อาเซียนไทยและมหาอำนาจในยุคปฎิรูป มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

บรรณาธกิ าร รองศาสตราจารย์ ดร.ประภัสสร์ เทพชาตรี ผชู้ ว่ ยบรรณาธิการ นางสาวรตั นา บตุ รหมัน นางสาวธัญลกั ษณ์ ทองแมน้ จ�ำ นวน 144 หน้า พิมพค์ รง้ั ทห่ี นึง่ ธันวาคม 2558 จ�ำ นวน 1,000 เล่ม ISBN เจา้ ของ ศูนย์อาเซียนศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (Center for ASEAN Studies, Thammasat University) อาคารโดมบรหิ าร ช้ัน 1 เลขที่ 99 หมู่ 18 ต.คลองหนงึ่ อ.คลองหลวง จ.ปทมุ ธานี 12121 โทรศัพท์ 02-564-4444 ตอ่ 1552-4 โทรสาร 02-564-4444 ต่อ 1555 E-mail: [email protected], [email protected] Website: www.castu.org พิมพท์ ่ ี โรงพิมพม์ หาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ต.คลองหนง่ึ อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี 12121 โทรศัพท์ 02-564-3105-11 โทรสาร 02-564-3119 http://www.tu.ac.th/org/tuprint 2 TU-ASEAN Forum 10

คำ�นำ� โครงการสัมมนา TU-ASEAN Forum เป็นส่วนหน่ึงของโครงการเตรียม ความพรอ้ มสู่ประชาคมอาเซียนของศูนยอ์ าเซียนศึกษา มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ ซ่ึงจัดข้ึนเพื่อเพิ่มองค์ความรู้เกี่ยวกับอาเซียนในประเด็นต่างๆ ที่ส�ำคัญและ นา่ สนใจ รวมถงึ เปน็ เวทแี ลกเปลย่ี นความคดิ เหน็ ระหวา่ งนกั วชิ าการ นกั ศกึ ษา และ สาธารณชนทว่ั ไป เมอื่ วนั พฤหัสบดที ่ี 21 พฤษภาคม 2558 ศนู ย์อาเซียนศึกษา ไดจ้ ัดการสัมมนา TU-ASEAN Forum คร้งั ท่ี 10 ในหวั ขอ้ “อาเซียน ไทย และ มหาอ�ำนาจในยุคแหง่ การปฏิรูป” แบ่งการสมั มนาออกเป็น 3 ชว่ ง ชว่ งท่ี 1 ความสมั พนั ธอ์ าเซียน ไทย กับ สหรัฐอเมริกา ชว่ งท่ี 2 ความสมั พนั ธอ์ าเซียน ไทย กบั จีน และ ชว่ งท่ี 3 ความสมั พนั ธ์ อาเซียน ไทย กับ ญ่ปี นุ่ งานสัมมนาในครั้งนี้ ศูนย์ฯ ได้รับเกียรติจากวิทยากรผู้ทรงคุณวุฒิที่มีความรู้ ความเชย่ี วชาญ ในหวั ขอ้ เรอ่ื งดงั กลา่ วเปน็ อยา่ งดี มารว่ มงานสมั มนาหลายทา่ น ซง่ึ การ จดั งานครงั้ น้ี มผี เู้ ขา้ รว่ มฟงั เปน็ จำ� นวนมาก แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ความตนื่ ตวั ของทกุ ภาคสว่ น ท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน รวมท้ังนักศึกษา แม้จะมีผู้เข้าฟังสัมมนา จำ� นวนมาก แต่เมือ่ เทยี บกบั ประชากรในประเทศไทยแลว้ ถอื วา่ มเี ฉพาะในวงจ�ำกัด ศูนย์อาเซียนศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จึงได้รวบรวมประเด็นเน้ือหา สาระจากการสมั มนาในครัง้ นี้ จัดพิมพเ์ ปน็ หนงั สอื เลม่ นอี้ อกมา โดยศนู ย์ฯ จะขอเป็น ก�ำลังส�ำคัญในการขับเคล่ือนคนไทยและประเทศไทยให้พร้อมเข้าสู่ประชาคมอาเซียน ในโอกาสตอ่ ๆ ไป รองศาสตราจารย์ ดร.ประภัสสร์ เทพชาตรี ผอู้ ำ� นวยการศนู ยอ์ าเซยี นศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ธนั วาคม 2558 อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ปู 3



สารบญั หนา้ 3 ค�ำน�ำ 7 ค�ำกลา่ วรายงาน รองศาสตราจารย์ ดร.ประภสั สร์ เทพชาตรี 11 ผู้อ�ำนวยการศนู ยอ์ าเซยี นศึกษา มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ ค�ำกลา่ วเปิดงาน 15 ศาสตราจารย์ ดร.สมคดิ เลศิ ไพฑูรย์ อธกิ ารบดมี หาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ 23 ปาฐกถาพิเศษ 25 เชิดเกียรติ อตั ถากร รองอธิบดกี รมอาเซียน กระทรวงการต่างประเทศ การสมั มนาชว่ งที่ 1 41 “ความสมั พันธ์อาเซยี น ไทย กับ สหรฐั อเมริกา” รองศาสตราจารย์ ดร.ประภสั สร์ เทพชาตร ี ผูอ้ ำ� นวยการศูนยอ์ าเซยี นศึกษา มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ พรศิลป์ พชั รนิ ทร์ตนะกุล ทีป่ รึกษาหอการคา้ ไทย อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 5

การสมั มนาชว่ งที่ 2 หน้า “ความสัมพนั ธอ์ าเซยี น ไทย กับ จีน” 63 รองศาสตราจารย์ ดร. จลุ ชีพ ชนิ วรรโณ 65 กีรตยาจารย ์ แหง่ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สาขาสงั คมศาสตร์ อาจารยค์ ณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ 79 รองศาสตราจารย์ ดร. สมภพ มานะรงั สรรค์ อธิการบดีสถาบนั การจัดการปญั ญาภวิ ัฒน์ 91 การสมั มนาช่วงที่ 3: 93 “ความสมั พนั ธอ์ าเซยี น ไทย กบั ญ่ีป่นุ ” 107 ดร.ทรายแก้ว ทพิ ากร สถาบนั เอเชยี ศึกษา จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย 137 กรกฎ ผดุงจิตต ์ อดตี รองเลขาธกิ าร สภาอตุ สาหกรรมแหง่ ประเทศไทย ภาคผนวก 6 TU-ASEAN Forum 10

คำ� กล่าวรายงาน รองศาสตราจารย์ ดร.ประภัสสร์ เทพชาตรี ผอู้ �ำนวยการศนู ย์อาเซยี นศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ท่านอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่านรองอธิบดีกรมอาเซียน กระทรวงการต่างประเทศ ท่านวิทยากร ท่านผู้มีเกียรติท่ีเข้าร่วมสัมมนา TU- ASEAN Forum ครง้ั ที่ 10 ในวนั นท้ี กุ ทา่ น กอ่ นอน่ื ผมในนามของศนู ยอ์ าเซยี นศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ขอกลา่ วตอ้ นรบั ผเู้ ขา้ รว่ มสมั มนาในวนั นท้ี กุ ทา่ นเขา้ สกู่ าร สมั มนา TU-ASEAN Forum คร้งั ที่ 10 ในหวั ข้อ “อาเซียน ไทย และ มหาอ�ำนาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป” ในปี ค.ศ. 2011 มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตรไ์ ดจ้ ัดต้งั ศูนยอ์ าเซียนศึกษาข้ึนเพ่ือ เป็นกลไกหลักในการเตรียมความพร้อมสู่ประชาคมอาเซียน โดยวิสัยทัศน์ของศูนย์ฯ คือ การเป็นคลังสมอง หรือ Think Tank ด้านอาเซียนในระดับชาติ ระดับภูมิภาค และในระดบั สากล และมีพนั ธกจิ 5 ดา้ นด้วยกนั คือ 1) การเปน็ ศนู ยฝ์ ึกอบรม 2) การ เป็นคลงั สมอง หรอื Think Tank 3) การเปน็ ศนู ย์วจิ ยั 4) การเป็นศนู ยข์ ้อมูลและศนู ย์ แห่งการเรียนรู้ และ 5) การเป็นศูนย์กลางในการสร้างเครือข่ายด้านอาเซียนศึกษา อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ูป 7

ของไทยและของภูมิภาคอาเซียน ส�ำหรับกิจกรรมของศูนย์ฯ ในช่วง 3 ปีท่ีผ่านมา นัน้ ศนู ย์ฯ ไดด้ �ำเนนิ โครงการตา่ งๆ หลายโครงการ อาทิ การจดั ประชมุ ระดมสมอง ไปแล้ว 7 คร้ัง การเป็นท่ีปรึกษาให้กับส�ำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน (ก.พ.) ส�ำนกั งานคณะกรรมการพฒั นาระบบราชการ (ก.พ.ร.) สำ� นกั ยุทธศาสตรแ์ ละ ประเมนิ ผล กรงุ เทพมหานคร และกระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ย์ (พม.) ในการจดั ทำ� แผนเตรยี มความพรอ้ มสปู่ ระชาคมอาเซยี นใหก้ บั หนว่ ยงานดงั กลา่ ว การจัดสัมมนา TU-ASEAN Forum ไปแล้ว 9 ครั้ง การจดั ประชมุ TU International Conference 2014 การจัดประชุมสร้างเครือข่ายอาเซียนศึกษาทั่วทุกภูมิภาคทั้ง 4 ภาคภายในประเทศไทยและระหวา่ งประเทศในระดบั ภมู ภิ าคอาเซยี น การจดั ฝกึ อบรม กว่า 10 หลักสูตรให้กับหน่วยงานทุกภาคส่วนเพ่ือเตรียมความพร้อมเข้าสู่ประชาคม อาเซยี น การจัดพิมพ์หนงั สือเก่ียวกบั ประชาคมอาเซยี นไปแลว้ กว่า 10 เลม่ และการ จัดทำ� ศนู ยฯ์ ใหเ้ ปน็ ศนู ยข์ อ้ มูลด้านเว็บไซตอ์ าเซยี นของประเทศ ดงั ทไ่ี ดก้ ลา่ วไวแ้ ลว้ ขา้ งตน้ ศนู ยอ์ าเซยี นศกึ ษามพี นั ธกจิ หลกั คอื การเปน็ Think Tank ดา้ นอาเซียน จึงเป็นโอกาสอันเหมาะสมอยา่ งยิง่ ในการจดั สัมมนา TU-ASEAN Forum ครง้ั ที่ 10 หัวขอ้ อาเซยี น ไทย และมหาอ�ำนาจในยคุ แหง่ การปฏิรูป ในวันน้ี ขนึ้ ทง้ั นไี้ ดร้ บั เกยี รตจิ ากทา่ นเชดิ เกยี รติ อตั ถากร รองอธบิ ดกี รมอาเซยี น กระทรวงการ ตา่ งประเทศ มาเปน็ องคป์ าฐกกลา่ วปาฐกถาพเิ ศษในหวั ขอ้ เรอ่ื งดงั กลา่ ว หลงั จากนนั้ จะ เป็นการสมั มนาช่วงท่ี 1 ในหวั ขอ้ ความสัมพันธ์อาเซียน ไทย กบั สหรฐั อเมรกิ า โดยจะ มคี ณุ พรศิลป์ พชั รนิ ทร์ตนะกุล ทีป่ รึกษาหอการคา้ ไทย เป็นวทิ ยากรรว่ มกับผม และ มีท่าน รศ. ดร.ชัยชนะ องิ คะวตั อาจารยจ์ ากคณะรฐั ศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยรามคำ� แหง เป็นผดู้ ำ� เนินการสมั มนา ส�ำหรับการสัมมนาช่วงที่ 2 ในหัวข้อ ความสมั พันธ์อาเซียน ไทย และ จีน จะมีท่าน รศ. ดร.จุลชีพ ชินวรรโณ อาจารย์จากคณะรัฐศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ และท่าน รศ. ดร.สมภพ มานะรังสรรค์ อธกิ ารบดสี ถาบนั การจดั การปัญญาภวิ ฒั น์ เปน็ วทิ ยากร โดยมอี าจารยพ์ ิชญอ์ าภา พศิ ทุ ธเ์ ศรณี อาจารย์ ประจำ� คณะรฐั ศาสตรแ์ ละรฐั ประศาสนศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ เปน็ ผดู้ ำ� เนนิ การ สัมมนา และการสัมมนาชว่ งท่ี 3 ในหัวขอ้ ความสัมพันธ์อาเซยี น ไทย และญปี่ นุ่ จะ มีทา่ น ดร.ทรายแก้ว ทิพากร จากสถาบนั เอเชียศกึ ษา จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ 8 TU-ASEAN Forum 10

คุณกรกฎ ผดุงจิตต์ รองเลขาธิการ สภาอุตสาหกรรมแห่งประเทศไทย เป็นวิทยากร โดยมี ผศ.อนชุ า จนิ ตกานนท์ จากสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ หรือ NIDA เปน็ ผดู้ ำ� เนินการสัมมนา สุดท้ายนี้ ศูนย์อาเซียนศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ หวังเป็นอย่างย่ิง ว่าการจัดสัมมนาในวันน้ีจะเป็นประโยชน์กับผู้เข้าร่วมสัมมนาทุกท่านทั้งภาครัฐ ภาค เอกชน และภาควชิ าการ รวมทงั้ ภาคประชาชน โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ส�ำหรบั การก�ำหนด ยุทธศาสตรข์ องอาเซียนและไทยต่อมหาอ�ำนาจในอนาคตต่อไป ขอบคุณครบั อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 9



ค�ำกลา่ วรายงาน ศาสตราจารย์ ดร.สมคิด เลิศไพฑรู ย์ อธกิ ารบดมี หาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ทา่ น รองศาสตราจารย์ ดร.ประภัสสร์ เทพชาตรี ผ้อู �ำนวยการศนู ย์อาเซยี น ศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ท่านเชดิ เกยี รติ อัตถากร รองอธิบดกี รมอาเซยี น กระทรวงการต่างประเทศ ท่านวิทยากร และท่านผู้มีเกียรติทุกท่านครับ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์เป็นมหาวิทยาลัยแห่งหน่ึงในประเทศไทยท่ีมีพันธกิจ ส�ำคญั คอื พยายามทจี่ ะเปน็ หวั หอกทางวชิ าการของประเทศ โดยเฉพาะเรอื่ งอาเซยี น ซง่ึ เปน็ เร่ืองหน่ึงทส่ี �ำคัญต่อประเทศ และมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ก็จะละเลยเรอ่ื ง นไ้ี ม่ได้ ในตอนปลายปี ค.ศ. 2011 ดังท่ีท่านอาจารย์ประภัสสร์ เทพชาตรี ได้กล่าว รายงาน เราไดจ้ ัดตงั้ ศนู ยอ์ าเซียนศึกษาขึ้น โดยศูนยฯ์ ไดด้ �ำเนนิ งานมาประมาณ 3-4 ปีแล้ว ตามพันธกิจท่ีท่านอาจารย์ประภัสสร์ เทพชาตรี ได้รายงานแจ้งให้เราทราบ ดังกล่าวข้างต้น แต่สิ่งส�ำคัญท่ีผมอยากจะเรียนท่านท้ังหลายก็คือว่า ในวันที่ 31 ธันวาคมปีนี้ เราจะรวมตัวกันเป็นประชาคมอาเซียนแล้ว เราลองถามตัวเองดูว่าเรา อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 11

