แผนการจัดการเรียนรู้ รายวิชาพืชสมุนไพรกับการดูแลสุขภาพ รหัส ทช 33017 ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย

ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย แผนการจัดการเรียนรู้ ปีการศกึ ษา 2565 ภาคเรียนที่ 1 พืชสมุนไพรกับการดแู ลสุขภาพ (ทช33017) หลักสตู รการศกึ ษานอกระบบระดับการศกึ ษาขน้ั พนื้ ฐาน พทุ ธศักราช 2551 2 หน่วยกิต จานวน 80 ช่ัวโมง นายมนตรี สาสงั ข์ ตาแหน่ง ครู กศน.ตาบล ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอโชคชยั สานกั งานส่งเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั จังหวดั นครราชสีมา สานักงานสง่ เสริมการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัย สานกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศึกษาธกิ าร

ก คำนำ แผนการจัดการเรียนรู้ เป็นเคร่ืองมือสำคัญสำหรับครูที่จะทำให้การจัดการเรียนรู้ บรรลุเป้าหมายตามตัวชี้วดั แผนการจัดการเรียนรู้ รายวิชาพืชสมุนไพรกับการดูแลสุขภาพ รหัส ทช 33017 ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลายเลม่ นี้ จดั ทำขน้ึ เพ่ือเปน็ แนวทางในการเรียนการสอน สำหรบั ครูผูส้ อน และบคุ คล ที่เกี่ยวข้อง สามารถนำไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีเน้ือหา จำนวน 6 บท ประกอบด้วย บทท่ี 1 พืชสมนุ ไพร บทที่ 2 ประเภทของพืชสมุนไพร บทที่ 3 สรรพคณุ ของพืชสมนุ ไพรในงานสาธารณสขุ มูลฐาน บทท่ี 4 สมุนไพรทนี่ ำมาทำเปน็ เครอื่ งดืม่ บทท่ี 5 สมุนไพรทน่ี ำมาใชใ้ นการป้องกนั บำบัด และฟ้นื ฟสู ุขภาพ บทท่ี 6 อนั ตรายจากการใช้สมุนไพร ผู้จัดทำขอขอบคุณผู้ที่เก่ียวข้องทุกคนที่มีส่วนในการจัดทำแผนการเรียนรู้เล่มนี้ หากมี ขอ้ พกพร่องประการใดขอความกรณุ าให้ข้อคิดเห็น และข้อเสนอแนะ เพื่อจะนำไปสู่การปรับปรุง ในการจัดทำ แผนการเรียนรู้ รายวิชาพืชสมุนไพรกับการดูแลสุขภาพ รหัส ทช 33017 ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ให้ดีย่ิงข้ึนต่อไป และหวังเป็นอย่างย่ิงว่าแผนการจัดการเรียนรู้เล่มน้ีจะเป็นประโยชน์ต่อครูผู้สอน นักศึกษา ตลอดจนบุคคลทเ่ี ก่ียวขอ้ งต่อไป นายมนตรี สาสงั ข์ ครู กศน.ตำบล

สารบัญ ก คำนำ หนา้ คำอธบิ ายรายวชิ า รายละเอยี ดคำอธิบายรายวชิ า ก ตารางวเิ คราะหห์ ลกั สูตรรายวชิ า 1 แผนการจัดการเรยี นรู้ครง้ั ที่ 1 การปฐมนิเทศนกั ศกึ ษา 2 แผนการจดั การเรยี นรคู้ รง้ั ท่ี 2 ความหมายของพืชสมนุ ไพร 4 แผนการจดั การเรียนรูค้ รงั้ ท่ี 3 ความสำคญั ของพืชสมนุ ไพร 6 แผนการจดั การเรยี นรู้ครง้ั ท่ี 4 ประเภทของสมุนไพร 9 แผนการจดั การเรียนรู้ครงั้ ที่ 5 สว่ นต่าง ๆ ของสมุนไพร 15 แผนการจดั การเรยี นร้คู รง้ั ที่ 6 สมุนไพรกับการดแู ลสุขภาพ 20 แผนการจดั การเรยี นรคู้ รงั้ ท่ี 7 สรรพคณุ ของพืชสมุนไพรในงานสาธารณสขุ มลู ฐาน 26 แผนการจดั การเรียนรู้ครง้ั ท่ี 8 สมนุ ไพรทนี่ ำมาเปน็ เครือ่ งดมื่ (ชาใบเตย) 33 แผนการจดั การเรียนรคู้ รง้ั ที่ 9 สมุนไพรทน่ี ำมาเป็นเคร่ืองดม่ื (นำ้ ตะไคร้) 39 แผนการจดั การเรยี นร้คู รงั้ ท่ี 10 สมนุ ไพรทนี่ ำมาเปน็ เคร่ืองดม่ื (น้ำเก๊กฮวย) 48 แผนการจัดการเรียนรู้ครง้ั ท่ี 11 สมนุ ไพรทีน่ ำมาเป็นเครอ่ื งดม่ื (นำ้ รางจืด) 53 แผนการจดั การเรียนร้คู รง้ั ท่ี 12 สมนุ ไพรท่นี ำมาเปน็ เครอ่ื งดื่ม (นำ้ มะตมู ) 58 แผนการจัดการเรยี นรคู้ รงั้ ท่ี 13 การใช้สมนุ ไพรในการป้องกนั บำบดั และรักษาอาการตา่ ง ๆ 63 แผนการจัดการเรยี นร้คู รงั้ ที่ 14 อนั ตรายจากการใชส้ มนุ ไพร 68 แผนการจัดการเรยี นรู้ครง้ั ท่ี 15 หลกั การใช้พืชสมนุ ไพร 73 แผนการจดั การเรียนรคู้ รง้ั ที่ 16 ข้อแนะนำในการใชพ้ ชื สมุนไพร 81 แผนการจดั การเรยี นรู้ครงั้ ท่ี 17 สงิ่ ทีค่ วรรูใ้ นการใชย้ าสมนุ ไพร 85 แผนการจดั การเรียนรู้ครงั้ ท่ี 18 ข้อควรระวังในการใช้ยาสมนุ ไพรบำบดั โรค 90 แผนการจดั การเรียนรคู้ รงั้ ท่ี 19 ขอ้ ดี ข้อเสยี ของการใชพ้ ชื สมุนไพร 98 แผนการจดั การเรยี นรู้ครงั้ ท่ี 20 การปจั ฉมิ นิเทศ 104 ภาคผนวก 110 ตารางสื่อและวิธกี ารพบกลมุ่ 117 คณะผู้จัดทำ 120 121 128

1 คำอธบิ ายรายวชิ า ทช33017 พชื สมุนไพรกบั การดูแลสุขภาพ จำนวน 2 หนว่ ยกติ ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย มาตรฐานการเรยี นร้รู ะดับ รู้ เข้าใจ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม เจตคติที่ดี มีทักษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสุขภาพท่ี ดี ปฏิบตั จิ นเปน็ กิจนิสยั วางแผนพัฒนาสุขภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนับสนุนให้ ชุมชนมีส่วนรว่ มในการสง่ เสริมด้านสุขภาพพลานามัยและพฒั นาสภาพแวดลอ้ มท่ีดี การจดั ประสบการณ์การเรียนรู้ ให้ผู้เรียนศึกษาเนื้อหา ค้นคว้า แลกเปลี่ยนเรียนรู้จากการอภิปรายกลุ่ม ศึกษาใบความรู้ เอกสาร ประกอบการเรียนการสอน และเอกสารที่เกี่ยวข้อง ผู้รู้ ภูมิปัญญา การทำแบบทดสอบ เรียนรู้ด้วยตนเอง การรายงาน การศกึ ษาแหล่งเรียนรู้ ประสบการณต์ รงโดยใชส้ ถานการณจ์ ริง และปฏิบตั ิจริงในแหลง่ เรยี นรู้ การวัดและประเมินผล จากการสังเกต การสัมภาษณ์ แบบทดสอบ แบบสอบถาม ชิ้นงาน การมีส่วนร่วมในการจัดกิจกรรม การเรียนรู้และการนำไปใช้ในชวี ติ ประจำวนั

