Nursing Education

Nursing Education СУВИЛАХУЙН ОЛОН УЛСЫН V ХУРАЛД ЗОРИУЛСАН ТУСГАЙ ДУГААР Хянасан: Н. Наранбаатар /АУ-ны доктор/ Эмхэтгэсэн: Б. Азжаргал /Докторант/



АГУУЛГА I. ШИНЭЭР ТӨРСӨН ЭРДЭМТЭД 6 Г. Хулан ............................................................................................................................................... 6 Ж. Мөнхханд .................................................................................................................................. П. Одонжил ...................................................................................................................................... 6 II. ТҮҮХЭН ЗАМНАЛ 8 Бид Шастиныхан ............................................................................................................................... III. ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Өөрийн асаргааны талаарх мэдлэгийг мэс заслын шархтай эмчлүүлэгчийн гэртээ гарах үед нь үнэлсэн байдал........................................................... 16 Мэргэжил хоорондын багийн сургалтанд нөлөөлөх хүчин зүйл болон тохиолдож болох бэрхшээлийг судалсан үр дүн.................................................................. 20 Гардан үйлдлийг багштай хамт давтах зохимжит хэмжээг Эх барихуйн ангийн оюутнуудад судласан дүн............................................................................................... 24 Залуу насанд хүрэгчдийн мессеж бичин алхах нь аюулгүй байдалд хэрхэн нөлөөлөх вэ?........................................................................................................................................ 27 Архаг гемодиализын эмчлүүлэгчийн фистул судасны Аневризм үүсэхэд нөлөөлөх хүчин зүйлийг судалсан нь........................................................................................ 30 Эх баригч мэргэжилтэний мэргэжлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлж байгаа өнөөгийн байдал, тулгамдаж буй асуудлууд.......................................................................... 32 Баянгол дүүргийн 5 дугаар хорооны 6 сараас 5 нас хүртэлх хүүхдийн дундах а амин дэмийн хэрэглээний судалгаа....................................................................... 37 Жирэмсэн байх үеийн эхчүүдийн сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудал............................. 40 Бие хүний сэтгэл зүйн нас, төлөвшлийн байдлыг төсөөллөөр тодорхойлсон нь................................................................................................................................. 43 Хүн амын дундах хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн байдал, сэргээн засах тусламж, холбогдох хууль тогтоомжийн уялдаа холбоо.................................................. 46 Оюутнуудын суралцах хэв маяг тодорхойлох vark загварыг сургалтанд ашиглах арга зүй................................................................................................................................ 52 Ихэс хүйнд зонхилон тохиолдох зарим эмгэгүүдийгилрүүлэх........................................ 60 Хавдар судлалын үндэсний төвийн сувилагч нарын умайн хүзүүний өмөнгөөс урьдчилан сэргийлэх мэдлэгийг үнэлэх нь............................................................................. 64