เขา้ ใจอาเซยี นมากหรอื นอ้ ยแคไ่ หนและอยา่ งไรบา้ ง หากพดู ในเชงิ เนอ้ื หาของความเขา้ ใจ เราอาจจะยงั คงเขา้ ใจไมม่ ากนกั ถา้ ถามวา่ ภาษาทพี่ ดู ใชภ้ าษาอะไร เมอื งหลวงของแตล่ ะ ประเทศชื่ออะไร ซ่ึงเป็นเพยี งความรพู้ ืน้ ฐานเบอ้ื งตน้ สว่ นในด้านเศรษฐกจิ ของแตล่ ะ ประเทศเปน็ อยา่ งไร เราก็คงรอู้ ยพู่ อสมควร แตอ่ าจจะไมม่ ากนกั เช่นกนั โดยผมคดิ วา่ สิ่งที่ส�ำคัญไม่ใช่เรื่องเนื้อหาของการรู้เก่ียวกับประเทศอาเซียนแต่ละประเทศน้ันมาก หรอื นอ้ ยเพียงใด ผมเคยพดู คุยกับทา่ น ดร.สุรินทร์ พศิ สวุ รรณ ซึ่งในอดตี เป็นอาจารย์ ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และต่อมาท่านได้ไปเป็นเลขาธิการอาเซียน หลังจาก ทา่ นจบจากการรบั ตำ� แหนง่ เลขาธกิ ารอาเซยี น ผมกเ็ ชญิ ทา่ นกลบั มาอยกู่ บั ธรรมศาสตร์ เชน่ เดิม ในวันน้ีทา่ น ดร.สุรนิ ทร์ พศิ สวุ รรณ เปน็ อาจารย์อยทู่ ธ่ี รรมศาสตร์ ท�ำหนา้ ท่ี สอนหนังสือให้ข้อคิดเห็นต่างๆ ผมเคยถามท่านอาจารย์ ดร.สุรินทร์ ว่าปัจจัยส�ำคัญ ที่อาเซียนจะประสบความส�ำเร็จคืออะไร และอะไรคือส่ิงท่ีควรจะท�ำเป็นอันดับแรก ในเร่ืองการรวมตัวของอาเซียน ค�ำตอบท่ีผมได้คือความเข้าใจระหว่างกันและกันครับ นอกจากนี้ก็ยังมีอีกหลายเรื่องท่ีสำ� คัญว่าจะท�ำอย่างไรให้อาเซียนประสบความสำ� เร็จ ในการรวมตัวกันอย่างจริงจังท้ังในด้านกฎหมาย ด้านเศรษฐกิจ และด้านความมั่นคง แต่ทีส่ �ำคัญทสี่ ุดคอื ความเข้าใจของคนในอาเซยี นด้วยกันเอง โดยเพาะคนไทยที่จ�ำเป็น จะตอ้ งปรบั ตวั เพอ่ื ทำ� ความเขา้ ใจเรอื่ งคนในอาเซยี นใหม้ ากยง่ิ ขน้ึ เราคงจะเหน็ ขา่ วใหญ่ ของอาเซยี นนน่ั กค็ อื เรอ่ื ง โรฮงิ ญา ซงึ่ ไดส้ ะทอ้ นเรอ่ื งมนษุ ยธรรมและสะทอ้ นเรอื่ งความ เปน็ คนว่า คนไทยเข้าใจเรอื่ งความเปน็ คนมากนอ้ ยแค่ไหนและอยา่ งไรบา้ ง ยอมรับใน ความแตกต่างของคนได้มากน้อยแค่ไหนและอย่างไรในฐานะคนท่ีมีวัฒนธรรมและ ความคิดความเชื่อท่ีแตกต่างกันออกไป ส่ิงน้ีมีความส�ำคัญมากครับ ถ้าเรายังมองคน ลาว คนเขมร ว่าไมเ่ ทา่ เทียมกบั เรา มองคนเวียดนามวา่ ไมเ่ ก่งเท่าเรา ซ่ึงจรงิ ๆ แล้ว เขาเก่งกว่าเรามากนะครับ รวมไปถึงชาติอ่ืนๆ ด้วย ผมมองว่าคนไทยมีความจ�ำเป็น ท่ีจะต้องมีความรู้ความเข้าใจและปรับทัศนคติของเราให้ไปสู่ความเป็นอาเซียนอย่าง แท้จริง เพราะคำ� วา่ อาเซียนไมใ่ ช่การพดู วา่ เราจะเปน็ อาเซียน แต่อาเซียนคอื การรวม ตัวกันทางความคิดว่าเราจะเป็นคนท่ีเปิดกว้างและยอมรับคนจากชาติอื่นได้มากขึ้น เพื่อเป็นมนุษยชาติของโลกอย่างแท้จริง ผมเช่ือว่าส่ิงน้ีจะเกิดขึ้นได้เราจะต้องช่วยกัน 12 TU-ASEAN Forum 10

และศูนย์อาเซียนศึกษาของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ก็จะเป็นศูนย์หน่ึงท่ีพยายามทำ� เรอ่ื งเหลา่ น้ีใหม้ ากท่ีสดุ เทา่ ที่จะมากได้ ในวนั นศี้ นู ยอ์ าเซยี นศกึ ษาไมไ่ ดจ้ ำ� กดั อยแู่ คเ่ รอื่ งอาเซยี นครบั โดยจะพดู ไปถงึ จนี สหรฐั อเมรกิ า และญป่ี นุ่ ซงึ่ ทงั้ สามประเทศเปน็ มหาอำ� นาจของโลก แตเ่ ปน็ มหาอำ� นาจ ท่ีจะต้องก้มลงมามองอาเซียน เพราะการรวมตัวของอาเซียนน้ันส่งผลกระทบต่อมหา อ�ำนาจท้ังสามไม่มากก็น้อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากหลายประเทศในอาเซียนรวมตัว กันและมที ิศทางของตวั เองที่ชดั เจนมากยิ่งขน้ึ มหาอำ� นาจทัง้ สามก็ต้องปรบั ตัว ไม่ใช่ แค่อาเซียนเท่านั้นที่ปรับตัว ฉะนั้นการท�ำความเข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างอาเซียน กับมหาอ�ำนาจท้ังสามจึงเป็นเรื่องท่ีส�ำคัญ และผมก็หวังว่าวิทยากรท่ีท่านอาจารย ์ ประภัสสร์ เทพชาตรี จดั มาใหเ้ ราในวันนี้ แต่ละทา่ นเปน็ วทิ ยากรชัน้ ยอดของคนไทย ที่เข้าใจในเรื่องประเทศเหล่านั้นได้เป็นอย่างดี เพื่อให้เราเกิดความรู้ความเข้าใจเก่ียว กับความสัมพนั ธ์ของอาเซียน ไทย และมหาอ�ำนาจท้งั สามประเทศเหลา่ นั้นดียิง่ ขึน้ สดุ ท้ายนี้ ผมหวังวา่ TU-ASEAN Forum คร้ังท่ี 10 นไ้ี มใ่ ช่ครง้ั สุดท้าย ถ้าทาง ทา่ นอาจารยป์ ระภสั สร์ เทพชาตรี จะจดั ไปเรอ่ื ยๆ นะครบั และเรายงั มแี รงพอสมควรท่ี จะจดั เรอ่ื งพวกนข้ี น้ึ กห็ วงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ ทา่ นทง้ั หลายจะไดร้ บั ความรู้ ความเขา้ ใจเกยี่ ว กบั หวั ขอ้ สมั มนาในวนั นนี้ ะครบั อยากฝากทา่ นทง้ั หลายวา่ ถา้ ชอบและรกั เรอ่ื งอาเซยี น ก็ขอให้ติดตามท่านอาจารย์ประภัสสร์ เทพชาตรี ซ่ึงอาจารย์ประภัสสร์จะเชิญพวก เรามาบ่อยๆ เพ่ือช่วยกันท�ำให้คนท่ีสนใจเร่ืองอาเซียนเป็นพันธมิตรกันและรวมตัวกัน อยา่ งแท้จริง ผมกข็ ออนุญาตเปดิ งานสัมมนา TU-ASEAN Forum ครง้ั ท่ี 10 ในหวั ขอ้ อาเซียน ไทย และมหาอ�ำนาจในยคุ แห่งการปฏิรปู ณ บดั นี้ ครบั อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรูป 13



ปาฐกถาพเิ ศษ เชิดเกียรติ อัตถากร รองอธบิ ดกี รมอาเซยี น กระทรวงการต่างประเทศ เรียนท่าน ศ. ดร.สมคิด เลิศไพฑูรย์ อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ์ ท่าน รศ. ดร.ประภัสสร์ เทพชาตรี ผู้อ�ำนวยการศูนย์อาเซียนศึกษา ท่านคณาจารย์ ท่านวทิ ยากร และทา่ นผเู้ ข้าร่วมสัมมนาทกุ ท่านครบั ผมร้สู กึ มีความยินดเี ป็นอย่างยง่ิ ท่ไี ด้มีโอกาสมาเขา้ ร่วมการสมั มนาในหวั ข้อ อาเซียน ไทย และมหาอำ� นาจในยคุ แหง่ การปฏิรปู ในวันนี้ ดงั ทที่ า่ นอธกิ ารบดไี ดก้ ลา่ วถงึ แลว้ วา่ เรอ่ื งอาเซยี นนนั้ เราจะพดู แคอ่ าเซยี นอยา่ ง เดยี วไม่พอ หรือพดู เรื่องไทยอยา่ งเดยี วไมพ่ อ แต่เราต้องพดู ถึงมหาอ�ำนาจด้วย เพราะ ว่ามหาอ�ำนาจมีส่วนผูกพันและมีปฏิสัมพันธ์กับอาเซียนอย่างมาก คือถ้าหากจะมอง จากมมุ มองทง้ั 3 คำ� ไดแ้ ก่ ไทย อาเซยี น และมหาอำ� นาจ จะเหน็ วา่ ในเชงิ ภมู ริ ฐั ศาสตร์ และในเชงิ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งประเทศของทงั้ 3 คำ� นเ้ี หมอื นกบั วงกลมของทงั้ 3 คำ� ท่ี ซ้อนกนั อยู่ ซ่ึงไทยอาจจะเปน็ เหมอื นไข่แดง ขยายวงออกมาเป็นภมู ภิ าคอาเซียน และ วงถัดมาก็คือมหาอ�ำนาจ ฉะน้ันทั้ง 3 ค�ำนี้จึงมีความสัมพันธ์กัน มีข้ัวอ�ำนาจและข้ัว อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 15

ความสมั พันธท์ ีเ่ ก่ยี วขอ้ งกนั ซงึ่ ถา้ หากไทยจบั ไข้ขนึ้ มา อาเซียนก็จะตัวรอ้ นข้ึนมาดว้ ย สว่ นมหาอ�ำนาจก็จะเริม่ มีอาการคร่นั เน้อื ครัน่ ตวั ขึ้นมาเชน่ กนั ดังนนั้ ทัง้ ไทย อาเซียน และมหาอำ� นาจจะมีความเก่ยี วพันกันอยา่ งหลกี เลี่ยงไมไ่ ด้ การบรรยายของผมในวันน้ีจึงอยากจะขอมาจับชีพจรก่อนว่าในเรื่องของไทย และอาเซียน รวมทั้งมหาอ�ำนาจ ซึ่งทั้ง 3 ข้ัวนี้จะมีผลกระทบต่อกันและกันอย่างไร ก่อนท่ีท่านผู้เข้าร่วมการสัมมนาจะได้ลงรายละเอียดในแต่ละด้านกันในเรื่องความ สัมพันธ์อาเซียนกับมหาอ�ำนาจแต่ละประเทศนั้น ผมมีประเด็นอยู่ 3 เร่ืองที่จะขอ อนญุ าตเลา่ ใหฟ้ งั นะครบั ประเดน็ แรกคอื เรือ่ งความท้าทายภายในภมู ิภาคเปน็ อย่างไร ประเด็นที่สองคือความท้าทายของอาเซียนในบริบทปัจจุบันเป็นอย่างไร โดยเฉพาะ อย่างยิ่งการที่อาเซียนก�ำลังจะก้าวเข้าไปสู่การเป็นประชาคมอาเซียนในช่วงปลายปี นี้ และประเด็นสุดท้ายคือประเทศไทยจะด�ำเนินทิศทางอย่างไรในกรอบของอาเซียน และในกรอบของมหาอ�ำนาจ ภายใต้บริบทปฏิสัมพันธ์ทางการเมืองระหว่างประเทศ ในปัจจุบัน ประเด็นแรกคือความท้าทายภายในภูมิภาคจากสถานการณ์ในภูมิภาค ในปัจจุบัน โดยสถานการณ์ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในปัจจุบันมีความซับซ้อน และความท้าทายมากย่ิงข้ึน หากเรามองในลักษณะทางภูมิรัฐศาสตร์และเศรษฐกิจ ของภมู ภิ าคเอเชยี แปซฟิ กิ จะเหน็ ไดว้ า่ มลี กั ษณะทสี่ วนทางกนั คอื ในขณะทเี่ ศรษฐกจิ ก�ำลังเติบโตและก้าวไปข้างหน้าเร่ือยๆ แต่ทว่าความขัดแย้งทางด้านการเมืองใน ภูมิภาคกลับมีดีกรีที่ร้อนมากขึ้น มีความขัดแย้งท่ีเป็นการเผชิญหน้ากันมากข้ึนใน ภูมิภาค ท�ำให้บทบาทและการปรับเปลี่ยนนโยบายและยุทธศาสตร์ของมหาอ�ำนาจ เปน็ ปจั จยั สำ� คญั อยา่ งยงิ่ ตอ่ สถานการณใ์ นภมู ภิ าคน้ี ตงั้ แตก่ ารผงาดขนึ้ มาของจนี หรอื The Rise of China โดยเฉพาะในดา้ นเศรษฐกิจ ซึง่ ทกุ ทา่ นคงไดต้ ิดตามข่าวล่าสุดท่ี น่าสนใจคือ การจัดตง้ั Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) และการ ปรับยุทธศาสตร์ของญี่ปุ่นให้มีบทบาทในด้านความมั่นคงมากขึ้น จะเห็นได้จากการที่ ญี่ปุ่นได้เพ่ิมงบประมาณด้านการทหารในการป้องกันประเทศ นอกจากนี้ก็มีการปรับ นโยบายในลักษณะของการสร้างความสมดลุ ทางยุทธศาสตรห์ รอื ที่เรียกว่า Strategic Balancing ของสหรฐั อเมรกิ า ซง่ึ จะทำ� ใหส้ หรฐั อเมรกิ าสามารถแสดงบทบาทในภมู ภิ าค 16 TU-ASEAN Forum 10

