латин тили

Bilemen Biliwdi qá leymen Bildim Th Oqiliwin T sestina beredi Ch Oqiliwin X sestina beredi Rh Oqiliwin R sestina beredi Fh Oqiliwin F sestina beredi Bul usilda o‘qiwshilardin‘ temag‘a baylanisli tusinigin tekseremiz, bunin‘ ushin ren‘li qag‘az menen romashka guli sog‘iladi, ha‘r bir japirag‘ina soraw jaziladi. Komanda ag‘zalari sol japiraqlardi alip, sorawlarg‘a juwap beredi. Oqiwshilar berilgen sorawlarg‘a juwap beredi. Qaysi komanda to‘liq, duris ha‘m aniq juwap jaziwina qaray, romashka guli toliq ashiladi ha‘m bahalar kriteriysi boyinsha bahalan Pomashka japirag‘i astundag‘i‘ sowallar dizimi 4-qosimsha 1 ngu - harip birikpesi jaziliwi ha‘m aytiliwi 2 su - harip birikpesi jaziliwi ha‘m aytiliwi 3 ti harip birikpesi jaziliwi ha‘m aytiliwi 4 sch - harip birikpesi jaziliwi ha‘m aytiliwi 5 Ae jaziliwi ha‘m aytiliwi 6 oe- jaziliwi ha‘m aytiliwi 7 au- jaziliwi ha‘m aytiliwi 8 eu- jaziliwi ha‘m aytiliwi 9 ai- jaziliwi ha‘m aytiliwi 10 ei- jaziliwi ha‘m aytiliwi 11 ou- jaziliwi ha‘m aytiliwi 42

Toparlarda islesiw qag’iydasi  Sherigin‘izdi diqqat penen tin‘lan‘.  Topar jumislarda o‘zara aktiv qatnasin‘,berilgen tapsi‘rmalarg‘a juwapkerlik penen jantasin‘.  Eger ja‘rdem kerek bolsa, albette oylasin‘.  Eger sizden ja‘rdem sorasa albette ja‘rdem berin‘.  Toparlar aktivliginin‘ na‘tiyjelerin bahalawda barlig‘i qatnasiwi sha‘rt.  To‘mendegilerde aniq tu‘siniwimiz kerek: ToBBpaaizrsqjbuaimlrariksgein‘mai eubd‘ayehrmaelitaziww:ykaaomrq‟raassleiatkobi‘iszrhiglmeerliiizkhtaue‟‘msyure‘mznieepzmanizi 5-qosimsha Toparlar Juwasphtiing‘‘aanmiqizh,a‘ymamasaJbuwiragpellairkdtien‘sho‘gip keTtoepmarizag‘zalarinin‘ Ja‘mi to‘lig‘i menen misallar menen aktivligi ball Jaziliwi jaziliw “5” bahasi “4” bahasi “3” bahasi ushin ushin ushin 6-qosimsha Oqiw tarsirmasin orinlaw boyinsha instruktaj 1 Tapsirmada berilgen sorawlarg‘a juwap tawip, vatman qag‘azina jazin‘. 2 Toparda islew ushin ajiratilg‘an waqit: 3Tapsirmani orinlaw, prezentaciyag‘a tayarlaw-10 minut. 4 Jumis natiyjesinin‘ prezentaciyasi-5 minut 7-qosimsha U‘yge tapsırma 1. Boliev M.N ―Lotin tili va medicina terminologiyasi‖. Toshkent, Zar qalam nashriyoti, 2007 yil 43

Názeriy sabaqtıń oqıtıw texnologiyalıq modeli Tema: Atlıq: gramatik kategoriyalar.Awdarma formasi haqqinda tusinik , Atliqtin turleniwi , rodini aniqlaw. Negiz.Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Waqıt – 80 minut Oqıwshılar sanı: 30 Sabaq forması Názeriy-jańa bilimlerdi iyelew boyınsha oqıw sabaģı Sabaq rejesi 1Atliq 2Atliqlardi‘n‘ rodlarda, seplklerde,sanlarda tu‘rleniwi 3 İyelik sepligi birlik sanının‘ bes toparda sepleniwi. 4 Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Sabaqtiń maqseti: Atlıq: gramatik kategoriyalari,awdarma formasi haqqinda tusinik , Atliqtin turleniwi , rodini aniqlaw. Negiz.Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde anatomik terminler haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Oqıw nátiyjesi 1Atliq haqqinda qagiydani biledi 2Atliqlardi‘n‘ rodlarda, seplklerde,sanlarda tu‘rleniwi biledi 3 İyelik sepligi birlik sanının‘ bes toparda sepleniwin biledi 4 Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde anatomik terminlerdi aytip bere aladi . Pedagogikalıq wazıypalar: Nátiyjeler: 1 Atliqti tu‘sindirip beriw 1 Atli‘q tusinsheshine iye boldi 2 Atliqlardin‘ rodlarda, 2 Atliqlardin‘ rodlarda, seplklerde,sanlarda seplklerde,sanlarda tu‘rleniwi tu‘rleniwi boyinsha tu‘sinik aldi tu‘sindiriw 3 İyelik sepligi birlik sanının‘ bes toparda 3 İyelik sepligi birlik sanının‘ bes sepleniwin bildi toparda sepleniwin aytip beriw 4 Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde 4 Maslasmag‘an aniqlawshi anatomik terminler jardeminde anatomik terminler. haqqinda tu‘sinikke iye boldi haqqinda tu‘sindirip beriw Oqıtıw usılları: Lekciya, túsindiriw, soraw sizge texnikası, ―Poshta usili ‖ Oqıtıw forması: Jamaatli, kishi toparda Oqıtıw quralları Máruza matn, tarqatpa materiallar,taxta, Sabaq beriw shárt-sharayatı: Qaytar baylanıs usıl hám quralları slaydlar Proektor hám kompyuter menen támiynlengen oqıw xanası Awızeki soraw: soraw-juwap, Jazba: soraw sizge texnikası 44

Basqıshlar, Názeriy sabaqtıń texnologiyalıq kartasi Oqıwshı waqıt Jumıs mazmunı Úyge tapsirmani I-basqısh Oqıtıwshı aytadi. Kirisiw Sorawlarg‘a 5 minut Shókemlestiriw juwap beredi 2-basqısh 1.Oqıwshılardıń sabaqqa tayarlıģın kózden Tema ati hám Tiykarģı keshirip, sabaqqa qatnasın tekseredi rejesin jazip basqısh aladi (65 min) Oqiwshilar bilimin jetilistiriw. 1.Úyge berilgen tapsirmani baqlaydi hám ótilgen Diqqat qiladi. tema boyinsha oqiwshilarg‘a soraw-juwap sorawlarg‘a o‘tkizedi, olardi bahalaydi juwap beredi. Maqset hám waziypani belgilew Jazip aladi 2 Temanin` ati, maqseti, rejesi ha‘m ku‘tiletu‘gin Diqqat etedi. na‘tiyjeler menen tanistiradi ha‘m jazip aliwin Sorawlarg‘a juwap beredi. aytadi. 3.Óz betinshe jumis islewi ushin ádebiyatlar menen Tapsirmani orinlaydi tanistiradi. Kishi toparlarga 4.Sabaq barisinda sabaqti bahalaw kriteriyalari hám bólinedi kórsetkishleri menen tanistiradi Kishi toparlarda Oqiwshilardiń bilimin aktivlestiriw islew qagiydalari 5.‖Soraw sizge‖ usili arqali bilimlerin menen tanistiradi. aktivlestiredi. (1-qosimsha) Hár bir topar óz tapsirmalari Taza temaniń mazmuni boyinsha 6.Názeriy sabaqtiń rejesi hám dúzilisine muwapiq jumislarin oqitiw protsessin shólkemlestiriw boyinsha baslaydi. háreketler tártibin bayan etedi. Tiykarpı jaǵdaylar Hár bir topar sardarlari shigip jazdiradi óz jumislarin 7.Sabaqtiń mazmuni bayan etedi. (2-qosimsha) bayanat etedi. Berilgen Taza temani bekkemlew 8.O‘tilgen temani bekkemlew na‘tiyjesinde tapsirmalardi tarqatadi, ―Poshta usili ‖ arqali bilimlerin aktivlestiredi (3-qosimsha) 9.Kishi toparlarǵa bóledi, toparlarda islew qag‘iydasin esletedi (4-qosimsha), hár bir toparǵa tapsirma beredi, topar ag‘zalarin bahalaw kriteriyalari menen tanistiradi (5-qosimsha) Jumisti baslaw ushin joriqnama beriledi (6qosimsha 10.Toparlarda islewdi baslawga ruxsat beredi. Hár bir kishi topar qatnasiwshilari tapsirmani orinlaw tártibin túsingenligin aniqlaw maqsetinde qaytar baylanis ótkizedi. Orinlaw protsessin bahlaydi, másláhatlar beredi. 11.Tapsirmani orinlawga ajiratilgan waqit 45

tawsilganin málim etedi, Toparlar bayanatin beredi. qosimsha Topar agzalarin diqqat penen esitiwin hám sorawlarga sorawlar beriwin, sol menen birge óz ara bir- juwap beredi. birlerin bahalawdi esletedi. Juwaplardi toltiradi Toparlar hám qisqasha nátiyje shigaradi. tapsirma 12.Toparlar tapsirmasin óz ara bahalawdi ótkizedi, nátiyjelerin óz temaniń hár bir bólimi boyinsha nátiyje shigaradi, ara bahalaydi. eń tiykargilarina itibar beriledi, berilgen Magliwmatlardi magliwmatlardi dápterge jaziwdi esletedi. Temaniń dápterge jazip kásbiy xizmetiniń áhmiyeti menen baylanistırıp aladi. temani juwmaqlaydi 3 – Sabaqtiń juwmaǵı Bahalari menen basqısh Aktiv qatnasqan oqiwshilardiń juwaplari analiz tanisadi Juwmaqla etilip bahalanadi hám xoshametlenedi. Tapsirmani jazip wshı Úyge tapsirmaniń beriliwi aladi basqısh Keyingi sabaqqa tapsirmalar hám oni orinlaw ushin (10 min) qollanbalar beredi. (7-qosimsha) 1-qosimsha Tema: Atlıq: gramatik kategoriyalar.Awdarma formasi haqqinda tusinik , Atliqtin turleniwi , rodini aniqlaw. Negiz.Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Reje 1Atliq 2Atliqlardi‘n‘ rodlarda, seplklerde,sanlarda tu‘rleniwi 3 İyelik sepligi bir.lik sanının‘ bes toparda sepleniwi. 4 Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. 46

Názeriy sabaqtıń áhmiyetligi Názeriysabaqtaalǵanbilimlerinbekkemlew, dáslepkikásiplikkónlikpe, tájriybelerinhámshaxsıypáziyletlerinrawajlandırıw  Názeriyalǵanbilimlerintapsırmalardıńjuwaplarıntabıwarqalıbekke mlew.  Sistemalıtapsırmalardıorınlawjolımenenkásiplikkónlikpelerinpayd aetiw  Sorawlardıtákirarlawarqalıdáslepkikásipliktájriybegeaylandırıw Sabaqtiń maqseti: Atlıq: gramatik kategoriyalari,awdarma formasi haqqinda tusinik , Atliqtin turleniwi , rodini aniqlaw. Negiz.Maslasmag‘an aniqlawshi jardeminde anatomik terminler haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw “5” bahasi “4” bahasi “3” bahasi ushin ushin ushin Bahalar Oqiwshilar bilimin bahalaw mazmuni ―5‖ Oqiwshi jeke sorawģa toliq hám mazmunli etip, 85-100% tayanish sóz dizbeklerden paydalanip juwap berip, sabaqqa aktiv qatnassa. Ayriqsha Oqiwshi jeke sorawģa aniq, toliq, 70-85% tayanish sóz dizbeklerden ―4‖ Jaqsi paydalanip juwap berse, biraq ayrim kemshilikke jol qoysa. ―3‖ Oqiwshi berilgen sorawģa jazdirģan konspekt boyinsha túsindirse, tayanish sóz dizbeklerden 55-70% paydalanip juwap berde, basqa Qanaatlandirarli qosimsha ádebiyatlardan paydalanbasa. Oqiwshi oqitiwshiniń ―2‖ kópshilik sorawlarina juwap bermese Qanaatlandirarsiz Oqiwshi berilgen sorawģa uliwma juwap bere almasa 47