IV. ТАНЫ МЭДЛЭГТ Танай байгууллагад тогтвортой хөгжих суурь тавигдсан уу?......................................... 68 багийн үйл ажиллагаа....................................................................................................................... 71 Тархины мэс заслын дараа гэртээ гаргахад өгөх зөвлөмж.............................................. 74 Чихрийн шижингийнгийн урьдал үе буюу Бодисын солилцооны хам шинж -x синдром........................................................................................................................ 77 Эмэгтэйчүүдэд тохиолддог сэтгэл зүйн өөрчлөлт................................................................ 81 Япон улсын насжилтын тойм, настны асаргаа сувилгааны онцлог.............................. 84 Судасны бүдүүрлийг дарах триког хэрэглэх тухай.............................................................. 86 Torch халдвар....................................................................................................................................... 87 Эмнэлэгт эмээ өөрөө уух менежментийг боловсронгуй болгох..................................... 90 Илчлэгийн эх сурвалж ба хэрэглээ /energy resource and use/........................................ 91 Жирэмсэн үед хориглох эмүүд...................................................................................................... 96 Оюуны хомсдол эмгэгийн талаарх ойлголт............................................................................. 100 V. МЭДЭЭЛЭЛ MoMeNT төслийн тухай танилцуулга......................................................................................... 104 Бэстсэллер номын мэдээлэл......................................................................................................... 106

i ШИНЭЭР ТӨРСӨН ЭРДЭМТЭД

ШИНЭЭР ТӨРСӨН ЭРДЭМТЭД Гаалан Хулан АШУҮИС-ийн Сувилахуйн сургуулийн НЭМС-ийн тэнхимийн ахлах багш, Сувилахуйн Ухааны доктор 2018 онд Тайланд улсын Чианг Май Их Сургуульд СУ-ны докторийн зэргийг “Монгол Улсын 3-р шатлалын эмнэлгүүдийн сувилахуйн тусламжийн чанарт нөлөөлөх хүчин зүйлс” сэдвээр хамгаалсан. 