pt353 yoksub (1)

คํานาํ กองตาํ รามหามกุฎ ฯ มหี นา ทีร่ ับผดิ ชอบ และดําเนนิ การ เกยี่ วกับตําราเรียนและแบบประกอบการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ท้งั ฝายธรรมและบาลี เมอ่ื มเี จาหนาท่ีกองตาํ ราหรือทา นผูอ่ืนใด ไดรวบรวมหรอืเรยี บเรยี งแตงตาํ ราเกยี่ วกบั การศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา และมอบลิขสทิ ธ์ิใหม หามกุฎ ฯ ทางเจา หนา ที่กองตําราไดต รวจพิจารณา เมอ่ื เห็นวาจะเปนประโยชนแกนักเรยี น นกั ศกึ ษา และพุทธศาสนิกชนผสู นใจก็ดําเนินการพมิ พเ ปนหนังสือตาํ ราเรียน หรือแบบประกอบตามแตกรณี ทานเจาคุณพระอมรมุนี ( ศิลา สทิ ธฺ ิธมฺโม ป.ธ. ๙ ) วัดนรนาถ-สนุ ทรกิ าราม กรงุ เทพมหานคร ไดรวบรวมเรียบเรยี งและแปลธัมมปทฏั ฐกถา โดยวธิ ียกศัพทแ ปล เฉพาะทย่ี ากเปนขอดเปนปม ท่ีนกั หนงั สือเรียกวา \" แกง \" วา \" ท่ีเลน \" หนังสอื ดงั น้ันจึงตั้งชือ่ วา\" คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถายกศัพทแ ปล \" และไดจัดทาํ ไวครบทั้ง ๘ ภาคเปนสาํ นวนแปลที่แปลกกวาสํานวนแปลของโบราณาจารย เหมาะแกนกั เรยี นในยคุ นี้ และมอบลิขสิทธ์ิใหแกม หามกฎุ ราชวทิ ยาลยั เพอ่ื พมิ พเปนตําราสําหรับกุลบุตรศกึ ษาเลา เรยี นสืบตอ ไป กองตํารามหามกุฎ ฯขอขอบพระคณุ ทานเจา คุณพระอมรมุนี ( ศลิ า สทิ ธฺ ิธมโฺ ม ป.ธ. ๙ )ไว ณ โอกาสนี้ เปนอยา งย่ิง. กองตาํ รามหากุฎราชวิทยาลัย๓๐ มีนาคม ๒๕๑๘

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 1 คณั ฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ ๑. ๓/๑๔ ตั้งแต ภิกขฺ ู ธมฺมสภาย กถ สมฏุ  าเปสุ เปน ตนไป. ภิกขฺ ู อ. ภกิ ษุ ท. กถ ยงั ถอยคาํ วา อโห โอ กมฺม อ. กรรมจูเฬกสาฏกสสฺ ของพราหมณช อ่ื วา จูเฬกสาฎก อจฉฺ รยิ  เปน กรรมนาอัศจรรย ( โหติ ) ยอมเปน ( โส จูเฬกสาฏโก ) อ. พราหมณช ือ่ วาจเู ฬกสาฎกนัน้ ลภิ ไดแลว สพฺพจตกุ ฺก ซ่ึงหมวดสแ่ี หง วัตถุทงั้ ปวงมุหตุ ฺตเ อว ครเู ดยี วน่ันเทยี ว วิปาดก อ. ผล กลฺยาณกมฺเมน อันกรรมอันงาม กเตน อันพราหมณกระทาํ แลว เขตตฺ ฏาเน ในทอ่ี ันเปนเนอื้ นา อทิ านิเอว ในกาลนน้ี ัน่ เทยี ว ทินิโน ใหแ ลว อชชฺ เอว ในวนั นี้นนั่ เทียว อิติ ดังน้ี สมุฏ าเปสุ ใหต ้ังข้นึ พรอมแลว ธมฺมสภายในธรรมสภา ฯ สตถฺ า อ. พระศาสดา อาคนตฺ ฺวา เสด็จมาแลวปุจฺฉิตฺวา ตรัสถามแลว วา ภิกฺขเว ดกู อ นภิกษุ ท. ตมุ เฺ ห อ. เธอท. สนนฺ สิ นิ นฺ า เปนผูน ่ังประชมุ กันแลว กถาย ดว ยถอ ยคํา กาย นุอะไรหนอ อตถฺ ยอมมี เอตรหิ ในกาลบัดน้ี อติ ิ ดงั น้ี ( วจเน )ครนั้ เมอ่ื คาํ วา ( มย ) อ. ขาพระองค ท. ( สนนฺ ิสนิ นฺ า ) เปน ผูน ่งั

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 2ประชุมกันแลว อิมาย นาม กถาย ดว ยถอยคาํ ช่ือนี้ ( อมฺห ) ยอ มมี( เอตรหิ ) ในกาลยัดน้ี อติ ิ ดงั นี้ ( เตหิ ภกิ ขฺ ูหิ ) อันภกิ ษุ ท.เหลานน้ั วตุ เิ ต กราบทลู แลว วติวา ตรัสแลว วา ภกิ ขฺ เว ดูกอนภิกษุท. สเจ ถา วา อย เอกสาฏโก อ. พราหมณช ือ่ วาเอกสาฎกนี้ อสกฺขสิ ฺสจักไดอ าจแลว ทาตุ เพือ่ อันถวาย มยหฺ  แกเรา ปฐมยาเม ในยามที่หนงึ่ ไซร อลภิสสิ จกั ไดไ ดแลว สพพฺ โสฬสก ซึ่งหมวดสบิ หกแหงวตั ถทุ ัง้ ปวง สเจ ถาวา ( อย เอกสาฏโก ) อ. พราหมณช่อื วาเอกสาฎกนี้ อสกฺขิสสฺ จกั ไดอ าจแลว ทาตุ เพื่ออันถวาย ( มยหฺ  )แกเ รา มชฌฺ มิ ยาเม ในยามอันมใี นทา มกลางไซร อลภิสฺส จักไดไ ดแลวสพพฺ ฏ ก ซงึ่ หมวดแปดแหงวตั ถทุ งั้ ปวง ปน แตวา เอโส เอก-สาฏโก อ. พราหมณช ื่อวา เอกสาฎกนี้ ลภิ ไดแ ลว สพฺพจตกุ ฺก ซง่ึหมวดสแ่ี หง วัตถทุ ้ังปวง ( ตสฺส สาฏกสฺส อตฺตนา ) ทนิ ฺนตฺตา เพราะความท่ีแหงผาสาฎกน้นั เปน ผา อนั ตนถวายแลว พลวปจฺจเู ส ในกาลเปน ท่กี าํ จดั เฉพาะซ่ึงมดื อันมกี าํ ลงั หิ จรงิ อยู กลยฺ าณกมมฺ  อ. กรรมอนั งาม กโรนฺเตน ปคุ ฺคเลน อันบุคคลผูเม่อื กระทํา อุปปฺ นนฺ จิตตฺ อหาเปตฺวา ไมย งั จิตอันเกดิ ขึน้ แลว ใหเสื่อมแลว กาตพพฺ  พึงกระทาํตขณเ อว ในขณะน้นั น่นั เทยี ว หิ ดว ยวา กุสล อ. กุศล กต อันบคุ คลกระทาํ แลว ทนฺธ ชา ททมาน เมือ่ จะให สมฺปตตฺ ึ ซง่ึ สมบัติททาติ ยอ มให ทนฺธเอว ชาน่ันเทยี ว ตสฺมา เพราะเหตุนัน้ กลฺยาณ-กมมฺ  อ. กรรมอนั งาม ( ปคุ คฺ เลน ) อนั บุคคล กาตพฺพ พึงกระทําจิตตฺ ุปฺปาทสมนนฺตารเ อว ในลาํ ดับแหง ความเกดิ ขึ้นแหงจติ นั่นเทียว

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 3อิติ ดังนี้ อนสุ นฺธึ ฆเฏตวฺ า ธมฺม เทเสนฺโต เมื่อจะทรงสบื ตอซึ่งอนุสนธิ แสดงซงึ่ ธรรม อาห ตรสั แลว คาถ ซง่ึ พระคาถา อิมนว้ี า ( ปุคคฺ โล ) อ. บุคคล อภิตฺถเรถ พึงขวนขวาย กลยฺ าเณ กมเฺ ม ในกรรมอนั งาม นวิ ารเย พงึ หาม จติ ตฺ  ซง่ึ จิต ปาปา จากความชั่ว หิ เพราะวา ( ปคุ คฺ ลสสฺ ) เมอ่ื บคุ คล กรโต กระทําอยู ปุฺ  ซึง่ บญุ ทนฺธ ชา มโน อ. ใจ รมติ ยอ มยนิ ดี ปาปสฺมึ ในความชั่ว อติ ิ ดังน้ี ฯ อตฺโถ อ. อรรถวา กเรยยฺ พงึ กระทํา ตุริตตรุ ติ  ดว น ๆคอื วา สีฆสฆี  เร็ว ๆ อติ ิ ดงั นี้ ตตฺถ ปเทสุ ในบท ท. เหลา นนั้ หนา( ปทสสฺ ) แหงบทวา อภิตฺถเรถ อติ ิ ดังนี้ ฯ หิ จริงอยู ( กุสล )อ. กุศล จติ เฺ ต ครั้นเมื่อจิตวา อห อ. เรา กริสฺสามิ จกั กระทาํสลากภตตฺ ทานาทีสุ กสุ เลสุ ในกุศล ท. มกี ารถวายซง่ึ ภัตรตามสลากเปนตนหนา กสุ ล ซึ่งกุศล กิ จฺ ิเอว บางอยางนน่ั เทยี ว อิติ ดงั นี้อปุ ปฺ นเฺ น เกดิ ขน้ึ แลว อฺเ ชนา อ. ชน ท. เหลา อ่นื น ลภนตฺ ิจะไมได โอกาส ซ่งึ โอกาส ยถา โดยประการใด คหิ นิ า อันคฤหสั ถกาตพฺพ พึงกระทาํ ตรุ ติ ตุริตเอว ดวน ๆ นัน่ เทยี ว ( จินตฺ เนน )ดวยอันคิดวา อห อ. เรา ( กรสิ ฺสามิ ) จกั กระทาํ ปุเร ในกอ นอห อ. เรา ( กรสิ สฺ ามิ ) จักกระทาํ ปุเร ในกอ น อติ ิ ดังนี้ เอว

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 4โดยประการนั้น ฯ วา อกี อยา งหนึ่ง ( กสุ ล ) อ. กศุ ล ปพฺพชเิ ตนอันบรรพชิต กโรนเฺ ตน ผูเมอื่ กระทํา อุปชฺฌายวตตฺ าทนี ิ วตฺตานิซึ่งวัตร ท. มวี ตั รเพือ่ อุปช ฌายเ ปนตน อทตฺวา ไมใ หแลว โอกาสซงึ่ โอกาส อฺสสฺ ภิกขฺ ุโน แกภ ิกษรุ ปู อ่ืน กาตพฺพ พงึ กระทาํตรุ ติ ตรุ ิตเ อว ดว น ๆ น่นั เทยี ว ( จนิ ตฺ เนน ) ดวยอันคิดวา อหอ. เรา ( กรสิ ฺสามิ ) จักกระทํา ปุเร ในกอ นอห อ. เรา ( กรสิ สฺ ามิ )จักกระทํา ปเุ ร ในกอน อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ปน ก็ ( ปคุ คฺ โล ) อ. บคุ คล นิวารเยพึงหา ม จิตฺต ซ่งึ จติ กายทจุ จฺ รติ าทโิ ต ปาปกมมฺ โต วา จากกรรมอนั ลามก มกี ารประพฤติชว่ั ดว ยกายเปนตน หรอื อกุสลจติ ตฺ ุปฺปาทโตวา หรอื วาจากความเกดิ ขนึ้ แหงจิตอันเปนอกุศล สพฺพฏ าเน ในที่ทั้งปวง ( อติ ิ ) ดงั นี้ ( ปททวฺ ยสฺส ) แหงหมวดสองแหงบทวา ปาปาจติ ฺต อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ปน ก็ โย ปคุ ฺคโล อ. บุคคลใด( จินเฺ ตนโฺ ต ) คิดอยู เอว อยา งนีว้ า อห อ. เรา ทสสฺ ามิ จักใหกรสิ ฺสามิ จักกระทํา ( ผล ) อ. ผล สมปฺ ชชฺ ิสสฺ ติ จกั ถงึ พรอ ม เมแกเรา นุ โข หรือหนอแล ( อุทาหุ ) หรือวา ( ผล ) อ. ผล โน( สมฺปชฺชิสสฺ ติ ) จกั ไมถงึ พรอ ม ( เม ) แกเ รา อติ ิ ดงั น้ี กโรติชือ่ วา ยอมกระทํา ปุ ฺ  ซึง่ บญุ ทนธฺ  ชา จกิ ฺชลมคเฺ คน คจฉฺ นฺโตปคุ ฺคโล วยิ ราวกะ อ. บคุ คล เดนิ ไปอยู ตามหนทางอนั ลื่น ปาปอ. ความชวั่ ตสสฺ ปคุ ฺคลสสฺ ของบุคคลนนั้ ลภติ ยอมได โอกาส

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 5ซึ่งโอกาส เอกสาฏกสฺส มจฺเฉรสหสสฺ  ( โอกาส ลภนตฺ  ) วิย ราวกะอ. พันแหงความตระหน่ี ของพราหมณช ่ือวา เอกสาฎก ไดอยูซึง่ โอกาสอถ ครนั้ เมอื่ ความเปน อยางน้นั ( สนฺเต ) มอี ยู มโน อ. ใจ อสฺสปคุ ฺคลสสฺ ของบคุ คลน้ัน รมติ ยอ มยนิ ดี ปาปสฺมิ ในความชั่ว หิเพราะวา จติ ฺต อ. จิต รมติ ยอ มยินดี กุสลกมฺเม ในกรรมอนั เปนกุศล กุสลกมมฺ กรณกาเลเอว ในกาลอันเปนที่กระทําซ่ึงกรรมอันเปนกศุ ลนนั่ เทียว มุจฺจิตวฺ า พนแลว ตโต กสุ ลกมมฺ กรณกาลโต จากกาลอนั เปน ที่กระทําซึง่ กรรมอนั เปน กุศลนัน้ ปาปนนิ นฺ เ อว เปนจิตนอ มไปแลว ในความช่ัวน่นั เทียว โหติ ยอมเปน หิติ ดงั น้ี ( ปททวฺ ยสฺส )แหงหมวดสองแหง บทวา ทนธฺ  หิ กรโต อติ ิ ดังนี้ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 6 เร่ืองอนาถปณ ฑกิ เศรษฐี ๒. ๑๒/๑๕ ตง้ั แต อนาถปณ ฑฺ ิโก จินเฺ ตสิ อย เทวตาเปน ตนไป. อนาถปณฺฑิโก อ. เศรษฐีช่อื วาอนาถปณ ฑิก จนิ เฺ ตสิ คดิ แลววาอย เทวตา อ. เทวดานี้ ทณฺฑกมมฺ  เม กต อติ ิ วทติ จ ยอมกลาววา อ. ทัณฑกรรม อันขาพเจา กระทําแลว ดงั น้ีดว ย อตตฺ โนโทส ปฏิชานาติ จ ยอ มปฏิญญา ซง่ึ โทษ ของตนดวย อห อ. เราทสฺเสสสฺ ามิ จักแสดง น เทวต ซ่ึงเทวดานน้ั สมมฺ าสมฺพทุ ฺธสฺส แดพระสัมมาสัมพุทธเจา อิติ ดังน้ี ฯ โส เสฏี อ. เศรษฐีนน้ั เนตฺวานําไปแลว ต เทวต ซ่งึ เทวดานัน้ สนตฺ กิ  สูสํานกั สตถฺ ุ ของพระศาสดา อาโรเจสิ กราบทูลแลว ตาย เทวตาย กตกมมฺ  ซ่ึงกรรมอนั เทวดานั้นกระทาํ แลว สพพฺ  ท้งั ปวง ฯ เทวตา อ. เทวดานปิ ตติ วฺ า หมอบลงแลว ปาเทสุ ใกลพ ระบาท ท. สตถฺ ุ ของพระ-ศาสดา สิรสา ดว ยศรี ษะ ( วตวฺ า ) กราบทลู แลววา ภนฺเต ขา แตพระองคผเู จรญิ วจน อ. คํา ปาปก อนั ลามก ย ใด มยา อันขา พระองค อชานติ วิ า ไมทราบแลว คเุ ณ ซง่ึ พระคุณ ท. ตุมฺหากของพระองค ท. วุตตฺ  กลาวแลว ( อตฺตโน ) อนธฺ พาลตาย เพราะความทแ่ี หงตนเปน ผูทงั้ บอกท้ังเขลา ตุมเฺ ห อ. พระองค ท. ขมถขอจงทรงอด ต วจน ซึ่งคําน้นั เม แกข า พระองคเถดิ อติ ิ ดงั นี้