นี้ไดม้ ากขึ้น โดยเฉพาะทางดา้ นการเมอื ง ความม่งั คงและการทหาร ในขณะเดยี วกนั ทางด้านเศรษฐกจิ กค็ งตอ้ งจับตามองสงิ่ ท่ีเรยี กวา่ Trans-Pacific Partnership (TPP) ของสหรัฐอเมริกาที่พยายามผลักดันอยู่ในภูมิภาค ส่วนในด้านความสัมพันธ์ระหว่าง มหาอำ� นาจในภมู ภิ าคนย้ี งั อยใู่ นลกั ษณะทไ่ี มม่ คี วามเสถยี รภาพและยงั มกี ารเผชญิ หนา้ กนั อย่างเช่นจีนกับญี่ปุ่นที่ยังมีข้อพิพาทระหว่างกันในเร่ืองดินแดนและประเด็นทาง ประวัติศาสตรอ์ ยู่ สว่ นความสัมพันธ์ระหว่างจนี กบั สหรฐั อเมรกิ าก็ยังมีความตงึ เครียด ในหลายประเด็น โดยเฉพาะประเด็นปัญหาข้อพิพาททะเลจีนใต้ ดังน้ัน ในสภาวะท่ี ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งมหาอำ� นาจยงั ไมม่ คี วามแนน่ อนดงั กลา่ วนี้ อาเซยี นซง่ึ มพี ฒั นาการ ในการสง่ เสรมิ ความรว่ มมอื ในการรวมตัวในระดบั ภูมิภาคมาโดยตลอด และได้รับการ ยอมรับว่าเป็นกลุ่มภูมิภาคที่ไม่เป็นภัยคุกคามต่อใคร รวมทั้งยังมีความสัมพันธ์ที่ดีต่อ ทกุ ประเทศ จะมบี ทบาทอยา่ งไรในการโนม้ นา้ วใหป้ ระเทศมหาอ�ำนาจมาหารอื รว่ มกนั หรอื ที่เรยี กวา่ Convening Power ประเด็นท่ีสองคือ ความท้าทายของอาเซียนในบริบทปัจจุบันเป็นอย่างไร โดยเฉพาะอย่างยิ่งการท่ีอาเซียนก�ำลังจะก้าวเข้าไปสู่การเป็นประชาคมอาเซียนใน ช่วงปลายปี ค.ศ. 2015 นี้ ซ่ึงถ้าหากเรามองในแง่ของจุดแข็งหรือแง่บวกจากการท่ี อาเซียนยังมี Convening Power และการท่ีอาเซียนสามารถเข้ากับมหาอ�ำนาจได้ ท้ังหมดน้ัน จึงถือว่าเป็นลักษณะของจุดแข็งอย่างหน่ึงของอาเซียน รวมท้ังเป็นกรอบ และกลไกความร่วมมือระหว่างประเทศสมาชิกในภูมิภาคและมหาอำ� นาจด้วย ผมขอ ยกตวั อยา่ งจากกรณขี อ้ พพิ าททะเลจนี ใตซ้ ง่ึ เปน็ ตวั อยา่ งหนง่ึ ทดี่ มี ากในการทจี่ ะสะทอ้ น ส่ิงที่ท้าทายต่ออาเซียนในปัจจุบัน เนื่องจากอาเซียนจะต้องหาทางแก้ไขปัญหาน้ีโดย สนั ตวิ ธิ อี ยา่ งมคี วามอดทนอดกลนั้ เพราะจะตอ้ งคำ� นงึ ถงึ ดว้ ยวา่ ประเทศสมาชกิ อาเซยี น บางประเทศเองก็เป็นประเทศท่ีอ้างสิทธิเหนือดินแดนในทะเลจีนใต้ด้วยเช่นกัน และ ในกรณีข้อพิพาทดังกล่าวยังเป็นปัญหาท่ีมีความซับซ้อนต่อปฏิสัมพันธ์ระหว่างเพื่อน บ้านประเทศสมาชิกอาเซยี นกบั มหาอ�ำนาจ โดยเฉพาะจีน รวมทัง้ มหาอำ� นาจอนื่ ท่ีจะ เข้ามามีบทบาท คือ สหรัฐอเมริกา และระหว่างประเทศสมาชิกอาเซียนด้วยกันเอง คือ เวียดนามและฟิลิปปินส์ ดังน้ัน ค�ำถามคือ อะไรคือกลไกของอาเซียนที่จะเข้ามา จัดการเมื่อเกิดมีปัญหาในการเผชิญหน้ากันจากข้อพิพาทเหล่าน ี้ ค�ำตอบก็คือ ตาม อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ูป 17

หลักการของอาเซียนมีกลไกดังต่อไปน้ี เริ่มต้ังแต่ความร่วมมือทางการเมืองและความ ม่ันคงในอาเซียนในปัจจุบันได้ด�ำเนินตามการจัดต้ังประชาคมการเมืองและความ มน่ั คงอาเซยี น หรือทีเ่ รยี กวา่ ASEAN Political-Security Community Blueprint ซ่ึงตวั Blueprint นไี้ ด้กำ� หนดเป้าหมายไว้ 3 ประการ คือ ประการแรก เปน็ ประชาคม ท่มี ีกตกิ า มีคา่ นยิ ม และมีบรรทัดฐานรว่ มกนั พูดง่ายๆ ก็คือ มี Rule Base Commu- nity น่ันเอง ประการทสี่ อง เป็นประชาคมทท่ี �ำใหภ้ มู ิภาคมีความเป็นเอกภาพ สงบสุข และแข็งแกร่ง และประการส�ำคัญประการท่ีสามคือ เป็นประชาคมที่ท�ำให้ภูมิภาค มีพลวัตและมองไปยังโลกภายนอก โดยเปน็ การมองในลักษณะ Outward Looking แต่การมองออกไปยังโลกภายนอกในลักษณะดังกล่าวนั้น อาเซียนจะวางตัวกับชาติ มหาอ�ำนาจอย่างไร โดยเฉพาะอย่างย่ิงในกรณีที่อาเซียนเองได้พยายามมองบทบาท ของตัวเองในการมีปฏิสัมพันธ์กับโลกภายนอกกับชาติภายนอกนั้น อาเซียนจะต้องมี กลไกที่เป็นศูนย์กลางความร่วมมือในภูมิภาค ซ่ึงเป็นส่วนส�ำคัญในการที่จะสร้างสิ่งที่ เรยี กวา่ ASEAN Centrality หรือแกนกลางของอาเซยี นน่ันเอง โดยอาเซยี นพยายาม ขบั เคล่ือนและรกั ษาความเปน็ แกนกลางในการดำ� เนินความสัมพนั ธใ์ นด้านตา่ งๆ เชน่ ในกรอบของ ASEAN Insurance Forum (AIF) ในกรอบการประชมุ รฐั มนตรกี ลาโหม อาเซยี นกับรัฐมนตรีกลาโหมประเทศค่เู จรจา (ADMM-Plus) และการประชมุ สุดยอด เอเชียตะวันออก East Asia Summit (EAS) เป็นต้น จะเหน็ ไดว้ ่ากลไกต่างๆ เหลา่ น้ี เปน็ กลไกท่เี ปิดกว้าง นอกจากนี้ การท่ีอาเซียนพยายามท่ีจะทำ� ให้ตัวเองเป็นศูนย์กลางเป็นแกนนำ� ทงั้ ในระดบั ผนู้ ำ� ผกู้ ำ� หนดนโยบาย รวมไปถงึ ผปู้ ฏบิ ตั นิ นั้ ประเดน็ สำ� คญั กค็ อื อาเซยี นจะ สามารถรกั ษาความเปน็ แกนกลางอยา่ งมพี ลงั ขบั เคลอ่ื นอยา่ งแทจ้ รงิ ไดเ้ พยี งใด เพราะ ไม่ใช่แค่เพียงเป็นแกนกลางในการประชุม แต่การท่ีจะขับเคล่ือนเป็น Diving Force ในการผลกั ดนั ความสมั พนั ธต์ อ่ ไปอยา่ งแทจ้ รงิ นน้ั จะเปน็ อยา่ งไร ทา่ มกลางกระแสการ เปลย่ี นแปลงทางการเมอื งระหวา่ งประเทศในปจั จบุ นั ทงั้ นค้ี ำ� ตอบทส่ี ำ� คญั ประการหนง่ึ ก็คอื การรกั ษาเอกภาพภายในอาเซียน หรือที่เรียกวา่ Unity นัน้ เปน็ สงิ่ ท่ีท้าทายอย่าง ยิ่งส�ำหรับอาเซียนในปัจจุบัน เนื่องจากท่านก็คงจะทราบดีว่าอาเซียนคือการรวมตัว ของประเทศท่ีมีความแตกต่างกันอย่างมาก ได้มีการเปรียบเทียบไว้ว่าการรวมตัวของ 18 TU-ASEAN Forum 10

อาเซียนกค็ อื การรวมตวั ของคนทีม่ ี DNA ต่างกัน เพราะมีทง้ั ประเทศท่อี ยู่เป็นหมู่เกาะ และประเทศทอ่ี ยู่ Mainland ในขณะเดยี วกนั การรวมตวั ของอาเซยี นนห้ี ลายคนกถ็ าม ว่า ท�ำไมไม่น�ำไปเปรียบเทียบกับอียู และอาเซียนเหมือนกับอียูหรือไม่ โดยในความ จริงอาเซียนค่อนข้างจะต่างกันกับอียู เน่ืองจากว่าอียูจะเน้นในเร่ืองของการรวมตัว ในลกั ษณะ Collective ซึง่ เป็น Collective ท่ีมีการผลิตแบบ Division และมีการตง้ั กลไกเหนือรฐั ขึ้นมา แตส่ ำ� หรบั อาเซียนเป็นการรวมตวั ในลักษณะความรว่ มมือ ท�ำให้ มคี วามยดื หยนุ่ มากกวา่ และทส่ี ำ� คญั อาเซยี นมหี ลกั การทจ่ี ะไมแ่ ทรกแซงกจิ การภายใน ซึ่งกันและกัน น่นั หมายความวา่ การท่จี ะตอ้ งไมม่ หี ลัก Consensus ในการตัดสนิ ใจใน ทกุ ๆ เรอ่ื ง จะเหน็ ไดจ้ ากในหลายๆ ครง้ั ทอ่ี าเซยี นไมส่ ามารถมที า่ ทรี ว่ มกนั ไดใ้ นประเดน็ ทมี่ ผี ลกระทบตอ่ ประเทศสมาชกิ อาเซยี นดว้ ยกนั ตามทที่ า่ นอธกิ ารบดไี ดย้ กตวั อยา่ งไว้ กค็ ือเร่อื งโรฮงิ ญา หรอื ปัญหาผู้โยกย้ายถน่ิ ไมป่ กตทิ างทะเล ดังจะเหน็ ได้วา่ ในปัจจุบัน อาเซยี นกแ็ สดงบทบาทไดอ้ ยา่ งจำ� กดั ในเรอื่ งนี้ ทง้ั ๆ ทค่ี วามจรงิ แลว้ เรอ่ื งดงั กลา่ วถอื เปน็ ปญั หาภายในของประเทศสมาชกิ อาเซียนดว้ ยกนั เอง อย่างไรก็ดี หลักฉนั ทามติ หรอื หลกั consensus นนั้ กช็ ว่ ยใหอ้ าเซยี นยงั คงขบั เคลอ่ื นหรอื ชว่ ยประคบั ประคองอาเซยี น อย่างค่อยเป็นค่อยไปบนพื้นฐานของการมี Comfortable ระหว่างประเทศสมาชิก ท่ีผ่านมาอาเซียนสนับสนุนการเสริมสร้างเขตปลอดอาวุธนิวเคลียร์ หรือแม้แต่การ แก้ปัญหาข้อพิพาทในเร่ืองทะเลจีนใต้ด้วยสันติวิธี ซึ่งประเด็นเหล่านี้ก็คือการด�ำเนิน กลไกอยา่ งคอ่ ยๆ เปน็ ค่อยๆ ไปในลกั ษณะของความรว่ มมือ โดยเน้นหลักสนั ตวิ ธิ เี ป็น สำ� คญั ส่ิงท้าทายอีกประการหนึ่งก็คืออาเซียนพยายามสร้างประชาคมท่ียึดหลัก นติ ิธรรม Rule-Based Society หรือ Rules-Based Community แต่อยา่ งไรก็ตาม อาเซยี นยงั คงขาดกลไกกลางท่จี ะทำ� หน้าทดี่ แู ลเรือ่ งการบังคับใช้กฎหมาย ในปจั จุบนั อาเซียนจึงต้องพยายามใช้การพึ่งพาประเทศสมาชิกในการบังคับใช้ข้อตกลงและ นโยบายร่วมในประเทศของตน ด้วยเหตุน้ีเองอาเซียนจึงยังไม่มีกลไกระงับข้อพิพาท คอื ยงั ไมม่ กี ารนำ� กลไกระงบั ขอ้ พพิ าททม่ี อี ยแู่ ลว้ มาใชใ้ นกรอบอาเซยี นอยา่ งแทจ้ รงิ ทงั้ ๆ ท่ีมีการระบุเรื่องหลักการระงับข้อพิพาทในสนธิสัญญาระงับข้อพิพาทและความร่วม มือในภูมภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ หรือ Treaty of Amity and Cooperation in อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 19

Southeast Asia 1976 หรอื TAC ไว้แลว้ หรือในความตกลงอ่ืนๆ กต็ าม ถ้าหากทา่ น ไดต้ ิดตามกรณีปราสาทเขาพระวิหารซง่ึ เป็นตวั อย่างทด่ี ใี นชว่ งสองสามปที ีผ่ า่ นมา จะ เห็นว่าแม้แต่ไทยเราเองก็ยังพึงพอใจที่จะแก้ไขปัญหาภายใต้กรอบทวิภาคีกับประเทศ เพอื่ นบ้านมากกวา่ จะแสดงเปน็ ตวั ละครอืน่ ๆ ท้งั อาเซยี น หรือ UNSC ก็ตาม ประเดน็ สดุ ทา้ ยทจี่ ะกลา่ วถงึ คอื ทา่ มกลางความทา้ ทายทง้ั ในระดบั ภมู ภิ าค และ ความทา้ ทายของอาเซยี นดงั กลา่ วขา้ งตน้ บทบาทของไทยกบั อาเซยี น และมหาอำ� นาจ ควรจะเป็นอย่างไร ทุกท่านคงจะทราบดีว่าอาเซียนก�ำลังจะเข้าสู่การเป็นประชาคม ในปลายปี ค.ศ. 2015 น้ี แตอ่ าเซียนไมไ่ ด้หยดุ อยแู่ คน่ ี้ ตอนน้อี าเซยี นคิดไปไกล เรา มองไปถึงวิสัยทัศน์หลังปี ค.ศ. 2015 ซ่ึงในการจัดท�ำร่างวิสัยทัศน์ภายหลังปี ค.ศ. 2015 หรอื ASEAN Community’s Post-2015 Vision นั้น ไดเ้ น้นย้�ำถึงการเสรมิ สร้างประชาคมอาเซียนท่ีมีประชาชนเป็นศูนย์กลางและยึดหลักธรรมาภิบาล โดยใน ด้านการเมืองและความมั่นคงก�ำลังจัดท�ำร่างแผนงานประชาคมการเมืองและความ มั่นคงอาเซียนฉบับใหม่ ซึ่งจะให้ความส�ำคัญในเร่ืองความมั่นคงท่ีครอบคลุมทุกมิติ การเสริมสร้างประชาคมอาเซียนท่ียึดหลักนิติธรรม การเสริมสร้างนโยบายร่วมกัน ระหว่างสมาชกิ อาเซยี น หลกั สิทธิมนษุ ยชนและหลักธรรมาภิบาล ค�ำถามทตี่ ามมาคือ ว่าภายหลังปี ค.ศ. 2015 ไทยและอาเซียนจะสามารถรกั ษาความสมั พันธโ์ ดยรวมกับ มหาอ�ำนาจอยา่ งสร้างสรรค์และเป็นพลวัตไดอ้ ยา่ งไร โดยไม่ให้ข้อพิพาทหรอื ประเด็น ปัญหาต่างๆ เป็นตัวฉุดหรือตัวประกันที่ส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์อันดีน้ีระหว่าง อาเซียนและมหาอ�ำนาจ ความสัมพันธ์ระหว่างเรากับมหาอ�ำนาจไม่ได้มีเพียงแค่เรื่อง ทะเลจนี ใต้ แตย่ งั มเี รอื่ งผลประโยชนท์ างดา้ นเศรษฐกจิ และผลประโยชนท์ างดา้ นความ มนั่ คงในภมู ภิ าคอกี เยอะ ซงึ่ ถา้ หากมองในดา้ นเศรษฐกจิ แลว้ จะเหน็ วา่ ความรว่ มมอื ของ อาเซียนที่จะนำ� มาซ่งึ การขยายความร่วมมือทางด้านการค้าและการคมนาคมของไทย น้ันอาจจะเป็นประโยชน์อย่างมาก โดยเฉพาะอย่างย่ิงการจะท�ำให้เศรษฐกิจของไทย เองทม่ี ปี ระชากรกวา่ 60 ลา้ นคนนมี้ าเปน็ ตลาดและฐานการผลติ อาเซยี นทมี่ ปี ระชากร มากกวา่ 600 ลา้ นคน การเพมิ่ อำ� นาจตอ่ รองของไทยในเวทโี ลกและเพมิ่ อำ� นาจตอ่ รอง อาเซียนในเวทีต่างประเทศ รวมท้ังการเสริมสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันการ บรู ณาการเขา้ กบั เศรษฐกจิ โลก การกระจายโอกาสทางเศรษฐกจิ อยา่ งทว่ั ถงึ การลดชอ่ ง วา่ งการพฒั นา การสรา้ งความแขง่ แกรง่ ในประเดน็ ทา้ ทายตา่ งๆ ทง้ั ในระดบั ภมู ภิ าคและ 20 TU-ASEAN Forum 10

