นหนกั เปน เบา ๑. สนธิสัญญาเบาริง สนธิสัญญาเบาริงเปนสนธิสัญญาที่ไทยเสียเปรียบในทุก ๆ ดาน ในบรรดาความ เสียเปรยี บเหลา นั้นมคี วามเสยี เปรียบทย่ี ิ่งใหญ ๒ ประการ ๑) ทำใหไทยตองเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขตใหแกคนอังกฤษและคนในบังคับอังกฤษ สิทธิสภาพ นอกอาณาเขต คือ สิทธิที่ไมต องขึน้ ศาลไทย เมื่อคนอังกฤษหรือคนในบังคับองั กฤษ (ประเทศอาณานิคมของ อังกฤษ) หรือคนชาติใด ๆ ที่ขอจดทะเบียนเปนคนในบังคับอังกฤษ ทำความผิดหรือมีคดีกับคนไทย ใน ประเทศไทย ใหไปขึน้ ศาลกงสลุ องั กฤษ โดยอา งวา กฎหมายของไทยปาเถ่ือนและลาหลงั ๒) ทำใหอ งั กฤษเปนชาตอิ ภสิ ทิ ธ์ิ คอื อังกฤษเปน ชาติที่มีสทิ ธิพิเศษ ไมวาไทยจะทำสัญญากบั ประเทศ อืน่ ใดภายหลังการทำสนธสิ ญั ญาเบาริง กใ็ หถอื วา องั กฤษมีสิทธิเชน เดยี วกบั ชาตนิ ้ันๆ โดยอตั โนมัติ ๒. การยอมเสียดินแดนการเสียดินแดนของไทย เปน การเสยี ใหแ กชาตติ ะวันตกเพียง ๒ ชาติ คอื ฝร่ังเศสและ อังกฤษ รวมท้งั สนิ้ ๖ คร้ัง สว นใหญเปน การเสียใหแกฝ รั่งเศส คร้ังแรกเสยี ไปในตอนปลายรัชสมัยของพระบาทสมเด็จ พระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๔ หลังจากนั้นเปนการเสียดินแดนในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ ทั้งสิ้นการเสียดินแดนเปนมาตรการขั้นสุดทายในการรักษาเอกราชของชาติ การที่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ ทรงเรงปรับปรุงชาติบานเมืองใหเจริญทัดเทียมนานา อารยประเทศ และการเสด็จประพาสยุโรปเพื่อผูกมิตรกับชาติมหาอำนาจในยุโรปถึง ๒ ครั้งของพระองค เปนเครื่อง ยืนยันพระราชวิริยะอุตสาหะของพระองคที่จะรักษาเอกราชของชาติไว ทุกครั้งที่ทรงยินยอมเสียดินแดนไปนั้นลวน แลวแตเ ปน กรณีทไ่ี มอาจหลกี เล่ยี งไดท งั้ สนิ้ สาเหตุการปรบั ปรุงการปกครองสมยั รัชกาลท่ี ๔ ๑. ทรงไดร บั แนวคิดจากชาวตะวันตก ซงึ่ พระองคไ ดสัมผสั และทรงคนุ เคยตงั้ แตคร้งั ยังผนวชอยู ๒. เพื่อใหเกิดความเจริญกาวหนา และเปนพื้นฐานที่จะไดมีการเปลี่ยนแปลงในโอกาสตอไป เพื่อรักษาเอก ราชของประเทศชาติใหพื้นจากการครอบครองของประเทศตะวันตกที่กำลังขยายอิทธิพลเขามาในประเทศไทยใน ขณะนน้ั การปรบั ปรุงการปกครองในสมัยรัชกาลท่ี ๔ ๑. ออกประกาศตาง ๆ เรียกวา ประกาศรัชกาลที่ ๔ เพื่อใหประชาชนไดรับขาวสาร ระเบียบแบบแผนการ ปฏิบตั ขิ องผคู นในสังคมอยางถกู ตอ ง ๒. ปรับปรุงกฎหมาย ทรงตราพระราชกำหนดกฎหมายใหม และออกประกาศขอบังคับตาง ๆ ถือวาเปน กฎหมายเชนเดยี วกนั รวมท้ังหมดประมาณ ๕๐๐ ฉบบั ๓. โปรดใหจัดตั้งโรงพิมพหลวงขึ้นในพระบรมหาราชวัง มีช่ือเรียกวา “โรงอักษรพิมพการ” เพื่อใชพิมพ ประกาศและกฎหมายตาง ๆ เปนหนังสอื แถลงขา วของทางราชการ เรยี กวา ราชกจิ จานเุ บกษา ๔. ใหราษฎรมีโอกาสไดถวายฎีการองทุกขไดสะดวก พระองคทรงเปลี่ยนแปลงระเบียบวิธีการรองทุกข โดย พระองคจะเสด็จออกมารับฎีการองทุกขดวยพระองคเองทุกวันโกณ ณ พระที่นั่งสุทไธสวรรย เดือนละ ๔ ครั้ง และ โปรดเกลาฯ ใหต ุลาการ ชำระความใหเสรจ็ โดยเรว็ ทำใหร าษฎรไดร ับความยตุ ิธรรมมากขนึ้ กวาแตกอน ๒๕
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๕. ทรงประกาศใหเจานายและขา ราชการทำการเลอื กตั้งตำแหนง พระมหาราชครปู ุโรหติ าจารย และตำแหนง พระมหาราชครูมหิธร อันเปนตำแหนงที่วางลง แทนที่พระองคจะทรงแตงตั้งดวยพระราชอำนาจของพระองคเอง นับเปน กา วใหมของการเลอื กตง้ั ขาราชการบางตำแหนง ๖. การปรับปรุงระบบการศาล ทรงเปลี่ยนแปลงประเพณีบางอยางเกี่ยวกับระบบการศาล ไดแก ทรงยกเลิก การพจิ ารณาคดีแบบจารีตนครบาล เริ่มมกี ารจัดตง้ั ศาลกงสลุ เปน คร้ังแรก ๗. ทรงเปลี่ยนแปลงพระราชพิธีการถือน้ำพระพิพัฒนสัตยา โดยพระองคทรงเสวยน้ำพระพิพัฒนสัตยา รวมกับขุนนางขาราชการ และทรงปฏิญาณนความซื่อสัตยของพระองคตอขาราชการทั้งปวงดวย ซึ่งแตเดิมขุนนาง ขา ราชการจะเปน ผูถวายสตั ยป ฏญิ าณแตเพยี งฝา ยเดียว นับวา พระองคท รงมคี วามคิดท่ที ันสมัยมาก ๘. ทรงริเร่ิมการจดั กองทหารแบบตะวันตก ๙. ทรงเปลย่ี นแปลงขนบธรรมเนียมประเพณีไทยทล่ี าสมยั เชน ใหขนุ นางสวมเส้อื เมอ่ื เขา เฝา เปนตน ๑๐. การปกครองยังคงตำแหนงอัครมหาเสนาบดี และจตุสดมภไว แตทรงปรับปรุงการปฏิบัติงานของกรม กองตาง ๆ ใหมีประสิทธิภาพแบบตะวันตก ดวยวิธีวาจางชาวตะวันตกทั้งยุโรปและสหรัฐอเมรกิ าเขามารับราชการใน กรมกองนน้ั ๆ ในฐานะท่ปี รึกษาใหคำแนะนำและแนวคดิ ใหม ๆ แกข ุนนางโดยเฉพาะกิจการตำรวจไทย ดานกฎหมาย ดานการแพทย เปนตน ๑๑. ทรงมีพระสหายชาวตางชาติหลายชาติหลายภาษา ไดถายทอดความรูดานตาง ๆ ทั้งนักการทูต เชน เซอร จอหน เบาวรงิ นกั สอนศาสนา ดร.แบรดลยี เปน ตน ๕.๒.๒ พฒั นาการดา นการเมอื งการปกครองในสมยั รชั กาลที่ ๕ สาเหตุสำคัญในการปฏริ ูปการปกครองในสมยั รัชกาลที่ ๕ ๑. ปรับปรงุ ประเทศใหเจริญกาวหนา เพอ่ื ปอ งกนั การคุกคามของประเทศมหาอำนาจตะวนั ตก ๒. การปกครองแบบเกา อำนาจการปกครองบานเมืองตกอยูกับขุนนาง ถาปฏิรูปการปกครองใหม จะทำให สถาบนั พระมหากษัตริยมีพระราชอำนาจอยางแทจรงิ การปฏิรปู การปกครองในสมัยรัชกาลท่ี ๕ แบงเปน ๒ ระยะ ดงั นี้ ๑. การปรับปรุงการปกครองตอนตนรชั กาล (พ.ศ. ๒๔๑๑ - ๒๔๓๐) ๑) จัดตั้งสภาที่ปรึกษาราชการแผนดิน (Council of State) มีหนาที่ ถวายคำปรึกษาในเรื่อง เกีย่ วกับราชการแผน ดินโดยทวั่ ไป พจิ ารณารา งกฎหมายตา ง ๆ ๒) องคมนตรีสภา (สภาที่ปรึกษาสวนพระองค) (Privy Council) มีนาที่ถวายคำปรึกษาขอราชการ และเสนอความคดิ เหน็ ตาง ๆ และมหี นาท่ชี ว ยปฏิบตั ิราชการ ตามแตจ ะมพี ระบรมราชโองการ ภายหลังทั้ง ๒ สภาถูกยกเลิกไป เพราะขุนนางไมพอใจ คิดวากษัตริยจะลมลางระบบขุนนาง จึงเกิดการ ตอตา น เรียกวา “วกิ ฤติการณว ังหนา ” เมอ่ื ปลายป ๒๔๑๗ ๒๖