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 7สตถฺ าร ยงั พระศาสดา ขมาเปตฺวา ใหท รงอดโทษแลว มหาเสฏฐึยงั มหาเศรษฐี ขมาเปสิ ใหอ ดโทษแลว ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา โอวทนฺโต เมอื่ จะทรงโอวาท เสฏ ึ จ-เอว ซง่ึ เศรษฐีดว ยนั่นเทียว เทวต จ ซงึ่ เทวดาดว ย กลยฺ าณ-ปาปกาน กมมฺ าน วิปากวเสนเอว ดวยอาํ นาจแหงผล ของกรรมท. ทง้ั งามท้ังลามกนน่ั เทียว วตวฺ า ตรัสแลว วา คหปติ ดูกอ นคฤหบดีปาปปุคคฺ โลป แม อ. บคุ คลผลู ามก อิธ โลเก ในโลกนี้ ปสสฺ ติยอมเหน็ ภทฺรานิ กมฺมานิ ซึง่ กรรม ท. อันเจรญิ ปาป กมมฺ อ. กรรมอันลามก น ปจจฺ ติ ยอ มไมเผลด็ ผล ยาว เพียงใด ตาวเพียงน้นั ปน แตวา ยทา ในกาลใด ปาป กมฺม อ. กรรมอันลามกอสสฺ ปาปปุคคฺ ลสฺส ของบคุ คลผลู ามกน้ัน ปจจฺ ติ ยอ มเผล็ดผล ตทาในกาลนนั้ ( โส ปาปปุคคฺ โล ) อ. บคุ คลผูล ามกนน้ั ปสฺสติ ยอ มเหน็ปาปเอว กมฺม ซึ่งกรรมอันลามกน่ันเทียว ภทรฺ ปคุ คฺ โลป แม อ. บุคคลผูเจริญ ปสสฺ ติ ยอ มเหน็ ปาปานิ กมมฺ านิ ซ่ึงกรรม ท. อนั ลามกภทฺร กมมฺ  อ. กรรมอนั เจรญิ น ปจจฺ ติ ยอ มไมเ ผล็ดผล ยาวเพียงใด ตาว เพียงน้นั ปน แตว า ยทา ในกาลใด ภทรฺ  กมมฺ อ. กรรมอนั เจรญิ อสสฺ ภทรฺ ปคุ คฺ ลสฺส ของบุคคลผเู จรญิ น้ัน ปจจฺ ติยอมเผลด็ ผล ตทา ในกาลน้ัน ( โส ภทฺรปุคคฺ โล ) อ. บุคคลผูเ จรญินั้น ปสฺสติ ยอ มเหน็ ภทรฺ เ อว กมมฺ  ซงึ่ กรรมอนั เจรญิ น่ันเทยี ว อิติดังน้ี อนุสนธฺ ึ ฆเฏตวฺ า ธมฺม เทเสนฺโต เม่ือจะทรงสบื ตอ ซง่ึ อนุสนธิแสดงซ่งึ ธรรม อภาสิ ไดท รงภาษติ แลว คาถา ซึง่ พระคาถา ท. อิมา

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 8เหลานว้ี า ปาป กมมฺ  อ. กรรมอันลามก น ปจจฺ ติ ยอ มไมเ ผลด็ ผล ยาว เพียงใด ปาโปป ปุคฺคโล อ. บุคคลผแู มล ามก ปสฺสติ ยอ มเห็น ภทรฺ  กมมฺ  ซง่ึ กรรมอันเจรญิ ( ตาว ) เพียงนน้ั จ แตว า ยทา ในกาลใด ปาป กมฺม อ. กรรมอันลามก ปจฺจติ ยอมเผลด็ ผล อถ ในกาลนนั้ ( ปาโป ปคุ คฺ โล ) อ. บุคคลผูลามก ปสฺสติ ยอ มเหน็ ปาปานิ กมมฺ านิ ซึง่ กรรม ท. อนั ลามก ภทรฺ  กมฺม อ. กรรม อนั เจริญ น ปจจฺ ติ ยอมไมเผลด็ ผล ยาว เพยี งใด ภทโฺ รป ปุคคฺ โล อ. บคุ คลผูแ มเ จริญ ปสสฺ ติ ยอมเห็น ปาป กมฺม ซ่ึงกรรมอนั ลามก ( ตาว ) เพยี งนนั้ จ แตว า ยทา ในกาลใด ภทฺร กมฺม อ. กรรมอันเจรญิ ปจจฺ ติ ยอ มเผลด็ ผล อถ ในกาลนน้ั ( ภทฺโร ปุคฺคโล ) อ. บุคคลผูเจริญ ปสสฺ ติ ยอมเหน็ ภทรฺ านิ กมมฺ านิ ซงึ่ กรรม ท. อันเจรญิ อติ ิ ดังน้ี ฯ ยุตฺตปุคคฺ โล อ. บคุ คลผูประกอบแลว ปาปกมเฺ มน ดว ยกรรมอนั ลามก กายทจุ ฺจรติ าทินา มคี วามประพฤตชิ ัว่ ดว ยกายเปน ตน ปาโปอติ ิ ชอื่ วา บคุ คลผูลามก ตตถฺ คาถาย ในพระคาถานัน้ ฯ หิ ก็ โสป

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 9ปาปปุคคฺ โล อ. บุคลผลู ามกแมนั้น อนุภวมาโน เมอื่ เสวย สขุ ซึ่งความสุข นิพฺพตฺต อนั บงั เกดิ แลว ปรุ มิ สุจริตานุภาเวน ดวยอานภุ าพของความประพฤตดิ อี ันมีในกอ น ปสฺสติ ชอ่ื วา ยอ มเหน็ภทฺรป  กมฺม ซ่งึ กรรมแมอ นั เจรญิ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ต ปาปกมฺม อ. กรรมอันลามกนน้ัตสฺส ปุคฺคลสสฺ ของบุคคลนน้ั น เทติ ยอ มไมให วิปาก ซึ่งผลทฏิ  ธมฺเม วา ในธรรมอนั อนั ตนเหน็ แลว หรือ สมปฺ ราเย วา หรือวาในภพเปนท่ีไปในเบือ้ งหนา พรอ ม ยาว เพยี งใด ( โส ปาปปุคคฺ โล )อ. บคุ คลผลู ามกนนั้ ( ปสฺสติ ) ยอ มเห็น ( ภทรฺ  กมฺม ) ซึ่งกรรมอนั เจริญ ( ตาว ) เพียงน้ัน ปน แตวา ยทา ในกาลใด ต ปาปกมฺมอ. กรรมอนั ลามกน้นั ตสฺส ปุคฺคลสสฺ ของบคุ คลน้ัน เทติ ยอ มใหวิปาก ซ่งึ ผล ทฏิ ธมเฺ ม วา ในธรรมอันตนเหน็ แลวหรือ สมปฺ ราเยวา หรือวาในภพเปน ที่ไปในเบ้อื งหนา พรอ ม อถ ในกาลนน้ั โสปาโป อ. บคุ คลผูลามกน้นั อนุโภนโฺ ต เมือ่ เสวย ทฏิ  ธมฺเม ววิ ธิ ากมมฺ กรณา จ ซ่งึ กรรมกร อนั มีอยา งตาง ๆ ในธรรมอนั อนั ตนเหน็ แลวเบ้อื งหนาพรอ มดวย ปสสฺ ติ ชือ่ วายอมเห็น ปาปานเิ อว กมมฺ านิซ่งึ กรรม ท. อันลามกนัน่ เทยี ว ( อติ ิ ) ดงั น้ี ( คาถาปาทสฺส ) แหงบาทแหง พระคาถาวา ยาว ปาป น ปจจฺ ติ อิติ ดงั นเ้ี ปนตน ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. เน้อื ความ ทุติยคาถาย ในพระคาถาที่สอง( ปณฺฑิเตน ) อันบณั ฑิต ( เวทติ พโฺ พ ) พงึ ทราบ ฯ ยุตโฺ ต ปุคคฺ โล

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 10อ. บคุ คลผปู ระกอบแลว ภทรฺ กมฺเมน ดวยกรรมอนั เจรญิ กายสุจรติ า-ทินา มีความประพฤตดิ ดี วยกายเปน ตน ภทฺโร ชอื่ วา บคุ คลผเู จรญิโสป ภทรฺ ปคุ คฺ โล อ. บคุ คลผูเจริญแมน ้ัน อนุภวมาโน เมอื่ เสวยทกุ ฺข ซึ่งทุกข นพิ ฺพตฺต อนั บังเกดิ แลว ปรุ มิ ทุจจฺ รติ านภุ าเวน ดวยอานุภาพของความประพฤตชิ ว่ั อันมีในกอน ปสฺสติ ชอ่ื วา ยอ มเหน็ปาป กมมฺ  ซ่งึ กรรมอนั ลามก ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ต ภทฺรกมมฺ  อ. กรรมอันเจริญนนั้ตสฺส ปคุ ฺคลสสฺ ของบุคคลนนั้ น เทติ ยอมไมใ ห วิปาก ซง่ึ ผลทฏิ  ธมฺเม วา ในธรรมอันอนั ตนเหน็ แลวหรอื สมฺปราเย วา หรือวาในภพเปน ทไ่ี ปในเบอื้ งหนา พรอม ยาว เพียงใด ( โส ภทฺรปคุ ฺคโล )อ. บุคคลผูเจรญิ นนั้ ( ปสสฺ ติ ) ยอ มเหน็ ( ภทฺร กมฺม ) ซงึ่ กรรมอนั เจริญ ( ตาว ) เพียงนัน้ ปน แตว า ยทา ในกาลใด ต ภทรฺ กมมฺ อ. กรรมอนั เจริญนน้ั เทติ ยอมให วปิ าก ซงึ่ ผล อถ ในกาลนน้ัโส ภทโฺ ร อ. บุคคลผูเจรญิ นนั้ อนุภวมาโน เมอ่ื เสวย ทฏิ  ธมฺเมลาภสกฺการาทสิ ขุ  จ ซ่ึงความสุขอันบงั เกิดแลว จากอามสิ มีลาภและสักการะเปน ตน ในธรรมอันอนั ตนเหน็ แลวดว ย สมปฺ ราเย ทพิ ฺพสมฺปตฺติ-สุข จ ซึ่งความสุขอนั บังเกดิ แลวจากสมบตั ิอนั เปนทิพย ในภพเปน ทไ่ี ปในเบอื้ งหนาพรอ มดวย ปสสฺ ติ ช่อื วา ยอมเหน็ ภทรฺ านเิ อว กมมฺ านิซึง่ กรรม ท. อันเจรญิ นน่ั เทยี ว อติ ิ ดังน้ี ( คาถาปาทสฺส ) แหง บาทแหง พระคาถาวา ยาว ภทรฺ  น ปจฺจติ อิติ ดังน้ีเปนตน ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 11 เรอื่ งภกิ ษุไมถนอมบริขาร ๓. ๑๔/๑๒ ตง้ั แต โส ภกิ ขฺ หู ิ นนุ อาวุโส ปริกฺขาโร เปน ตน ไป. โส ภกิ ฺขุ อ. ภิกษนุ ั้น (วจเน ) คร้ันเมอื่ คําวา อาวุโสแนะ ผมู อี ายุ ปริกฺขาโร นาม ช่ือ อ. บริขาร ( ภิกฺขนุ า ) อันภิกษุปฏิสาเมตพฺโพ พึงเก็บงํา นนุ มิใชหรอื อติ ิ ดังน้ี ภิกฺขูหิ อันภิกษุท. วตุ ฺเต กลา วแลว วตฺวา กลา วแลววา อาวโุ ส แนะผมู ีอายุ มยากต กมฺม อ. กรรม อนั อนั ผมกระทาํ แลว เอต นน่ั อปฺปก เปนกรรมมปี ระมาณนอ ย ( โหติ ) ยอ มเปน จิตตฺ  อ. จติ เอตสสฺปริกขฺ ารสสฺ ของบริขารน่ัน น อตฺถิ ยอมไมมี จติ ฺต อ. ความวจิ ติ ร( เอตสสฺ ปรกิ ขฺ ารสฺส ) ของบรขิ ารน่นั นตฺถิ ยอ มไมมี อิติ ดงั นี้กโรติ ยอ มกระทาํ ตถาเอว เหมอื นอยา งน้ันนน่ั เทยี ว ปนุ อกี ฯภกิ ฺขู อ. ภิกษุ ท. อาโรเจสุ กราบทลู แลว กริ ิย ซงึ่ กริ ิยา ตสสฺภิกขฺ โุ น แหง ภิกษนุ ้นั สตฺถุ แดพระศาสดา ฯ สตฺถา อ. พระศาสดาปกฺโกสาเปตฺวา ทรงยังบคุ คลใหรอ งเรียกมาแลว ต ภิกฺขุ ซ่ึงภกิ ษนุ ้นัปจุ ฉฺ ิ ตรัสถามแลว วา ภิกขฺ ุ ดูกอนภกิ ษุ กริ ไดย ินวา ตวฺ  อ. เธอกโรสิ ยอมกระทํา เอว อยางน้ี สจฺจ จรงิ หรือ อติ ิ ดงั นี้ ฯ โสภกิ ขฺ ุ อ. ภกิ ษนุ ้นั สตฺถารา ปจุ ฺฉิโตป ผแู มอ ันพระศาสดาตรสั ถามแลวอวมฺ นโฺ ต อาห กราบทูลดูหม่ินอยูแลว ตถาเอว เหมือนอยา งนั้นนัน่ เทียววา ภควา ขา แตพระผมู พี ระภาคเจา เอต ปพพฺ  อ. ขอนนั่กึ เปนอะไร ( โหติ ) ยอมเปน อปปฺ ก กมมฺ  อ. กรรมอนั มีประ-

