3_SINIF_FEN_BILIMLERI_2022_2023

çek-kopar FEN bilimleri AKILLI TAHTAYA UYUMLU Yen Nes l Becer Temell Etk nl kler

3. SINIF FEN BİLİMLERİ Bu kitabın bütün hakları Mavi Deniz Yayıncılığa aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz ve çoğaltılamaz. Copyright © YAZAR Ahmet KÜÇÜKAYDIN DİZGİ - GRAFİK - KAPAK TASARIMI Resul KÖSE YAYINEVİ MAVİ DENİZ YAYINLARI +90 553 382 47 72 - +90 538 944 34 09 www.mavidenizyayinlari.com BASKI NY MATBAACILIK LTD. ŞTİ. Sertifika No: 50732 BASIM YERİ ANKARA ISBN: 978-605-9266-25-3

İSTİKLAL MARŞI Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak, Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül; ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal... Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklal. Mehmet Âkif ERSOY

Mustafa Kemal ATATÜRK 1881-1938

İÇİNDEKİLER GEZEGENİMİZİ TANIYALIM MADDEYİ TANIYALIM Dünya’mızın Şekli .......................................... 7 Dünya’mızın Katmanları ............................. 11 Maddeyi Niteleyen Özellikler ................... 75 Manto ve Çekirdek ...................................... 13 Sertlik - Yumuşaklık - Esneklik ............... 77 Kara ve Su Katmanı ................................... 15 Kırılgan - Renkli - Kokulu ........................... 79 Kara, Su ve Hava Katmanı .......................... 17 Tat - Pürüzlü - Pürüzsüz .............................. 81 Havanın Varlığı, Maddeyi Niteleyen Özellikler .................... 83 Bazı Maddeler Zarar Verebilir ................... 85 Karalarla Suları Kıyaslıyorum ................... 19 Güvenlik Önlemleri ...................................... 87 Etkinliklerle Gezegenimizi Tanıyalım ....... 21 Maddenin Hâlleri .......................................... 89 Değerlendirme - 1 ........................................ 23 Maddenin Sıvı ve Gaz Hâli ........................... 91 BEŞ DUYUMUZ Değerlendirme - 5 ....................................... 93 Duyu Organlarımız ve Görevleri .......... 27 Değerlendirme - 6 ....................................... 95 Görme Organımız: Göz ............................. 29 ÇEVREMİZDEKİ IŞIK VE SESLER Göz Sağlığı ..................................................... 31 Duyma Organımız: Kulak ........................... 33 Işığın Görmedeki Rolü ................................ 99 Kulak Sağlığı ................................................. 35 Görme Olayının Gerçekleşmesi .............. 101 Koku Alma Organımız: Burun .................... 37 Doğal ve Yapay Işık Kaynakları ............... 103 Burun Sağlığı ................................................. 39 Ses Her Yönde Yayılır ................................. 107 Tat Alma Organımız: Dil .......................... 41 Uzaklık ve Ses Şiddeti Arasındaki İlişki ... 109 Dil Sağlığı ....................................................... 43 Doğal ve Yapay Ses Kaynakları ................. 111 Dokunma Organımız Deri, Ses Şiddetinin İşitme İçin Önemi ............. 113 Şiddetli Sesin Zararları - İşitme Kaybı ...... 115 Deri Sağlığı ..................................................... 45 Değerlendirme - 7 ........................................ 117 Etkinliklerle Beş Duyumuz ...................... 47 CANLILAR DÜNYASINA YOLCULUK Değerlendirme - 2 ........................................ 49 KUVVETİ TANIYALIM Çevremizdeki Varlıkları Tanıyalım ............ 121 Hareket Eden Varlıklar ............................... 53 Canlıların Özellikleri ..................................... 125 Sallanma - Dönme - Yön Değiştirme ....... 55 Bitkinin Gelişimi ............................................ 127 Hızlanan ve Yavaşlayan Hareket .............. 57 Yaşadığımız Çevre ...................................... 131 Hızlanma - Yavaşlama - Dönme Çevremizi Koruyalım .................................. 133 Doğal ve Yapay Çevre ................................. 135 Sallanma - Yön değiştirme ......................... 59 Milli Parklar - Doğal Anıtlar ....................... 137 İtme - Çekme ................................................. 61 Çevremizi Koruyalım .................................. 139 Hızlandırma - Yavaşlatma - Durdurma .... 63 Değerlendirme - 8 ........................................ 141 Hareketli Cisimler ve Tehlike ..................... 65 ELEKTRİKLİ ARAÇLAR Etkinliklerle Kuvveti Değerlendiriyorum . 67 Değerlendirme - 3 ......................................... 69 Elektrikli Araç - Gereçler ............................ 145 Değerlendirme - 4 ......................................... 71 Elektrik Kaynakları ........................................ 149 Elektriğin Güvenli Kullanımı ...................... 153 Değerlendirme - 9 ........................................ 155 Değerlendirme - 10 ....................................... 157 Cevap Anahtarları ......................................... 159

01 GEZEGENİMİZİ TANIYALIM 5

GEZEGENİMİZİ TANIYALIM KONULAR: DÜNYA’MIZIN ŞEKLİ Dünya’mızın Şekli Neye Benzer? Dünya’mızın Katmanları DÜNYA’MIZIN KATMANLARI Kara ve Su Katmanları Hava Katmanı NELER ÖĞRENECEĞİZ? Dünya’mızın şeklinin küreye benzediğinin farkına varacağız. Dünya’mızın şekliyle ilgili model hazırlayacağız. Dünya’nın yüzeyinde karaların ve suların yer aldığını kavraya- cağız. Dünya’da etrafımızı saran bir hava katmanının bulunduğunu açıklayacağız. Dünya yüzeyindeki kara ve suların kapladığı alanları model üzerinde karşılaştıracağız.

Adı: Dünya’mızın Şekli Soyadı: A. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. a. Dünya’da bir noktadan havalanan uçak, hep aynı yöne uçarsa başladığı nok- taya ulaşır. Örneğin Ankara’dan kalkan bir uçak sürekli doğuya doğru uçtuğunda tek- rar Ankara’ya gelir. Bu durum, Dünya’nın şeklinin küreye benzemesinin sonucudur. SORU: Hep aynı yönde uçan uçağın aynı noktaya ulaşması neyin sonucudur? CEVAP: b. Güneş doğarken önce Güneş’in bir kısmı, sonra yarısı, en sonunda ise ta- mamı görülür. Güneş batarken de ya- vaş yavaş gözden kaybolur. Bu olay Dünya’nın şeklinin küreye benzediğinin kanıtıdır. SORU: Güneş’in yavaş yavaş batması neyin kanıtıdır? CEVAP: c. Uzaydan çekilen fotoğraflar Dünya’nın şeklinin küreye benzediğini kanıtlamakta- dır. Dünya’mız alt ve üst kısımlardan hafif basık, yanlardan şişkindir. SORU: Dünya’mızın şekli nasıldır? CEVAP: 7