1-qosı‘msha «Soraw sizge» usi'li'. O„tkeriw usi'li':Qag`az bo`leklerine temag`a say sorawlardi' jazi'n` ha`m qag`azdi' bo`klep vazag`a yaki paketke sali'n`. Qatnasi'wshi'larg`a paketten saylap ali'wi'n ha`m sorawi'n qa`legen basqa adamg`a o`z qa`lewi menen beriwine boladi'. Oyi'n usi'lay dawam ete beredi. Sorawlar dizimi 1 Diftong dep nege aytamiz ? 2 Latin tilinde neshe dawisli ha‘ripler bar? 3 birikken ha‘ripler atap ber ? 4 Pa‘t 2-qosimsha Predmettin‘ atın bildirip ha‘m grammatik san, iyelik, rod, seplew kategorialarına iye bolıp, kim?, ne? degen sorawlarg‘a juwap beretug‘ın so‘z tu‘rkimine atlıq delinedi. Atlıqlarda u‘sh qıylı grammatik rod bolıp, olar to‘mendegishe: Rod (Genus) Genus masculinum - genus maskulinum Genus femininum - genus femininum Genus neutrum - genus neutrum San (Numerale) Latın tilinde atlıqlar eki sang‘a iye: Singularis- birlik san Pluralis- ko‘plik san Latın tilinde de qaraqalpaq tilindegidey alti seplew bolıp, meditsinada tiykarınan bes seplewde seplenedi. Seplew (Casus) Casus Nominativus - ataw sepligi, kim? ne? Casus Genetivus - iyelik sepligi, kimnin‘? nenin‘? Casus Dativus Casus Accusativus - barıs sepligi, kimge?, nege? Casus Ablatibus - tabıs sepligi, kimdi?, neni? Casus Vocativus - shıg‘ıs sepligi, kimnen?, neden? - orın sepligi. 48

Ga‘pte ataw sepligi menen birdey sorawg‘a juwap beredi. Sonın‘ ushın altınshı seplew meditsinada qollanılmaydı. Latın tilinde atlıqlardın‘ tu‘rleniw qasiyetlerin tiykarınan bes toparg‘a bo‘liw mu‘mkin. Atlıqlardın‘ toparlardag‘ı tu‘rleniwi iyelik sepligi (Genetivus singularıs)nin‘ birlik sanındag‘ı seplew qosımtasına qarap anıqlanadı. İyelik sepligi birlik sanının‘ bes toparda sepleniw qosımtaların yadda saqlan‘. toparlar Genetivus Singularis qosımtaları I Ae II i III is IV us V ei So‘zlikte atlıqlar to‘mendegishe jazıladı: Ataw sepligi tolıq jazılıp, keyin iyelik sepligının‘ qosımtası ha‘m rodı. Ma‘selen: - oqılıwı - aqua, aquae, feminini - suw Aqua, ae, f - oqılıwı - dens, dents, masculini dens, dents, m – oqılıwı - septim, septi, neutri - tis Septum, i, n - tosıq Atlıqlar seplewler boyınsha seplengende atlıq negizine seplew qosımtaları qosıladı. Atlıqlardın‘ negizin tabıw ushın iyelik seplik birlik sanınan seplew qosımtasın alıp taslaw kerek Nominativus Genetivus Singularis Atlıq negizi Singularis Aquae aqu- aqua dentis dent- dens septi sept- septum Atlıqlardın‟ birinshi toparda tu‟rleniwi Atlıqlardın‘ birinshi toparda seplewler boyınsha tu‘rleniwinde ataw sepligi birlik sanında (Nominativus Singularis) «a» qosımtası menen tamamlang‘an jenskiy rodtag‘ı atlıqlar kiredi. İyelik sepligi birlik sanında (Genetivus Singularis) bolsa «ae» qosımtası menen tamamlanadı ha‘m so‘zlik forması to‘mendegishe boladı. Ma‘selen: Tinctura, ae, f –spirtli eritpe, tabuletta, ae, f- tabletka, pilula, ae, f-pilula. Bul atlıqlar jenskiy rodqa tiyisli. Jenskiy rodtag‘i atlıqlar to‘mendegi seplewlerde tu‘rlenedi. 49

Casus Singularis Pluralis Singularis Pluralis Nomınativus A Ae Pilula Pililae Genetivus ae arum pilulae pilularum Dativus ae is pilulae pilulis Accusativus am as pilulam pilulas Ablativus a is pilula pilulis 3-qosi‘msha “Kishi toparlarda islew”. “Kishi toparlarda islew” usılının` basqıshlari Sabaq jo`nelisi anıqlanadı. Temaboyınshabir-birinebaylanıslıbolg`an ma`selelerbelgilenedi. Kishitoparlarbelgilenedi. Ta`limalıwshılartoparlarg`a 3-6 oqıwshıdan bo`liniwimu`mkin Kishitoparlartapsırmanıorınlawg`akirisedi. Ta`limberiwshita`repinenanıqko`rsetpelerberiledihámjo`neltirip turıladı Kishitoparlaroylasıpisleydi Orınlang`antapsırmalarko`ripshıg`ıladıha`mtalqılanadı. 1 Atli‘q degenimiz ne? 2 Atliqlardin‘ neshe rodi‘ bar? 3 Mujskoy rod lati‘nsha qalay ataladi‘? 4 Jenskiy rod lati‘nsha qalay ataladi‘? 5 Sredniy rod lati‘nsha qalay ataladi‘? 6 Atli‘qlardi‘n‘ birlik ha‘m ko‘plik sanlari‘ lati‘nsha qalay ataladi‘? 7 Lati‘n tilinde neshe seplik bar ham olardi‘n‘ latinsha atamalari‘ qanday? 8 Atli‘qlardi‘n‘ iyelik sepligi birlik sanda bes toparda seplik qosi‘mtalari‘n aytip berin‘? 9 Ati‘qlar so‘zliklerde qalay jazi‘ladi‘? 10 Atli‘qlardi‘n‘ birinshi topari‘na qaysi‘ rodtag‘I‘ atli‘qlar kiredi 50

11 Birinshi topar atli‘qlari‘ Nominativus Singularis te qanday qosi‘mtag‘a iye? 12 Birinshi topar atli‘qlari‘ Genetivus Singularis te qanday qosi‘mtag‘a iye? 13 Birinshi topar atli‘qlari‘ so‘zliklerde qalay jaziladi‘? 14 So‘z jasawshi‘-ur+a qosi‘mtasi‘ atli‘qlarg‘a qanday ma‘nis beredi, misallar keltirin‘. 15 So‘z jasawshi‘-ul+a ha‘m –cul+a qosi‘mtalari‘ atli‘qlarg‘a qanday ma‘nis beredi, misallar keltirin‘ 16 So‘z jasawshi‘-in+a qosi‘mtasi‘ atli‘qlarg‘a qanday ma‘nis beredi, misallar keltirin‘ 17 Atli‘qlardi‘n‘ ekinshi topari‘na qaysi‘ rodtag‘I‘ atli‘qlar kiredi 18 Ekinshi topar atli‘qlari‘ Masculinum Nom. Sing. de qanday qosi‘mtag‘a iye? 19 Ekinshi topar atli‘qlari‘ Neutrum Nom. Sing. de qanday qosi‘mtag‘a iye? 20 Ekinshi topar atli‘qlari‘ so‘zliklerde qalay jazi‘ladi‘? 21 So‘z jasawshi‘-in+um ha‘m –ul+um qosi‘mtalari‘ atli‘qlarg‘a qanday ma‘nis beredi, misallar keltirin‘? 22 So‘z jasawshi‘-ism+us qosi‘mtasi‘ atli‘qlarg‘a qanday ma‘nis beredi, misallar keltirin‘ İnsert texnika İnsert kestesinin‘ du‘ziliwi h‘a‘m onı toltırıw qag‘ıydası menen tanısadı İnsert kestesi: Oqıw protsesinde alıng‘an mag‘lıwmatlardı - mag‘lıwmatlardı sistemalastırıwdı individual jag‘dayda sistemalastıradı; (g‘a‘rezsiz oqıw/ lektsiya tın‘law Tekste qoyılg‘an belgiler tiykarında keste protsesinde alıng‘an), onı tastıyıqlaw, toltırıladı: anıqlastırıw yamasa biykarlaw; qabıl V - …. h‘aqqındag‘ı bilimlerimge juwap etilip atırg‘an mag‘lıwmattın‘ tu‘sinikli bolıwın qadag‘alaw, da‘slep iyelegen beredi; mag‘lıwmattı jan‘ası menen «-» - …. h‘aqqındag‘ı bilimlerimge qarama- baylanıstırıw qa‘biletlerin qarsı; qa‘liplestiriwdi ta‘miyinleydi; + - jan‘a mag‘lıwmatlar; - oqıw mag‘lıwmatın g‘a‘rezsiz ? - tu‘siniksiz (anıqlastırıw, tolıtırıwdı talap u‘yrengennen keyin qollanıladı etedi) mag‘lıwmat İnsert kestesi V+ - ? 51

4-qosimsha Sherigin‘izdi diqqat penen tin‘lan‘.  Topar jumislarda o‘zara aktiv qatnasin‘,berilgen tapsi‘rmalarg‘a  jEugwearpjak‘errdliekmpkenereenkjTabnootlpassaai,rnla‘al.brdeatteisloeysliwasiqna‘.g’iydasi  Eger sizden ja‘rdem sorasa albette ja‘rdem berin‘.  Toparlar aktivliginin‘ na‘tiyjelerin bahalawda barlig‘i qatnasiwi sha‘rt.  To‘mendegilerde aniq tu‘siniwimiz kerek:  Basqalarg‘a u‘yretiw arqali o‘zimiz u‘yrenemiz  Biz bir kemedemiz:yamasa birgelikte su‘zip shig‘amiz, yamasa birgelikte sho‘gip ketemiz 5-qosimsha Topar jumisini bahalaw ko‟rsetkishleri ha‟m mezani Kó Bahalar 4 32 rsetkishler 5 Tema Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi mag΄liwmat aniq mag΄liwmat islep mag΄liwmat mag΄liw boyinsha hám toliq islep shig΄iwda ayrim mag΄liwmat shig΄ip, dalillep qáte-kemshilikke toliq mat . kirgizbese isley berse jol qoysa. almasa 6-qosimsha Oqiw tarsirmasin orinlaw boyinsha instruktaj 1 Tapsirmada berilgen sorawlarg‘a juwap tawip, vatman qag‘azina jazin‘. 2 Toparda islew ushin ajiratilg‘an waqit: 3Tapsirmani orinlaw, prezentaciyag‘a tayarlaw-10 minut. 4 Jumis natiyjesinin‘ prezentaciyasi-5 minu 7-qosimsha TO‟MENDEGİ ATAMALARDI YADLAN‟! M: Aorta, ae, f - aorta (shatamır) arteria, ae, f - artetiya (aq qan tamır) bursa, ae, f - qalta clavicula, ae, f - omıraw su‘yegi costa, ae, f - qabırg‘a cutıcila, ae, f - na‘zik post teri fascia, ae, f - bulshıq et perdesi fibula, ae, f - kishkene baltir su‘yegi fossa, ae, f - shuqırsha fractura, ae, f - sınıw 52

Tema Kelbetlik: gramatik kategoriyalar. Awdarma formasi. Kelbetliktin‘ 1-2gruppasi. Quramali anatomik terminler. Maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Waqıt – 80 minut Oqıwshılar sanı: 30 Sabaq forması Názeriy-jańa bilimlerdi iyelew boyınsha oqıw sabaģı Sabaq rejesi 1 Kelbetlikler haqqinda uliwma tu‘sinik 2 Kelbetlik toparlari 3 1-2 toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ so‘zlik forması 4 1-2 topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz jasawshi qosimtalari 5 Maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Sabaqtiń maqseti: Kelbetlik, awdarma formasi, kelbetliktin‘ 1-2gruppasi. Quramali anatomik terminler, maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminler haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Oqıw nátiyjesi 1 Kelbetlikler haqqinda uliwma tu‘sinik 2 Kelbetlik toparlari 3 I toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ so‘zlik forması 4 1-2 topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz jasawshi qosimtalari 5 Maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Pedagogikalıq wazıypalar: Nátiyjeler: 1 Kelbetlikler haqqi‘nda tu‘sindirip beriw 1 Kelbetlikler haqqi‘nda tu‘sindirip beriw 2 Kelbetlik toparlari‘tu‘sinik aldi 2 Kelbetlik toparlari‘tu‘sindiriw 3 1-2 toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ 3 1-2 toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ so‘zlik formasın bildi so‘zlik formasın aytip beriw 4 1-2 topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ 4 1-2 topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz jasawshi‘ qosi‘mtalarin tu‘sindirip soz jasawshi qosimtalarin bildi beriw 5 Maslasqan aniqlawshi jardeminde 5Maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminlerdi bildi anatomik terminler aytadi Oqıtıw usılları: Lekciya, túsindiriw, kórgizbeli Oqıtıw forması: Jamaatli, kishi toparda Oqıtıw quralları Máruza matn, tarqatpa materiallar,taxta, Sabaq beriw shárt-sharayatı: Qaytar baylanıs usıl hám quralları slaydlar Proektor hám kompyuter menen támiynlengen oqıw xanası Awızeki soraw: soraw-juwap, Jazba: soraw sizge texnikası 53

