หลักสูตรธรรมศึกษา ชั้นเอก

หลักสูตรธรรมศกึ ษา ช้นั เอก ฉบับปรับปรงุ พทุ ธศักราช ๒๕๕๗ คณะสงฆ์และรฐั บาล จดั พมิ พ์ เพื่อเผยแผ่พระพุทธศาสนา หนงั สือยืมเรยี น

หนงั สือหลักสตู รธรรมศึกษาชั้นเอก ฉบับปรบั ปรงุ พทุ ธศักราช ๒๕๕๗ พิมพค์ ร้ังที่ ๑ จานวน ๒๐๐,๐๐๐ เลม่ ISBN : 978-616-7788-24-1 พมิ พ์ท่ี โรงพิมพส์ านกั งานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาติ ๓๑๔-๓๑๖ ถนนบำรุงเมอื ง เขตป้อมปรำบศตั รูพำ่ ย กทม. ๑๐๑๐๐ โทร. ๐ ๒๒๒๓ ๓๓๕๑, ๐ ๒๒๒๓ ๕๕๔๘ โทรสำร ๐ ๒๖๒๑ ๒๙๑๐ นำยสุรพล วริ ิยะบรรเจดิ ผพู้ ิมพ์/โฆษณำ

§”ª√“√¿ ·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ß“π¥â“π°“√»÷°…“‡ªìπß“π∑Ë’ ”§—≠Õ¬à“ßÀπË÷ߢÕß™“µ‘ ‡æ√“–§«“¡‡®√‘≠ À√◊Õ §«“¡‡ ◊ËÕ¡¢Õߪ√–™“™π„𙓵‘¢÷ÈπÕ¬àŸ°—∫°“√»÷°…“‡ªì𠔧—≠ ªí®®ÿ∫—π¡’ —≠≠“≥∫“ß Õ¬“à ß∑‡’Ë ÀπÁ ‰¥™â ¥— «“à æ≈‡¡Õ◊ ߢÕ߉∑¬∫“ß «à π‡ Õ◊Ë ¡‰ª®“°§≥ÿ ∏√√¡»≈’ ∏√√¡∑“ßæ√–»“ π“ ®÷ß∑”„À⧫“¡ª√–惵‘·≈–®‘µ„®≈àÿ¡À≈ß„πÕ∫“¬¡ÿ¢´÷Ë߇ªì𠓇Àµÿ·Ààߧ«“¡‡ Ë◊Õ¡∑È—ß∑“ß  ¢ÿ ¿“æ√“à ß°“¬·≈– «à π√«¡ Õπ—  àߺ≈∂ß÷ §«“¡‡ ËÕ◊ ¡¢Õߧ√Õ∫§√«—  —ߧ¡ ª√–‡∑»™“µ‘ °“√»÷°…“À≈—°∏√√¡·≈–πâÕ¡π”‰ªªØ‘∫—µ‘„π√Ÿª·∫∫¢Õß°“√»÷°…“ ∏√√¡»÷°…“§◊Õ °“√ √â“ß √√§å§«“¡‡®√‘≠∑“ߪí≠≠“·≈–∑“ß®‘µ„® ´÷Ë߇ªìπµâπ‡Àµÿ¢Õߧ«“¡‡®√‘≠¥â“π Õ◊ËπÊ ∑È—ßÀ¡¥ °“√®—¥°‘®°√√¡°“√‡√’¬π°“√ Õπµ“¡À≈—° Ÿµ√∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ πÈ’∂◊Õ‡ªìπ°“√ª≈Ÿ°Ωíߧ«“¡§‘¥∑’Ë∂Ÿ°µâÕß ‡ªìπ —¡¡“∑‘Ø∞‘ ‡ªìπ°“√ à߇ √‘¡§«“¡ª√–惵‘ ¥’ß“¡µà“ßÊ ‚¥¬ Õ¥§≈âÕß°—∫§«“¡¡ÿàßÀ¡“¬·≈–À≈—°°“√¢Õß°“√®—¥°“√»÷°…“µ“¡ æ√–√“™∫—≠≠—µ‘°“√»÷°…“·Ààß™“µ‘ ∑Ë’°”Àπ¥„À⇪ìπ‰ª‡æ◊ËÕæ—≤π“§π‰∑¬„À⇪ìπ¡πÿ…¬å∑Ë’  ¡∫Ÿ√≥å ∑—Èß√à“ß°“¬ ®‘µ„®  µ‘ªí≠≠“ §«“¡√⟠·≈–§ÿ≥∏√√¡ ¡’®√‘¬∏√√¡·≈–«—≤π∏√√¡ „π°“√¥”√ß™’«‘µ  “¡“√∂Õ¬àŸ√à«¡°—∫ºâŸÕ◊Ëπ‰¥âÕ¬à“ß¡’§«“¡ ÿ¢ ¥—ßπÈ—π®÷ߢՄÀâ∑ÿ°¿“§ à«π ∑Ë’‡°¬’Ë «¢âÕß ‰¥™â ૬°—π‡æ◊ÕË „À∫â √√≈«ÿ —µ∂ªÿ √– ß§åπ’„È À≥âÕ¬à“ß ¡∫Ÿ√≥å ¢ÕÕπÿ‚¡∑π“µàÕ°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ °√–∑√«ß«—≤π∏√√¡  ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏ »“ π“·Ààß™“µ‘  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√»÷°…“¢—Èπæ◊Èπ∞“π  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√ °“√Õ“™’«»÷°…“  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√Õÿ¥¡»÷°…“ ∑’ˉ¥â· ¥ß‡®µ®”πß∑Ë’®–√à«¡¡◊Õ °—π„π°“√®—¥„Àâ ¡’°“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ ¢ÕÕ”π«¬æ√„Àâ∑ÿ°Àπ૬ ß“π„π —ß°—¥‰¥â√«¡æ≈—ß·Ààߧ«“¡ “¡—§§’¥”‡π‘π°“√„Àâª√“°Ø‡ªìπ√Ÿª∏√√¡®–𔧫“¡ ÿ¢  ß∫  π— µ‘ ·≈–§«“¡‡®√‘≠¡“ Ÿàª√–‡∑»™“µµ‘ àÕ‰ª

¢ÕÕ“πÿ¿“æ·Àßà §ÿ≥æ√–»√√’ µ— πµ√—¬ ·≈–°ÿ»≈‡®µπ“∑’Ë∑à“π∑—ßÈ À≈“¬‰¥µâ ßÈ— „®„π°“√  à߇ √‘¡§ÿ≥¿“ææ≈‡¡◊ÕߢÕß™“µ‘ „À⇪ìπºâŸ‡æ’¬∫æ√âÕ¡∑—Èߧ«“¡√âŸ§àŸ§ÿ≥∏√√¡„π§√—ÈßπÈ’ ®ßª√–¡«≈‡ªìπæ≈«ªí®®—¬∫—π¥“≈„Àâ∑ÿ°∑à“π ∂÷ߧ«“¡ßÕ°ß“¡‰æ∫Ÿ≈¬å„πæ√–∏√√¡§” Õπ ¢Õß ¡‡¥Á®æ√–º¡Ÿâ ’æ√–¿“§‡®“â ª√– ∫§«“¡‡®√≠‘ √ßàÿ ‡√◊Õßµ≈Õ¥°“≈π“π ‡∑Õ≠. ( ¡‡¥Á®æ√–«π— √µ— ) ·¡°à Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß

∫π— ∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡√à«¡¡◊Õ „π°“√®—¥°“√‡√¬’ π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ √–À«“à ß  ”π°— ß“π·¡°à Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß °√–∑√«ß»÷°…“∏°‘ “√  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√»÷°…“¢—πÈ æÈ◊π∞“π  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√Õ“™’«»÷°…“  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√Õ¥ÿ ¡»°÷ …“ °√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ ·≈– ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Àßà ™“µ‘ «π— ∑Ë’ Ò¯ ‡¥◊Õπ  ß‘ À“§¡ æÿ∑∏»°— √“™ Úıı˜ ∫—π∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡√à«¡¡◊Õ©∫—∫π’È∑”¢÷Èπ ≥ ÀâÕߪ√–™ÿ¡√“™«—≈≈¿ Õ“§“√ √“™«≈— ≈¿ ™πÈ— Ú °√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ ‡¡◊ËÕ«π— ∑’Ë Ò¯  ‘ßÀ“§¡ Úıı˜ √–À«“à ß ”π°— ß“π ·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ‚¥¬ ¡‡¥Á®æ√–«—π√—µ ·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß °√–∑√«ß »÷°…“∏‘°“√ ‚¥¬π“ß ÿ∑∏»√’ «ß…å ¡“π ª≈—¥°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ªØ‘∫—µ‘√“™°“√·∑π √—∞¡πµ√’«à“°“√°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ °√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ ‚¥¬»“ µ√“®“√¬åÕ¿‘π—π∑å ‚ª…¬“ππ∑å ª≈—¥°√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ ªØ‘∫—µ‘√“™°“√·∑π√—∞¡πµ√’«à“°“√°√–∑√«ß «—≤π∏√√¡  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√»÷°…“¢È—πæ◊Èπ∞“π ‚¥¬π“¬°¡≈ √Õ¥§≈⓬ ‡≈¢“∏‘°“√§≥–°√√¡°“√°“√»÷°…“¢È—πæ◊Èπ∞“π  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√Õ“™’«»÷°…“ ‚¥¬π“¬™—¬æƒ°…å ‡ √’√—°…å ‡≈¢“∏‘°“√§≥–°√√¡°“√°“√Õ“™’«»÷°…“ ·≈– ”π—°ß“π §≥–°√√¡°“√°“√Õÿ¥¡»÷°…“ ‚¥¬√Õß»“ µ√“®“√¬å𓬷æ∑¬å°”®√ µµ‘¬°«’ ‡≈¢“∏‘°“√ §≥–°√√¡°“√°“√Õÿ¥¡»÷°…“ ·≈– ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘ ‚¥¬π“¬πæ√—µπå ‡∫≠®«—≤π“π—π∑å ºŸâÕ”π«¬°“√ ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘ ¡’‡®µ®”πß√à«¡¡◊Õ°—π „π°“√®—¥„Àâ¡’°“√®—¥°“√‡√¬’ π°“√ Õπ∏√√¡»°÷ …“„π ∂“π»°÷ …“ /§«“¡√à«¡¡◊Õ...

§«“¡√«à ¡¡◊Õ¡’«—µ∂ÿª√– ß§å Ù ª√–°“√ ¥—ßπ’È Ò. ‡æ◊ËÕ„À⺟â‡√’¬π‰¥â‡√’¬π√⟷≈–‡¢â“„®À≈—°æÿ∑∏∏√√¡∑’Ë∂Ÿ°µâÕß  “¡“√∂𔉪 ª√–¬ÿ°µ„å ™â„À‡â °‘¥ª√–‚¬™π„å π™«’ µ‘ ª√–®”«—π Õπ— ¡’º≈µÕà §«“¡‡®√‘≠¡—Ëπ§ß¢Õß ∂“∫π— ™“µ‘ »“ π“ ·≈–æ√–¡À“°…—µ√‘¬å Ú. ‡æ◊ËÕ„ÀâºâŸ‡√’¬π¡’§«“¡√⟧Ÿà§ÿ≥∏√√¡·≈–‡ √‘¡ √â“ß»’≈∏√√¡ ‡ªìπæ≈‡¡◊Õߥ’·≈–¡’ §≥ÿ ¿“æ Û. ‡æ◊ËÕ √â“ß¿Ÿ¡‘§ÿâ¡°—π„ÀâºâŸ‡√’¬πÀà“߉°≈Õ∫“¬¡ÿ¢  Ë‘߇ æµ‘¥  Ë‘ߺ‘¥°ÆÀ¡“¬ ·≈– 𔉪 §àŸ «“¡ ß∫‡√¬’ ∫√âÕ¬¢Õß ß— §¡ Ù. ‡æ◊ËÕ„ÀâÀπ૬ߓπ√“™°“√∑Ë’‡°’ˬ«¢âÕß°—∫°“√®—¥°“√»÷°…“ ‡ªìπÀπ૬ߓπÀ≈—° √—∫º‘¥™Õ∫„π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ·≈–°“√ Õ∫∏√√¡»÷°…“ ‚¥¬„Àâ∂◊Õ‡ªìπ à«πÀπ÷Ëß ¢Õß°®‘ °√√¡‡ √¡‘ À≈—° Ÿµ√·≈–°®‘ °√√¡æ—≤π“ºŸ‡â √¬’ π ‡æË◊Õ„Àâ∫√√≈ÿ¢âÕµ°≈ߧ«“¡√à«¡¡◊Õ¥—ß°≈à“« Àπ૬ߓπ¢â“ßµâπ®÷ß¡’¢âÕµ°≈ß√à«¡°—π ¥”‡ππ‘ °“√ ¥—ßµÕà ‰ªπ’È Ò.„ÀÀâ π«à ¬ß“π„π ß— °¥— °√–∑√«ß»°÷ …“∏°‘ “√∑¡Ë’  ’ ∂“π»°÷ …“„π ß— °¥— ¥”‡ππ‘ °“√¥ß— πÈ’ Ò.Ò „Àâ®—¥°‘®°√√¡°“√‡√’¬π°“√ ÕπÀ≈—° Ÿµ√∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“∑’Ë ®—¥°“√»÷°…“∑—Èß„π·≈–πÕ°√–∫∫°“√»°÷ …“ „π —ß°¥— °√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ Ò.Ú Õߧå°√À≈—°√—∫º‘¥™Õ∫·≈–¥”‡π‘π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ·≈–®—¥ Õ∫ ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ √«¡∑—Èß π—∫ πÿπ  à߇ √‘¡„π à«π¢Õß∑√—欓°√∫ÿ§§≈  ∂“π∑’Ë Õªÿ °√≥å°“√‡√¬’ π°“√ Õπ °“√ Õ∫ ·≈–ÕπË◊ Ê ∑ˇ’ °¬’Ë «¢âÕß ‚¥¬¡ ’ ”π°— ß“π ßà ‡ √¡‘ °®‘ °“√ °“√»÷°…“  ”π—°ß“πª≈—¥°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ ‡ªìπÀπ૬ߓπ°≈“ß„π°“√∫Ÿ√≥“°“√ ®—¥∑”§”¢Õß∫ª√–¡“≥·≈–®—¥∑”·ºπªØ‘∫µ— °‘ “√„π¿“æ√«¡¢Õß°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ Ò.Û ∫—π∑÷°º≈°“√ Õ∫∏√√¡»÷°…“‰«â„π·∫∫· ¥ßº≈°“√‡√’¬π¢Õß ∂“π »÷°…“ Ò.Ù ¥”‡π‘π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ √à«¡°—∫  ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘ ‚¥¬§«“¡‡ÀÁπ™Õ∫®“° ”π—°ß“π·¡à°Õß∏√√¡  π“¡À≈«ß /∫π— ∑°÷ ¢Õâ µ°≈ß...