B. Resimlere göre ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. 1 Karaya yaklaşan bir geminin önce direk ve bacası görünür. D Y D Y 2 Karaya yaklaşan bir geminin son olarak gövdesi görünür. D Y 3 Dünya düz olduğundan dolayı geminin önce direk ve bacası D Y D Y görünmüştür. 4 Karadan uzaklaşan bir geminin önce gövdesi gözden kaybolur. D Y 5 Karadan uzaklaşan bir geminin son olarak direk ve bacaları kaybolur. 6 Geminin önce bacasının, sonra gövdesinin görünmesi Dün- ya’nın küre şeklinde olduğunun kanıtıdır. C. Aşağıdaki metni okuyalım. Soruları cevaplandıralım. MACELLAN Ferdinand Macellan adlı denizci Dünya’nın çevresini do- laşan ilk kişidir. 1522 yılında gemileriyle yola çıktı. Sürekli batıya giderse, tekrar yola çık- tığı yere döneceğini düşünüyor- du. Aylar süren yolculuğun ardından yola çıktıkları yere geri döndüler. Böy- lece Dünya’nın yuvarlak olduğunu kanıtlamış oldular. SORU: Ferdinand Macellan bu yolculukla neyi kanıtlamış oldu? CEVAP: SORU: Gemicilerin başladıkları noktaya dönmeleri Dünya’nın hangi özel- liğinin sonucudur? CEVAP: 8

Adı: Dünya’mızın Şekli Soyadı: A. Aşağıda eski zamanlarda insanların Dünya’mızın şekli ile ilgili görüşleri verilmiştir. Görüşleri numaraları kullanarak resimlerle eşleştirelim. Bundan binlerce yıl önce yaşayan eski Mısırlılar 1 Dünya’yı bir kutu, gökyüzünü de o kutunun kapağı gibi düşünüyorlardı. Eskiden Hintliler Dünya’nın kaplumbağanın sırtın- 2 da durduğunu, kaplumbağanın da sonsuz bir de- nizde yüzdüğünü düşünüyorlardı. Eski zamanlarda bir grup insan Dünya’nın bir öküzün 3 boynuzları üzerinde durduğunu, öküzün boynuzlarını sallamasıyla deprem olduğunu düşünüyorlardı. Gezegenimizin farklı yerlerindeki inanışlardan bir 4 tanesi de Dünya’mızın tepsi şeklinde olduğu ve su üzerinde yüzdüğüdür. Dünya’nın düz olduğunu düşünenler gemilerle 5 uzaklara ilerlediklerinde Dünya’nın kenarından aşağı düşeceğine inanıyorlardı. 9

B. Dünya’nın uzaydan çekilmiş fotoğrafını inceleyelim. Noktalı yerlere uy- gun ifadeleri yazalım. fotoğrafları küre araçlar şişkin Teknolojinin gelişmesiyle birlikte uzaya ...................... gönderilmiştir. Uzaya gönderilen araçlardan Dünya’mızın ............................. çekilmiştir. Çekilen fotoğraflar ve görüntülerde Dünya’mızın şekli net olarak görülmek- tedir. Dünya’mız alttan ve üstten biraz basık, yanlardan ...................... şekil- dedir. Kısacası Dünya’mız ...................... şeklindedir. C. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. 3. Dünya’mızın şeklini doğru şekilde açıklayan ifade hangisidir? abc d Dünya’mızın şeklini yukarıdakiler- A. Dünya’mız yanlardan basık, alttan ve üstten şişkincedir. den hangilerine benzetebiliriz? A. a-b B. a-d C. c-d B. Dünya’mız yanlardan şişkince, alttan ve üstten tümsektir. C. Dünya’mız alttan ve üstten basık, yanlardan şişkincedir. 2. Portekizli kaşifin gemileriyle hep 4. Dünya’mızın ................. benze- batıya gittikten sonra yine aynı yen bir şekli vardır. İfadesinde noktaya varması Dünya’nın hangi noktalı yere hangisi gelmelidir? özelliğiyle ilgilidir? A. silindire A. Dünya’nın büyük olmasıyla B. koniye B. Dünya’nın geniş olmasıyla C. küreye C. Dünya’nın yuvarlak olmasıyla 10

Adı: Dünya’mızın Katmanları Soyadı: A. Aşağıdaki noktalı yerlere Dünya’mızın katmanlarını yazalım. Dış Çekirdek Yer Kabuğu İç Çekirdek Manto ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... B. Aşağıdaki noktalı yerlere ifadelere uygun katmanın adını yazalım. 1 En içte yer alan katmandır. ....................................... 2 Manto katmanının altındaki katmandır. ....................................... 3 İç çekirdeği çevreleyen katmandır. ....................................... 4 Yapısı magmadan oluşmuş katmandır. ....................................... 5 Canlıların yaşadığı katmandır. ....................................... 6 Yer kabuğunun altındaki katmandır. ....................................... 7 En sıcak olan katmandır. ....................................... 8 Kara katmanı olarak da bilinen katmandır. ....................................... 11

C. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. yer kabuğu manto basık merkezinde farklı küreye a. Dünya’mızın şeklini geometrik cisimlerden ................... benzetebiliriz. b. Yer kabuğunun hemen altında ......................... katmanı yer alır. c. Dünya’mız alttan ve üstten ......................... , yanlardan şişkin bir kü- reye benzemektedir. d. Dünya’mızın ......................... yer alan katmana iç çekirdek denir. e. Dünya’mız içten dışa doğru ......................... katmanlardan oluşur. f. ................................... Dünya’mızın dış kısmını oluşturur. D. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a. ( ..... ) Eski zamanlarda Dünya’nın şekliyle ilgili farklı düşünceler vardı. b. ( ..... ) Uzaydan çekilen fotoğraf ve görüntülerde Dünya’nın yuvarlak olmadığı görüldü. c. ( ..... ) Dünya’nın merkezinde yer alan çekirdek katmanı iki bölümden oluşur. d. ( ..... ) Dünya’mız iç içe geçmiş katmanlardan oluşur. e. ( ..... ) Dünya’mızın en sıcak katmanı manto katmanıdır. f. ( ..... ) Dünya’mız alttan ve üstten basık, yanlardan şişkin bir küreye benzemektedir. g. ( ..... ) Manto katmanı yüksek sıcaklık nedeniyle sıvı haldedir. 12

Adı: Manto - Çekirdek Soyadı: A. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Noktalı yere katmanın adını yazalım. ................................... Yer kabuğunun altında bulunan katmanda kayalar erimiş haldedir. Eri- miş haldeki bu kayalar yer kabuğunda oluşan çatlaklardan kendilerine yol bularak yeryüzüne ulaşırlar. Yeryüzü- ne ulaştıkları noktalarda yanardağları oluştururlar. Dağlardan aşağıya ak- tıktan sonra zamanla soğurlar ve katı hâle dönüşürler. B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “ Y ” kutusunu boyayalım. 1 Manto, Dünya’mızın en soğuk katmanıdır. DY 2 Manto, akışkan bir yapıya sahiptir. DY 3 Maddeler mantoda erimiş halde bulunur. DY 4 Manto, Dünya’nın en içteki katmanıdır. DY 5 Manto, magma adı verilen bir maddeden oluşur. DY 6 Mantoyu oluşturan magma yeryüzüne çıkabilir. DY 7 Manto, insanlar tarafından gözlenebilen bir katmandır. DY 8 Magmanın yeryüzüne çıktığı yerlere yanardağ denir. DY 9 Canlılar, mantoda yaşamlarını sürdüremez. DY 13