2019 онд ОУСН-ийн “International Nursing Review” сэтгүүлд “ Factors Predicting Quality of Nursing Care among Nurses in Tertiary Care Hospitals in Mongolia” сэдэвт эрдэм шинжилгээний өгүүллээ хэвлүүлсэн. Жүрмэддоржийн Мөнхханд Тэнхимийн эрхлэгч Анагаах Ухааны Магистр 2004 онд Сувилахуйн арга зүйч, 2006 онд Нийгмийн удирдлагын магистрын зэрэг хамгаалсан сэдэв: “Сувилахуйн менежментийг боловсронгуй болгох нь” 2018 онд Удирдахуйн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан сэдэв: “Чанарын менежментийн тогтолцоог хэрэгжүүлэх замаар дээд боловсролын байгууллагын тогтвортой хөгжлийг хангах боломж” Пожин Одонжил Сувилахуйн сургуулийн Нийгмийн эрүүл мэндийн сувилахуйн тэнхмийн ахлах багш, БУУ-ны доктор МУБИС-д 2019 оны 2 сарын 22-ны өдөр “Цогц чадамжид суурилсан сургалтын шинэчилсэн хөтөлбөрийн хувилбар боловсруулан туршсан үр дүн” сэдвээр Боловсролын удирдахуйн ухааны докторын зэргийг хамгаалсан. MNUMS / School of Nursing

ii ТҮҮХЭН ЗАМНАЛЫН ТУХАЙ

ӨВГӨН ДОКТОР ШАСТИНЫХАН АШУҮИС-ийн Сувилахуйн сургуулийн НХС-н тэнхимийн ахмад багш, Хүүхдийн мэс заслын эмч, клиникийн профессор С.Сэргэлэнчимэг 2019 оны 01 сарын 30 Монголын ард түмний эрүүл мэнд мэргэжлийн хичээлүүдийг П.Н.Шастин, сайн сайхны төлөө дөрвөн үеэрээ ирж Зисмонович, Н.Н.Орлов, Эхинович, ажиллаж, мартагдахааргүй гавъяат үйлсийг хүү Н.П.Шастин, Монголын анхны эмч бүтээсэн Шастиныхны тухай энд бичих Ц.Сэржмядаг нар зааж байсан тухай мэдээ болсон минь учиртай. материал “Энэрэхүйн эрдэм дэлгэрүүлснийг багцалсан шастир” хэмээх сургуулийн “Сувилахуйн боловсрол” мэргэжлийн маань 80 жилд зориулан гаргасан номонд сэтгүүлийг 2004 онд анх санаачлан бичээстэй байгаа. гаргахаас эхлээд өдийг хүртэл сэтгүүлийн зөвлөлд ажиллаж, “Он цагийн хэлхээс”, Тиймээс л тухайн үедээ өөрийн “Түүхийн хуудаснаа” хэмээх тэргүүн буланд эзэмшсэн мэргэжлийн өндөр ур чадвар, “Эрүүлийг хамгаалахын гавъяат ажилтан, хичээнгүй ажиллагаа, гэрийн дуудлаганд ахмад сувилагч Гончигийн Өөдөс” 2005 цөхрөлтгүй явдаг байснаараа олон оны №1-д, “Нялхасын эрүүл мэндийн төлөө түмний талархлыг ихэд хүлээж “Үхэгсдийг цохилох зүрх” Монгол улсын хүний гавъяат амьдруулагч”, “Өвгөн доктор” хэмээн эмч Н.Занаа 2006 оны №2-д, “ХХ зууны монголын ард түмний дунд хүндлэгдэж Монголын гарамгай мэс засалч, эрдэмтэн хайрлагдсан Павел Николаевич Шастин Вандан-Ишийн Ичинхорлоо” 2007 оны хэмээх агуу эмчийн өөрийнх нь болон гэр №1-д, “Монголын үндэсний анхны эмч бүлийнхний Монгол улсын түүхтэй хэрхэн Цэрэндоржийн Сэржмядаг” 2007 оны №2-д, холбоотойг тодотгон харуулахыг хичээсэн “Түм буман эмч, эмнэлгийн мэргэжилтний болой. хүндтэй багш, Монгол улсын гавъяат багш хүндэт профессор Т.Батсүх” 2008 оны Павел Николаевич Шастин эмчийн №1-д, “Монголын сувилахуйн хөгжлийн эцэг Шастин Николай Иоакинфович Монгол түүхэнд мөнхөрч үлдэх ачтан” захирал асан улсын нийслэл Өргөө хотод 1864 онд Цэрэнгийн хөрөг найруулалыг 2008 оны Оросын консулын үнэн алдартны сүмийн №2-д гээд нийт зургаан хөрөг нийтлэлийг миссионер /лам/ байсан түүхтэй юм билээ. бичиж, хэвлүүлсний үргэлжлэл болгож Харин эмч, доктор П.Н.