2 รายละเอียดคำอธิบายรายวชิ า ทช33017 พืชสมนุ ไพรกบั การดแู ลสุขภาพ จำนวน 2 หนว่ ยกติ ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย มาตรฐานการเรียนรรู้ ะดบั รู้ เข้าใจ มคี ณุ ธรรม จริยธรรม เจตคตทิ ่ีดี มีทักษะในการดแู ล และสร้างเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสุขภาพที่ ดี ปฏิบัติจนเปน็ กจิ นิสัย วางแผนพฒั นาสขุ ภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนบั สนุนให้ ชุมชนมีส่วนร่วมในการสง่ เสริมดา้ นสุขภาพพลานามยั และพัฒนาสภาพแวดล้อมทด่ี ี ท่ี หัวเร่อื ง ตัวช้ีวัด เนื้อหา จำนวน (ช่ัวโมง) 1. พชื สมุนไพร ผ้เู รียนบอกความหมายและ - ความหมาย 6 ความสำคัญของพชื สมนุ ไพรได้ - ความสำคัญของพชื สมนุ ไพร 8 12 2. ประเภทของพืช ผู้เรียนจำแนกชนดิ ของพชื - ประเภทของสมนุ ไพร 30 สมุนไพร สมนุ ไพรไดถ้ ูกตอ้ ง - ส่วนตา่ ง ๆ ของสมุนไพร 6 3. สรรพคณุ ของพชื 1. อธิบายประโยชนข์ องสมุนไพร 1. สมนุ ไพรกบั การดแู ลสขุ ภาพ สมุนไพรในงาน ได้ถกู ต้อง 2. สรรพคณุ ของพชื สมุนไพรใน สาธารณสุขมูลฐาน 2. ปฏบิ ัตติ นในการนำชนิดของ งานสาธารณสขุ มูลฐาน สมุนไพรมาใชใ้ นการรกั ษาโรคที่ สามารถจำแนกตามกลุม่ อาการ เป็นปัญหาต่อสขุ ภาพได้ ของโรค และการเจ็บป่วยเป็น 4. สมุนไพรทน่ี ำมาทำ 1. ประยุกตใ์ ช้สมุนไพรเพือ่ สมนุ ไพรทนี่ ำมาเป็นเครอ่ื งดื่ม เป็นเครอ่ื งด่ืม สขุ ภาพได้เหมาะสม - ชาใบเตย 2. สามารถนำข้อมูลสมนุ ไพรมา - น้ำตะไคร้ ใช้เพ่อื การดำรงชพี ได้ - นำ้ เก๊กฮวย - น้ำรางจดื - นำ้ มะตูม 5. สมนุ ไพรทีน่ ำมาใช้ 1. ผูเ้ รียนสามารถวางแผนและ การใช้สมนุ ไพรในการป้องกัน ในการปอ้ งกนั บำบัด ปฏบิ ัตติ ามแผนในการนำสมุนไพร บำบดั และรักษาอาการต่าง ๆ และฟน้ื ฟสู ขุ ภาพ มาใชไ้ ดเ้ หมาะสม ดว้ ยสมุนไพร 2. ผเู้ รยี นสามารถวเิ คราะห์ผล จากการนำสมนุ ไพรมาใชเ้ พ่อื สขุ ภาพได้เหมาะสม 3. ผู้เรียนสามารถแนะนำความรู้ ท่ีถูกตอ้ งเกี่ยวกบั การใชส้ มนุ ไพร แก่ชุมชนได้

3 ท่ี หวั เรอื่ ง ตวั ชีว้ ดั เนอื้ หา จำนวน (ชั่วโมง) 6. อันตรายจากการใช้ 1. ผู้เรียนจำแนกอันตรายทีเ่ กดิ - อนั ตรายจากการใช้สมนุ ไพร 18 สมนุ ไพร จากการใชส้ มนุ ไพรทไี่ มถ่ กู ต้องได้ - หลกั การใชพ้ ชื สมุนไพร 2. ผู้เรียนบอกลกั ษณะและปฏบิ ัติ - ข้อแนะนำในการใชพ้ ชื ตนในการนำสมุนไพรมาใชใ้ นชีวติ สมนุ ไพร ไดจ้ รงิ - ส่งิ ท่คี วรร้ใู นการใช้ยาสมนุ ไพร - ข้อควรระวังในการใช้ยา สมุนไพรบำบดั โรค - ขอ้ ดี ขอ้ เสยี ของการใชพ้ ชื สมุนไพร

การวิเคราะห์ตารางการจัดการเรยี นรู้ รายวชิ า ทช33 ระดบั มธั ยม มาตรฐานการเรียนรรู้ ะดบั รู้ เข้าใจ มคี ณุ ธรรม จริยธรรม เจตคติท่ดี ี มที กั ษะในการดูแล และสรา้ งเสรมิ การมพี ครอบครัว ตลอดจนสนับสนุนใหช้ มุ ชนมีสว่ นรว่ มในการส่งเสริมดา้ นสขุ ภาพพลานามัยและพ ลำดบั ตัวชี้วัด เนื้อหา ท่ี 1. ผ้เู รยี นบอกความหมายและความสำคัญของ - ความหมาย พชื สมุนไพรได้ - ความสำคญั ของพชื สมนุ ไพร 2. ผูเ้ รียนจำแนกชนดิ ของพชื สมุนไพรได้ - ประเภทของสมุนไพร ถกู ต้อง - ส่วนตา่ ง ๆ ของสมนุ ไพร 3. 1. อธิบายประโยชน์ของสมุนไพรได้ถูกตอ้ ง 1. สมุนไพรกบั การดแู ลสขุ ภาพ 2. ปฏบิ ตั ติ นในการนำชนดิ ของสมุนไพรมา 2. สรรพคุณของพชื สมนุ ไพรในงาน ใชใ้ นการรกั ษาโรคท่ีเป็นปัญหาตอ่ สขุ ภาพ สาธารณสขุ มลู ฐาน สามารถจำแนก ได้ ตามกลุ่มอาการของโรค และ การเจ็บป่วย

4 3017 พืชสมนุ ไพรกับการดูแลสุขภาพ จำนวน 2 หน่วยกิต มศึกษาตอนปลาย พฤติกรรมสุขภาพทดี่ ี ปฏิบตั ิจนเปน็ กิจนิสยั วางแผนพฒั นาสุขภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และ พฒั นาสภาพแวดลอ้ มท่ีดี วิเคราะหเ์ นื้อหา จำนวน รูปผลการจดั การเรยี นรู้ ช่ัวโมง ตนเอง พบ เข้า อบรม โครงงาน งา่ ย ปาน ยาก กล่มุ ค่าย กลาง 33 33 6 ✓ 44 6 ✓ 44 6 ✓ 6 ✓ ✓ ✓

ลำดับ ตัวชวี้ ดั เนอ้ื หา ท่ี 4. 1. ประยกุ ตใ์ ช้สมนุ ไพรเพื่อสุขภาพได้ สมนุ ไพรทนี่ ำมาเปน็ เคร่ืองดื่ม เหมาะสม - ชาใบเตย 2. สามารถนำข้อมลู สมุนไพรมาใช้เพื่อ - นำ้ ตะไคร้ การดำรงชีพได้ - น้ำเก๊กฮวย - น้ำรางจดื - น้ำมะตมู 5. 1. ผเู้ รยี นสามารถวางแผนและปฏิบตั ิตาม การใชส้ มนุ ไพรในการป้องกนั บำบดั แผนในการนำสมุนไพรมาใช้ไดเ้ หมาะสม และรกั ษาอาการต่าง ๆ ด้วย 2. ผ้เู รียนสามารถวิเคราะหผ์ ลจากการนำ สมุนไพร สมนุ ไพรมาใชเ้ พ่ือสขุ ภาพได้เหมาะสม 3. ผู้เรยี นสามารถแนะนำความรทู้ ่ีถูกตอ้ ง เก่ยี วกบั การใชส้ มนุ ไพรแก่ชุมชนได้ 6. 1. ผู้เรยี นจำแนกอนั ตรายทเ่ี กิดจากการใช้ - อนั ตรายจากการใชส้ มนุ ไพร สมุนไพรท่ไี ม่ถกู ต้องได้ - หลักการใชพ้ ืชสมนุ ไพร 2. ผูเ้ รียนบอกลักษณะและปฏบิ ตั ติ นใน - ข้อแนะนำในการใช้พชื สมุนไพร การนำสมุนไพรมาใชใ้ นชวี ติ ไดจ้ ริง - สิง่ ท่ีควรร้ใู นการใชย้ าสมนุ ไพร - ขอ้ ควรระวังในการใชย้ าสมุนไพร บำบดั โรค - ข้อดี ขอ้ เสยี ของการใชพ้ ชื สมนุ ไพร

5 วเิ คราะห์เนอื้ หา จำนวน รปู ผลการจัดการเรยี นรู้ ง่าย ปาน ยาก ชั่วโมง ตนเอง พบ เขา้ อบรม โครงงาน กลมุ่ ค่าย กลาง ✓ 66 ✓ 66 ✓ ✓ 66 66 ✓ 66 ✓ ✓6 6 ✓ 33 ✓ 33 ✓ 33 ✓ 33 ✓ 33 ✓ 33

6 แผนการจดั การเรยี นรคู้ รง้ั ที่ 1 (พบกลมุ่ ) กลมุ่ สาระทกั ษะการดำเนินชีวิต รายวชิ าพชื สมนุ ไพรกบั การดแู ลสุขภาพ รหสั ทช33017 จำนวน 2 หน่วยกิต เรอ่ื ง ปฐมนเิ ทศ ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 6 ชว่ั โมง เวลา ..................................... สอนวันที่..............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.ี่ ..............ปีการศึกษา.................... มาตรฐานการเรียนร้รู ะดบั รู้ เขา้ ใจ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม เจตคตทิ ด่ี ี มที กั ษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพท่ี ดี ปฏิบัตจิ นเปน็ กิจนสิ ยั วางแผนพัฒนาสขุ ภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนับสนนุ ให้ ชุมชนมีสว่ นรว่ มในการสง่ เสริมด้านสขุ ภาพพลานามัยและพฒั นาสภาพแวดล้อมที่ดี ตัวช้ีวัด 1. มคี วามร้แู ละเขา้ ใจหลักสตู รการศึกษานอกระบบระดบั การศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน พทุ ธศักราช 2551 2. มีความรูแ้ ละเขา้ ใจวธิ เี รยี น กศน. รปู แบบการเรียนรู้ ตลอดจนภารกิจกจิ กรรม กศน. ได้ 3. มคี วามรแู้ ละเข้าใจและเข้ารว่ มกิจกรรมนโยบายและนโยบายจดุ เน้นสำนกั งาน กศน. ได้ สาระการเรียนรู้ การปฐมนิเทศนักศึกษา เป็นกิจกรรมหน่ึง เพ่ือให้นักศึกษาการศึกษานอกระบบมีความรู้ ความเข้าใจ วิธีการเรียนรู้ตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 วิธีเรียน กศน. รปู แบบการเรยี นรู้ ตลอดจนภารกจิ กรรม กศน. นโยบายของรฐั บาล และนโยบายจดุ เนน้ สำนกั งาน กศน. คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. กตัญญูกตเวที 4. ขยัน 5. ประหยดั 6. ซอ่ื สตั ย์ 7. สามคั คี 8. มีน้ำใจ 9. วนิ ัย 10. รักชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์ และรกั ความเปน็ ไทย 11. ยดึ ม่นั ในวิถีชีวติ และการปกครองตามระบอบประชาธปิ ไตยอนั มพี ระมหากษตั รยิ ์ทรงเป็นประมุข