C. Aşağıda manto ve çekirdek katmanı ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bilgileri nu- maraları kullanarak ait olduğu katmana yazalım. 1 Yer kabuğuna en uzak katmanım. 2 Dünya’nın en sıcak katmanıyım. 3 Yer kabuğunun altındaki katmanım. 4 Yüksek sıcaklık nedeniyle erimiş kayalardan oluşurum. 5 İç ve dış olarak iki katmandan oluşurum. 6 Yüksek sıcaklık nedeniyle sıvı haldeyim. 7 Dünya’nın merkezindeki katmanım. 8 Yer kabuğunun çatlaklarından sızarak yeryüzüne ulaşırım. MANTO: ÇEKİRDEK: D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Yer kabuğuna komşu olan katman 3. aşağıdakilerden hangisidir? A. İç çekirdek katmanı ? B. Manto katmanı C. Dış çekirdek katmanı Soru işareti ile belirtilen katmanın altında yer alan katman hangisidir? 2. I. Sıcaklık nedeniyle erimiş kaya- A. Yer kabuğu katmanı lardan oluşur. B. İç çekirdek katmanı C. Dış çekirdek katmanı II. Canlıların yaşamını sürdürebile- ceği koşullara sahiptir. Manto katmanı ile ilgili verilen 4. Dünya’mızı yumurtaya bilgiler için hangisi doğrudur? benzetecek olursak A. Her iki açıklama da doğrudur. sarısını hangi katmana B. I. açıklama doğru, II. açıklama benzetebiliriz? yanlıştır. C. I. açıklama yanlış, II. açıklama A. Yer kabuğu B. Manto doğrudur. C. Çekirdek 14

Adı: Kara ve Su Katmanı Soyadı: A. Aşağıda kara ve su katmanını oluşturan unsurlar verilmiştir. Bu unsurları uygun tabloya yazalım. dağlar denizler ovalar göller nehirler ormanlar yaylalar yeraltı suları çöller buzullar okyanuslar vadiler KARA KATMANI SU KATMANI 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5. 6. 6. B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y ” yazalım. a. ( ..... ) Kara katmanı ile su katmanı iç içe olan katmanlardır. b. ( ..... ) Kara katmanı taş, toprak ve kayalardan oluşmuştur. c. ( ..... ) Su katmanı canlıların yaşamasına elverişli değildir. d. ( ..... ) Yeraltı suları kara katmanının bir parçasıdır. e. ( ..... ) Yer kabuğu bazı yerlerde kalın, bazı yerlerde incedir. f. ( ..... ) Suların kapladığı alan, karaların kapladığı alandan fazladır. g. ( ..... ) Su katmanı Dünya’mızın iç kısmında yer alan katmandır. h. ( ..... ) İnsanlar yaşamlarını kara katmanının içinde sürdürürler. ı. ( ..... ) Kara tabakasının çukur yerleri sularla doludur. i. ( ..... ) Okyanuslar su tabakasının en büyük parçasıdır. 15

C. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. hayvanların masmavi kara katmanı karada sularla bitkiler 1 Yer kabuğu aynı zamanda ............................... olarak da bilinir. 2 ............................... kara katmanında bulunan toprakta yetişir. 3 Kara katmanı ............................... ve insanların yaşama alanıdır. 4 Yeryüzünün büyük kısmı ............................... kaplıdır. 5 Dünya’mız uzaydan ............................... bir küre gibi görünür. 6 ............................... yaşayan canlılarda suya muhtaçtır. D. Aşağıda solda verilen ifadelerle sağdaki ifadeleri rakamları kullanarak eşleştirelim. 1 Kara ve su katmanları gözlenemez katmanlardır. 2 Çekirdek ve manto yer kabuğu adı da verilir. 3 Çekirdek, Dünya’nın gözlenebilir katmanlardır. 4 Kara katmanına en ağır ve en sıcak katmanıdır. 5 Dünya’da suların kapladığı karaların kapladığı alanlardan alan fazladır. 16

Adı: Kara, Su ve Hava Katmanı Soyadı: A. Aşağıda belirtilen yerleri tanıyalım. Soruları cevaplandıralım. ANTARKTİKA KITASI Dünya’mızın güneyinde yer alan kı- tadır. Büyük bölümü buzullarla kaplıdır. Yeryüzünün en soğuk bölgesidir. Aynı zamanda en kurak bölgesidir. Penguen- ler, foklar, balinalar ve bazı kuş türleri bölgede yaşayan canlılardır. 1 . Buzullar Dünya’mızın hangi katmanını oluşturur? 2 . Kıtada yaşamını sürdüren canlılar hangileridir? AĞRI DAĞI Yurdumuzun en yüksek dağı Ağrı Da- ğı’dır. Ağrı Dağı’nın yüksekliği 5137 m (Beş bin yüz otuz yedi metredir.). Dağın zirvesi sürekli kar ve buzullarla kaplı- dır. Dağın zirvesinden İran’daki Urumiye Göl’ü görülebilmektedir. Yeraltı suları bakımından zengindir. 1 . Ağrı Dağı Dünya’mızın hangi katmanını oluşturur? 2 . Ağrı Dağı’nın zirvesinde yer alan kar tabakası Dünya’mızın hangi katma- nını oluşturur? 3 . Yeraltı suları Dünya’mızın hangi katmanını oluşturur? 17

B. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. İfadeler doğ- ruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. HAVA KATMANI Hava Katmanı Dünya’mızın koruma kalkanıdır. Yeryüzünün et- rafını saran gazlardan oluşmuş katmandır. Yeryüzünde yaşayan canlıları Güneş’in za- rarlı ışınlarına karşı korur. Hava katmanına atmosfer de denir. Solunum yaparken kul- Atmosfer landığımız oksijen bu katmanda yer alır. Kara ve su katmanları ile temas halindedir. Yeryüzünde meydana gelen yağışlar bu katmanda oluşur. a. ( ..... ) Gezegenimiz atmosfer adı verilen hava katmanıyla çevrilidir. b. ( ..... ) Hava katmanında oksijen dışında gazlar da vardır. c. ( ..... ) Kara ve su katmanları, hava katmanını oluşturur. d. ( ..... ) Kar, yağmur, sis gibi hava olayları hava katmanında gerçekleşir. e. ( ..... ) Hava katmanı Dünya’daki canlıları Güneş’in zararlı ışınlarından korur. f. ( ..... ) Hava katmanı olmasaydı Dünya’da yaşam olmazdı. g. ( ..... ) Kuşların uçuş alanları hava katmanıdır. h. ( ..... ) Hava katmanı çekirdek katmanına komşudur. ı. ( ..... ) Hava katmanını gözle görebiliriz. i. ( ..... ) Güneş, hava katmanının içinde yer alır. 18