Basqıshlar, Názeriy sabaqtıń texnologiyalıq kartasi Oqıwshı waqıt Jumıs mazmunı Oqıtıwshı Sabaqqa I-basqish tayarlanadi. Sabaqqa Shólkemlestiriw. . kirisiw 1. Oqıwshılardiń sabaqqa tayarliģin anıqlaw hám Úyge 5 minut tapsirmani qatnasin tekseriw. aytadi. 2-basqish Sorawlarg‘a Tiykarģi Oqiwshilar bilimin jetilistiriw. juwap basqish 1.Úyge berilgen tapsirmani baqlaydi hám ótilgen tema beredi 65 min boyinsha oqiwshilarg‘a soraw-juwap o‘tkizedi, olardi Tema ati hám rejesin bahalaydi jazip aladi Maqset hám waziypani belgilew Diqqat 2 Temanin` ati, maqseti, rejesi ha‘m ku‘tiletu‘gin qiladi. na‘tiyjeler menen tanistiradi ha‘m jazip aliwin aytadi. sorawlarg‘a 3.Óz betinshe jumis islewi ushin ádebiyatlar menen juwap beredi. tanistiradi. 4.Sabaq barisinda sabaqti bahalaw kriteriyalari hám Jazip aladi kórsetkishleri menen tanistiradi Diqqat etedi. Oqiwshilardiń bilimin aktivlestiriw Sorawlarg‘a juwap 5.Blis sorawlar arqali bilimlerin aktivlestiredi. beredi. 1qosimsha Tapsirmani orinlaydi Taza temaniń mazmuni Kishi toparlarga 6.Názeriy sabaqtiń rejesi hám dúzilisine muwapiq bólinedi Kishi oqitiw protsessin shólkemlestiriw boyinsha háreketler toparlarda tártibin bayan etedi. Tiykarpı jaǵdaylar jazdiradi islew 7.Sabaqtiń mazmuni bayan etedi. (2-qosimsha) qagiydalari menen Taza temani bekkemlew tanistiradi. 8.O‘tilgen temani bekkemlew na‘tiyjesinde Hár bir topar óz tapsirmalardi tarqatadi, Pinbord usili arqali bilimlerin tapsirmalari aktivlestiredi 9.Kishi toparlarǵa bóledi, toparlarda islew qag‘iydasin esletedi(3-qosimsha) , hár bir toparǵa tapsirma beredi, (4-qosimsha) topar ag‘zalarin bahalaw kriteriyalari menen tanistiradi ădebiyat penen tanistiradi 5- qosimsha) Jumisti baslaw ushin joriqnama beriledi ( 6 qosimsha ) 10.Toparlarda islewdi baslawga ruxsat beredi. Hár bir kishi topar qatnasiwshilari tapsirmani orinlaw tártibin túsingenligin aniqlaw maqsetinde qaytar baylanis ótkizedi. Orinlaw protsessin bahlaydi, másláhatlar beredi. 11.Tapsirmani orinlawga ajiratilgan waqit tawsilganin málim etedi, Toparlar bayanatin beredi. Topar agzalarin diqqat penen esitiwin hám sorawlar 54

beriwin, sol menen birge óz ara bir-birlerin bahalawdi boyinsha esletedi. Juwaplardi toltiradi hám qisqasha jumislarin 12.Toparlar tapsirmasin óz ara bahalawdi ótkizedi, baslaydi. temaniń hár bir bólimi boyinsha nátiyje shigaradi, eń Hár bir topar sardarlari tiykargilarina itibar beriledi, berilgen magliwmatlardi shigip óz dápterge jaziwdi esletedi. Temaniń kásbiy xizmetiniń jumislarin áhmiyeti menen baylanistırıp temani juwmaqlaydi bayanat etedi. 3-basqısh Sabaqtiń juwmaǵı Bahalari juwmaqlaw Aktiv qatnasqan oqiwshilardiń juwaplari analiz etilip menen shi basqish bahalanadi hám xoshametlenedi. tanisadi (10 minut) Úyge tapsirmaniń beriliwi Keyingi sabaqqa tapsirmalar hám oni orinlaw ushin Tapsirmani jazip aladi qollanbalar beredi.(7-qosimsha) 1-qosı‟msha Tema. Kelbetlik: gramatik kategoriyalar. Awdarma formasi. Kelbetliktin‘ 1-2gruppasi. Quramali anatomik terminler. Maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Reje: 1 Kelbetlikler haqqinda uli‘wma tu‘sinik 2 Kelbetlik toparlari 3 1-2 toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ so‘zlik forması 4 1-2 topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz jasawshi‘ qosi‘mtalari 5 Maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminler. Sabaqtiń maqseti: Kelbetlik, awdarma formasi, kelbetliktin‘ 1- 2gruppasi. Quramali anatomik terminler, maslasqan aniqlawshi jardeminde anatomik terminler haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Bahalaw mezanlari 55

Bahalaw Sebebi kriteriyasi Úygetapsırmalarпǵatoliq, qosimshasorawlarǵaaniqjuwapberse, ―5‖Úlgili sabaqqaúlgiliqatnassa, ―5‖bahasiqoyiladi. ―4‖Jaqsi Úygetapsırmalarǵatoliq, qosimshasorawlarǵaaniqjuwapberealmasa, sabaqqaúlgiliqatnassa, ―4‖bahasiqoyiladi. ―3‖ qanaatlandirarli Úygetapsırmalarditoliq, qosimshasorawlarǵaaniqjuwapberealmasa, ózpikirimenenúlgiliqatnaspasa, ―3‖bahasiqoyiladi. ―2‖ Úygetapsırmalardiorinlamasaqosimshasorawlarǵajuwapberealmasa, qanaatlandirarsiz sabaqótiwbarisindaózpikirimenenderlikqatnaspasa, ―2‖bahasiqoyiladi. Blis sorawlar: Usıldıń maqseti. Bulusılarqalıoqıwshılarǵatarqatılǵanqaǵazlarǵakórsetilgenháreketlerdińizbe- izligináwelijeketúrdeózbetinsheótkizealıwıyamasaózpikirindeqalıw, basqalarmenenpikirles bola alıwsıyaqlıkónlikpelerdiqáliplestiriw 1- topar sorawlari‘ Blis sorawlar: 1 Atliq sipliklerin aytip missal keltirin‖ ? 2- topar sorawlar Blis sorawlar: 1Atliq rodlarin ha‘m neshe sang‘a iye aytip berin‖ ? 2-qosı‟msha Predmettin belgisin bildirip qanday? qaysı? degen sorawlarg‘a juwap beretug‘ın so‘zlerge kelbetlik dep ataladı. Latın tilinde kelbetlikler atlıqlar sıyaqlı rodlarda, sanlarda ha‘m seplewlerde birdey seplenedi kelbetliklerdin‘ o‘z seplew qosımtaları bolmag‘anlıg‘ı sebepli I, II ha‘m III topardag‘ı atlıqlardın‘ seplew qosımtaları arqalı seplenedi. Kelbetlikler eki toparg‟a bo‟linedi: 56

1) Birinshisi – birinshi ha‘m ekinshi toparda sepleniwshi kelbetlikler 2) Ekinshisi – u‘shinshi toparda sepleniwshi kelbetlikler. Birinshi toparda sepleniwshi kelbetlikler Femininum rodına tiyisli bolıp Nom. Sing. dag‘ı qosımtası –a- ha‘m Masculinum da Neutrum rodlarına tiyisli bolıp mascılınum Nom .Sing.da- us, er- qosımtasına ha‘m Neutrum Nom. Sing.da – um qosımtasına iye boladı. Kelbetliklerdin‘ atlıqtan parqı birinshi orında Mascilınum ekinshi orında Femininum u‘shinshi orında Neutrum rodları turadı. Mısalı: purus – shistıy – taza pura – shistaya – taza purum – shistoye – taza So‘zlikte purus a, um – taza dep jazıladı. Birinshi toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‟ so‟zlik forması So‘zliklerde Mascilinum rodına tiyisli kelbetliktin‘ tolıq tu‘ri jazılıp keyin Femininum ha‘m Neutrum rodına Nom. Sing. qosımtası jazıladı. Mısalı : Purus, a, um – shistıy, aya, oe (taza ) Ruber, bra, brum – krasnıy aya oe (qızıl) Niger, gra, grum – shernıy aya oe (qara) Kelbetliktin‘ so‘zlik tu‘rin este saqlaw kerek. Birinshi topar kelbetliklerinin‘ seplewdegi sepleniwi. 1. Purus, a, um –taza 2. Dexter, tra, trum – on‘ Casus Singularis Pluralis MF N mFN Nominativus Purus Pura purum puri Purae Pura Genetivus Puri Purae Puri Purorum Purarum purorum Dativus Puro Pura Puro Puris Puris puris Accusativus Purum Puram Purum puros Puras Pura Ablativus Puro Pura Puro puris Puris puris Casus M Singularis M Pluralis N Dexter FN dextri F Dextra Nominativus Dextri dextrorum dextrorum Genetivus Dextro Dextra dextrum dextris dextrae Dextris Dativus dextum dextrae Dextri dextros Dextroarum Dextra Accusativus Dextro Dextra Dextro dextris Dextris dextris Ablativus dextram dextrum Dextras Dextra Dextro Dextris 57

BİRİNSHİ TOPAR KELBETLİKLERİNİN‟ JASALIWINDA QOLLANILATUG‟IN SO‟Z JASAWSHI QOSIMTALAR 1. Kelbetlikti jasaw ushın – eus- ha‘m -aceus- so‘z jasawshı qosımtalar predmet belgisinin‘ ren‘in ha‘m onın‘ qanday zatlardan jasalg‘anlıg‘ın ko‘rsetedi. Mısalı : feur+eus – temirge tiyisli ferrum – temir oss+eus – su‘yek chari+aceus – qag‘azg‘a tiyisli charta – qag‘az so‘zlerinen alıng‘an 2. Kelbetlikti payda qılıwda – idus-so‘z jasawshı qosımtası qollanıp bunda predmettin tiykargı qa‘siyetleri (mazası, awırlıg‘ı ha‘m ıssılıg‘ı) ko‘rsetiledi. Mısalı: frig+idus - suwıq graw +idus – awır 3. – osus – so‘z jasawshı qosımtası kelbetliklerde mol-ko‘lshilik ma‘nisin an‘latadı. Mısalı: aqu+osus – suwg‘a mol squam + osus- ten‘ge siyaqlı fibrin + osus – mol tala 4. – icus – imus- ideus – asus – enthus so‘z jasawshı qosımtalar kelbetliklerdi payda qılıwda qollanıladı. Mısalı: pancreat +icus – asqazan astı bezine tiyisli palat+imus- tan‘layga tiyisli lamdo + ideus – lamdovidil coll + asus – qadaqlı purul + entus – irin‘li Ekinshi topar kelbetlikleri u‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlardın‘ seplew qosımtalarında seplenedi. Ekinshi topar kelbetlikler u‘sh toparg‘a bo‘linedi. 1. Ush qosımtalı kelbetlik, ha‘r bir rod o‘zinin‘ qosımtasına iye boladı. Masculinum rodi – er m-acer - ostriy(o‘tkir) Femininum rodi – i – ostraya (o‘tkir) Neutrum rodi –e,n acre - ostroye (o‘tkir) Bul toparlardın‘ so‘zlik forması to‘mendegishe boladı silvester, tris, tre -tog‘ayg‘a tiyisli. 2. Eki qosımtalı kelbetliklerde Masculinum ha‘m Femininum rodi- is, Neutrum-e qosımtasına iye: letalis, e -o‘ltiriwshi 3.Bir qosımtalı kelbetlikler u‘sh rodtada birdey qosımtag‘a, yag‘nıy m,f,n – s,-x,-r, qosımtasına iye bolıwı mu‘mkin. Bunda so‘zlik forması tolıq jazıladı. Gen. Sing. te kelbetlik qosımtası ko‘rsetiledi. Simplex, icis - a‘piwayi recens, ntis - jan‘a shıqqan 58

“Kishi toparlarda islew”. Pinbort texnikasi‘ni‘n` basqi‘shlari‘ oqi‘ti‘wshi‘ mashqalani‘ wortag`a taslaydi‘ ha`m diskussiya isleydi. Diskussiya processinde payda bolg`an barli‘q pikirlerdi o`z aldi‘na qag`azlarg`a 2 so`z benen jazi‘ladi‘. Qag`azlar doskag`a jabi‘sti‘ri‘ladi‘. Spikerler shi‘g`i‘p, o`z-ara mu`na`sebetin si‘zi‘qlar menen ko`rsetedi ha`m pikirlerin dizimge sali‘nadi‘. «Pinbord» usi‘li‘ni‘n` sorawi‘ I kishi toparg`a- Kelbetlik I topari II kishi toparg`a – Kelbetlik II topari 59