Ú. „Àâ°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ °√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ √à«¡°—∫ ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏ »“ π“·Ààß™“µ‘  à߇ √‘¡ π—∫ πÿπ§√Ÿ Õπ∏√√¡»÷°…“  Ë◊ÕÕÿª°√≥å°“√‡√’¬π°“√ Õπ ·≈–ß∫ª√–¡“≥„π°“√¥”‡π‘π°“√·≈–¥”‡π‘π°“√ª√– “πß“π¥â“πÕË◊πÊ ∑Ë’‡ªìπªí®®—¬ ‡°È◊ÕÀπÿπ„Àâ°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ·≈–°“√ Õ∫∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“∫√√≈ÿµ“¡ «—µ∂ÿª√– ß§å ‚¥¬°“√·π–π”®“° ”π°— ß“π·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ∫—π∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡√à«¡¡◊Õ‰¥â®—¥∑”¢÷Èπ ˜ ©∫—∫ ¡’¢âÕ§«“¡µ√ß°—π·≈–‡ÀÁπ™Õ∫ ‡¡◊ËÕ∑È—ß ˜ Àπà«¬ß“π ‰¥âÕà“π·≈–‡¢â“„®µ≈Õ¥·≈â« ®÷߉¥â≈ß≈“¬¡◊Õ™Ë◊Õ‰«â‡ªìπ≈“¬≈—°…≥å Õ°— …√ ∑—ßÈ π„È’ À∫â —π∑°÷ ¢Õâ µ°≈ߧ«“¡√«à ¡¡Õ◊ π’È¡’º≈∫ß— §—∫„™µâ —ßÈ ·µà«π— ∑≈Ë’ ßπ“¡‡ªπì µπâ ‰ª ≈ß™ÕË◊ ....................................... ( ¡‡¥Á®æ√–«π— √µ— ) ·¡°à Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß (≈ß™◊ÕË )................................... (≈ß™Õ◊Ë )................................... (π“ß ÿ∑∏»√’ «ß…å ¡“π) (»“ µ√“®“√¬åÕ¿π‘ —π∑å ‚ª…¬“ππ∑å) ª≈¥— °√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ ªØ‘∫µ— √‘ “™°“√·∑π ª≈¥— °√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ ªØ∫‘ µ— √‘ “™°“√·∑π √∞— ¡πµ√«’ “à °“√°√–∑√«ß»°÷ …“∏°‘ “√ √—∞¡πµ√«’ à“°“√°√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ (≈ß™◊ËÕ)................................... (≈ß™ÕË◊ )................................... (𓬰¡≈ √Õ¥§≈“â ¬) (𓬙—¬æƒ°…å ‡ √√’ °— …)å ‡≈¢“∏°‘ “√§≥–°√√¡°“√°“√»°÷ …“¢π—È æπ◊È ∞“π ‡≈¢“∏‘°“√§≥–°√√¡°“√°“√Õ“™’«»÷°…“ (≈ß™Ë◊Õ)................................... (≈ß™Õ◊Ë )................................... (√Õß»“ µ√“®“√¬å𓬷æ∑¬°å ”®√ µµ‘¬°«)’ (π“¬πæ√µ— πå ‡∫≠®«—≤π“ππ— ∑å) ‡≈¢“∏‘°“√§≥–°√√¡°“√°“√Õ¥ÿ ¡»÷°…“ ºÕ⟠”𫬰“√ ”π°— ß“πæ√–æ∑ÿ ∏»“ π“·Àßà ™“µ‘

¡µ‘¡À“‡∂√ ¡“§¡ §√ßÈ— ∑’Ë Ú/Úıı˜  ”π—°‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡ ¡µ‘ ...................... ‡√ÕË◊ ß ∫—π∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡√à«¡¡◊Õ„π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π »÷°…“ „π°“√ª√–™ÿ¡¡À“‡∂√ ¡“§¡§√È—ß∑’Ë Ú/Úıı˜ ‡¡Ë◊Õ«—π∑’Ë Ò˘ °—𬓬π Úıı˜ ‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡‡ πÕ«à“ °√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√‰¥¡â À’ πß—  ◊Õ ∑Ë’ »∏ ÚÛı/ÚÙˆ˜ ≈ß«—π∑’Ë Ù °π— ¬“¬π Úıı˜ ·®ßâ «“à °√–∑√«ß»°÷ …“∏‘°“√ √«à ¡°—∫  ”π—°ß“π·¡à°Õß∏√√¡  π“¡À≈«ß °√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ ·≈– ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘ ‰¥â≈ßπ“¡„π ∫π— ∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡√«à ¡¡◊Õ„π°“√®¥— °“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ ‡¡Ë◊Õ«—π ∑’Ë Ú¯  ‘ßÀ“§¡ Úıı˜ ‚¥¬¡’«—µ∂ÿª√– ß§å‡æË◊Õ„À⺟â‡√’¬π‰¥â‡√’¬π√Ÿâ·≈–‡¢â“„®À≈—° æÿ∑∏∏√√¡∑’Ë∂Ÿ°µâÕß  “¡“√∂𔉪ª√–¬ÿ°µå„™â„À⇰‘¥ª√–‚¬™πå„π™’«‘µª√–®”«—π ·≈–‡æË◊Õ „ÀâÀπ૬ߓπ√“™°“√∑’ˇ°’ˬ«¢âÕß°—∫°“√®—¥°“√»÷°…“‡ªìπÀπ૬ߓπÀ≈—°√—∫º‘¥™Õ∫„π°“√ ®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ·≈–°“√ Õ∫∏√√¡»÷°…“ ‚¥¬„Àâ∂◊Õ‡ªìπ à«πÀπË÷ߢÕß°‘®°√√¡‡ √‘¡ À≈—° Ÿµ√·≈–°‘®°√√¡°“√æ—≤π“ºâŸ‡√’¬π ·≈–„π°“√ª√–™ÿ¡Àπ૬ߓπ∑’ˇ°Ë’¬«¢âÕ߇¡Ë◊Õ «—π∑’Ë Ú °—𬓬π Úıı˜ ‚¥¬¡’æ√–æ√À¡¡ÿπ’ √Õß·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß‡ªìπª√–∏“π „π∑ª’Ë √–™¡ÿ ‰¥â¡’¡µ„‘ À â ”π°— ß“πæ√–æ∑ÿ ∏»“ π“·Àßà ™“µ¥‘ ”‡ππ‘ °“√ ¥—ßπÈ’ Ò. π”‡√◊ËÕß∫—π∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡√à«¡¡◊Õ„π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π  ∂“π»÷°…“‡ πÕµàÕ∑’˪√–™ÿ¡¡À“‡∂√ ¡“§¡‡æË◊Õ∑√“∫ ·≈– —Ëß°“√„À⇮ⓧ≥–®—ßÀ«—¥ ¥”‡ππ‘ °“√ Ú. ®—¥∑”„∫ ¡—§√·≈–√—∫ ¡—§√æ√– Õπ∏√√¡»÷°…“∑ÿ°®—ßÀ«—¥∑Ë—«ª√–‡∑»„Àâ·≈â« ‡ √®Á ¿“¬„π‡¥◊Õπµ≈ÿ “§¡ Úıı˜

 ”π—°ß“πæ√–æ∑ÿ ∏»“ π“·Àßà ™“µ‘ ‚¥¬°Õßæÿ∑∏»“ π»÷°…“æ‘®“√≥“‡ÀπÁ «“à ‡æÕË◊ „Àâ°”Àπ¥¥”‡π‘π°“√µ“¡∫—π∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡√à«¡¡◊Õ„π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡ »°÷ …“„π ∂“π»÷°…“ ”‡√Á®µ“¡«—µ∂ÿª√– ß§å ®÷߇ÀπÁ §«√𔇠πÕ¡À“‡∂√ ¡“§¡‡æËÕ◊ ∑√“∫ ·≈–·®âß„À⇮ⓧ≥–®—ßÀ«—¥∑Ë—«ª√–‡∑»æ‘®“√≥“§—¥‡≈◊Õ°æ√–¿‘°…ÿ∑Ë’¡’§«“¡√Ÿâ§«“¡ “¡“√∂ „π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“·≈–„Àâ°“√ π—∫ πÿπ¥â“πÕË◊πÊ ∑’ˇ°Ë’¬«¢âÕß°—∫°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√  Õπ∏√√¡»÷°…“ √à«¡°—∫ ∂“π»÷°…“·≈–Àπ૬ߓπ√“™°“√„π®—ßÀ«—¥ √“¬≈–‡Õ’¬¥µ“¡  ”‡π“∫—π∑÷°¢âÕµ°≈ßœ ∑Ë·’ π∫∂«“¬„π∑’˪√–™¡ÿ (π“¬πæ√µ— πå ‡∫≠®«—≤π“π—π∑)å ‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡

¡µ¡‘ À“‡∂√ ¡“§¡ §√—ßÈ ∑’Ë Úˆ/Úıı˜  ”π°— ‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡ ¡µ‘ ...................... ‡√ËÕ◊ ß °“√®—¥ª√–™ÿ¡ ¡— ¡π“‚§√ß°“√ ßà ‡ √¡‘ æ√–æ∑ÿ ∏»“ π“„π ∂“π»°÷ …“ „π°“√ª√–™ÿ¡¡À“‡∂√ ¡“§¡§√ßÈ— ∑Ë’ Úˆ/Úıı˜ ‡¡◊ËÕ«—π∑’Ë Ú¯ 惻®‘°“¬π Úıı˜ ‡≈¢“∏°‘ “√¡À“‡∂√ ¡“§¡‡ πÕ«à“ „π°“√ª√–™¡ÿ §≥–∑”ß“π¥”‡ππ‘ ß“π°“√‡√’¬π°“√ Õπ ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ ‡¡◊ËÕ«—π∑’Ë Úı 惻®‘°“¬π Úıı˜ ≥ ÀâÕߪ√–™ÿ¡ ”π—°ß“π·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß «—¥∫«√𑇫»«‘À“√ °√ÿ߇∑æ¡À“π§√ ‚¥¬¡’æ√–æ√À¡¡ÿπ’ «—¥√“™∫æ‘∏ ∂‘µ¡À“ ’¡“√“¡ °√√¡°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡ √Õß ·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ‡ªìπª√–∏“π ∑Ë’ª√–™ÿ¡¡’¡µ‘„Àâ®—¥ª√–™ÿ¡ —¡¡π“¿“¬„µâ™◊ËÕ ‚§√ß°“√ ç à߇ √‘¡æ√–æÿ∑∏»“ π“„π ∂“π»÷°…“é „π«—πæÿ∏ ∑Ë’ ÚÙ ∏—𫓧¡ Úıı˜ ≥ ÀÕª√–™ÿ¡„À≠àæÿ∑∏¡≥±≈ Õ”‡¿Õæÿ∑∏¡≥±≈ ®—ßÀ«—¥π§√ª∞¡ ºŸâ‡¢â“√à«¡ª√–™ÿ¡ ª√–°Õ∫¥â«¬ ‡®â“§≥–®—ßÀ«—¥∑ÿ°®—ßÀ«—¥ ‡®â“ ”π—°‡√’¬π„π à«π°≈“ß∑ÿ° ”π—° ºâŸ·∑π  ”π—°ß“π·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ºŸâ·∑π¡À“«‘∑¬“≈—¬ ß¶å∑È—ß Ú ·Ààß ºŸâÕ”π«¬°“√  ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“®—ßÀ«—¥∑ÿ°®—ßÀ«—¥ ºâŸ∫√‘À“√°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ ºâŸÕ”𫬰“√  ”π—°ß“π‡¢µæÈ◊π∑Ë’°“√»÷°…“∑ÿ°‡¢µ ·≈–ºâŸ·∑π„π —ß°—¥°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√∑Ë’¡’ ∂“π »÷°…“„π —ß°—¥ √«¡∑È—ßÀ¡¥ª√–¡“≥ Ò,ı √Ÿª/§π ‚¥¬¡’«—µ∂ÿª√– ß§å„ÀâºâŸ‡¢â“√à«¡ ª√–™ÿ¡ —¡¡π“‰¥â√—∫∑√“∫π‚¬∫“¬¢Õߧ≥– ß¶å·≈–√—∞∫“≈ „π°“√ à߇ √‘¡ π—∫ πÿπ„Àâ  ∂“π»÷°…“„π —ß°—¥°√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√‰¥âπ”À≈—°∏√√¡∑“ßæ√–æÿ∑∏»“ π“‰ªæ—≤π“ ºŸâ‡√’¬π „À⇪ìπºâŸ¡’§«“¡√Ÿâ§Ÿà§ÿ≥∏√√¡ ‡ªìπæ≈‡¡◊Õß¥à’¡’§ÿ≥¿“æ  √â“ß¿Ÿ¡‘§âÿ¡°—π„À⺟â‡√’¬π Àà“߉°≈Õ∫“¬¡ÿ¢  Ë‘߇ æµ‘¥·≈– ‘Ëߺ‘¥°ÆÀ¡“¬ ‚¥¬¡’Àπ૬ߓπ√“™°“√∑’ˇ°Ë’¬«¢âÕß°—∫ °“√®¥— °“√»÷°…“‡ªìπÀπ«à ¬ß“πÀ≈—°„π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ·≈–°“√ Õ∫