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ๒. การปฏริ ปู การปกครองในชวงหลัง (พ.ศ. ๒๔๓๐ - ๒๔๕๓) ทรงเริ่มการปฏิรปู การปกครองแผนใหมตามแบบตะวันตก ซึ่งปฏิรูปการปกครองสวนกลาง โดยพระองคทรง ยกเลิกจตุสดมภ และใชการบริหารงานแบบกระทรวง คือจัดรวมกรมตาง ๆ ที่มีลักษณะงานคลาย ๆ กันมาเปนกรม ขนาดใหญ ๑๒ กรม ตอมาเปลี่ยนเปน กระทรวง อยูในความดแู ลของเสนาบดี มี ๑๒ กระทรวง ไดแก ๑) กระทรวงมหาดไทย มหี นาทบี่ ังคบั บญั ชาหัวเมอื งฝายเหนอื รวมทงั้ เมืองประเทศราชทางเหนอื ๒) กระทรวงกลาโหม มหี นาทบี่ ังคับบญั ชาหวั เมืองฝายใตรวมท้งั เมอื งประเทศราชทางใต ๓) กระทรวงการตา งประเทศ มหี นา ทจ่ี ัดการเกี่ยวกบั เรอ่ื งการตา งประเทศ ๔) กระทรวงวัง มีหนาที่จัดการเกี่ยวกับเรื่องในราชสำนักและพระราชพิธีตาง ๆ ตลอดจนพิจารณาคดีแทน พระมหากษัตริย ๕) กระทรวงเมอื ง มีหนา ที่จัดการเกีย่ วกบั ความปลอดภยั ในพระนคร ดแู ลรกั ษาบัญชีคนดแู ลเก่ียวกับคกุ ดแู ล กิจการตำรวจ (ภายหลังเปลยี่ นเปนกระทรวงนครบาล) ๖) กระทรวงเกษตราธิการ มีหนาที่จัดการเรื่องการเพาะปลูก การปาไม เหมืองแร การคาขาย และการขุด คลอง รวมทงั้ โฉนดท่ีดนิ ทเ่ี ร่ิมมีข้ึนต้งั แตรัชกาลที่ ๕ ๗) กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ มีหนาที่จัดการเกี่ยวกับเรื่องภาษีอากร รายรับ - รายจายของแผนดิน ตลอดจนรักษาทรพั ยส มบัติของแผน ดนิ ๘) กระทรวงยทุ ธนาธกิ าร มหี นา ท่ีดูแลจดั การเร่ืองการทหาร ทั้งทหารบก และทหารเรอื ๙) กระทรวงธรรมการ มีหนาทจ่ี ดั การเก่ยี วกบั การศาสนา การศกึ ษา การพยาบาล และพิพธิ ภณั ฑ ๑๐) กระทรวงโยธาธกิ าร มีหนา ท่จี ดั การเร่อื งการกอสรา งตาง ๆ ตลอดจนการไปรษณียโทรเลขและการรถไฟ ๑๑) กระทรวงยุตธิ รรม มีหนาที่ในการพิจารณาพิพากษาคดี โดยรวมการพิจารณาพิพากษาคดี ที่กระจายอยู ตามกระทรวงตา ง ๆ เขา ดว ยกนั ๑๒) กระทรวงมุรธาธิการ มีหนาที่ดูแลรักษาพระราชลัญจกร ตลอดจนพระราชกำหนดกฎหมายและหนังสือ ราชการตา ง ๆ เกีย่ วกับพระมหากษตั ริย ภายหลังไดยุบกระทรวงยุทธนาธิการไปรวมกับกระทรวงกลาโหม และยุบกระทรวงมุรธาธิการ ไปรวมกับ กระทรวงวงั คงเหลือเพยี ง ๑๐ กระทรวง เสนาบดที กุ กระทรวงมีฐานะเทา เทียมกนั และประชุมรวมกนั เปน “เสนาบดี สภา” ทำหนาที่ปรึกษาและชวยบริหารราชการแผนดินตามที่พระมหากษัตริยทรงมอบหมาย เพราะอำนาจสูงสุด เดด็ ขาดเปนของพระมหากษัตรยิ ต ามระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าชย และพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวยัง ทรงแตงตั้งสภาที่ปรกึ ษาในพระองค ซึ่งตอมาไดเปลีย่ นเปน “รัฐมนตรีสภา” ประกอบดวยเสนาบดี หรือผูแทนกับผูที่ โปรดเกลา ฯ แตง ตัง้ รวมกนั ไมนอยกวา ๑๒ คน จดุ ประสงคเพ่อื เปนท่ีปรึกษาและคอยทัดทานอำนาจพระมหากษตั รยิ นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ยังทรงแตงตั้งองคมนตรีสภาขึ้นอีก ประกอบขึ้นดวย สมาชิกเมื่อแรกตั้งถึง ๔๙ คน มีทั้งสามัญชน ตั้งแตชนชั้นหลวง ถึงเจาพระยาและพระราชวงศ องคมนตรีสภานี้อยูใน ฐานะรองจากรัฐมนตรีสภา เพราะขอความที่ปรึกษา และตกลงกันในองคมนตรีสภาแลว จะตองนำเขาที่ประชุมรัฐ มนตรีสภาแลวจึงจะเสนาเสนาบดกี ระทรวงตาง ๆ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดำรงราชานภุ าพ ดำรงตำแหนงเสนาบดกี ระทรวงมหาดไทยยาวนาน มาก (๒๓ ป) มีบทบาทสำคัญในการวางรากฐานการบริหารงานในกระทรวงมหาดไทยมคี วามรูท างดานประวัติศาสตร ๒๗
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม และโบราณคดี มีผลงานดานการปกครองที่สำคัญ คือ การจัดตั้งมณฑล ๑๘ มณฑล จังหวัด ๗๑ จังหวัด อันเปน รากฐานสำคัญในการปกครองและบริหารทองที่ในปจจุบัน จนไดรับการยกยองวาเปน “พระบิดาแหงประวัติศาสตร ไทย” การปกครองสว นภมู ิภาค พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชดำริใหยกเลิกการปกครองหัวเมือง และให เปล่ยี นแปลงเปน การปกครองสว นภูมภิ าคโดยโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบัญญัตลิ กั ษณะปกครองทองที่ ร.ศ.๑๑๖ ข้ึน เพ่ือจัดการปกครองเปนมณฑล เมอื ง อำเภอ ตำบล และหมูบา น ดังนี้ ๑. มณฑลเทศาภิบาล ประกอบดวยเมืองตั้งแต ๒ เมืองขึ้นไป มีสมุหเทศาภิบาล ที่พระมหากษัตริยทรง แตงตั้งไปปกครองดแู ลตา งพระเนตรพระกรรณ ๒. เมอื ง ประกอบดว ยอำเภอหลายอำเภอ มผี ูว าราชการเมอื งเปนผูรับผดิ ชอบ ข้นึ ตรงตอ ขาหลวงเทศาภิบาล ๓. อำเภอ ประกอบดวยทองทีห่ ลาย ๆ ตำบล มนี ายอำเภอเปน ผรู ับผิดชอบ ๔. ตำบล ประกอบดวยทอ งท่ี ๑๐ - ๒๐ หมูบาน มีกำนันซึง่ เลอื กตงั้ มาจากผูใหญบานเปน ผรู ับผดิ ชอบ ๕. หมูบาน ประกอบดวยบานเรือนประมาณ ๑๐ บานขึ้นไป มีราษฎรอาศัยประมาณ ๑๐๐ คน เปนหนวย ปกครองทีเ่ ล็กทีส่ ุด มีผใู หญบา นเปนผูรบั ผิดชอบ ตอมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ไดยกเลิกมณฑลเทศาภิบาล และเปลี่ยน เมือง เปน จงั หวดั การปกครองทอ งถิน่ ๑) พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจา อยูหวั ทรงจัดใหมกี ารบริหาราชการสวนทอ งถิ่นในรูปสุขาภิบาล ซึ่งมี หนาที่คลายเทศบาลในปจจุบันเปนครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๐ โดยโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบัญญัติสุขาภิบาล กรุงเทพฯ ร.ศ. ๑๑๖ (พ.ศ. ๒๔๔๐) ข้ึนบังคบั ใชใ นกรงุ เทพฯ ตอมาไดขยายไปทท่ี า ฉลอม ปรากฏวา ดำเนนิ การไดผลดี เปนอยา งมาก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูห วั จงึ โปรดเกลา ฯ ใหตราพระราชบญั ญตั ิสุขาภิบาล พ.ศ. ๒๔๔๘ ขึ้น โดยแบงสุขาภิบาลออกเปน ๒ ประเภท คือ สุขาภิบาลเมือง และสุขาภิบาลตำบล ทองถิ่นใดเหมาะสมที่จะจัดตั้ง สุขาภบิ าลใดก็ใหป ระกาศต้งั สขุ าภบิ าลในทองถ่ินนน้ั ๒) ทรงรเิ ร่มิ ใหส ิทธิแกราษฎรในการเลือกผูปกครองตนเองเปนครั้งแรก โปรดเกลาฯ ใหมกี ารทดลองเลือกตั้ง “ผูใหญบาน” ที่บางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา แทนการแตงตั้งโดยเจาเมือง ตอมาใน พ.ศ. ๒๔๔๐ ทรงออก พระราชบัญญัตกิ ารปกครองทองท่ี ร.ศ.๑๑๖ กำหนดการเลอื กตง้ั ผใู หญบา น กำนนั โดยอาศัยเสยี งขา งมากของราษฎร แมวาการปกครองในสมัยรัตนโกสินทรจ ะเปนแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย แตพระราชกรณียกิจบางประการ ของพระมหากษตั ริยก็ถือไดวา เปนการปูพ้ืนฐานการปกครองแบบประชาธิปไตย โดยเฉพาะในสมยั พระบาสมเด็จพระ จลุ จอมเกลาเจา อยหู ัวไดท รงดำเนินการดงั ตอไปน้ี ๑) การเลิกทาส พระบาสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงประกาศเลิกทาส เมื่อ 1๑๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๗ นโยบายการเลิกทาสของพระองคนั้นเพื่อใหประชาชนมีสิทธิเสรีภาพ และความเสมอภาคทัดเทียมกันอันเปน หลกั การสำคัญของระบอบประชาธปิ ไตย ๒๘