4-qosimsha Toparlarda islesiw qag’iydasi Sherigin‘izdi diqqat penen tin‘lan‘.  Topar jumislarda o‘zara aktiv qatnasin‘,berilgen tapsi‘rmalarg‘a juwapkerlik penen jantasin‘.  Eger ja‘rdem kerek bolsa, albette oylasin‘.  Eger sizden ja‘rdem sorasa albette ja‘rdem berin‘.  Toparlar aktivliginin‘ na‘tiyjelerin bahalawda barlig‘i qatnasiwi sha‘rt.  To‘mendegilerde aniq tu‘siniwimiz kerek:  Basqalarg‘a u‘yretiw arqali o‘zimiz u‘yrenemiz  Biz bir kemedemiz:yamasa birgelikte su‘zip shig‘amiz, yamasa birgelikte sho‘gip ketemiz 5-qosimsha Topar jumisini bahalaw ko‘rsetkishleri ha‘m mezani Bahalar Oqiwshilar bilimin bahalaw mazmuni ―5‖ Oqiwshi jeke sorawģa toliq hám mazmunli etip, 85-100% ayriqsha tayanish sóz dizbeklerden paydalanip juwap berip, sabaqqa aktiv qatnassa. ―4‖ Oqiwshi jeke sorawģa aniq, toliq, 70-85% tayanish sóz jaqsi dizbeklerden paydalanip juwap berse, biraq ayrim kemshilikke ―3‖ jol qoysa. qanaatlandirarli Oqiwshi berilgen sorawģa jazdirģan konspekt boyinsha túsindirse, tayanish sóz dizbeklerden 55-70% paydalanip juwap berde, basqa qosimsha ádebiyatlardan paydalanbasa. Oqiwshi oqitiwshiniń kópshilik sorawlarina juwap bermese ―2‖ Oqiwshi berilgen sorawģa uliwma juwap bere almasa Qanaatlandirarsiz 6-qosimsha Oqiw tarsirmasin orinlaw boyinsha instruktaj 1 Tapsirmada berilgen sorawlarg‘a juwap tawip, vatman qag‘azina jazin‘. 2 Toparda islew ushin ajiratilg‘an waqit: 3Tapsirmani orinlaw, prezentaciyag‘a tayarlaw-10 minut. 4 Jumis natiyjesinin‘ prezentaciyasi-5 minu t 7-qosimsh Tapsírmalar: TO‟MENDEGİ BERILGEN ATAMALARDI YADLAN‟ 60

Názeriy sabaqtıń oqıtıw texnologiyalıq modeli Tema III-toparda tu‟rleniwshi atlıqlar Genes masculinum Waqıt – 80 minut Oqıwshılar sanı: 30 Sabaq forması Názeriy-jańa bilimlerdi iyelew boyınsha oqıw sabaģı Sabaq rejesi 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası 2.U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' 3 Genes masculinum boyinsha so‘zlikler Sabaqtiń maqseti: III-toparda tu‘rleniwshi atlıqlar, Genes masculinum sepleniwi haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Oqıw nátiyjesi 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtasın biledi Pedagogikalıq wazıypalar: 2.U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar 1 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew menen rodta ha‘m sanda baylanısi aytadi qosımtasınin‘ áhmiyetin tu‘sindirip beriw 3 Genes masculinum boyinsha 2 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar so‘zliklerdi yadlap ayta aladi menen rodta ha‘m sanda baylanısi'n Nátiyjeler: tu‘sindiriw 1 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew 3 Genes masculinum sepleniwin aytip qosımtası áhmietin bildi beriw Oqıtıw usılları: 2 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' Oqıtıw forması: haqqinda tu‘sinik aldi 3 Genes masculinum sepleniwin bildi Lekciya, túsindiriw, kórgizbeli soraw sizge, pinbord usili Jamaatli, kishi toparda Oqıtıw quralları Máruza matn, tarqatpa materiallar,taxta, Sabaq beriw shárt-sharayatı: Qaytar baylanıs usıl hám quralları slaydlar Proektor hám kompyuter menen támiynlengen oqıw xanası Awızeki soraw: soraw-juwap, Jazba: soraw sizge texnikası 61

Basqıshlar Názeriy sabaqtıń texnologiyalıq kartasi Jumistinń mazmuni . Oqıtıwshı Oqıwshı Ajiratılǵa n waqıt. 1-basqish, Sholkemlestiriwshi bólim. Sabaqqa temaǵa tayarlanadi 1.Oqiwshilardiń sabaqqa tayarliǵi hám qatnasin kirisiw tekseredi 5 minut Oqiwshilar biliminjetilistiriw. Úyge tapsirmani 1.Úyge berilgen tapsirman baqlaydi hám ótilgen aytadi. tema boyinsha oqiwshilarǵa soraw-juwap ótkizedi, Sorawlarǵa juwap olardi bahalaydi beredi Tema ati hám Maqset hám waziypani belgilew 2 Temanin` ati, maqseti, rejesi hám kútiletúgin rejesin jazip aladi nátiyjeler menen tanistiradi hám jazip aliwin aytadi. 3.Óz betinshe jumis islewi ushin ádebiyatlar menen Diqqat qiladi. tanistiradi. sorawlarǵa juwap 4.Sabaq barisinda sabaqti bahalaw kriteriyalari hám beredi. kórsetkishleri menen tanistiradi(1-qosimsha) Oqiwshilardiń bilimin aktivlestiriw 2-tiykarg`i 5. soraw sizge arqali bilimlerin aktivlestiredi. Jazip aladi basqish Taza temaniń mazmuni Diqqat etedi. (65 minut 6.Názeriy sabaqtiń rejesi hám dúzilisine muwapiq Sorawlarǵa juwap oqitiw protsessin shólkemlestiriw boyinsha háreketler ) tártibin bayan etedi. Tiykarǵi jaǵdaylardi jazdiradi beredi. 7.Sabaqtiń mazmuni bayan etedi.(2 -qosimsha) Tapsirmani orinlaydi Taza temani bekkemlew Kishi toparlarga 8.Ótilgen temani bekkemlew nátiyjesinde bólinedi tapsirmalardi tarqatadi, « Pinbord usili» texnikası, Kishi toparlarda 9.Kishi toparlarǵa bóledi, toparlarda islew qaǵiydasin esletedi (3-qosimsha), hár bir toparǵa tapsirma islew qagiydalari beredi(4 -qosimsha), topar aǵzalarin bahalaw menen tanistiradi. Hár bir topar óz kriteriyalari menen tanistiradi (5-qosimsha) tapsirmalari Jumisti baslaw ushin joriqnama beriledi 6qosimsha boyinsha 10.Toparlarda islewdi baslawga ruxsat beredi. Hár bir kishi topar qatnasiwshilari tapsirmani orinlaw tártibin jumislarin túsingenligin aniqlaw maqsetinde qaytar baylanis baslaydi. Hár bir topar ótkizedi. Orinlaw protsessin bahlaydi, másláhatlar sardarlari shigip beredi. óz jumislarin 11.Tapsirmani orinlawga ajiratilgan waqittawsilganin bayanat etedi. málim etedi, Toparlar bayanatin beredi. Topar agza Berilgen larin diqqat penen esitiwin hám sorawlar beriwin, sol qosimsha menen birge óz ara bir-birlerin bahalawdi esletedi. sorawlarga juwap 62

Juwaplardi toltiradi hám qisqasha nátiyje shigaradi. beredi. 12.Toparlar tapsirmasin óz ara bahalawdi ótkizedi, Toparlar tapsirma temaniń hár bir bólimi boyinsha nátiyje shigaradi, eń nátiyjelerin óz ara tiykargilarina itibar beriledi, berilgen magliwmatlardi bahalaydi. dápterge jaziwdi esletedi. Temaniń kásbiy xizmetiniń Magliwmatlardi áhmiyeti menen baylanisli bolgan temani dápterge jazip 3- juwmaqlaydi. aladi. juwmaqla Sabaqtiń juwmaǵi Bahalari menen w- Aktiv qatnasqan oqiwshilardiń juwaplari analiz etilip tanisadi shi bahalanadi hám xoshametlenedi. basqish Úyge tapsirmaniń beriliwi. Keyingi sabaqqa Tapsirmani jazip tapsirmalar hám oni orinlaw ushin qollanbalar aladi (10 minut) beredi.(7 -qosimsha) 1-qosı‟msha Tema. III-toparda tu‟rleniwshi atlıqlar.Genes masculinum Reje: 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası 2. III toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' 3 Genes masculinum qosimtasi Sabaqtıńmaqseti III-toparda tu‘rleniwshi atlıqlar, Genes masculinum sepleniwi haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Názeriy sabaqtıń áhmiyetligi Názeriy sabaqta alǵan bilimlerin bekkemlew, dáslepki kásiplik kónlikpe, tájriybelerin hám shaxsıy páziyletlerin rawajlandırıw  Názeriy alǵan bilimlerin tapsırmalardıń juwapların tabıw arqalı bekkemlew.  Sistemalı tapsırmalardı orınlaw jolı menen kásiplik kónlikpelerin payda etiw  Sorawlardı tákirarlaw arqalı dáslepk I kásiplik tájriybege aylandırıw 63

Bahalaw kórsetkishleri hám mezonları Bahalar Kó rsetkishler 54 3 2 Tema boyinsha Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi mag΄liwmat . mag΄liw mag΄liwmat aniq mag΄liwmat islep mag΄liwmat mat isley hám toliq islep shig΄iwda ayrim toliq almasa shig΄ip, dalillep qáte-kemshilikke kirgizbese berse jol qoysa. «Soraw sizge» usi'li'. O„tkeriw usi'li':Qag`az bo`leklerine temag`a say sorawlardi' jazi'n` ha`m qag`azdi' bo`klep vazag`a yaki paketke sali'n`. Qatnasi'wshi'larg`a paketten saylap ali'wi'n ha`m sorawi'n qa`legen basqa adamg`a o`z qa`lewi menen beriwine boladi'. Oyi'n usi'lay dawam ete beredi. Sorawlar dizimi 1 Atliq dep nege aytamiz ? 2 Atliqtin‘ neshe rodi bar? 3 Atliq neshe sepliniwge bo‘linedi ? 4 Atliqtin III sepleniwi ? 5 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası ? 6 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' 7 Genes masculinum qosimtasi qanday? 2-qosı‟msha U‟SHİNSHİ TOPAR ATLIQLARININ‟ SEPLENİWİ 1) Ushinshi toparda Masculinum, Femininum ha‘m Neutrum rodlarına tiyisli atlıqlar kirip, olar Nom. Sing- da ha‘r qıylı qosımtalarg‘a iye boladı. U‘shinshi topar atlıqlarının‘ negizi u‘sh rodta da Gen. Sing – de – is- qosımtasına iye boladı. 2) Masculinum ha‘m Femininum rodlarda atlıqlar seplewde seplengende birdey qosımtalarg‘a iye boladı. 3) U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar ten‘ quramalı bolıp Nom. Sing- tegi so‘zler Gen. Sing- tede ten‘dey buwıng‘a bo‘linedi. Ten‘ emes buwınlı atlıqlar bolsa Gen. Sing .te buwınlar sanı Nom. Sing – tegi so‘zlerge qarag‘anda bir buwıng‘a ko‘p boladı. Mısal: cortex, icis, m, soluti, -onis, f, Semen, inis. Ten‘ buwınlı Ten‘ emes buwınlı 64

Nom. Sing. Cut-is Nom. Sing. cor-pus Gen. Sing. cut-is Gen. Sing. cor-po-ris 4) U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlardın‘ negizi Gen. Sing-tegi-is qosımtasın alıp taslaw menen payda etiledi. Seplew Ten‘ buwınlı Negizi Ten‘ emes Negizi atlıq buwınlı atlıq Nom. Sing. Gen. Sing. Cut-is Cut Cortex Cut-is Cut Corticis Cortic U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar so‘zlik formada birinshi orında Nom. Sing. formasının‘ tolıq halı keyin Gen. Sing. tin‘ qosımtası son‘ rod ko‘rsetilip keyninde awdarması beriledi. Radixi, icis, t, - tamır Nom. Sing- radix, Gen. Sing. – radicis Bir buwınlı atlıqlar so‘zlikten Nom. Sing. forması menen birge Gen. Sing. formasında ham tolıq jazıladı. Flos, floris –m U’shinshi topar atlıqlarının’ seplew qosımtası Casus Singularis Pluralis Neutrum Masc. Neutrum Masc. a Femin. ha‘r qıylı Femin. um Nominativus ha‘r qıylı Es ibus a Genetivus Is Is Um ibus Dativus I I ibus Neutrum semen Accusativus Em Nom. Sing. Es semenius semini Ablativus E E ibus seminem semine Atlıqtın‟ u‟shinshi toparda sepleniwi Mısal: cortex, icis, m, solutio, -onis, f, Semen, inis. n- Singularis Casus Masculinum Fermininum Nominativus cortex Solutio Genetivus corticus solutionus Dativus cortici solutioni Accusativus corticem solution em Ablativus cortice solutione Casus Mascilinum Pluralis Neutrum Nominativus cortic –es semin-a Genetivus cortic – um Femininum semin-um Dativus cortic – ibus solution –es semin-ibus Accusatius cortic –es solution – um semin- a Ablativus cortic – ibus solution – ibus semin-um solution – es solution- ibus 65