Adı: Havanın Varlığı, Karalarla Suları Kıyaslıyorum Soyadı: A. Aşağıdaki açıklamalarla resimleri harfleri kullanarak eşleştirelim. Vantilatör çalıştığında yüzümüzde hissettiğimiz M esinti havadır. Paraşütçülerin güvenli bir şekilde inişini sağlayan F paraşütün içine dolan havadır. Suda yaşayan balıkların solunum yapması havanın O her yerde olduğunu gösterir. Uçurtmanın yükseklere çıkması ve orada kalması E hava sayesindedir. Toprağın içinde canlıların yaşaması havanın her T yerde olduğunu gösterir. Kuşların uçması ve kolaylıkla konabilmeleri hava R sayesindedir. Bulutların yer değiştirmesinde etkili olan rüzgar bir S hava olayıdır. A Yelkenli gemilerin hareketini sağlayan havadır. 19

B. Aşağıdaki deneyi ve sonuçlarını okuyalım. Deneyin sonuçlarına göre ifade- ler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. DENEY: Ayhan su bardağına peçete koy- du ve dik olarak bardağı suya daldırdı. Bu hareket sonrasında bardağa su girmedi- ğini ve peçetenin ıslanmadığını gördü. BUNA GÖRE; 1 ( ..... ) Bardağın içinde hava olduğu için su giremedi. 2 ( ..... ) Bardağın içinde peçete olduğu için su giremedi. 3 ( ..... ) Bardaktaki hava, suyun bardağa dolmasını engelledi. 4 ( ..... ) Peçete katı madde olduğu için kuru kaldı. C. Aşağıdaki Dünya haritasını ve şekilleri inceleyelim. Noktalı yerlere uy- gun ifadeleri yazalım. Kuzey Atlas Avrupa Asya Amerika Okyanusu Afrika Hint Büyük Okyanusu Okyanusya Okyanus Güney %71 Amerika %29 Antarktika azdır suları a. Haritada mavi renk ........................... ifade ediyor. fazladır karaları b. Haritadaki yeşil renk .......................... ifade ediyor. c. Dünya’da sular, karalardan ................................. . 20

Adı: Etkinliklerle Gezegenimizi Tanıyalım Soyadı: A. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. tuzludur su karalarla küreye canlı mavi atmosferle katmanları a. Dünya’mız uzaydan ............ renkte görünür. b. Dünya yüzeyi ...... ve ..................... kaplıdır. c. Dünya’da milyonlarca .................. türü yaşar. d. Yeryüzü ........................... çevrilidir. e. Okyanusların suyu ............................ . f. Dünya’nın görünmeyen ............................. vardır. g. Dünya’nın şeklini ........................... benzetebiliriz. B. Aşağıdaki Dünya modeli üzerinde noktalı yerlere katmanları yazalım. ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... Kara Katmanı, Manto, Atmosfer, Su Katmanı, İç Çekirdek, Yer Kabuğu, Dış Çekirdek 21

C. Aşağıda özellikleri verilen katmanları noktalı yerlere yazalım. ................................ ................................ ................................ Canlıların yaşadığı Dünya’nın merke- Bana atmosfer de katmanımdır. Yüzeyim- zinde yer alırım. Dün- denir. Dünya’yı çepe- de sular ve karalar ya’nın en sıcak ve en çevre sararım. Gü- vardır. Bazı yerlerde ağır katmanıyımdır. neş’in zararlı ışınları- ince, bazı yerlerde na kalkan olurum. daha kalınımdır. ................................ ................................ ................................ Yeryüzünün büyük Dağlar, ormanlar, Yer kabuğunun al- tında bulunurum. Erimiş bölümü benimle kap- yaylalar, ovalar be- kayalardan oluşurum. lıdır. Okyanuslar, de- nim katmanımda yer Bulduğum çatlaklar- nizler, göller, nehirler alır. En büyük halime dan ilerleyerek yeryü- beni oluşturur. kıta denir. züne ulaşırım. D. Aşağıda kara, hava ve su katmanlarına ait özellikler verilmiştir. Bu özellikleri numaraları kullanarak uygun katmana yazalım. 1 Balıkların doğal yaşam alanıdır. 2 Dağlar, ovalar benim bir parçamdır. 3 Dünya’nın etrafını saran gaz tabakasıdır. 4 Hava olayları benim katmanımda gerçekleşir. 5 Göl, nehir, deniz ve okyanuslardan oluşur. 6 Gözle göremeseniz de etkilerimi hissedersiniz. 7 Taş, toprak gibi maddelerden oluşurum. 8 Yeryüzünde karalardan daha fazla yer kaplar. 9 Canlıları zararlı Güneş ışınlarına karşı korurum. 10 İnsanlar üzerimde köyler, şehirler kurmuşlardır. KARA KATMANI SU KATMANI HAVA KATMANI 22

Adı: Değerlendirme - 1 Soyadı: 1. Dünya’nın merkezinde yer alırım. 4. Aşağıdakilerden hangisi “Her Dünya’nın en sıcak katmanıyımdır. yerde hava vardır.” düşüncesinin İki bölümden oluşurum. bir kanıtıdır? Yukarıda açıklaması yapılmış olan A. Suların karalardan fazla yer katman hangisidir? kaplaması. A. Çekirdek B. Denizlerdeki balıkların ya- B. Manto şamlarını sürdürmesi. C. Yer kabuğu C. Bulutların, rüzgârın etkisiyle hareket etmesi. 2. Dünya’mız farklı katmanlardan 5. Aşağıdaki resimlerden hangisi oluşur. ..................... iç katman- Dünya’mızın şekli hakkında bizi yanıltır? lardandır. Yukarıdaki noktalı yere hangisi A. B. gelmelidir? A. Hava katmanı B. Manto katmanı C. C. Su katmanı 3. ...................... Katmanı 6. Dünya’mız ............. şeklindedir. Dünya’mız alttan ve üstten Dünya’yı dıştan saran tabakadır. ................ şekildedir. Solunum yaparken kullandığı- mız oksijenin bulunduğu taba- Yukarıdaki ifadelerde sembolle kadır. belirtilen yerlere hangileri gel- Yukarıdaki noktalı yere hangisi melidir? gelmelidir? A. küre basık A. Kara B. küp basık C. küre şişkin B. Çekirdek C. Hava 23