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม ๒) สนับสนุนการศึกษา ทรงจัดตั้งโรงเรียนเพื่อสนับสนุนใหคนไทยไดมีโอกาสเลาเรียนศึกษา หาความรู ต้ัง ทุนพระราชทาน สงผูมีความสามารถไปศึกษาตอ ตางประเทศ จากการสนับสนนุ การศกึ ษาอยางกวางขวางน้ี นับไดวา เปนรากฐานของการเปล่ยี นแปลงแนวความคดิ ในการปกครองประเทศสรู ะบอบประชาธปิ ไตย ๓) การปฏิรูปการทหารเปนแบบสมัยใหม โดยการยกเลิกระบบไพร และใชวิธีเกณฑชายฉกรรจเขารับ ราชการทหาร ซ่ึงทางราชการจดั หาเครื่องแบบอาวุธและใหเงินเดอื น การปฏริ ูปกฎหมายและการศาลของรัชกาลท่ี ๕ ในสมัยรัชกาลที่ ๔ เปน ระยะเวลาท่ีชาวตะวนั ตกเขา มามีอทิ ธิพลในประเทศไทย แมจะมกี ารออกประกาศและ ตรากฎหมายตา ง ๆ ขนึ้ มาใชบ งั คับราษฎร แตย ังมีกฎหมายวิธีพจิ ารณาคดี ทเี่ รียกวา จารีตนครบาล คือ การพิจารณา คดีที่ถือวา ผูใดถูกกลาวหา ผูนั้นตองหาพยานหลักฐานมาแสดงใหเห็นไดวาตนบริสุทธิ์ และมีการทำทารุณกรรม เพื่อใหผูตอ งหารับสารภาพวา ทำผิด เชน การตอกเล็บ บีบขมับ จนกวาจะรับสารภาพ ซึ่งชาวตะวันตกเห็นวาเปนการ กระทำทปี่ าเถื่อน ไรอารยธรรม จงึ ไมย อมใหใชกบั คนในบังคบั ของตนเปน เหตุใหไทยตองเสยี สทิ ธิสภาพนอกอาณาเขต (สิทธิทางการศาล) โดยไทยตองยอมใหตางประเทศตั้งศาลกงสุลชำระคดีความที่คนของตนและคนในบังคับตนทำ ความผดิ ในประเทศไทย ซงึ่ เทากับทำใหไทยเสียเอกราชทางการศาล รชั กาลที่ ๕ จึงทรงพยายามดำเนนิ การแกไ ขปญ หาตาง ๆ ขน้ึ ไดแ ก ๑. จดั ตั้งกระทรวงยุตธิ รรม พ.ศ. ๒๔๓๔ ๒. จัดตั้งโรงเรียนสอนกฎหมาย (ภายหลังไดรับการยกฐานะเปนมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร)โดย พระเจาบรม วงศเธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ พระนามเดิมคือ พระองคเจารพีพัฒนศักดิ์ พระโอรสของรัชกาลที่ ๕ หลังจาก ๒๙
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม สำเร็จวิชากฎหมาย จากมหาวิทยาลัยออกฟอรด ประเทศอังกฤษ ก็กลับมารับราชการเปนเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม และดำเนินการจัดตั้งโรงเรียนสอนกฎหมายขึ้น และทรงดำเนินการสอนเอง ภายหลังไดรับการยกยอง วาเปน “พระ บดิ าแหงกฎหมายและการศาลไทย” ๓. ตั้งคณะกรรมการตรวจชำระและรางกฎหมายลักษณะอาญา ประกาศใชในพ.ศ. ๒๔๕๑ จัดเปนกฎหมาย แบบใหมแ ละทนั สมยั ทีส่ ุดฉบับแรกของไทย ๔. ยกเลิกกฎหมายตราสามดวง และประกาศใชกฎหมายอีกหลายฉบับ เชน พระราชบัญญัติปกครองทองที่ ร.ศ. ๑๑๖ พระราชบัญญัตกิ รรมสทิ ธ์ผิ ูแ ตงหนังสอื ร.ศ. ๑๒๐ กฎหมายวาดวยการเลิกทาส พ.ศ. ๒๔๔๘ ฯลฯ ๕. มีการปฏิรปู ภาษากฎหมายไทยใหรดั กุมและชดั เจนและเหมาะสมยงิ่ ข้นึ ๖. ปรับปรุงรวบรวมปรับปรุงศาล เพื่อใหทำหนาที่ไดดียิ่งขึ้น ตราพระธรรมนูญศาลยุติธรรม พ.ศ. ๒๔๕๑ ใหม ีศาลฎีกา ศาลสถติ ยตุ ธิ รรมกรุงเทพฯ และศาลหัวเมือง ๗. ในพ.ศ. ๒๔๕๕ มกี ารจดั ระบบศาลใหม ใหม ศี าลในกระทรวงยุติธรรม ๒ แผนก คือ ๑) ศาลยุติธรรมกรุงเทพฯ ไดแก ศาลฎีกา ศาลอุทธรณ ศาลพระราชอาญา ศาลแพง ศาล ตางประเทศ ศาลโปรีสภา ๒) ศาลหวั เมือง ไดแ ก ศาลมณฑล ศาลเมือง และศาลแขวง การปฏิรูปกฎหมายและการศาลของไทยนอกจากจะเปนผลงานของพระบรมวงศานุวงศและขาราชการไทย แลว ยังไดวาจา งนกั กฎหมายชาวญี่ปุน และชาวยุโรป มาชว ยดว ย ผลของการปฏริ ปู การปกครองของรชั กาลท่ี ๕ ๑. กอใหเกิดความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันภายในราชอาณาจักร ซึ่งเปนผลสืบเนื่องมาจากการปกครองสวน ภูมิภาคในรปู มณฑลเทศาภิบาล โดยมศี นู ยร วมอยูท่ีกรงุ เทพมหานคร ๒. รัฐบาลไทยทีก่ รุงเทพฯ สามารถขยายอำนาจเขาควบคุมพน้ื ทภี่ ายในราชอาณาจักรไดอยางมีประสิทธิภาพ มากยิ่งขึ้น กอใหเกิดความเปนเอกภาพทางการเมือง ซึ่งเปนปจจัยสำคัญในการหยุดยั้งการคุกคามจากประเทศ มหาอำนาจตะวันตกตอ ประเทศไทย ๓. ทำใหกลุมผูเสียผลประโยชนจากการปฏิรูปการปกครอง พากันกอปฏิกิริยาตอรัฐบาลที่กรุงเทพฯ ดังจะ เห็นไดจากกรณีกบฏผูมีบุญภาคอีสาน ร.ศ.๑๒๑ กบฏเงี้ยวเมืองแพร ร.ศ.๑๒๑ กบฏแขกเจ็ดหัวเมือง ร.ศ.๑๒๑ แต รัฐบาลก็สามารถควบคุมสถานสถารณไวไ ด ๕.๒.๓ พฒั นาการดานการเมอื งการปกครองในสมัยรชั กาลที่ ๖ การจัดตั้ง ดุสิตธานี เพื่อทดลองการปกครองแบบประชาธิปไตย โดยโปรดเกลาฯ ใหสรางนครจำลองขึ้น พระราชทานนามวา ดุสิตธานี เดิมตั้งอยูที่พระราชวังดุสิต ตอมายายไปอยูที่พระราชวังพญาไท (บริเวณโรงพยาบาล พระมงกุฎเกลาฯ ในปจจุบัน) ภายในดุสิตธานีมีสิ่งสมมุติ หรือแบบจำลองตาง ๆ เชน ที่ทำการรัฐบาล วัดวาอาราม อาคารบานเรือน ถนน สาธารณูปโภค สถานที่ราชการ ฯลฯ โปรดเกลาฯ ใหมีการบริหารงานในดุสิตธานี โดยวิธีการ เลือกต้ังตามแบบประชาธปิ ไตย มีการเลอื กตง้ั ในระบบพรรคการเมือง พรรคการเมืองท่ีไดรับเสยี งขางมาก เปนผูจัดต้ัง ๓๐
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม คณะผูบริหารดุสิตธานี เรียกวา นคราภิบาล ลักษณะการบริหารงานในดุสิตธานี เปนการจำลองการบริหารงานแบบ เทศบาล ของประเทศตะวนั ตก การปรับปรุงการปกครองสวนกลางของรชั กาลที่ ๖ ๑. โปรดใหจัดตั้งกระทรวงใหม คือ กระทรวงมุรธาธิการ (ซึ่งรัชกาลที่ ๕ ทรงยกเลิกไป) กระทรวงทหารเรือ กระทรวงพาณิชย ๒. ทรงยกเลิกกระทรวงนครบาล ใหร วมเขา กบั กระทรวงมหาดไทย ๓. ทรงใหเ ปลย่ี นชอ่ื กระทรวงโยธาธิการ เปน กระทรวงคมนาคม การปรับปรุงการปกครองสว นภูมภิ าคของรชั กาลท่ี ๖ ๑. ปรบั ปรุงเขตการปกครองของมณฑล บางมณฑล ๒. โปรดเกลาฯ ใหรวมมณฑลที่อยูติดกันหลาย ๆ มณฑล รวมกันเปน ภาค แตละภาคมีอุปราชเปน ผูบงั คบั บัญชา ทำหนาทตี่ รวจตรา ควบคุม ดแู ลการบรหิ ารงานของสมุหเทศาภิบาลมณฑลในภาคนั้น ๆ ๓. เปลยี่ นคำวา เมือง เปน จังหวดั การขยายกิจการทหารของรัชกาลท่ี ๖ ทรงจัดตั้งกระทรวงทหารเรือ กองบิน และสรางสนามบินขึ้นเปนครั้งแรก ในสมัยรัชกาลที่ ๖ ไดมีเหตุการณ ร.