7 กระบวนการจัดการเรียนรู้ ครผู ูส้ อนใหค้ วามรคู้ วามเข้าใจโครงสรา้ งหลักสตู ร กิจกรรมพัฒนาคณุ ภาพชีวติ (กพช.) เกณฑก์ ารจบ หลกั สูตร การจดั กจิ กรรมการเรยี นการสอน การศกึ ษานอกระบบระดบั การศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 สอื่ การเรยี นการสอน - คมู่ อื นักศกึ ษา - บนั ทึกการอา่ น - สมุดบันทึกกิจกรรม การวดั และประเมนิ ผล การเขา้ รว่ มกิจกรรมปฐมนเิ ทศ ความคดิ เห็นและข้อเสนอแนะของผูบ้ รหิ ารสถานศกึ ษา พจิ ารณาแลว้ .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจรี ะภา วฒั นกสกิ าร) ผู้อำนวยการศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอำเภอโชคชัย

8 บนั ทกึ หลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ัญหา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชื่อ ครูผ้สู อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผ้บู ริหารสถานศกึ ษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ ังคับบัญชา (นางจรี ะภา วัฒนกสกิ าร) ผู้อำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชยั

9 แผนการจดั การเรียนรูค้ รงั้ ที่ 2 (การเรยี นร้ดู ว้ ยตนเอง) กลุม่ สาระทกั ษะการดำเนินชีวิต รายวชิ าพืชสมุนไพรกับการดแู ลสขุ ภาพ รหสั ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกติ เรือ่ ง ความหมายของพชื สมุนไพร ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย จำนวน 3 ชัว่ โมง เวลา ..................................... สอนวันท่.ี .............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.ี่ ..............ปกี ารศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรยี นรู้ระดับ รู้ เข้าใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม เจตคตทิ ดี่ ี มีทักษะในการดแู ล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพที่ ดี ปฏบิ ัตจิ นเป็นกิจนสิ ยั วางแผนพฒั นาสุขภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนับสนุนให้ ชุมชนมสี ว่ นร่วมในการสง่ เสริมด้านสุขภาพพลานามยั และพัฒนาสภาพแวดล้อมท่ดี ี ตัวชี้วดั ผู้เรียนบอกความหมายของพืชสมุนไพรได้ สาระการเรียนรู้ สมุนไพรเป็นยาพ้ืนบ้านแผนโบราณของไทยแต่อดีต บางชนิดรับประทานเป็นอาหารให้คุณค่าทาง โภชนาการ ทำให้เจริญอาหาร และสมุนไพรหลาย ๆ ชนิดมีสรรพคุณเป็นยารักษาโรค ช่วยย่อยอาหารแก้ ท้องอืดท้องเฟ้อ ปัจจุบันมีผู้วิจัยได้ศึกษาค้นคว้าเพ่ือพัฒนาสมุนไพรให้สามารถนำมาใช้ในรูปแบบท่ีสะดวก ย่ิงข้ึน เช่นการนำมาบดเป็นผงแคปซูล ตอกเป็นยาเม็ดหรือทำเป็นครีมฯลฯ แต่การนำสมุนไพรมาใช้จะต้อง ศกึ ษารายละเอียดสรรพคุณของสมุนไพรนน้ั ๆ อยา่ งละเอียดเพือ่ จะไดส้ รรพคณุ ของยาครบถ้วน คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สุภาพ 3. ขยนั 4. ประหยดั 5. วินยั 6. รักชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์ และรกั ความเป็นไทย กระบวนการจดั การเรียนรู้ 1. ศึกษารายละเอยี ดจากหนังสอื ประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบัตกิ ิจกรรมตามทีไ่ ด้รบั มอบหมายในหนงั สือประกอบการเรียน 3. ศึกษาหาความรเู้ พิ่มเติมจากผรู้ หู้ รือแหล่งเรยี นรู้ตา่ ง ๆ

10 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมท่ีได้รับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและข้อเสนอแนะของผู้บริหารสถานศึกษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วัฒนกสิการ) ผูอ้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

11 บนั ทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผบู้ ริหารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผ้อู ำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

12 ใบความรู้ความหมายของพชื สมุนไพร ความหมายของพชื สมุนไพร คำว่า (สมุนไพร) ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 หมายถึง พืชที่ใช้ทำเป็นเคร่ือง ยา สมุนไพรกำเนินมาจากธรรมชาติและมีความหมายต่อชีวิตมนุษย์ โดยเฉพาะ ในทางสุขภาพอันหมายถึงทั้ง การส่งเสริมสุขภาพและการรักษาโรค ความหมายของยาสมุนไพรในพระราชบัญญัติยา พ.ศ. 2510 ได้ระบุว่า ยาสมุนไพร หมายความว่า ยาท่ีได้จากพฤกษาชาติสัตว์หรือแร่ธาตุ ซึ่งมิได้ผ่านข้ันตอนการแปรรูปใดๆ แต่ ในทางการค้า สมุนไพรมักจะถูกดัดแปลงในรูปแบบต่าง ๆ เช่น ถูกหั่นให้เป็นชิ้นเล็กลง บดเป็นผลละเอียด หรืออัดเป็นแท่งแต่ในความรู้สึกของคนทั่วไปเม่ือกล่าวถึงสมุนไพร มักนึกถึงเฉพาะต้นไม้ที่นำมาใช้เป็นยา เทา่ นนั้ สมุนไพร หมายถึง พืชที่มีสรรพคุณในการรกั ษาโรค หรืออาการเจ็บปว่ ยต่าง ๆ การใชส้ มุนไพรสำหรับ รักษาโรค หรืออาการเจ็บป่วยต่าง ๆ นี้ จะต้องนำเอาสมุนไพรตั้งแต่สองชนิดข้ึนไป มาผสมรวมกันซึ่งจะ เรียกว่า “ยา” ในตำรับยา นอกจากพืชสมุนไพรแล้ว ยังอาจประกอบด้วยสัตว์และแร่ธาตุอีกด้วย เราเรียกพืช สัตว์ หรอื แร่ธาตุที่เป็นส่วนประกอบของยานี้ว่า “เภสัชวัตถุ” พืชสมุนไพรบางชนิด เช่น เร่ว กระวาน กานพลู และจันทร์เทศ เป็นต้น เป็นพืชท่ีมีกลิ่นหอมและมีรสเผ็ดร้อน ใช้เป็นยาสำหรับขับลม แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ พืช เหลา่ นถี้ า้ นำมาปรุงอาหารเราจะเรยี กว่า “เคร่ืองเทศ” ในพระราชบัญญัติฉบบั ท่ี 3 ปีพุทธศักราช 2522 ได้แบ่ง ยาที่ไดจ้ ากเภสัชวตั ถุ สมนุ ไพร หมายถงึ “พชื ทีใ่ ชท้ ำเปน็ เคร่ืองยา” ส่วนยาสมุนไพร หมายถึง “ยาท่ีได้จากสว่ นของพชื สัตว์ และแร่สมุนไพร ซึง่ ยังมิไดผ้ สมปรงุ หรือแปรสภาพ” การนำมาใช้ อาจดัดแปลงรูปลักษณะของสมนุ ไพรใหใ้ ช้ได้ สะดวกขึ้น เช่น นำมาหั่นให้มีขนาดเล็กลง หรือนำมาบดเป็นผง เป็นต้น “ พืชสมุนไพร ” น้ัน ต้ังแต่โบราณก็ ทราบกันดีว่ามีคุณค่าทางยามากมาย ซ่ึงเช่ือกันอีกด้วยว่าต้นพืชต่าง ๆ ก็เป็นพืชท่ีมีสารท่ีเป็นตัวยาด้วยกัน ท้ังสิ้นเพียงแต่วา่ พืชชนิดไหนจะมีคณุ ค่าทางยามากนอ้ ยกวา่ กันเท่านนั้ “พืชสมนุ ไพร” หรือวัตถุธาตุนี้ หรือตัวยาสมุนไพรน้ี แบง่ ออกเปน็ 5 ประการ 1. รปู ได้แก่ ใบไม้ ดอกไม้ เปลอื กไม้ แก่นไม้ กระพไ้ี ม้ รากไม้ เมล็ด 2. สี มองแลว้ เห็นวา่ เปน็ สีเขียวใบไม้ สเี หลอื ง สีแดง สีสม้ สมี ่วง สนี ำ้ ตาล สีดำ 3. กลน่ิ ใหร้ ้วู ่ามีกลน่ิ หอม เหมน็ หรอื กลน่ิ อย่างไร 4. รส ให้รวู้ า่ มารสอยา่ งไร รสจดื รสฝาด รสขม รสเคม็ รสเปรยี้ ว รสเยน็ 5. ชื่อ ต้องรู้ว่ามีช่ืออะไรในพืชสมุนไพรน้ัน ๆ ให้รู้ว่าของเป็นอย่างไร ข่าเป็นอย่างไร ใบข้ีเหล็กเป็น อยา่ งไร ปัจจุบันมีผู้พยายามศึกษาค้นคว้าเพ่ือพัฒนาสมุนไพรให้สามารถนำมาใช้ในรูปแบบที่สะดวกยิ่ง เช่น นำมาบดเป็นผงบรรจุแคปซูล ตอกเป็นยาเม็ด เตรียมเป็นครีมหรือยาขี้ผ้ึง เพื่อใช้ทาภายนอกเป็นต้น ใน การศึกษาวิจัยเพ่ือนำสมุนไพรมาใช้เป็นยาแผนปัจจุบันน้ัน ได้มีการวิจัยอย่างกว้างขวาง โดยพยายามสกัด สาระสำคัญจากสมนุ ไพร เพื่อให้ได้สารบริสุทธิ์ ศึกษาคุณสมบัติทางด้านเคมี ฟิสกิ ส์ของสารเพ่ือให้ทราบว่าเป็น สารชนิดใด ตรวจสอบฤทธิด์ ้านเภสัชวิทยาในสัตวท์ ดลอง เพ่อื ดใู ห้ได้ผลดีในการรักษาโรคหรือไม่เพียงใด ศึกษา ความเปน็ พษิ และผลข้างเคียง เมื่อพบวา่ สารชนิดใดให้ผลในการรกั ษาท่ีดี โดยไม่มีพษิ หรือมพี ษิ ขา้ งเคียงนอ้ ย