7. Dünya’mızın en dıştaki katmanı DÜNYA’NIN DIŞ KATMANLARIoluşturur olan hava katmanına ................. oluşturur de denir. hava karaoluşturur Yukarıdaki ifadede sembolle be- denizler lirtilen yere aşağıdakilerden han- 11. Yukarıdaki şekilde “ “ sembolle gisi gelmelidir? belirtilen yere hangisi gelmelidir? A. yer kabuğu A. su B. atmosfer C. kaya B. atmosfer 12. Yukarıdaki şekilde “ “ sembolle belirtilen yere hangisi gelmelidir? C. okyanusya A. tozlar B. karalar C. gazlar 8. : Kara ve su katmanları ile te- mas halindedir. : Mavi renktedir. Rengini gök- yüzüne vermiştir. : Dünya’mızı Güneş’in zararlı ışınlarından korur. Hava katmanı için yukarıdaki ifa- delerden hangileri doğrudur? A. - B. - C. - 9. Resimdeki kuş 13. Yukarıdaki şekilde “ “ sembolle belirtilen yere hangisi gelmelidir? hangi katman- ları hisseder? A. hava B. kaya C. göl A. Kara - Su 14. Katmanları içten, dışa doğru sıra- B. Kara - Hava ladığımızda ilk ve son sırada han- C. Hava - Su gi katmanlar yer alır? 10. Limandan ayrılan bir gemi uzak- A. Manto - Yer kabuğu laştıkça önce hangi bölümü kay- bolur? B. Yer kabuğu - Atmosfer A. gövde B. direk C. duman C. İç çekirdek - Hava katmanı 24

02 BEŞ DUYUMUZ 25

BEŞ DUYUMUZ KONULAR: DUYU ORGANLARIMIZ VE GÖREVLERİ Görme Organımız: Göz Göz Sağlığı Duyma Organımız: Kulak Kulak Sağlığı Koku Alma Organımız: Burun Burun Sağlığı Tat Alma Organımız: Dil Dil Sağlığı Dokunma Organımız: Deri Deri Sağlığı NELER ÖĞRENECEĞİZ? Duyu organlarının önemini fark edeceğiz. Duyu organlarının temel görevlerini açıklayacağız. Duyu organlarımızı korumak için yapılması gerekenleri açıkla- yacağız.

Adı: Duyu Organlarımız ve Görevleri Soyadı: A. Aşağıdaki duyu organlarının isimlerini yazalım. Tabloyu dolduralım. DUYU ORGANLARI 1. ............................ .................. .................. 2. ............................ .................. 3. ............................ 4. ............................ .................. .................. 5. ............................ B. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Uygun kutuyu boyayalım. Otobüs şoförünün durakta bekleyen yolcuyu algı- lamasını sağlayan duyu organı hangisidir? kulak burun göz Futbolcunun hakemin çaldığı düdüğü algılamasını sağlayan duyu organı hangisidir? deri kulak burun Müşterinin çorbanın tuzlu olduğunu algılamasını sağlayan duyu organı hangisidir? dil deri burun Yusuf’un kalorifer peteğinin sıcaklığını algılamasını sağlayan duyu organı hangisidir? göz kulak deri Çöp birikintisinin çevreye verdiği rahatsızlığı algı- lamamızı sağlayan duyu organı hangisidir? dil burun deri 27

C. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Öncelikle kullanılan duyu organımızın kutucuğunu boyayalım. a. b. Göz Burun Kulak Deri Burun Göz c. d. Kulak Dil Deri Deri Göz Göz e. f. Kulak Dil Burun Göz Deri Burun g. h. 28 Göz Dil Kulak Burun Deri Göz

Adı: Görme Organımız : Göz Soyadı: A. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. İfadelerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. ....................... ....................... ....................... a. ( ..... ) Gözlerimiz göz çukurunda bulunur. b. ( ..... ) İnsanların göz şekilleri birbirinin aynısıdır. c. ( ..... ) Çevremizdeki varlıkları görmemizi sağlayan gözdür. d. ( ..... ) Göz kapağı gözümüzü tehlikelere karşı korur. e. ( ..... ) İnsanlar farklı göz renklerine sahiptir. B. Yücel’e öğretmeni aşağıdaki soruları sordu. Yücel’den cevabı “göz” olan soruları işaretlemesini istedi. Yücel, aşağıdaki sorulardan hangile- rini işaretlemelidir? 1 Maddelerin kokusunu algıladığımız organımız hangisidir? 2 Maddelerin rengini algıladığımız organımız hangisidir? 3 Maddelerin tadını algıladığımız organımız hangisidir? 4 Havanın sıcaklığını algıladığımız organımız hangisidir? Göz 5 Maddelerin şeklini algıladığımız organımız hangisidir? 6 Cisimlerin büyüklüğünü algıladığımız orga- nımız hangisidir? 7 Varlıkların sesini algıladığımız organımız hangisidir? 29

C. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Görme olayının ön planda olduğu re- simlerin kutusunu boyayalım. Deniz feneri Cankurta- gemiciler için çok ranlar sahillerde önemlidir. Deniz görev yaparlar. fenerinin ışığını Denizde yüzen gören gemiciler insanları gözler- kayalıklar oldu- ler. Boğulma teh- ğunu anlarlar. Kaptan gemisine deniz likesi geçiren insanlara yardım eder- fenerinin ışığına göre yön verir. ler. Yemek konu- Avlarını binler- sunda bilgili olan ce metre yüksek- kişilere gurme likten görebilirler. denir. Yemeklerin Göz bebeklerinin tadına bakarak büyüklüğünden değerlendirme dolayı görme ye- yaparlar. Gurmelerin değerlendir- teneklerinin çok iyi olduğu bilinmekte- meleri lokantalar için önemlidir. dir. Hakemler maç Önce sayışma yöneten kişilerdir. yaparak bir ebe Maç içerisinde seçilir. Seçilen gelişen pozisyon- ebenin gözleri ları iyi süzmelidir. bağlanır. Gözleri Yoksa hatalı ka- bağlanan ebe di- rarlar verebilirler. ğer oyuncuları yakalamaya çalışır. 30

Adı: Göz Sağlığı Soyadı: A. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Harfleri kullanarak uygun resimle eş- leştirelim. Göz sağlığımız için kitap okurken uygun I uzaklıktan okumalıyız. Yakın mesafeden televizyon izlemek I gözlerimizin sağlığını olumsuz etkiler. Güneş’e çıplak gözle bakmamalıyız. M Çünkü Güneş ışınları gözlerimiz için za- rarlıdır. Göz sağlığımız için tozlu, kirli ortamlar- O dan uzak durmalıyız. Sağlıklı beslenmek göz sağlığımız için K çok önemlidir. Özellikle havuç tüketme- liyiz. Gözlerimizde ağrı, kaşıntı olduğunda R göz doktoruna gitmeliyiz. Bilgisayar ekranına uzun süre bakmak Ş göz kuruluğuna sebep olabilir. 31