∑Ë’ª√–™ÿ¡√—∫∑√“∫ ·≈–„Àâ ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘·®â߇®â“§≥–¿“§ ∑ÿ°¿“§∑√“∫ ·®â߇®â“§≥–®—ßÀ«—¥∑ÿ°®—ßÀ«—¥ ∑È—ß Ú ΩÉ“¬ ∑√“∫·≈–‡¢â“√à«¡°“√ª√–™ÿ¡  ¡— ¡π“¥ß— °≈à“« (𓬰𰠷 πª√–‡ √‘∞) √ÕߺÕ⟠”𫬰“√ ”π°— ß“πæ√–æ∑ÿ ∏»“ π“·Àßà ™“µ‘ ªØ‘∫µ— À‘ π“â ∑Ë’·∑π ‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡

¡µ‘¡À“‡∂√ ¡“§¡ §√—ßÈ ∑Ë’ ı/Úıı¯  ”π—°‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡ ¡µ‘ ...................... ‡√◊ÕË ß °“√ à߇ √¡‘  π—∫ πÿπ°“√ªØ∫‘ µ— À‘ π“â ∑¢’Ë Õßæ√– Õπ»≈’ ∏√√¡„π‚√߇√¬’ π „π°“√ª√–™ÿ¡¡À“‡∂√ ¡“§¡§√—Èß∑Ë’ ı/Úıı¯ ‡¡Ë◊Õ«—π∑’Ë Ú °ÿ¡¿“æ—π∏å Úıı¯ ‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡‡ πÕ«à“ æ√–æ√À¡¡ÿπ’ °√√¡°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡ ·≈–√Õß ·¡°à Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ‰¥â¡≈’ ¢‘ µ‘ ∑Ë’ °∏ ÚÚ/Úıı˜ ≈ß«—π∑Ë’ Ú °¡ÿ ¿“æ—π∏å Úıı¯ ·®ßâ «à“ „π°“√ª√–™ÿ¡§≥–∑”ß“π¥”‡π‘πß“π°“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ °√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√ §√—Èß∑’Ë Ù/Úıı¯ ‡¡◊ËÕ«—π∑’Ë ÒÚ ¡°√“§¡ Úıı¯ ≥ ÀâÕߪ√–™ÿ¡  ”π—°ß“π·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ‚¥¬¡’ æ√–æ√À¡¡ÿπ’ °√√¡°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡ ·≈– √Õß·¡°à Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ‡ªìπª√–∏“π∑˪’ √–™ÿ¡ ºŸ‡â ¢â“ª√–™ÿ¡ª√–°Õ∫¥«â ¬ ºŸâ·∑π¡À“ «‘∑¬“≈—¬¡À“¡°ÿØ√“™«‘∑¬“≈—¬ æ√–§√Ÿª≈—¥ ÿ«—≤π∫—≥±‘µ§ÿ≥ ºâŸÕ”𫬰“√ ”π—°ß“πæ√–  Õπ»’≈∏√√¡„π‚√߇√’¬π ¡À“«‘∑¬“≈—¬¡À“®ÿÓ≈ß°√≥√“™«‘∑¬“≈—¬ ºâŸ∫√‘À“√ ”π—°ß“π ·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ®”π«π Û √ªŸ 𓬰¡≈ »√‘ ∫‘ √√≥ √Õߪ≈¥— °√–∑√«ß»°÷ …“∏°‘ “√ ·≈–§≥– π“¬∫ÿ≠‡≈‘» ‚ ¿“ ºâŸÕ”𫬰“√°Õßæÿ∑∏»“ π»÷°…“ ·≈–§≥– ·≈–ºŸâ·∑π ®“°°√¡°“√»“ π“°√–∑√«ß«—≤π∏√√¡ ∑’˪√–™ÿ¡æ‘®“√≥“‡ÀÁπ«à“ªí®®ÿ∫—π°“√ªØ‘∫—µ‘ Àπâ“∑’Ë¢Õßæ√– Õπ»’≈∏√√¡„π‚√߇√’¬π Õ¬Ÿà„π°”°—∫¢Õß¡À“«‘∑¬“≈—¬ ß¶å∑—Èß Ú ·Ààß ‚¥¬∑Ë’‡®â“§≥–®—ßÀ«—¥‡®â“ —ß°—¥´Ë÷߇ªìπºŸâ∫—ߧ—∫∫—≠™“‚¥¬µ√ߢÕßæ√– Õπ»’≈∏√√¡„π ‚√߇√’¬π„π®—ßÀ«—¥πÈ—πÊ  ¡§«√¡’Àπâ“∑’Ë°”°—∫¥Ÿ·≈°“√ªØ‘∫—µ‘ß“π ·≈–‡æ◊ËÕ„Àâ°“√ªØ‘∫—µ‘ Àπâ“∑Ë’¢Õßæ√– Õπ»’≈∏√√¡„π‚√߇√’¬π‡ªìπ‰ª¥â«¬§«“¡‡√’¬∫√âÕ¬·≈–¡’ª√– ‘∑∏‘¿“æ ®ß÷ ¡’¡µ‘„Àâ𔇠πÕ¡À“‡∂√ ¡“§¡‡æ◊ËÕ‚ª√¥æ‘®“√≥“ ¥—ßπ’È /∫π— ∑°÷ ¢Õâ µ°≈ß...

Ò. „À‡â ®“â §≥–®ß— À«—¥ ßË— °“√ „Àâ¢âÕ·π–π” ·≈–°”°—∫¥Ÿ·≈°“√ªØ∫‘ —µß‘ “π¢Õßæ√–  Õπ»≈’ ∏√√¡„π‚√߇√’¬π¿“¬„π®—ßÀ«¥— „À‡â ªπì ‰ª¥â«¬§«“¡‡√’¬∫√Õâ ¬ Ú. „Àâ¡À“«‘∑¬“≈—¬¡À“®ÿÓ≈ß°√≥√“™«‘∑¬“≈—¬ ·≈–¡À“«‘∑¬“≈—¬¡À“¡°ÿØ√“™ «‘∑¬“≈—¬  àß∫—≠™’√“¬™Ë◊Õæ√– Õπ»’≈∏√√¡„π‚√߇√’¬π¿“¬„π®—ßÀ«—¥πÈ—πÊ ·®â߇®â“§≥– ®ß— À«—¥‡æËÕ◊ ‚ª√¥∑√“∫ Û. „Àâ ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘ ·®â߇®â“§≥–„À≠à ‡®“â §≥–¿“§ ∑ÿ°¿“§ ‡æ◊ËÕ∑√“∫ Ù. „Àâ ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“®—ßÀ«—¥∑ÿ°®—ßÀ«—¥ª√– “πß“π Õ”π«¬§«“¡  –¥«°·≈–¥”‡π‘π°“√„π‡√Ë◊Õߥ—ß°≈à“«„À⇪ìπ‰ªµ“¡¡µ‘¡À“‡∂√ ¡“§¡ æ√âÕ¡°—∫¡’∫—≠™“ „Àâ𔇠πÕ¡À“‡∂√ ¡“§¡‡æ◊ÕË ‚ª√¥æ‘®“√≥“ ∑Ë’ª√–™ÿ¡æ‘®“√≥“·≈â«≈ß¡µ‘‡ÀÁπ™Õ∫µ“¡‡ πÕ ·≈–„À⥔‡π‘π°“√‰¥â∑—π∑’ ‚¥¬‰¡à µÕâ ß√Õ√∫— √Õß√“¬ß“π°“√ª√–™¡ÿ (𓬰𰠷 πª√–‡ √∞‘ ) √ÕߺâÕŸ ”𫬰“√ ªØ∫‘ —µ√‘ “™°“√·∑π ºâÕŸ ”𫬰“√ ”π°— ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘ ‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡

¡µ‘¡À“‡∂√ ¡“§¡ §√ßÈ— ∑’Ë ˘/Úıı¯  ”π—°‡≈¢“∏°‘ “√¡À“‡∂√ ¡“§¡ ¡µ‘ ...................... ‡√◊ÕË ß °“√ª√—∫ª√ßÿ À≈—° Ÿµ√∏√√¡»÷°…“™—Èπµ√’ ‚∑ ‡Õ° „π°“√ª√–™ÿ¡¡À“‡∂√ ¡“§¡§√È—ß∑Ë’ ˘/Úıı¯ ‡¡◊ËÕ«—π∑Ë’ Û ¡’π“§¡ Úıı¯ ‡≈¢“∏‘°“√¡À“‡∂√ ¡“§¡‡ πÕ«“à  ¡‡¥Á®æ√–«π— √µ— ·¡°à Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ‰¥¡â ’≈‘¢µ‘ ∑’Ë °∏ ÛÒ/Úıı¯ ≈ß«π— ∑Ë’ Úı ¡’π“§¡ Úıı¯ ·®âß«“à µ“¡∑ˉ’ ¥â¡’°“√∫—π∑÷°¢âÕµ°≈ߧ«“¡ √à«¡¡◊Õ„π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ √–À«à“ß ”π—°ß“π·¡à°Õß ∏√√¡ π“¡À≈«ß °√–∑√«ß»÷°…“∏‘°“√  ”π—°ß“π§≥–°√√¡°“√°“√»÷°…“¢È—πæÈ◊π∞“π  ”π°— ß“π§≥–°√√¡°“√°“√Õ“™«’ »°÷ …“  ”π°— ß“π§≥–°√√¡°“√°“√Õ¥ÿ ¡»°÷ …“ °√–∑√«ß «—≤π∏√√¡  ”π—°ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Àßà ™“µ‘ ·≈–Àπ૬ߓπÕË◊πÊ ∑‡Ë’ °¬’Ë «¢Õâ ß ¥ß— ∑’∑Ë √“∫ ·≈â«π—Èπ „π°“√π’È ‡æ◊ËÕ„Àâ¡’À≈—° Ÿµ√∏√√¡»÷°…“∑Ë’‡À¡“– ¡„π°“√®—¥°“√‡√’¬π°“√ Õπ ∏√√¡»÷°…“„π ∂“π»÷°…“ ·≈–Àπ૬ߓπÕ◊ËπÊ  ”π—°ß“π·¡à°Õß∏√√¡ π“¡À≈«ß ®÷߉¥â ª√∫— ª√ßÿ À≈°—  Ÿµ√∏√√¡»°÷ …“™—πÈ µ√’ ‚∑ ‡Õ° ¥—ßπÈ’ Ò. ∏√√¡»°÷ …“™È—πµ√’ ª√–°Õ∫¥â«¬ - «‘™“‡√’¬ß§«“¡·°â°√–∑Ÿâ∏√√¡ - «‘™“∏√√¡ - «‘™“æ∑ÿ ∏ª√–«µ— ‘·≈–»“ πæ‘∏’ - «‘™“«π‘ —¬ (‡∫≠®»’≈ ‡∫≠®∏√√¡) Ú. ∏√√¡»÷°…“™πÈ— ‚∑ ª√–°Õ∫¥â«¬ - «™‘ “‡√’¬ß§«“¡·°°â √–∑â∏Ÿ √√¡