3-qosimsha. Pinbord usili. İngliz tilinde pin-bekkemlew, bord-doska so`zlerinen ali’ng`an. Mashqalani‘ sheshiwge tiyisli pikirlerdi sistemalasti‘ri‘wdi‘ ha`m toparlarg`a bo`liwdi a`melge asi‘ri‘w, birlesken halda bir yamasa kerisinshe qarama-qarsi‘ poziciyani‘ birlesken halda jalg‘i‘z yamasa kerisinshe qarama-qarshi‘ poziciyani‘ tu`rlendiriwge imkaniyat beredi. Pinbort texnikasi‘ni‘n` basqi‘shlari‘ qi’ti’wshi’ mashqalani’ ortag`a taslaydi’ ha`m diskussiya isleydi. Diskussiya processinde payda bolg`an barli‘q pikirlerdi o`z aldi‘na qag`azlarg`a 2 so`z benen jazi‘ladi‘. Qag`azlar doskag`a jabi‘sti‘ri‘ladi‘. Spikerler shi‘g`i‘p, o`z-ara mu`na`sebetin si‘zi‘qlar menen ko`rsetedi ha`m pikirlerin dizimge sali‘nadi‘. 66

«Pinbord» usi‟li‟ni‟n` sorawi‟ I kishi toparg`a- I sepleniwi II kishi toparg`a- II sepleniwi II kishi toparg`a- III sepleniwi “Kishi toparlarda islew”.. “Kishi toparlarda islew” usılının` basqıshlari • Sabaq jo`nelisi anıqlanadı. Temaboyınshabir-birinebaylanıslıbolg`an ma`selelerbelgilenedi. • Kishitoparlarbelgilenedi. Ta`limalıwshılartoparlarg`a 3-6 oqıwshıdan • bo`liniwimu`mkin • Kishitoparlartapsırmanıorınlawg`akirisedi. Ta`limberiwshita`repinenanıqko`rsetpelerberiledihámjo`neltirip • turıladı • Kishitoparlaroylasıpisleydi • Orınlang`antapsırmalarko`ripshıg`ıladıha`mtalqılanadı. “Kishitoparlardaislew” usılının` artıqmashılıg`ı • Oqıtıwmazmunıjaqsıo`zlestiriwgealıpkeledi • Barlıqta`limalıwshılararasındabahalawimkaniyatı boladı • O`z-o`zinha`mtoparlararasındabawalawimkaniyatıboladı 67

4-qosimsha Toparlarda islesiw qag’iydasi Sherigin‘izdi diqqat penen tin‘lan‘.  Topar jumislarda o‘zara aktiv qatnasin‘,berilgen tapsi‘rmalarg‘a juwapkerlik penen jantasin‘.  Eger ja‘rdem kerek bolsa, albette oylasin‘.  Eger sizden ja‘rdem sorasa albette ja‘rdem berin‘.  Toparlar aktivliginin‘ na‘tiyjelerin bahalawda barlig‘i qatnasiwi sha‘rt.  To‘mendegilerde aniq tu‘siniwimiz kerek:  Basqalarg‘a u‘yretiw arqali o‘zimiz u‘yrenemiz  Biz bir kemedemiz:yamasa birgelikte su‘zip shig‘amiz, yamasa birgelikte sho‘gip ketemiz 5-qosimsha Topar jumisini bahalaw ko‟rsetkishleri ha‟m mezani Toparlar Juwaptin‘ aniq Juwaplardin‘ Topar Ja‘mi ball ha‘m to‘lig‘i misallar ag‘zalarinin‘ menen menen jaziliwi aktivligi jaziliwi 0 – 5 ball 0–5 ball 0 – 5 ball 6-qosimsha Oqiw tarsirmasin orinlaw boyinsha instruktaj 1 Tapsirmada berilgen sorawlarg‘a juwap tawip, vatman qag‘azina jazin‘. 2 Toparda islew ushin ajiratilg‘an waqit: 3Tapsirmani orinlaw, prezentaciyag‘a tayarlaw-10 minut. 4 Jumis natiyjesinin‘ prezentaciyasi-5 minut 7-qosimsha Qollanilatug‘in a‘debiyatlar: 1. Boliev M.N ―Lotin tili va medicina terminologiyasi‖. Toshkent, Zar qalam nashriyoti, 2007 yil 2. Muchnik F.I., Travickaya M.G. ―Латинский язык‖. Toshkent, Medicina nashriyoti Интернет сайтлари: 1. www.ZiyoNet 2. www.Google.ru 3.www.med.uz 68

Názeriy sabaqtıń oqıtıw texnologiyalıq modeli Tema№ 7: III-toparda tu‟rleniwshi atlıqlar.Genes femeninum Waqıt – 80 minut Oqıwshılar sanı: 30 Sabaq forması Názeriy-jańa bilimlerdi iyelew boyınsha Sabaq rejesi oqıw sabaģı 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası 2.U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' 3 . Genes femeninum qosimtalari Sabaqtiń maqseti: III-toparda tu‘rleniwshi atlıqlar, Genes femeninum sepleniwi haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Oqıw nátiyjesi 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtasın biledi 2.U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısin biledi Pedagogikalıq wazıypalar: 3 . Genes femeninum qosimtalarin aytadi 1 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtasınin‘ áhmietin tu‘sindirip beriw Nátiyjeler: 2 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar 1 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew menen rodta ha‘m sanda baylanısi'n qosımtası áhmietin bildi tu‘sindiriw 2 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' haqqinda tu‘sinik aldi 3 Genes masculinum sepleniwin aytip 3 Genes masculinum sepleniwin bildi beriw Lekciya, túsindiriw, kórgizbeli Oqıtıw usılları: Oqıtıw forması: Jamaatli, kishi toparda Oqıtıw quralları Sabaq beriw shárt-sharayatı: Máruza matn, tarqatpa materiallar,taxta, Qaytar baylanıs usıl hám quralları slaydlar Proektor hám kompyuter menen támiynlengen oqıw xanası Awızeki soraw: soraw-juwap, Jazba: soraw sizge texnikası 69

Basqıshlar. Názeriy sabaqtıń texnologiyalıq kartasi Oqıwshı Ajiratılǵan Jumistinń mazmuni waqıt. Oqıtıwshı 1-basqish, Sholkemlestiriwshi bólim. Sabaqqa temaǵa tayarlanadi kirisiw 1.Oqiwshilardiń sabaqqa tayarliǵi hám qatnasin (5 minut) tekseredi 2-tiykarg`i basqish (65 Oqiwshilar biliminjetilistiriw. Úyge tapsirmani 1.Úyge berilgen tapsirman baqlaydi hám ótilgen minut ) aytadi. tema boyinsha oqiwshilarǵa soraw-juwap ótkizedi, Sorawlarǵa juwap olardi bahalaydi beredi Maqset hám waziypani belgilew Tema ati hám 2 Temanin` ati, maqseti, rejesi hám kútiletúgin rejesin jazip aladi nátiyjeler menen tanistiradi hám jazip aliwin aytadi. 3.Óz betinshe jumis islewi ushin ádebiyatlar menen Diqqat qiladi. tanistiradi. sorawlarǵa juwap 4.Sabaq barisinda sabaqti bahalaw kriteriyalari hám beredi. kórsetkishleri menen tanistiradi(1-qosimsha) Oqiwshilardiń bilimin aktivlestiriw Jazip aladi 5.Aqliy hujim usilindag‘i sorawlar arqali bilimlerin aktivlestiredi. Diqqat etedi. Taza temaniń mazmuni Sorawlarǵa juwap 6.Názeriy sabaqtiń rejesi hám dúzilisine muwapiq beredi. oqitiw protsessin shólkemlestiriw boyinsha háreketler tártibin bayan etedi. Tiykarǵi jaǵdaylardi jazdiradi Tapsirmani 7.Sabaqtiń mazmuni bayan etedi.(2 -qosimsha) orinlaydi Taza temani bekkemlew Kishi toparlarga 8.Ótilgen temani bekkemlew nátiyjesinde bólinedi tapsirmalardi tarqatadi, «Shinjir‖ usili » texnikası, Kishi toparlarda 9.Kishi toparlarǵa bóledi, toparlarda islew qaǵiydasin esletedi (3-qosimsha), hár bir toparǵa tapsirma islew qagiydalari beredi(4 -qosimsha), topar aǵzalarin bahalaw menen tanistiradi. Hár bir topar óz kriteriyalari menen tanistiradi (5-qosimsha) tapsirmalari Jumisti baslaw ushin joriqnama beriledi 6qosimsha boyinsha 10.Toparlarda islewdi baslawga ruxsat beredi. Hár bir kishi topar qatnasiwshilari tapsirmani orinlaw tártibin jumislarin túsingenligin aniqlaw maqsetinde qaytar baylanis baslaydi. Hár bir topar ótkizedi. Orinlaw protsessin bahlaydi, másláhatlar sardarlari shigip beredi. óz jumislarin 11.Tapsirmani orinlawga ajiratilgan waqittawsilganin bayanat etedi. málim etedi, Toparlar bayanatin beredi. Topar agza Berilgen qosimsha larin diqqat penen esitiwin hám sorawlar beriwin, sol menen birge óz ara bir-birlerin bahalawdi esletedi. sorawlarga juwap Juwaplardi toltiradi hám qisqasha nátiyje shigaradi. beredi. 70

3- 12.Toparlar tapsirmasin óz ara bahalawdi ótkizedi, Toparlar tapsirma juwmaqlaw- temaniń hár bir bólimi boyinsha nátiyje shigaradi, eń nátiyjelerin óz ara shi basqish (10 minut) tiykargilarina itibar beriledi, berilgen magliwmatlardi bahalaydi. dápterge jaziwdi esletedi. Temaniń kásbiy xizmetiniń Magliwmatlardi áhmiyeti menen baylanisli bolgan temani dápterge jazip juwmaqlaydi. aladi. Sabaqtiń juwmaǵi Bahalari menen Aktiv qatnasqan oqiwshilardiń juwaplari analiz etilip tanisadi bahalanadi hám xoshametlenedi. Úyge tapsirmaniń beriliwi. Keyingi sabaqqa Tapsirmani jazip tapsirmalar hám oni orinlaw ushin qollanbalar aladi beredi.(7 -qosimsha) 1-qosimsha Tema. III-toparda tu‟rleniwshi atlıqlar.Genes femeninum Reje: . 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası 2.U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' 3 Genes femeninum qosimtasi Názeriy sabaqtıń áhmiyetligi Názeriysabaqtaalǵanbilimlerinbekkemlew, dáslepkikásiplikkónlikpe, tájriybelerinhámshaxsıypáziyletlerinrawajlandırıw  Názeriyalǵanbilimlerintapsırmalardıńjuwaplarıntabıwarqalıbekkemle w.  Sistemalıtapsırmalardıorınlawjolımenenkásiplikkónlikpelerinpaydaet iw  Sorawlardıtákirarlawarqalıdáslepkikásipliktájriybegeaylandırıw Sabaqtiń maqseti: Oqiwshilarda III-toparda tu‘rleniwshi atlıqlar, Genes femeninum sepleniwi haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw 71

“5” bahasi “4” bahasi “3” bahasi ushin ushin ushin Bahalaw mezanlari T/r Mezanlar Baha 1 Tema boyinsha mag‟lumatlardi tolig‟i menen ayta alg‟an, alg‟an 5 bilimlerin ameliyatta qollana alatu‟g‟in, usi temani basqa pa‟nler menen baylanistira alatug‟in, o‟z betinshe jumis ha‟m waziypalar 4 di duris, tolig‟i menen orinlag‟an ha‟m jan‟aliq kirgize alatug‟in, 3 basqa o‟qiwshilarg‟a o‟rnek bola alatug‟in o‟qiwshilarg‟a 2 2 Tema boyinsha o‟qiw ko‟rgezbeli qurallardan paydalana alatug‟in, o‟z betinshe pikirlew alg‟an bilimlerin a‟meliy jumis ha‟m waziypalardi o‟rinlawda qollana alatug‟in o‟qiwshilarg‟a 3 O‟qiw qurallari toliq bolg‟an, sabaq barisinda a‟dabiyatlardan paydalanip biletu‟g‟in, juwaplari aniq bolmag‟an, alg‟an bilimlerin a‟meliyatta qollana almaytug‟in o‟qiwshig‟a. 4 Sabaq dawaminda aktiv qatnaspag‟an, tema boyinsha berilgen sorawlarg‟a juwap bere almag‟an bilim ha‟m ko‟nlikperin 55% ten az o‟zlestirgen o‟qiwshilarg‟a 1. Atliqlar neshe seplikke to‘rlenedi 2. Atliqlarda neshe rod bar 3. II topar atliqlarinin‘ seplik qosimtalarin aytip berin‘ 4. II topar atliqlarina qaysi rod atliqlari kiredi 72