MİNİ TEST 1 1. Aşağıdakilerden hangisi göz sağ- 5. Güneşli havalarda göz sağlığımız lığımız için zararlıdır? için kullanmamız gereken gözlük türü hangisidir? A. Güneş’e çıplak gözle bakma- mak. A. B. B. Tozlu ve kirli ellerimizle gözle- C. rimize dokunmak. C. Göz sağlığına iyi gelen sebze ve meyve tüketmek. 2. : İnsanların göz şekilleri aynıdır. 6. Metrelerce yükseklikten avını gö- : İnsanlar farklı göz rengine rebilen ve göklerin kralı olarak sahiptir. anılan hayvan hangisidir? : Ülkemizde mavi göz rengi, kah- A. B. verengi göz sayısından azdır. Yukarıdaki ifadelerden hangileri C. doğrudur? A. - B. - C. - 3. İnsanlar çok küçük varlıkları gö- 7. : renk : tat remezler. Bu özellikteki varlıkları : koku : şekil görebilmek için tasarlanmış ürün hangisidir? Yukarıda belirtilenlerden hangi- A. B. leri göz tarafından algılanır? C. A. - B. - C. - 4. Gözümüzü tozlardan koruyan 8. Görme olayının yetersiz olduğu bölümü hangisidir? ortam hangisidir? A. Karanlık oda A. Kirpikler B. Göz çukuru B. Güneşli hava C. Işıklı sınıf C. Kaş 32

Adı: Duyma Organımız: Kulak Soyadı: A. Aşağıda karışık olarak verilmiş olan harflerle kelimeler oluşturalım. E ÖG R M U Y DMA ÖZG KAK LU E T İ İ ŞM Ü T NGÖ R Ü K Z Ü GÖ L A NO R G NGE D E B. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y ” yazalım. a. ( ..... ) Çevremizdeki canlı ve cansız varlıklar ses oluşturur. b. ( ..... ) Kulak işitme duyu organımızdır. c. ( ..... ) Kulağımız aynı zamanda koku alma organımızdır. d. ( ..... ) İnsan kulağı her türlü sesi algılayamaz. e. ( ..... ) Kulağımız işitme görevi dışında dengemizi de sağlar. f. ( ..... ) Çevremizde oluşan sesleri kulaklarımızla algılarız. 33

C. Resimdeki aletin adını yazalım. Görevini işaretleyelim. Varlıkların çıkardığı sesi azaltır. Varlıkların görüntüsünü büyütür. ........................... Varlıkların çıkardığı sesi artırır. D. Aşağıdaki açıklamalarla görselleri rakamları kullanarak eşleştirelim. Geceleri avlanır. Güçlü işitme sayesinde avını 1 kolaylıkla yakalayabilir. Kulaklarımız çok küçük sesleri duyamaz. Örneğin 2 kar tanelerinin sesini. Görme ve işitme duyuları son derece gelişmiştir. 3 Otların arasında dolaşan avının kalp sesini duyabilir. Makinelerin çıkardığı sesler kulaklarımızı rahatsız 4 eder. Kulaklarımız yardımıyla kız veya erkek seslerini 5 ayırt edebiliriz. E. Resimdeki cismin adını yazalım. Görevini işaretleyelim. Kulaklarımızı sıcaktan korur. Kulaklarımızı yüksek sesten korur. ........................... Kulaklarımızdaki sıvının akmasını engeller. 34

Adı: Kulak Sağlığı Soyadı: A. Aşağıdaki cümleleri doğru olarak tamamlayan ifadelerle harfleri kulla- narak eşleştirelim. Y Kulak çubuklarının kulağa doktora gitmeliyiz. N Banyo yaparken kulağımıza işitme kaybına neden olabilir. B Kulağımız ağrıdığında sokulması tehlikeli olabilir. İ Kulak sağlığı için gürültülü için bere takabiliriz. İ Kulağımıza gelecek darbeler su kaçmamasına dikkat etmeliyiz. K Temizlik kulak sağlığı ortamlardan uzak durmalıyız. Ö Kulaklarımızı soğuktan korumak için çok önemlidir. B. Aşağıda belirtilen ortamlardan gürültü olanların kutusunu boyayalım. Trafik Kütüphane Havaalanı Hastane Stad İnşaat 35

MİNİ TEST 2 1. Kulak ............. duyu organıdır. 5. Kulağımızda ağrı, akıntı oldu- ğunda ................................. . Göz .............. duyu organıdır. Yukarıdaki ifadeyi doğru şekilde Yukarıdaki ifadelerde semboller- tamamlayan hangisidir? le belirtilen yerlere hangileri gel- A. öğretmenimize gitmeliyiz. melidir? B. belediyeye gitmeliyiz. C. doktora gitmeliyiz. A. koklama işitme B. işitme görme 6. Aşağıdaki oyunların hangisinde C. görme işitme ebe, oyuncuları ses yardımıyla bulmaya çalışır? 2. İşitme kaybı olanların kullan- A. Körebe B. Saklambaç dığı cihaza .................. denir. C. Mendil kapmaca Yukarıdaki ifadede noktalı yere 7. Aşağıdaki cihazlardan hangisi sa- hangisi gelmelidir? dece işitme duyusuna hitap eder? A. stetoskop B. mikrofon A. B. C. biyonik kulak 3. I. Temizlik II. Gürültülü ortamlar III. Sivri uclu cisimler C. Yukarıdakilerden hangileri kulak sağlığını olumsuz etkiler? A. I - II B. II - III C. I - III 4. Aşağıdakilerden hangisi kulağımı- 8. Kulağımızı soğuktan ............... zın görevi değildir? ve kirden korumalıyız. A. Vücudumuzun sıcaklığını dü- Noktalı yere hangisi gelmelidir? zenler. A. parlak ışıktan B. kötü kokulardan B. Duyma duyu organımızdır. C. darbelerden C. Beden hareketlerinde denge- mizi sağlar. 36

Adı: Koku Alma Organımız: Burun Soyadı: A. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Burnumuzun görevlerinin önündeki kutuyu boyayalım. Vücudumuzdaki kan dolaşımını Tat alma organımızdır. sağlar. Görme organımızdır. Solunum organımızdır. Koku alma organımızdır. İşitme organımızdır. Vücudumuzun dengesini sağ- Soluduğumuz soğuk havayı lar. ısıtır. Soluduğumuz havadaki tozları Kokuları ayırt eder. engeller. B. Gözlerimiz kapalıyken kokusundan ayırt edilebileceğimizi tabloya yazalım. soğan su KOKUSUNDAN TANIRIM tahta çamaşır suyu 1. gaz parfüm 2. gazoz çiçek 3. kağıt taş 4. kolonya cam 5. bardak tencere 6. vazo sabun 7. 37

C. Aşağıdaki açıklamalara uygun görseli rakamları kullanarak eşleştirelim. Buz üzerinde rüzgârın kendisine ulaştırdığı ko- 1 kuyla avının farkına varır. Aldığı eğitimle polislerin yardımcısı, kötülerin 2 korkulu rüyasıdır. Su altında çok kıvraktırlar. Kan kokusunu 3 ki- 3 lometre uzaklıktan alabilirler. Uzak mesafelerdeki çiçeğin kokusunu kolayca 4 alır. D. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. kokusundan ısıtır burundur rahatsız yeteneği dilimizden a. Beş duyu organımızdan biri de ............................ . b. Güzel kokular hoşluk verirken kötü kokular ............................ eder. c. Burnumuz ............................ çok daha duyarlıdır. d. Su ile çamaşır suyunu ............................ ayırt edebiliriz. e. Burnumuz soluduğumuz havayı ............................ ve nemlendirir. f. Bazı hayvanların işitme bazılarının ise koku alma ............... gelişmiştir. 38