- «‘™“∏√√¡ - «‘™“Õπæÿ ÿ∑∏ª√–«µ— ‘·≈–»“ πæ‘∏’ - «‘™“«π‘ —¬ (Õ‚ÿ ∫ ∂»’≈) Û. ∏√√¡»÷°…“™—πÈ ‡Õ° ª√–°Õ∫¥â«¬ - «‘™“‡√¬’ ߧ«“¡·°â°√–∑â∏Ÿ √√¡ - «™‘ “∏√√¡ - «™‘ “æÿ∑∏“πÿæÿ∑∏ª√–«—µ‘·≈–»“ πæ∏‘ ’ - «‘™“«‘π—¬ (°√√¡∫∂) √“¬≈–‡Õ’¬¥µ“¡Àπ—ß ◊ÕÀ≈—° Ÿµ√∏√√¡»÷°…“™È—πµ√’ ‚∑ ‡Õ° ©∫—∫ª√—∫ª√ÿß æ∑ÿ ∏»—°√“™ Úıı˜ ∑Ë’·π∫∂«“¬„π∑’˪√–™¡ÿ æ√âÕ¡°∫— ¡’∫≠— ™“„Àπâ ”‡ πÕ¡À“‡∂√ ¡“§¡ ‡æ◊ÕË ‚ª√¥æ‘®“√≥“ ∑’˪√–™ÿ¡æ‘®“√≥“·≈â«¡’¡µ‘‡ÀÁπ™Õ∫ ·≈–„À⥔‡π‘π°“√‰¥â∑—π∑’ ‚¥¬‰¡àµâÕß√Õ √—∫√Õß√“¬ß“π°“√ª√–™¡ÿ (𓬙¬æ≈ æß…å ¥’ “) √ÕߺâÕŸ ”𫬰“√ ªØ∫‘ —µ√‘ “™°“√·∑π ºŸÕâ ”π«¬°“√ ”π°— ß“πæ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘ ‡≈¢“∏°‘ “√¡À“‡∂√ ¡“§¡

คำอธบิ ำยสัญลกั ษณ์และคำยอ่ พระวินัยปฎิ ก ว.ิ มหา. = วินยั ปิฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) ข.ุ จ.ู = พระสุตตนั ตปิฎก ท.ี มหา. = สตุ ตนั ตปิฎก ขุททกนิกาย จูฬนทิ เทส (ภาษาไทย) สตุ ตนั ตปฎิ ก ทฆี นกิ าย มหาวรรค (ภาษาไทย) ส.ํ ส. = สุตตันตปิฎก สงั ยุตตนกิ าย สคาถวรรค (ภาษาไทย) สุตตนั ตปฎิ ก อังคตุ ตรนิกาย ตกิ นิบาต (ภาษาไทย) อง.ฺ ตกิ . = สุตตนั ตปิฎก องั คตุ ตรนิกาย ปัญจกนบิ าต (ภาษาไทย) สตุ ตนั ตปิฎก อังคุตตรนิกาย อฏั ฐกนบิ าต (ภาษาไทย) อง.ฺ ปญจฺ ก. = สตุ ตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธัมมบท (ภาษาไทย) สตุ ตนั ตปฎิ ก ขทุ ทกนิกาย อุทาน (ภาษาไทย) อข.ุงธฺ.อ. ฏ.ฺ ก. = สตุ ตนั ตปิฎก ขุททกนิกาย เอกนิบาต ชาดก (ภาษาไทย) = สตุ ตันตปฎิ ก ขุททกนิกาย สัตตกนบิ าต ชาดก (ภาษาไทย) สตุ ตันตปฎิ ก ขทุ ทกนิกาย อัฏฐกนิบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.ุ อ.ุ = สุตตนั ตปิฎก ขทุ ทกนิกาย ทสกนบิ าต ชาดก (ภาษาไทย) สุตตนั ตปิฎก ขทุ ทกนิกาย ปกณิ ณกนบิ าต ชาด (ภาษาไทย) ข.ุ ชา.เอก. = สุตตนั ตปิฎก ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ (ภาษาไทย) สุตตนั ตปิฎก ขุททกนิกาย อติ วิ ุตตกะ (ภาษาไทย) ข.ุ ชา.สตฺตก. = สุตตนั ตปฎิ ก ขุททกนิกาย เปตวตั ถุ (ภาษาไทย) สุตตันตปฎิ ก มัชฌมิ นกิ าย มลู ปัณณาสก์ (ภาษาไทย) ขขุ.ุ.ชชาา..ทอฏส.กฺ ก. . = สุตตันตปฎิ ก ขุททกนิกาย เถรคาถา (ภาษาไทย) = ขุ.ชา.ปกิณฺณก. = ขุ.วิ. = ขุ.อติ ิ. = ขุ.เปต. = ม.มู. = ขุ.เถร. = เครอื่ งหมาย เล่ม ข้อ หนา้ - เลขตัวแรก หมายถึง เลม่ - เลขตวั ทีส่ อง หมายถงึ ขอ้ - เลขตัวที่สาม หมายถึง หน้า ตวั อย่าง วินยั . ๔/๑-๗/๑-๘ หมายความวา่ พระวนิ ยั ปฎิ กเล่ม ๔ ขอ้ ๑-๗ หน้า ๑-๘

