Шастин гуай 1872 энэхүү “Өвгөн доктор Шастиныхан” хэмээх онд Сибирт төрж, бага дунд сургуульд сурч, намтарчилсан хөрөг нийтлэлээ бичлээ. Казань хот дахь гимназид дэвшин суралцаж байхдаа Чернышевскийн “Юу хийх вэ?” Одоогоос яг 90 жилийн тэртээ 1929 зэрэг зохиолуудыг уншин судалж үзэл оны 1-р сарын 15-ны өдөр Ардын Засгийн санааг нь оюутнуудад түгээн дэлгэрүүлсэн... газар, Ардын Эрүүлийг Хамгаалах Газрын хэргээр сургуулиасаа хөөгдөн Иркутск тусгайлсан шийдвэрээр Төв эмнэлгийн хотод нутаг заагдаж цөлөгдсөн байдаг. дэргэд бага сургуулийн боловсролтой, Угийн цовоо сэргэлэн тэрээр овсгоо гаргаж монгол бичгээр чөлөөтэй уншиж, бичиж Эрхүүгийн Анагаах ухааны дээд сургуульд чаддаг 20 сурагчийг элсүүлэн, 27500 орж суралцан хүний их эмч мэргэжил төгрөгний төсөвтэй 2 жилийн сургалттай эзэмшин, ажиллаж байхдаа 1920 оны “Сувилагчийн сургууль”-ийг байгуулан сүүлчээр Монголын хувьсгалын залуу хичээллүүлж эхэлсэн нь одоогийн АШУҮИС- удирдагч Д.Сүхбаатартай танилцаж түүний ийн Сувилахуйн сургуулийн түүхэн хувьсгалын үйл ажиллагааг дэмжиж байжээ. замналын эхлэл байлаа. Монголд ардын хувьсгал ялж Тухайн үед Сувилагчийн сургуулийн хувьсгалын ололтоо бататгах их ажлын үе 1922 оны 2-р сард Монголын засгийн сургалтын төлөвлөгөө, хичээлийн газраас Зөвлөлт засгийн газарт эмч нарын туслалцаа үзүүлэхийг хүссэн Д.Сүхбаатар хөтөлбөрүүдийг Зөвлөлтийн эмч нар боловсруулан ЭХГ баталж, эмнэлгийн 8 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР жанжны гарын үсэгтэй илгээмж бичгийн шаардлагатай байгаа асуудлыг анх хөндөж ТҮҮХЭН ЗАМНАЛЫН ТУХАЙ дагуу 1923 оны 3-р сарын 11-нд Монгол тавьсан гавъяатай. Мөн Анагаах ухаан, улсын нийслэл Өргөө хотод П.Н.Шастин мал эмнэлгийн шинжлэх ухааны академийн тэргүүтэй эмч нарын анхны баг урилгаар анхны очийг үсэргэж хүн, малын эмч нарын ирсэн түүхтэй. “Эрдмийн эвлэл” хэмээх байгууллагын анхны тэргүүнээр ажиллаж байжээ. Тэрээр Монгол улсад нийтдээ 14 жил ажилласан бөгөөд эхний жилүүдэд цэргийн 1929 онд эмнэлгийн мэргэжилтэй эмнэлгийг анхны ор, дэр, ширээ сандлын ажилтан бэлтгэх Сувилагчийн сургуулийг тооцооноос эхлээд төвхнүүлэн зохион анхлан санаачлан байгуулж зарим байгуулж түвд монгол ёсны эмнэлгийн лам эмнэлгийн мэргэжлийн хичээлүүдийг нь нарыг европ эмнэлэгт сургаж, цэргийн албан зааж байсан юм билээ. хаагчид хийгээд ард иргэдэд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх анагаахын БНМАУ-ын Засгийн газар олон шинжлэх ухааны үндэстэй европ эмнэлгийн жилийн турш үүргээ нэр төртэй биелүүлж хэвтүүлэн эмчлэх газрыг 8 ортойгоор хоёр орны найрамдлыг бэхжүүлэхэд 1925 оны 10-р сарын 25-нд нээж, Европын гарамгай гавъяа байгуулсан П.Н.Шастин боловсон эмнэлгийн талаарх ойлголтыг эмчийн хөдөлмөр зүтгэлийг үнэлэн 1934 нийт ард түмэнд сэнхрүүлэн ойлгуулах, онд Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн элдэв халдварт болон халдварт бус өвчнөөс одонгоор шагнаж, өвгөн докторын хөрөг хүн амыг сэргийлэн эрүүлжүүлэх олон түүхийг БНМАУ-ын 100 алдартны хүндэт үүргийг хүлээн цаг наргүйгээр, 150 лангийн дэвтэрт мөнхөлжээ. цалинтайгаар ажиллаж байжээ. Ер нь өвгөн доктор П.