ในระดับโลก ไทยเรามีจุดแข็งในเชิงภูมิรัฐศาสตร์โดยท่ีเราเป็นกลางด้านการคมนาคม และการขนส่งของอาเซียน นโยบายและแผนงานในด้านการพัฒนาโครงสร้างพ้ืนฐาน กม็ สี ว่ นเชอื่ มโยงระหวา่ งกนั ในภมู ภิ าคหรอื Connectivity และการขยายโอกาสทางการคา้ และการลงทุนให้แก่ไทยและอาเซียนโดยรวม นอกจากการจัดต้ังประชาคมเศรษฐกิจ อาเซยี นหรอื AEC ทเี่ ราคอ่ นขา้ งจะคนุ้ หกู นั แลว้ อาเซยี นยงั มงุ่ เสรมิ สรา้ งความเชอ่ื มโยง ทางเศรษฐกิจกับภายนอกภูมิภาคด้วย โดยปัจจุบันทิศทางที่น่าสนใจติดตามก็คือการ ตกลงจดั ทำ� การค้าเสรีภมู ภิ าคอาเซยี น คือ Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) โดยประกอบด้วย สมาชิกอาเซียน 10 ประเทศ กับคู่ภาคีที่ มีอยู่ 6 ประเทศ คือ จีน ญป่ี ่นุ เกาหลใี ต้ อนิ เดยี ออสเตรเลยี และนวิ ซีแลนด์ ซ่งึ จะ ชว่ ยต่อยอดความร่วมมือทางเศรษฐกจิ ในภมู ภิ าคและนำ� ไปสกู่ ารรวมตัวทางเศรษฐกจิ ทค่ี รอบคลมุ มากยงิ่ ขนึ้ โดยตลาดทจี่ ะขยายกวา้ งถงึ 17,000 พนั ลา้ นเหรยี ญสหรฐั และ อาเซยี นมเี ปา้ หมายทจ่ี ะเปน็ ศนู ยก์ ลางของการขบั เคลอ่ื นพลวตั ทสี่ �ำคญั นอี้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ตอ่ ไป สงิ่ ทา้ ทายในอนาคตส�ำหรบั อาเซยี นกค็ อื การคา้ ภายในภมู ภิ าคอาเซยี นแมจ้ ะมี แนวโนม้ เพมิ่ ขนึ้ แตก่ ย็ งั เปน็ อตั รารอ้ ยละ 30 ขณะทป่ี ระเทศคคู่ า้ รายใหญข่ องประเทศ สมาชกิ อาเซยี นนนั้ จะอยนู่ อกภมู ภิ าค ขณะทก่ี ารเกบ็ ภาษรี ะหวา่ งกนั ลดลงหรอื กำ� ลงั จะ หมดไป แตม่ าตรการท่ีไม่ใช่ภาษหี รือ NTM กลบั เพ่ิมมากข้นึ ระหวา่ งประเทศสมาชกิ นอกจากน้ี ประเทศสมาชิกตา่ งผลติ สินคา้ ทใี่ กล้เคียงกนั และเป็นคแู่ ขง่ กนั ในตลาดโลก ซง่ึ เปน็ ประเดน็ ทจี่ ะตอ้ งมกี ารสานตอ่ หรอื แกไ้ ขปญั หา หลงั จากทร่ี วมกนั เปน็ ประชาคม เศรษฐกิจอาเซยี นแล้ว กลา่ วโดยสรปุ คือในการขับเคลื่อนประเทศไทยในศตวรรษที่ 21 น้ไี ม่เพียงแต่ จะต้องค�ำนึงถึงปัจจัยทางด้านการเมืองและผลประโยชน์ของประเทศไทยเท่านั้น แต่ ยงั ตอ้ งคำ� นงึ ถงึ บรรทดั ฐานหรอื คา่ นยิ มทไ่ี ดร้ บั การสนบั สนนุ ใหม้ คี วามเปน็ สากลในเวที ระดับประเทศ ตลอดจนความร่วมมือทางเศรษฐกิจที่จะช่วยส่งเสริมการพัฒนา ทั้งน้ี การจะเขา้ สปู่ ระชาคมอาเซยี นจะตอ้ งมกี ารด�ำเนนิ งานทเี่ กย่ี วขอ้ งทจ่ี ะตอ้ งสามารถรกั ษา สมดลุ ระหวา่ งผลประโยชน์ของประเทสมาชิก ผลประโยชนโ์ ดยรวมของภูมภิ าค และ การเขา้ มามบี ทบาทในภมู ภิ าคนข้ี องชาตมิ หาอ�ำนาจ เพอ่ื สรา้ งสรรคป์ ระชาคมอาเซยี น ทม่ี ีประชาชนเป็นศูนย์กลางรวมทัง้ มมี ่งั ค่ัง มั่นคงและยง่ั ยืน ขอบคณุ ครับ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรูป 21



การสมั มนาชว่ งท่ี 1 “ความสมั พนั ธ์อาเซยี น ไทย กับ สหรัฐอเมรกิ า” _______________________________________________ ผดู้ ำ� เนนิ รายการ รองศาสตราจารย์ ดร.ชัยชนะ องิ คะวัต อาจารย์คณะรฐั ศาสตร์ มหาวิทยาลยั รามคำ� แหง อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ปู 23



รองศาสตราจารย์ ดร.ประภัสสร์ เทพชาตรี ผู้อำ� นวยการศนู ย์อาเซียนศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ผมขอต้อนรับผู้เข้าร่วมสัมมนาอีกคร้ังหนึ่งในฐานะผู้จัดงานนะครับ ในวันน้ี ผมก็จะมารับหน้าที่เป็นวิทยากรด้วยนะครับ จากการท่ีผมได้ติดตามเรื่องอาเซียนกับ สหรัฐอเมริกามาโดยตลอดจึงอยากมาเล่ามาวิเคราะห์ให้ฟังกันในเรื่องอาเซียนกับ สหรฐั อเมรกิ า และกจ็ ะมาพดู ถงึ เรอื่ งไทยกบั สหรฐั อเมรกิ าดว้ ยนะครบั ซงึ่ ผมจะขอฉาย เป็นภาพใหญ่ภาพรวมก่อนนะครับ โดยการมองในแง่ของภาพรวมเป็นการมองใน เร่ืองของมิติทางการเมือง ความมั่นคง และเศรษฐกิจ หลังจากนั้นคุณพรศิลป์ซ่ึงเป็น ผู้เชี่ยวชาญทางด้านเศรษฐกิจและทางด้านธุรกิจก็จะมาต่อยอดในเรื่องของความ สมั พนั ธอ์ าเซยี น ไทย กบั สหรฐั อเมรกิ าในดา้ นเศรษฐกจิ อกี ครง้ั หนงึ่ ทน่ี า่ จะตอ่ เนอื่ งกนั โดยผมจะเรม่ิ เลา่ ใหฟ้ งั จากเรอื่ งทเี่ กยี่ วกบั ยทุ ธศาสตรข์ องสหรฐั อเมรกิ าตอ่ ภมู ภิ าคและ ตอ่ อาเซยี นก่อน และจะมาจบลงในเรอื่ งท่เี กี่ยวกับไทยครับ จากภาพใหญ่น้ันจะเห็นได้ว่าสหรัฐอเมริกามีบทบาทในภูมิภาคน้ีมานานแล้ว ต้ังแต่สมัยสงครามโลกครั้งท่ี 2 ส่วนในสมัยสงครามเย็นทุกท่านคงทราบดีว่า สหรัฐอเมริกาเป็นผู้นำ� ในการต่อต้านคอมมิวนิสต์ในภูมิภาคแห่งนี้ และสหรัฐอเมริกา อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรปู 25

ก็ยังมีบทบาทต่างๆ อีกมากมาย โดยเฉพาะอย่างย่ิงในด้านการทหาร ซ่ึงในสมัย สงครามเยน็ สหรฐั อเมรกิ าไดใ้ ชย้ ทุ ธศาสตรท์ เ่ี รยี กวา่ Hub and Spokes หมายความวา่ สหรฐั อเมริกาเปน็ Hub และประเทศพันธมติ รตา่ งๆ เป็น Spokes หรอื สหรฐั อเมรกิ า เป็นดุลล้อ และประเทศต่างๆ เป็นซ่ีล้อของสหรัฐอเมริกา ซ่ึงยุทธศาสตร์ดังกล่าวจะ เน้นในเรื่องความสัมพันธ์ทวิภาคีเป็นหลัก เช่น สหรัฐอเมริกากับญ่ีปุ่น สหรัฐอเมริกา กับเกาหลีใต้ สหรัฐอเมริกากับฟิลิปปินส์ สหรัฐอเมริกากับไทย เป็นต้น จะเห็นได้ว่า สหรัฐอเมริกามีบทบาทอย่างต่อเนื่องในสมัยสงครามเย็น และยังมีลักษณะของการ ครองความเปน็ เจ้าหรือเป็นมหาอำ� นาจอนั ดบั หนึง่ ของโลก และมีอำ� นาจมากทีส่ ุดของ โลกทงั้ ทางด้านการทหาร และทางด้านเศรษฐกจิ ในทกุ ๆ ด้าน ทำ� ใหส้ หรฐั อเมริกาเป็น หมายเลขหนง่ึ อยบู่ นยอดพรี ะมดิ หากเราเปลย่ี นระบบโลกเปน็ พรี ะมดิ สหรฐั อเมรกิ าจะ อยูบ่ นยอดพรี ะมิดแต่เพยี งผู้เดียว ดงั ภาพที่ 1.1 ดังนน้ั ยทุ ธศาสตร์ของสหรฐั อเมริกา ก็คอื การครองความเปน็ เจา้ ท้งั ในระดบั โลกและระดบั ภมู ภิ าค ภาพท่ี 1.1 26 TU-ASEAN Forum 10

ส�ำหรบั ในระดับภมู ภิ าคจะตอ้ งดูจากในแผนที่ข้างลา่ งดงั ภาพท่ี 1.2 ภาพที่ 1.2 จะเห็นได้ว่า ในสมัยสงครามเย็นสหรัฐอเมริกามีพันธมิตรหลักๆ คือ ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ ไทย ฟิลิปปินส์ และออสเตรเลีย เป็น 5 พันธมิตรหลักของสหรัฐอเมริกา ท่ไี ดร้ ่วมมอื กับสหรฐั อเมริกาในการต่อต้านคอมมวิ นิสตใ์ นสมัยสงครามเยน็ ผมจะขอฉายภาพเปน็ Background เลก็ ๆ น้อยๆ ท�ำใหเ้ หน็ วา่ สหรฐั อเมริกา ได้มีบทบาทมาอย่างยาวนานต้ังแต่ในช่วงสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 สิ้นสุดลง ก็มา มบี ทบาทในสงครามเกาหลแี ละสงครามเวยี ดนามทเี่ ปน็ การตอ่ ตา้ นคอมมวิ นสิ ตม์ าโดย ตลอด ต่อมาเม่ือสงครามเย็นได้สน้ิ สุดลงเป็นเวลาประมาณ 20 ปมี าแลว้ ไดป้ รากฏว่า ระบบทเ่ี รียกกนั วา่ เปน็ ระบบ 2 ขั้วอ�ำนาจทม่ี ีสหรฐั อเมริกาเป็นข้วั อำ� นาจหน่ึง และมี คอมมวิ นสิ ตเ์ ปน็ อกี ขว้ั อำ� นาจหนง่ึ จนกระทงั่ คอมมวิ นสิ ตไ์ ดล้ ม่ สลายลงไปแลว้ จงึ เหลอื แค่ขว้ั อำ� นาจเดียว ทำ� ใหเ้ กิดเปน็ ระบบทเ่ี รียกวา่ ระบบ 1 ข้วั อำ� นาจ หรอื Unipolar System เปน็ ระบบท่ที ำ� ใหส้ หรัฐอเมริกาผงาดขึน้ มาเปน็ อภิมหาอ�ำนาจหนึง่ เดยี วของ โลกโดยไมม่ ีคแู่ ข่งอกี ตอ่ ไป อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 27

อย่างไรก็ตาม ในเวลาไม่นานนักหลังจากสงครามเย็นสิ้นสุดลงก็ได้เกิด ปรากฏการณท์ ี่สำ� คัญต่อโลกอีกอยา่ งหน่งึ นน่ั ก็คือ การผงาดขึน้ มาของจีน (The Rise of China) ในช่วงเวลาท่ีผ่านมาทจ่ี นี ไดผ้ งาดขน้ึ มานัน้ เศรษฐกจิ ของจีนกเ็ จริญเติบโต ขึน้ อยา่ งรวดเร็วที่สดุ ในโลก โดยดูจากกราฟดงั ภาพที่ 1.3 ภาพที่ 1.3 28 TU-ASEAN Forum 10

จากภาพกราฟท่ี 1.3 แสดงให้เห็นว่า ในปี ค.ศ. 1950 เศรษฐกิจของจีนกับ สหรัฐอเมริกาน้ันไม่สามารถเทียบกันได้เลย เน่ืองจากสหรัฐอเมริกามีขนาดเศรษฐกิจ ที่ใหญ่เป็นครึ่งหนึ่งของโลก แต่เม่ือมาถึงปี ค.ศ. 2000 จีนก็มีขนาดเศรษฐกิจเป็น ครึ่งหนึ่งของเศรษฐกิจของสหรัฐอเมริกาแล้ว และจีนยังมีอัตราการเจริญเติบโตทาง เศรษฐกิจประมาณ 10% ส่วนในตอนนี้อาจจะลดลงมาอยู่ท่ี 7-8% แต่กระน้ันก็ยัง สูงสุดในโลกอยู่ดี ฉะน้ันจึงเป็นท่ีคาดการณ์ว่าเศรษฐกิจของจีนในอนาคตอีกไม่นาน อาจจะเปน็ ปี ค.ศ. 2020-2025 หรอื แมก้ ระทัง่ ในปจั จุบนั น้ี บางคนก็บอกวา่ เศรษฐกจิ ของจีนมีขนาดใหญก่ วา่ เศรษฐกิจของสหรฐั อเมรกิ า หากคิดเป็นแบบ TPP และแบบ ของ Posseting Power Percentage ภาพที่ 1.4 อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 29

จากภาพท่ี 1.4 เปน็ ภาพทแี่ สดงใหเ้ หน็ ถงึ แนวโนม้ ทมี่ คี วามส�ำคญั อยา่ งยงิ่ ทบ่ี อก วา่ จนี จะกลายเปน็ ประเทศที่มีขนาดเศรษฐกิจใหญ่ทีส่ ุดในโลกแทนท่ีสหรฐั อเมรกิ า ดังน้ัน สหรัฐอเมริกาจึงเริ่มวิตกกังวลมากข้ึนเรื่อยๆ เก่ียวกับการผงาดข้ึนมา ของจีน โดยเฉพาะอย่างย่ิงในเร่ืองการขยายอิทธิพลของจีนเข้ามาในภูมิภาคเอเชีย ตะวนั ออกเฉียงใต้ ดังจะเห็นได้จากแผนที่ในภาพท่ี 1.5 ทแี่ สดงให้เห็นถงึ อทิ ธพิ ลของ จนี ได้ยอ้ นลงมาทางด้านใตก้ ค็ อื เขา้ มาในเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้ ภาพท่ี 1.5 ฉะนั้นจากการประเมินสถานการณ์ดังกล่าว ท�ำให้สหรัฐอเมริกาจะต้องเร่ิม ปรับยุทธศาสตรม์ ากขนึ้ เรอื่ ยๆ ในการท่จี ะสกัดก้นั การขยายอิทธิพลของจนี ซ่ึงบางคน เรียกว่าการถ่วงดุลจีน หรือบางคนอาจเรียกว่าการปิดล้อมจีน ซึ่งนั่นก็คือยุทธศาสตร์ 30 TU-ASEAN Forum 10

หลกั ๆ ของสหรฐั อเมรกิ าทจี่ ะตอ้ งพยายามสกดั กนั้ การขยายอทิ ธพิ ลของจนี และแขง่ ขนั กบั อิทธพิ ลของจนี ในภมู ิภาคนท้ี กี่ ำ� ลังขยายตัวอย่างรวดเรว็ มาก นอกจากนน้ั แลว้ ยงั มอี กี หนงึ่ การผงาดทส่ี �ำคญั ทสี่ หรฐั อเมรกิ าจะตอ้ งเอามาคดิ คำ� นวณในการกำ� หนดยทุ ธศาสตรต์ อ่ ภมู ภิ าคแหง่ นี้ ซงึ่ นอกจากการผงาดขน้ึ มาของจนี แลว้ กย็ ังมีอกี หนง่ึ การผงาดท่ีสำ� คัญน่นั กค็ ือ ภาพท่ี 1.6 อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรูป 31