๑ วชิ าเรียงความแกก้ ระทูธ้ รรม ธรรมศกึ ษา ชน้ั เอก ฉบบั ปรับปรงุ พ.ศ. ๒๕๕๗ หลกั สูตรธรรมศึกษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๒ หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๓ วิชาเรยี งความแกก้ ระทูธ้ รรม ธรรมศกึ ษา ช้ันเอก ในชัน้ นี้ กำหนดขอบข่ำยไว้ ๕ หมวด คอื ๑. อัปปมำทวรรค ๒. จติ ตวรรค ๓. ธรรมวรรค ๔. วิรยิ วรรค ๕. สำมคั ควี รรค ให้นักเรียนแต่งอธิบำยเป็นทำนองเทศนำโวหำร อ้ำงสุภำษิตอ่ืนมำประกอบ ไม่น้อยกว่ำ ๓ สุภำษิต และบอกชื่อคัมภีร์ท่ีมำแห่งสุภำษิตนั้นด้วย ห้ำมอ้ำงสุภำษิตซ้ำข้อกัน แต่จะอ้ำงซ้ำคัมภีร์ได้ ไม่ห้ำม สุภำษิตท่ีอ้ำงมำน้ัน ต้องเรียงเชื่อมควำมให้ติดต่อสมเร่ืองกับ กระทตู้ ้ัง ชั้นน้ี กำหนดใหเ้ ขียนลงในใบตอบ ตั้งแต่ ๔ หนำ้ (เว้นบรรทดั ) ขึ้นไป อปั ปมาทวรรค คือ หมวดไมป่ ระมาท ๑. อปปฺ มตฺตา สตมี นโฺ ต สสุ ีลา โหถ ภกิ ฺขโว สุสมาหิตสงกฺ ปฺปา สจติ ตฺ มนุรกฺขถ. ภิกษุท้ังหลำย ! พวกเธอจงเป็นผู้ไม่ประมำท มีสติ มีศีลดีงำม ต้ังควำมดำริไว้ให้ ดี คอยรักษำจติ ใจของตน. (พุทธฺ ) ที. มหำ. ๑๐/๑๔๒. ๒. อปปฺ มาทรตา โหถ สจิตตฺ มนุรกขฺ ถ ทุคฺคา อุทฺธรถตฺตานํ ปงเฺ ก สนฺโนว กุญฺชโร. ท่ำนทั้งหลำย จงยินดีในควำมไม่ประมำท คอยรักษำจิตของตน, จงถอนตนขึ้น จำกหล่ม เหมอื นช้ำงทต่ี กหล่มถอนตนขน้ึ ฉะน้ัน. (พุทธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๕๘. หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๔ ๓. อปฺปมาทรโต ภกิ ฺขุ ปมาเท ภยทสสฺ ิ วา สญฺโ ชนํ อณํุ ถลู ํ ฑหํ อคคฺ วี คจฉฺ ติ. ภิกษุยินดีในควำมไม่ประมำท หรือเห็นภัยในควำมประมำท ย่อมเผำสังโยชน์ น้อยใหญ่ไป เหมือนไฟไหมเ้ ชือ้ น้อยใหญ่ไปฉะนนั้ . (พุทธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๑๙. ๔. อปฺปมาทรโต ภกิ ฺขุ ปมาเท ภยทสสฺ ิ วา อภพโฺ พ ปรหิ านาย นิพพฺ านสฺเสว สนฺตเิ ก. ภิกษุยินดีในควำมไม่ประมำท หรือเห็นภัยในควำมประมำท เป็นผู้ไม่ควรเพ่ือจะ เสอ่ื ม (ชอื่ ว่ำ) อยูใ่ กลพ้ ระนพิ พำนทเี ดียว. (พุทธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๑๙. ๕. เอววํ ิหารี สโต อปฺปมตโฺ ต ภิกฺขุ จรํ หติ วฺ า มมายติ านิ ชาตชิ รํ โสกปรทิ ทฺ วญฺจ อิเธว วทิ วฺ า ปชเหยฺย ทกุ ขฺ ํ. ภิกษุผู้มีธรรมเป็นเคร่ืองอยู่อย่ำงน้ี มีสติ ไม่ประมำท ละควำมถือม่ันว่ำของเรำ ได้แล้วเทย่ี วไป เป็นผู้รู้ พึงละชำติ ชรำ โสกะ ปริเทวะ และทกุ ข์ ในโลกนไี้ ด้. (พุทฺธ) ข.ุ สุ. ๒๕/๕๓๕., ขุ. จู. ๓๐/๙๒. ๖. อฏุ ฺ าเนนปฺปมาเทน สญฺ เมน ทเมน จ . ยํ โอโฆ นาภกิ ีรติ. ทปี ํ กยริ าถ เมธาวี คนมีปัญญำ พึงสร้ำงเกำะ ท่ีน้ำหลำกมำท่วมไม่ได้ ด้วยควำมหมั่น ควำมไม่ ประมำท ควำมสำรวม และควำมขม่ ใจ. (พทุ ธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๑๘. หลกั สูตรธรรมศึกษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๕ ๒. จติ ตวรรค คอื หมวดจติ ๗. อนวสสฺ ตุ จติ ตฺ สฺส อนนวฺ าหตเจตโส ปญุ ฺ ปาปปหีนสฺส นตฺถิ ชาครโต ภยํ. ผู้มีจิตอันไม่ชุ่มด้วยรำคะ มีใจอันโทสะไม่กระทบแล้ว มีบุญและบำปอันละ ได้แล้ว ตื่นอยู่ ยอ่ มไม่มภี ยั . (พทุ ธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๒๐. ๘. กมุ ฺภปู มํ กายมมิ ํ วทิ ติ ฺวา นครูปมํ จิตฺตมทิ ํ ถเกตฺวา โยเธถ มารํ ปญฺ าวเุ ธน ชติ ญจฺ รกเฺ ข อนเิ วสโน สยิ า. บุคคลรู้กำยนี้ที่เปรียบด้วยหม้อ ก้ันจิตท่ีเปรียบด้วยเมืองนี้แล้ว พึงรบมำรด้วย อำวุธคือปญั ญำ และพงึ รักษำแนวท่ีชนะไว้ ไมพ่ งึ ยับยัง้ อยู.่ (พุทธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๒๐. ๙. จติ เฺ ตน นยี ติ โลโก จติ ฺเตน ปรกิ สฺสติ จิตฺตสฺส เอกธมมฺ สสฺ สพเฺ พว วสมนวฺ คู. โลกถกู จิตนำไป ถูกจิตชกั ไป, สัตวท์ ั้งปวงไปสู่อำนำจแห่งจิตอยำ่ งเดียว. (พทุ ธฺ ) ส.ส. ๑๕/๕๔. ๑๐. ตณหฺ าธปิ นฺนา วตตฺ สลี พทธฺ า ลขู ํ ตปํ วสสฺ สตํ จรนตฺ า จิตฺตญจฺ เนสํ น สมมฺ า วิมุตตฺ ํ หนี ตฺตรปู า น ปารงคฺ มา เต. ผู้ถูกตัญหำครอบงำ ถูกศีลพรตผูกมัด ประพฤติตบะอันเศร้ำหมองต้ังร้อยปี, จติ ของเขำก็หลุดพน้ ด้วยดไี มไ่ ด้. เขำมตี นเลว จะถงึ ฝ่ังไม่ได.้ (พุทธฺ ) ส. ส. ๑๕/๔๐. หลกั สูตรธรรมศึกษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๖ ๑๑. ทุนนฺ คิ คฺ หสสฺ ลหุโน ยตถฺ กามนปิ าตโิ น จติ ฺตสสฺ ทมโถ สาธุ จิตตฺ ํ ทนฺตํ สุขาวห.ํ กำรฝึกจิตที่ข่มยำก ท่ีเบำ มักตกไปในอำรมณ์ท่ีน่ำใคร่ เป็นควำมดี, (เพรำะว่ำ) จิตทีฝ่ กึ แลว้ นำสขุ มำให.้ (พทุ ธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๑๙. ๑๒. ปทุฏ จิตฺตสฺส น ผาติ โหติ น จาปิ นํ เทวตา ปูชยนตฺ ิ โย ภาตรํ เปตฺติกํ สาปเตยฺยํ อวญจฺ ยี ทุกฺกฏกมมฺ การ.ี ผู้ใดทำกรรมชั่ว ล่อลวงเอำทรัพย์สมบัติพี่น้องพ่อแม่ ผู้นั้นมีจิตช่ัวร้ำย ย่อมไม่มี ควำมเจริญ แม้เทวดำกไ็ มบ่ ชู ำเขำ. (เทว) ข.ุ ชำ. ติก. ๒๗/๑๒๐. ๑๓. ภกิ ฺขุ สิยา ฌายิ วิมตุ ฺตจติ โฺ ต อากงเฺ ข เว หทยสสฺ านปุ ตฺตึ โลกสสฺ ตวฺ า อทุ ยพพฺ ยญจฺ สุเจตโส อนิสฺสิโต ตทานิสโํ ส. ภิกษุเพ่งพินิจ มีจิตหลุดพ้น รู้ควำมเกิดและควำมเส่ือมแห่งโลกแล้ว มีใจดี ไมถ่ ูกกิเลสอำศัย มีธรรมน้ันเป็นอำนิสงส์ พึงหวงั ควำมบรสิ ุทธแิ์ หง่ ใจได.้ (เทว) ส. ส. ๑๔/๗๓. ๑๔. โย อลเี นน จิตฺเตน อลนี มนโส นโร ภาเวติ กุสลํ ธมมฺ ํ โยคกเฺ ขมสฺส ปตฺตยิ า ปาปเุ ณ อนปุ พุ เฺ พน สพฺพสํโยชนกฺขย.ํ คนใดมีจิตไม่ท้อถอย มีใจไม่หดหู่ บำเพ็ญกุศลธรรม เพื่อบรรลุธรรมท่ีเกษมจำก โยคะ พงึ บรรลธุ รรมเปน็ ทส่ี ิ้นสงั โยชน์ทัง้ ปวงได้. (พุทธฺ ) ขุ. ชำ. เอก. ๒๗/๑๘. หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๗ ๑๕. สุททุ ทฺ สํ สุนปิ ณุ ํ ยตฺถ กามนปิ าตนิ ํ จติ ตฺ ํ รกฺเขถ เมธาวี จติ ฺตํ คุตตฺ ํ สขุ าวหํ. ผู้มีปญั ญำ พงึ รักษำจิตที่เห็นได้ยำกนัก ละเอียดนัก มักตกไปในอำรมณ์ท่ีน่ำใคร่, (เพรำะว่ำ) จติ ที่คมุ้ ครองแลว้ นำสขุ มำให้. (พทุ ธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๑๙. ๓. ธัมมวรรค คอื หมวดธรรม ๑๖. อตฺถงคฺ ตสสฺ น ปมาณมตฺถิ เยน นํ วชฺชุ ตํ ตสสฺ นตฺถิ สพเฺ พสุ ธมเฺ มสุ สมูหเตสุ สมหู ตา วาทปถาปิ สพเฺ พ. ท่ำนผู้ดับไป (คอื ปรนิ พิ พำน) แล้ว ไม่มีประมำณ, จะพึงกล่ำวถึงท่ำนน้ันด้วยเหตุใด เหตุน้ันของท่ำนก็ไม่มี, เม่ือธรรมท้ังปวง (มีขันธ์เป็นต้น) ถูกเพิกถอนแล้ว แม้คลองแห่ง ถอ้ ยคำท่ีจะพดู ถงึ (วำ่ ผ้นู นั้ เป็นอะไร) ก็เป็นอนั ถูกเพิกถอนเสียทงั้ หมด. (พทุ ฺธ) ข.ุ สุ. ๒๕/๕๓๙., ข.ุ จ.ู ๓๐/๑๓๙. ๑๗. อาทานตณหฺ ํ วินเยถ สพพฺ ํ อทุ ธฺ ํ อโธ ตริ ยิ ํ วาปิ มชเฺ ฌ ยํ ยํ หิ โลกสมฺ ึ อปุ าทยิ นฺติ เตเนว มาโร อนเฺ วติ ชนฺตุํ. พงึ ขจดั ตณั หำทเี่ ปน็ เหตถุ ือม่ันท้ังปวง ทง้ั เบื้องสูง เบื้องต่ำ เบื้องขวำง ท่ำมกลำง, เพรำะเขำถือมน่ั สิ่งใด ๆ ในโลกไว้ มำรย่อมติดตำมเขำไป เพรำะส่ิงน้ัน ๆ. (พทุ ฺธ) ข.ุ ส.ุ ๒๕/๕๔๖., ขุ. จู. ๓๐/๒๐๒. หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๘ ๑๘. อุจฺฉนิ ทฺ สิเนหมตตฺ โน กุมทุ ํ สารทกิ วํ ปาณินา สนฺติมคฺคเมว พฺรหู ย นพิ พฺ านํ สคุ เตน เทสติ .ํ จงเด็ดเย่ือใยของตนเสีย เหมือนเอำฝ่ำมือเด็ดบัวในฤดูแล้ง จงเพิ่มพูนทำงสงบ (ใหถ้ งึ ) พระนิพพำนท่ีพระสุคตทรงแสดงแลว้ . (พทุ ธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๕๓. ๑๙. โอวเทยยฺ านุสาเสยยฺ อสพฺภา จ นิวารเย สตํ หิ โส ปิโย โหติ อสตํ โหติ อปฺปิโย. บุคคลควรเตอื นกนั ควรสอนกัน และป้องกนั จำกคนไมด่ ี เพรำะเขำย่อมเป็นที่รัก ของคนดี แตไ่ ม่เป็นทีร่ ักของคนไม่ดี. (พทุ ธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๒๕. ๒๐. กาเมสุ พรฺ หมฺ จรยิ วา วตี ตณฺโห สทา สโต สงขฺ าย นพิ พฺ ุโต ภกิ ฺขุ ตสสฺ โน สนตฺ ิ อญิ ฺชิตา. ภิกษุผู้เห็นโทษในกำม มีควำมประพฤติประเสริฐ ปรำศจำกตัณหำ มีสติทุกเมื่อ พจิ ำรณำแล้ว ดบั กิเลสแลว้ ยอ่ มไม่มคี วำมหว่นั ไหว. (พุทธฺ ) ขุ. สุ. ๒๕/๕๓๑., ขุ. จ.ู ๓๐/๓๕. ๒๑. ขตฺติโย จ อธมมฺ ฏ.โฐ เวสฺโส จาธมมฺ นิสฺสโิ ต เต ปรจิ ฺจชฺชโุ ภ โลเก อุปปชชฺ นฺติ ทคุ ฺคต.ึ กษัตรยิ ไ์ มท่ รงตง้ั อยู่ในธรรม และแพศย์ (คนสำมัญ) ไม่อำศัยธรรม ชนท้ัง ๒ นั้น ละโลกแล้ว ยอ่ มเขำ้ ถงึ ทคุ ต.ิ (พทุ ธฺ ) ข.ุ ชำ. ปญฺจก. ๒๗/๑๗๕. หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๙ ๒๒. คตทธฺ ิโน วโิ สกสสฺ วิปปฺ มุตตฺ สฺส สพฺพธิ สพพฺ คนฺถปปฺ หีนสสฺ ปรฬิ าโห น วชิ ชฺ ติ. ท่ำนผู้มีทำงไกลอันถึงแล้ว หำยโศก หลุดพ้นแล้วในธรรมท้ังปวง ละกิเลสเคร่ือง รอ้ ยรัดท้งั ปวงแล้ว ย่อมไมม่ ีควำมเร่ำร้อน. (พทุ ธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๒๗. ๒๓. จเช ธนํ องคฺ วรสสฺ เหตุ องฺคํ จเช ชวี ิตํ รกฺขมาโน องฺคํ ธนํ ชีวิตญฺจาปิ สพฺพํ จเช นโร ธมมฺ มนสุ สฺ รนฺโต. พึงสละทรัพย์เพื่อรักษำอวัยวะ, เม่ือรักษำชีวิตพึงสละอวัยวะ, เม่ือคำนึงถึงธรรม พงึ สละอวยั วะ ทรพั ย์ และแม้ชวี ิต ทุกอยำ่ ง. (โพธิสตตฺ ) ข.ุ ชำ. อสตี .ิ ๒๘/๑๔๗. ๒๔. ฉนฺทชาโต อนกขฺ าเต มนสา จ ผโุ ฐ สิยา กาเม จ อปฏพิ ทธฺ จติ ฺโต อทุ ธฺ ํโสโตติ วจุ จฺ ต.ิ พึงเป็นผู้พอใจและประทับใจในพระนิพพำนท่ีบอกไม่ได้ ผู้มีจิตไม่ติดในกำม ทำ่ นเรียกว่ำ ผู้มีกระแสอยู่เบอื้ งบน. (พทุ ธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๔๔. ๒๕. ชิฆจฺฉา ปรมา โรคา สงขฺ ารา ปรมา ทุกขฺ า เอตํ ตวฺ า ยถาภตู ํ นิพพฺ านํ ปรมํ สุข.