Adı: Burun Sağlığı Soyadı: A. Aşağıda duyu organlarımızın görevleri verilmiştir. Verilen göreve göre noktalı yerlere “göz, kulak, burun” kelimelerinden uygun olanı yazalım. a. Beden hareketlerinde dengemizi sağlar. a. .................. b. Solunum yaptığımız organımızdır. b. .................. c. Görme olayını gerçekleştiren organımızdır. c. .................. d. Koku olayını algılayan organımızdır. d. .................. e. İşitme duyu organımızdır. e. .................. B. Aşağıda burun sağlığıyla ilgili verilenlerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a. ( ..... ) Ne olduğunu bilmediğimiz maddeleri koklamalıyız. b. ( ..... ) Burun kılları tozları engellediği için koparılmamalıdır. c. ( ..... ) Keskin kokulu maddelerin tadına değil kokusuna bakmalıyız. d. ( ..... ) Burnumuzu temiz tutmalıyız. e. ( ..... ) Nezle ve gribe karşı C vitamini alınmalıdır. f. ( ..... ) Burnumuzu darbelere karşı korumalıyız. 39

MİNİ TEST 3 1. Burun kanamasına doğru müda- 4. Eğitilmiş bir polis köpeği, yüzler- hale hangi seçenekte verilmiştir? ce kişi arasından aranan kişiyi bu- labilir. A. Burun deliklerinin üst kısmını kuvvetlice sıktıktan sonra başı- Bu durum köpeklerin hangi duyu mızı arkaya eğmeliyiz. organıyla ilgilidir? B. Burun kemiklerinin üst kısmını A. burun B. kulak C. göz kuvvetlice sıktıktan sonra başı- mızı öne eğmeliyiz. 5. Aşağıdakilerden hangisini kokla- mak sağlığımızı olumsuz etkileye- C. Burun deliklerinin üst kısmını bilir? hafifçe sıktıktan sonra başımızı ön ve arkaya eğmemeliyiz. A. çiçek B. soğan C. çamaşır suyu 2. I. Sıcak uygulaması yapmalıyız. 6. : süt : parfüm : nane : yaprak II. Buz uygulaması yapmalıyız. Yukarıdakilerden hangilerini ko- III. Sırt üstü yatırmalıyız. kusuyla rahatlıkla tanıyabiliriz? Burun kanaması sırasında yukarı- A. - B. - C. - dakilerden hangisi veya hangile- rini yapmalıyız? 7. ORGAN GÖREVİ 1- Kulak Koku alma A. Yalnız I B. Yalnız II C. II-III 2- Göz Görme 3. Kutup ayıları rüzgarı koklayarak 3 - Burun İşitme çok uzaktaki avının kokusunu ala- bilir. Yukarıdaki tablonun doğru olabil- mesi için hangi organlar yer de- Yukarıdaki ifadeden ulaşacağımız ğiştirmelidir? sonuç hangisidir? A. 1 - 2 B. 2 - 3 C. 1 - 3 A. Kutup ayıları çok iyi avcılardır. 8. Süzer Isıtır Nemlendirir B. Kutup ayıları çok uzaktaki av- Yukarıdaki ifadeler hangi organı- larını rahatlıkla görebilirler. mızı çağrıştırır? C. Kutup ayılarının koku alma duyu organı çok gelişmiştir. A. burun B. göz C. kulak 40

Adı: Tat Alma Organımız: Dil Soyadı: A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamayı okuyalım. İfadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. Dilin Tat Alma Bölgesi Dilimizin üzerinde acıya, tatlıya, tuz- luya ve ekşiye duyarlı tat alma bölgeleri ....A...c..ı.... vardır. Dilin ucu tatlı, ucun hemen arka- ....E..k..ş.i.... sında sağda ve soldaki bölümler tuzlu, dilin yan tarafları ekşi ve arka bölümü ...T..u..z.l.u.... acı tatlara karşı duyarlıdır. ....T.a...t.l.ı... Dilimizdeki bu bölgeler, yiyecek içe- cek ve diğer maddelerin tatlarını ayırt etmemizi sağlar. a. ( ..... ) Tat alma organımız dil sayesinde kokuları ayırt edebiliriz. b. ( ..... ) Dilimizin üzerinde tat alma bölgeleri vardır. c. ( ..... ) Limonun tadını dilimizin en arka bölgesi algılayarak ayırt eder. d. ( ..... ) Baklavanın tadını dilimizin ucuyla algılarız. e. ( ..... ) Besinlerin tadını algılamamızı sağlayan organımız burundur. f. ( ..... ) Dilimizin ucu acı maddeleri algılayan bölümdür. g. ( ..... ) Görüntüsü güzel olan besinlerin tadı da güzeldir. 41

B. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. sesleri yutulmasına görevleri tat alma tükürüğün a. ...................... dilimizin en öncelikli görevidir. b. Dilimizin tat almaktan başka ............................. de vardır. c. Besinlerin tadını algılamamızda ........................... de rolü vardır. d. Dil, besinlerin çiğnenmesine ve ............................ yardım eder. e. Dil, ...................... çıkarmamıza ve konuşmamıza yardımcı olur. B. Aşağıdaki “Biliyor musun?” bölümünü okuyalım. Eşleştirelim. Bazı balıklar kuyruk- Kediler şeker tadını larıyla tat alır. ayırt edemezler. TATLI DİL YILANI DELİĞİNDEN ÇIKARIR. Timsahlar dillerini dı- Kelebekler ayakla- şarı çıkaramazlar. rıyla tat alırlar. 42

Adı: Dil Sağlığı Soyadı: A. Önce yan taraftaki noktalı yerlere uygun organları yazalım. Ardından karışık olarak verilmiş harflerle kelimeler oluşturup yazalım. Görme organımız: ....................... U U B R N L KUAK İşitme organımız: .......................... UOK K TLAT I Koku alma organımız: ................... OĞ U K S T ZULU Tat alma organımız: ..................... B. Resimleri inceleyelim. İfadelerin devamını rakamları kullanarak eşleştirelim. 1 Dilimizde şişlik, kesinlikle tadına yara olması du- bakmamalıyız. rumunda doktora gitmeli- 2 Tanımadığımız yiz. maddelerin yiyecek ve içe- 3 Dilimizde biriken cekler tüketme- besin artıklarını meliyiz. 4 Sıcak, soğuk, acı, düzenli olarak asitli temizlemeliyiz. 43