ศ. ๑๓๐ ในปพ .ศ. ๒๔๔๕ ไดมีนายทหารและพลเรือนกลุมหน่ึงไดเตรยี มการยดึ อำนาจเพือ่ เปลีย่ นแปลงการปกครอง มาสูระบอบประชาธิปไตย แตรัฐบาลไดลวงรูกอนไดจับกุมกลุมกบฏ ร.ศ. ๑๓๐ จำคุกและไดรับการลดโทษและอภัย โทษภายหลัง การปรบั ปรุงกฎหมายและการศาลของรชั กาลที่ ๖ ๑. ปรับปรุงระเบียบการศาล โดยแบงงานในกระทรวงยุติธรรมเปน ๒ ฝาย คือ ฝายธุรการ กับฝายตุลาการ โดยตลุ าการทำหนา ทพ่ี ิจารณาคดไี ดอ ยางอิสระ ๒. มกี ารประกาศใชประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยเปนครง้ั แรก ๓. โปรดเกลาฯ ใหตั้งสภานติ ิศกึ ษา มหี นาทจ่ี ัดระเบยี บและวางหลักสูตรการศึกษาของโรงเรียนกฎหมาย ๕.๒.๔ พัฒนาการดา นการเมืองการปกครองในสมยั รัชกาลท่ี ๗ กอน พ.ศ. ๒๔๗๕ ๑. ทรงแตง ตงั้ อภิรฐั มนตรสี ภา เพ่ือเปนทปี่ รึกษาราชการแผนดิน มสี มาชิกประกอบดว ย พระบรมวงศานุวงศ ชั้นสูง ๕ พระองค ๒. ทรงแตงตั้งองคมนตรีสภา มีหนาที่พิจารณาถวายความคิดเห็นเกี่ยวกับรางกฎหมายที่ออกใหมและ การบรหิ ารราชการดา นตา ง ๆ ๓. ทรงแตงตั้งเสนาบดีสภา มีหนาที่ในการถวายคำปรึกษาแดพระมหากษัตริย หรือปฏิบัติหนาที่ตามที่ไดรบั มอบหมายงานในหนาท่ขี องกระทรวง สมาชิกเสนาบดสี ภา ประกอบดวย เสนาบดบี ังคับบัญชากระทรวงตาง ๆ นอกจากทง้ั ๓ สภานีแ้ ลวยงั มี ๓๑
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ๑. สภาปองกันพระราชอาณาจักร สำหรับทำหนาที่ พิจารณาและทำความตกลง ในนโยบายวิธีปองกันพระ ราชอาณาจักรและประสานงาน ในราชการของกระทรวงฝา ยทหารและฝา ยพลเรอื น ๒. สภาการคลัง มีหนาทีต่ รวจตราวนิ ิจฉัยเงินงบประมาณของแผน ดินและรักษาผลประโยชนทางการเงนิ ของ ประเทศ และวนิ จิ ฉัยการคลงั เสนอตอพระมหากษัตริยสภาทั้งหมดน้ีไดถกู ยกเลกิ ไป หลังเปล่ียนแปลงการปกครองเปน ประชาธปิ ไตย การปรับปรงุ การบริหารราชการสว นกลาง การเกิดสงครามโลกครั้งที่ ๒ (พ.ศ. ๒๔๗๕ - ๒๔๖๑) ทำใหเศรษฐกิจตกต่ำทั่วโลก ฐานะทางการเงิน ภายในประเทศตกต่ำอันเปนผลมาจากเกิดภาวะเศรษฐกิจตกต่ำทัว่ โลก รัชกาลที่ ๗ จึงทรงแกปญหานี้โดยใชน โยบาย ดุลยภาพ คือ การตัดทอนรายจายที่ไมจำเปน จัดงานและคนใหส มดุลกันแบะยุบตำแหนงราชการที่ซ้ำซอ นกัน ในการ บรหิ ารราชการสว นกลาง เดมิ สมยั รัชกาลที่ ๖ มกี ระทรวง ๑๒ กระทรวง (โดยเพ่มิ ๒ กระทรวง จาก ๑๐ กระทรวงใน สมัยรัชกาลที่ ๕ คือ กระทรวงทหารเรือ และกระทรวงพาณิชย) คือ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงกลาโหม กระทรวง ทหารเรือ กระทรวงตางประเทศ กระทรวงวัง กระทรวงเมือง (นครบาล) กระทรวงเกษตราธิการ กระทรวงพระคลัง มหาสมบัติ กระทรวงยุตธิ รรม กระทรวงธรรมการ กระทรวงโยธาธิการ กระทรวงพาณชิ ย รชั กาลท่ี ๗ โปรดเกลาฯ ให มีการแกไขปรับปรุงโดยยุบกระทรวงทหารเรือไปรวมกับกระทรวงกลาโหม และรวมกระทรวงโยธาธิการกับกระทรวง พาณชิ ยเ ขา ดวยกัน จงึ เหลือเพียง ๑๐ กระทรวง การปรับปรุงการบรหิ ารสวนภมู ิภาค ดวยเหตุผลทางดานเศรษฐกิจ รัชกาลที่ ๗ ทรงใชนโยบายดุลยภาพโดยยุบเลกิ ตำแหนง ปลดั มณฑล ตำแหนง อุปราชประจำภาค ยุบเลิกมณฑลบางมณฑล บางจังหวัดใหลดฐานะเปนอำเภอตามความเหมาะสมของแตละทองถนิ่ เชน ยบุ จงั หวดั พระประแดง หลงั สวน มีนบรุ ี สายบรุ ี ธัญบรุ ี ตะก่ัวปา หลม สกั และรวมสโุ ขทยั เขากบั สวรรคโลก ในสมัยรัชกาลที่ ๗ ไดทรงเริ่มทดลองการปกครองแบบเทศบาล เพื่อใหราษฎรไดเรียนรูการปกครองตนเอง ทรงตราพระราชบัญญัติการจัดบำรุงสถานที่ชายทะเลทิศตะวันตก เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๙ โดยจัดตั้งสภาจัดบำรุงสถานที่ ชายทะเลตะวันตก มีอาณาเขตตั้งแตตำบลชะอำไปถึงหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ การปกครองแบบเทศบาลนี้ มี ผลดี คือ เปนการฝกหัดใหประชาชนเกิดความชำนาญในการปกครองตนเอง อันเปนการปูพื้นฐานไปสูการปกครอง ระบอบประชาธิปไตยในอนาคต การเตรยี มพระราชทานรัฐธรรมนูญ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงมีพระราชดำริที่จะใหประเทศไทยมีการปกครองระบอบ ประชาธิปไตย ดังจะเห็นไดจากการพระราชทานสมั ภาษณแกน ักหนงั สือพิมพใน พ.ศ. ๒๔๗๔ เมื่อคราวเสด็จพระราช ดำเนินไปประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อพระองคเสด็จนิวัติพระนคร ก็ทรงมอบหมายใหพระยาศรีวิศาลวาจา และนาย เรมอนด สตีเวนส ที่ปรึกษากระทรวงการตางประเทศพิจารณารางรัฐธรรมนูญ แตที่ประชุมอภิรัฐมนตรีสภาและ พระบรมวงศานุวงศบางพระองคไดกราบทูลคัดคานวา ยังไมถึงเวลาอันควรที่จะพระราชทานรัฐธรรมนูญ เพราะ ราษฎรยงั ไมมีความเขา ใจระบอบประชาธปิ ไตยดีพอ รชั กาลที่ ๗ จึงทรงตองเล่ือนการพระราชทานรฐั ธรรมนูญออกไป จนกระทั่งเกิดการปฏิวตั ิเปลีย่ นแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปิ ไตยในวนั ที่ ๒๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ๓๒
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ๖. พฒั นาการดานเศรษฐกจิ สมยั รัตนโกสนิ ทรตั้งแตตอนตน จนถึงกอนเปล่ยี นแปลงการปกครอง ๖.๑ เศรษฐกจิ สมัยรตั นโกสนิ ทรต อนตน ๖.๑.๑ การคากับตางประเทศในสมัยรตั นโกสนิ ทรต อนตน ไทยมกี ารคา ขายกบั ตา งประเทศดงั น้ี ๑) การคากับประเทศในเอเชีย ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนการคาขายสวนใหญทำกับจีน นอกจากนี้ก็มีชวา สิงคโปร และอินเดีย ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชเปนการคาสำเภา มีทั้ง “สำเภาหลวง” และ “สำเภาเอกชน” ซึ่งเปนการคาที่สำคัญและทำรายไดใหกับประเทศมาก สำเภาหลวงที่ปรากฏ ชื่อในสมัยรัชกาลที่ ๑ มีอยู ๒ ลำ คือ เรือหูสูงและเรือทรงพระราชสาสน เรือสำเภานี้ลักษณะแบบจีน ตอในเมืองไทย ใชไมอยา งดี ใชลูกเรือเปน คนจีนทั้งหมด แตผคู มุ เปนคนไทยอยใู นความดูแลของกรมทาหรือพระคลังสินคา ในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย เรือสำเภาท้ังไทยและจนี ติดตอกับคาขายกัน ถึง ๑๔๐ ลำ สำเภาหลวงที่สำคัญมี เรือมาลาพระนคร และเรือเหราขามสมุทร สินคาออกที่สำคัญ ไดแก ดีบุก งาชาง ไม น้ำตาล พริกไทย รังนก