ํ ควำมหวิ เปน็ โรคอย่ำงยง่ิ สังขำรเปน็ ทกุ ขอ์ ย่ำงยงิ่ ร้ขู อ้ น้นั ตำมเปน็ จริงแล้ว ดับเสียได้ เป็นสุขอย่ำงย่ิง. (พทุ ธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๔๒. หลกั สูตรธรรมศึกษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๐ ๒๖. ชีรนตฺ ิ เว ราชรถา สุจิตตฺ า อโถ สรีรมปฺ ิ ชรํ อเุ ปติ สตญจฺ ธมโฺ ม น ชรํ อเุ ปติ สนโฺ ต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ. รำชรถอันงดงำมย่อมคร่ำคร่ำ แม้ร่ำงกำยก็เข้ำถึงชรำ ส่วนธรรมของสัตบุรุษ ยอ่ มไม่เข้ำถึงชรำ สัตบุรุษกบั สัตบุรุษเทำ่ น้ันยอ่ มรู้กนั ได้. (พุทธฺ ) ส. ส. ๑๕/๑๐๒. ๒๗. เต ฌายโิ น สาตติกา นจิ จฺ ํ ทฬฺหปรกกฺ มา ผสุ นตฺ ิ ธรี า นพิ พฺ านํ โยคกฺเขมํ อนุตตฺ ร.ํ ผฉู้ ลำดนนั้ เปน็ ผเู้ พ่งพนิ จิ มีควำมเพยี รติดตอ่ บำกบนั่ มน่ั คงเป็นนิตย์ ย่อมถูกต้อง พระนิพพำนอนั ปลอดจำกโยคะ หำธรรมอน่ื ย่งิ กวำ่ มไิ ด.้ (พทุ ธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๑๘. ๒๘. ทกุ ฺขเมว หิ สมโฺ ภติ ทกุ ขฺ ํ ตฏิ .ฐติ เวติ จ นาญฺ ตรฺ ทกุ ฺขา สมฺโภติ นาญฺ ตฺร ทุกฺขา นิรุชฌฺ ติ. ทุกข์เท่ำนั้นเกิดข้ึน ทุกข์ย่อมตั้งอยู่ และเส่ือมไป นอกจำกทุกข์ ไม่มีอะไรเกิด นอกจำกทุกข์ ไมม่ ีอะไรดบั . (ภิกขฺ ณุ )ี ส. ส. ๑๕/๑๙๙., ข.ุ มหำ. ๒๙/๕๓๖. ๒๙. ธมโฺ ม ปโถ มหาราช อธมโฺ ม ปน อุปปฺ โถ อธมฺโม นิรยํ เนติ ธมโฺ ม ปาเปติ สุคตึ. มหำรำช ! ธรรมเป็นทำง (ควรดำเนินตำม) ส่วนอธรรมนอกลู่นอกทำง (ไม่ควร ดำเนินตำม) อธรรมนำไปนรก ธรรมใหถ้ งึ สวรรค์. (โพธิสตฺต) ข.ุ ชำ. สฏ.ฐิ ๒๘/๓๙. หลกั สูตรธรรมศึกษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๑ ๓๐. นนทฺ ิสญฺโ ชโน โลโก วติ กกฺ สฺส วิจารณา ตณฺหาย วปิ ปฺ หาเนน นิพพฺ านํ อิติ วจุ ฺจติ. สัตว์โลกมีควำมเพลินเป็นเคร่ืองผูกพัน มีวิตกเป็นเคร่ืองเท่ียวไป ท่ำนเรียกว่ำ นิพพำน เพรำะละตัณหำได้. (พทุ ธฺ ) ข.ุ สุ. ๒๕/๕๔๗,. ข.ุ จู. ๓๐/๒๑๖,๒๑๗. ๓๑. นาญฺ ตรฺ โพชฌฺ าตปสา นาญฺ ตรฺ อินทฺ ฺริยสํวรา นาญฺ ตรฺ สพพฺ นสิ สฺ คฺคา โสตถฺ ึ ปสสฺ ามิ ปาณินํ. เรำ (ตถำคต) ไม่เห็นควำมสวัสดีของสัตว์ทั้งหลำย นอกจำกปัญญำ ควำมเพียร ควำมระวงั ตัวและกำรสละสงิ่ ทงั้ ปวง. (พุทธฺ ) ส. ส. ๑๕/๗๕. ๓๒. ปญจฺ กฺขนฺธา ปรญิ ฺ าตา ตฏิ .ฐนฺติ ฉินฺนมูลกา ทุกขฺ กฺขโย อนุปปฺ ตฺโต นตถฺ ทิ านิ ปนุ พฺภโว. เบญจขันธท์ ีก่ ำหนดรู้แล้ว มรี ำกขำดตง้ั อยู่ ถึงควำมส้ินทุกข์แล้ว ก็ไม่มีภพ ต่อไปอีก. (เถรี) ขุ. เถรี. ๒๖/๓๓๔. ๓๓. ปตตฺ า เต นพิ ฺพานํ เย ยตุ ตฺ า ทสพลสสฺ ปาวจเน อปฺโปสฺสกุ กฺ า ฆเฏนตฺ ิ ชาตมิ รณปฺปหานาย. ผู้ใดประกอบในธรรมวินัยของพระทศพล มีควำมขวนขวำยน้อย พำกเพียรละ ควำมเกดิ ควำมตำย ผ้นู น้ั ย่อมบรรลพุ ระนิพพำน. (เถร) ขุ. เถร. ๒๖/๕๐๒. ๓๔. พหสุ สฺ ุตํ อปุ าเสยฺย สตุ ญจฺ น วนิ าสเย ตํ มูลํ พฺรหฺมจริยสสฺ ตสฺมา ธมมฺ ธโร สยิ า. พึงนงั่ ใกลผ้ ู้เป็นพหูสูต และไม่พึงทำสุตะให้เสือ่ ม สุตะนั้นเป็นรำกแหง่ พรหมจรรย์ เพรำะฉะน้นั ควรเปน็ ผ้ทู รงธรรม. (เถร) ขุ. เถร. ๒๖/๔๐๖. หลกั สูตรธรรมศึกษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๒ ๓๕. มคคฺ านฏ.ฐงคฺ โิ ก เสฏ.โฐ สจจฺ านํ จตุโร ปทา วิราโค เสฏ.โฐ ธมมฺ านํ ทิปทานญจฺ จกขฺ ุมา. บรรดำทำงทั้งหลำย ทำงมีองค์ ๘ ประเสริฐสุด, บรรดำสัจจะทั้งหลำย บท ๔ ประเสริฐสดุ , บรรดำธรรมทง้ั หลำย วิรำคธรรมประเสริฐสุด, และบรรดำสัตว์ ๒ เท้ำทั้งหลำย พระพทุ ธเจ้ำผมู้ จี ักษปุ ระเสริฐสดุ . (พทุ ธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๕๑. ๓๖. ยตถฺ นามญจฺ รูปญฺจ อเสสํ อุปรชุ ฌฺ ติ วิญฺ าณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อปุ รชุ ฺฌต.ิ นำมและรปู ย่อมดบั ไม่เหลือในท่ีใด นำมและรปู นีย้ ่อมดับไปในที่นั้น เพรำะวิญญำณดบั . (พทุ ธฺ ) ข.ุ ส.ุ ๒๕/๕๓๑., ขุ. จู. ๓๐/๒๑. ๓๗. ยมฺหิ สจฺจญจฺ ธมฺโม จ อหึสา สญฺ โม ทโม เอตทริยา เสวนฺติ เอตํ โลเก อนามตํ. สัจจะ ธรรมะ อหิงสำ สัญญมะ และทมะ มีอยู่ในผู้ใด อำรยชนย่อมคบผู้นั้น นนั่ เป็นธรรมอันไมต่ ำยในโลก. (โพธิสตฺต) ขุ. ชำ. ทกุ . ๒๗/๕๘. ๓๘. ยานิ โสตานิ โลกสมฺ ึ สติ เตสํ นวิ ารณํ โสตานํ สวํ รํ พฺรหู ิ ปญฺ าเยเต ปถิ ยิ ฺยเร กระแสเหลำ่ ใดมีอยู่ในโลก สติเป็นเคร่ืองก้ันกระแสเหล่ำน้ัน เรำกล่ำวว่ำสติเป็น เครอ่ื งก้นั กระแส กระแสเหล่ำน้ันอนั บุคคลปดิ ก้ันไดด้ ้วยปญั ญำ (พทุ ธฺ ) ข.ุ ส.ุ ๒๕/๕๓๐., ข.ุ จู. ๓๐/๑๖,๒๐. หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๓ ๓๙. เย สนตฺ จิตฺตา นิปกา สตมิ นโฺ ต จ ฌายิโน สมมฺ า ธมมฺ ํ วปิ สสฺ นฺติ กาเมสุ อนเปกฺขิโน. ผู้มีจิตสงบ มปี ญั ญำเครอื่ งรักษำตวั มีสติ เปน็ ผเู้ พ่งพินจิ ไม่เย่อื ใยในกำม ยอ่ มเห็นธรรมโดยชอบ. (พทุ ธฺ ) ขุ. อติ ิ. ๒๕/๒๖๐. ๔๐. โย จ ปปญฺจํ หติ ฺวาน นิปฺปปญฺจปเท รโต อาราธยิ โส นิพพฺ านํ โยคกเฺ ขมํ อนุตฺตร.ํ ผใู้ ดละปปัญจธรรมท่ีทำใหเ้ นนิ่ ช้ำไดแ้ ลว้ ยินดีในธรรมท่ีไม่มีสง่ิ ทีท่ ำให้เน่ินชำ้ ผู้น้ันก็บรรลุพระนิพพำนอันปลอดจำกโยคะ ไม่มธี รรมอน่ื ยงิ่ กวำ่ . (เถร) องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๒๙. ๔๑. สกํ หิ ธมฺมํ ปริปุณฺณมาหุ อญฺ สฺส ธมมฺ ํ ปน หนี มาหุ เอวมฺปิ วิคฺคยหฺ วิวาทยนตฺ ิ สกํ สกํ สมมฺ ติมาหุ สจจฺ .ํ สมณพรำหมณ์บำงเหล่ำกล่ำวธรรมของตนว่ำบริบูรณ์, แต่กล่ำวธรรมของผู้อ่ืน วำ่ เลว (บกพร่อง ), เขำยอ่ มทะเลำะวิวำทกนั แมด้ ้วยเหตนุ ี้ เพรำะต่ำงกก็ ล่ำวขอ้ สมมติ ของตน ๆ วำ่ เป็นจรงิ . (พทุ ธฺ ) ข.ุ สุ. ๒๕/๕๑๑., ข.ุ มหำ. ๒๙/๓๘๓. ๔๒. สมฺมปปฺ ธานสมฺปนโฺ น สติปฏ.ฐานโคจโร วิมุตฺติกุสุสญฺฉนฺโน ปรินิพฺพายิสฺสตฺยนาสโว. ผู้ถึงพร้อมด้วยสัมมัปปธำน มีสติปัฏฐำนเป็นอำรมณ์ ดำดำษด้วยดอกไม้ คือวิมุตติ หำอำสวะมิได้ จักปรนิ ิพพำน. (เถร) ขุ. เถร. ๒๖/๒๘๒. หลกั สูตรธรรมศึกษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๔ ๔๓. สสุ ขุ ํ วต นิพพฺ านํ สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ เทสติ ํ อโสกํ วิรชํ เขมํ ยตถฺ ทกุ ขฺ ํ นิรุชฺฌติ. พระนิพพำนที่พระสัมมำสัมพุทธเจ้ำทรงแสดงแล้ว ไม่มีโศก ปรำศจำกธุลี เกษม เปน็ ทีด่ ับทกุ ข์ เปน็ สุขดีหนอ. (เถร) ขุ. เถร. ๒๖/๓๐๙. ๔๔. โสรจจฺ ํ อวิหึสา จ ปาทา นาคสสฺ เต ทุเว สติ จ สมฺปชญฺ ญจฺ จรณา นาคสฺส เต ปเร. โสรัจจะและอวิหงิ สำนั้น เป็นชำ้ งเทำ้ หลงั สตแิ ละสัมปชญั ญะนัน้ เป็นชำ้ งเท้ำหนำ้ . (เถร) ข.ุ เถร. ๒๖/๓๖๘. ๔๕. หีนํ ธมมฺ ํ น เสเวยฺย ปมาเทน น สํวเส มิจฺฉาทิฏ.ฐึ น เสเวยฺย น สยิ า โลกวฑฒฺ โน. ไม่ควรเสพธรรมที่เลว ไม่ควรอยู่กับควำมประมำท ไม่ควรเสพมิจฉำทิฏฐิ ไม่ควร เปน็ คนรกโลก. (พทุ ธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๓๗. ๔๖. หเี นน พรฺ หมฺ จรเิ ยน ขตตฺ เิ ย อุปปชฺชติ มชฺฌเิ มน จ เทวตฺตํ อุตฺตเมน วสิ ุชฺฌต.ิ บคุ คลยอ่ มเข้ำถึงควำมเป็นกษัตรยิ ์ ด้วยพรหมจรรย์อยำ่ งเลว, ถงึ ควำม เปน็ เทวดำ ด้วยพรหมจรรยอ์ ยำ่ งกลำง, ยอ่ มบริสุทธิ์ ดว้ ยพรหมจรรย์อย่ำงสูง. (พุทธฺ ) ข.ุ ชำ. มหำ. ๒๘/๑๙๙. ๔. วิรยิ วรรค คือ หมวดความเพียร ๔๗. โกสชฺชํ ภยโต ทสิ วฺ า วริ ยิ ารมฺภญฺจ เขมโต อารทธฺ วิริยา โหถ เอสา พทุ ธฺ านสุ าสน.ี ทำ่ นทั้งหลำยจงเห็นควำมเกยี จคร้ำนเปน็ ภัย และเห็นกำรปรำรภควำมเพยี ร เปน็ ควำมปลอดภยั แลว้ ปรำรภควำมเพียรเถดิ นีเ้ ปน็ พุทธำนศุ ำสน.ี (พทุ ธฺ ) ข.ุ จริยำ. ๓๓/๕๙๕. หลกั สูตรธรรมศึกษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๕ ๔๘. ตมุ เฺ หหิ กจิ จฺ ํ อาตปฺปํ อกฺขาตาโร ตถาคตา ปฏปิ นนฺ า ปโมกฺขนฺติ ฌายโิ น มารพนฺธนา. ท่ำนทั้งหลำยต้องทำควำมเพียรเอง ตถำคตเป็นแต่ผู้บอก ผู้มีปกติเพ่งพินิจ ดำเนินไปแล้ว จักพ้นจำกเครอ่ื งผกู ของมำร. (พุทธฺ ) ข.ุ ธ. ๒๕/๕๑. ๔๙. นิทฺทํ ตนทฺ ึ วิชมิ ฺหติ ํ อรตึ ภตฺตสมมฺ ทํ วิรเิ ยน นํ ปณาเมตฺวา อรยิ มคโฺ ค วสิ ุชฺฌต.ิ อริยมรรคย่อมบริสุทธิ์ เพรำะขับไล่ควำมหลับ ควำมเกียจคร้ำน ควำมบิดข้ีเกียจ ควำมไมย่ ินดี และควำมเมำอำหำรน้ันไดด้ ว้ ยควำมเพียร. (พทุ ธฺ ) ส. ส. ๑๕/๑๐. ๕๐. โย จ วสสฺ สตํ ชีเว กุสโี ต หีนวีริโย เอกาหํ ชีวติ ํ เสยโฺ ย วริ ยิ ํ อารภโต ทฬหฺ .ํ ผู้ใดเกียจคร้ำน มีควำมเพียรเลว พึงเป็นอยู่ต้ังร้อยปี แต่ผู้ปรำรภควำมเพียร มั่นคง มีชวี ติ อยเู่ พยี งวนั เดียว ประเสริฐกวำ่ ผู้นน้ั . (พุทธฺ ) ขุ. ธ. ๒๕/๓๐. ๕๑. สพฺพทา สลี สมฺปนฺโน ปญฺ วา สุสมาหโิ ต อารทฺธวิรโิ ย ปหิตตโฺ ต โอฆํ ตรติ ทุตฺตร.ํ ผู้ถึงพร้อมด้วยศีล มีปัญญำ มีใจมั่นคงดีแล้ว ปรำรภควำมเพียร ต้ังตนไว้ในกำล ทุกเม่อื ย่อมขำ้ มโอฆะทข่ี ้ำมได้ยำก. (พุทธฺ ) ส. ส. ๑๕/๗๕. ๕. สามคั คีวรรค คือ หมวดสามคั คี ๕๒. ววิ าทํ ภยโต ทสิ วฺ า อวิวาทญฺจ เขมโต สมคฺคา สขลิ า โหถ เอสา พทุ ฺธานสุ าสน.ี ท่ำนทั้งหลำยจงเห็นควำมวิวำทโดยควำมเป็นภัย และควำมไม่วิวำทโดยควำม ปลอดภยั แล้ว เป็นผพู้ ร้อมเพรียง มีควำมประนีประนอมกนั เถิด นเ้ี ป็นพระพทุ ธำนศุ ำสนี. (พุทธฺ ) ข.ุ จริยำ. ๓๓/๕๙๕. หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๖ ๕๓. สามคฺยเมว สิกฺเขถ พทุ ฺเธเหตํ ปสํสิตํ สามคยฺ รโต ธมมฺ ฏ.โฐ โยคกเฺ ขมา น ธสํ ติ. พึงศึกษำควำมสำมัคคี ควำมสำมัคคีนั้น ท่ำนผู้รู้ทั้งหลำยสรรเสริญแล้ว, ผู้ยินดี ในสำมคั คี ตั้งอยใู่ นธรรม ยอ่ มไม่คลำดจำกธรรมอันเกษมจำกโยคะ. (พทุ ธฺ ) ขุ. ชำ. เตรส. ๒๗/๓๔๖. ๕๔. สขุ า สงฆฺ สฺส สามคคฺ ี สมคคฺ านญจฺ นคุ ฺคโห สมคฺครโต ธมมฺ ฏ.โฐ โยคกเฺ ขมา น ธํสต.ิ ควำมพร้อมเพรียงของหมู่เป็นสุข และกำรสนับสนุนคนผู้พร้อมเพรียงกัน ก็เป็นสุข, ผยู้ นิ ดใี นคนผู้พรอ้ มเพรยี งกัน ต้ังอย่ใู นธรรม ย่อมไม่คลำดจำกธรรมอนั เกษม จำกโยคะ. (พุทธฺ ) ขุ. อิติ. ๒๕/๒๓๘. หลกั สูตรธรรมศึกษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๗ วชิ าธรรม ธรรมศกึ ษา ช้นั เอก ฉบับปรับปรงุ พ.