การผงาดข้นึ มาของอาเซยี น (The Rise of ASEAN) เพราะอาเซยี นก�ำลัง ผงาดขน้ึ มาอยา่ งรวดเร็วเช่นเดยี วกัน โดยเศรษฐกจิ ของประเทศสมาชกิ อาเซียนท้งั 10 ประเทศ เมื่อรวมกันแล้วขนาดเศรษฐกิจมีมูลค่าอยู่ท่ีประมาณ 2.5 ล้านล้านเหรียญ สหรัฐ ถ้าหากคิดเป็นอันดับแล้วก็จะอยู่ประมาณอันดับ 8 อันดับ 9 ของโลก โดย ในขณะนอ้ี าเซยี นใหญเ่ ปน็ อนั ดบั 8 อนั ดบั 9 ของโลก และหากยงิ่ มองไปในอนาคต จาก การคำ� นวณของ Asian Development Bank (ADB) ไดค้ าดการณไ์ วว้ า่ ในปี ค.ศ. 2030 GDP ของอาเซยี นนา่ จะอยู่ทปี่ ระมาณ 6-7 ลา้ นล้านเหรยี ญสหรัฐ ซงึ่ จะทำ� ใหอ้ าเซยี น มขี นาดเศรษฐกิจใหญ่อยทู่ ีป่ ระมาณอนั ดับ 4 อนั ดบั 5 ของโลกในอกี 15 ปีขา้ งหน้า ดังนั้น สหรัฐอเมริกาจะมองข้ามอาเซียนไม่ได้อีกต่อไปแล้ว เม่ือท้ังจีนและ อาเซยี นกำ� ลงั ผงาดขน้ึ มาเชน่ นแ้ี ลว้ สหรฐั อเมรกิ าจะทำ� อยา่ งไรเพอื่ ทจ่ี ะรกั ษาตำ� แหนง่ อนั ดบั 1 ของตนไวใ้ นภมู ิภาคแหง่ นี้ ซ่งึ ยทุ ธศาสตรข์ องสหรัฐอเมริกาในตอนนก้ี ค็ ือจะ ตอ้ งปฏสิ มั พนั ธก์ บั อาเซยี น สกดั กน้ั การขยายอทิ ธพิ ลของจนี และแขง่ ขนั กบั อทิ ธพิ ลของ จีนทก่ี ำ� ลงั เข้ามาตสี นิทกับอาเซยี นเชน่ เดียวกนั เพราะอาเซยี นในตอนน้กี ำ� ลงั เน้ือหอม มาก ฉะนน้ั เราอาจจะสรปุ ยทุ ธศาสตรข์ องสหรฐั อเมรกิ าในขณะนไี้ ดว้ า่ เปน็ ยทุ ธศาสตร์ ท่ีจะพยายามรกั ษาต�ำแหนง่ อันดับหนึง่ ของตนไว้ และพยายามท่ีจะเป็นแกนกลางเป็น ศูนย์กลางของระบบต่อไป รวมท้ังครองความเป็นเจ้าของโลกต่อไป ซ่ึงยุทธศาสตร์ ดงั กลา่ วสามารถกล่าวสรปุ ไดว้ ่ามีเปา้ หมายอยู่ด้วยกัน 4 ประการ ดังนี้ เปา้ หมายท่ี 1 การครองความเป็นเจ้า เปา้ หมายท่ี 2 การสกดั กนั้ การขยายอทิ ธพิ ลของจนี โดยการปดิ ลอ้ มหรอื ถว่ ง ดลุ จีน เปา้ หมายที่ 3 การป้องกันไม่ให้ประเทศในเอเชียรวมกลุ่มกันโดยไม่มี สหรัฐอเมริกา เพราะสิ่งที่สหรัฐอเมริกากลัวมากที่สุดคือการถูกกีดกันออกไปจาก ภมู ภิ าคแหง่ นดี้ ว้ ยการทก่ี ลมุ่ ในประเทศตา่ งๆ ของเอเชยี จะท�ำการรวมกลมุ่ กนั โดยไมม่ ี สหรฐั อเมรกิ าเขา้ รว่ มกลมุ่ ดว้ ย ทำ� ใหส้ หรฐั อเมรกิ าจงึ ตอ้ งพยายามปอ้ งกนั ไมใ่ หเ้ กดิ เรอื่ ง ดงั กล่าวน้ขี ้นึ 32 TU-ASEAN Forum 10

เปา้ หมายท่ี 4 ในเรอ่ื งเศรษฐกจิ ตามทกี่ ลา่ วไวแ้ ลว้ วา่ ทง้ั เอเชยี จนี และอาเซยี น ก�ำลังผงาดขึ้นมา เพราะฉะนั้นเอเชียก�ำลังจะเป็นเค้กก้อนใหญ่ทางด้านเศรษฐกิจที่ สหรฐั อเมรกิ าจะมองขา้ มไมไ่ ดอ้ กี ตอ่ ไป โดยทศี่ นู ยก์ ลางทางเศรษฐกจิ ของโลกก�ำลงั จะ ยา้ ยฐานจากตะวันตกมาตะวนั ออก ซง่ึ ตะวนั ออกในทีน่ ้ีหมายถึงเอเชยี ตะวันออก จะเหน็ วา่ ศตวรรษที่ 21 นกี้ ำ� ลงั จะเปน็ ศตวรรษแหง่ เอเชยี ฉะนนั้ สหรฐั อเมรกิ า จะต้องเป็นส่วนหนึ่งของศตวรรษแห่งเอเชียนี้ด้วย ท�ำให้สหรัฐอเมริกาจะต้องสร้าง ปฏสิ มั พันธ์กบั เอเชยี และน้กี ค็ อื อนาคตของสหรฐั อเมรกิ า เมอื่ สหรฐั อเมรกิ ามยี ทุ ธศาสตรใ์ นลกั ษณะดงั กลา่ วขา้ งตน้ จงึ สรปุ ออกมาไดต้ าม ภาพที่ 1.7 ดังตอ่ ไปน้ี ภาพที่ 1.7 อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรูป 33

จากภาพที่ 1.7 จะเห็นได้ว่ามีสหรัฐอเมริกาอยู่ตรงกลาง หมายความว่า สหรัฐอเมริกาเป็นแกนกลาง วงถัดมาวงท่ีสองเป็นกลุ่มประเทศพันธมิตรต่างๆ ของ สหรัฐอเมรกิ าท่เี รียกว่า Spokes ท�ำให้ Hub and Spokes ยังคงเปน็ แกนหลกั อยู่โดย มสี หรัฐอเมริกาเปน็ Hub ส่วนวงที่สามก็คือวงทเี่ ราเรยี กว่า Sub-Regional Forums เป็นวงอนุภูมิภาคต่างๆ ท่ีสหรัฐอเมริกาพยายามที่จะผลักดันให้เกิดขึ้น อย่างเช่นใน เรอ่ื ง US-Lower Mekong Initiative ซง่ึ สหรฐั อเมรกิ าพยายามทีจ่ ะเข้ามามีบทบาท กับประเทศลุ่มแมน่ ้ำ� โขงตอนลา่ ง รวมทั้งการผลกั ดนั TPP ซึ่งในเรอ่ื งน้ที างคณุ พรศลิ ป์ จะมาวิเคราะห์ให้ทุกท่านฟังต่อไป นอกจากนี้ก็ยังมีเร่ือง FTA ท่ีสหรัฐอเมริกาก�ำลัง ผลักดันอยู่ และเรอื่ ง APEC ซ่ึงเปน็ องค์การเปน็ เวทที ีส่ หรฐั อเมรกิ าครอบง�ำอยู่ และ สหรัฐอเมรกิ ายงั ต้องการทีจ่ ะผลักดันให้ APEC เปน็ เวทพี หภุ าคีทส่ี �ำคัญที่สดุ อยา่ งไร กต็ าม อยา่ งทผ่ี มไดเ้ รยี นไปแลว้ วา่ สหรฐั อเมรกิ าจะมองขา้ มอาเซยี นไปไมไ่ ด้ จงึ ตอ้ งสรา้ ง ปฏิสมั พันธ์กบั อาเซยี นทุกด้าน ทงั้ ASEAN+1 ASEAN+8 และ East Asia Summit ท่ีสหรัฐอเมริกาก็ได้เข้ามาร่วมด้วยเช่นกัน เป็นต้น จากยุทธศาสตร์หลักๆ ดังกล่าวนี้ ของสหรฐั อเมรกิ าได้เรมิ่ เป็นรูปเปน็ รา่ งอย่างชดั เจนกใ็ นสมัยประธานาธบิ ดีโอบามา การที่จีนก�ำลังมีอิทธิพลและมีความสัมพันธ์กับอาเซียนอย่างใกล้ชิดมากขึ้น ท�ำให้สหรัฐอเมริกาต้องเข้ามาแข่งขันกับอิทธิพลของจีนในอาเซียน จึงเกิดค�ำถาม ว่าจากยุทธศาสตร์ดังกล่าวนั้นจะด�ำเนินการอย่างไร จริงๆ แล้วได้เริ่มมาต้ังแต่สมัย ประธานาธบิ ดบี ชุ แลว้ แตก่ ลบั เปน็ รปู เปน็ รา่ งอยา่ งชดั เจนในสมยั ประธานาธบิ ดโี อบามา กค็ อื ในชว่ งประมาณปี ค.ศ. 2009 โดยตงั้ แตป่ ี 2009 เปน็ ตน้ มา สหรฐั อเมรกิ าไดต้ ดั สนิ ใจ เข้าร่วมประชุมสุดยอดกับอาเซียนเป็นคร้ังแรก และตัดสินใจส่งทูตมาประจ�ำอยู่ท่ี อาเซยี น รวมทง้ั ยงั ไดเ้ สนอตวั ทจี่ ะเขา้ รว่ มการประชมุ รฐั มนตรกี ลาโหมของอาเซยี น หรอื ทเี่ รียกว่า ADMM+ นอกจากน้ี สหรัฐอเมรกิ ายังไดท้ ำ� การเปลีย่ นนโยบายตอ่ เมยี นมา ใหมท่ งั้ หมดดว้ ย จากนโยบายปดิ ลอ้ ม โดดเดย่ี ว ควำ่� บาตร มาเปน็ นโยบายมปี ฏสิ มั พนั ธ์ กบั เมยี นมาในชว่ งสมยั ประธานาธบิ ดโี อบามา และมขี อ้ เสนอความรว่ มมอื ภายใตค้ วาม รเิ ริ่มภูมภิ าคลุ่มแมน่ ำ�้ โขงตอนล่าง (US - Lower Mekong Initiative) ท่ตี ้องการมา ใกล้ชิดกบั ประเทศลุ่มแม่น้ำ� โขงตอนล่าง 5 ประเทศ ได้แก่ เมยี นมา ไทย ลาว กัมพชู า เวยี ดนาม แต่ไมย่ อมนับจนี เขา้ รว่ ม เพราะจรงิ ๆ แล้วประเทศทม่ี แี มน่ ้ำ� โขงไหลผ่านมี 34 TU-ASEAN Forum 10

ทง้ั หมด 6 ประเทศ เพยี งแตส่ หรฐั อเมรกิ าไม่เอาจนี จงึ เรยี กว่า Lower Mekong หรอื แมน่ ำ้� โขงตอนลา่ ง โดยมกี ารประชมุ รฐั มนตรตี า่ งประเทศกนั ระหวา่ งรฐั มนตรขี องทง้ั 5 ประเทศนีท้ กุ ปีในกรอบของ US - Lower Mekong Initiative และเหตุการณ์เหลา่ น้ี ที่เกิดขึ้นในปี 2009 ถือเป็นจุดเปลีย่ นทีส่ �ำคัญของสหรัฐอเมริกา ต่อมาในปี ค.ศ. 2010 สหรัฐอเมริกาเปิดประเด็นเรื่องทะเลจีนใต้ ในตอน ท่ีนางฮิลลารี่ คลินตัล ด�ำรงต�ำแหน่งรัฐมนตรีต่างประเทศ มาประชุมกับอาเซียน กเ็ รมิ่ มาแทรกแซงในเร่อื งทะเลจนี ใต้ ทำ� ใหป้ ัญหานปี้ ะทุข้นึ มา และสหรัฐอเมรกิ าก็ได้ ประกาศเขา้ รว่ มเปน็ สมาชกิ ของ “การประชมุ สดุ ยอดผนู้ ำ� เอเชยี ตะวนั ออก (East Asia Summit)” ในปี 2010 และสง่ คลนิ ตลั เขา้ มารว่ มการประชมุ ในครงั้ นดี้ ว้ ย และในปี ค.ศ. 2011 ประธานาธบิ ดโี อบามากม็ ารว่ มประชมุ ดว้ ยเปน็ ครง้ั แรก โดยทก่ี รอบการประชมุ East Asia Summit ได้ขยายจาก ASEAN+6 มาเป็น ASEAN+8 และเขา้ ร่วมประชมุ รฐั มนตรกี ระทรวงกลาโหมอาเซยี นหรอื ทเ่ี รยี กวา่ ADMM+8 ในปนี นั้ ดว้ ย ดงั นน้ั เราจะ เหน็ ไดว้ า่ ยทุ ธศาสตรข์ องสหรฐั อเมริกาในชว่ งปี 2009-2010 เป็นยุทธศาสตร์ทเี่ ปลย่ี น ไปอยา่ งชดั เจนจากยทุ ธศาสตรท์ เ่ี ฉยๆ กม็ าเปน็ ยทุ ธศาสตรใ์ นเชงิ รกุ และสหรฐั อเมรกิ า ก็กลบั มา active มากขึ้น พอมาถงึ ปี ค.ศ. 2012 ยง่ิ เหน็ ไดช้ ดั ขน้ึ อกี ในเรอ่ื งยทุ ธศาสตรข์ องสหรฐั อเมรกิ า ตอ่ อาเซยี นจากค�ำสำ� คัญ (Keyword) 3 คำ� คือ TPP, Pivot และ Rebalancing โดย สหรฐั อเมริกาเรมิ่ ผลักดนั อยา่ งชดั เจนในเรอ่ื งของการท่ีจะให้ TPP เป็น FTA ทส่ี ำ� คัญ ทีส่ ุดในภมู ิภาคน้ี เพราะสหรัฐอเมรกิ ามองวา่ FTA ทั้งหลายที่เกดิ ขน้ึ ในภูมิภาคนี้ไมม่ ี สหรฐั อเมรกิ าอยดู่ ว้ ยเลย ซงึ่ สหรฐั อเมรกิ ามี FTA กบั สงิ คโปร,์ เกาหลี และออสเตรเลยี เทา่ นน้ั ในขณะทอี่ าเซยี นมี FTA เตม็ ไปหมด ทำ� ใหส้ หรฐั อเมรกิ าตอ้ งผลกั ดนั TPP อยา่ ง เต็มที่และได้ประกาศยทุ ธศาสตร์ใหมท่ ี่ใชค้ ำ� ว่า Rebalancing โดยประกาศวา่ จะกลับ เขา้ มาในภมู ภิ าคนเี้ พอื่ มาสรา้ งสมดลุ สรา้ งดลุ ยภาพใหมใ่ หเ้ กดิ ขน้ึ ในภมู ภิ าค ซง่ึ ในภาษา ทางการทตู ใชค้ ำ� วา่ Rebalancing โดยยทุ ธศาสตรท์ ปี่ ระกาศออกมานใ้ี นความเปน็ จรงิ แลว้ กค็ อื เปา้ หมายของยทุ ธศาสตรท์ งั้ 4 ประการดงั ทกี่ ลา่ วไปแลว้ ขา้ งตน้ คอื การครอง ความเปน็ เจา้ การสกดั กั้นอิทธิพลของจีน การถ่วงดุลจีน การป้องกันไม่ให้เอเชียรวม กลุ่มกัน และการปกป้องผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของสหรัฐอเมริกาในภูมิภาคแห่ง อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏิรูป 35