2-qosimsha Na‘zeriy sabaq mazmunι: USHİNSHİ TOPARDA SEPLENİWSHİ FEMİININUM RODINA TİYİSLİ ATLIQLAR Femininum rodına tiyisli atlıqlar Nom. Sing. ta to‘mendegi qosımtalarg‘a iye. Genetivus Mısallar Nominativus -atis Extremitas, extrtemitatis–ishki - as -is tabes, tabıs- azıw, -es -udus, is colitis colitidis – jiwan ishektin‘ sillıq -is - utis, udis perdesinin‘ shamallawı. auris, auris- qulaq. -us - acis senectus, senectutıs – g‘arrılıq incus, incudis – -ax - ucis ishki tog‘ay (qulaqta) borax, boracis – bura -ux - ices nux, nucis – g‘oza radix radicis – tamır ,mens, -ix - tis mentis – aql, fikr meninx meningitis – sulik -s - ig‘is qurt mucilado, mucilaginis – sliz solutio , -x - inis solutionis – eritpe - lo -vo - inus - io - onus USHİNSHİ TOPARDA SEPLENİWSHİ FEMİNİNUM RODINA TİYİSLİ ATLIQLARDIN‟ JASALIWINDA QOLLANILATUG‟IN SO‟Z JASAWSHI QOSIMTALAR 1- io- so‘z jasawshı qosımtası ha‘reket na‘tiyjesin bayanlaydı. Contusio – jaraqatlanıw contundere – urıw curatio – dawalaw, cur are – dawalamaq solutio - eritpe, solvere – eritiw feyilden payda boladı. 2- itis- so‘z jasawshı qosımtası shamallaw belgilerin an‘latadı. Bronchitis – bronx sıllıq perdesinin‘ shamallawı hepatitis - bawırdın‘ shamallawı nephritis – bu‘yrektin‘ shamallawı gingividis – tis tu‘binin‘ shamallawı 3- osis – so‘z jasawshı qosımtası zatlardın‘ ko‘beyiwin yamasa toplanıwın ko‘rsetedi: Monocytosis – monotsitlerdin‘ qanday ko‘beyiwi lipomatisis – may toqımalarının‘ ayrım ag‘za bo‘liminde toplanıwı. 4- iasis – soz jasawshı qosımtası kesellikti an‘latadı. Amaebias – amebioz ish bu‘riwi leontiasis – maxaw kesell 73

3-qosimsha “Shinjir” usili  “Shinjir” usili Birinshi oqiwshi konlikpe algoritminin‘ 1- shi ha‘m 2-qa‘demin aytip, islep ko‘rsetedi,  Ko‟nlikpeni al ekinshi oqiwshi bolsa, ko‘nlikpe algorit- minin‘ 1-shi ha‘m 2-qa‘demin aytip islep qaliplestiriwde og‘an qosimsha 3-sh- ha‘m 4-shi qa‘demin takirarlaw arqali qosip aytadi ha‘m ko‘rsetedi. toliq yadda saqlaw imkanin beredi. Usi ta‘rizde ko‘nlikpe algoritmi qa‘demleri tamam bolg‘ansha oqiwshilar ta‘rtip menen  Sistemali o‘zinen alding‘i oqiwshi ko‘rsetip bergen qa‘demge keyingi qa‘demdi qosip aytadi pikirlew, izbe- ha‘m korsetedi izlikti saqlaw, analiz etiw Ha‘r bir oqiwshi o‘zinen keyingi oqiwshi ko‟nlikpelerin islegen qa‘demdi onin‘ menen birge islep rawajlandiradi ta‘kirarlaydi Tapsirmalar: 3 qosımsha I-toparg’a tapsirma: III topar atliqlar II-toparg’a tapsirma: II topar atliqlar “Kishi toparlarda islew”.. 74

4-qosimsha Toparlarda islesiw qag‟iydasi Sherigin‘izdi diqqat penen tin‘lan‘.  Topar jumislarda o‘zara aktiv qatnasin‘,berilgen tapsi‘rmalarg‘a juwapkerlik penen jantasin‘.  Eger ja‘rdem kerek bolsa, albette oylasin‘.  Eger sizden ja‘rdem sorasa albette ja‘rdem berin‘.  Toparlar aktivliginin‘ na‘tiyjelerin bahalawda barlig‘i qatnasiwi sha‘rt.  To‘mendegilerde aniq tu‘siniwimiz kerek:  Basqalarg‘a u‘yretiw arqali o‘zimiz u‘yrenemiz  Biz bir kemedemiz:yamasa birgelikte su‘zip shig‘amiz, yamasa birgelikte sho‘gip ketemiz 5-qosimsha Topar jumisini bahalaw ko‟rsetkishleri ha‟m mezani Toparlar Juwaptin‘ aniq Juwaplardin‘ Topar Ja‘mi ball ha‘m to‘lig‘i ag‘zalarinin‘ misallar menen aktivligi menen jaziliwi 0–5 ball jaziliwi 0 – 5 ball 0 – 5 ball 6-qosimsha Oqiw tarsirmasin orinlaw boyinsha instruktaj 1 Tapsirmada berilgen sorawlarg‘a juwap tawip, vatman qag‘azina jazin‘. 2 Toparda islew ushin ajiratilg‘an waqit: 3Tapsirmani orinlaw, prezentaciyag‘a tayarlaw-10 minut. 4 Jumis natiyjesinin‘ prezentaciyasi-5 minut 7-qosimsha TO‟MENDEGİ ATAMALARDI YADLAN‟ Apex, icis, m – ishki bo‘lim, bası cor, cordis, n – ju‘rek cortex, icis, m – (qabıq terige tiyisli) gaster, tris,f – asqazan os, ossis, n – su‘yek. per, os – awız arqalı pes, pedis, m – ayaq pulmo, onis - o‘kpe 75

Tema№ 10: Kelbetlik. Birinshi topar kelbetlikleri. Kelbetliklerdin‟ atli‟qlar menen say keliwi Waqıt – 80 minut Oqıwshılar sanı: 30 Sabaq forması Názeriy-jańa bilimlerdi iyelew boyınsha oqıw sabaģı Sabaq rejesi 1 Kelbetlikler haqqi‘nda uli‘wma tu‘sinik 2 Kelbetlik toparlari‘ 3 I toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ so‘zlik forması 4 I topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz jasawshi‘ qosi‘mtalari‘ Sabaqtiń maqseti: Kelbetlik. Birinshi topar kelbetlikleri. Kelbetliklerdin‘ atli‘qlar menen say keliwi haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Oqıw nátiyjesi Kelbetlik. Birinshi topar kelbetlikleri. Kelbetliklerdin‘ atli‘qlar menen say keliwin oqıwshıda bilim, kónlikpe menen birge kompetenciyalarıda ra wajlanadı Pedagogikalıq wazıypalar: Nátiyjeler: 1 Kelbetlikler haqqi‘nda tu‘sindirip beriw 1 Kelbetlikler haqqi‘nda tu‘sindirip beriw 2 Kelbetlik toparlari‘tu‘sindiriw 2 Kelbetlik toparlari‘tu‘sinik aldi 3 I toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ 3 I toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ so‘zlik formasın aytip beriw so‘zlik formasın bildi 4 I topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz 4 I topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz jasawshi‘ qosi‘mtalarin tu‘sindirip beriw jasawshi‘ qosi‘mtalari‘n bildi Oqıtıw usılları: Lekciya, túsindiriw, kórgizbeli Oqıtıw forması: Jamaatli, kishi toparda Oqıtıw quralları Máruza matn, tarqatpa materiallar,taxta, Sabaq beriw shárt-sharayatı: slaydlar menen Qaytar baylanıs usıl hám quralları Proektor hám kompyuter támiynlengen oqıw xanası Awızeki soraw: soraw-juwap, Jazba: soraw sizge texnikası 76

Basqıshlar, Názeriy sabaqtıń texnologiyalıq kartasi Oqıwshı waqıt Jumıs mazmunı Úyge I-basqısh Oqıtıwshı tapsirmani Kirisiw aytadi. Shókemlestiriw Sorawlarg‘a 5 minut 1.Oqıwshılardıń sabaqqa tayarlıģın kózden keshirip, juwap sabaqqa qatnasın tekseredi beredi 2-basqısh Tiykarģı Oqiwshilar bilimin jetilistiriw. Tema ati basqısh 1.Úyge berilgen tapsirmani baqlaydi hám ótilgen tema hám rejesin (65 min) boyinsha oqiwshilarg‘a soraw-juwap o‘tkizedi, olardi jazip aladi bahalaydi Diqqat Maqset hám waziypani belgilew qiladi. sorawlarg‘a 2 Temanin` ati, maqseti, rejesi ha‘m ku‘tiletu‘gin na‘tiyjeler juwap menen tanistiradi ha‘m jazip aliwin aytadi. beredi. (1-qosimsha) Jazip aladi 3.Óz betinshe jumis islewi ushin ádebiyatlar menen Diqqat etedi. tanistiradi. Sorawlarg‘a juwap 4.Sabaq barisinda sabaqti bahalaw kriteriyalari hám beredi. kórsetkishleri menen tanistiradi (2-qosimsha) Tapsirmani orinlaydi Oqiwshilardiń bilimin aktivlestiriw Kishi toparlarga 5.‖ Konceptual keste‖ usili arqali bilimlerin bólinedi Kishi aktivlestiredi. toparlarda islew (3-qosimsha) qagiydalari menen Taza temaniń mazmuni tanistiradi. Hár bir 6.Názeriy sabaqtiń rejesi hám dúzilisine muwapiq oqitiw topar óz tapsirmalari protsessin shólkemlestiriw boyinsha háreketler tártibin bayan etedi. Tiykarpı jaǵdaylar jazdiradi 7.Sabaqtiń mazmuni bayan etedi. (4-qosimsha) Taza temani bekkemlew 8.O‘tilgen temani bekkemlew na‘tiyjesinde tapsirmalardi tarqatadi, ―\"Oylaǹ -juplíqta isleǹ -pikir almasíǹ \" texnikasí .‖ arqali bilimlerin aktivlestiredi (5-qosimsha) 9.Kishi toparlarǵa bóledi, toparlarda islew qag‘iydasin esletedi T keste (6-qosimsha), hár bir toparǵa tapsirma beredi, topar ag‘zalarin bahalaw kriteriyalari menen tanistiradi (7-qosimsha) 10.Toparlarda islewdi baslawga ruxsat beredi. Hár bir kishi topar qatnasiwshilari tapsirmani orinlaw tártibin túsingenligin aniqlaw maqsetinde qaytar baylanis ótkizedi. Orinlaw protsessin bahlaydi, másláhatlar beredi. 11.Tapsirmani orinlawga ajiratilgan waqit tawsilganin málim etedi, Toparlar bayanatin beredi. Topar agzalarin diqqat penen esitiwin hám sorawlar beriwin, sol menen birge óz ara bir-birlerin bahalawdi 77

esletedi. Juwaplardi toltiradi hám qisqasha nátiyje boyinsha shigaradi. jumislarin 12.Toparlar tapsirmasin óz ara bahalawdi ótkizedi, temaniń hár bir bólimi boyinsha nátiyje shigaradi, eń tiykargilarina baslaydi. itibar beriledi, berilgen magliwmatlardi dápterge jaziwdi Hár bir esletedi. Temaniń kásbiy xizmetiniń áhmiyeti menen baylanistırıp temani juwmaqlaydi topar sardarlari shigip óz jumislarin bayanat etedi. Berilgen qosimsha sorawlarga juwap beredi. Toparlar tapsirma nátiyjelerin óz ara bahalaydi. Magliwmatl ardi dápterge jazip aladi. 3 – basqısh Sabaqtiń juwmaǵı Bahalari Aktiv qatnasqan oqiwshilardiń juwaplari analiz etilip menen Juwmaqlaw bahalanadi hám xoshametlenedi. tanisadi shı basqısh Úyge tapsirmaniń beriliwi Keyingi sabaqqa tapsirmalar hám oni orinlaw ushin Tapsirmani (10 min) jazip aladi qollanbalar beredi. (8-qosimsha) 1-qosı‟msha Tema Kelbetlik. Birinshi topar kelbetlikleri. Kelbetliklerdin‟ atli‟qlar menen say keliwi. Reje: 1 Kelbetlikler haqqi‘nda uli‘wma tu‘sinik 2 Kelbetlik toparlari‘ 3 I toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‘ so‘zlik forması 4 I topar sepleniwshi kelbetliklerdin‘ soz jasawshi‘ qosi‘mtalari‘ 2-qosı‟msha 78