ศ. ๒๕๕๗ หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๘ หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๑๙ วชิ าธรรม ธรรมศกึ ษา ช้นั เอก ความรเู้ บือ้ งตน้ ธรรมวิจารณ์ เป็นช่ือหนังสือพระนิพนธ์ของ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยา- วชริ ญาณวโรรส พระองคท์ รงประสิทธป์ิ ระสำทควำมเจริญแห่งวิชำกำรทำงพระพุทธศำสนำ ของคณะสงฆ์ไทยอย่ำงใหญห่ ลวง กลำ่ วคอื ทรงนพิ นธ์หนงั สือทใ่ี ช้เป็นหลักสูตรและแบบเรียน กำรศึกษำพระปริยัติธรรม แผนกธรรมไว้หลำยเล่ม อำทิ หนังสือนวโกวาท พุทธประวัติ พุทธศาสนสุภาษิต และวินัยมุข กล่ำวเฉพำะหนังสือธรรมวิจำรณ์นี้ พระองค์ทรงนิพนธ์ขึ้น เป็นคู่กับหนังสือวินัยมุข ทรงมุ่งเป็นเครื่องประดับสติปัญญำของผู้สนใจใฝ่ศึกษำธรรมะ ทรงหวงั จะใหเ้ ป็นเหตุผลสนับสนนุ ในกำรสนทนำธรรม โดยทรงให้ควำมหมำยไวว้ ำ่ “ธรรมวิจารณ์ คือกำรเลือกเฟ้นธรรม กำรสอดส่องพิจำรณำธรรม โดยใช้โยนิโส มนสิกำรพิจำรณำสอดส่องให้ถ่องแท้ว่ำ ธรรมประเภทไหนเป็นสัทธรรมแท้ ประเภทไหนเป็น สัทธรรมเทียม (สัทธรรมปฏิรูป) โดยหำหลักฐำนมำประกอบอ้ำงอิง ผู้ปฏิบัติจำต้องอำศัยกำร วจิ ำรณส์ อดส่องธรรมเป็นสำคัญก่อนจะลงมือปฏิบัติเพื่อให้รู้ประโยชน์ท่ีมุ่งหมำยหรืออธิบำย ที่ถูกต้องตำมพุทธประสงค์แล้วปฏิบัติได้ถูกทำง สมดังพระบำลีท่ีว่ำ อตฺถมญฺ าย ธมฺมมญฺ าย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ : รู้อรรถท่ัวถึงแล้ว รู้ธรรมท่ัวถึงแล้วย่อมเป็น ผปู้ ฏบิ ตั ธิ รรมสมควรแก่ธรรม ดังนั้น กำรพิจำรณำธรรมสอดสอ่ งธรรมจงึ เป็นกิจจำเป็น” สนามหลวงแผนกธรรม ได้กำหนดเป็นหลักสูตรวิชำธรรมชั้นเอก สำหรับพระภิกษุ สำมเณรศึกษำ เรยี กวำ่ นักธรรม และสำหรบั คฤหัสถ์ศึกษำ เรียกว่ำ ธรรมศึกษา แบ่งเนื้อหำ เป็นสองส่วน คอื สว่ นปรมตั ถปฏิปทา กับสว่ นสังสารวฏั ส่วนปรมัตถปฏปิ ทา ว่าดว้ ยข้อปฏบิ ัติมีประโยชน์อย่างย่ิง หมำยถึง ข้อปฏิบัติให้ถึง ประโยชนส์ ูงสดุ ในพระพุทธศำสนำ คือกำรบรรลุพระนพิ พำน แบง่ เปน็ ๖ หัวข้อ ดงั น้ี ๑. นิพพิทา ความหน่าย ว่ำด้วยข้อปฏิบัติเพื่อให้เกิดควำมเบ่ือหน่ำยในสังขำรตำม หลกั ไตรลักษณ์ หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๒๐ ๒. วิราคะ ความสิน้ กาหนัด วำ่ ดว้ ยไวพจน์คือคำใช้แทนวิรำคะ ๓. วมิ ุตติ ความหลุดพ้น วำ่ ดว้ ยลกั ษณะของควำมหลดุ พ้น ๔. วสิ ุทธิ ความหมดจด ว่ำด้วยหลักควำมหมดจด ตำมหลกั พระพุทธศำสนำ ๕. สนั ติ ความสงบ วำ่ ดว้ ยทำงแห่งสนั ติ ๖. นพิ พาน ความดบั ทกุ ข์ ว่ำด้วยจุดหมำยสงู สดุ ในพระพทุ ธศำสนำ ส่วนสังสารวัฏ ว่าด้วยการเวียนว่ายตายเกิด หมำยถึง กำรเวียนว่ำยตำยเกิดอยู่ใน ภพกำเนิดต่ำงๆ โดยแสดงเป็นบุคลำธิษฐำนด้วยหัวข้อเดียว คือ คติ ภพภูมิที่ไปเกิดของ เหลำ่ สัตวท์ งั้ ฝ่ำยทคุ ติและฝ่ำยสคุ ติ พระองค์ทรงวำงโครงในกำรวิจำรณ์ธรรมแต่ละหัวข้อ ยกพระบำลีจำกพระสูตร ต่ำงๆ มำตั้งเป็นกระทู้ธรรม ซึ่งเรียกว่ำ อุทเทส แปลว่ำ การยกขึ้นแสดง แล้วทรง ตีควำมหมำย ต้ังเกณฑ์อธิบำย ขยำยควำมให้แจ่มแจ้งชัดเจน ซ่ึงเรียกว่ำ นิทเทส แปลว่ำ การอธิบายขยายความ โดยทรงใช้คำว่ำ พรรณนาความ เม่ือพรรณนำควำมสอดคล้อง รับลงสมกนั กับข้อควำมในพระบำลีไตรปิฎกหรือคัมภีร์อรรถกถำใด ก็ทรงยกมำรับรองพร้อม ท้ังบอกท่ีมำแห่งข้อควำมพระบำลีไตรปิฎกหรืออรรถกถำน้ันๆ กำกับไว้ด้วย และทรงสรุป ควำมเพื่อเนน้ สำระสำคญั จำกหวั ขอ้ ธรรมนัน้ ๆ ซ่ึงเรยี กว่ำ ปฏินทิ เทส แปลว่ำ การสรปุ ความ วิชาธรรม สําหรับธรรมศึกษาช้ันเอกนี้ นอกจำกกำหนดให้ศึกษำหลักธรรมตำม หนังสือธรรมวิจารณ์ท้ังส่วนปรมัตถปฏิปทาและส่วนสังสารวัฏ อันเป็นแบบเรียนสำคัญ แล้ว ยงั กำหนดให้ศกึ ษำกรรม ๑๒ หวั ใจสมถกัมมฏั ฐาน สมถกัมมัฏฐาน พทุ ธคณุ กถา และ วปิ ัสสนากมั มัฏฐาน อกี ดว้ ย หลกั สูตรธรรมศึกษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๒๑ ธรรมวจิ ารณ์ สว่ นปรมัตถปฏปิ ทา ---------- ๑. นพิ พทิ า ความหนา่ ย อทุ เทส ๑. เอถ ปสฺสถิมํ โลกํ จิตตฺ ํ ราชรถปู มํ ยตฺถ พาลา วสิ ีทนฺติ นตฺถิ สงฺโค วิชานต.ํ สูท้งั หลำยจงมำดูโลกนี้ อนั ตระกำรดุจรำชรถ ทพ่ี วกคนเขลำหมกอยู่ แตพ่ วกผรู้ ู้หำขอ้ งอยู่ไม.่ โลกวรรค : ขทุ ทกนิกำย ธรรมบท ๒. เย จิตตฺ ํ สญฺ เมสสฺ นฺติ โมกฺขนฺติ มารพนธฺ นา. ผูใ้ ดจักระวังจติ ผ้นู ั้นจกั พน้ จำกบว่ งแห่งมำร. จติ ตวรรค : ขทุ ทกนกิ ำย ธรรมบท พรรณนาความ นิพพิทา ความหน่าย หมำยถึง ควำมเบ่ือหน่ำยท่ีเกิดจำกกำรใช้ปัญญำพิจำรณำ เห็นควำมจริง ได้แก่ควำมเบื่อหน่ำยในกองทุกข์ ควำมเบื่อหน่ำยในเบญจขันธ์ซึ่งเกิดจำก ปัญญำที่พิจำรณำเห็นว่ำสังขำรทั้งปวงไม่เท่ียง สังขำรท้ังปวงเป็นทุกข์ ธรรมทั้งปวงเป็น อนัตตำ เมื่อพิจำรณำได้ดังน้ี ย่อมเกิดควำมเบื่อหน่ำยในทุกขขันธ์ (กองทุกข์) ไม่มัวเมำ เพลิดเพลินยึดม่ันในสังขำรอันย่ัวยวนชวนเสน่หำ เป็นควำมเบื่อหน่ำยท่ีเกิดจำกปัญญำ พิจำรณำเข้ำใจสภำพควำมเป็นจริงของสังขำร ไม่ใช่ควำมเบ่ือหน่ำยเพรำะแรงผลักดันแห่ง กำมตณั หำ เช่น กรณีทห่ี ญิงกบั ชำยรกั กนั จนถึงขัน้ อยูก่ นิ เป็นสำมีภรรยำกันแล้วเบื่อหน่ำยจน เลิกร้ำงกันไปเพรำะควำมประพฤติไม่ดีต่อกันหรือเอือมระอำในพฤติกรรมของกันและกัน แล้วตำ่ งคนตำ่ งไปแสวงหำกำมำรมณ์เสพสุขทำงเพศกับชำย-หญงิ อ่ืน เช่นน้ีไม่จัดเป็นนพิ พทิ ำ คำว่ำ โลก ในอุทเทสท่ี ๑ จำแนกควำมหมำยเป็น ๒ อย่ำง คือ (๑) โลกโดยตรง ไดแ้ กแ่ ผ่นดนิ เป็นที่อำศยั (๒) โลกโดยอ้อม ได้แกห่ ม่สู ัตวผ์ ู้อำศัย โลกท้งั โดยตรงและโดยออ้ มนีม้ ีส่งิ ต่างๆ รวมกันอยู่ ๓ อย่าง คือ ๑. สิ่งอันให้โทษโดยส่วนเดยี ว เปรียบด้วยยำพษิ หลกั สูตรธรรมศึกษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๒๒ ๒. ส่ิงอันให้โทษในเมื่อเกนิ พอดี เปรียบด้วยของมึนเมำ ๓. ส่ิงอันเป็นอปุ กำระเปรียบด้วยอำหำรและเภสชั (ยำรกั ษำโรค) ทใ่ี ห้ควำมสบำย ผหู้ มกอยใู่ นโลก เหล่ำคนเขลำผู้ไร้ปัญญำพิจำรณำไม่สำมำรถหย่ังรู้เห็นโลกได้โดยถ่องแท้ จึงชื่อว่า หมกอย่ใู นโลกโดยอาการ ๓ อยา่ ง คือ ๑. เพลิดเพลินในส่ิงทเี่ ปน็ โทษ ๒. ระเริงหลงเกินพอดใี นส่ิงอันอำจให้โทษ ๓. ติดอยใู่ นสงิ่ ท่ีเป็นอุปกำระล่อใจ เมอื่ เป็นเช่นน้ี ย่อมไดร้ บั สุขบ้ำง ทกุ ขบ์ ำ้ ง คละเคลำ้ กันไปตำมแต่ส่ิงน้ันๆ จะอำนวย ให้ แม้สุขท่ีได้รับน้ัน ก็เป็นอามิสสุข สุขอิงอามิส คือสุขที่คล้ำยเหยื่อล่อให้ลุ่มหลงติดข้อง ไมใ่ ช่ควำมสขุ ทแ่ี ทจ้ รงิ ซึ่งมีอำกำรดุจเหย่ือที่เบ็ดเกยี่ วไว้ อำจถูกชักจงู ไปได้ตำมปรำรถนำ ผูไ้ ม่ข้องอยู่ในโลก ฝำ่ ยท่ำนผู้รู้ มีปัญญำฉลำดสำมำรถพจิ ำรณำเห็นควำมเป็นจริงของส่ิงสมมติเป็นโลก นั้นๆ ว่ำจะตอ้ งเปลย่ี นแปลงไปตำมเหตุปัจจัยอย่ำงแน่นอนแล้วไม่ติดข้องพัวพันในส่ิงอันเป็น อุปกำระล่อใจ โดยท่ีไม่มีผู้ใดหรือส่ิงใดย่ัวให้ติดอยู่ได้ ย่อมเป็นอิสระด้วยตนเอง เมื่อเป็น เช่นนี้ ย่อมได้รับนิรามิสสุข สุขปราศจากอามิส คือควำมสุขท่ีหำเหย่ือล่อมิได้ อันเป็น ควำมสขุ ท่ีแท้จรงิ ผ้รู ู้เชน่ นี้ ช่อื วำ่ ผ้ไู ม่ขอ้ งอยใู่ นโลก พุทธประสงคใ์ นการตรสั ใหด้ ูโลก พระพุทธองค์ตรัสชักชวนเหล่ำพุทธบริษัทมำดูโลกอันวิจิตรตระกำรตำเปรียบด้วย รำชรถครั้งโบรำณท่ีประดับด้วยเครื่องอลังกำรอย่ำงงดงำม มิใช่เพ่ือให้หลงเพลิดเพลิน ดุจดู หนังดูละครที่มุ่งควำมบันเทิงแต่อย่ำงใดไม่ แต่ทรงประสงค์ให้ใช้ปัญญำพิจำรณำเห็นคุณ โทษ ประโยชน์ และมิใช่ประโยชน์ของส่ิงน้ันๆ ทีร่ วมกันเข้ำเปน็ โลก อาการสาํ รวมจิต ผู้สำรวมจติ ไม่ปลอ่ ยจติ ให้เพลิดเพลินระเริงหลงในโลกอันมีส่ิงล่อใจต่ำงๆ ชื่อว่ำพ้น จากบว่ งแห่งมาร ด้วยอาการสํารวมจิต ๓ อยา่ ง คือ หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๒๓ ๑. สํารวมอินทรีย์ (อินทรียสังวร) หมำยถึง ควำมสำรวมระวังตำ หู จมูก ล้ิน กำย ใจ มิใหอ้ ำนำจควำมกำหนัดยนิ ดีครอบงำได้ในเม่อื ตำไดเ้ หน็ รปู หูได้ยินเสียง จมูกดมกลิ่น ล้ิน ลม้ิ รส กำยถูกตอ้ งโผฏฐัพพะ (สัมผัสทำงกำย) อนั นำ่ ปรำรถนำ ชกั ให้ใคร่ พำใจใหก้ ำหนัด ๒. มนสิการกัมมัฏฐาน (สมถกัมมัฏฐำน) หมำยถึง ควำมใฝ่ใจในอุบำยฝึกอบรมจิต เพื่อลดละบรรเทำกำมฉันทะ ควำมพอใจรักใคร่ในกำม ได้แก่ ความใฝ่ใจในอสุภกัมมัฏฐาน คือกัมมัฏฐำนท่ีพิจำรณำดูควำมไม่งำมของร่ำงกำยตอนเป็นซำกศพที่แปรสภำพเปื่อยเน่ำไป ตำมลำดับ ความใฝ่ใจในกายคตาสติกัมมัฏฐาน คือกัมมัฏฐำนท่ีใช้สติกำหนดพิจำรณำกำยให้ เห็นเป็นของไม่งำมเป็นอำรมณ์ หรือ ความใฝ่ใจในมรณัสสติกัมมัฏฐาน คือกัมมัฏฐำนท่ี ระลกึ พจิ ำรณำถึงควำมตำยเนืองๆ เปน็ อำรมณ์ ๓. เจริญวิปัสสนา (วิปัสสนำกัมมัฏฐำน) หมำยถึง ควำมหม่ันฝึกจิตให้เกิดปัญญำ พิจำรณำสังขำรโดยแยกออกเป็นขันธ์ ๕ หรือนำมรูปให้เห็นไตรลักษณ์คือเป็นสภำพไม่เที่ยง เป็นทกุ ข์ เปน็ อนัตตำ ท้ัง ๓ อย่ำงนี้เป็นอำกำรสำรวมจิตเพ่ือให้หลุดพ้นจำกบ่วงแห่งมำร คือไม่ตกไปตำม กระแสกิเลส จิตจะหลุดพ้นจากบ่วงแห่งมาร ต้องดาเนินการควบคุมตามอาการครบท้ัง ๓ อยา่ งน้ี โดยเฉพำะการเจรญิ วปิ ัสสนา นบั ว่าสําคัญท่ีสุด เพรำะบ่วงแห่งมำรน้ันมีฤทธำนุภำพ สำมำรถคล้องสรรพสัตว์ได้อย่ำงแน่นหนำ เหนือกำลังจะต้ำนทำน เหลือวิสัยท่ีจะปลดเปลื้อง ให้หลุดพน้ ได้โดยง่ำย ดังนั้น ตอ้ งใชก้ ำรเจริญวิปัสสนำเท่ำนั้น จึงจะสำมำรถเอำชนะมำรและ บ่วงแหง่ มำรได้เด็ดขำด ดงั จะกลำ่ วตอ่ ไปน้ี มารและบ่วงแหง่ มาร มาร แปลว่ำ ผู้ฆ่า ผู้ทาลาย ในที่นี้หมำยถึง โทษล้างผลาญคุณความดีและทาให้ เสียคน โดยเป็นส่ิงที่ฆ่ำบุคคลให้ตำยจำกคุณควำมดี และจัดเป็นตัวกำรที่กำจัดหรือขัดขวำง จิตคนเรำไม่ให้บรรลุคุณธรรมควำมดี ได้แก่ กิเลสกาม กิเลสเป็นเหตุใคร่ ซึ่งจัดเป็นเจตสิก (องคป์ ระกอบภำยในของจิต, ส่ิงทเ่ี กิดภำยในใจ) อันเศร้ำหมอง (อกุศลเจตสิก) ท่ีมีอยู่ภำยใน จิตใจของคนเรำ โดยคอยรุมเร้ำจิตให้คิดโลภ โกรธ หลง มีช่ือเรียกต่ำงๆ เช่น ตัณหา ควำม ทะยำนอยำก ราคะ ควำมกำหนัด อรติ ควำมขึ้งเคยี ด อิสสา ควำมรษิ ยำ หรือหึงหวง เป็นต้น กิเลสเหล่ำนี้เม่ือมีในจิตสันดำนของบุคคลใด ย่อมเป็นเหตุยังจิตของบุคคลนั้นให้มีควำมยินดี หลกั สูตรธรรมศึกษาชนั้ เอก สนามหลวงแผนกธรรม