กระดูกสัตว หนังสัตว กระวาน และครั่ง สวนสินคาเขาที่สำคัญ ไดแก เครื่องถวยชาม สังคโลก ชา ไหม เงนิ ปน ดนิ ปน กระดาษ เครอื่ งแกว นอกจากนี้พระองคทรงเล็งเห็นความสำคัญและทรงสนับสนุนใหกิจการดานนี้เจริญกาวหนาออกไป โปรดเกลาฯ แตงตั้งใหกรมหมื่นเจษฎาบดินทร ซึ่งมีพระปรีชาสามารถเรื่องการคากับตางประเทศเปนผูบังคับบัญชา กรมทา มกี ารตอ เรอื กำปน ๑๐ ลำ ลำแรกชอ่ื อรสุมพล ไทยมีการสงเครื่องบรรณาการแลกเปลี่ยนกับจีนตลอดมา จนกระทั่งรัชกาลพระบาทสมเด็จพระ จุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเห็นวา วิธีการนี้จีนจะเขาใจวาไทยยอมออนนอมและตกอยูภายใตอำนาจของจีน จึงให ยกเลกิ เสยี ๒) การคากับประเทศตะวันตก ตลอดเวลาที่ไทยติดตอกับชาติตะวันตกนั้น คนไทยมีความรูสึกไม ไววางใจตลอดมา แมไทยจะยอมมสี มั พนั ธไมตรที างการทตู และการคา แตไ ทยกม็ ีเจา หนา ทค่ี อยเขม งวด และดูแลอยา ง ใกลช ิด ในสมัยรชั กาลที่ ๒ อังกฤษไดสงนายจอหน ครอวเ ฟร ด เปน ทูตเขามาเจรจาเร่อื งการคา กับไทย พยายามใหไทย ยกเลิกการผกู ขาดของพระคลงั สินคา ใหไ ทยจัดระบบการเก็บภาษรขี าเขาและขาออกใหแนนอน แตไมสำเรจ็ ๖.๑.๒ ภาษีอากร รายไดสวนหนึ่งของประเทศที่นำมาใชสำหรับปรับปรุงประเทศ นอกจากการคาขายแลว ยังไดจ ากการเรยี กเกบ็ ภาษีอากรจากประชาชน แบง ออกเปน ๒ ประเภท ๑) ภาษอี ากรท่เี ก็บภายในประเทศ มี ๔ ชนดิ คือ - จังกอบ คือ การเรียกเก็บสินคาของราษฎร โดยชักสวนสินคาที่ผานดานทั้งทางบกและทางน้ำ ใน อตั รา “สบิ หยิบหนึ่ง” หรือ ๑ สวนตอ ๑๐ สวน - อากร คือ เงินหรือสิ่งของที่รัฐเรียกเก็บจากผลประโยชนของราษฎรที่ไดจากการประกอบอาชีพ นอกจากอาชีพคาขาย เชน การทำนา เรียกวา อากรคานา การทำสวน เรียกวา อากรสวนใหญ หรือ พลากร หรือ สมพัตสร การจับสัตวน้ำ เรียกวา อากรคาน้ำ การเก็บไขเตาเก็บรังนก เรียกวา อากรคารักษาเกาะ นอกจากนี้ยังมกี ารเก็บอากรบอ นเบ้ีย อากรสรุ า อากรตลาด อากรเกบ็ ของปา อากรขนอน ฯลฯ ๓๓
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม - สวย คือ เงินหรือสิ่งของที่ไพรหลวงนำมาใหแกทางราชการทดแทนการเขาเดือน โดยไดมาจาก ผลติ ผลตามธรรมชาติทหี่ าไดภ ายในทอ งถิ่น เชน ดีบกุ พรกิ ไทย มูลคา งคาว ไพรห ลวงนำมาใหแ กทางราชการ ทดแทนการเขา เดือน เรียกวา ไพรสว ย - ฤชา คือ คาธรรมเนียมที่ทางราชการเรียกเก็บเฉพาะรายบุคคล เนื่องจากไดรับการบริการจาก ราชการ เชน ออกโฉนดที่ดินให เงินปรับสินไหม ที่ฝายแพจะตองชดใชใหแกฝายชนะ รัฐก็จะเก็บไปครึ่งหนึ่ง เปนคา ฤชา เรยี กวา “เงนิ พินัยหลวง” นอกจากนี้ ยังไดมีการปรับปรุงภาษีบางอยางเพิ่มขึ้นจากเดิมในสมัยรัชกาลที่ ๒ และรัชกาลที่ ๓ ที่สำคัญ ๆ ดังนี้ ๑. สมัยรัชกาลท่ี ๒ มกี ารปรับปรงุ ภาษี ดงั น้ี ๑) การเดินสวน คือ การใหเจาพนักงานที่ไดรับการแตงตั้งออกไปสำรวจเรือกสวนของราษฎรวาได จัดทำผลประโยชนในที่ดินมากนอยเพียงใด แลวออกหนังสือสำคัญใหเจาของถือไวเพื่อเปนหลักฐานการเสีย ภาษอี ากร ซึ่งการจดั แบงภาษกี ารเดนิ สวนจดั แบงตามประเภทของผลไม ๒) การเดินนา คือ การใหเจาพนักงานออกไปสำรวจที่นาของราษฎร แลวออกหนังสือสำคัญให เจาของถือไวเ พ่ือเปนหลักฐานในการเสยี ภาษีอากรทีเ่ รียกวา “หางขาว” คือ การเก็บขาวในอัตราไรล ะ ๒ ถัง และตองนำไปสงทฉี่ างหลวงเอง ๓) เงินคาผูกปขอมือจีน เดิมชาวจีนไดรับการยกเวนจากการเกณฑแรงงานในขณะที่ราษฎรไทยท่ี เปนไพรและชนกลุมนอยอื่น ๆ ที่อาศัยอยูในเมืองไทยตองถูกสักขอมือเปนไพรและตองทำงานใหแกมูลนาย และพระเจาแผนดิน รัฐบาลไทยในสมัยรัชกาลที่ ๒ เห็นควรที่จะไดใชประโยชนจากแรงงานจีน จึงได พิจารณาเก็บเงินคาราชการจากชาวจีน ๑ บาท ๕๐ สตางค ตอ ๓ ป จีนที่มาเสียคาแรงงานแลว จะไดรับ ใบฎีกาพรอมกับไดรับการผูกปขอมือดวยไหมสีแดงประทับตราดวยครั่งเปนตราประจำเมือง ซึ่งแตกตางกัน ออกไป เชน เมืองเพชรบุรี เปนรปู หนู กาญจนบุรี เปนรปู บัว การผกู ปขอมือจีนน้ี เริม่ ขนึ้ ในสมัยรัชกาลที่ ๒ ไดเปนประเพณีปฏิบัติสืบมาจนถึงสมัยรัชกาลที่ ๕ จึงมีพระราชบัญญัติลักษณะการผูกปขอมือจีน พ.ศ. ๒๔๔๓ ออกใชบงั คบั ทวั่ ทกุ มณฑล และไดย กเลกิ ไปในตอนปลายรชั กาลเม่ือ พ.ศ. ๒๔๕๑ ๒. สมัยรัชกาลที่ ๓ มีการเก็บภาษีอากรเพิ่มขึ้นหลายชนิด เชน ภาษีพริกไทย น้ำตาล เปนตน ในสมัยนี้มี ระบบการเก็บภาษีแบบใหมเกิดขึ้น เรียกวา “ระบบเจาภาษีนายอากร” หมายถึง การที่รัฐเปดประมูลการเก็บภาษี ผูชนะการประมูล คือ ผูที่เสนอผลประโยชนสูงสุดใหแ กรัฐบาล มีอำนาจไปดำเนินการเก็บภาษีแทนรัฐบาลอีกตอหนง่ึ ผูทีป่ ระมูลภาษี เรียกวา “เจา ภาษนี ายอากร” สวนมากเปนชาวจนี ผมู ีฐานะดที างเศรษฐกจิ จากการลงทุนคาขาย ผลดขี องระบบเจาภาษีนายอากร คือ รายไดจ ากการเกบ็ ภาษีอากรไดผลเต็มเมด็ เต็มหนว ยมากข้นึ แตมขี อเสีย คือ เปนระบบผกู ขาดทใี่ หแกช าวจีนเปนสวนใหญ และอาจจะมีการขดู รีดภาษจี ากราษฎรได ๖.๑.๓ ภาษีอากรที่ไดจ ากภายนอกประเทศ - ภาษีเบิกรองหรือภาษีปากเรือ คือ ภาษีที่เก็บจากเรือสินคาตางประเทศ โดยคิดจากขนาดความ กวางของปากเรือหรือยานพาหนะที่บรรทุกสินคาเขามา สมัยรัชกาลที่ ๑ คิดวาละ ๑๒ บาท ตอมาเพิ่มเปนวาละ ๒๐ บาท สมัยรัชกาลที่ ๒ คิดวาละ ๘๐ บาท สมัยรัชกาลที่ ๓ ถาเปนเรือสินคาที่ไมไดบรรทุกสินคาเขามาขาย คิดวาละ ๑,๕๐๐ บาท ถา บรรทุกสินคา คิดวาละ ๑,๗๐๐ บาท ๓๔