13 จึงนำสารน้ันมาเตรียมเป็นยารูปแบบที่เหมาะสมเพ่ือใช้ทดลองต่อไป สมุนไพรกำเนิดจากธรรมชาติและมี ความสำคัญต่อชีวิตมนุษย์ในทางสุขภาพ อันหมายถึง ทางด้านส่งเสริมสุขภาพและการรักษาโรค นอกจากมี คุณค่าทางด้านสุขภาพแล้ว สมุนไพรยังมีคุณค่าทางด้านสุขภาพแล้ว สมุนไพรยังมีคุณค่าด้านวัฒนธรรม เศรษฐกิจ ตลอดจนคุณค่าดา้ นส่งิ แวดล้อมและการอนุรักษค์ วามหลากหลายทางชวี ภาพ

14 ใบงาน พชื สมนุ ไพร หมายถึง .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ยาสมุนไพร หมายถึง .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. “พืชสมุนไพร” หรือวตั ถธุ าตุ หรือตัวยาสมนุ ไพรน้ี แบ่งออกเป็น 5 ประการ ไดแ้ ก่ 1............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. 2........................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. 3........................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. 4........................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. 5........................................................................................................................................................................... ..............................................................................................................................................................................

15 แผนการจดั การเรยี นรู้ครงั้ ที่ 3 (การเรียนร้ดู ว้ ยตนเอง) กลุ่มสาระทกั ษะการดำเนินชีวิต รายวชิ าพชื สมุนไพรกับการดูแลสขุ ภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกิต เรอ่ื ง ความสำคัญของพืชสมนุ ไพร ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 3 ชั่วโมง เวลา …………………………….. สอนวนั ท่.ี .............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.่ี ..............ปกี ารศึกษา.................... มาตรฐานการเรยี นรู้ระดับ รู้ เข้าใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม เจตคติทีด่ ี มีทกั ษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤติกรรมสุขภาพที่ ดี ปฏบิ ตั ิจนเป็นกิจนสิ ัย วางแผนพฒั นาสขุ ภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนบั สนนุ ให้ ชมุ ชนมีส่วนรว่ มในการสง่ เสรมิ ด้านสุขภาพพลานามยั และพัฒนาสภาพแวดล้อมท่ดี ี ตวั ชวี้ ดั ผูเ้ รยี นบอกความสำคัญของพืชสมุนไพรได้ สาระการเรยี นรู้ สมุนไพรเป็นยาพื้นบ้านแผนโบราณของไทยแต่อดีต บางชนิดรับประทานเป็นอาหารให้คุณค่าทาง โภชนาการ ทำให้เจริญอาหาร และสมุนไพรหลาย ๆ ชนิดมีสรรพคุณเป็นยารักษาโรค ช่วยย่อยอาหารแก้ ท้องอืดท้องเฟ้อ ปัจจุบันมีผู้วิจัยได้ศึกษาค้นคว้าเพื่อพัฒนาสมุนไพรให้สามารถนำมาใช้ในรูปแบบที่สะดวก ย่ิงขึ้น เช่นการนำมาบดเป็นผงแคปซูล ตอกเป็นยาเม็ดหรือทำเป็นครีมฯลฯแต่การนำสมุนไพรมาใช้จะต้อง ศึกษารายละเอยี ดสรรพคณุ ของสมนุ ไพรน้ัน ๆ อย่างละเอียดเพ่ือจะไดส้ รรพคุณของยาครบถ้วน คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยัน 4. ประหยดั 5. วนิ ยั 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษตั ริย์ และรกั ความเป็นไทย กระบวนการจัดการเรียนรู้ 1. ศึกษารายละเอียดจากหนังสือประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏบิ ตั ิกิจกรรมตามท่ไี ด้รับมอบหมายในหนงั สอื ประกอบการเรยี น 3. ศกึ ษาหาความรู้เพิม่ เตมิ จากผรู้ หู้ รอื แหลง่ เรยี นร้ตู ่าง ๆ

16 สอ่ื การเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคิดเหน็ และขอ้ เสนอแนะของผู้บริหารสถานศึกษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชยั

17 บนั ทกึ หลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปญั หา / อุปสรรค ในการจัดการเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ัญหา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงช่อื ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผบู้ รหิ ารสถานศกึ ษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชื่อ ผบู้ ังคบั บญั ชา (นางจีระภา วัฒนกสกิ าร) ผอู้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

18 ใบความรู้ความสำคัญของพชื สมนุ ไพร สมุนไพร เป็นยาพื้นบ้านแผนโบราณของไทยมาแต่อดีต ความนิยมในการใช้สมุนไพรได้ลด ถอยลงไปบ้างเม่อื เทคโนโลยที างการแพทย์และเภสชั ศาสตรส์ มยั ใหมจ่ ากตะวนั ตกเข้ามามีอิทธิพลอย่างไรกด็ ีใน ปัจจุบันสมุนไพรกลับมาได้รับความนิยมกันมากในเมืองไทยและโลกตะวันตก ต่างประเทศกำลังหาทางเข้ามา ลงทนุ และคดั เลือกสมุนไพรนำไปใชส้ กัดหาตัวยาเพอื่ รักษาโรคบางชนดิ มหี ลายประเทศนำสมนุ ไพรไปปลกู และ ทำการค้าขายแข่งกับประเทศไทย สมุนไพรเป็นพืชอีกกลุ่มหน่ึงซึ่งมีการปลูกใช้ประโยชน์มานานแล้ว เพราะ บางชนิดสามารถนำมารับประทานเป็นอาหาร ให้คุณค่าทางอาหารและยังให้รสชาติท่ีทำให้เจริญอาหาร สมุนไพรหลายชนิดยังมีสรรพคุณเป็นยารักษาโรค ช่วยย่อยอาหาร แก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อ ในอดีตการปลูก สมุนไพรมักกระทำกันในลักษณะการปลูกผักสวนครัว ริมร้ัว หลังบ้าน ตามท่ีว่างเปล่าจะใช้ประโยชน์เมื่อใดก็ สามารถเกบ็ เกี่ยวไดท้ นั ทใี นระยะหลังเนื่องจากมีประชากรมากข้ึนและสว่ นหน่ึงได้เข้ามาอาศยั อยใู่ นเมืองใหญท่ ่ี มักมีพื้นท่ีบ้านเรือนจำกัดไม่มีพื้นที่ว่างเพียงพอกับการปลูกพืชพักสวนครัวต่าง ๆ พืชผักเพ่ือการบริโภคทุก อย่างต้องได้จากการซ้ือหา เมื่อมีความต้องการซ้ือ จึงมีผู้หันมาปลูกผักสมุนไพรขายกันมากข้ึน นอกจากนี้ สมุนไพรบางอย่างที่มีสรรพคุณเป็นยา สามารถนำมาสกัดเอาสารที่มีอยู่ภายในมาใช้ทำยาสมุนไพร หรือนำไป เปน็ ส่วนประกอบของของใช้เพื่อการอุปโภคในชวี ิตประจำวนั เชน่ สบู่ ยาสฟี ัน แชมพูสระผม ครมี นวดผม ครีม บำรุงผิว น้ำหอม ยาดม น้ำมนั หอมระเหย ฯลฯ ด้วยประโยชน์ของสมุนไพรมีมากมาย ดงั ทกี่ ล่าวมาแล้ว ความ ต้องการใช้สมุนไพรจึงมีมากขึ้นตามลำดับ โดยเฉพาะในระยะหลังที่คนเร่ิมต่ืนตัวในเร่ืองพิษภัยอันตรายจาก สารเคมี และหนั มาให้ความสนใจตอ่ สารท่สี กดั จากธรรมชาตกิ ันมากข้นึ ย่ิงทำให้ความตอ้ งการใชส้ มนุ ไพรมมี าก ขึ้นตามลำดับ การปลูกสมุนไพรขาย จึงเป็นอีกอาชีพหน่ึงซ่ึงมีอนาคตที่ดี ข้อดีอีกอย่างหน่ึงของการปลูก สมุนไพรก็คอื มักจะไม่ค่อยมีโรคแมลงรบกวน จึงใช้สารเคมีเพียงเล็กน้อยหรือแทบไม่ต้องใชเ้ ลย ทำใหป้ ระหยัด ต้นทนุ ในส่วนนีล้ งได้ ยาสมุนไพร ยาสมุนไพรน้ันมีมานานแลว้ ตงั้ แตอ่ ดีตจนถงึ ปจั จุบันมีการกล่าวขานบนั ทกึ เรอื่ งราว และใช้สบื ทอดกัน มาเป็นสมุนไพร ยารักษาโรคท่ีได้ตามธรรมชาติหาได้ง่าย ใช้รักษาได้ผลดี มีพิษน้อย และสมุนไพรหลายชนิด เราก็ใช้เป็นอาหารประจำวันอยู่แล้ว เช่น ขิง ข่า กระเทียม ตะไคร้ กระเพรา เป็นต้น ชีวิตประจำวันเราผูกพัน กับสมุนไพรท้ังในรูปของอาหารและเป็นยารักษาโรค พืชแต่ละชนิด จะมีคุณสมบัติ หรือสรรคุณในการรักษา แตกต่างกันตามส่วนต่าง ๆ ของพืช ในตำรับยา นอกจากพืชสมุนไพรแล้วยังอาจประกอบด้วยสัตว์และแร่ธาตุ อีกด้วย เราเรียนพืช สัตว์ หรือแร่ธาตุท่ีเป็นส่วนประกอบของยาน้ีว่า “เภสัชวัตถุ” พืชสมุนไพรบางชนิด เช่น เร่วกระวาน กานพลู และจันทน์เทศ เป็นต้น เป็นพืชท่ีมีกล่ินหอมและรสเผ็ดร้อน ใช้เป็นยาสำหรับขับลม แก้ ท้องอดื ท้องเฟอ้ พืชเหล่านถี้ า้ นำมาปรงุ อาหารเราจะเรียนวา่ “เครือ่ งเทศ”