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 12มาณนอย มยา อันขา พระองค กต กระทาํ แลว จติ ฺต อ. จติ อสฺสปริกฺขารสสฺ ของบรขิ ารนัน้ น อตถฺ ิ ยอ มไมม ี จติ ฺต อ. ความวิจติ ร( ตสสฺ ปริกขฺ ารสสฺ ) ของบริขารนน้ั นตฺถิ ยอ มไมมี อติ ิ ดังน้ี ฯอถ คร้ังนั้น สตฺถา อ. พระศาสดา วตฺวา ตรัสแลว วา ภกิ ฺขูหิเอว กาตุ อ. อันภิกษุ ท. กระทํา อยางนี้ น วฏฏติ ยอมไมควรปาปกมมฺ  นาม ชอ่ื อ. กรรมอันลามก ( เกนจิ ) อันใคร ๆ นอวมฺ ิตพฺพ ไมพงึ ดหู มนิ่ วา อปฺปก นอย อติ ิ ดังนี้ หิ เหมอื นอยา งวา วิวฏมขุ ภาชน อ. ภาชนะอนั มปี ากอนั เปดแลว ปต  อนับคุ คลตัง้ ไวแลว อชโฺ ฌกาเส ที่กลางแจง เทเว คร้ันเม่อื ฝน วสฺสนฺเตตกอยู น ปรู ติ ยอมไมเตม็ เอกพนิ ทฺ นุ า ดวยหยาดแหง น้ําหยาดหนึ่งกิฺจาป แมกจ็ ริง ปน ถงึ อยา งน้นั ( เทเว ) ครน้ั เมื่อฝน วสสฺ นฺเตตกอยู ปุนปฺปนุ  บอ ย ๆ ปรู ติเอว ยอ มเต็มนัน่ เทียว ( ยถา ) ฉนั ใดปุคฺคโล อ. บคุ คล กโรนโฺ ต ผกู ระทาํ อยู ปาปกมมฺ  ซึง่ กรรมอันลามกอนุปพุ เฺ พน มหนตฺ  ปาปราสึ กโรติเอว ยอมกระทาํ ซงึ่ กองแหงกรรมอันลามก กองใหญ โดยลาํ ดบั นัน่ เทียว เอวเอว ฉันน้ันนัน่ เทยี วอติ ิ ดังนี้ น ภกิ ฺขุ กะภกิ ษนุ นั้ อนสุ นฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺม เทเสนโฺ ตเมื่อจะทรงสืบตอ ซึง่ อนุสนธิ แสดงซึง่ ธรรม อาห ตรสั แลว คาถซ่งึ พระคาถา อมิ  นีว้ า ( ปคุ ฺคโล ) อ. บุคคล มา อวมเฺ ถ อยา พึงดหู ม่ิน ปาปสฺส ซึ่งกรรมอันลามกวา มตฺต ปาปกมฺม อ. กรรมอนั ลามก อนั มีประมาณนอ ย

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 13 น อาคมิสฺสติ จักไมมาถึง ( อติ ิ ) ดงั น้ี อทุ กมุ ฺโภป แม อ. หมอแหง นํา้ ปูรติ ยอ มเต็ม อุทพินฺทุนิปาเตน ดวยอนั ตกลงแหงหยาดแหง นํา้ ( ยถา ) ฉันใด พาโล อ. คนเขลา อาจิน ส่งั สมอยู ( ปาปกมมฺ  ) ซึ่งกรรมอนั ลามก โถก หนอ ยหน่งึ โถกป แมห นอ ย หนง่ึ ปรู ติ ยอมเตม็ ปาปสฺส ดว ยกรรมอนั ลามก ( เอว ) ฉนั นนั้ อิติ ดังน้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา น อวชาเนยฺย ไมค วรดูหมน่ิ ( อิติ )ดงั น้ี ตตถฺ ปเทสุ ในบท ท. เหลานน้ั หนา ( ปทสสฺ ) แหงบทวามาวมฺเถ อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ปาป ซึ่งกรรมอันลามก ( อิติ ) ดังนี้ ( ปทสฺส ) แหง บทวา ปาปสสฺ อิติ ดงั นี้ ฯอตฺโถ อ. อรรถวา ( ปคุ คฺ โล ) อ. บคุ คล น อวชาเนยฺย ไมควรดหู ม่นิ ปาป ซึ่งกรรมอันลามก เอว อยา งนว้ี า ปาป กมมฺ  อ. กรรมอนั ลามก อปฺปมตฺตก อันมปี ระมาณนอย เม อันเรา กต กระทาํ แลวเอต ปาปกมมฺ  อ. กรรมอนั ลามกนน่ั วิปจจฺ ิสฺสติ จกั เผล็ดผล กทาในกาลไร อิติ ดังนี้ อิติ ดงั นี้ ( คาถาปาทสสฺ ) แหง บาทแหงพระคาถาวา น มตฺต อาคมิสฺสติ อติ ิ ดงั นี้ ฯ อตฺโถ อ. อรรถวากุลาลภาชน อ. ภาชนะอนั เปน วิการแหงดนิ ยงกฺ ิ ฺจิ อยางใดอยางหนงึ่ มขุ  ววิ รติ ฺวา ปต  อันบุคคลเปดแลว ซึง่ ปาก ตั้งไวแ ลวเทเว คร้ันเมอ่ื ฝน วสสฺ นฺเต ตกอยู ปรู ติ ยอ มเต็ม นิปาเตน ดวย

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 14อันตกลง อทุ กพินทฺ โุ น แหงหยาดแหง น้ํา เอเกกสสฺ อป แมหยาดหนึ่งหยาดหน่งึ ยถา ฉนั ใด พาลปคุ คฺ โล อ. บคุ คลผเู ขลา อาจินนฺโตส่ังสมอยู คือวา วฑเฺ ฒนฺโต พอกพนู อยู ปาป กมมฺ  ซงึ่ กรรมอันลามกโถก หนอยหนึ่ง โถกป  แมห นอยหนงึ่ ปาปสสฺ กมฺมสสฺ ปูรตเิ อวชือ่ วายอ มเต็ม ดว ยกรรมอันลามกนนั่ เทียว เอว ฉันนนั้ อติ ิ ดงั นี้( ปทสสฺ ) แหงบทวา อุทกมุ ฺโภป อติ ิ ดงั น้ี ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 15 เร่ืองเศรษฐีช่อื พิฬาลปทกะ ๔. ๑๗/๑๖ ตง้ั แต ต สตุ วฺ า เสฏี จนิ ฺเตสิ อห เปน ตน ไป. เสฏี อ. เศรษฐี สตุ ฺวา ฟงแลว ต วจน ซ่ึงคาํ นน้ั จนิ เฺ ตสิคดิ แลววา อห อ. เรา อาคโต เปนผมู าแลว ( จินตฺ เนน ) ดว ยอนั คดิ วา นาเม คร้นั เมอ่ื ช่ือ มม ของเราวา ตณฺฑุลาทนี ิ วตถฺ นู ิอ. วตั ถุ ท. มขี า วสารเปนตน อสุเกน นาม เสฏ นิ า อนั เศรษฐีช่อื โนน คณฺหติ ฺวา ถือเอาแลว อจฉฺ ราย ดว ยน้วิ มือ ทินฺนานิ ใหแ ลวอติ ิ ดังนี้ ( เตน ปรุ ิเสน ) คหติ มตฺเต เปนชื่อสกั วา อันบรุ ษุ นั้นถือเอาแลว ( สนฺเต ) มอี ยู อห อ. เรา อิม ปุริส ยังบุรษุ นี้ มาเรส-ฺสามิ จกั ใหตาย อติ ิ ดงั นี้ ( อมหฺ ิ ) ยอ มเปน ปน ก็ อย ปุรโิ สอ. บุรุษนี้ กตวฺ า กระทําแลว สพฺพสงคฺ าหกิ  ใหเปนของมกี ารสงเคราะหซ่ึงวตั ถทุ ้ังปวง วทติ ยอมกลา ววา ( ทาน ) อ. ทาน เยหปิ  ชเนหิอันชน ท. แมเหลา ใด มนิ ติ วฺ า ตวงแลว นาฬกิ าทหี ิ วตฺถูหิ ดว ยวัตถุ ท. มที ะนานเปน ตน ทินฺน ใหแ ลว ( ทาน ) อ. ทาน เยหิปชเนหิ อนั ชน ท. แมเ หลา ใด คเหตฺวา ถอื เอาแลว อจฺฉราย ดว ยนวิ้ มอื ทนิ นฺ  ใหแ ลว มหปฺผล อ. ผลอนั ใหญ โหตุ จงมี ( เตส )ชนาน แกช น ท. เหลา นน้ั สพฺเพส ทงั้ ปวง อิติ ดังน้ี สเจ ถา วาอห อ. เรา เอวรปู  ปรุ สิ  น ขมาเปสฺสามิ จักไมย ังบรุ ษุ ผมู รี ูปอยา งนี้ใหอดโทษไซร เทวทณฺโฑ อ. อาชญาของเทวดา ปตสิ ฺสติ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 16จักตก มตฺถเก บนกระหมอม เม ของเรา อิติ ดังนี้ ฯ โส เสฏ ีอ. เศรษฐนี ้ัน นิปชชฺ ติ ฺวา หมอบลงแลว ปาทมเู ล ณ ท่ใี กลแ หง เทาตสฺส อปุ าสกสสฺ ของอบุ าสกน้ัน อาห กลา วแลว วา สามิ ขาแตนายตฺว อ. ทาน ขมาหิ ขอจงอดโทษ เม แกข าพเจาเถดิ อิติ ดังนี้จ อน่ึง ( โอ เสฏ ี ) อ. เศรษฐีน้ัน เตน อปุ าสเกน ปฏุ โ ผูอนั อบุ าสกน้ันถามแลววา อิท การณ อ. เหตนุ ้ี กึ อะไร อิติ ดงั นี้อาโรเจสิ บอกแลว ต ปวตตฺ ึ ซง่ึ ความเปน ไปน้ัน สพฺพ ทั้งปวง ฯสตฺถา อ. พระศาสดา ทสิ ฺวา ทรงเห็นแลว ต กริ ยิ  ซงึ่ กริ ิยานนั้ปจุ ฉฺ ิ ตรสั ถามแลว ทานเวยยฺ าวฏกิ  ซง่ึ บคุ คลผขู วนขวายในทานวาอทิ  การณ อ. เหตนุ ้ี กึ อะไร อิติ ดงั น้ี ฯ โส อปุ าสโก อ. อบุ าสกนนั้ อาโรเจสิ กราบทูลแลว ต ปวตตฺ ึ ซึง่ ความเปน ไปน้นั สพฺพทงั้ ปวง ปฏาย จาํ เดิม อตตี ทิวสโต แตวนั อนั ลว งไปแลว ฯ อถ ครง้ั นัน้ สตฺถา อ. พระศาสดา ปจุ ฺฉติ ฺวา ตรัสถามแลวน เสฏ ึ ซ่ึงเศรษฐีนนั้ วา เสฏิ ดูกอ นเศรษฐี กิร ไดยินวา เอวอ. อยา งนัน้ หรือ อติ ิ ดังน้ี ( วจเน ) ครน้ั เมื่อคําวา ภนฺเต ขา แตพระองคผูเจรญิ อาม พระเจา ขา ( เอว ) อ. อยางนั้น อติ ิ ดังน้ี( เตน เสฏ ินา ) อนั เศรษฐีนั้น วตุ ฺเต กราบทูลแลว วตฺวา ตรสัแลว วา อุปาสก ดูกอ นอบุ าสก ปุฺ นาม ชือ่ อ. บุญ ( เกนจิ )อันใคร ๆ น อวมฺ ติ พฺพ ไมค วรดหู ม่ินวา อปฺปก นอย อิติดังนี้ ทาน อ. ทาน ( ปคุ ฺคเลน ) อนั บคุ คล ทตฺวา ถวายแลวภกิ ฺขสุ งฆฺ สสฺ แกห มูแ หง ภิกษุ มาทสิ พุทธฺ ปปฺ มุขสฺส อันมพี ระพทุ ธเจา

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 17ผูเชน ดบั ดวยเราเปน ประธาน น อวมฺิตพฺพ ไมพงึ ดูหมิน่ วา อปปฺ กนอ ย อิติ ดังนี้ หิ ดว ยวา ปณฺฑิตปรุ สิ า อ. บรุ ษุ ผเู ปนบณั ฑติ ท.กโรนฺตา กระทําอยู ปุ ฺ ซงึ่ บุญ อนกุ ฺกเมน ปุเฺ น ปูรนฺตเิ อวยอ มเต็ม ดว ยบุญ ตามลาํ ดบั นน่ั เทยี ว ววิ ฏมขุ ภาชน วิยราวกะ อ. ภาชนะอันมีปากอันบคุ คลเปด แลว ( ปรู นตฺ  ) เต็มอยูอุทเกน ดว ยนํ้า อิติ ดังน้ี อนุสนธฺ ึ ฆเฏตฺวา ธมฺม เทเสนโฺ ตเมือ่ จะทรงสืบตอ ซ่งึ อนุสนธิ แสดงซ่ึงธรรม อาห ตรสั แลว คาถซ่ึงพระคาถา อิม น้ีวา ( ปคุ ฺคโล ) อ. บคุ คล มา อวมเฺ ถ อยาพงึ ดูหม่ิน ปุ ฺ สฺส ซ่งึ บญุ วา มตฺต ปุ ฺ  อ. บญุ อนั มีประมาณนอ ย น อาคมสิ สฺ ติ จกั ไมม าถงึ ( อติ ิ ) ดังน้ี อทุ กมุ โฺ ภป แม อ. หมอแหงนํ้า ปูรติ ยอมเตม็ อุทพินฺพทุ นิปาเตน ดว ยอนั ตกลง แหง หยาดแหงนา้ํ ( ยถา ) ฉนั ใด ธีโร อ. ปราชญ อาจนิ  ส่งั สมอยู ( ปุ ฺ ) ซง่ึ บุญ โถก หนอ ย- หนงึ่ โถกป  แมห นอ ยหนง่ึ ปูรติ ยอมเตม็ ปุฺ สสฺ ดวยบญุ ( เอว ) ฉนั นัน้ อิติ ดังนี้ ฯ อตฺโถ อ. เน้ือความวา ปณฑฺ ติ มนสุ ฺโส อ. มนุษยผเู ปน บณั ฑิตกตฺวา กระทําแลว ปุฺ  ซง่ึ บญุ มา อวมฺเถ อยา พึงดูหม่ินคือวา น อวชาเนยยฺ ไมพ งึ ดูแคลน ปุ ฺ ซึ่งบุญ เอว อยางนว้ี าปุ ฺ อ. บญุ อปฺปมตฺตก อันมีประมาณนอย มยา อนั เรา กต