นี้ ซึ่งส่ิงที่เกิดข้ึนในช่วงประมาณปลายปี 2012 ถือว่าเป็นจุดสูงสุดของบทบาทของ สหรฐั อเมริกาในภมู ภิ าค แต่ทว่าตงั้ แต่ช่วงปี ค.ศ. 2013 จนถงึ ปัจจบุ นั สถานการณ์ของโลกเรมิ่ เปลีย่ น ไป ตะวันออกกลางลกุ เป็นไฟ ทัง้ เรือ่ งอาหรับสปรงิ (Arab Spring) กลุ่มก่อการรา้ ย กลุ่มรฐั อิสลามหรือไอซิส (ISIS) ทเี่ ริ่มมบี ทบาทรกุ คืบมากข้นึ ทำ� ให้สหรัฐอเมรกิ าต้อง หนั กลบั ไปใหค้ วามสำ� คญั กบั ตะวนั ออกกลางทก่ี ำ� ลงั ลกุ เปน็ ไฟจากกลมุ่ กอ่ การรา้ ยตา่ งๆ มิหน�ำซ้�ำยุโรปก็ลุกเป็นไฟอีกด้วย จากสถานการณ์การผนวกไครเมียของรัสเซียส่งผล ให้เกิดความตึงเครียดขึ้นระหว่างยูเครนกับรัสเซีย และการท่ีตะวันตกมีสหรัฐอเมริกา เป็นผู้น�ำก็เลยประกาศคว่�ำบาตรรัสเซียและประกาศลงโทษรัสเซีย สหรัฐอเมริกาจึง ต้องไปให้ความส�ำคัญกับองค์การสนธิสัญญาป้องกันแอตแลนติกเหนือ หรือนาโต (NATO) ท�ำให้ในขณะน้ีสหรัฐอเมริกามีสงครามหลายด้าน ทั้งกับรัสเซียในยุโรป ไอซสิ (ISIS) ในตะวนั ออกกลาง รวมไปถงึ จนี ในเอเชยี อกี สง่ ผลใหส้ หรฐั อเมรกิ ากำ� ลงั เรมิ่ เสียสมาธิแลว้ เพราะว่าตอ้ งไปสนใจตะวันออกกลาง กลวั ว่าไอซิส (ISIS) กำ� ลังจะยดึ อรี กั แลว้ สว่ นรสั เซยี ก�ำลงั จะยดึ ยเู ครน สหรฐั อเมรกิ ากต็ อ้ งเขา้ ไปยนั ไวท้ ง้ั หมด จงึ ทำ� ให้ ยุทธศาสตร์ต่อเอเชียของสหรัฐอเมริกาเริ่มที่จะแผ่วลง ขณะเดียวกันกับท่ีจีนได้ผงาด ขึ้นมาอย่างรวดเร็ว และมีการผลักดันข้อเสนอต่างๆ มากมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ข้อเสนอลา่ สุดท่ีจีนได้ผลกั ดนั ในเร่อื งของการจดั ตั้ง “ธนาคารเพ่อื การลงทุนโครงสร้าง พนื้ ฐานของเอเชยี ” หรอื Asian Infrastructure Investment Bank เรยี กยอ่ ๆ วา่ AIIB ในปี 2013 ซง่ึ สหรฐั อเมรกิ าประกาศตอ่ ตา้ นมาโดยตลอด โดยพยายามไปลอ็ บบปี้ ระเทศ พนั ธมติ รของสหรฐั อเมรกิ าในภมู ภิ าคไมใ่ หไ้ ปเขา้ รว่ ม AIIB ของจนี แตท่ า่ นทตี่ ดิ ตามขา่ ว น้ีคงทราบดวี า่ ในทีส่ ดุ กไ็ มม่ ปี ระเทศไหนฟังสหรฐั อเมริกา ยกเวน้ ญป่ี ุ่นประเทศเดยี วที่ ไม่เขา้ ร่วม AIIB ขณะนี้ AIIB มีประเทศสมาชิกเข้ารว่ มแลว้ กว่า 50 ประเทศ โดยที่จีน เสนอท่ีจะลงขันถงึ ประมาณ 5 หมน่ื ล้านเหรยี ญสหรฐั และจะขยายไปเปน็ 1 แสนลา้ น เหรยี ญสหรัฐ ฉะนนั้ AIIB น้ีเองเปน็ สัญลกั ษณ์ส�ำคัญในการท่ีจีนจะเร่ิมทา้ ทายระเบยี บ เศรษฐกจิ โลกของสหรฐั อเมรกิ า ทา้ ทายระเบยี บการเงนิ โลกของสหรฐั อเมรกิ า ทแ่ี ตก่ อ่ น มแี ตก่ องทนุ การเงนิ ระหว่างประเทศ หรอื IMF มีแตธ่ นาคารโลก (World Bank) และ ธนาคารเพื่อการพัฒนาเอเชีย Asian Development Bank (ADB) ซ่ึง 36 TU-ASEAN Forum 10

สหรฐั อเมรกิ าควบคมุ ทัง้ หมด แต่ในตอนนก้ี ลบั มี AIIB เกิดขึน้ มา เพราะฉะนั้นแทนท่ี สหรัฐอเมริกาจะโดดเด่ียวจีนกลับกลายเป็นว่าสหรัฐอเมริกาถูกโดดเดี่ยวเสียเอง เน่ืองจากประเทศต่างๆ ไม่มีใครเช่ือฟังสหรัฐอเมริกาเลยท่ีไม่ให้เข้าร่วม AIIB ดังน้ัน จากเร่ืองดังกล่าวจึงอาจจะเป็นจุดเปลี่ยนคร้ังใหญ่ท่ีสะท้อนให้เห็นถึงการถดถอยของ สหรฐั อเมริกาในภมู ภิ าค และการผงาดข้นึ มาของจีนในภูมภิ าคอยา่ งชัดเจน ในปัจจุบันมิติของความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐอเมริกากับอาเซียน จะเห็นว่า สหรัฐอเมรกิ าเริม่ แผว่ ลง ถงึ แมจ้ ะมียุทธศาสตร์ทีว่ ่าตอ้ งการ Rebalancing ก็ตาม แต่ กย็ งั มปี จั จยั ตา่ งๆ ทท่ี ำ� ใหส้ หรฐั อเมรกิ าไมส่ ามารถบรรลถุ งึ เปา้ หมายตามยทุ ธศาสตรท์ ่ี ว่า จะครองความเปน็ เจ้า สกดั กัน้ จีน สกัดกั้นไม่ให้เอเชียรวมกล่มุ กัน และปกป้องผล ประโยชนท์ างเศรษฐกิจ ประเด็นต่อมาเรามาดูภาพท่ีเล็กลงก็คือความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐอเมริกา กบั ไทย โดยไทยเป็นพันธมิตรกับสหรฐั อเมรกิ ามายาวนานแล้วตง้ั แต่สมัยสงครามเย็น สหรฐั อเมรกิ าถอื วา่ ไทยเปน็ ประเทศสำ� คญั แตว่ า่ ในชว่ งไมก่ ปี่ ที ผ่ี า่ นมาโดยเฉพาะอยา่ ง ยิ่งในช่วงทีส่ หรฐั อเมรกิ าตอ้ งการทจี่ ะเข้ามามีบทบาทในภูมภิ าค คือต้งั แตป่ ี 2009 ใน สมัยโอบามา กลับกลายเป็นว่าในช่วงนี้เองที่ไทยประสบกับวิกฤตทางการเมืองอย่าง หนัก เร่ิมตั้งแต่การรัฐประหาร ปี 2006 จนมาถึงปี 2007 ปี 2008 และปี 2009 ท่ไี ทยเจอกับวิกฤตหนกั ทง้ั เสื้อแดงและเสือ้ เหลอื ง ทำ� ใหร้ ัฐบาลของไทยตัง้ แตป่ ี 2006 เป็นต้นมาไม่มีสมาธิในการก�ำหนดยุทธศาสตร์ หรือมียุทธศาสตร์ หรือว่าการทูตใน เชิงรุกได้เลย ฉะนั้น ความขัดแย้งทางการเมืองในไทยทำ� ให้ไทยต้องสูญเสียบทบาท การเป็นผู้น�ำของภูมิภาคเอเชีย สูญเสียความน่าเช่ือถือในฐานะการเป็นพันธมิตรของ สหรัฐอเมรกิ า สง่ ผลใหส้ หรฐั อเมรกิ าเลือกทจ่ี ะไปแสวงหาพันธมติ รใหมๆ่ เพราะมอง วา่ ไทยกำ� ลงั เกดิ ความวนุ่ วายภายในประเทศ สหรฐั อเมรกิ าเรมิ่ แสวงหาพนั ธมติ รใหมๆ่ โดยเรม่ิ จากสงิ คโปร์ อนิ โดนเี ซยี จะเหน็ วา่ โอบามาเดนิ ทางไปอนิ โดนเี ซยี ถงึ 2 ครงั้ แลว้ แตใ่ นตอนทโ่ี อบามาเดนิ ทางมาไทยนน้ั กลบั มาแบบเหมอื นกบั เปน็ การแวะมาแปบ็ เดยี ว และกร็ บี ไป ซงึ่ แสดงใหเ้ หน็ วา่ ไทยไดส้ ญู เสยี ความส�ำคญั ลงไปคอ่ นขา้ งเยอะ ในชว่ ง 10 กว่าปที ผี่ ่านมาที่เราประสบกบั วิกฤตทางการเมอื ง ทำ� ให้ไทยสูญเสยี ความน่าเชื่อถือลง ไปมาก รวมทัง้ สถานะของไทยในเวทที างการทูตก็เสยี ไปเยอะเชน่ กัน โดยสถานการณ์ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏิรปู 37

ของไทยดงั กลา่ วกเ็ ปน็ เชน่ นม้ี าตง้ั แตป่ ี ค.ศ. 2006 จนมาถงึ เมอ่ื ปี ค.ศ. 2014 ทผ่ี า่ นมา กไ็ ดเ้ กดิ การรัฐประหารโดย คสช. ซง่ึ เมือ่ เกดิ รัฐประหารปที ี่แลว้ ข้นึ สหรฐั อเมริกากท็ ำ� อย่างที่ได้ท�ำมาตลอดคือต่อต้านการท�ำรัฐประหาร ต่อต้านรัฐบาลเผด็จการ และจะ ไม่มีการเจรจากับรัฐบาลเผด็จการ จนกว่าจะมีการเลือกตั้งหรือรอให้มีประชาธิปไตย กอ่ น จะเห็นไดว้ า่ สหรฐั อเมรกิ าไดก้ ดดันไทยมาอย่างตอ่ เนอ่ื งในช่วง 1 ปีทีผ่ ่านมา ใน อดีตไทยจะต้องรีบท�ำการร่างรัฐธรรมนูญ เราจะต้องรีบเดินหน้าสู่การเลือกต้ัง แต่ใน สมัยของ คสช. น้ีจะมีความแตกต่าง เพราะว่าเป็นเรื่องของการปฏิรูปประเทศท่ีต้อง ใชเ้ วลามากหนอ่ ย ดงั นน้ั สหรฐั อเมรกิ าจงึ ยงั คงกดดนั ไทยอยอู่ ยา่ งตอ่ เนอื่ ง ซง่ึ สง่ิ ทตี่ า่ ง จากเดิมทผ่ี มกำ� ลงั วิเคราะห์ในขณะนค้ี อื ในเร่ืองทีว่ า่ รฐั บาลชุดปัจจุบันนไ้ี ม่ไดห้ ยดุ อยู่ นิ่งหรือว่าใส่เกียร์ว่างเพ่ือรอการเลือกตั้งคร้ังใหม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องการทูตที่ รัฐบาลชุดนี้ไม่ได้หยุดน่ิง แต่กลับเดินเคร่ืองเดินหน้ามียุทธศาสตร์ในเชิงรุกเข้าหาจีน ญ่ีปุ่น รัสเซีย และอาเซียน ทุกท่านคงจะได้ฟังข่าวว่าในช่วงไม่กี่เดือนที่ผ่านมาผู้นำ� ของรัฐบาลไทยได้เดินทางไปเยือนจีนหลายครั้ง ไปเยือนญ่ีปุ่น และไปเยือนประเทศ ตา่ งๆ ในภมู ภิ าคอาเซียน จึงแสดงใหเ้ หน็ ว่าจนี ได้เลง็ เหน็ ถงึ โอกาสตรงนใ้ี นขณะท่ไี ทย เกิดช่องว่างในความสัมพันธ์กับสหรัฐอเมริกา จีนก็รีบเข้ามาตีสนิทกับไทยทันที ส่วน ไทยเองก็คงมองว่าจะต้องสนิทกับจีนไว้ก่อน ท�ำให้สิ่งต่างๆ โครงการต่างๆ ที่หยุด ค้างมานานในช่วง 10 ปีที่ผ่านมาท่ีไทยได้เกิดวิกฤตข้ึน อย่างเช่นเร่ืองของโครงสร้าง พื้นฐานต่างๆ ที่ไม่ได้เดินหน้าเลย กลับได้ข้อสรุปจากจีนว่าจีนจะสร้างทางรถไฟจาก คนุ หมงิ เวยี งจนั ทน์ ลงมาถงึ กรงุ เทพ ทง้ั รถไฟความเรว็ สงู และรถไฟรางคมู่ าตรฐาน สว่ น ไทยกับญี่ปุ่นน้ัน ไทยเริ่มขยับเข้าหาญ่ีปุ่นในขณะเดียวกันกับท่ีเข้าไปหาจีน ซ่ึงจีนเอง ก็แข่งขันกับญี่ปุ่นในภูมิภาคเช่นเดียวกัน จึงไม่อยากจะให้มองว่าจีนน้ันผูกขาดการ พัฒนาโครงสร้างในภูมิภาค เพราะญี่ปุ่นเองก็สนใจเช่นกัน จะเห็นได้จากข่าวล่าสุด ทว่ี า่ ญี่ปนุ่ สนใจทีจ่ ะสรา้ งทางรถไฟความเร็วสูง เสน้ ทางกรุงเทพฯ-เชยี งใหม่ และกจ็ ะ เข้าไปพัฒนาทวาย สร้างถนน สร้างทางรถไฟเช่ือมจากทวายเข้ามาทางกาญจนบุร ี มากรงุ เทพ และไปทะลุอออกทพี่ นมเปญ โฮจิมนิ ห์ และอีกเสน้ หน่ึงทญี่ ป่ี นุ่ สนใจก็คือ ระเบยี งเศรษฐกจิ สายตะวนั ออก-ตะวนั ตก East–West Economic Corridor (EWEC) ซ่ึงเป็นเส้นทางที่เชื่อมจากเมียวดีของเมียนมา เข้ามาทางแม่สอด จ.ตาก พิษณุโลก 38 TU-ASEAN Forum 10