19 ใบงาน พืชสมนุ ไพร มคี วามสำคญั อย่างไร อธบิ ายพอสงั เขป .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

20 แผนการจดั การเรยี นรู้ครัง้ ที่ 4 (การเรยี นร้ดู ว้ ยตนเอง) กลุม่ สาระทักษะการดำเนนิ ชีวิต รายวชิ าพชื สมนุ ไพรกบั การดูแลสขุ ภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หน่วยกติ เรือ่ ง ประเภทของสมนุ ไพร ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 4 ชว่ั โมง เวลา …………………………….. สอนวนั ท่.ี .............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.ี่ ..............ปกี ารศึกษา.................... มาตรฐานการเรยี นรูร้ ะดับ รู้ เข้าใจ มคี ณุ ธรรม จรยิ ธรรม เจตคติทด่ี ี มที กั ษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพที่ ดี ปฏิบัตจิ นเป็นกจิ นสิ ัย วางแผนพฒั นาสขุ ภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนับสนุนให้ ชุมชนมีสว่ นรว่ มในการสง่ เสรมิ ด้านสุขภาพพลานามัยและพฒั นาสภาพแวดล้อมที่ดี ตัวชว้ี ดั ผู้เรียนจำแนกชนดิ ของพืชสมุนไพรไดถ้ ูกตอ้ ง สาระการเรยี นรู้ การเลอื กใชส้ มุนไพรมาเปน็ ส่วนผสมหรือเป็นยาสมนุ ไพร ควรจะศึกษารายละเอยี ดของพชื สมุนไพรแต่ ละสว่ นแตล่ ะประเภท วา่ มสี รรพคุณทางยาอยา่ งไร ประโยชน์และคณุ สมบัตขิ องสมุนไพรแต่ละชนิดเป็นอยา่ งไร จะไดเ้ ลือกใช้สมนุ ไพรอยา่ งถกู ตอ้ ง เชน่ ราก ลำตน้ ใบ ดอก ผล ฯลฯ คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สุภาพ 3. ขยัน 4. ประหยัด 5. วินัย 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์ และรกั ความเปน็ ไทย กระบวนการจัดการเรยี นรู้ 1. ศึกษารายละเอียดจากหนังสือประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏบิ ัติกจิ กรรมตามท่ไี ดร้ ับมอบหมายในหนังสอื ประกอบการเรียน 3. ศกึ ษาหาความรูเ้ พ่มิ เตมิ จากผรู้ หู้ รือแหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ

21 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและข้อเสนอแนะของผู้บริหารสถานศึกษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชยั

22 บนั ทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผบู้ ริหารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผ้อู ำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

23 ใบความรู้การแบง่ ประเภทของพชื สมุนไพรไทย ลกั ษณะและประเภทของสมุนไพร พืชสมนุ ไพร มีมากมายหลายลักษณะและหลายประเภท สามารถจำแนกไดห้ ลายวิธี ซึ่งพอจะทำการ จำแนกพชื สมุนไพรพอสงั เขปได้ ดงั น้ี จำแนกตามลกั ษณะการใชป้ ระโยชน์ 1. น้ำมันหอมระเหย (Essential oil) พืชสมุนไพรหลายชนิดสามารถนำมาสกัด น้ำมันหอมระเหยได้ โดยวิธีการกลั่น ซึ่งจะได้น้ำมันหอมระเหยมีกลิ่นหอมแตกต่างกันไปตามชนิดของพืชสมุนไพร น้ำมันหอม ระเหยน้ีมีสารสำคัญท่ีสกัดออกมาซ่ึงจะใช้ประโยชน์ไดต้ รงตามวตั ถปุ ระสงค์มากกว่า รวมทั้งการใช้ในปริมาณ ที่น้อยกว่าเม่ือเทียบกับการนำพืชสมุนไพรมาใช้ในรูปอ่ืน ตัวอย่างของพืชสมุนไพรที่นำมาสกัดน้ำมันหอม ระเหย เช่น น้ำมนั ตะไครห้ อม ใชใ้ นอตุ สาหกรรมผลิตสบู่ แชมพู น้ำหอมหรอื ใชท้ ำสารไล่แมลง น้ำมันไพล ใช้ในผลติ ภัณฑค์ รีมทาภายนอก ลดอาการอักเสบจากการฟกช้ำ น้ำมนั กระวาน ใช้แต่งกลิ่นเหล้า เคร่อื งด่ืมตา่ ง ๆ รวมทง้ั ใชใ้ นอุตสาหกรรมน้ำหอม น้ำมนั พลู ใช้ในอุตสาหกรรมเครือ่ งสำอางหรือใชเ้ ปน็ เจลทาภายนอกแก้คัน 2. ยารบั ประทาน พืชสมุนไพรหลายชนิด สามารถนำมาใชร้ ับประทานเพือ่ รกั ษาอาการของโรค ได้ อาจใชส้ มุนไพรชนิดเดยี ว หรอื หลายชนดิ รวมกนั กไ็ ดท้ ั้งนี้ข้ึนอยู่กับสารสำคัญทมี่ อี ย่ใู นพชื สมนุ ไพรชนดิ นน้ั ๆ ทีอ่ อกฤทธ์เิ พอ่ื การบำบดั รกั ษา เช่น แก้ไข้ บอระเพด็ ฟ้าทะลายโจร แก้ทอ้ งอืด ท้องเฟอ้ กะเพรา ไพล ขงิ ระงบั ประสาท ข้ีเหลก็ ไมยราพ ลดไขมันในเส้นเลอื ด คำฝอย กระเจีย๊ บแดง กระเทียม 3. ยาสำหรบั ใช้ภายนอก เป็นพืชสมนุ ไพรท่ีสามารถนำมาบำบดั โรคท่ีเกิดขึ้นตามผวิ หนัง แผลท่ี เกดิ ข้ึนตามร่างกายรวมทง้ั แผลในปาก อาจใชส้ มุนไพรชนิดเดยี วหรือหลายชนดิ รวมกนั กไ็ ด้ ลกั ษณะของการ นำมาใช้มหี ลายลกั ษณะมีท้ังใชส้ ด บดเปน็ ผง ครมี ทัง้ นี้ขนึ้ อยู่กับสารสำคญั ทีม่ ีอยู่ในพชื สมุนไพร และความ สะดวกในการนำมาใช้ ตวั อย่างของพชื สมนุ ไพรทน่ี ำมาใช้เป็นยาสำหรบั ใชภ้ ายนอก เช่น รักษาแผลในปาก บวั บก หว้า โทงเทง ระงับกล่ินปาก ฝรั่ง กานพลู แก้แพ้ ผักบุ้งทะเล ตำลงึ เท้ายายมอ่ ม เสลดพังพอน รักษาแผลน้ำรอ้ นลวก บวั บก ยาสูบ ว่านหางจระเข้ แกง้ ูสวัด ตำลงึ พดุ ตาล วา่ นมหากาฬ เสลดพงั พอน