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 18กระทําแลว มตตฺ  ปุ ฺ อ. บญุ อันมปี ระมาณนอ ย น อาคมสิ สฺ ติจักไมมาถึง วิปากวเสน ดวยอาํ นาจแหงผล เอว ปริตตฺ ก กมมฺ  กหาเน ม ทกขฺ สิ สฺ ติ วา อ. กรรมอนั นิดหนอย อยา งนี้ จักเห็นซึง่ เรา ณ ทไี่ หนหรอื อห ต กมมฺ  กห าเน ทกขฺ ิสสฺ ามิ วา หรือวา อ. เรา จกั เห็น ซงึ่ กรรมนั้น ณ ทไี่ หน เอต กมฺม อ. กรรมนนั่วิปจจฺ สิ สฺ ติ จกั เผล็ดผล กทา ในกาลไร อิติ ดงั นี้ หิ เหมือนอยา งวา กุลาลภชาน อ. ภาชนะอันเปนวิการแหงดิน ววิ รติ วฺ า ปต อนั บุคคลเปดต้งั ไวแลว ปูรติ ยอ มเต็ม อุทกพนิ ฺทนุ ิปาเตน ดวยอนัตกลงแหงหยาดแหง นํ้า นิรนตฺ ร มรี ะหวางออกแลว ยถา ฉันใดธีโร อ. ปราชญ คอื วา ปณฑฺ ิตปุรโิ ส อ. บรุ ษุ ผเู ปนบณั ฑิต อาจนิ นฺ-โต ส่ังสมอยู ปุฺ  ซึง่ บุญ โถก หนอยหน่งึ โถกป  แมหนอ ยหนึง่ปรู ติ ช่ือวา ยอมเต็ม ปุฺ สฺส ดวยบญุ เอว ฉันน้นั อิติ ดังนี้ตสสฺ า คาถาย แหงพระคาถาน้นั ( ปณฑฺ เิ ตน ) อนั บัณฑิต ( เวท-ิตพฺโพ ) พงึ ทราบ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 19 เรื่องพรานกุกกุฏมิตต ๕. ๒๕/๔ ตง่ั แต เทสนาวสาเน กุกกฺ ุฏมติ โฺ ต สทธฺ ึเปน ตนไป. เทสนาวสาเน ในกาลเปนท่สี ดุ ลงแหง เทศนา กุกฺกฏุ มติ ฺโตอ. นายพรานชือ่ วา กุกกฏุ ฏมติ ต สทธฺ ึ พรอ ม ปตุ ฺเตหิ จเอว ดวยบตุ รท. ดว ยน่นั เทยี ว สุณิสาหิ จ ดว ยสะใภ ท. ดวย อตตฺ ปฺจทสโมผูม ตี นเปน ที่สบิ หา ปตฏิ  หิ ตง้ั อยเู ฉพาะแลว โสตาปตตฺ ิผเล ในโสดา-ปต ตผิ ล ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา จรติ ฺวา เสด็จเท่ียวไปแลว ปณ ฑฺ ายเพอื่ บณิ ฑบาต อคมาสิ ไดเสด็จไปแลว วิหาร สพู ระวิหาร ปจฺฉา-ภตตฺ  ในภายหลงั แตกาลแหงภัต ฯ อถ ครั้งนนั้ อานนฺทตฺเถโรอ. พระเถระช่ือวาอานนท ปุจฺฉิ ทลู ถามแลว น ภควนตฺ  ซ่ึงพระผมู ีพระภาคเจานน้ั วา ภนเฺ ต ขาแตพระองคผูเจรญิ ตุมฺเห อ. พระองค ท.คมิตฺถ เสดจ็ ไปแลว กห าเน ณ ทไ่ี หน อชชฺ ในวันน้ีอติ ิ ดงั น้ี ฯ ( สตฺถา ) อ. พระศาสดา ( อาห ) ตรสั แลว วา อานนฺทดูกอ นอานนท ( อห ) อ. เรา ( คจฺฉึ ) ไปแลว สนตฺ ิก สูสาํ นักกกุ กฺ ฏุ มิตฺตสสฺ ของนายพรานช่ือวากกุ กฏุ มติ ต อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อานนฺ-ทตฺเถโร ) อ. พระเถระช่ือวาอานนท ( ปจุ ฉฺ ิ ) ทลู ถามแลว วา ภนเฺ ตขาแตพระองคผ ูเ จรญิ ( โส กกุ กฺ ุฏมติ โฺ ต ) อ. นายพรานชือ่ วา กกุ กุฏ-มิตตน ั้น โว อนั พระองค ท. กโต ทรงกระทาํ แลว อการโก ให

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 20เปนผูไ มก ระทํา ปาณาติปาตกมมฺ สสฺ ซ่งึ กรรมคือปาณาตบิ าตหรืออิติ ดงั น้ี ฯ ( สตถฺ า ) อ. พระศาสดา ( อาห ) ตรสั แลว วา อานนฺทดูกอนอานนท อาม เออ ( โส กกุ กฺ ฏุ มติ ฺโต ) อ. นายพรานชอ่ื วากุกกุฏมติ ตน น้ั ( มยา ) อนั เรา ( กโต ) กระทําแลว ( อการโก )ใหเ ปนผไู มก ระทํา ( ปาณาติปาตกมฺมสฺส ) ซ่ึงกรรมคอื ปาณาตบิ าตโส กกุ ฺกฏุ มตโฺ ต อ. นายพรานชื่อวา กุกกฏุ มติ ตน้นั อตตฺ ปจฺ ทสโมผมู ีตนเปนท่ีสบิ หา ปติฏ าย ต้ังอยูเฉพาะแลว อจลสทฺธาย ในศรัทธาอนั ไมหว่นั ไหว นกิ กฺ งโฺ ข เปน ผมู ีความสงสยั ออกแลว ตีสุ รตเนสุในรนตะ ท. ๓ หตุ วฺ า เปน อการโก เปน ผูไ มกระทํา ปาณาติปาต-กมมฺ สสฺ ซง่ึ กรรมคือปาณาตบิ าต ชาโต เกิดแลว อติ ิ ดังน้ี ฯ ภกิ ฺขุอ. ภิกษุ ท. อาหสุ กราบทลู แลว วา ภนเฺ ต ขา แตพ ระองคผูเจริญภรยิ าป แม อ. ภรรยา อสสฺ กกุ กฺ ฏุ มติ ฺตสสฺ ของนายพรานช่ือวากกุ กฏุ มติ ตนนั้ อตฺถิ มอี ยู นนุ มใิ ชห รือ อิติ ดงั นี้ ฯ ( สตถฺ า )อ. พระศาสดา ( อาห ) ตรสั แลว วา ภิกฺขเว ดกู อนภิกษุ ท. อามเออ สา กลุ ธตี า อ. นางกลุ ธิดานั้น กุลเคเห กมุ ารกิ า ว เปนเดก็ หญิงในเรอื นแหง ตระกลู เทยี ว หตุ วฺ า เปน ปตตฺ า บรรลุแลวโสตาปตฺตผิ ล ซึง่ โสดาปต ติผล อติ ิ ดังน้ี ฯ ภกิ ฺขู อ. ภกิ ษุ ท. กถ ยงั ถอ ยคาํ วา กริ ไดยนิ วา ภรยิ าอ. ภรรยา กกุ กฺ ุฏมิตตฺ สฺส ของนายพรานช่ือวา กกุ กฏุ มติ ต ปตฺวาบรรลุแลว โสตาปตฺติผล ซ่ึงโสดาปตตผิ ล ( อตฺตโน ) กุมาริกกาเลเอวในกาลแหงตนเปน เดก็ หญิงน่นั เทยี ว คนตฺ ฺวา ไปแลว เคห

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 21สเู รือน ตสสฺ กุกกฺ ุฏมติ ตฺ สฺส ของนายพรานชอ่ื วากุกกฏุ มติ ตนัน้ ลภิไดแ ลว ปุตฺเต ซึ่งบตุ ร ท. สตตฺ ๗ สา กุลธีตา อ. นางกุลธิดานน้ัสามิเกน วุจจฺ มานา ผูอันสามีกลาวอยูวา ตวฺ  อ. เธอ อาหร จงนํามา ธนุ ซง่ึ ธนู ตฺว อ. เธอ อาหร จงนํามา สเร ซ่ึงลูกศร ท.ตวฺ  อ. เธอ อาหร จงนํามา สตฺตึ ซึง่ หอก ตวฺ  อ. เธอ อาหรจงนาํ มา สูล ซึ่งหลาว ตวฺ  อ. เธอ อาหร จงนาํ มา ชาล ซึง่ขาย อติ ิ ดงั นี้ เอตตฺ ก กาล สน้ิ กาลอนั มปี ระมาณเทา นี้ อทาสิไดใหแ ลว ตานิ ธนุอาทิปหรณานิ ซงึ่ เครอื่ งประหารมีธนูเปนตนท. เหลาน้นั โส สามโิ ก อ. สามีนนั้ อาทาย ถอื เอาแลว ตายทินฺนานิ ปหรณานิ ซึง่ เครื่องประหาร ท. อนั อันนางใหแลว คนตฺ วฺ าไปแลว กโรติ ยอมกระทาํ ปาณาติปาต ซ่งึ ปาณาตบิ าต โสตา-ปนฺนาป แม อ. พระโสดาบนั ท. กโรนฺติ ยอมกระทาํ ปาณาติปาตซ่งึ ปาณาตบิ าต กึ นุ โข หรอื หนอแล อติ ิ ดังนี้ สมฏุ  าเปสุใหต ้งั ขนึ้ พรอมแลว ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา อาคนตฺ วฺ า เสด็จมาแลว ปุจฺฉิตวฺ าตรัสถามแลววา ภกิ ฺขเว ดกู อ นภิกษุ ท. ตุมเฺ ห อ. เธอ สนนฺ -ิสนิ ฺนา เปนผนู ง่ั ประชุมกันแลว กถาย ดวยถอยคาํ กาย นุ อะไรหนอ อตฺถ ยอมมี เอตรหิ ในกาลบดั น้ี อติ ิ ดังน้ี ( วจเน ) ครน้ัเมอื่ คาํ วา ( มย ) อ. ขา พระองค ท. ( สนฺนิสินนฺ า ) เปน ผนู ่ังประชมุกันแลว อมิ าย นาม กถาย ดว ยถอยคาํ ชอื่ น้ี ( อมหฺ ) ยอมมี( เอตรหิ ) ในกาลบัดนี้ อิติ ดงั นี้ ( เตหิ ภกิ ฺขหู ิ ) อันภกิ ษุ ท. เหลาน้ัน

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 22วตุ เฺ ต กราบทลู แลว วตฺวา ตรสั แลววา ภกิ ขฺ เว ดกู อนภิกษุ ท.โสตาปนฺนา อ. พระโสดาบนั ท. น กโรนตฺ ิ ยอ มไมก ระทําปาณาตปิ าต ซง่ึ ปาณาตบิ าต ปน แตวา สา กลุ ธีตา อ. นางกุล-ธดิ านน้ั อกาสิ ไดกระทําแลว ตถา เหมือนอยา งนน้ั ( จินฺตเนน )ดว ยอันคดิ วา อห อ. เรา กโรมิ จะกระทํา วจน ซึ่งคํา สามิกสฺสของสามี อติ ิ ดงั นี้ จติ ฺต อ. จิตวา เอโส สามโิ ก อ. สามีนน่ัคเหตวฺ า จงถือเอาแลว อทิ  ปหรณ ซ่ึงเครอ่ื งประหารน้ี คนตฺ วฺ าจงไปแลว กโรตุ จงกระทาํ ปาณาติปาต ซง่ึ ปาณาติบาตเถิด อติ ิดังนี้ นตฺถิ ยอ มไมมี ตสสฺ า แกน าง หิ จริงอยู วเณ คร้นั เมอ่ืแผล อสติ ไมมอี ยู ปาณิตลสมฺ ึ ในพน้ื แหง ฝามือ วสิ  อ. ยาพษิต น้นั น สกฺโกติ ยอมไมอ าจ อนฑุ หติ ุ เพือ่ อันตามไหม ( ปคุ ฺค-ลสสฺ ) แกบคุ คล คณฺหนฺตสฺส ผูถ ือเอาอยู วสิ  ซึ่งยาพิษ ( ยถาฉันใด ปาป นาม ชอ่ื อ. บาป น โหติ ยอ มไมมี ( ปุคฺคลสสฺ )แกบ ุคคล อกโรนฺตสฺส ผไู มกระทาํ อยู ปาป ซึ่งบาป ธนุอาทีนิปหรณานิ นหี รติ วฺ า ททโตป ผแู มน าํ ออกแลว ซง่ึ เครอ่ื งประหารท. มธี นูเปนตน ใหอยู อภาเวน เพราะความไมม ี อกลุ สเจตนายแหงอกุศลเจตนา เอวเอว ฉนั นน้ั นนั่ เทียว อติ ิ ดงั น้ี อนสุ นธฺ ึฆเฏตฺวา ธมฺม เทเสนฺโต เมอ่ื จะทรงสืบตอ ซึ่งอนุสนธิ แสดงซ่ึงธรรม อาห ตรสั แลว คาถ ซึง่ พระคาถา อมิ  นีว้ า เจ หากวา วโณ อ. แผล น อสสฺ ไมพ ึงมี ปาณิมหฺ ิ ในฝามอื ไซร ( ปคุ คฺ โล ) อ. บคุ คล

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 23 หเรยฺย พึงนําไป วิส ซง่ึ ยาพิษ ปาณินา ดว ยฝา มอื ( หิ ) เพราะวา วิส อ. ยาพษิ น อนฺเวติ ยอ มไมไปตาม อพพฺ ณ ปาณึ ซ่งึ ฝามอื อันไมมี แผล ( ยถา ) ฉนั ใด ปาป อ. บาป นตถฺ ิ ยอม ไมม ี อกพุ ฺพโต ปุคฺคลสสฺ แกบุคคลผไู มก ระทํา อยู ( เอว ) ฉันนนั้ อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา น ภเวยฺย ไมพึงมี ( อติ ิ ) ดังน้ี ตตถฺปเทสุ ในบท ท. เหลา นนั้ หนา ( ปทสฺส ) แหงบทวา นาสฺส อติ ิดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา สกกฺ ุเณยยฺ พงึ อาจ หรติ ุ เพ่ืออันนาํไป ( อติ ) ดงั น้ี ( ปทสสฺ ) แหง บทวา หเรยยฺ อติ ิ ดังนี้ ฯ ( ปุจฺฉา ) อ. อันถามวา ( ปคุ คฺ โล ) อ. บคุ คล ( หเรยยฺ )พึงนาํ ไป ( วิส ) ซ่งึ ยาพิษ ( ปาณนิ า ) ดวยฝามอื กึการณา เพราะเหตอุ ะไร ( อติ ิ ) ดงั นี้ ฯ ( วิสฺสชชฺ น ) อ. อันเฉลยวา วิส อ. ยาพิษ น อนเฺ วติ ยอมไมไ ปตาม อพพฺ ณ ปาณึ ซงึ่ ฝามืออันไมมแี ผล ยสฺมา เหตใุ ด( ตสฺมา ) เพราะเหตนุ ัน้ ( ปุคคฺ โล ) อ. บคุ คล ( หเรยฺย ) พงึ นาํ ไป( วสิ  ) ซงึ่ ยาพษิ ( ปาณนิ า ) ดว ยฝามือ ( อิติ ) ดงั นี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อธบิ ายวา หิ ก็ วิส อ. ยาพิษ น สกโฺ กติยอ มไมอาจ อนฺเวตุ เพือ่ อันไปตาม ปาณึ ซ่งึ ฝา มอื อพฺพณ อนั ไมมแี ผล ( ยถา ) ฉันใด ปาป นาม ชื่อ อ. บาป นตถฺ ิ ยอมไมมี