Н.Шастин Цөөн ортой, 2 хэсэг бэсрэгхэн эмчийн Өргөө дэхь гэр тухайн үед Оросын байшинтай, нэг дор үзэх амбулаторитой нэрт аялагчид, Оросод төдийгүй дэлхий “Ардын эмнэлэг” байгуулсан нь одоогийн дахинд алдаршсан Козлов, Рерих, Цэвээн, Улсын Нэгдүгээр Төв Эмнэлгийн эхэн суурь Ринчин, Содном, Тубянский, Кондратьев, нь тавигдсан билээ. Павлов, Симуков зэрэг эрдэмтэд, Монголын боловсролтой сэхээтнүүд, хүрээний элит П.Н.Шастин эмч цэргийн эмчээр ирж, хутагт хувилгаад, төр засгийн түшмэдүүдийн Эрүүлийг хамгаалах яам байгуулагдахаас орж гардаг олны мэддэг айл байсан тухай өмнө Дотоод яамны Эрүүлийг Хамгаалах тэмдэглэсэн мэдээ олонтоо тааралддаг. Газарт томилогдсон нь нэг ёсондоо иргэний эмнэлэгт ажиллах болж цэрэг, ардыг Өвгөн доктор П.Н.Шастин эмч үнэ төлбөргүй эмчлэх хорооны ажлыг нутаг буцсаныхаа дараа Чита мужид улам боловсронгуй болгох талаар санаа ажиллаж байгаад Зөвлөлт Социалист Бүгд тавьж цаашдаа цэргийн амбулатори нээн Найрамдах Холбоот Улсын Гавъяат эмч төв эмнэлгээс тусгаарлан бие даалгах, гэсэн эрхэм хүндэт цолоор шагнагдсан өргөтгөн, цэрэг ардад нэгэн адил тусламж байдаг. Тэрээр 1953 онд 81 насандаа өвчний үзүүлэх эмнэлгийг зохион байгуулснаас улмаас хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлжээ. Шастины нэрэмжит Улсын Гуравдугаар Төв Эмнэлэг салж гарсан түүхтэй. Тиймээс П.Н.Шастин эмчийнх охин, 3 хүүтэй ч 1960 онд БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын байсан тухай мэдээ байдаг. Тэд ч бас Монгол тэргүүлэгчдийн зарлигаар Улаанбаатар улсын түүхэнд тодорхой ул мөрөө тод хотын Клиникийн Нэгдсэн III эмнэлгийг үлдээсэн гавъяатнууд байжээ. Тодруулбал Павел Николаевич Шастины нэрэмжит охин Нина Павловна Шастина 1924 онд болгож түүний хөшөөг эмнэлгийн нүүрэн Өргөө хотод аав дээрээ ирж Монголд 13 талд босгосон билээ. жил амьдарсан, Оросын монгол судлалын томоохон эрдэмтэн. Монголын түүхийн Мөн Улаанбаатар хотод орж ирсэн талаар эрдэм шинжилгээний 80 гаруй тарваган тахлын дэгдэлттэй тэмцэж бүтээл туурвисан эмэгтэй. Тэрээр Монголд одоогийнхоор бол “Онцгой комисс”-ийн ирсэн дурсамждаа: ... “Монголын нийслэл долоон гишүүний нэг байж, Монгол улсад Өргөөд би нэгдүгээр сарын нэгэн жавартай Эмнэлэг ариун цэврийн отрядууд ирүүлэх үдэш очсон билээ. Тус оронд хувьсгал ялсан боловч, Бүгд найрамдах засгийг хараахан АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 9

тунхаглаагүй, нийслэлээ Улаанбаатар гэж боловсрол олж, монгол судар бичгийг сайн шинээр нэрлээгүй байсан цаг. Монголд мэддэг байсны дээр ном судар цуглуулж очно гэдэг урт төвөгтэй аян байсан ч хямгадах талаар тун их чармайна. «Алтан Эрхүүгээс бид эхлээд Дээд Үд (Улаан- товч»-ийн ховор бичмэл эхийг мөн Жамъян Үд) хүртэл галт тэргээр, дараа нь нийслэл гүн олсон бөгөөд түүнд «Монголын нууц хүрээнээс ирүүлсэн машинаар дамжиж товчоо» гэж алдаршсан XIII зууны үеийн сар шахуу явж