Bahalaw kórsetkishleri hám mezonları Bahalar Kó rsetkishler 54 3 2 Tema boyinsha Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi mag΄liwmat . mag΄liw mag΄liwmat aniq mag΄liwmat islep mag΄liwmat mat isley hám toliq islep shig΄iwda ayrim toliq almasa shig΄ip, dalillep qáte-kemshilikke kirgizbese berse jol qoysa. 3-qosı‟msha Kontseptual keste KONCEPTUAL KESTE -u`yrenilip atırg`an ha`diyse, Kontseptual keste du`ziw qag`ıydaları menen tanıstıdı. tu`sinshe, ko`z qaraw, tema Salıstırılıp atırg`an na`rse anıqlanadı, salıstırıw a`ma`lge asırılatug`ın xarakteristikalar ajıratıladı. ha`m sol kibilerdi eki ha`m sonnan artıq aspekt boyınsha Jeke ta`rtipte yamasa mini-guruhlarda kontseptual keste salıstırılıw imkanın beredi. qurıladı ha`m ol toltırıladı; - vertikal boyınsha – salıstırıw talap etiletug`ın na`rseler Sistemalı pikirlew, (ko`z qaraslar, teoriyalar) jaylastırıladı - gorizontal boyınsha – salıstırıwdı a`melge asırıwdag`ı mag`lıwmatlardı htaa`vr sqiıfylaı rxaajrraakttielraisdtik. alar jaylastırıladı. strukturalastırıw ha`m sistemalastırıw ko`nlikpesin rawajlandıradı. ... g`a jantasıwlar, Prezentatsiya ... tu`sinikleri Xarakteristikalar, taypalar, ajıralıp turatug`ın belgiler ha`m sol kibiler 4-qosı‟msha Predmettin belgisin bildirip qanday? qaysı? degen sorawlarg‘a juwap beretug‘ın so‘zlerge kelbetlik dep ataladı. Latın tilinde kelbetlikler atlıqlar sıyaqlı rodlarda, sanlarda ha‘m seplewlerde birdey seplenedi kelbetliklerdin‘ o‘z seplew qosımtaları bolmag‘anlıg‘ı sebepli I, II ha‘m III topardag‘ı atlıqlardın‘ seplew qosımtaları arqalı seplenedi. Kelbetlikler eki toparg‟a bo‟linedi: 1) Birinshisi – birinshi ha‘m ekinshi toparda sepleniwshi kelbetlikler 79

2) Ekinshisi – u‘shinshi toparda sepleniwshi kelbetlikler. Birinshi toparda sepleniwshi kelbetlikler Femininum rodına tiyisli bolıp Nom. Sing. dag‘ı qosımtası –a- ha‘m Masculinum da Neutrum rodlarına tiyisli bolıp mascılınum Nom .Sing.da- us, er- qosımtasına ha‘m Neutrum Nom. Sing.da – um qosımtasına iye boladı. Kelbetliklerdin‘ atlıqtan parqı birinshi orında Mascilınum ekinshi orında Femininum u‘shinshi orında Neutrum rodları turadı. Mısalı: purus – shistıy – taza pura – shistaya – taza purum – shistoye – taza So‘zlikte purus a, um – taza dep jazıladı. Birinshi toparda sepleniwshi kelbetliklerdin‟ so‟zlik forması So‘zliklerde Mascilinum rodına tiyisli kelbetliktin‘ tolıq tu‘ri jazılıp keyin Femininum ha‘m Neutrum rodına Nom. Sing. qosımtası jazıladı. Mısalı : Purus, a, um – shistıy, aya, oe (taza ) Ruber, bra, brum – krasnıy aya oe (qızıl) Niger, gra, grum – shernıy aya oe (qara) Kelbetliktin‘ so‘zlik tu‘rin este saqlaw kerek. Birinshi topar kelbetliklerinin‘ seplewdegi sepleniwi. 1. Purus, a, um –taza 2. Dexter, tra, trum – on‘ BİRİNSHİ TOPAR KELBETLİKLERİNİN‟ JASALIWINDA QOLLANILATUG‟IN SO‟Z JASAWSHI QOSIMTALAR 1. Kelbetlikti jasaw ushın – eus- ha‘m -aceus- so‘z jasawshı qosımtalar predmet belgisinin‘ ren‘in ha‘m onın‘ qanday zatlardan jasalg‘anlıg‘ın ko‘rsetedi. Mısalı : feur+eus – temirge tiyisli ferrum – temir oss+eus – su‘yek chari+aceus – qag‘azg‘a tiyisli charta – qag‘az so‘zlerinen alıng‘an 2. Kelbetlikti payda qılıwda – idus-so‘z jasawshı qosımtası qollanıp bunda predmettin tiykargı qa‘siyetleri (mazası, awırlıg‘ı ha‘m ıssılıg‘ı) ko‘rsetiledi. Mısalı: frig+idus - suwıq graw +idus – awır 3. – osus – so‘z jasawshı qosımtası kelbetliklerde mol-ko‘lshilik ma‘nisin an‘latadı. Mısalı: aqu+osus – suwg‘a mol squam + osus- ten‘ge siyaqlı fibrin + osus – mol tala 80

5-qosimsha \"Oylaǹ -juplíqta isleǹ -pikir almasíǹ \" texnikasí . \"\"Oylaǹ -juplíqta isleǹ -pikir almasíǹ \" texnikasí \" texnikasi‘ texnologiyasíníǹ sízílmasí. 1. Oqītīwshī soraw hām tapsīrma beredi : aldīn oylaǹ , soǹ qīsqa juwaplardī jazíǹ. 2. Oqīwshīlаjrujwupaplítqalnarugl‘íSawobmroaa‘wljiulnawerdahip,átbmíitrat-aybpairrsilíarmwmegan‘leaanrh.pai‘kreirkleert almasadí ha‘m eki etedi. 3. Oqítíwshí bir neshe juplíqlarg‘a otíz sekund dawamínda auditoriyag‘a o‘z jumísín qísqa juwabín sípatlap beriwin usínís etedi. 6-qosimsha T-kestesi. Mag‘li‘wmatlardi‘ analiz qi‘li‘w, ten‘ew, sali‘sti‘ri‘ usi‘l ha‘m qurallari‘ Т – кеstе qag‘i‘ydalari‘ tani‘si‘ladi‘. Jeke ta‘rtipte ra‘smiylestiriledi. Т–кеste- bir Aji‘rati‘lg‘an waqi‘t arali‘g‘I‘nda jeke ta‘rtipte koncepciya(mag‘li‘wmat)ti‘n‘ wo‘z- (jupli‘qta) tolti‘radi‘, Oni‘n‘ shep ta‘repi sebepleri ara sali‘sti‘ri‘w yamasa jazi‘ladi‘, on‘ ta‘repine bolsa shep ta‘reptegi wolardi‘(аwа/yaq, awa-qarsi‘) ushi‘n. sebeplerge (qarama-qarsi‘ ideyalar, parametrler Kritikali‘q baqlawdi‘ ha‘m solsi‘yaqli‘larp), keltiriledi. rawajlandi‘radi‘. Kesteler jupli‘qta (toparda) sali‘sti‘ri‘wi‘, tolti‘ri‘ladi‘. Topar boyinsha bit Т–sxema du‘zedi. 81

Ko‟rsetpeler Qisqartilgan atamasi 7-qosimsha TO‟MENDEGİ ATAMALARDI YADLAN‟ Acusticus, a, um – esitu‘wge tiyisli cavus, a ,um – gewek, ishi bos coccygeus, a, um – du‘mqozag‘a tiyisli coronarius a um – tajg‘a uqsas dexter, tra, trum – on‘ sinister , tra, trum – shep externus, a ,um – sırtqı internus, a ,um – ishki gastricus, a, um - asqazang‘a tiyisli iliacus, a ,um – jambasqa tiyisli intermedius ,a ,um – aralıq latus, a, um – ken‘ lymaphaticus, a, um – limfag‘a uqsas medianus, a, um – aralıq medius, a, um - orta thoracicus, a ,um – shuqır profundus, a, um – ko‘kirekke tiyisli transversus, a, um – ko‘ldenen‘ nervus trigeminus – ush baslı nerv zygomaticus, a, um – bet su‘yegine tiyisli collosus ,a, um – qabarıw (mazol) compactus ,a ,um – tıg‘ız cutaneus, a, um – terige tiyisli subcutaneous, a,um – teri astına tiyisli musculus deltoideus – deltag‘a uqsas bulshıq et durus, a ,um – qattı pius, a, um – miy perdesinin‘ jumsaq toqımasına tiyisli fibrasus ,a, um – talag‘a uqsas glandulosus, a ,um – bezge uqsas ischiadius ,a, um – quyımshaqqa tiyisli mastoideum, a, um – su‘t bezine uqsas mucosus, a, um – silekeyge u 82

Názeriy sabaqtıń oqıtıw texnologiyalıq modeli Tema№ 14: III-toparda tu‟rleniwshi atlıqlar. Waqıt – 80 minut Oqıwshılar sanı: 30 Sabaq forması Názeriy-jańa bilimlerdi iyelew boyınsha oqıw sabaģı Sabaq rejesi 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası 2.U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' Sabaqtiń maqseti: III-toparda tu‘rleniwshi atlıqlar, Genes masculinum ,femininum, neytrum sepleniwi haqqinda oqiwshilarg‘a bilimdi qa‘liplestiriw Oqıw nátiyjesi III-toparda tu‘rleniwshi atlıqlar, Genes masculinum, femininum, neutrum sepleniwi haqqinda oqıwshıda bilim,kónlikpe menen birge kompetenciyalarıda rawajlanadı Pedagogikalıq wazıypalar: Nátiyjeler: 1 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew 1 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtasınin‘ áhmietin tu‘sindirip beriw qosımtası áhmietin bildi 2 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar 2 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi'n menen rodta ha‘m sanda baylanısi' tu‘sindiriw haqqinda tu‘sinik aldi Oqıtıw usılları: Lekciya, túsindiriw, kórgizbeli Oqıtıw forması: Jamaatli, kishi toparda Oqıtıw quralları Sabaq beriw shárt-sharayatı: Máruza matn, tarqatpa materiallar,taxta, Qaytar baylanıs usıl hám quralları slaydlar Proektor hám kompyuter menen támiynlengen oqıw xanası Awızeki soraw: soraw-juwap, Jazba: soraw sizge texnikası 83

Basqıshlar, Názeriy sabaqtıń texnologiyalıq kartasi Oqıwshı waqıt Jumıs mazmunı Úyge I-basqısh Oqıtıwshı tapsirmani Kirisiw aytadi. Shókemlestiriw Sorawlarg‘a 5 minut 1.Oqıwshılardıń sabaqqa tayarlıģın kózden keshirip, juwap sabaqqa qatnasın tekseredi beredi 2-basqısh Tiykarģı Oqiwshilar bilimin jetilistiriw. Tema ati basqısh 1.Úyge berilgen tapsirmani baqlaydi hám ótilgen tema hám rejesin (65 min) boyinsha oqiwshilarg‘a soraw-juwap o‘tkizedi, olardi jazip aladi bahalaydi Diqqat Maqset hám waziypani belgilew qiladi. sorawlarg‘a 2 Temanin` ati, maqseti, rejesi ha‘m ku‘tiletu‘gin na‘tiyjeler juwap menen tanistiradi ha‘m jazip aliwin aytadi. beredi. (1-qosimsha) Jazip aladi 3.Óz betinshe jumis islewi ushin ádebiyatlar menen Diqqat etedi. tanistiradi. Sorawlarg‘a juwap 4.Sabaq barisinda sabaqti bahalaw kriteriyalari hám beredi. kórsetkishleri menen tanistiradi (2-qosimsha) Tapsirmani orinlaydi Oqiwshilardiń bilimin aktivlestiriw Kishi toparlarga 5.‖Soraw sizge‖ usili arqali bilimlerin aktivlestiredi. bólinedi Kishi (3-qosimsha) toparlarda islew Taza temaniń mazmuni qagiydalari menen 6.Názeriy sabaqtiń rejesi hám dúzilisine muwapiq oqitiw tanistiradi. Hár bir protsessin shólkemlestiriw boyinsha háreketler tártibin topar óz tapsirmalari bayan etedi. Tiykarpı jaǵdaylar jazdiradi 7.Sabaqtiń mazmuni bayan etedi. (4-qosimsha) Taza temani bekkemlew 8.O‘tilgen temani bekkemlew na‘tiyjesinde tapsirmalardi tarqatadi, ―Taybalaw kestesi‖ arqali bilimlerin aktivlestiredi (5-qosimsha) 9.Kishi toparlarǵa bóledi, toparlarda islew qag‘iydasin esletedi T keste (6-qosimsha), hár bir toparǵa tapsirma beredi, topar ag‘zalarin bahalaw kriteriyalari menen tanistiradi (7-qosimsha) 10.Toparlarda islewdi baslawga ruxsat beredi. Hár bir kishi topar qatnasiwshilari tapsirmani orinlaw tártibin túsingenligin aniqlaw maqsetinde qaytar baylanis ótkizedi. Orinlaw protsessin bahlaydi, másláhatlar beredi. 11.Tapsirmani orinlawga ajiratilgan waqit tawsilganin málim etedi, Toparlar bayanatin beredi. Topar agzalarin diqqat penen esitiwin hám sorawlar beriwin, sol menen birge óz ara bir-birlerin bahalawdi esletedi. Juwaplardi toltiradi hám qisqasha nátiyje shigaradi. 12.Toparlar tapsirmasin óz ara bahalawdi ótkizedi, temaniń 84

hár bir bólimi boyinsha nátiyje shigaradi, eń tiykargilarina boyinsha itibar beriledi, berilgen magliwmatlardi dápterge jaziwdi esletedi. Temaniń kásbiy xizmetiniń áhmiyeti menen jumislarin baylanistırıp temani juwmaqlaydi baslaydi. Hár bir topar sardarlari shigip óz jumislarin bayanat etedi. Berilgen qosimsha sorawlarga juwap beredi. Toparlar tapsirma nátiyjelerin óz ara bahalaydi. Magliwmatl ardi dápterge jazip aladi. 3 – basqısh Sabaqtiń juwmaǵı Bahalari Aktiv qatnasqan oqiwshilardiń juwaplari analiz etilip menen Juwmaqlaw bahalanadi hám xoshametlenedi. tanisadi shı basqısh Úyge tapsirmaniń beriliwi Keyingi sabaqqa tapsirmalar hám oni orinlaw ushin Tapsirmani (10 min) jazip aladi qollanbalar beredi. (8-qosimsha) 1-qosı‟msha Tema. III-toparda tu‟rleniwshi atlıqlar Reje: 1.U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası 2.U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' 2-qosı‟msha 85