24 4. ผลติ ภณั ฑเ์ สริมอาหารและเครื่องด่ืม พืชสมุนไพรหลายชนดิ สามารถนำมาทำเปน็ ผลติ ภัณฑ์จากธรรมชาติ ผูบ้ รโิ ภคจงึ รสู้ ึกปลอดภยั ในการนำมารบั ประทาน เช่น ดูดจบั ไขมนั จากเส้นเลือด ลดนำ้ หนกั บกุ เปล่ียนไขมนั เปน็ พลังงาน ลดนำ้ หนกั สม้ แขก เครอื่ งดืม่ บำรุงสขุ ภาพ หญา้ หนวดแมว คำฝอย หญา้ หวาน 5. เครื่องสำอาง เป็นการนำพชื สมุนไพรมาใชอ้ กี ลักษณะหน่ึง การนำพืชสมุนไพรมาใช้เป็น เคร่ืองสำอางมีมานานแล้ว และในปัจจุบันได้รับการยอมรับมากขึ้น เน่ืองจากปลอดภัยกว่าการใช้สาร สังเคราะหท์ างเคมี ทำใหม้ ผี ลติ ภัณฑ์ทผี่ ลติ ขึ้นโดยมีส่วนผสมของพชื สมุนไพรเกิดขน้ึ มากมาย เชน่ แชมพู ครมี นวดผม สบู่ โลช่ัน ตัวอย่างพืชสมุนไพรที่นำมาใช้เป็นเคร่ืองสำอางเช่น อัญชันว่านหางจระเข้ มะคำดีควาย เห็ดหลนิ จอื เปน็ ตน้ 6. ผลิตภณั ฑป์ ้องกันกำจัดศัตรพู ืช เป็นสมุนไพรทีม่ ฤี ทธิ์เบื่อเมาหรอื มรี สขม ซึ่งมคี ุณสมบัติใน การปราบหรือควบคุมปริมาณการระบาดของแมลงศัตรูพืช โดยไม่มีพิษตกค้างในผลผลิต ไม่มีพิษต่อผใู้ ช้และ สภาพแวดล้อม ตัวอย่างพืชสมุนไพรท่ีใช้ป้องกันกำจัดศัตรูพืช เช่น สะเดา ยาสูบ ตะไคร้หอม ฟ้าทะลายโจร ไพล เป็นต้น

25 ใบงาน ใหน้ ักศึกษายกตวั อยา่ งสมนุ ไพรตามลักษณะการใช้ประโยชน์ ประเภทละ 4 ตัวอยา่ ง สมุนไพรนำ้ มันหอมระเหย 1…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4…………………………………………………………………………………………………………………………………………… สมุนไพรยารับประทาน 1…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4…………………………………………………………………………………………………………………………………………… สมุนไพรยาสำหรับใช้ภายนอก 1…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4…………………………………………………………………………………………………………………………………………… สมุนไพรผลติ ภณั ฑเ์ สริมอาหารและเคร่ืองด่ืม 1…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4…………………………………………………………………………………………………………………………………………… สมนุ ไพรเครือ่ งสำอาง 1…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4…………………………………………………………………………………………………………………………………………… สมุนไพรผลติ ภณั ฑป์ อ้ งกนั กำจัดศตั รพู ืช 1…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4……………………………………………………………………………………………………………………………………………

26 แผนการจัดการเรียนรู้ครั้งท่ี 5 (การเรยี นร้ดู ว้ ยตนเอง) กลมุ่ สาระทกั ษะการดำเนนิ ชวี ิต รายวิชาพชื สมุนไพรกบั การดแู ลสขุ ภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกติ เร่ือง สว่ นตา่ ง ๆ ของสมุนไพร ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 4 ชวั่ โมง เวลา …………………………….. สอนวันท.ี่ .............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.ี่ ..............ปกี ารศึกษา.................... มาตรฐานการเรยี นรู้ระดบั รู้ เข้าใจ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม เจตคตทิ ีด่ ี มที กั ษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพที่ ดี ปฏบิ ตั จิ นเปน็ กิจนสิ ยั วางแผนพฒั นาสขุ ภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนับสนุนให้ ชมุ ชนมสี ่วนรว่ มในการสง่ เสริมด้านสขุ ภาพพลานามัยและพัฒนาสภาพแวดล้อมที่ดี ตวั ช้ีวดั ผู้เรียนบอกส่วนต่าง ๆ พืชสมุนไพรได้ สาระการเรยี นรู้ การเลอื กใชส้ มนุ ไพรมาเปน็ ส่วนผสมหรอื เปน็ ยาสมนุ ไพร ควรจะศกึ ษารายละเอยี ดของพชื สมุนไพรแต่ ละสว่ นแต่ละประเภท วา่ มสี รรพคุณทางยาอยา่ งไร ประโยชน์และคณุ สมบัตขิ องสมุนไพรแต่ละชนิดเป็นอยา่ งไร จะได้เลอื กใช้สมนุ ไพรอย่างถกู ต้อง เชน่ ราก ลำตน้ ใบ ดอก ผล ฯลฯ คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยนั 4. ประหยัด 5. วนิ ัย 6. รักชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์ และรักความเป็นไทย กระบวนการจัดการเรียนรู้ 1. ศกึ ษารายละเอียดจากหนงั สอื ประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบัตกิ ิจกรรมตามทไ่ี ดร้ บั มอบหมายในหนงั สอื ประกอบการเรียน 3. ศึกษาหาความรู้เพมิ่ เติมจากผรู้ หู้ รอื แหลง่ เรียนรู้ต่าง ๆ

27 สอ่ื การเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคิดเหน็ และขอ้ เสนอแนะของผู้บริหารสถานศึกษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอำเภอโชคชยั

28 บันทกึ หลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงช่ือ ครูผู้สอน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผ้บู รหิ ารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงช่ือ ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผอู้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชัย

29 ใบความรู้ส่วนต่าง ๆ ของสมุนไพร การจำแนกตามลักษณะภายนอกของพืช พืชสมุนไพร ประกอบด้วยส่วนต่าง ๆ ได้แก่ ราก ลำต้น ใบ ดอก และผล แต่ละส่วนทำหน้าที่ แตกต่างกัน เพื่อประโยชน์ในการดำรงชีวิต พืชชนิดเดียวกันมีลักษณะของส่วนเหล่านี้เหมือนกัน แต่อาจมี รูปร่าง ขนาด หรือสีแตกต่างกันบ้างขึ้นอยู่กับปัจจัยต่าง ๆ เช่น ภูมิภาค ประเภทและความอุดมสมบูรณ์ ของดิน เป็นต้น ลักษณะของส่วนต่าง ๆ มีการจำแนกตามลักษณะภายนอกของพืชออกเป็น 5 ส่วน ดังนี้ 1. ราก ราก คือ ส่วนหนึ่งที่งอกต่อจากต้นลงไปในดิน ไม่แบ่งข้อและไม่แบ่งปล้อง ไม่มีใบ ตา และดอก หน้าที่ของราก คือสะสมและดูดซึมอาหารมาบำรุงเลี้ยงต้นพืช นอกจากนี้ยังยึดและค้ำจุนต้นพืช อีกด้วย รากของต้นพืชหลายชนิดก็ใช้เป็นยาสมุนไพรได้ เช่น กระชาย เป็นต้น 2. ลำต้น เป็นโครงสร้างที่สำคัญของพืช ปกติอยู่เหนือผิวดิน หรืออาจบางทีมีบางส่วนอยู่ใต้ดิน มี ข้อ ปล้อง ใบ หน่อ และดอกหน้าที่ของลำต้น ลำเลียงอาหาร ค้ำจุนและสะสมอาหารให้ต้นพืช ลำต้นของต้นไม้หลาย ชนิดเป็น ยาสมุนไพร เช่น ข้ีเหล็ก แคบ้าน บอระเพ็ด ตะไคร้ มะขาม เป็นต้น

30 ตารางแสดงตัวอย่างการจำแนกพืชสมุนไพรตามลักษณะของลำตน้ ไมย้ นื ต้น ไมพ้ มุ่ ไม้ล้มลกุ ไมเ้ ลอื้ ยหรือไมเ้ ถา ขีเ้ หลก็ หญา้ หนวดแมว ฟ้าทะลายโจร ดปี ลี สะเดา ขลู่ ขมิ้น มะแว้งเครอื สม้ แขก ทองพนั ชั่ง ไพล หางไหลแดง การบรู ชมุ เหด็ เทศ ขงิ บอระเพ็ด กานพลู มะแวง้ ตน้ เปราะหอม บวั บก จันทนเ์ ทศ กระเจย๊ี บแดง แมงลกั พลู ฝาง เจตมูลเพลิง เร่ว อัญชนั ฝร่งั พิมเสนต้น ลำโพง กวาวเครอื เพกา ระย่อม วา่ นน้ำ ขา้ วเยน็ เหนือข้าวเย็นใต้ มะคำดีควาย ส้มปอ่ ย โสมไทย โคคลาน มะขามแขก พญายอ หญ้าปกั ก่งิ เถาวลั ยเ์ ปรยี ง สมอภเิ ภก เสลดพงั พอนตวั ผู้ หญ้าหวาน บอระเพ็ดพงุ ชา้ ง อบเชย หนมุ านประสานกาย ว่านหางจระเข้ รางจืด พงุ ทะลาย กระวาน หนอนตายหยาก สำโรง เนระพสู ีไทย สะค้าน เพชรสงั ฆาต 3. ใบ ใบ เป็นส่วนประกอบที่สำคัญกับต้นพืชมีหน้าที่ สังเคราะห์แสง ผลิตอาหาร และเป็นส่วน แลกเปล่ียนน้ำและอากาศของต้นพืช ใบเกิดจากด้านนอกของก่ิงหรือตากิ่ง ลักษณะที่พบโดยทั่วไปเป็นแผ่น ที่มีสีเขียว (สีเขียวเกิดจากสารชื่อคลอโรฟิลล์อยู่ในใบของพืช) ใบของพืชหลายชนิดใช้เป็นยาสมุนไพรได้ เช่น มะกา ฟ้าทะลายโจร กะเพรา ชุมเห็ดเทศ ฝร่ัง มะขามแขก เป็นต้น