хүрсэн юм. Энэ бол үнэхээр судар бичгийн ихээхэн хэсэг нь монголоор урт аян байлаа. Эрхүүгээс Улаанбаатар бичээстэй байсан юм. Энэ зузаан судрыг ортол хагас сар явна гэдгийг одоо бодоход Жамъян гүн өөрөө хуулбарлан бичиж дорно гайхмаар боловч тэр цагтаа гайхмаар зүйл дахиныг судлагч, Францын алдарт эрдэмтэн биш байв. Надтай уулзсан анхны монгол Поль Пелльод явуулж байсан’’ гэжээ. хүн бол машиндаа хачин их хайртай, Дорж гэдэг жолооч билээ. Залуурынхаа ард Н.П.Шастина нь судар бичгийн суугаад мотороо асаамагц тэнүүн сайхан хүрээлэнд орос номын сангийн эрхлэгч царайд нь туяа татаад ирдэгсэн. Замд хийхийн хамт монголын эмэгтэйчүүдийн явахад түүнд бэрхшээл их дайралдана. байгууллагийн үйл ажиллагаанд оролцдог Дугуй нь хий эргэж гулсаад гинжлэхээс өөр байсан төдийгүй “Бүсгүйчүүдийн санал” аргагүй болно. Шөнө нь мотор хөлдөнө. сэтгүүлийн 1925 оны хоёрдугаарт Цасан шамарганд замаа алдана. Дорж хийж “Бүсгүйчүүд юуны учир эрчүүдээс дорой яваа ажилдаа их хариуцлагатай, машинаа болсон тухай” хэмээх өгүүллэг бичиж сайн арчилдаг хүн байсан. Замдаа элдвийг нийтлүүлсэн байдаг. туулсаар бид Өргөөд хүрч билээ. Феодалын үеийн шинж төрхийг их хадгалсан энэ хотын Өвгөн Шастины хүү Николай байдлыг харахад Монголд хувьсгал ялж ард Павлович Шастин нь хүний их эмч, мэс түмний амьдралд эргэлт гарчээ гэж бараг засалч мэргэжилтэй 1926 онд монголд ирж мэдэгдэх юмгүй” гэсэн байдаг. анхны мэс заслын тасаг нээн ажиллуулаад есөн жил ажиллаад 1935 онд нутаг Мөн дурсамжинд нь “Засгийн буцсан бөгөөд. түүний эхнэр Тамара газрын байшингийн ойролцоо байсан Николаевна Ященко нь Сонгино дахь гурван цонхтой жижиг цагаан байшинд тахлын лабораторид бичил амь судлаач хувьсгалт Монголын шинжлэх ухааны эмчээр ажиллаж, монгол улсын анхны анхны байгууллага болох Судар бичгийн лабораторийг үүсгэн байгуулж манай орны хүрээлэн байдаг байв. Энэ бол Монголын эмнэлэг-биологийн салбарт нян судлалын эрдэм шинжилгээний газрын эх суурь нь албаны эх үүсвэрийг тавилцсан гавъяатан байгаад эцэстээ Шинжлэх ухааны академи бөгөөд бас Сувилахуйн сургуульд багшилж болж өөрчлөгдсөн. Энэ жижиг байшинд байжээ. Хожим 1955 онд Монгол улсын би анх монгол хүмүүстэй дотно танилцаж Эрүүлийн Хамгаалахын 35 жилийн ойгоор улмаар монгол хэл, Монголын утга зохиол, Н.П.Шастин /хүү/, П.Н.Шастин /ач/ нар түүний түүх болон түүх дурсгалын зүйлсийг Зөвлөлт Холбоот Улсын төлөөлөгчдийн судлах болсон юм. Шинжлэх ухааны энэ бүрэлдэхүүнд орж ирсэн үед нь миний аав, байгууллагыг зохион байгуулж түүний тухайн үеийн АУДэС-ийн багш С.Сүндэв чухамхүү амин сүнс нь болж байсан хүн тэдэнд үйлчилж байсан юм билээ. Тэр үед нь Монгол орныг судлахад хүч чадлаа Н.П.Шастин эмч ааваас маань Жанжин зориулсан, монголч эрдэмтэн, Монголын Д.