ขอนแกน่ สะหวนั นะเขตของลาว ไปทะลทุ ดี่ านงั ของเวยี ดนาม และลา่ สดุ นายกรฐั มนตรี รัสเซยี ได้เดินทางมาเยอื นไทย เปน็ ต้น สง่ิ ตา่ งๆ เหล่านช้ี ใี้ ห้เหน็ วา่ ในขณะนี้กำ� ลงั เกดิ การเคลื่อนไหวทางการทูตที่ไทยพยายามไปตีสนิทกับมหาอ�ำนาจอ่ืนๆ ท้ังจีน ญ่ีปุ่น และรัสเซีย จากสถานการณข์ องไทยในขณะนท้ี น่ี ายแดเนยี ล รสั เซล (Donald Russel) ซงึ่ มีต�ำแหน่งเป็นผู้ช่วยรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐอเมริกาเดินทาง มาเยือนไทย ไทยกค็ าดหวงั ว่าสหรัฐอเมรกิ าคงจะเห็นวา่ ก�ำลงั เกดิ อะไรขน้ึ และหวังวา่ สหรัฐอเมริกาจะต้องรีบกลับเข้ามาแข่งขันกับอิทธิพลของจีนในภูมิภาคที่กำ� ลังเพ่ิมขึ้น อย่างรวดเร็วในช่วงปีที่ผ่านมา แต่กลับกลายเป็นว่าการมาเยือนไทยของนายแดเนียล รัสเซลกลบั ทำ� ให้ความสัมพนั ธ์ระหว่างไทยกับสหรัฐอเมริกาแยล่ งไปอีก ในอนาคตความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับสหรัฐอเมริกาจะเป็นอย่างไร และ มีปัจจัยอะไรบ้างที่จะส่งผลต่อความสัมพันธ์ไทยกับสหรัฐอเมริกาในอนาคต ผมขอ วิเคราะห์ในลักษณะที่ว่ามีปัจจัยหลายปัจจัยท่ีจะก�ำหนดทิศทางความสัมพันธ์ไทยกับ สหรฐั อเมริกาในอนาคต ไดแ้ ก่ ปัจจัยท่ี 1 ปัจจัยภายในของไทยเอง ในแง่ท่ีว่าเราจะเดินหน้าอย่างไรในเร่ือง ของรัฐธรรมนูญและจะมีการเลือกต้ังเมื่อไหร่ ผมเข้าใจว่าถ้าหากเรามีรัฐธรรมนูญ มกี ารเลอื กตง้ั แรงกดดนั และการปฏสิ มั พนั ธใ์ นเชงิ ลบของสหรฐั อเมรกิ าตอ่ ไทยกค็ งจะ ลดลง ซึง่ จากปจั จัยท่ี 1 นีก้ ต็ อ้ งรอดูกนั ต่อไปว่าไทยจะเดินหน้ากนั อย่างไรในเรื่องของ การปฏริ ปู ประเทศ และการเดินหน้าในเรอื่ งทางการเมือง ปัจจัยท่ี 2 ยุทธศาสตร์ของไทย เป็นปัจจัยส�ำคัญท่ียังไม่ชัดเจนว่าไทยจะเอา อย่างไรกับสหรัฐอเมริกา และไทยจะเอาอย่างไรกับมหาอ�ำนาจอ่ืนๆ แม้ส่ิงท่ีเห็น ในตอนน้ีคือเราใกล้ชิดกับจีน ญี่ปุ่น และรัสเซียมากข้ึน แต่ก็ยังต้องตอบค�ำถามว่านี่ เปน็ Technical Move หมายความวา่ เป็นเทคนิคของไทยทีท่ �ำท่าวา่ เราก�ำลังใกลช้ ิด กบั จีน แต่จริงๆ แล้วเราก็ไม่ไดต้ ้องการใกลช้ ิดกับจนี มาก เพียงแต่ว่าเราต้องการทำ� ให้ สหรัฐอเมริกาเห็นว่าเราก�ำลังใกล้ชิดกับจีน หรือเป็น Strategic Move ท่ีเป็น Per- manent Move หากเป็นเชน่ น้นั ก็จะถอื วา่ เปน็ จดุ เปลย่ี นครงั้ ใหญข่ องการทตู ไทย คือ การทตู ไทยในอดตี นนั้ เราพยายามเดนิ สายกลางและพยายามมคี วามสมั พนั ธท์ ดี่ กี บั ทกุ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏิรปู 39

มหาอำ� นาจ แตต่ อนนก้ี ำ� ลงั จะเปน็ จดุ เปลยี่ นครง้ั ใหญข่ องไทยหรอื ไมท่ เี่ ราก�ำลงั จะเอยี ง เขา้ หาจีนอย่างถาวร ซึง่ ตรงนี้คงต้องดกู นั ต่อไปอกี สักระยะหนึ่งว่าจะเป็น Technical Move หรือจะเป็น Strategic Move หรือว่าในที่สุดแล้วเราจะกลับไปสู่ยุทธศาสตร์ เดิมของไทยคือเราจะมคี วามสัมพันธท์ ด่ี กี บั ทกุ ประเทศ ทกุ มหาอ�ำนาจ ซ่งึ ปจั จยั ในแง่ ของยทุ ธศาสตร์ไทยนย้ี งั เปน็ ตัวแปรสำ� คัญเป็นเครือ่ งหมายค�ำถามอยู่ ปัจจัยท่ี 3 บทบาทของมหาอ�ำนาจอน่ื ๆ ในภมู ภิ าคคอื จนี ญีป่ นุ่ รสั เซีย และ อินเดีย ว่าแต่ละประเทศวาง position กับไทยแค่ไหน ซึ่งถือเป็นตัวแปรส�ำคัญที่จะ กำ� หนดความสัมพนั ธ์ไทยกบั สหรฐั อเมริกาดว้ ยวา่ จะเป็นอย่างไรต่อไป ปจั จยั ที่ 4 ปัจจยั ของสหรัฐอเมรกิ าเองจะมีอยู่ 3 ประเดน็ ดงั นี้ ประเด็นแรก ปัจจัยภายในของสหรัฐอเมริกา ท่ีตอนนี้ก�ำลังใกล้จะเลือกต้ัง ประธานาธบิ ดี ในขณะนร้ี ัฐบาลโอบามาไดส้ ญู เสยี เสยี งขา้ งมากในสภาคองเกรส ทำ� ให้ ไม่สามารถท่ีจะด�ำเนินยุทธศาสตร์ในเชิงรุกได้ ดังนั้น โอบามาจึงมีข้อจ�ำกัดในการที่ จะ Rebalancing โดยอาจจะต้องรอรัฐบาลหน้าในการที่จะปรับเปลี่ยนยุทธศาสตร์ สหรฐั อเมรกิ าครัง้ ใหญต่ ่อภมู ิภาค ประเด็นท่ีสอง ยุทธศาสตร์ของสหรัฐอเมริกา ในขณะนี้เรายังไม่ทราบว่า สหรฐั อเมรกิ าคดิ กบั ไทยอยา่ งไร สหรฐั อเมรกิ าจะเดนิ หนา้ กดดนั ไทยตอ่ หรอื ตอ้ งการจะ ปรบั ปรงุ ความสมั พนั ธก์ บั ไทย หรอื อาจจะเลกิ สนใจไทยแลว้ ปลอ่ ยไทยไมใ่ หค้ วามส�ำคญั ต่อไทยแลว้ ไทยจะเป็นอย่างไรสหรฐั อเมรกิ าจะไมก่ ดดัน ไม่ปรับปรงุ ความสมั พันธ์ ซึ่ง ประเด็นนีต้ ้องดูกนั ต่อวา่ สหรัฐอเมรกิ าคิดอย่างไร ประเด็นท่ีสาม การเส่ือมถอยของสหรัฐอเมริกาข้อน้ีเป็นปัจจัยระยะยาว สหรัฐอเมริกาก�ำลังเส่ือมถอย แต่จะเส่ือมแค่ไหนถดถอยแค่ไหนนั้นยังไม่แน่ชัด การ เส่ือมถอยของสหรัฐอเมริกาจะมีผลกระทบต่อบทบาทของสหรัฐอเมริกาในภูมิภาค มากน้อยแค่ไหนก็ยังไม่ชัดเช่นกัน แต่ถ้าดูจาก AIIB ก็น่าเป็นกังวลต่อบทบาทของ สหรัฐอเมรกิ าในภูมภิ าค หรือดจู าก TPP กน็ า่ กงั วลตอ่ บทบาทของสหรฐั อเมริกาเชน่ กัน เพราะจนป่านนีแ้ ล้ว TPP กย็ ังท�ำท่าว่าจะไปไมถ่ งึ ไหนเลย 40 TU-ASEAN Forum 10

พรศิลป์ พัชรินทร์ตนะกุล ท่ปี รกึ ษาหอการค้าไทย ในวนั นผี้ มขอเร่ิมต้นดว้ ย Paper ท่ดี ูเหมือนกบั เป็นการตัดมาจากหนังสือพมิ พ์ Bangkok Post เน่อื งจากบงั เอิญผมไปอ่านเจอและน่าสนใจมาก จากบทความ Glo- bal Viewpoint : World trade in the 21st century brings new risks ลงวนั ที่ 16 พฤษภาคม 2558 เขียนโดย Pascal Lamy บางทา่ นนา่ จะร้จู ักเพราะเขาเป็นอดตี เลขาธกิ าร WTO ไดเ้ ขยี นเลา่ เรอื่ งใหฟ้ งั เกยี่ วกบั โลกนไี้ ดเ้ ปลย่ี นไปแลว้ อยา่ งไร เมอ่ื กอ่ น การเจรจาเราเนน้ อะไรแตใ่ นวันนี้เน้นอะไร ซึ่งเปน็ การเขยี นที่ครอบคลุมนะครับ กลา่ ว อยา่ งสรปุ ไดค้ อื ในสมยั กอ่ นเวลาเจรจาขอ้ ตกลงทางการคา้ คนทเี่ ฉยๆ คอื Consumer ส่วนคนท่เี ดอื ดรอ้ นคือคนที่ท�ำการผลิตใหไ้ ด้ต้นทนุ ที่ถกู ๆ เพราะจะเป็นการเปดิ ประตู ให้สินค้าสามารถส่งผ่านได้หลายประเทศท่ัวโลกอย่างรวดเร็ว ประเด็นต่อมาคือเร่ือง ภาษแี ละมาตรฐานอน่ื ๆ และยงั มเี รอื่ งสขุ อนามยั พชื เรอื่ งการจดั การโควตา แตใ่ นวนั นี้ กลบั กลายเปน็ เรื่องของคนทเ่ี ดอื ดรอ้ น เรอื่ งของคนท่ีไม่อยูเ่ ฉยๆ จากคนท่ีอย่เู ฉยๆ ใน อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ปู 41

สมยั กอ่ น ตอนนก้ี ลายเปน็ คนทไ่ี มอ่ ยเู่ ฉยๆ แลว้ ดงั นนั้ จงึ เรยี กภาคแรกวา่ Protection ส่วนภาคหลังเรยี กว่า Precaution ซงึ่ เด๋ียวผมจะมาพดู ในชว่ งหลงั นะครบั จากหัวข้อการสมั มนา “อาเซียน ไทย และมหาอ�ำนาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ูป” ผมขอเปลย่ี นมหาอ�ำนาจเปน็ โลกนะครบั จะได้วา่ “โลก อาเซียน ไทยในยคุ แห่งการ ปฏิรูป” นะครับ เพราะหากเขียนในลักษณะของหัวข้อการสัมมนาแล้วก็ไม่รู้ว่าใคร ปฏิรูปอะไรกนั อยู่ เพราะร้สู ึกว่าในตอนนจี้ ะมีแคป่ ระเทศไทยเทา่ นั้นทป่ี ฏิรูป ส่วนคน อน่ื เขาอย่เู ฉยๆ กนั นะครบั จงึ ขอเรยี งใหมว่ า่ “โลก อาเซยี น และไทย ในยคุ แหง่ การ ปฏริ ูปของไทย” นะครับ อ.ประภัสสร์ บอกว่า สหรัฐอเมริกาก�ำลังย่�ำแย่ ผมจึงเกิดค�ำถาม 2 ค�ำถาม ค�ำถามแรกคือ สหรัฐอเมริกาย�่ำแย่ แต่ไม่ได้ย่�ำแย่ในเชิงเศรษฐกิจ ซึ่งทุกท่านอาจจะ ได้ยินข่าวทางทีวีในวันน้ีเกี่ยวกับเรื่องยารักษาโรคไวรัสตับอักเสบบีที่มีราคาเม็ดละ 3 หม่ืนบาท จากประเด็นน้เี ราจะแก้ไขกนั อย่างไร และค�ำถามทีส่ องคอื เรอ่ื ง GSP ย่อมา จาก Generalized System of Preferences คอื ระบบสทิ ธิพเิ ศษทางภาษีศลุ กากร เป็นการท่ัวไป ซึ่งเราถูกยุโรปยกเลิกสิทธิพิเศษทางภาษีศุลกากรดังกล่าวไปแล้ว เรียบร้อย แต่สหรัฐอเมริกากลับไม่ได้ยกเลิกสิทธิพิเศษทางภาษีศุลกากรน้ี แม้กระท่ัง ในวันน้ี GSP ของเราได้หมดอายุไปแล้วตั้งแต่เดือนกรกฎาคมปีท่ีแล้วก็ตาม และเรา ยัง enjoy กับ GSP อยู่ ซึง่ ไทยจะรฐั ประหารหรอื ไม่รัฐประหารรฐั บาลสหรฐั อเมริกา ก็ใหเ้ ราอยตู่ ลอดเวลา หากทกุ ทา่ นตอ้ งการจะทราบวา่ สหรฐั อเมรกิ าจะทำ� อยา่ งไรตอ่ ไปนน้ั ใหไ้ ปอา่ น หนงั สอื ชื่อ The Great Divide แต่งโดย Joseph Stiglitz จากท่ผี มไดอ้ ่านทั้งเลม่ แลว้ ก็สรุปไดแ้ ค่ 2 คำ� เทา่ นน้ั คือ Politic และ Policy ซึ่งถ้าหากสหรฐั อเมริกาไดว้ เิ คราะห์ แลว้ ว่า Politic good Policy bad กจ็ ะเปน็ อยา่ งท่ีเปน็ อยู่ แต่ถ้าเปน็ Politic good Policy good เม่ือไหร่ผมว่าจะต้องลุกขึ้นว่ิงแน่นอน ฉะนั้นเราก็ต้องระวังกันหน่อย นะครับ เพราะสหรัฐอเมริกายังไม่ไปไหนเขายังอยู่กับเราเหมือนทหารเก่านะครับ ส่วนในทางการคา้ โดยเฉพาะอยา่ งเร่ืองทรัพย์สนิ ทางปัญญากับ GSP ที่ผมไดก้ ลา่ วไว ้ ข้างต้นนัน้ สามารถบอกเราไดว้ า่ สหรฐั อเมรกิ าใหญห่ รือไมใ่ หญ่นะครบั ซ่งึ ผมจะไม่พูด ถงึ รายละเอยี ดของ TPP เพราะวา่ TPP ไมใ่ ชป่ ระเดน็ ประเดน็ ในวนั นค้ี อื อยทู่ ว่ี า่ เราจะ 42 TU-ASEAN Forum 10