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 24( ปุคคฺ ลสฺส ) แกบ ุคคล ธนุอาทีนิ ปหรณานิ นีหรติ วฺ า เทนฺตสสฺ อปผูแมน าํ ออกแลว ซ่ึงเครื่องประหาร ท. มธี นูเปนตน ใหอยู อกพุ ฺพโตชื่อวาผูไมก ระทาํ อยู ปาป ซ่งึ บาป อภาเวน เพราะความไมม ี อกสุ ล-เจตนาย แหง อกศุ ลเจตนา เอวเอว ฉันนน้ั นน่ั เทยี ว หิ เพราะวาปาป อ. บาป น อนุคจฺฉติ ยอ มไมไ ปตาม จิตตฺ  ซึ่งจติ อสสฺปคุ คฺ ลสสฺ ของบคุ คลน้นั อพฺพณ ปาณึ วิส ( อนนคุ จฉฺ นฺต ) วิยราวกะ อ. ยาพษิ ไมไปตามอยู ซงึ่ ฝามืออันไมมีแผล อติ ิ ดังน้ี ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 25 เร่อื งพระติสสเถระผูเ ขาถงึ สกลุ นายชางแกว ๖. ๓๓/๑๓ ต้งั แต อถ น มณิกาโร เถเร เปน ตนไป. อถ ครั้นนน้ั มณกิ าโร อ. นายชางแลวมณี ปกริตวฺ า เตะแลวน โกฺจ ซงึ่ นกกะเรยี นน้ัน ปาเทน ดว ยเทา ขิป เขี่ยไปแลว( กถเนน ) ดว ยอันกลา ววา ตฺว อ. เจา กโรสิ จะกระทํา กึ ซึง่อะไร อิติ ดงั นี้ อุปฺปนฺนโกธเวเคน เพราะกําลงั แหงความโกรธอนัเกิดข้ึนแลว เถเร ในพระเถระ ฯ โส โกฺโจ อ. นกกะเรียนน้ันมรติ ฺวา ตายแลว เอกปฺปหาเรนเอว ดวยการเตะครั้งเดยี วนนั่ เทียวปรวิ ตตฺ มาโน ปติ ลมกลง้ิ ไปอยแู ลว ฯ เถโร อ. พระเถระ ทสิ วฺ าเหน็ แลว ต โกจฺ  ซึ่งนกกะเรียนน้ัน ( อาห ) กลา วแลว วา อุปาสกดกู อนอุบาสก ตฺว อ. ทา น กตวฺ า จงกระทาํ แลว สสี เวน ซง่ึเคร่อื งพนั ซ่ึงศรี ษะ เม ของอาตมภาพ สถิ ิล ใหห ยอ น ตาว กอ นโอโลเกหิ จงตรวจดู อิม โกฺจ ซง่ึ นกกะเรยี นนเ้ี ถิด ( โส โกฺโจ )อ. นกกะเรยี นนน้ั มโต วา ตายแลว หรอื โน ( มโต ) วา หรือวา ไมตายแลว อติ ิ ดังนี้ ฯ อถ ครง้ั นน้ั โส มณกิ าโร อ. นายชางแกวมณนี ัน้ อาห กลา วแลววา ตวฺ ป  แม อ. ทาน มรสิ ฺสสิ จกั ตายเอโส โกโฺ จ วิย ราวกะ อ. นกกะเรยี นนัน่ อิติ ดังนี้ น เถรกะพระเถระนัน้ ฯ ( เถโร ) อ. พระเถระ ( อาห ) กลา วแลววาอปุ าสก ดูกอ นอุบาสก โส มณิ อ. แกวมณนี ั้น อิมินา โกเฺ จน

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 26อันนกกะเรียนนี้ คลิ โิ ต กลืนกินแลว สเจ ถา วา อย โกฺโจ อ.นกกะเรียนน้ี น มริสสฺ ติ จกั ไมตายไซร อห อ. อาตมภาพ มรนฺโตปแมเมอื่ จะตาย น อาจกิ ฺขสสฺ  จกั ไมบ อก มณึ ซึง่ แกวมณี เต แกท า นอติ ิ ดงั น้ี ฯ โส มณกิ าโร อ. นายชางแกวมณีนนั้ ผาเลตวฺ า ผา แลว อุทรซ่ึงทอ ง ตสสฺ โกฺจสสฺ ของนกกะรเย นนนั้ ทิสวฺ า เห็นแลว มณึซ่งึ แกม ณี ปเวเธนโฺ ต สั่นอยู สว ิคคฺ มานโส ผูมฉี นั ทะอันมีในใจอนั สังเวชแลว นิปชชฺ ติ วฺ า หมอบลงแลว ภนเฺ ต ขาแตทานผูเจรญิ ตมุ ฺเห อ. ทาน ท. ขมถ ขอจงอดโทษ เม แกกระผมเถดิ( ต กมมฺ  ) อ. กรรมนั้น มยา อนั กระผม อชานนฺเตน ผไู มท ราบอยู กต กระทาํ แลว อิติ ดังน้ี ฯ ( เถโร ) อ. พระเถระ ( อาห )กลา วแลว วา อปุ าสก ดกู อ นอุบาสก โทโส อ. โทษ ตุยหฺ  ของทานนเอว อตถฺ ิ ยอมไมม นี น่ั เทียว ( โทโส ) อ. โทษ มยหฺ  ของอาตม-ภาพ น ( อตถฺ ิ ) ยอมไมมี โทโส อ. โท วฏฏ สฺสเอว ของวฏั ฏะนั่นเทียว ( อตฺถิ ) มอี ยู อห อ. อาตมภาพ ขมามิ ยอ มอดโทษเต แกทาน อติ ิ ดังน้ี ฯ ( มณกิ าโร ) อ. นายชางแกว มณี ( อาห )กลา วแลววา ภนฺเต ขา แตทานผูเ จริญ สเจ ถาวา ตมุ ฺเห อ. ทาน ท.ขมถ ยอ มอดโทษ เม แกก ระผมไซร ตุมเฺ ห อ. ทาน ท. นิสที ติ ฺวาจงนั่นแลว เคเห ในเรือน เม ของกระผม คณฺหถ จงรบั ภกิ ขฺ ุซงึ่ ภิกษุ ปกตยิ าเมนเอว โดยทาํ นองตามปกตินนั่ เทียว อติ ิ ดังนี้ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 27( เถโร ) อ. พระเถระ วตฺวา กลาวแลววา อุปาสก ดกู อนอุบาสกอห อ. อาตมภาพ น ปวสิ ิสสฺ ามิ จกั ไมเขา ไป อนฺโตฉทน สูภายในแหง ชายคา เคหสฺส แหงเรือน ปเรส ชนาน ของชน ท. เหลาอนื่ปฏ าย จําเดมิ อิโต กาลโต แตกาลน้ี อิทานิ ในกาลน้ี หิเพระาวา อย โทโส อ. โทษ น้ี โทโส เปนโทษ อนโฺ ตเคหปฺป-เวสนสสฺ เอว ของการเขาไปสูภายในแหง เรอื นน่ันเทียว ( โหติ ) ยอ มเปน อห อ. เรา ปาเทสุ ครัน้ เม่ือเทา ท. วหนฺเตสุ นําไปอยูเคหทฺวาเร ิโต ว ผยู นื อยแู ลว ทป่ี ระตแู หงเรอื นเทียว คณฺหสิ สฺ ามิจักรับเอา ภิกขฺ  ซึง่ ภกิ ษา ปฏ าย จาํ เดมิ อิโต กาลโต แตกาลน้ีอติ ิ ดังน้ี สมาทาย สมาทานแลว ธตู งฺค ซ่ึงธุดงค อาห กลา วแลว คาถ ซง่ึ คาถา อมิ  นีว้ า ภตตฺ  อ. ภตั ร โถก หนอ ยหนงึ่ โถก หนอ ย หนง่ึ กุเล ในตระกูล กเุ ล ในตระกลู ( ปุคคฺ เลน ) อนั บคุ คล ปจฺจติ ยอ มหุง มุนโิ น เพื่อมนุ ี อห อ. เรา จรสิ สฺ ามิ จกั เท่ียวไป ปณ ฑฺ กิ าย ดว ยปล-ี แขง ชงฺฆพล อ. กําลงั แหง แขง มม ของเรา อตถฺ ิ มอี ยู อิติ ดังน้ี ฯ จ ปน ก็แล เถโร อ. พระเถระ วตวฺ า ครน้ั กลา วแลว อมิ คาถ ซ่ึงคาถาน้ี ปรนิ ิพฺพายิ ปรนิ ิพพานแลว เตนเอว พฺยาธนิ าดวยพยาธนิ ั้นน่ันเทียว นจิรสฺสเ อว ตอกาลไมนานน่นั เทยี ว ฯ โกโฺ จ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 28อ. นกกะเรียน คณหฺ ิ ถอื เอาแลว ปฏสิ นธฺ ึ ซ่ึงปฏสิ นธิ กจุ ฺฉสิ มฺ ึในทอ ง ภรยิ าย ของภรรยา มณกิ ารสสฺ ของนายชา งแกวมณี ฯมณกิ าโร อ. นายชา งแกวมณี กตฺวา กระทาํ แลว กาล ซง่ึ กาละนพิ พฺ ตตฺ ิ บงั เกิดแลว นิรเย ในนรก ฯ ภรยิ า อ. ภรรยา มณกิ ารสฺสของนายชา งแกวมณี กตวฺ า กระทาํ แลว กาล ซงึ่ กาละ นิพฺพตฺติบังเกดิ แลว เทวโลเก ในเทวโลก ( อตตฺ โน ) มทุ จุ ติ ฺตตาย เพราะความที่แหงตนเปน ผูม ีจิตอันออนโยน เถเร ในพระเถระ ฯ ภกิ ขฺ ูอ. ภกิ ษุ ท. ปุจฉฺ สึ ุ ทูลถามแลว อภิสมปฺ ราย ซง่ึ ภพเปนท่ีไปในเบ้ืองหนาพรอมเฉพาะ เตส ชนาน ของชน ท. เหลา น้นั สตถฺ ารกะพระศาสดา ฯ สตถฺ า อ. พระศาสดา วตฺวา ตรัสแลว วา ภกิ ฺขเวดกู อนภิกษุ ท. เอกจเฺ จ สตตฺ า อ. สตั ว ท. บางพวก อิธ โลเกในโลกนี้ นพิ พฺ ตตฺ นฺติ ยอ มบังเกดิ คพฺเภ ในครรภ เอกจเฺ จ สตตฺ าอ. สัตว ท. บางพวก ปาปการโิ น ผูกระทําซง่ึ บาปโดยปกติ นพิ พฺ ตฺตนตฺ ิยอมบังเกดิ นิรเย ในนรก เอกจเฺ จ สตตฺ า อ. สัตว ท. บางพวกกตกลฺยาณา ผูมกี รรมอันงามอันกระทาํ แลว นิพพฺ ตตฺ นตฺ ิ ยอ มบังเกิดเทวโลเก ในเทวโลก ปน สว นวา อนาสวา ชนา อ. ชน ท. ผูไมมีอาสวะ ปรินพิ พฺ ายนฺติ ยอ มปรินพิ พาน อติ ิ ดงั นี้ อนสุ นฺธึฆเฏตฺวา ธมฺม เทเสนฺโต เมอ่ื จะทรงสืบตอ ซงึ่ อนุสนธิ แสดงซ่งึธรรม อาห ตรัสแลว คาถ ซงึ่ พระคาถา อิม นว้ี า เอเก ชนา อ. ชน ท. พวกหนงึ่ อปุ ปชฺชนตฺ ิ ยอมเขาถึง คพภฺ  ซง่ึ ครรภ ปาปกมมฺ ิโน ชนา

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 29อ. ชน ท. ผมู ีกรรมอันลามก ( อปุ ปชฺชนตฺ ิ )ยอ มเขา ถึง นิรย ซ่งึ นรก สุคตโิ น ชนา อ. ชนท. ผมู กี รรมเปนเหตุแหงสุคติ ยนตฺ ิ ยอ มไป สคฺคสสู วรรค อนาสวา ชนา อ. ชน ท. ผไู มม อี าสวะปรนิ พิ ฺพนตฺ ิ ยอมปรินิพพาน อิติ ดงั นี้ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 30 เรือ่ งชน ๓ คน ๗. ๓๙/๕ ต้งั แต ตุมฺเหหปิ  ภกิ ขฺ เว อตตฺ นา เปน ตนไป. ( สตฺถา ) อ. พระศาสดา ( พฺยากาสิ ) ทรงกระทาํ ใหแจง แลว( เอว ) อยางน้วี า ภิกฺขเว ดูกอนภิกษุ ท. อตฺตนา กตกมฺมเ อวอ. กรรมอันอันตนกระทําแลว นนั่ เทยี ว ตุมฺเหหิป แมอ ันเธอ ท.อนภุ ูต เสวยแลว ฯ หิ ก็ อตตี สฺมึ กาเล ในกาลอันลวงไปแลวโคปาลกทารกา อ. เดก็ ผูเล้ยี งซงึ่ โค ท. สตฺต ๗ พาราณสีวาสิโนผูอยใู นเมอื งพาราณสีโดยปกติ คาวโิ ย ยังแมโค ท. วิจาเรนฺตาใหเ ทย่ี วไปอยู สตตฺ าหวาเรน ตามวาระแหงวนั ๗ อฏวปิ ปฺ เทเสในประเทศใกลดง เอกสมฺ ึ ประเทศหนงึ่ คาวิโย ยงั แมโค ท.วิจาเรตวฺ า ใหเ ท่ียวไปแลว เอกทวิ ส ในวันหนึ่ง อาคจฉฺ นตฺ า มาอยู ทสิ วฺ า เห็นแลว มหาโคธ ซึ่งเหย้ี ตัวใหญ เอก ตัวหนึ่งอนพุ นฺธึสุ ติดตามไปแลว ฯ โคธา อ. เหย้ี ปลายติ วฺ า หนไี ปแลวปาวิสิ ไดเ ขาไปแลว วมมฺ กิ  สจู อมปลวก เอก แหงหนง่ึ ฯ ปนก็ ฉทิ ฺทานิ อ. ชอง ท. สตฺต ๗ ตสสฺ วมมฺ ิกสสฺ ของจอมปลวกน้ัน ( อตถฺ ิ ) มีอยู ฯ ทารกา อ. เดก็ ท. ( มนฺเตตฺวา )ปรกึ ษากันแลว วา อิทานิ ในกาลนี้ มย อ. เรา ท. น สกฺขิสฺสามจักไมอาจ คเหตุ เพอ่ื อนั จับเอา เสฺว วันพรงุ มย อ. เรา ท.อาคนตฺ ฺวา จักมาแลว คณหฺ สิ ฺสาม จักจับเอา อิติ ดงั นี้ เอเกโก