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม - ภาษีสินคาออก รัฐเรียกเก็บตามประเภทของสินคา เชน ขาวสาร หาบละ ๑ สลึง น้ำตาล หาบละ ๒ สลึง พอถึงสมัยรัชกาลที่ ๓ รัฐเรียกเก็บภาษีขาออกตาง ๆ เพิ่มมากขึ้น ทำใหรัฐมีรายไดเพิ่มมากขึ้น เชน เก็บภาษี พรกิ ไทย ภาษเี กลอื ภาษไี มแ ดง ภาษีน้ำมนั มะพรา ว ภาษฝี าย ภาษีปอ ภาษนี ้ำตาลทราย ฯลฯ ๖.๑.๔ หนว ยงาน สินคา ผกู ขาด สินคาตอ งหาม ๑) กรมพระคลงั สนิ คา ตอมาเรยี กวา กรมทา มีหนาท่ตี ดิ ตอ กับตา งประเทศ เกบ็ ภาษเี ขาและภาษีออก ตรวจ ตราเรือสินคาตางประเทศ และเลือกซื้อสินคาตามที่ราชการตองการ ซึ่งอยูในความดูแลของเสนาบดีกรมทา หรือ โกษาธิบดี โดยจะสง เจาหนา ที่ลงไปตรวจเรือสินคา กอ น เรียกวา “การเหยียบหัวตะเภา” ๒) สินคาผูกขาด คือ สินคาที่ทางราชการตองการและคิดวามีอันตรายหากพอคาจะทำการติดตอซื้อขายกนั โดยตรง ไดแ ก อาวธุ กระสุนปน ดังน้นั รัฐจึงผูกขาดการซอื้ ขายเสยี เอง ๓) สินคาตองหา ม คือ สินคาที่หายากและมีราคาแพง ราษฎรตองนำมาขายใหทางราชการ เพื่อทางราชการ จะไดน ำไปขายใหพอ คา ตางประเทศ จะไดเปนการเพมิ่ รายไดใหแกรฐั สินคาตอ งหาม ไดแก งาชา ง รงั นก ฝาง กฤษณา ฯลฯ ๖.๑.๕ เงินตรา สมยั รตั นโกสนิ ทรตอนตน ยงั คงใชเงินพดดวงเหมือนอยธุ ยา แตป ระทับตราแตกตางกันออกไป แลวแตต ราประจำรัชกาลนัน้ ๆ เงินพดดวง เปนเงินตราที่เริ่มตนผลิตมาตั้งแตสมัยสุโขทัยโดยใชอยางตอเนื่องมาจนถึงสมัยศรีอยุธยา สมัย ธนบุรี และสมัยรัตนโกสินทรตอนตน ผลิตจากแทงโลหะแบงน้ำหนักตามมาตรฐานน้ำหนักชัดเจนเปนหนวยชั่ง ตำลึง บาท สลึง และเฟอ ง เงนิ พดดวงสามารถนำไปซื้อสนิ คา ในตางอาณาจักรไดเพราะทำจากเนื้อเงินบริสุทธ์ิ โดยใชน้ำหนัก เปนตัวกำหนดมูลคา เชน เงินพดดวงสมัยรัตนโกสินทรชนิดราคา ๑ บาท จะตองมีเนื้อเงินน้ำหนัก ๑ บาท หรือ ประมาณ ๑๕.๒ กรัม เปน ตน ลักษณะของเงินพดดวงจะขดกลมคลายตวั ดวงสวนปลายงอเขาหากัน ชาวตางชาติในสมัยนั้นเรียกเงินพดดวง วา เงินลูกปน เนื่องจากมีลักษณะกลมคลายลูกปนโบราณและจากการขุดพบเงินกำไลในเขตเมืองศรีสัชนาลัยซึ่งเปน เมืองสำคัญของอาณาจักรสุโขทัย พบเงินลักษณะเปนวงโคง ปลายขดงอเขาหากันเหมือนกำไล มีตราประทับ ทำให สันนษิ ฐานวา เงนิ พดดว งพฒั นารูปรางมาจากเงินกำไลและมวี ิวัฒนาการของรปู รางจากรูปรางเรียวบางเหมือนกำไลใน สมัยสุโขทัยเปลี่ยนเปนกลมขึ้น อวนขึ้น และตัน ชองวางระหวางขาของพดดวงลดนอยลงในสมัยอยุธยาและยังคง รปู รางลักษณะคลา ยดวงนต้ี ลอดมาถึงสมัยรัตนโกสนิ ทร โดยบนเงินพดดวงจะมรี อยบากลึกทัง้ สองขาและมีตราประทับ ๒ ตราขึ้นไป คือ ประทับตราสัญลักษณอันเปนสิริมงคลของอาณาจักรและสัญลักษณประจำรัชกาลที่ผลิต อาทิ ตรา หอยสังข ชาง ครุฑ จากนั้นเปลี่ยนเปนตราจักรและตรีศลู ในสมัยกรุงธนบุรี และตราจักรรวมกันกับตราประจำรัชกาล ตาง ๆ ในชวงรัตนโกสินทรตอนตน โดยไดมีการยกเลิกใชเงินพดดวงอยางเด็ดขาดในชวงรัชสมัยของพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว รัชกาลที่ ๕ ๓๕
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนทฺ สาโร รวบรวม เงินพระคลงั ขางท่ี หรือเงินถุงแดง เงินถุงแดง เปนเงินที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว เมื่อครั้งที่ยังเปนพระเจาลูกยาเธอพระองคเจาทับ ซึ่งเปนพระเจาลูกยาเธอในรัชกาลที่ ๒ ทรงทำหนาที่กำกับราชการกรมทา กรมทานี้เปนกรมที่รับผิดชอบเกี่ยวกับ งานการตา งประเทศ การพาณิชย แลวกก็ ารพระคลัง ทรงบริหารงานราชการกรมทาเขมแขง็ มากแลวกน็ ำรายไดเขา สแู ผน ดนิ ไดจ ำนวน มากอยางเต็มเม็ดเตม็ หนว ย เงินแผนดินสมัยกอนเคาเรยี กวา เงนิ ในทองพระคลงั หลวง วิธีการหารายไดข องพระองคท าน คอื จดั แตง เรือสำเภานำสนิ คา ไปคา ขายกับตางประเทศ อยา งเชน จีน อินเดีย และประเทศทางก็จะมีเปอรเซียเปนนักคาตัวยง มีทั้งสำเภาหลวง แลวก็สำเภาของสวนพระองคดวย ทรงนำสินคา ของสว นพระองคใสเรือสำเภาของสว นพระองคคาขายกับตา งประเทศดว ย เงินทีไ่ ดม า ในสวนของสำเภาหลวงก็เขา คลงั หลวง ในสว นของสำเภาสวนพระองค ไดทรงแบง สว นหนึ่งก็คือถวายรัชกาลท่ี ๒ เพอ่ื นำเขาพระคลังหลวงดวย อีกสวนหนึ่งทรงเก็บไวเงินสวนพระองคที่ทรงเก็บไวในถุงแดง ขางที่พระบรรทม พอเงินเต็มถุง พอเต็มถุงก็จะทรง นำเขาพระคลังหลวงไวเปนสมบัติแผนดินทั้งหมด และทรงสะสมใหม เพื่อพระราชทานเก็บเขาพระคลังหลวงเปน สมบตั ิแผนดินอีก ท้ัง ๆ ที่เปนพระราชทรัพยส วนพระองค แตเ นอื่ งจากทรงมีพระราชดำรวิ า เมอ่ื พระองคมีพระราชทรัพยในขณะท่ีเปนพระเจาแผนดิน คือที่ท่ีทรงคาขาย ทั้งเมื่อยังเปนพระเจาลูกยาเธอ และเมื่อครองราชยแลวดวยเหมือนกัน คือจากสำเภาสวนพระองคดวยเหมือนกัน แตเ มื่อทรงมพี ระราชดำรวิ า เมอ่ื มพี ระราชทรัพยใ นขณะทเี่ ปน พระเจาแผนดิน พระราชทรัพยทัง้ หมดจึงควรจะเปน ของ แผนดินหาใชพระราชทรัพยที่จะตกทอดถึงพระราชโอรส ธิดาของพระองค เพราะเงินถุงแดงเก็บขางที่พระ บรรทม ซึ่งตอมาก็เปนที่มาของคำวาพระคลังขางที่ ใสในถุงแดง ถุงผา ถุงผาสีแดง แลวก็สมัยโบราณเวลาเขาเก็บ เงินเขาจะหอ มิดชิดแลวตีตรา คือ เกบ็ ในถงุ แดงแลวกจ็ ะมีกำปน คอื เปนวธิ กี ารเก็บเงนิ ในสมยั โบราณเขาจะใสกำปน จะวางไวข า งพระที่ หรือวา ตอบไมไ ดแ นน อนวา วางไวขางพระแทน บรรทมหรอื วามหี องเก็บ แตเ ขากเ็ รยี กวาเงินขาง ท่ีบรรทมหรือพระคลงั ขา งที่ ตอมาภายหลังการสวรรคต ไดมีการจัดการเงินกอนนี้โดยใหอยูในการดูแลของสำนักงานพระคลังขางที่ และ พบวาลนเกลารัชกาลที่ ๓ ทรงเก็บเงินไวในรูปของเงินเหรียญเม็กซิโก ซึ่งไดรับการยอมรับมากในสมัยนั้น และ สามารถใชเปนสกุลเงินสำหรับคาขายกับตางประเทศไดเปนอยางดี และดวยเงินถุงแดงนี้เอง พระบาทสมเด็จพระ จุลจอมเกลาเจาอยูหัว (สมเด็จพระปยมหาราช ลนเกลาฯ รัชกาลที่ ๕) ทรงใชในการไถบานไถเมืองจากกองทัพ ฝรั่งเศส เมื่อครง้ั ยกกองเรือรบมาปด ลอมอาวไทย และเรยี กเงินคาไถ (สนิ ไหมสงคราม) เนื่องจากมีการสูรบตอตานจากฝายไทย ทำใหทหารฝรั่งเศสลมตายเปนอันมาก) เปนจำนวนเงินถึง ๓ ลาน ฟรังก และตองจา ยภายใน ๔๘ ชว่ั โมง ในขณะทเ่ี งินถงุ แดงมจี ำนวนทั้งสน้ิ ๒.๔ ลา นฟรงั ก ลนเกลาฯ รชั กาลท่ี ๕จึง ไดสละพระราชทรัพยสวนพระองค พรอมดวยพระบรมวงศานุวงศ ขาราชการและประชาชน ไดชวยกันขาย ทรัพยสินและบริจาคจนไดเงินเพิ่มมาอีก ๖๐๐,๐๐๐ ฟรังก จนครบ ๓ ลานฟรังก จึงสามารถจายคาไถครั้งนี้ได ทำ ใหป ระเทศไทยสามารถรกั ษาเอกราชมาไดจนถึงทกุ วันน้ี ๓๖