๒๔ รักใคร่ ปรำรถนำ ไขว่ควำ้ เพื่อให้ได้มำซง่ึ สงิ่ ต่ำงๆ และเศร้ำหมองเป็นไปตำมอำนำจของกิเลส น้ันๆ เพรำะฉะนั้น ท่ำนจึงเรียกว่ำ กิเลสเป็นเหตุใคร่ เปรียบดังพืชท่ีมียำง เป็นเหตุให้เกิดรำก ลำต้น กิ่งกำ้ นต่อไปฉะนน้ั กิเลสกามนท้ี ่านจดั ว่าเปน็ มาร เพรำะเปน็ โทษลำ้ งผลำญคุณควำม ดีและทำใหเ้ สยี คน คอื ทำใหม้ สี ภำพจติ ท่ไี ม่ดี บว่ งแห่งมาร หมำยถงึ อำรมณเ์ คร่อื งผกู จิตให้ติดแห่งมำร เหมือนเน้ือเหย่ือล่อท่ีถูก เบ็ดเกี่ยวไว้ ได้แก่ วัตถุกาม วัตถุอันน่าใคร่ คือส่ิงอันเป็นที่ต้ังแห่งควำมใคร่ ซ่ึงเรียกว่ำ กามคุณ ๕ คือ รูป เสียง กล่นิ รส และโผฏฐพั พะ อนั เป็นอิฏฐำรมณ์ (อำรมณ์ท่ีน่ำปรำรถนำ) บ่วงแหง่ มำรน้ไี ม่อำจคล้องบุคคลผู้ไมต่ ิดขอ้ งอยู่ในโลกดังกล่ำวได้ สรปุ ความ โลก คือแผ่นดินเป็นที่อำศัยและหมู่สัตว์ผู้อำศัย เป็นศูนย์รวมไว้ทั้งสิ่งที่มีโทษ ส่ิงท่ี อำจให้โทษในเมื่อลุ่มหลงเกินพอดี และสิ่งที่เป็นอุปกำระล่อใจ พวกคนเขลำไร้ปัญญำ ไม่สำมำรถพิจำรณำเห็นโลกได้ตำมสภำพเปน็ จรงิ ย่อมเพลิดเพลินในส่ิงท่ีเป็นโทษ ระเริงหลง เกินพอดีในสิ่งอันอำจให้โทษ และติดอยู่ในส่ิงท่ีเป็นอุปกำระล่อใจ ชื่อว่ำหมกอยู่ในโลก จึงไม่ได้รับควำมสุขท่ีแท้จริง ตรงกันข้ำมกับท่ำนผู้รู้คือบัณฑิตผู้ไม่ข้องอยู่ในโลก ย่อม พิจำรณำเห็นควำมเป็นจริงในส่ิงสมมติว่ำโลกน้ันมีควำมเปล่ียนแปลงไปตำมเหตุปัจจัยแล้ว ไม่พัวพันในสิ่งอันเป็นอุปกำระล่อใจ ย่อมได้รับควำมสุขที่แท้จริง พระพุทธองค์ตรัสชักชวน พุทธบริษัทมำดูโลกอันตระกำรตำดุจรำชรถน้ี มิใช่ให้เพลิดเพลินเหมือนดูละครที่มุ่ง กำรบันเทิง แต่ทรงมีพระประสงค์ให้พิจำรณำหยั่งซ้ึงถึงสภำพควำมเป็นจริงของสรรพสิ่งในโลก เพ่ือสำมำรถควบคุมจิตให้พ้นจำกมำร คือกิเลสกำม และจำกบ่วงแห่งมำร คือวัตถุกำม ซ่ึง เรียกว่ำกำมคุณ ๕ โดยทรงแนะนำวิธีกำรสำรวมจิต ๓ วิธี คือ (๑) กำรควบคุมอินทรีย์ ๖ มิให้ยินดีในอำรมณ์ที่น่ำปรำรถนำ (๒) กำรเจริญสมถกัมมัฏฐำน คือกำรพิจำรณำดูควำมไม่ งำมของร่ำงกำยเป็นต้น และ (๓) กำรเจริญวิปัสสนำกัมมัฏฐำน คือกำรฝึกจิตให้เกิดปัญญำ พจิ ำรณำโลกคอื เบญจขนั ธ์โดยควำมเปน็ ไตรลกั ษณ์ ซึ่งนบั เป็นวธิ ที ด่ี ที ่สี ุด ฉะน้ีแล หลกั สูตรธรรมศกึ ษาชน้ั เอก สนามหลวงแผนกธรรม