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 31ทารโก อ. เดก็ คนหน่ึงคนหนึ่ง อาทาย ถือเอาแลว สาขาภงฺคมุฏิ ึซง่ึ กาํ ของก่ิงไมอันหกั แลว เอเกก กาํ หนึ่งกาํ หน่ึง ชนา อ. ชน ท.สตฺตป แม ๗ ปท หิตวฺ า ปดแลว ฉทิ ฺทานิ ซ่ึงชอ ง ท. สตฺต ๗ปกกฺ มึสุ หลกี ไปแลว ฯ ปุนทวิ เส ในวนั ใหม เต ทารกา อ. เดก็ท. เหลานนั้ อมนสกิ ตฺวา ไมก ระทําไวใ นใจแลว ต โคธ ซ่งึ เห้ยีนนั้ คาวิโย ยงั แมโค ท. วจิ าเรตวฺ า ใหเที่ยวไปแลว อฺสมฺ ึปเทเส ในประเทศอ่ืน อาทาย พาเอาแลว คาวโิ ย ซึง่ แมโค ท.สตฺตเม ทเิ วส ในวนั ที่ ๗ คจฺฉนตฺ า เดินไปอยู ทสิ วฺ า เห็นแลวต วมมฺ ิก ซ่งึ จอมปลวกน้นั ปฏิลภติ ฺวา ไดเฉพาะแลว สตึ ซงึ่ สติ( จนิ ฺเตตฺวา ) คดิ แลว วา ปวตฺติ อ. ความเปน ไป ตสสฺ า โคธายแหง เห้ียนน่ั กา นุ โข เปน อยางไรหนอแล ( โหติ ) ยอมเปนอติ ิ ดังน้ี วิวรึสุ เปด แลว ฉิททฺ านิ ซง่ึ ชอง ท. อตตฺ นา อตตฺ นาปทหติ านิ อันอันตนอนั ตนปดแลว ฯ โคธา อ. เหย้ี นิราลยาเปนสัตวมคี วามอาลัยออกแลว ชีวเิ ต ในชวี ติ หุตฺวา เปน อฏ ิ-จมมฺ าวเสสา ตวั มกี ระดูกและหนังอันเหลือลง ปเวธมานา สั่นอยูนกิ ขฺ มิ คลานออกไปแลว ฯ เต ทารกา อ. เดก็ ท. เหลาน้นัทิสวฺ า เห็นแลว ต โคธ ซงึ่ เหีย้ นั้น กตฺวา กระทําแลว อนกุ มปฺ ซ่งึ ความเอน็ ดู ( วตวฺ า ) กลาวแลววา ตมุ ฺเห อ. ทา น ท. มาน โคธ มาเรถ จงอยายังเหีย้ นน้ั ใหต าย ( สา โคธา ) อ. เหีย้ น้นัฉินฺนภตตฺ า เปนสัตวม อี าหารอนั ขาดแลว สตตฺ าห สน้ิ วนั ๗ ชาตาเกดิ แลว อิติ ดงั น้ี ปริมชชฺ ิตวฺ า ลบู คลําแลว ปฏ  ึ ซึง่ หลัง

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 32ตสสฺ า โคธาย ของเห้ยี นน้ั วิสสฺ ชฺเชสุ ปลอยแลว ( วจเนน )ดวยคาํ วา ตฺว อ. เจา คจฺฉาหิ จงไป สเุ ขน ตามสบายเถดิอิติ ดงั นี้ ฯ เต ทารกา อ. เด็ก ท. เหลา นั้น น ปจจฺ ึสุ อนั ไฟไมไหมแ ลว นิรเย ในนรก ตาว กอน โคธาย ( อตตฺ นา )อมาริตตฺตา เพราะความทแี่ หง เหยี้ เปนสัตวอนั ตนไมใ หต ายแลว ฯปน แตว า เต สตฺต ชนา อ. ชน ท. ๗ เหลา น้นั หุตฺวา เปนเอกโต โดยความเปน อนั เดียวกนั ฉินนฺ ภตตฺ า เปนผูม ภี ัตรอันขาดแลว ทวิ สานิ สิ้นวนั ท. สตตฺ ๗ สตฺต ๗ อตฺตภาเวสุ ในอนั ภาพ ท. จุทฺทสสุ ๑๔ อเหสุ ไดเ ปนแลว ฯ ภิกขฺ เว ดกู อ นภกิ ษุ ท. ต กมมฺ  อ. กรรมน้ัน ตุมเฺ หหิ อันเธอ ท. โคปาลเกหิเปน ผเู ล้ียงซึ่งโค สตฺตหิ ๗ หตุ วฺ า เปน กต กระทาํ แลว ตทาในกาลนน้ั อิติ ดงั น้ี ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา พฺยากาสิ ทรงกระทาํ แจง แลว ปหฺ  ซงึ่ ปญ หา เตหิ ภิกขฺ ูหิ ปฏุ  ปฏุ   อนัอนั ภิกษุ ท. เหลา นัน้ ทลู ถามแลว และทลู ถามแลว เอว ดวยประการฉะนี้ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 33 เรอ่ื งภกิ ษุฉพั พัคคีย ๘. ๔๔/๕ ตงั้ แต เอกสมฺ ึ หิ สมเย สตฺตรสวคคฺ ิเยหิเปนตน ไป. หิ ความพสิ ดารวา เอสมฺ ึ สมเย ในสมยั หนง่ึ เสนาสเนครั้นเมื่อเสนาสนะ สตฺตรสวคคฺ เิ ยหิ ภกิ ขฺ ูหิ อันภิกษุ ท. ผมู พี วก ๑๗ปฏิชคฺคเิ ต ชาํ ระแลว ภิกขฺ ู อ. ภิกษุ ท. ฉพพฺ คฺคิยา ผมู ีพวก ๖วตวฺ า กลา วแลว วา ตุมเฺ ห อ. ทาน ท. นกิ ขฺ มถ จงออกไปเถดิมย อ. เรา ท. มหลฺลกตรา เปน ผูแกก วา ( อมหฺ ) ยอ มเปนเอต เสนาสน อ. เสนาสนะนั่น ปาปุณาติ ยอมถงึ อมหฺ าก แกเรา ท. อิติ ดงั นี้ ( วจเน ) ครั้นเมื่อคาํ วา มย อ. เรา ท.น ทสฺสาม จักไมให ( เอต เสนาสน ) อ. เสนาสนะนั่น อมเฺ หหิอันเรา ท. ปฏชิ คคฺ ิต ชําระแลว ปม กอ น อติ ิ ดงั น้ี เตหิสตฺตรสวคคฺ ิยภกิ ขฺ ูหิ อันภกิ ษุผมู ีพวก ๑๗ ท. เหลา นั้น วุตเฺ ต กลา วแลว ปหรสึ ุ ประหารแลว เต ภกิ ขฺ ู ซึง่ ภกิ ษุ ท. เหลานนั้ ฯสตตฺ รสวคคฺ ิยา ภิกขฺ ู อ. ภิกษุ ท. ผมู พี วก ๑๗ มรณภยตชชฺ ิตาผอู ันความกลวั แตความตายคุกคามแลว วริ วสึ ุ รองแลว มหาวิรวรอ งดวยเสยี งอนั ดัง ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา สตุ ฺวา ทรงสดบั แลว สทฺท ซึ่งเสียงเตส ภกิ ฺขนู  ของภกิ ษุ ท. เหลา นน้ั ปจุ ฺฉติ ฺวา ตรสั ถามแลว วา อิท

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 34การณ อ. เหตนุ ี้ กึ อะไร อิติ ดงั น้ี ( วจเน ) ครนั้ เมอ่ื คาํ วาอิท นาม การณ อ. เหตชุ ่อื นี้ อติ ิ ดงั น้ี ( เตหิ ภกิ ขฺ เหิ ) อันภิกษุ ท. เหลา น้นั อาโรจเิ ต กราบทูลแลว ( วตฺวา ) ตรสั แลว วาภกิ ขฺ เว ดกู อ นภิกษุ ท. เอว กมมฺ  อ. กรรมอยางน้ี ภกิ ฺขนุ า นามชื่ออันภิกษุ น กตฺตพพฺ  ไมพ งึ กระทํา ปฏ าย จําเดมิ อโิ ตกาลโต แตกาลน้ี โย ภิกขฺ ุ อ. ภิกษใุ ด กโรติ ยอ มกระทํา( โส ภิกขฺ ุ ) อ. ภกิ ษุน้นั อาปชชฺ ติ ยอ มถึงทวั่ อทิ  นาม วตี ิกกฺ มซง่ึ วติ ิกกมะชื่อน้ี อิติ ดงั น้ี ปฺาเปตวฺ า ทรงบญั ญตั ิแลว ปหาร-ทานสกิ ฺขาปท ซึง่ สกิ ขาบทในเพราะอนั ใหซ งึ่ การประหาร วตวฺ า ตรสัแลววา ภกิ ฺขเว ดูกอนภิกษุ ท. ปโร สตโฺ ต อ. สตั วอ ่ืน ภกิ ขฺ นุ า นามชื่ออันภกิ ษุ ตฺวา รแู ลววา อห อ. เรา ( ตสามิ ) ยอมสะดุง( ทณฑฺ สสฺ ) ตออาชญา ( ภายามิ ) ยอ มกลัว ( มจจฺ ุโน ) ตอความตาย ยถา ฉนั ใด อเฺ ป สตฺตา อ. สตั ว ท. แมเ หลาอ่ืน ตสนตฺ ิยอมสะดงุ ทณฺฑสฺส ตออาชญา ภายนตฺ ิ ยอมกลวั มจจฺ ุโน ตอความตาย ตถาเอว ฉันนน้ั นั่นเทยี ว อิติ ดังนี้ น ปหรติ พโฺ พไมพ งึ ประหาร น ฆาเตตพโฺ พ ไมพ งึ ยงั บคุ คลใหฆา อิติ ดงั น้ีอนุสนธฺ ึ ฆเฏตวฺ า ธมฺม เทเสนโฺ ต เมือ่ จะทรงสืบตอ ซึ่งอนสุ นธิแสดงซ่งึ ธรรม อาห ตรสั แลว คาถ ซงึ่ พระคาถา อิม น้วี า สพเฺ พ สตตฺ า อ. สตั ว ท. ทง้ั ปวง ตสนตฺ ิ ยอมสะดงุ ทณฑฺ สสฺ ตอ อาชญา สพเฺ พ สตตฺ า อ. สตั ว ท. ทงั้ ปวง ภายนตฺ ิ ยอ มกลัว

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 35 มจจฺ โุ น ตอ ความตาย ( ปคุ คฺ โล ) อ. บคุ คล กตวฺ า กระทําแลว อตฺตาน ซึ่งตน อปุ ม ใหเ ปน อุปมา น หเนยฺย ไมพ งึ ฆา น ฆาตเย ไมพ ึงยังบคุ คลใหฆา อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา สตฺตา อ. สตั ว ท. สพฺเพป แมท้งั ปวง ทณเฺ ฑ ครั้นเมือ่ อาชญา ปตนเฺ ต ตกอยู อตฺตานิ ในตนตสนฺติ ยอมสะดงุ ทณฺฑสสฺ ตอ อาชญา ตสฺส นน้ั ( อิติ ) ดังนี้ตตฺถ ปเทสุ ในบท ท. เหลานั้นหนา ( ปททฺวยสฺส ) แหง หมวดสองแหงบทวา สพเฺ พ ตสนตฺ ิ อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา มรณสสฺ อป ภายนฺติเอว ยอมกลวัแมตอ ความตายนัน่ เทียว ( อติ ิ ) ดังนี้ ( ปทสสฺ ) แหง บทวามจจฺ โุ น อติ ิ ดงั น้ี ฯ จ ก็ พยฺ ฺชน อ. พยัญชนะ อิมิสฺสา เทสนาย แหงเทศนานี้ นิรวเสส เปนตาํ ไมม สี วนเหลือ ( โหติ ) ยอมเปน ปน สว นวาอตฺโถ อ. เนื้อความ สาวเสโส เปนเนือ้ ความเปน ไปกบั ดว ยสวนเหลือ ( โหติ ) ยอ มเปน ฯ หิ เหมือนอยา งวา เภริยา ครั้นเมอ่ืกลอง รฺ า อนั พระราชา จาราปต าย ทรงยังราชบรุ ษุ ใหเทีย่ วไปแลว ( าปนตฺถ ) เพอื่ อันยังบคุ คลใหร วู า สพฺเพ ชนา อ. ชนท. ท้งั ปวง สนฺนปิ ตนตฺ ุ จงประชุมกัน อิติ ดงั น้ี เสสา ชนาอ. ชน ท. ผูเ หลอื เปตฺวา เวน ราชมหามตฺเต ซ่ึงพระราชาและมหาอํามาตยของพระราชา ท. สนฺนปิ ตนตฺ ิ ยอมประชุมกัน ยถา