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม การเหยียบหวั ตะเภาเรือ กรมพระคลังสินคา (ตอมาเรียกวา กรมทา) มหี นาทีต่ ดิ ตอกับตางประเทศ เก็บภาษเี ขา และภาษีออก ตรวจตรา เรือสินคาตางประเทศ และเลือกซื้อสินคาตามที่ราชการตองการ ไดแก อาวุธ กระสุนปน ซึ่งอยูในความดูแลของ เสนาบดีกรมทาหรือโกษาธิบดี โดยจะสงเจาหนาที่ลงไปตรวจเรือสินคากอน เรียกวา การเหยียบหัวตะเภา การ เหยยี บหวั ตะเภานีเ้ กิดในสมยั รัชกาลที ๑ การเหยียบหัวตะเภา คือ อำนาจของราชการในการเลือกซื้อสินคาของทางราชการ กรมพระคลังสินคา จะให พนักงานลงไปตรวจดูสินคาในเรือซึ่งเรียกวา เหยียบหัวตะเภา เพื่อคัดเลือกสินคาที่จะซื้อหรือเก็บภาษีขาเขากอน พระคลังสินคาสามารถสั่งพอคาชาวตางชาติใหนำสินคาเขามาขายใหกับรัฐบาลกอน จึงจะขายใหกับประชาชนได หรือสินคาบางอยางทีจ่ ะเปนภยั ตอความมั่นคงของชาติรัฐบาลสามารถสั่งหามขายใหกับประชาชนตองนำออกนอก ราชกาณาจักร อาทเิ ชน อาวธุ ปน กระสุนปน ฝน เปน ตน การจ้ิมกอ ง จิ้มกอง หมายถึง การเจริญทางพระราชไมตรดี วยการถวายเครื่องราชบรรณาการ จิ้มกอง เปนคำจากภาษาจีน จม้ิ แปลวา ให, กอ ง แปลวา ของกำนัล ในการทำการคา กบั จีนในสมัยโบราณ พอ คามกั จะนำของกำนลั ไปใหเพ่ือขอ ความสะดวกในการทำมาคา ขาย แตจ นี มกั ถอื วา ผูท่มี าจิม้ กอ ง เปนผูที่มาสวามภิ กั ดขิ์ อเปนเมืองข้นึ เม่ือมีของกำนัล มาให นอกจากจีนจะใหความสะดวกในการคาแลว พระเจากรุงจีนยังตอบแทนดวยของกำนัลอยางมากมายดวย พอ คา ไทยจึงนิยมไปจม้ิ กอ ง ขุนวิจิตรมาตรา ใหความหมายของจิ้มกอง หรือ จินกง วาเปนคำภาษาจีน บางทีใชคำวา กอง คำเดียว เปน ความหมายตางๆ อาทิ ทวงกอง หมายความวา ทวงสวย มากอง หมายความวา มาสง สวยฐานเปน เมืองข้ึน หรือมา ขอเปนเมืองขึ้น เมืองกอง หมายถึง เมืองขึ้น หรือเมืองสวย และจิ้มกอง ก็เรียกวา สงสวย ภาษาอังกฤษเรียกวา Tribute เครื่องบรรณาการที่สยามสงใหจีนไดแก ชาง งาชาง จันทรหอม พริกไทย นกแกว นกยูง รงทอง ขี้ผึ้งขาว กำมะถัน มหาหงคุ เปลอื กสมลุ แวง กรักขี เปลือกสีเสยี ด กานพลู มดยอบ จันทรชะมด จนั ทรเทศ กระวานขาว ผล กระเบา ฝาง พรมลิอดู ผา โมรีแดง สว นสง่ิ ทจ่ี ีนจดั มอบใหสยาม ไดแก เครอ่ื งลายคราม ผาแพรโลตวน แพรกิมตวน เปน ตน ในสมัยรัตนโกสินทรจนถึง พ.ศ. ๒๓๙๖ ซึ่งเปนปสุดทาย ไทยสงจิ้มกองไปจีนรวม ๕๔ ครั้ง ซึ่งนับวาถี่มาก คือ เฉล่ียปครึง่ ตอครัง้ จนกระทง่ั จีนตองเตอื นมาอยางเปน ทางการ ใหจมิ้ กองได ๓ ปต อ ครั้งตามกฎเกณฑ เพราะการไป จิ้มกองแตละครั้งนั้นไทยเราไดกำไรมาก กลาวคือเครื่องราชบรรณาการก็ไมตองซื้อหาเนื่องจากเปนสวยที่ราษฎร ตองสงใหทางการอยูแลว และทางการจีนจะจัดสิ่งของตอบแทนโดยประเมินราคาแลวก็จะตองสูงกวาของที่ไทย นำไปถวายประมาณ ๒ เทาตวั ซึ่งเขา ทำนองวา ผใู หญใ หของตอบแทนผนู อ ย นอกจากนี้ กรมพระคลังสินคายังแตงเรือสำเภาไปซื้อของจากจีนไดโดยอิสระแบบไมตองเสียภาษี เสมือนเปน เอกสิทธิทางการทูต ยิ่งไปกวานั้น บรรดาขุนนางชั้นผูใหญก็จะถือโอกาสแตงเรือสำเภาขนสินคาประเภทขาว ฝาย พริกไทย ไมแดง หนังสัตว รวมขบวนไปและใชสิทธิทางการทูตซอ้ื สินคา จากจนี โดยไมตอ งเสียภาษี ๓๗
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ในราว พ.ศ. ๒๓๙๖ พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูห ัว รัชกาลท่ี ๔ ทรงตัดสินพระทัยวา ตอ ไปไทยเราจะ ไมสง ทูตไปจิม้ กองจักรพรรดิจีนอกี แมว า ทางจนี จะสง ทูตมาทวงถาม ทางไทยเราก็ผัดผอ นและอางเหตุตาง ๆ นานา เนอื่ งจากจนี มิไดเปนมหาอำนาจศูนยกลางของโลกอีกตอไป และเหลา มหาอำนาจตะวนั ตกโดยเฉพาะอังกฤษไดกาว ขน้ึ มายงิ่ ใหญแ ทน ๖.๒ เศรษฐกจิ สมัยรัตนโกสนิ ทรยุคปฏริ ูปบา นเมือง ๖.๒.๑ สภาพการณเศรษฐกจิ สมยั รัชกาลที่ ๔ สมยั รัชกาลที่ ๔ น้ัน พระราชกรณียกจิ ทางการบรหิ ารประเทศอนั ดบั แรกทพ่ี ระองคทรงกระทำเพ่ือผอนคลาย ความตึงเครียดทางการเมืองระหวางประเทศ คือ การลดภาษีสินคาขาเขา การอนุญาตใหส ง ขาวเปน สนิ คาออกได และ การคาฝน โดยผานระบบเจาภาษี การทำสนธิสญั ญาเบาวรงิ กบั อังกฤษ หลังทำสนธิสญั ญาเบาวร ิงแลว ระบบเศรษฐกิจ ของไทยเริ่มเปลี่ยนแปลงจากเศรษฐกิจแบบยังชีพไปสูเศรษฐกิจแบบเงินตรากับนานาประเทศ การคาขายขยายตัว ออกไปอยางกวางขวางโดยใชเ งินตราเปน ตวั กลางในการแลกเปลย่ี น การปฏริ ูปเงนิ ตราสมัยรัชกาลที่ ๔ สมัยรัชกาลที่ ๔ ระบบการคาเริ่มขยายตัวอยางรวดเร็ว ทำใหระบบเศรษฐกิจแบบเงินตรามีความสำคัญมาก ขนึ้ ซ่ึงจะเห็นไดจากการขาดแคลนเงินตราในการซ้ือขายแลกเปลี่ยน เงนิ ตราที่ใชอยูทัว่ ไปคือ “เบ้ีย” ซึ่งเปนหอยชนิด หนึ่งไดมาจากหมูเกาะมาลดีบในมหาสมุทรอินเดีย แตอัตราแลกเปลี่ยนเบี้ยในทองตลาดไมคอยจะคงตัว โดยปกติจะ อยูร าว ๘๐๐ เบย้ี ตอ ๑ เฟอ ง นอกจากนี้ ก็มีการใชเงินพดดวง เปนลักษณะกองกลมมีตราประทับบนตัวดวง เงินตราทั้ง ๒ ชนิด ไมเหมาะ กบั การคาสมยั ใหมเพราะเบ้ียแตกงาย เงินพดดวงกป็ ลอมไดง ายและผลิตไดไมเพยี งพอกับความตองการ ครั้งเม่ือพอคา ตางชาตินำเงินเหรียญสเปน หรือเหรียญเม็กซิโกเขามาใช ก็ไมมีใครยอมรับ ทำใหเปนอุปสรรคตอการคาขายมากข้ึน เพอ่ื แกปญ หาน้ชี าวตางประเทศถึงกับแนะนำใหรัฐบาลไทยเลิกใชเงนิ บาท โดยพอคา เหลานัน้ จะผลิตเงินบาทเขามาใช เอง แตรัชกาลท่ี ๔ ไมทรงเหน็ ดวยเพราะจะเปน โอกาสใหม เี หรียญปลอมระบาดมากข้ึน การแกปญหาของรชั กาลท่ี ๔ ในเรื่องน้ี คอื มพี ระราชดำริที่จะเลกิ ใชเงินพดดว งซง่ึ ทำดว ยมือซึ่งผลิตไดชา ไม ทันการมาใชเงินเหรียญที่ผลิตจากเครือ่ งจักรแทน โดยซื้อเครื่องจักรมาจากตางประเทศ เริ่มมีการผลิตเงินเหรยี ญเปน ครั้งแรกในป พ.ศ. ๒๔๐๓ และตั้งแตนั้นมามีการผลิตเงินเหรียญในชนิดและอัตราตาง ๆ ออกมาในป พ.ศ. ๒๔๐๕ โปรดเกลาฯ ใหผลติ เหรียญดบี กุ ขึน้ ๒ ชนิด คือ ๑) อฐั มรี าคา ๘ อนั ตอ ๑ เฟอง ๒) โสฬส มีราคา ๑๖ อนั ตอ ๑ เฟอ ง ปพ.ศ. ๒๔๐๖ โปรดเกลาฯ ใหมีการผลิตเหรียญทองมีอัตราตางกันตามลำดับ คือ ทศ ราคาอันละ ๘ บาท พศิ ราคาอันละ ๔ บาท และพดั ดงึ ส ราคาอันละ ๑๐ สลงึ ป พ.ศ. ๒๔๐๘ โปรดเกลาฯ ใหผลิตเหรียญทองแดง ๒ ชนิด คือ ซีก มีราคา ๒ อัน ตอ ๑ เฟอง และเซี่ยว (ปจจุบันเรียก เสี้ยว) มีราคา ๔ อัน ตอ ๑ เฟอง โดยการเปลี่ยนแปลงนี้ รัชกาลที่ ๔ โปรดเกลาฯ ใหมีประกาศแจงให ๓๘