C. Aşağıdaki maddelerin özelliklerini 1. Burun deliklerini sıkan Emre han- hangi duyu organlarını kullanarak gi duyu organının özelliğini tam algılayacağımızı örnekteki gibi olarak kullanamaz? yazalım. A. göz B. kulak C. dil Tuz : .R..e..n.g..i.n..i. gözümüzle ...t.a..d..ı.n..ı.. 2. Gözleri kapalı olan Arda masa- dilimizle algılarız. nın üzerindeki şekeri hangi duyu organıyla algılayarak bulabilir? Soğan : ............ dilimizle ............. burnumuzla algılarız. A. kulak B. dil C. burun Tavuk : .......... kulağımızla .......... 3. Her duyu organının sağlığını yakın- gözümüzle algılarız. dan ilgilendiren ifade hangisidir? Kolonya : .................. burnumuz- A. Temizlik B. Işıklı ortam la algılarız, ................ bakmamız doğru değildir. C. Dinlenme Benzin : ..................... burnumuz- 4. I. soğuk II. tatlı la algılarız, ................. bakmamız III. ekşi IV. asitli doğru değildir. Dil sağlığı açısından yukarıdaki- lerden hangileri olumsuz etki ya- pabilir? A. I-III B. II-IV C. I-IV Çilek : ............. dilimizle ............ 5. Ne olduğunu bilmediğimiz mad- gözümüzle ............... burnumuzla delerin ................., ................. algılarız. bakmamalıyız. Düdük : ................... kulağımızla Noktalı yerlere hangileri gelmelidir? ............... gözümüzle algılarız. A. şekline, kokusuna 44 B. rengine, sesine C. kokusuna, tadına

Adı: Dokunma Organımız: Deri - Deri Sağlığı Soyadı: A. Aşağıda verilen özelliklerden derimizle algılayabileceklerimizin bulutu- nu maviye, diğerlerini sarıya boyayalım. renkli sıcak kokulu yumuşak sert şekerli pürüzsüz sivri işitme pürüzlü sesli soğuk B. Aşağıdaki ifadelerden derinin görevleri olanların kutusunu boyayalım. Maddelerin tatlarını ayırt eder. Dokunma duyu organımızdır. Mikropların vücudumuza girmesini önler. Solunuma yardımcı olur. Terleme yoluyla boşaltıma yardımcı olur. Besinleri yutmada görev alır. Güneş’in zararlı etkilerinden korur. 45

C. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Derimize zarar verebilecek olanların kutusunu boyayalım. Sıcak Su Dondurma Bıçak Güneş Işını Diken Dizlik D. Deri sağlığı için yapmamız gerekenlerin bulutunu boyayalım. Kesici Kirli sularda Banyo aletleri dikkatli oynama. yap. kullan. Gürültülü Besinleri Güneş’te ortamlardan çiğnemeden uzun süre uzak dur. yutma. durma. Yara olan Deride şişlik, bölgeni kızarıklık oluşunca temiz tut. cilt doktoruna git. 46

Adı: Etkinliklerle Beş Duyumuz Soyadı: A. Aşağıda verilmiş olan ifadelerle C. Cümlelerdeki noktalı yerlere uy- duyu organlarını harfleri kulla- gun ifadeleri yazalım. narak eşleştirelim. koku kulak G. İşitme duyu organıdır. 1. deri N. Tat alma duyu organıdır. 2. burun oyun rengini A. Görme duyu organıdır. 3. kulak O. Dokunma duyu organıdır. 4. göz kokuları içecekler R. Koku alma duyu organıdır. 5. dil a. Göz, maddelerin 12345 .....................algılamamızı .......... .......... .......... .......... .......... sağlayan duyu organıdır. B. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olan- b . Çevremizdeki ............. algıla- yan duyu organımız burundur. lara “Y” yazalım. c. Aşırı gürültü .................... sağ- ( ..... ) Güneşe çıplak gözle bakmak lığını olumsuz olarak etkiler. gözlerimiz için çok zararlıdır. d. Çok soğuk ve çok sıcak ( ..... ) Burun, etrafımızdaki ince ses- ..................... tüketmemeliyiz. leri algılamamızı sağlar. e. Uzun süre bilgisayarda ( ..... ) Güneşte uzun süre kalmak de- ..................... oynamak göz- rimizin sağlığını olumsuz etkiler. lerimize zarar verir. ( ..... ) Maddelerin renklerini gözü- f. Çöp yığınları çevreye kötü müzle, şeklini ise derimizle al- ..................... yayarlar. gılarız. ( ..... ) Aşırı ışık kadar, ışığın azlığı da gözlerimizi yorar. 47

D. Aşağıda duyu organlarımızın görevleri verilmiştir. Bu görevlerin hangi organa ait olduğunu noktalı yerlere yazalım. a . Solunum sisteminde görev alır. a. ..................... b . Vücudumuzun dokunma duyu organıdır. b. ..................... c . Koku alma organımızdır. c. ..................... d . Vücudumuzun hareket dengesini sağlar. d. ..................... e . Görmeyi gerçekleştiren organımızdır. e. ..................... f . Dokunma duyu organımızdır. f. ..................... g . Besinleri çiğnemede ve yutmada görevlidir. g. ..................... h . Terleme yoluyla boşaltıma yardımcı olur. h. ..................... E. Aşağıda belirtilen durumlarda zarar görecek duyu organı veya organ- larının kutularını boyayalım. Göz Kulak Burun Dil Deri a. Acı ve asitli yiyecekler tüketmek. b . Güneş’e bakmak ve uzun süre durmak. c. Gürültülü ve tozlu ortamda bulunmak. d. Kesici ve delici aletler kullanmak. e. Yüksek seste ve yakından televizyon izlemek. 48

Adı: Değerlendirme - 2 Soyadı: 1. Aşağıdaki eşleştirmelerden han- 5. Yüksek sesle müzik dinlemek han- gisi yanlıştır? gi duyu organımızın sağlığının bo- zulmasına neden olur? A. Burun koku A. Kulak B. Göz B. Deri tat C. Burun C. Kulak işitme 6. Aşağıdakilerden hangisi derimizin 2. Eline bir kaç damla yağmur dam- sağlığı için çok önemlidir? lası düşünce şemsiyesini açtı. A. Televizyonu uygun mesafeden izlemek. Ayşe Hanım yağmuru hangi duyu B. Gürültülü ortamlardan uzak organının yardımıyla algılamıştır? durmak. A. Kulak C. Belirli aralıklarla banyo yap- B. Burun mak. C. Deri 3. Televizyonu yakın mesafaden iz- 7. Güneş’e çıplak gözle bakmak. lemek hangi duyu organımızın Güneş altında uzun süre gü- sağlığının bozulmasına neden neşlenmek. olur? Yukarıdakileri yapan bir kişinin A. Göz B. Deri C. Kulak hangi duyu organının olumsuz yönde etkilenmesi beklenmez? A. Göz B. Dil C. Deri 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi 8. Kötü kokulu ortamlarda uzun süre yanlıştır? kalmak ................. sağlığını olumsuz yönde etkiler. A. Beş duyu organımızdan biri de deridir. Yukarıdaki cümlede noktalı yere hangisi gelmelidir? B. Duyu organlarımızın sağlığı için temizliğe önem vermeliyiz. A. Deri B. Kulak C. Duyu organlarımızdan en C. Burun önemlisi kulaktır. 49