31 4. ดอก ดอก เป็นส่วนที่สำคัญในการแพร่พันธุ์ของพืช เป็นลักษณะเด่น พิเศษของต้นไม้แต่ละชนิด ส่วนประกอบของดอกมีความแตกต่างกันตามชนิดของพันธุ์ไม้ และลักษณะที่แตกต่างกันนี้ใช้เป็นข้อมูล สำคัญในการจำแนกประเภทของต้นไม้ ดอกของต้นไม้หลายชนิดเป็นยาได้ เช่น กานพลู ชุมเห็ดเทศ พิกุล ลำโพง ดอกคำฝอย เป็นต้น 5. ผล ผล คือ ส่วนของพืชที่เกิดจากการผสมระหว่างเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียในดอกเดียวกัน หรือคนละ ดอกก็ได้ มีลักษณะรูปร่างแตกต่างกันออกไปตามชนิดของพืช มีผลของต้นไม้บางอย่างเป็นยาได้ เช่น มะเกลือ ดีปลี มะแว้งต้น กระวาน เป็นต้น

ใบงาน 32 ผล ยกตัวอยา่ งสมุนไพรจำแนกตามลักษณะภายนอกของพืช ราก ลำตน้ ใบ ดอก 1 2 1111 3 4 2222 5 3333 4444 5555

33 แผนการจดั การเรยี นรูค้ รงั้ ที่ 6 (พบกลุม่ ) กลมุ่ สาระทักษะการดำเนนิ ชวี ติ รายวิชาพชื สมนุ ไพรกบั การดูแลสขุ ภาพ รหสั ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกิต เรือ่ ง สมนุ ไพรกับการดแู ลสุขภาพ ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย จำนวน 6 ชัว่ โมง เวลา …………………………….. สอนวันท่ี..............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรยี นท.ี่ ..............ปีการศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรียนรู้ระดบั รู้ เข้าใจ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม เจตคตทิ ี่ดี มที กั ษะในการดูแล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤติกรรมสุขภาพที่ ดี ปฏบิ ตั จิ นเป็นกจิ นิสยั วางแผนพฒั นาสุขภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนับสนนุ ให้ ชมุ ชนมสี ่วนรว่ มในการสง่ เสริมด้านสุขภาพพลานามยั และพัฒนาสภาพแวดล้อมทดี่ ี ตวั ชว้ี ดั 1. อธิบายประโยชนข์ องสมุนไพรได้ถกู ตอ้ ง 2. ปฏบิ ตั ติ นในการนำชนดิ ของสมุนไพรมาใชใ้ นการรกั ษาโรคที่เป็นปญั หาต่อสขุ ภาพได้ สาระการเรียนรู้ สมุนไพรให้ประโยชน์ทั้งเป็นอาหารและเป็นยารักษาโรค สมุนไพรแต่ละชนิดจะมีสรรพคุณและ ประโยชน์แตกต่างกัน ปัจจุบันรัฐบาลได้เล็งเห็นความสำคัญของพืชสมุนไพรและมีนโยบายให้สาธารณสุขมูล ฐานมีบทบาทหน้าท่ีในการส่งเสริมให้ประชาชนนำสมุนไพรไปใช้ในการรักษาอาการเจ็บป่วยเล็ก ๆ น้อย ๆ แก่ประชาชน คณุ ธรรม 1. ขยนั 2. วนิ ัย กระบวนการจดั การเรยี นรู้ ข้ันนำ - ครูผู้สอนและผู้เรียนร่วมกันอภิปรายแลกเปล่ียนเรียนรู้เรื่องการนำสมุนไพรมาใช้ใน ชวี ติ ประจำวนั ข้นั จัดกจิ กรรมการเรยี นรู้ - ครูผู้สอนอธิบายเกี่ยวกับประโยชน์ของพืชสมุนไพรด้านต่าง ๆ เช่นประโยชน์ทางยา ประโยชน์ทางอาหาร ประโยชนท์ างเครื่องดื่ม ประโยชน์ทางเครอื่ งสำอาง - ครูผสู้ อนมอบหมายงานใหผ้ ้เู รยี นศกึ ษาเรยี นรจู้ ากใบความรู้ และทำใบงานส่งในช่ัวโมง

34 ขัน้ สรปุ - ครูผู้สอนสรปุ ความรทู้ ่ีไดร้ ับ พรอ้ มกบั มอบหมายงานใหไ้ ปศกึ ษาด้วยตนเองเพ่ิมเติม สื่อการเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรียนรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมทไี่ ดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน แหลง่ การเรยี นร/ู้ สบื ค้นข้อมูลเพ่ิมเตมิ 1. ห้องสมดุ ประชาชนอำเภอโชคชัย 2. กศน.ตำบล 3. แหลง่ ขอ้ มูลสารสนเทศ 4. Internet 5. ภูมิปัญญา / แหล่งเรยี นรู้ ความคดิ เหน็ และขอ้ เสนอแนะของผู้บริหารสถานศกึ ษา พจิ ารณาแลว้ .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจรี ะภา วฒั นกสิการ) ผู้อำนวยการศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชัย

35 บันทึกหลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปญั หา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผู้บริหารสถานศกึ ษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ ังคับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสิการ) ผู้อำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอำเภอโชคชยั

36 ใบความรู้สมนุ ไพรกบั การดูแลสุขภาพ 1. ประโยชนท์ างยา มีดังนี้ 1.1 ยารับประทาน พืชสมุนไพรหลายชนิด สามารถนำมาใช้รับประทานเพื่อรักษาอาการของโรคได้ อาจใช้สมุนไพรชนิดเดียว หรือหลายชนิดรวมกันก็ได้ ท้ังนี้ขน้ี อยู่กบั สาระสำคัญที่มีอยู่ในพืชสมุนไพรชนิดนั้น ๆ ทอ่ี อกฤทธเ์ิ พอื่ การบำบัดรักษา เช่น 1) แก้ไข้ : บอระเพด็ ฟา้ ทะลายโจร 2) แก้ทอ้ งอดื ทอ้ งเฟอ้ : กระเพรา ไพล ขงิ 3) ระงับประสาท : ขเ้ี หล็ก ไมยราพ 4) ลดไขมนั ในเสน้ เลอื ด : คำฝอย กระเจ๊ยี บแดง กระเทยี ม 1.2 ยาสำหรับใช้ภายนอก เป็นพืชสมุนไพรที่สามารถนำมาบำบัดโรคท่ีเกิดข้ึนตามผิวหนัง แผลท่ี เกิดขึ้นตามร่างกายรวมท้ังแผลในปาก อาจใช้สมุนไพรชนิดเดียวหรือหลายชนิดรวมกันก็ได้ ลักษณะของการ นำมาใช้มีหลายลักษณะ มีทั้งใช้สด บดเป็นผง ครีม ท้ังนี้ข้ึนอยู่กับสาระสำคัญที่มีอยู่ในพืชสมุนไพร และความ สะดวกในการนำมาใช้ ตวั อย่างของพชื สมุนไพรทน่ี ำมาใช้เป็นยาสำหรับใช้ภายนอก เชน่ 1) ระงับแผลในปาก : บวั บก หวา้ โทงเทง 2) ระงบั กล่นิ ปาก : ฝรั่ง กานพลู 3) แกแ้ พ้ : ผกั บุ้งทะเล เสลดพังพอน เท้ายายมอ่ ม ตำลึง 4) รักษาแผลนำ้ ร้อนลวก : บวั บก ยาสบู วา่ นหางจระเข้ 5) แกง้ ูสวัด : ตำลึง พดุ ตาน วา่ นมหากาฬ เสลดพังพอน 2. ประโยชน์ทางอาหาร อาหารสมุนไพร หมายถึง สมุนไพรที่ให้ประโยชน์เป็นท้ังอาหารและยารักษาโรค ในแง่ของอาหาร สมุนไพรดงั กล่าวสามารถนำมาปรุงเปน็ อาหารทีใ่ หป้ ระโยชน์แกร่ า่ งกายในการดำรงชวี ติ เนอ่ื งจากมีสารอาหาร ที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของร่างกายอยู่ สารดังกล่าวได้แก่ คาร์โบไฮเดรต ไขมัน โปรตีน เกลือแร่ กรด อนิ ทรีย์ ไวตามิน และนำ้ ย่อย สารเหล่านีล้ ้วนมีอยู่ในพืชแลว้ ท้ังส้นิ อาหารสมุนไพรอาจอยูใ่ นรูปของธัญญาหาร และถั่วตา่ ง ๆ ผัก ผลไม้ เครือ่ งเทศ และเคร่ืองดื่มท่ีเตรียมจากสมุนไพร ในแง่ของยารักษาโรคอาหารสมุนไพร ที่ใช้ขนาดท่ีจะรักษาโรคได้ เช่น ดอกอ่อนและยอดข้ีเหล็กใช้แกงเป็นอาหารในขณะเดียวกันก็เป็นยาเจริญ อาหาร และช่วยระบายด้วย กระเทียมเป็นเครื่องเทศที่ใช้แต่งกลิ่นอาหาร และออกฤทธ์ิเป็นยาขับลม ขับ ปัสสาวะขับเสมหะ ช่วยลดไขมันในเส้นเลือด ตลอดจนมีฤทธ์ิฆ่าเชอ้ื แบคทีเรียและเชื้อราบางชนิดได้ ประโยชน์ อกี อย่างหนึ่งท่ีได้จากอาหารสมุนไพร คือ เส้นใยซึ่งเป็นเซลลูโลสในพืชจะทำให้ผู้บริโภคขับถ่ายได้คลอ่ งตวั มาก ยง่ิ ข้ึน