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 36ฉนั ใด ( วจเน ) คร้ันเม่อื พระดาํ รสั วา สพฺเพ สตตฺ า อ. สตั ว ท.ทัง้ ปวง ตสนตฺ ิ ยอมสะดงุ อติ ิ ดงั น้ี ( สตฺถารา ) อันพระศาสดาวุตเฺ ตป แมตรัสแลว อวเสสา สตฺตา อ. สัตว ท. ผูเหลือลง เปตวฺ าเวน จตตฺ าโร วเิ สสสตฺเต ซึ่งสัตวผ ูวเิ ศษ ท. ๔ อิเม เหลาน้ีอติ ิ คือ หตถฺ าชาเนยโฺ ย อ. ชางเชอื กอาชาไนย อสฺสาชาเนยโฺ ยอ. มาตวั อาชาไนย อสุ ภาชาเนยฺโย อ. โคผูต วั อาชาไนย ขณี าสโวอ. พระขณี าสพ ( ปณฺฑเิ ตน ) อนั บณั ฑติ เวทิตพพฺ า พึงทราบวาตสนตฺ ิ ยอมสะดุง อิติ ดงั นี้ เอวเอว ฉนั นัน้ น่ันเทียว ฯ หิจริงอยู อิเมสุ วเิ สสสตฺเตสุ ในสตั วผวู เิ ศษ ท. เหลา น้หี นา ขณี าสโวอ. พระขีณาสพ อปสสฺ นฺโต ไมเห็นอยู อมรณกสตฺต ซึง่ สตั วผ ูไมต าย สกกฺ ายทิฏยิ า ( อตฺตนา ) ปหีนตตฺ า เพราะความท่แี หงสักกายทฏิ ฐิ เปน ธรรมชาติอันตนละไดแลว น ภายติ ช่อื วายอ มไมกลวั ตโย วิเสสสตตฺ า อ. สตั วผ ูวิเศษ ท. ๓ อติ เร เหลานอกน้ีอปสฺสนตฺ า ไมเ ห็นอยู สตตฺ  ซ่งึ สัตว อตตฺ โต อฏปิ กขฺ ภตู  ผูเปนปฏิปกษตอ ตนเปนแลว สกกฺ ายทฏิ ิยา พลวตฺตา เพราะความท่ีแหงสักกายทิฏฐิ เปนธรรมชาติมกี าํ ลงั น ภายนตฺ ิ ชอ่ื วา ยอมไมก ลวั ฯ อตฺโถ อ. อรรถวา ( ปุคคฺ โล ) อ. บคุ คล ( ตฺวา ) รแู ลว วาอห อ. เรา ยถา ฉันใด อฺเป สตตฺ า อ. สตั ว ท. แมเหลาอนื่เอว ฉนั น้ัน อิติ ดังน้ี น หเนยยฺ ไมพ ึงฆา น หนาเปยยฺไมพ ึงยงั บุคคลใหฆา ปร สตตฺ  ซ่ึงสตั วอ ่ืน อติ ิ ดงั นี้ ( คาถา-ปาทสสฺ ) แหงบาทแหงพระคาถาวา น หเนยยฺ น ฆาตเย อติ ิ ดงั นี้ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 37 เร่ืองพระโกณฑธานเถระ ๙. ๕๑/๑๙ ตงั้ แต สตฺถา ต ปกโฺ กสาเปตฺวา ปุจฉฺ ิเปน ตน ไป. สตถฺ า อ. พระศาสดา ปกฺโกสาเปตฺวา ทรงยังบคุ คลใหร อ งเรยี กมาแลว ต โกณฑฺ ธาน ซงึ่ พระเถระชอื่ วาโกณฑธานน้นั ปจุ ฉฺ ิตรสั ถามแลววา ภิกฺขุ ดกู อ นภกิ ษุ กิร ไดย ินวา ตฺว อ. เธอวเทสิ กลาวแลว เอว อยา งน้ี สจจฺ  จรงิ หรอื อติ ิ ดังนี้ ฯ( โกณฑธาโน ) อ. พระเถระชื่อวาโกณฑธาน ( อาห ) กราบทลูแลว วา ภนฺเต ขา แตพ ระองคผ ูเจริญ ( อห ) อ. ขา พระองค( เวทสึ ) กลา วแลว ( เอว ) อยา งน้ี สจฺจ จริง อติ ิ ดังนี้ ฯ( สตฺถา ) อ. พระศาสดา ( ปจุ ฺฉิ ) ตรสั ถามแลววา ( ตวฺ  ) อ.เธอ ( เวทสิ ) กลา วแลว ( เอว ) อยางนี้ กึการณา เพราะเหตุอะไร อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( โกณฑฺธาโน ) อ. พระเถระชอื่ วาโกณฑธาน( อาห ) กราบทลู แลว วา ( อห) อ. ขาพระองค ( วเทสึ ) กลาวแลว ( เอว ) อยางน้ี ( เตหิ ภิกขฺ ูหิ วจนสฺส ) มยา สทธฺ ึ กถิต-การณา เพราะเหตุแหงคําอันอนั ภิกษุ ท. เหลานั้น กลา วแลวกบั ดว ยขาพระองค อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( สตฺถา ) อ. พระศาสดา ( ปุจฉฺ ิ ) ตรสั ถามแลววาภกิ ฺขเว ดูกอ นภกิ ษุ ท. ตมุ ฺเหป แม อ. เธอ ท. กเถถ ยอมกลา ว สทธึกบั อิมนิ า ภกิ ฺขุนา ดวยภิกษนุ น้ั กสมฺ า เพราะเหตอุ ะไร อติ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 38ดังนี้ ฯ ( ภิกขฺ ู ) อ. ภิกษุ ท. ( อาหส ุ ) กราบทูลแลววา ภนเฺ ตขา แตพระองคผูเจริญ ( มย ) อ. ขา พระองค ท. ( กเถม ) ยอ มกลา ว( เอว ) อยา งน้ี ทิสฺวา เหน็ เพราะ อติ ฺถึ ซ่ึงหญิง วิจรนฺตึ ผูเทย่ี วไปอยู ปจฉฺ โต ขา งหลงั อิมสสฺ ภิกขฺ โุ น ของภกิ ษนุ ี้ อิติ ดังน้ี ฯ ( สตถฺ า )อ. พระศาสดา ( ปุจฺฉิ ) ตรสั ถามแลว วา กิร ไดย นิ วา อิเม ภกิ ขฺ ูอ. ภิกษุ ท. เหลานี้ วทนฺติ ยอ มกลา ว ทิสฺวา เพราะเห็น อิตฺถึซึ่งหญงิ วิจรนตฺ ึ ผูเทย่ี วไปอยู สทฺธึ กบั ตยา ดว ยเธอ ตวฺ อ. เธอ อทสิ วฺ า ว ไมเห็นแลวเทยี ว กเถสิ กลาวแลวสทธฺ ึ กบั อเิ มหิ ภกิ ฺขหู ิ ดวยภิกษุ ท. เหลาน้ี กสมฺ า เพราะเหตุอะไร อทิ  ผล อ. ผลนี้ ชาต เกดิ แลว นสิ สฺ าย เพราะอาศัย ทิฏึ ซึ่งทฏิ ฐิ ปาปก อันลามก ตว ของเธอ ปุพเฺ พในกาลกอน นนุ มิใชห รอื อิทานิ ในกาลน้ี ตฺว อ. เธอคณฺหาสิ ยอ มถือเอา ทิฏ ึ ซึง่ ทิฏฐิ ปาปก อนั ลามก ปนุ อกีกสฺมา เพราะเหตอุ ะไร อิติ ดังน้ี ฯ ภกิ ฺขู อ. ภิกษุ ท. ปจุ ฉฺ สึ ุทูลถามแลว วา ภนฺเต ขา แตพ ระองคผเู จริญ ปน ก็ กึ กมฺมอ. กรรมอะไร อิมนิ า ภิกขฺ ุนา อันภิกษนุ ี้ กต กระทาํ แลว ปพุ เฺ พในกาลกอน อิติ ดังนี้ ฯ อถ ครงั้ น้ัน สตฺถา อ. พระศาสดา กเถตกฺ า ตรสั แลวปุพพฺ กมมฺ  ซงึ่ กรรมในกาลกอ น ตสฺส เถรสฺส ของพระเถระนั้นเนส ภิกฺขูน แกภ กิ ษุ ท. เหลา น้นั วตฺวา ตรสั แลว วา ภิกฺขุ ดกู อ นภิกษ ุ ตวฺ  อ. เธอ นิสสฺ าย อาศยั แลว ปาปกมมฺ  ซง่ึ กรรมอนั

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 39ลามก อทิ  นี้ ปตโฺ ต เปน ผถู งึ แลว วปิ ฺปการ ซง่ึ ประกอบอนัแปลก อิม นี้ ( อสิ ) ยอ มเปน อทิ านิ ในกาลนี้ เต ปุนตถารปู  ปาปก  ทฏิ ึ คเหตุ อ. อันอนั เธอถือเอา ซง่ึ ทฏิ ฐอิ นั ลามกอนั มรี ปู อยางนัน้ อีก อยุตตฺ  ไมส มควรแลว ตฺว อ. เธอ มา กเถสิอยากลา วแลว กิ จฺ ิ วจน ซึง่ คาํ อะไร ๆ สทฺธึ กบั ภกิ ขฺ หู ิ ดว ยภกิ ษุ ท. ปนุ อกี นสิ สฺ ทฺโท จงเปนผูมเี สยี งออกแลว ฉนิ นฺ -กส ตาลสทิโส จงเปน ผูเชนกับดวยกงั สดาลอนั บุคคลตดั แลว มุขวฏฏ ยิ ท่ีขอบแหง ปาก โหหิ จงเปน ตฺว อ. เธอ กโรนฺโต กระทาํ อยูเอว อยางน้ี ปตฺโต นาม จกั เปนผูช ื่อวาถึงแลว นพิ พฺ าน ซง่ึ พระนพิ พาน ภวิสสฺ สิ จกั เปน อติ ิ ดังน้ี อนสุ นธฺ ึ ฆเฏตฺวา ธมมฺ เทเสนฺโต เม่ือจะทรงสบื ตอ ซ่ึงอนุสนธิ แสดงซ่ึงธรรม อภาสิ ไดทรงภาษิตแลว คาถา ซงึ่ พระคาถา ท. อมิ า เหลา นวี้ า ตวฺ  อ. เธอ มา อโวจ อยาไดก ลาวแลว ผรสุ  ซง่ึ คาํ หยาบ กจฺ ิ กะใคร ๆ ( ปเร ชนา ) อ. ชน ท. เหลาอ่ืน ( ตยา ) วุตฺตา ผอู นั เธอกลาวแลว ปฏิวเทยยฺ ุ พงึ กลา วตอบ ต กะเธอ หิ เพราะวา สารมฺภกถา อ. ถอยคําอนั เปนไปกับดว ยการรเิ ร่ิม ทุกขฺ า เปน เหตเุ ครือ่ งนาํ มาซึง่ ทุกข ( โหติ ) ยอมเปน ปฏทิ ณฺฑา อ. อาชญาตอบ ท. ผุเสยฺยุ พงึ ถกู ตอง ต ซ่งึ เธอ สเจ ถาวา ตฺว อ. เธอ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 40 อตตฺ าน ยงั ตน น เอเรสิ ไมใ หหวั่นไหว อยู กโส อุปหโต ยถา ราวกะ อ. กังสดาล อันบุคคลกาํ จดั แลว ไซร เอโส ตวฺ  อ. เธอ นั่น ปตฺโต เปน ผบู รรลุแลว นิพพาน ซึ่ง พระนิพพาน อสิ ยอ มเปน สารมโฺ ภ วาโท อ. การกลาวอนั เปนไปกบั ดว ยการรเิ ร่ิม น วชิ ชฺ ติ จะไมมี เต แกเธอ อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ตวฺ  อ. เธอ มา อโวจ อยาไดกลา วแลว ผรสุ  ซึง่ คาํ หยาบ กจฺ ิ กะใคร ๆ คอื วา เอกปคุ ฺคลปแมกะบุคคลคนหนึ่ง ( อิติ ) ดังนี้ ตตฺถ ปเทสุ ในบท ท. เหลานน้ัหนา ( ปทสสฺ ) แหง บทวา กฺจิ อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ปเร ชนา อ. ชน ท. เหลา อื่น ตยาวุตฺตา ผอู ันเธอกลา วแลว วา ( ตุมฺเห ) อ. ทาน ท. ทสุ สฺ ลี า เปนคนทศุ ีล ( อตฺถ ) ยอมเปน อติ ิ ดังน้ี ปฏิวเทยฺยุ พึงกลา วตอบตถาเอว เหมือนอยางนน้ั นน่ั เทยี ว ตป แมก ะเธอ ( อติ ิ ) ดงั น้ี( ปทสสฺ ) แหง บทวา วตุ ฺตา อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา การณุตฺตรยุคคคฺ าหกถา นาม ชอื่ อ.ถอ ยคําอันเปนเครื่องถือเอาซ่ึงคอู นั ยิ่งกวาเหตุ เอสา น่ัน ทกุ ฺขาเปนเหตุเครื่องนํามาซึง่ ทุกข ( โหติ ) ยอมเปน ( อิติ ) ดงั นี้( ปทสสฺ ) แหงบทวา สารมฺภกถา อิติ ดังนี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ( ตว ) เม่อื เธอ ปหรนตฺ สฺส ประหาร

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 41อยู ปร ปคุ คฺ ล ซ่งึ บคุ คลอื่น กายทณฑฺ าทหี ิ ทณเฺ ฑหิ ดว ยอาชญา ท.มีอาชญาอนั เกิดแลว จากกายเปน ตน ปฏิทณฑฺ า อ. อาชญาตอบ ท.ตาทิสา ว อนั เชนกบั ดวยอาชญาน้ันเทียว ปเตยฺยุ พงึ ตกลง มตถฺ เกบนกระหมอ ม ตว ของเธอ ( อิติ ) ดงั นี้ ( ปทสสฺ ) แหงบทวาปฏทิ ณฑฺ า อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา สเจ ถาวา ตวฺ  อ. เธอ สกขฺ สิ ฺสสิจกั อาจ กาตุ เพอ่ื อันกระทาํ อตตฺ าน ซึ่งตน นิจฺจล ใหเ ปนสภาพที่ความหวั่นไหวออกแลวไซร ( อติ ิ ) ดงั น้ี ( ปทสฺส ) แหงบทวา สเจ เนเรสิ อิติ ดงั นี้ ฯ ( อนโฺ ถ ) อ. อรรถวา มขุ วฏฏยิ  ฉนิ ฺทติ วฺ า ตลมตฺต กตวฺ าปต กสตาล วยิ ราวกะ อ. กังสดาล อันอันบุคคลตดั แลว ทข่ี อบแหงปาก กระทําแลว ใหเ ปน วตั ถสุ ักวา พื้น ต้ังไวแ ลว ( อิติ ) ดังนี้( คาถาปาทสฺส ) แหงบาทแหง พระคาถาวา กโส อปุ หโต ยถา อติ ิดังนี้ ฯ หิ จรงิ อยู ตาทิส กสตาล อ. กังสดาลอนั เชน น้ัน ปหตปแมอนั อนั บุคคลตแี ลว หตฺถปาเทหิ วา ดวยมอื และเทา ท. หรอืทณฺเฑน วา หรอื วาดวยทอนไม น กโรติ ยอมไมกระทํา สททฺ ซึง่ เสียง ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา สเจ ถา วา ติว อ. เธอ สกขฺ ิสฺสสิจักอาจ ภวติ ุ เพื่ออนั เปน เอวรูโป เปน ผูมีรปู อยา งนไ้ี ซร เอโสตฺว อ. เธอนนั่ อมิ  ปฏิปท ยงั ขอปฏบิ ัตนิ ี้ ปูรยมาโน ใหเ ต็มอยูอปฺปมตโฺ ต เปน ผูไมป ระมาทแลว อทิ านิ ในกาลนี้ ปตโฺ ต นาม