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวัติศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ราษฎรไดท ราบและชักชวนใหราษฎรมาใชเงินเหรียญชนิดตาง ๆ ทีผ่ ลติ ขน้ึ นอกจากเงนิ เหรียญชนิดตาง ๆ แลว รัฐยัง ไดพมิ พธนบตั รที่เปน กระดาษคลายกับปจจุบนั ดวยสมยั น้ัน เรยี กวา “หมาย” มีราคาตง้ั แตเฟอ ง จนถงึ ๑ บาท ผูท่ีเปน เจาของหมายจะไดรับเงินก็ตอเมื่อนำหมายดังกลา วน้ันไปขึ้นเงินท่ีพระคลังมหาสมบัติ แตราษฎรไมเหน็ ประโยชนจ าก การใชกระดาษเปนเคร่ืองแลกเปล่ยี น การใชห มายดงั กลา วจงึ ไมแพรหลาย การตงั้ “โรงงานกษาปณ” เพ่อื ผลิตเหรียญ ตรา ในปพ.ศ. ๒๔๐๓ ในขั้นแรกเปนวิธีการที่รัฐพยายามที่จะแกปญหาทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้น แตผลที่ตามมา นอกเหนือจากน้นั กอ ใหเ กดิ การเปล่ียนแปลงระบบเงินตรา ซึ่งถือไดว า เปน ผลดีตอเศรษฐกจิ และการคา เพราะการซ้ือ ขายแลกเปลี่ยนดวยเงินตราในระบบใหมท ส่ี ะดวกกวา ระบบเกา ยอ มจะทำใหการคาระหวางประเทศขยายตวั ปริมาณ การหมนุ เวียนของสนิ คา มมี ากข้ึนตามไปดว ย สนธสิ ญั ญาเบาวร ิง หนังสือสัญญาทางพระราชไมตรีประเทศอังกฤษแลประเทศสยาม Treaty of Friendship and Commerce between the British Empire and the Kingdom of Siam หนังสือสัญญาเซอยอนโบวริง หรอื สนธสิ ัญญาเบาวริง ขอมลู ทว่ั ไป เปน สนธิสัญญาทร่ี าชอาณาจกั รสยามทำกบั สหราชอาณาจักร ลงนามเม่ือ ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๘ โดยเซอร จอหน เบาวร ิง ราชทตู ที่ไดร ับการแตง ต้ังจากสมเด็จพระบรมราชินีนาถวิกตอเรีย เขามาทำสนธิสัญญา ซงึ่ มสี าระสำคัญ ในการเปด การคาเสรีกับตางประเทศในสยาม ซ่ึงมกี ารปรับเปลี่ยนกฎระเบียบการคาระหวางประเทศ โดย การสราง ระบบการนำเขา และสงออกใหม เพิ่มเติมจากสนธิสัญญาเบอรนี สนธสิ ัญญาฉบบั กอนหนาซงึ่ ไดร ับการลงนามระหวาง สยามและสหราชอาณาจกั รใน พ.ศ. ๒๓๖๙ สนธิสัญญาดังกลาว อนุญาตใหชาวตางชาติเขามาทำการคาเสรีในกรุงเทพมหานคร เนื่องจากในอดีตการคา ของชาวตะวันตกไดรับการจัดเก็บภาษีอยางหนัก สนธิสัญญาดังกลาวยังอนุญาตใหจัดตั้งกงสุลอังกฤษใน กรุงเทพมหานครและรับประกันสิทธิสภาพนอกอาณาเขต ตลอดจนอนุญาตใหชาวอังกฤษสามารถถือครองที่ดินใน สยามได เซอรจอหน เบาวร ิง เซอรจอหน เบาวริง เกิดในครอบครัวนายพาณิชยที่มณฑลเดวอนไชร ในอังกฤษเมื่อวันที่ ๑๗ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓๓๕ เขาไดรับการศึกษาเปนสวนตัวขณะท่ีเริ่มตนงานในบริษัทการคาแหงหนึ่งเมื่อ พ.ศ. ๒๓๕๐ เขาพูดไดหลาย ภาษาเชน ฝรั่งเศส สเปน อิตาลี โปรตุเกส เยอรมัน ดัตช และใชภาษาสวีเดน เดนมารก รัสเซีย อาหรับ จีน ฯลฯ ได คลองพอสมควรเขามีธุรกิจของตนเองและสนใจในเรื่องการเมือง ปรัชญาและวรรณคดีดวย ในพ.ศ. ๒๓๙๐ เบาวริง ไดรับการแตงตั้งเปนกงสุลประจำเมืองกวางตุงในประเทศจีนซึ่งเขาไดทำหนาที่อยางโดดเดน พ.ศ. ๒๓๙๗ เขาไดรับ การแตงตงั้ ใหเปนอัครราชทูตผูมีอำนาจเต็มประจำประเทศจนี ซึง่ เทากับไดรับแตงตั้งเปนอคั รราชทูตประจำราชสำนัก ของประเทศญี่ปุน สยาม เวียดนามและเกาหลี พรอมกับดำรงตำแหนงผูวาการ ผูบัญชาการทหารสูงสุดและพลเรือโท ของฮองกงดวย หลังจากที่สมเด็จพระนางเจา วิกตอเรยี ทรงแตงตั้งใหเ ขาเปนอัศวินไดไมน านเขากม็ าอยูที่ฮองกง เบาว ๓๙
เอกสารประกอบการเรียน รายวิชา ส๒๓๑๐๒ ประวตั ิศาสตร์ พระมหาธีรพสิ ิษฐ์ จนฺทสาโร รวบรวม ริงเปนผูวาการเมืองฮองกงและอัครราชทตู ประจำประเทศจีนเปนเวลา ๙ ป ภารกิจแรกสุดในบทบาททางการทูตของ เขาคือ ภารกิจพิเศษในประเทศไทยหรือเปน ทีร่ จู ักกนั ดใี นเวลาตอมาคือการทำ “สนธิสัญญาเบาวร งิ ” เมอ่ื พ.ศ. ๒๓๙๘ ชวงปลายรัชกาลที่ ๔ และตนรัชกาลที่ ๕ เซอรจอหน เบาวริงไดรับแตงตั้งเปนอัครราชทูตไทยประจำลอนดอนและ ยุโรป ถือไดวาเปน “ตัวแทนประจำคนแรกของไทย” มีบรรดาศักดิ์เปน “พระยาสยามมานุกูลกิจ สยามมิตรมหายศ” เซอรจ อหน เบาวร งิ ถึงแกอนิจกรรมเมอ่ื วันที่ ๒๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๑๕ ขณะทมี่ ีอายุ ๘๐ ป การเจรจา เมื่อทราบวาพระมหากษัตริยไทยพระองคใหมทรงแสดงความตองการจะทำสนธิสัญญาดวย รัฐบาลอังกฤษก็ ไดสงจอหน เบาวริงเขามาทำสนธิสัญญาฉบับใหมใน พ.ศ. ๒๓๙๘ โดยปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมไทย ใหทูตเชิญพระ ราชสาสน สมเดจ็ พระนางเจา วิกตอเรียเขามาถวายพระเจาแผนดนิ ไทย จึงไดรับการตอนรบั ดีกวาทูตตะวันตกท่ีผานมา ทง้ั หมด จอหน เบาวริง อยูในกรุงสยาม ๑ เดือน และใชเวลาประมาณ ๑ สัปดาห เจรจากับ “ผูสำเร็จราชการฝาย สยาม” ๕ พระองค/คน ไดแก ๑) สมเด็จเจาพระยาบรมมหาประยรุ วงศ (สมเด็จเจาพระยาองคใหญ) ผูสำเรจ็ ราชการทั่วพระราชอาณาจักร ประธานผแู ทนรัฐบาล ๒) พระเจา นองยาเธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ๓) สมเด็จเจา พระยาบรมมหาพิไชยญาติ (สมเด็จเจาพระยาองคนอ ย) ผูสำเร็จราชการพระนคร ๔) เจาพระยาศรีสุริยวงศ (ชวง บุนนาค) รักษาการในตำแหนงสมุหพระกระลาโหม บังคับบัญชาหัวเมือง ชายทะเลปากใตฝ ายตะวันตก ๕) เจา พระยารววิ งศ พระคลงั และสำเร็จราชการกรมทา บงั คบั บญั ชาหัวเมืองฝายตะวันออก จอหน เบาวริง กลาวยกยองผูแทนรัฐบาลไทยสองทานวามีความเห็นสอดคลองกับตน ไดแก เจาพระยาศรี สุริยวงศ (ชวง) และพระเจานองยาเธอ กรมหลวงวงษาธิราชสนิท สำหรับเจาพระยาศรีสุริยวงศนั้นไดตำหนิระบบ ผูกขาดและการทุจริตของชนชั้นสูงอยางรุนแรง และออกปากจะชวยทูตอังกฤษในการแกไขสนธิสัญญา ถึงกับทำให เบาวร งิ สงสยั วาจะพูดไมจริง แตสดุ ทายก็ยอมรับวาเปน คนพูดจริงทำจริง และไดสรรเสริญวาเปนบุคคลที่ฉลาดย่ิงกวา คนอ่ืนท่พี บปะมาแลว สวนอีกดานหนึ่ง เบาวริงไดตำหนิสมเด็จเจาพระยาบรมมหาประยุรวงศและสมเด็จเจาพระยาบรมมหาพิไชย ญาติ ผูม คี วามคดิ ในการคาผูกขาด และคัดคา นขอเสนอของทูตอังกฤษอยเู สมอ เบาวร งิ เห็นวา ทัง้ สองคนนี้เองที่ทำให การเจรจาขอแกไ ขหนังสอื สญั ญาทางพระราชไมตรใี นชว งปลายรัชกาลท่ี ๓ ไมป ระสบความสำเรจ็ สาระสำคญั ๑. สยามใหอังกฤษตั้งสถานกงสุลในกรุงเทพฯ และใหสิทธิสภาพนอกอาณาเขตแกคนในบังคับอังกฤษ กงสุล อังกฤษเปนผูมีอำนาจพิจารณาตัดสินคดีตาง ๆ ทั้งคดีแพงและอาญาซึ่งคนในบังคับอังกฤษเปนจำเลย โดยกงสุลจะ ลงโทษตามกฎหมายอังกฤษ สวนคดีที่คนในบังคับอังกฤษเปนโจทกและคนไทยเปนจำเลยนั้น ใหขึ้นศาลไทยซึ่งเปนผู พจิ ารณาลงโทษตามกฎหมายไทย ในกรณีน้กี งสุลอังกฤษจะเขาไปรว มทง้ั การพจิ ารณาตดั สินได ๔๐
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