37 3. ประโยชน์ทางเครอื่ งดืม่ สมุนไพรแต่ละชนิดมีประโยชน์แตกต่างกนั เชน่ กระเพราแดง นำไปตากแดดจนแห้ง เวลาจะชงดื่มให้ ใส่น้ำร้อนทิ้งไว้ให้สรรพคุณทางยาได้ละลายออกมาประมาณ 5 – 10 นาที แล้วด่ืม ประโยชน์ท่ีร่างกายได้รับ คุณคา่ ทางยา ช่วยขับลม แก้ทอ้ งอดื ท้องเฟ้อ 4. ประโยชนท์ างเครื่องสำอาง เคร่ืองสำอางเป็นการนำพืชสมนุ ไพรมาใช้อีกลักษณะหนง่ึ การนำพืชสมนุ ไพรมาใช้เปน็ เครือ่ งสำอาง มีมานานแล้ว และในปัจจุบันได้รบั การยอมรับมากขึ้น เน่ืองจากปลอดภัยกว่าการใช้สารสังเคราะห์ทางเคมีทำ ให้ผลิตภัณฑ์ท่ีผลิตขึ้นโดยมีส่วนผสมของพืชสมุนไพรเกิดขน้ึ มากมาย เช่น แชมพู ครมี นวด สบู่ โลช่ัน ตัวอย่าง พชื สมนุ ไพรท่นี ำมาใช้เป็นเคร่ืองสำอาง เช่น อัญชนั ว่านหางจระเข้ ประคำดีควาย เหด็ หลินจอื เปน็ ตน้

38 ใบงาน จงตอบคำถามตอ่ ไปนี้ใหถ้ กู ตอ้ ง 1. ให้นักศึกษาบอกประโยชน์ของพชื สมุนไพรมา 3 ประเภท พรอ้ มยกตวั อยา่ งประกอบ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ให้นักศึกษายกตัวอย่างสมุนไพรใกล้ตัวท่รี ู้จักมา 5 ชนิด พรอ้ มยกตวั อย่างประโยชนข์ องพืชสมุนไพรท่ใี ช้ ในการรักษาอาการเจบ็ ป่วยมาพอเขา้ ใจ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

39 แผนการจัดการเรยี นรคู้ รงั้ ท่ี 7 (พบกลุ่ม) กลุ่มสาระทกั ษะการดำเนินชีวิต รายวชิ าพืชสมนุ ไพรกับการดูแลสขุ ภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หน่วยกิต เร่ือง สรรพคณุ ของพชื สมนุ ไพร ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 6 ชว่ั โมง เวลา …………………………….. สอนวันท.ี่ .............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.่ี ..............ปกี ารศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรียนรรู้ ะดบั รู้ เขา้ ใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม เจตคตทิ ่ดี ี มที ักษะในการดแู ล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพที่ ดี ปฏบิ ัตจิ นเปน็ กิจนิสยั วางแผนพัฒนาสุขภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนบั สนุนให้ ชุมชนมสี ว่ นรว่ มในการสง่ เสรมิ ด้านสุขภาพพลานามยั และพฒั นาสภาพแวดล้อมทด่ี ี ตัวชว้ี ดั 1. อธบิ ายประโยชน์ของสมุนไพรได้ถูกตอ้ ง 2. ปฏิบัตติ นในการนำชนิดของสมุนไพรมาใช้ในการรักษาโรคที่เป็นปัญหาตอ่ สขุ ภาพได้ สาระการเรียนรู้ สมุนไพรให้ประโยชน์ทั้งเป็นอาหารและเป็นยารักษาโรค สมุนไพรแต่ละชนิดจะมีสรรพคุณและ ประโยชน์แตกต่างกัน ปัจจุบันรัฐบาลได้เล็งเห็นความสำคัญของพืชสมุนไพรและมีนโยบายให้สาธารณสุขมูล ฐานมีบทบาทหน้าที่ในการสง่ เสริมใหป้ ระชาชนนำสมุนไพรไปใชใ้ นการรกั ษาอาการเจ็บปว่ ยเล็ก ๆ น้อย ๆ แก่ ประชาชน คณุ ธรรม 1. ขยัน 2. วินยั กระบวนการจดั การเรยี นรู้ ขน้ั นำ - สนทนาเกี่ยวกับความสาํ คญั ของสมนุ ไพรตาง ๆ ท่ผี ูเรียนเคยมปี ระสบการณเกี่ยวกบั การใช ในการรักษาอาการเจบ็ ปวยเบ้อื งตน ขั้นจดั กจิ กรรมการเรยี นรู้ - บรรยาย เร่ือง ขอมูลเบื้องตนเกี่ยวกับสมุนไพร หลักเบื้องตนในการใชสมุนไพร และ สมนุ ไพร ในงานสาธารณสขุ มูลฐาน - สรุปเนื้อหา เปดโอกาสใหซักถามและแลกเปลีย่ นความคิด

40 ขั้นสรุป - ครูผู้สอนสรปุ ความรทู้ ่ีไดร้ ับ พรอ้ มกับมอบหมายงานใหไ้ ปศกึ ษาดว้ ยตนเองเพม่ิ เตมิ สื่อการเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการเรียนรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรู้และกิจกรรมที่ไดร้ บั มอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน แหลง่ การเรยี นร/ู้ สืบค้นข้อมูลเพ่ิมเตมิ 1. ห้องสมดุ ประชาชนอำเภอโชคชัย 2. กศน.ตำบล 3. แหลง่ ขอ้ มูลสารสนเทศ 4. Internet 5. ภมู ิปัญญา / แหล่งเรยี นรู้ ความคดิ เห็นและขอ้ เสนอแนะของผู้บริหารสถานศกึ ษา พิจารณาแลว้ .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผู้อำนวยการศูนยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชยั

41 บนั ทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผบู้ ริหารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผ้อู ำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

42 ใบความรู้สรรพคณุ ของพชื สมนุ ไพรในงานสาธารณสขุ มลู ฐาน สำนักงานคณะกรรมการ การสาธารณสุขมูลฐานได้จัดการสัมมนาเพ่ือปรับปรุงรายการสมุนไพร สำหรบั งานสาธารณสขุ มูลฐานจากผทู้ รงคณุ วฒุ ิ ผรู้ ู้ดา้ นสมุนไพร นกั วชิ าการ จากองคก์ รภาครฐั และภาคเอกชน ไดพ้ จิ ารณาคัดเลอื กโรคและอาการเจบ็ ป่วย แบง่ เปน็ 5 กลุ่ม ดงั นี้ กลุม่ โรคและ อาการเจ็บป่วย รายการสมุนไพร อาการเจบ็ ปว่ ย 1. ระบบทางเดนิ 1. โรคกระเพาะอาหาร ขมิ้นชนั กลว้ ยนำ้ วา้ อาหาร 2. อาการทอ้ งอืด ขมิ้นชัน ขงิ กานพลู กระเทียม กะเพรา ตะไคร้ พรกิ ไทย ทอ้ งเฟอ้ แน่น จกุ เสยี ด ดปี ลี ข่า กระชาย แหว้ หมู กระวาน เรว่ มะนาว กระทือ 2. ระบบทางเดิน 3. อาการทอ้ งผูก ชุมเหด็ เทศ มะขาม มะขามแขก แมงลกั ขี้เหล็ก คนู หายใจ 4. อาการทอ้ งเสยี ฝรัง่ ฟา้ ทะลายโจร กล้วยน้ำว้า ทบั ทิม มังคดุ สีเสียดเหนอื 3. ระบบทาง 5. อาการคล่นื ไส้ อาเจียน ขิง ยอ ปสั สาวะ 6. โรคพยาธลิ ำไส้ มะเกลือ เล็บมือนาง มะหาด ฟกั ทอง 4. โรคผวิ หนงั 7. อาการปวดฟัน แกว้ ข่อย ผักคราดหัวแหวน 8. อาการเบอ่ื อาหาร บอระเพด็ ข้ีเหล็ก มะระ สะเดาบา้ น 1. อาการไอ และระคายคอ ขิง ดีปลี เพกา มะขามปอ้ ม มะขาม มะนาว มะแว้งเครอื จากเสมหะ มะแว้งต้น 1. อาการขดั เบา กระเจี๊ยบแดง ขลู่ ตะไคร้ สบั ปะรด หญ้าคา ออ้ ยแดง 1. อาการกลากเกลือ้ น กระเทยี ม ขา่ ชมุ เห็ดเทศ ทองพนั ชัง่ พลู 2. ชนั นะตุ ปะคำดีควาย 3. แผลไฟไหม้ น้ำรอ้ นลวก บวั บก น้ำมันมะพร้าว ว่านหางจระเข้ น้ำแขง็ 4. ฝี แผลพพุ อง ขมิน้ ชมุ เหด็ เทศ เทียนบ้าน วา่ นหางจระเข้ วา่ นมหากาฬ ฟ้าทะลายโจร 5. อ่นื ๆ 5. อาการแพ้ อักเสบจาก ขมน้ิ ชัน ตำลงึ ผักบ้งุ ทะเล พญายอ เสลดพงั พอน แมลงสัตว์กดั ตอ่ ย 6. อาการลมพษิ พลู 7. อาการงูสวดั เรมิ พญายอ 1. เจ็บปว่ ยเคล็ดขดั ยอก ไพล 2. นอนไมห่ ลบั ขเ้ี หล็ก 3. อาการไข้ ฟ้าทะลายโจร 4. ขจดั เหบ็ เหา นอ้ ยหน่า

43

44

45