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 42ชอ่ื วาเปนผูบรรลุแลว นพิ พฺ าน ซึ่งพระนพิ พาน อสิ ยอ มเปน( อิติ ) ดังนี้ ( ปททวฺ ยสฺส ) แหง หมวดสองแหงบทวา เอส ปตฺโตสิอิติ ดังน้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ปน ก็ เอว ครั้นเมือ่ ความเปนอยา งน้ี สนเฺ ต มอี ยู สารมฺโภป วาโท อ. การกลาว แมอ ันเปนไปกับดวยการริเริม่ อุตตฺ รกิ รณวาจาลกฺขโณ อันมกี ารกลาวอันเปนเครือ่ งกระทําใหยิง่ ข้ึนเปนลักษณะ อาทโิ ก อันเปน ตน เอว อยา งนี้วา ตวฺ  อ. ทา น ทุสสฺ โี ล เปนคนทศุ ีล ( อสิ ) ยอมเปน อิติดงั นี้ วา ตมุ เฺ ห อ. ทา น ท. ทุสิสีลา เปน คนทศุ ลี ( อตถฺ )ยอมเปน อติ ิ ดงั น้ี น วชิ ชฺ ติ จะไมมี คือวา น ภวสิ สฺ ตเิ อวจักไมม ีน่ันเทียว เต แกเ ธอ อิติ ดังนี้ ( คาถาปาทสสฺ ) แหงบาทแหงพระคาถาวา สารมโฺ ภ เต น วิชชฺ ติ อิติ ดงั น้ี ฯ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 43 เรอ่ื งอุโบสถกรรม ๑๐. ๕๓/๑๕ ต้งั แต สาวตถฺ ิย กิเรกสฺมึ อโุ ปสถทิวเสเปนตนไป. กิร ไดยินวา เอกสมฺ ึ อโุ ปสถทวิ เส ในวันแหง อโุ บสถวันหนง่ึอิตฺถโิ ย อ. หญิง ท. ปฺจสตมตตฺ า ผูมรี อยหา เปน ประมาณ สาวตฺถยิ ในเมอื งสาวัตถี อโุ ปสถกิ า เปน ผูรกั ษาซึ่งอุโบสถ หตุ ฺวา เปนอคมส ุ ไดไ ปแลว วหิ าร สูวหิ าร ฯ วสิ าขา อ. นางวสิ าขาอุปสงฺกมิตวฺ า เขาไปหาแลว ตาสุ อติ ถฺ สี ุ ในหญิง ท. เหลา น้ันหนามหลฺลกิตฺถโิ ย ซึง่ หญงิ ผูแ ก ท. ปุจฉฺ ิ ถามแลว วา อมมฺ า แนะแม ท. ตมุ ฺเห อ. ทา น ท. อโุ ปสถิกา เปน ผูร กั ษาซง่ึ อโุ บสถ ชาตาเกิดแลว อตถฺ ยอมเปน กมิ ตถฺ  เพือ่ อะไร อติ ิ ดงั น้ี ( วจเน )คร้ันเมื่อคําวา ( มย ) อ. ดฉิ ัน ท. ปตเฺ ถตฺวา ปรารถนาแลวทิพพฺ สมปฺ ตฺตึ ซ่งึ สมบตั อิ ันเปน ทิพย ( อุโปสถิกา ) เปน ผูรักษาซ่ึงอโุ บสถ ( ชาตา ) เกิดแลว ( อมฺห ) ยอ มเปน อติ ิ ดงั น้ี ตาหิมหลลฺ กิตถฺ หี ิ อันหญงิ ผูแก ท. เหลานนั้ วตุ ฺเต กลาวแลว ปุจฉฺ ิถามแลว มชฌฺ ิมิตถฺ โิ ย ซง่ึ หญิงผมู ีในทา มกลาง ท. ( วจเน ) คร้นัเมื่อคําวา ( มย ) อ. ดฉิ นั ท. ( อโุ ปสถิกา ) เปนผูรักษาซึ่งอุโบสถ( ชาตา ) เกิดแลว มุจฺนตฺถาย เพอ่ื ตองการแกอ นั พน สปตตฺ ิวาสาจากการอยูรว มดว ยหญงิ ผูเปน ไปกบั ดว ยผวั ( อมหฺ ) ยอมเปน อิติ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 44ดังน้ี ตาหิ มชฺฌมิ ิตฺถีหิ อนั หญิงผูม ใี นทา มกลาง ท. เหลาน้นั วุตเฺ ตกลา วแลว ปจุ ฉฺ ิ ถามแลว ตรุณติ ฺถโิ ย ซงึ่ หญิงรนุ สาว ท. ( วจเน )ครน้ั เมือ่ คาํ วา ( มย ) อ. ดิฉัน ท. ( อุโปสถกิ า ) เปนผรู กั ษาซง่ึอโุ บสถ ( ชาตา ) เกดิ แลว ปุตตฺ ปฏลิ าภตถฺ าย เพือ่ ตอ งการแกอนัไดเฉพาะซ่ึงบตุ ร ปมคพเฺ ภ ในครรภท ีห่ น่ึง ( อมฺห ) ยอมเปนอติ ิ ดงั นี้ ตาหิ ตรุณติ ถฺ ีหิ อนั หญิงรุน สาว ท. เหลา น้นั วุตเฺ ตกลา วแลว ปจุ ฉฺ ิ ถามแลว กุมารกิ าโย ซง่ึ เด็กหญงิ ท. ( วจเน )คร้ันเมอ่ื คําวา ( มย ) อ. ดิฉนั ท. ( อุโปสถิกา ) เปนผรู ักษาซึ่งอโุ บสถ ( ชาตา ) เกดิ แลว คมนตถฺ าย เพื่อตอ งการแกอนั ไปปติกุล สตู ระกูลของผัว ( อตฺตโน ) ตรณุ ภาเวเอว ในความที่แหง ตนเปน หญิงสาวน่นั เทียว ( อมฺห ) ยอ มเปน อติ ิ ดงั น้ี ตาหิ กมุ ารกิ าหิอันเด็กหญิง ท. เหลา นัน้ วตุ ฺเต กลาวแลว สตุ ฺวา ฟงแลว ตกถ ซ่ึงถอ ยคาํ น้นั สพพฺ ป แมท ัง้ ปวง ตาส อิตถฺ นี  ของหญงิ ท.เหลานัน้ คนตฺ วฺ า ไปแลว สนฺติก สสู าํ นกั สตฺถุ ของพระศาสดาอาโรเจสิ กราบทูลแลว ปฏิปาฏยิ า ตามลาํ ดับ ฯ สตถฺ า อ. พระศาสดา สุตฺวา ทรงสดบั แลว ต วจน ซ่ึงคาํ นน้ั วตวฺ า ตรัสแลววา วิสาเข ดกู อ นวิสาขา ชาติอาทโย นามสภายธมมฺ า อ. สภาวธรรม ท. ชื่อวา มีชาติเปน ตน อเมส สตตฺ านของสัตว ท. เหลานี้ ทณฑฺ หตถฺ โคปาลกสทิสา เปน เชนกบั ดว ยนายโคบาลผมู ที อ นไมใ นมอื ( โหนตฺ ิ ) ยอ มเปน ชาติ อ. ชาติเปเสตวฺ า สง ไปแลว สนตฺ ิก สสู าํ นัก ชราย ของชรา ชรา อ. ชรา

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 45( เปเสตฺวา ) สงไปแลว สนตฺ ิก สูสํานกั พฺยาธิโน ของพยาธิ พยฺ าธิอ. พยาธิ ( เปเสตฺวา ) สง ไปแลว สนฺตกิ  สูส าํ นัก มรณสสฺ ของมรณะ มรณ อ. มรณะ ฉนิ ทฺ ติ ยอมตดั ชีวิต ซงึ่ ชวี ติ  กธุ าริยา( รกุ ขฺ  ) ฉินทฺ นฺตา ( ปุคคฺ ลา ) วิย ราวกะ อ. บุคคล ท. ตัดอยู ซึ่งตน ไม ดวยขวาน เอว ครัน้ เม่ือความเปนอยางน้ี สนเฺ ตป แมม ีอยูปตฺเถนฺตา นาม สตฺตา อ. สตั ว ท. ชอื่ วา ผูปรารถนาอยู ววิ ฏฏ นพิ พฺ าน ซึง่ พระนพิ พาน อันมีวฏั ฏะไปปราศแลว นตฺถิ ยอ มไมมีปน แตว า ( อเิ ม สตตฺ า ) อ. สัตว ท. เหลา นี้ ปตเฺ ถนตฺ ิ ยอ มปรารถนา วฏฏเ อว ซงึ่ วัฏฏะนัน่ เทียว อิติ ดงั นี้ อนสุ นธฺ ึฆเฏตฺวา ธมมฺ  เทเสนฺโต เมื่อจะทรงสืบตอ ซงึ่ อนุสนธิ แสดงซึง่ธรรม อาห ตรัสแลว คาถ ซ่ึงพระคาถา อิม นวี้ า โคปาโล อ. นายโคบาล ปาเชติ ยอมขับไป คาโว ซึง่ โค ท. โคจร สูท ่ีหากนิ ทณเฺ ฑน ดวยทอ นไม ยถา ฉนั ใด ชรา จ อ. ชรา ดวย มจฺจุ จ อ. มจจฺ ดุ ว ย ปาเชนฺติ ยอม ตอนไป อายุ ซง่ึ อายุ ปาณนี  ของสตั ว ผูมลี มปราณ ท เอว ฉันน้นั อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา โคปาลโก อ. นายโคบาล เฉโกผฉู ลาด นิวาเรตวฺ า หา มแลว คาโว ซงึ่ โค ท. ปวสิ นฺติโย ตวัเขาไปอยู เกทารนตฺ ร สูระหวา งแหงคันนา ทณเฺ ฑน ดวยทอ นไมโปเถนโฺ ต โบยอยู เตนเอว ทณฺเฑน ดวยทอนไมน้ันน่นั เทียว

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 46เนติ ยอมนําไป ปาเชติ ช่ือวา ยอ มขับไป ( คาโว ) ซึง่ โค ท.โคจร สทู ่ีหากนิ สลุ ภตโิ ณทก อันมหี ญาและน้ําอนั หาไดโ ดยงา ยอิติ ดังนี้ ตตฺถ ปเทสุ ในบท ท. เหลานน้ั หนา ( ปทสฺส ) แหงบทวา ปาเชติ อติ ิ ดังน้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ฉินฺทนตฺ ิ ยอมตดั ชวี ิตินฺทฺริย ซึง่อินทรียคือชีวิต คอื วา เขเปนตฺ ิ ยอมยังอนิ ทรยี ค ือชวี ิตใหสิ้นไป( อิติ ) ดังน้ี ( ปททวฺ ยสสฺ ) แหงหมวดสองแหงบทวา อายุ ปาเชนฺติอติ ิ ดังนี้ ฯ โอปมฺมปฏิปาทน อ. คาํ เปน เครือ่ งยังความเปน แหงอุปมาใหถึงเฉพาะ เอตถฺ คาถาย ในพระคาถานี้ อทิ  น้วี า หิ ก็ ชรา จอ. ชราดวย มจฺจุ จ อ. มจั จุดว ย โคปาลโก วยิ ราวกะ อ. นายโคบาล ชวี ติ ินทฺ รยี  อ. อนิ ทรียคือชวี ิต โคคโณ วยิ ราวกะ อ.หมแู หงโค มรณ อ. มรณะ โคจรภูมิ วยิ ราวกะ อ. ภาคพ้ืนอนั เปนท่หี ากิน ตตถฺ สภาวธมฺเมสุ ในสภาวธรรม ท. เหลานน้ั หนาชาติ อ. ชาติ เปเสสิ สง ไปแลว ชวี ติ นิ ฺทฺริย ซึ่งอนิ ทรยี คือชวี ติสตฺตาน ของสัตว ท. สนฺตกิ  สสู ํานัก ชราย ของชรา ตาว กอนชรา อ. ชรา ( เปเสสิ ) สง ไปแลว ( ชวี ติ ิตฺทฺริย ) ซง่ึ อินทรยี คือชีวิต ( สตฺตาน ) ของสัตว ท. สนตฺ ิก สูส ํานกั พฺยาธโิ นของพยาธิ พยฺ าธิ อ. พยาธิ ( เปเสสิ ) สง ไปแลว ( ชวี ิตนทฺ รฺ ีย )ซ่งึ อนิ ทรยี คือชีวติ ( สตตฺ าน ) ของสตั ว ท. สนฺตกิ  สูสาํ นัก มรณสฺสของมรณะ ตเอว มรณ อ. มรณะน้ันน่ันเทยี ว ฉินทฺ ิตวฺ า ตัดแลว

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 47( ชวี ิตนทฺ รฺ ยิ  ) ซง่ึ อินทรียค อื ชวี ิต ( สตตฺ าน ) ของสตั ว ท. คจฉฺ ติยอมไป กธุ าริยา ( รุกขฺ  ) เฉท ( ปคุ ฺคโล ) วยิ ราวกะ อ. บุคคลตัดอยู ซงึ่ ตน ไม ดว ยขวาน อติ ิ ดงั นี้ ( ปณฑฺ เิ ตน ) อนั บณั ฑติ( เวทติ พฺพ ) พงึ ทราบ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 48 เรอ่ื งอชครเปรต ๑๑. ๕๖/๑๓ ต้งั แต เสฏ ี คนธฺ กุฏี กิร ฌายตตี ิ สุตวฺ าเปนตนไป. เสฏ ี อ. เศรษฐี สุตวฺ า สดับแลววา กิร ไดย ินวา คนธฺ กฏุ ีอ. พระคันธกุฏี ( อคคฺ ินา ) อนั ไฟ ฌายติ ไหมอ ยู อติ ิ ดังนี้อาคจฉฺ นโฺ ต เมื่อมา อาคนตฺ วฺ า มาแลว ( ตสฺสา คนฺธกฏุ ิยา อคคฺ นิ า )ฌามกาเล ในกาลแหงพระคันธกุฎีนน้ั อนั อนั ไฟไหมแลว โอโลเกนฺโตแลดูอยู คนธฺ กฏุ ึ ซึง่ พระคนั ธกฎุ ี ฌาม อนั อันไฟไหมแ ลว อกตฺวาไมกระทาํ แลว โทมนสสฺ  ซงึ่ ความโทมนสั วาลคคฺ มตตฺ ป  แมอนั มีปลายแหง ขนทรายเปน ประมาณ สมฺมิ ฺชิตวฺ า คูแลว วามพาหุซงึ่ แขนเบ้ืองซาย อปฺโปเสิ ปรบแลว มหาอปฺโปิก ปรบดว ยเสยี งอนั ดงั หตฺเถน ดวยมอื ทุกฺขเิ ณน เบ้ืองขวา ฯ อถ คร้ังนน้ัติ า ชนา อ. ชน ท. ผูย นื อยูแลว สมีเป ในที่ใกล ปุจฉฺ สึ ุถามแลว น เสฏ ึ ซึง่ เศรษฐนี ้นั วา สามิ ขา แตนาย ตฺว อ. ทา นอปโฺ ปเสิ ปรบแลว ( ตยา ) เอตตฺ ก ธน วสิ สฺ ชฺเชตวฺ า กตายคนฺธกฏุ ยิ า ( อคฺคินา ) ฌามกาเล ในกาลแหงพระคันธกฎุ ี อนั อนัทา น สละวเิ ศษแลว ซึง่ ทรพั ย อนั มปี ระมาณเทาน้ี กระทาํ แลวอันอนั ไฟไหมแ ลว กสมฺ า เพราะเหตุอะไร อิติ ดงั นี้ ฯ โส เสฏี อ.เศรษฐนี ัน้ อาห กลาวแลว วา ตาตา แนะ พอ ท. ธน อ. ทรัพยเม อนั เรา กตวฺ า กระทําแลว กมฺม ซง่ึ กรรม เอตตฺ ก อันมีประมาณ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 49เทานี้ ลทธฺ  ไดแลว นทิ หิตุ เพ่อื อันฝงไว พทุ ฺธสาสเน ในพระ-พุทธศาสนา อสาธารเณ อันไมท ว่ั ไป อคคฺ ิอาทีน อนตฺ รายาน แกอนั ตราย ท. มีไฟเปนตน อห อ. เรา ตฏุ  มานโส ผมู ฉี ันทะอนัมใี นใจอันยนิ ดีแลว อปโฺ ปเสึ ปรบแลว ( จนิ ฺตเนน ) ดวยอนั คิดวาอห อ. เรา ลภสิ สฺ ามิ จกั ได ปนุ ป เอตฺตก ธน วสิ ฺสชเฺ ชตฺวาสตถฺ ุ คนธฺ กฏุ ึ กาตุ เพ่อื อันสละวเิ ศษ ซึ่งทรพั ย อนั มีประมาณเทานี้แลวกระทํา ซ่ึงพระคันธกฎุ ี เพอื่ พระศาสดา แมอกี อติ ิ ดงั น้ี อิติ ดงั นี้ ฯโส เสฏี อ. เศรษฐนี ้ัน วิสฺสชเฺ ชตวฺ า สละวิเศษแลว ธน ซ่ึงทรพั ยตตฺตก อนั มีประมาณเทานนั้ กาเรตวฺ า ยงั บุคคลใหกระทาํ แลว คนธฺ กุฏึซง่ึ พระคนั ธกฎุ ี ปุน อีก อทาสิ ไดถวายแลว ทาน ซึ่งทานสตฺถุโน แดพ ระศาสดา วีสตสิ หสสฺ ภิกขฺ ุปริวารสฺส ผมู ีภิกษุมพี ันยส่ี ิบเปน ประมาณเปนบรวิ าร ฯ โจโร อ. โจร ทสิ วฺ า เหน็ แลว ต กริ ิย ซงึ่ กริ ิยานั้น จนิ ฺเตสิคิดแลว วา อห อ. เรา อมิ  เสฏึ อมาเรตฺวา ไมยังเศรษฐนี ี้ใหตายแลว น สกขฺ สิ ฺสามิ จักไมอาจ มงฺกกุ าตุ เพอื่ อันกระทําใหเ ปนคนเกอ ( เอต การณ ) อ. เหตุน่ัน โหตุ จงมเี ถดิ อห อ. เราน เสฏ ึ ยงั เศรษฐีนน้ั มาเรสสฺ ามิ จักใหต าย อิติ ดงั น้ี พนธฺ ิตฺวาผูกแลว ฉุรกิ  ซง่ึ กฤช นวิ าสนนตฺ เร ในระหวา งแหง ผาเปน เครือ่ งนงุวิจรนโฺ ตป แมเ ท่ียวไปอยู วหิ าเร ในวหิ าร สตตฺ าห ส้ินวนั ๗น ลภิ ไมไดแลว โอกาส ซ่งึ โอกาส ฯ มหาเสฏปี  แม อ. มหาเศรษฐีทตวฺ า ถวายแลว ทาน ซ่ึงทาน ภกิ ขฺ สุ งฆฺ สฺส แกห มแู หง ภกิ ษุ