Bahalaw kórsetkishleri hám mezonları Bahalar Kó rsetkishler 54 3 2 Tema boyinsha Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi Oqiwshi mag΄liwmat . mag΄liw mag΄liwmat aniq mag΄liwmat islep mag΄liwmat mat isley hám toliq islep shig΄iwda ayrim toliq almasa shig΄ip, dalillep qáte-kemshilikke kirgizbese berse jol qoysa. 3-qosı‟msha «Soraw sizge» usi'li'. O„tkeriw usi'li':Qag`az bo`leklerine temag`a say sorawlardi' jazi'n` ha`m qag`azdi' bo`klep vazag`a yaki paketke sali'n`. Qatnasi'wshi'larg`a paketten saylap ali'wi'n ha`m sorawi'n qa`legen basqa adamg`a o`z qa`lewi menen beriwine boladi'. Oyi'n usi'lay dawam ete beredi. Sorawlar dizimi 1 Atliq dep nege aytamiz ? 2 Atliqtin‘ neshe rodi bar? 3 Atliq neshe sepliniwge bo‘linedi ? 4 Atliqtin III sepleniwi ? 5 U‘shinshi topar atlıqlarının‘ seplew qosımtası ? 6 U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar menen rodta ha‘m sanda baylanısi' 4-qosı‟msha Na‘zeriy sabaq mazmunι: U‟SHİNSHİ TOPAR ATLIQLARININ‟ SEPLENİWİ 1) Ushinshi toparda Masculinum, Femininum ha‘m Neutrum rodlarına tiyisli atlıqlar kirip, olar Nom. Sing- da ha‘r qıylı qosımtalarg‘a iye boladı. U‘shinshi topar atlıqlarının‘ negizi u‘sh rodta da Gen. Sing – de – is- qosımtasına iye boladı. 86

2) Masculinum ha‘m Femininum rodlarda atlıqlar seplewde seplengende birdey qosımtalarg‘a iye boladı. 3) U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar ten‘ quramalı bolıp Nom. Sing- tegi so‘zler Gen. Sing- tede ten‘dey buwıng‘a bo‘linedi. Ten‘ emes buwınlı atlıqlar bolsa Gen. Sing .te buwınlar sanı Nom. Sing – tegi so‘zlerge qarag‘anda bir buwıng‘a ko‘p boladı. Mısal: cortex, icis, m, soluti, -onis, f, Semen, inis. Ten‘ buwınlı Ten‘ emes buwınlı Nom. Sing. Cut-is Nom. Sing. cor-pus Gen. Sing. cut-is Gen. Sing. cor-po-ris 4) U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlardın‘ negizi Gen. Sing-tegi-is qosımtasın alıp taslaw menen payda etiledi. Seplew Ten‘ buwınlı Negizi Ten‘ emes Negizi atlıq buwınlı atlıq Nom. Sing. Gen. Sing. Cut-is Cut Cortex Cut-is Cut Corticis Cortic U‘shinshi toparda sepleniwshi atlıqlar so‘zlik formada birinshi orında Nom. Sing. formasının‘ tolıq halı keyin Gen. Sing. tin‘ qosımtası son‘ rod ko‘rsetilip keyninde awdarması beriledi. Radixi, icis, t, - tamır Nom. Sing- radix, Gen. Sing. – radicis Bir buwınlı atlıqlar so‘zlikten Nom. Sing. forması menen birge Gen. Sing. formasında ham tolıq jazıladı. Flos, floris –m 5-qosı‟msha Tayipalaw kestesi Taypalaw kestesi Tayipali ajratiwlarni duziw qag‘iydasi Tayipa-qasiyetha‘m menen tanisadi. Aqliy hujum/ klaster duziw/ qatnasiqlardin‘ za‘rurligini jan‘a o‘qiw materiali menen tanisiwdan son‘ ko‘setiwshi (uluwmaliq) toparlarda aling‘an mag‘lumat bo‘leklerini birlestiriw imkanin beretug‘in taypalardi belgi qidiradilar. Ajiratilg‘anbelgiler tiykarinda aling‘an Tayipalardi keste ko‘rinisinde duzediler. mag‘lumatlardi birlestiriwdi Pikirlerdi mag‘lumatlardi tayipag‘a sa‘ykes ta‘miyinleydi. tu‘rde bo‘listirediler.Jumis processinda tayipalardin‘ ayrim atlari o‘zgertiriliwi Sistemali pikirlew, mumkin. Tazalari payda bo‘liwi mumkin. mag‘lumatlardi dizimge keltiriw, dizimlestiriw ko‘nlikpelerini ravajlandiradi. Jumis natiyjelerinin‘ taqdimati. 87

I-Topar ushin tapsirma – 1 sepleniw II-Topar ushin tapsirma-. I1 sepleniw III-Topar ushin tapsir- 1II sepleniw 6-qosı‟msha T-kestesi. Mag‘li‘wmatlardi‘ analizqi‘li‘w, ten‘ew, sali‘sti‘ri‘wusi‘lha‘mqurallari‘ Т–кеste- bir Т – кеstе qag‘i‘ydalari‘ tani‘si‘ladi‘. Jeke ta‘rtipte koncepciya(mag‘li‘wmat)ti‘n‘ wo‘z- ra‘smiylestiriledi. ara sali‘sti‘ri‘w yamasa wolardi‘(аwа/yaq, awa-qarsi‘) ushi‘n. Aji‘rati‘lg‘an waqi‘t arali‘g‘I‘nda jeke ta‘rtipte Kritikali‘q baqlawdi‘ (jupli‘qta) tolti‘radi‘, Oni‘n‘ shep ta‘repi sebepleri jazi‘ladi‘, on‘ ta‘repine bolsa shep ta‘reptegi rawajlandi‘radi‘. sebeplerge (qarama-qarsi‘ ideyalar, parametrler ha‘m solsi‘yaqli‘larp), keltiriledi. Kesteler jupli‘qta (toparda) sali‘sti‘ri‘wi‘, tolti‘ri‘ladi‘. Topar boyinsha bit Т–sxema du‘zedi. Ko‟rsetpeler Qarsi‟ ko‟rsetpeler Qosımsha 7 Paydalanilg‟an a‟debiyatlar: 1. Boliev M.N ―Lotin tili va medicina terminologiyasi‖. Toshkent, Zar qalam nashriyoti, 2007 yil 2. Muchnik F.I., Travickaya M.G. ―Латинский язык‖. Toshkent, Medicina nashriyoti Интернет сайтлари: 1. www.ZiyoNet 2. www.Google.ru 3.www.med.uz 88

1.2 -ILOVA ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI Qaraqalpaǵıstan Respublikası Kásiplik Bilimlendiriwdi Rawajlandırıw hám Muwapıqlastırıw Basqarması NÓKIS MEDICINA KOLLEDJI Medicina terminologiyasi ha‟m larin tili páninen MAVZULAR TOPLAMI “Uliwma medicinaliq pa‟nler” kafedrasi Pa‟n oqitiwshi : Duysenbaeva Quralay 89

Medicina koledjinin pedagogikalıq keńestiń 2022 jıldaǵı «__» sanlı jıynalısında maqullandi ha‘m kolledjdin‘ 2022 jil «_ ___» «__» sanlı buyrig‘i menen tastiyiqlandi Du'zgen: Duysenbaeva Q - Nókis medicina kolledjiniń « Latin tili medicina terminologiyasi menen » páni oqıtıwshısı. Pıkır M. Turımbetova - Nókis medicina kolledji direktorı. Medicina bıldırıwshı: ilimleri doktorı _______ Z. Usenova -Nókis medicina kolledjiniń oqıw isleri boyınsha direktor orınbasarı ________ F. Xojambergenova - Qaraqalpaqstan medicina instituti farmakologiya kafedra baslig‘i ________ 90

kirisiw Ha‘r bir pa‘n zaman o‘zgeriwi menen rawajlanıp baradı. Medicina tarawındag‘ı latın tili ha‘m medicina terminologiyası pa‘ninin‘ rawajlanıwı meditsinalıq pa‘nler menen baylanıslı. Meditsina kolledjlerinde oqiwshilarg‘a meditsina ha‘m de xaliq meditsinasinda qollanılatug‘ın meditsina atamaların o‘zgertiw tiykarg‘ı maqset esaplanadı. Sabaqlıq materialları meditsina kolledjleri ushın bag‘darlama tiykarında berilgen. Usı sabaqlıqtag‘ı tapsırmalar ha‘r qıylı bolıp, olar oqiwshılardın‘ o‘z betinshe islewi ha‘m pikir ju‘rgiziwi, izleniwi , salıstırıwı, juwmaq shıg‘arıwı sıyaqlı ta‘jiriybeler payda etiwinde u‘lken ah‘miyetke iye. Meditsina atamalarının‘ jasalıwında qollanılatug‘ın so‘z jasawshı qosımtalar ha‘m latınsha – grekshe ma‘niles so‘zlerdin‘ sabaqlıqqa beriliwi so‘z shaqaplarınan atlıq ha‘m de kelbetliklerge tiyisli temalardı teren‘irek u‘yreniwge qaratılg‘an. Ha‘r bir temada yadlaw ushın so‘zler, shınıg‘ıwlar ha‘m retseptler tayarlawdın‘ t u‘rlerine qarap, yag‘nıy, M* -anatomıyalıq, S- M*-emlew, M-F*-ulıwma meditsinalıq, F*-farmatsevtikalıqqa tiyisli atamalar berilgen. Usı to‘rtinshi baspa qosımshalar kirgizilgen h‘alda qayta islendi . Fonetika bo‘limindegi shınıg‘ıwlar, jazba qadag‘alaw islerinen ko‘rsetpeler, sırtqı ag‘zalar, skelet, ishki ag‘zalar, da‘ri tu‘rleri, da‘rilik o‘simlikler bo‘limlerinin‘ suwretleri ha‘m atları qosımsha etildi. Temalar son‘ında ka‘sip - o‘ner kolledjleri oqıwshılarının‘ du‘nya qarası ha‘m ruwxıy-ag‘artıwshılıq bilimlerin asırıwg‘a ko‘meklesiwshi o‘z betinshe uyreniw ushın latın naqıl-maqalları berilgen. Sabaqlıqta latınsha- qaraqalpaqsha so‘zlik berilgen bolıp, bul oqıwshılardın‘ shınıg‘ıw ha‘m tapsırmalardı o‘z betinshe orınlawına ja‘rdem beredi. Sonday-aq, latın tilin jaqsı o‘zlestiriw maqsetinde tekstli shınıg‘ıwlar qosımsha etildi. Meditsina kolledjleri oqıwshıları meditsinanı u‘yreniwge kirisiwden aldın to‘mendegilerdi yadında saqlawı kerek: «İN VİA EST MEDİCİNA VİA SİNE LİNGUA LATİNA - Latın tilisiz meditsinag‘a jol joq, yaki ―NON EST MEDİCİNA SİNE LİNGUA LATİNA» - Latın tilisiz meditsinanı ko‘z aldımızg‘a keltirip bolmaydı. 91