จดั การตวั เราเองอยา่ งไรตา่ งหาก และความสัมพันธ์ระหวา่ งไทยกบั สหรัฐอเมรกิ าเปน็ อยา่ งไร ซงึ่ ประเทศไทยมคี วามสมั พนั ธท์ างการคา้ กบั สหรฐั อเมรกิ าตงั้ แตเ่ ราจำ� ความได้ นะครบั และทสี่ ำ� คญั ทส่ี ดุ คอื เรามขี อ้ ตกลงทเ่ี รยี กวา่ Treaty of Amity เปน็ สนธสิ ญั ญา ทสี่ หรฐั อเมรกิ ามกี บั เราอยซู่ ง่ึ เปน็ เหมอื น FTA ฉบบั แรกๆ ทเี่ รามกี บั สหรฐั อเมรกิ ากอ่ น ท่จี ะมี WTO ดว้ ยซ�ำ้ ไป ตัง้ แตป่ ระมาณปี ค.ศ. 1969 ในสมัยจอมพลถนอม กิตตขิ จร กบั สหรฐั อเมรกิ าคอื มี FTA ฉบบั แรกแลว้ และเรากย็ กเลกิ ไมไ่ ด้ ทงั้ ทเ่ี ราอยากจะยกเลกิ หรือเมื่อถึงเวลายกเลิกเราก็ไม่ได้ท�ำการยกเลิก ท�ำให้ข้อตกลงดังกล่าวยังคงอยู่กับเรา ดังนั้น ความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับสหรัฐอเมริกาจึงมีมานาน และผมยืนยันว่าไทย ยงั ตอ้ งพงึ่ พาในเรือ่ งการคา้ และการลงทุนจากสหรฐั อเมรกิ าตอ่ ไป ถงึ แมว้ า่ จีน ไต้หวนั หรอื ญป่ี นุ่ จะเขา้ มา แตส่ หรฐั อเมรกิ ากย็ งั จะอยกู่ บั เรา และสหรฐั อเมรกิ ากเ็ ปน็ ประเทศ ท่สี �ำคญั ทสี่ ุดประเทศหนง่ึ ในการที่เราต้องท�ำธรุ กจิ การค้าด้วย สว่ นเรอื่ ง TPP นน้ั เปน็ เรอื่ งของตน้ ทนุ และผลประโยชนข์ องทง้ั สองฝา่ ย จะเหน็ ได้อย่างชัดเจนว่าหลายสิบปีท่ีผ่านมาในเรื่องการค้าระหว่างไทยกับสหรัฐอเมริกา เรา กไ็ ดด้ ุลการคา้ มาโดยตลอด เพราะฉะนัน้ ถ้าหากเราคิดตัวเลขจากในมิติน้ี เรากจ็ ะมอง วา่ มนั เปน็ พน้ื ทที่ เ่ี ราจะตอ้ งรกั ษาเอาไว้ จงึ เกดิ คำ� ถามวา่ เราจะรกั ษาหรอื เขาจะรกั ษา ซง่ึ เปน็ ปัญหาทเี่ กย่ี วโยงกบั TPP ทเ่ี ขาก็อยากจะมีเรา เราก็อยากจะมีเขา ดงั นั้น คำ� ถาม กค็ อื เราจะตอ้ งมเี ขาเปน็ ความจ�ำเปน็ หรอื เขาจะตอ้ งมเี ราเปน็ ความจ�ำเปน็ หรอื ทงั้ สอง ฝา่ ยจะตอ้ งอยรู่ ว่ มกนั ซงึ่ เปน็ เรอ่ื งทแี่ ปลความจากบรบิ ทของธรุ กจิ การคา้ และการลงทนุ ส่วนค�ำตอบเด๋ียวค่อยมาคยุ กันต่อไปนะครับ ที่ผ่านมาการค้ากับสหรัฐอเมริกามีมุมง่ายๆ คือเร่ืองต้นทุนที่ผมพูดไปแล้ว benefits นะครับ ฉะน้ัน So Far So Good เราซื้อขาย 70% ถา้ เรา Export ไป จากประเทศไทยทั้งหมดจะอยู่ท่ีประมาณ 10% ในตอนนี้แย่ลงเพราะเศรษฐกิจของ สหรฐั อเมรกิ าในตอนนแ้ี ย่ลง ทำ� ให้ Export ของเราแยต่ ามเปน็ เรือ่ งปกติ การค้าขาย ระหวา่ งไทยกบั สหรฐั อเมรกิ าหดตวั ลง เพราะวา่ มยี กั ษใ์ หญค่ นหนงึ่ โผลข่ นึ้ มานน่ั กค็ อื จนี แตอ่ ยา่ งไรกต็ ามการขยายอทิ ธพิ ลของจนี ในชว่ งนก้ี ไ็ มไ่ ดไ้ ปลดการคา้ ของไทยกบั สหรฐั ลง โดยรวมของเรายงั โตขน้ึ ฉะนั้น ในขณะนเ้ี รายงั พอสรปุ ได้วา่ สนิ คา้ หรือวา่ ตลาดใน สหรฐั อเมริกากย็ ังเปน็ ตลาดที่เรายงั จะตอ้ งพง่ึ พาอยู่ เนอื่ งจากจีนในตอนนยี้ ังมปี ญั หา อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 43

มากกวา่ สหรฐั อเมรกิ าดว้ ยซ้�ำไป ในปที ผ่ี า่ นมาหากท่านไปดูตัวเลขนะครับ เราสง่ ออก ไปประเทศจนี ตกอยทู่ ่ี 10% และหลายเดอื นทผ่ี า่ นมามบี างเดอื นทต่ี กไปถงึ 18% แสดง ว่าตลาดของจนี เตบิ โตขน้ึ มาก แต่กไ็ ม่ใชว่ า่ จะเปน็ อยา่ งนต้ี ลอดไป ซ่ึงจีนกำ� ลังปรับตัว อยู่ เพราะฉะนน้ั บทเรียนนี้ไดบ้ อกอะไรแก่เรา บทเรยี นนี้บอกว่าธุรกจิ ทัง้ หลายถึงเวลา ทเ่ี ราตอ้ งปรับโครงสร้างครง้ั ยง่ิ ใหญ่แลว้ คือเราจะอย่เู ฉยๆ ให้เขามาซ้ือของของเราไป และก็กลับกันถ้าหากการส่งออกตกเราก็ท่องคาถาว่าขอให้เงินบาทมันอ่อนลงๆ น้ัน ไมใ่ ชเ่ ป็นทางออกนะครับ ถ้าเงนิ 33 บาทอ่อนลงเรากจ็ ะยิ้มนิดๆ หนอ่ ยๆ ใชไ่ หมครับ แต่นั้นไมใ่ ช่การแขง่ ขันของตัวอัตราการแลกเปล่ียน การแลกเปล่ียนอัตราสนิ คา้ อัตรา เงินบาทตอ่ สหรัฐอเมริกาหรอื ตอ่ ยุโรปอะไร เพราะท้ังหมดนน้ั คอื การแข่งขนั ชนิดหนง่ึ ฉะนั้นแล้วถ้าเรามองไม่ถูกมองไม่ทะลุจะท�ำให้เรามีปัญหา ดังน้ันที่ผ่านมาจึงกล่าวได้ ว่า So Far So Good นะครบั ในเรอ่ื งการคา้ ขายมขี ้อตกลงท่เี รายังไมช่ ดั เจน ไม่ว่าจะ เป็นในเรื่อง TPP และเรอื่ งอ่นื ๆ แตเ่ รากค็ า้ ขายกันได้ภายใต้ WTO ผมขอเปรียบสหรัฐอเมริกาเสมือนโลก ภูมิภาคคืออาเซียน และประเทศไทย มที ง้ั หมด 3 สว่ นนะครบั วง่ิ ไปวง่ิ มาอยตู่ รงนี้ ทผ่ี า่ นมาวธิ กี ารท�ำธรุ กจิ ของประเทศไทย สามารถเปรยี บกบั รปู ภาพท่ผี มเอามาใหท้ กุ ทา่ นดกู ค็ ือ ภาพท่ี 1.8 Protect and Serve 44 TU-ASEAN Forum 10

อยา่ งที่เขียนไว้ท่ีรถตำ� รวจของสหรฐั อเมรกิ าคือ เรา Protect ตลาด และเรา ก็ Serve ตลาดไปในตัว นีค่ ือธุรกจิ ทเ่ี ราทำ� อยู่ตอนนีแ้ ละถงึ เวลาท่ีเราจะต้องหยดุ แล้ว เรา Protect อย่างท่ี Pascal Lamy เขยี นไวใ้ นเอกสาร พยายามทจ่ี ะ Protect มาก ท่สี ุด และทุกประเทศก็ท�ำตามนะครับ และ Serve แปลว่าอะไรครับ เราไปพยายาม ตอบสนอง demand ในวนั นเี้ ราจงึ มปี ญั หา Tier 3 IUU เคยไดย้ นิ นะครบั กค็ อื เรอื่ งจบั ปลาไมย่ ่ังยืน เร่ืองเผาซังขา้ วโพดท่ีเชียงใหม่ นน่ั เป็นผลมาจาก Protect และ Serve ในปัจจุบนั นเ้ี รา Serve ไม่ทันแล้ว เพราะระเบยี บโลกมัน Dynamic มากและ ไปเร็วมาก ซึ่งท่านจะได้ยินผมพูด 3 ค�ำนี้แล้วท่านนึกถึงภาษีหรือนึกถึงอะไรนี้คือ ประเด็น ฉะน้ัน ในรูปภาพของตลาด เราท�ำธุรกิจกับท่ัวโลก เราใช้วิธีการที่ในขณะ เดียวกันเราก็ส่งไปตาม Demand ที่เขาเรียกร้อง จึงท�ำให้เรามีปัญหาในปัจจุบัน ซึ่ง โครงสร้างในลักษณะน้ีอยู่ต่อไปไม่ได้ ท�ำไมเราถึง Protect ต่อไปไม่ได้ และท�ำไมจะ กลับรปู นี้เป็น Serve เฉยๆ แลว้ เอา Protect ออกไป เราอยากเปน็ อย่างนต้ี อ่ ไปเรา ก็เปน็ ไม่ได้แลว้ เพราะตลาดไดเ้ ปลีย่ นเรา Serve ไมท่ นั Protect ก็ไม่อยู่ เราจะเป็น อย่างน้ีหรอื ไม่ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 45

ภาพท่ี 1.9 First Among Equals จากหนงั สอื First Among Equals บอกวา่ Minister ทงั้ หมดจะมคี นหนง่ึ ทเ่ี ปน็ Prime minister ซ่งึ Prime minister กค็ อื first ส่วน Equal กค็ ือ Minister สรุปคือ ผมก�ำลังจะบอกท่านว่าประเทศไทยต้องเปลี่ยนจากต�ำรวจสหรัฐอเมริกามาเป็นนิยาย องั กฤษพดู อยา่ งนด้ี กี วา่ เพราะฉะนน้ั เราตอ้ งมวี ธิ คี ดิ วา่ ตอ่ ไปการทำ� ธรุ กจิ ของเรานน้ั เรา ตอ้ งมาทำ� ตวั เองใหเ้ ปน็ ทห่ี นง่ึ ทา่ มกลางความเสมอของคนอนื่ โดยเราจะกระโดดขน้ึ ไป ใหอ้ ยขู่ า้ งบนไดอ้ ยา่ งไร ฉะนนั้ ลองนกึ ภาพอาเซยี นทงั้ 10 ประเทศทท่ี กุ ประเทศเทา่ กนั 46 TU-ASEAN Forum 10

หมดในเวลาน้ี เวทีไดเ้ ปดิ เทา่ กนั หมด ทา่ นเคยคดิ หรือไม่ว่าเราจะเกาะติดไปกันท้งั สบิ หรือเราจะเปน็ หนงึ่ ในสบิ ภาพที่ 1.10 จากภาพที่ 1.10 แสดงให้เหน็ ว่าในเวลานีโ้ ลกมจี ๊ิกซอว์ 9 ชน้ิ ทจ่ี ะต้องแกใ้ ห้ได้ และประเทศไทยเปน็ ประเทศหนงึ่ ทีอ่ ยใู่ นนั้น จ๊กิ ซอว์ตวั ที่ 1 เรอ่ื ง Politics: State VS Non-state อย่างท่ี อ.ประภัสสร์ กลา่ วไวน้ ะครบั ผมคดิ วา่ เรอ่ื งการเมอื งระดบั โลกซง่ึ ผมมองวา่ เปน็ สงครามดกี วา่ ผมขอ สรปุ วา่ จะมีการต่อสู้ระหวา่ ง Stage และ Non-Stage เกิดข้ึนจรงิ แตจ่ ะไมม่ สี งคราม ใหญต่ ามที่ อ.ประภัสสร์คาดการณ์ไวน้ ะครบั เพราะไมว่ า่ จะเป็น ISIS และทางภาคใต้ 4 จงั หวดั ของไทยนน้ั เปน็ สงครามระหวา่ ง Stage และ Non-Stage ทไี่ มส่ ามารถจบั ตวั ผกู้ อ่ การรา้ ยได้ แตก่ ารกอ่ การรา้ ยในยคุ ใหมก่ ลบั เปดิ เผยใหเ้ หน็ ตวั ตนพรอ้ มกบั ประกาศ ชื่อไม่เหมือนสมัยกอ่ น และจะเปน็ เช่นนอี้ ยอู่ กี นานเร่ืองนี้จะแก้อย่างไร อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรปู 47

จิก๊ ซอว์ตวั ที่ 2 เร่อื ง Food: Price, Safety, Security เร่ืองอาหารก็จะกลบั มา ใหม่ เราบอกวา่ Green Evolution จะเพ่ิมจ�ำนวนอาหารไดม้ าก และบอกวา่ คนจะ เพ่มิ มากกว่าอาหาร ในเวลาน้ีเราสามารถเร่งผลิตอาหารใหม้ ากกวา่ คนไดแ้ ลว้ แต่กลับ มปี ัญหาเกิดขน้ึ อยา่ งทีผ่ มพูดไว้ข้างต้นว่าซา้ ยมอื สมัยก่อนเรา Protection แตข่ วามือ กเ็ ป็นอยา่ งท่ี Pascal Lamy บอกไว้วา่ Precaution ในตอนนผ้ี บู้ ริโภคไดล้ ุกขน้ึ มา แต่ ไม่ได้พูดว่าภาษีเท่าไหร่ กลับพูดว่าท�ำมาได้อย่างไร เพราะฉะนั้นเราจึงมี IUU ซ่ึงย่อ มาจาก Illegal, Unreported and Unregulated Fishing เราได้ใบเหลอื งแล้วครับ อกี 3 เดอื น และอีก 6 เดือนจะติดใบแดง สว่ นสหรัฐอเมริกาไม่มใี บเหลอื ง ใบแดง แต่ กไ็ ม่ร้จู ะมใี บอะไรนะครบั ดงั นน้ั เร่อื งอาหารจะต้องกลับมาแกป้ ัญหาใหม่ รวมถงึ เรือ่ ง การเกษตรซง่ึ ในปจั จบุ ันจะเน้นไปที่ราคา, ความปลอดภยั และความมน่ั คง โดยเฉพาะ เรอ่ื งการเผาซงั ขา้ วโพดทเี่ กย่ี วขอ้ งอยใู่ นประเดน็ เรอื่ ง Sustainability มาแลว้ เราจะรอ ใหส้ หภาพยโุ รปมาบอกผมวา่ “เฮย้ ลอื้ จบั ปลาไมย่ งั่ ยนื นะ อว้ั ไมซ่ อ้ื ปลากบั ลอ้ื ตอ่ อวั้ ไม่ ซ้อื ขา้ วโพดจากลอื้ นะ เพราะลอื้ เผาซงั มนั ” เราทะเลาะกับเขาไม่ได้ แต่เกมส์น้ีจะพลกิ ไดอ้ ยา่ งไร จะเหน็ ว่าเราตอ้ งพลิกเกมสน์ ี้ใหไ้ ด้ ไม่ใช่ Protect and Serve และบอก วา่ ทุกคนต้องแกไ้ ขอยา่ งไร หรอื ว่าจะเปน็ First Among Equals ก็เปน็ เรื่องของคณุ สว่ นจกิ๊ ซอว์ตวั อื่นๆ ได้แก่ เร่ือง Energy: Price and Security, Water: For Grab or Life, Metal: Rare Earth และเรอื่ ง Sustainability: Take, Make and Waste ผมมองวา่ จะมาพร้อมกนั ทง้ั หมด คุณจะเอามาจาก Take เอามาจากวัตถดุ ิบ การผลิตทเ่ี รียกว่า Make แลว้ สุดทา้ ย Consumption คุณ Waste เท่าไหร่ ซึ่งเป็น ปญั หาใหญม่ าก และเรอ่ื งสดุ ทา้ ยเรอ่ื งของคน หรอื Demography: Cost, Cost, Cost ทใี่ นปัจจบุ นั กลายเปน็ สังคมที่แกล่ งทกุ วัน เพราะฉะนนั้ จงึ มีแตต่ น้ ทุนเทา่ นนั้ ผมบอก อ.ประภัสสร์ ว่าเรามองโลก ภมู ิภาค และประเทศไทยดีกว่าไหม เรา อย่าไปมองสหรัฐอเมริกา ภูมิภาค และประเทศไทย เพราะมันเล็กเกินไป แต่ให้มอง ไปที่โลกเลย ผมเสนอว่าสหรัฐอเมริกา สหภาพยุโรป ญี่ปุ่น และจีน เป็นโลกเหมือน กันทั้งหมด แล้วเราอยู่ในนน้ั หากวา่ เรามองเห็นโลก เรากจ็ ะมองเห็นภูมิภาค และมอง เหน็ ประเทศไทย แตใ่ นวนั นป้ี ญั หาคอื เรามองแตป่ ระเทศไทย มองภมู ภิ าค มองโลก ผม ไม่ต้องเดาเลยนะครับว่าวันน้ีรองอธิบดีกรมอาเซียนจะพูดอะไร ไม่ต้องเดาเลยว่าต้อง 48 TU-ASEAN Forum 10