Сүхбаатарыг шарлах /гепатит/ өвчнөөр судар бичгийн нэвтэрхий мэдлэгтэн Цэвээн нас барсан, далд үе нь ханиад /грипп/ Жамсранов байлаа. Тэр Судар Бичгийн маягтай эхэлсэн гэж аав ярьдаг байсан. Хүрээлэнгийн орлогч даргаар ажиллаж, Одоо танайхан түүхэндээ ямар өвчнөөр нас жинхэнэ даргаар нь монголын эрдэмтэн барсан гэж оруулсан бэ? гэж асууж байсан Жамъян гүн ажиллаж байсан. Жамъян гүн юм билээ. бол намхандуу нуруутай, хойш нь тавьсан буурал гэзэгтэй, номч хүний ухаалаг Охин П.Н.Шастина нь 1937-1942 онд харцтай, ялдамхнаар инээмсэглэдэг Ленинград хотод амьдарч ЗХУ-ын Шинжлэх хүн. Ном их уншиж, монголын тухай их ухааны академийн болон Угсаатны зүйн хүрээлэнгийн номын сангуудад ажиллаж 10 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР монгол судпалын судалгааны ажлаа нийлэн ажиллаж, хагалгаанд зогсож, ТҮҮХЭН ЗАМНАЛЫН ТУХАЙ үргэлжлүүлсээр, 1942-1945 онд Эрхүү харилцан туршлагаа хуваалцаж, Монголын хотын их сургуульд багшилж «Москвагийн эрүүл мэндийн салбарт нэгэн цаг үед хаант улсаас Баруун монголын Алтан хамтран зүтгэж явсан мэргэжил нэгт, нас хаантай харилцсан нь» сэдвээр 1950 чацуутан, анд нөхөд билээ. онд эрдмийн зэрэг хамгаалжээ. Тэрээр 1945-1978 он хүртэл ЗХУ-ын Шинжлэх Миний мэдэх хүүхдийн мэс ухааны дорно дахины хүрээлэнд ажиллаж заслын зөвлөх эмч П.Н.Шастин нь өндөр, байхдаа XVII зууны үеийн баруун монгол махлаг биерхүү хирнээ их хөнгөн шингэн Оросын хаант улсын элчин харилцааны хөдөлгөөнтэй, дулаахан инээмсэглэсэн, түүхэн баримтуудад тулгуурласан «XVII зөөлөн харцтай, давхраатай алаг нүдтэй, зууны үеийн Орос-Монголын харилцаа» шулуун өндөр хамартай, гонзгойдуу цайвар номоо бичиж 1958 онд хэвлүүлжээ. шаргал царайтай, цулцгардуу хацартай, зан Н.П.Шастина нь Монголын түүх бичлэгийн ааш төлөвхөн, монголоор бага зэрэг ярьдаг, томоохон дурсгалууд тухайлбал: “Шар хүүхдүүдтэй их дотно харьцаж тоглож явдаг тууж” 1957 он, 1973 онд Лувсанданзангийн хүн байсан. “Алтан товч” зэргийг орчуулж өрнө зүгийн судлаачдад танилцуулсан томоохон Миний ээжийн ярьснаар Монголд судлаач бөгөөд Москвагийн их сургуульд их элэгтэй, манай ард түмний ололт Монголын түүхийн хичээлийг олон жил амжилтаар их бахархдаг байсан гэдэг. зааж байхдаа Е.М.Даревская, хөдөлмөрийн Түүнийг Ардын Их Хурлын тэргүүлэгчдийн баатар, академич Ш.Бира зэрэг томоохон зарлигаар “Найрамдал” медалиар шагнаж эрдэмтдийн багш нь болсон юм. урамшуулсан байна. Өвгөн докторын ач хүү Павел Тэрээр Монгол улсаас гадна Ливи Николаевич Шастин нь аав, ээжийгээ улсад бас зөвлөх эмчээр томилогдон монголд ажиллаж байхад нь 1928 онд ажиллаж байсан. 1987 онд мөнх бусыг Улаанбаатар хотод төрж, зүүн Сэлбэд үзүүлжээ. Түүний хүү, өвгөн докторын гуч хүүхэд насаа өнгөрүүлж байхдаа хожмын хүү 1976 онд Анагаахын сургууль төгсөж уулын спортын мастер Элбэгтэй тоглодог хүний их эмчийн мэргэжил эзэмшсэн, байснаа дурссан байдаг бөгөөд 7 настайдаа Москвагийн Филатовын нэрэмжит эмнэлэгт эцэг эхийн хамт нутаг буцжээ. хүүхдийн гэмтлийн эмчээр ажилладаг, АУ-ы дэд эрдэмтний зэрэгтэй Николай Павлович Тэрээр 1953 онд өвөг эцгийнхээ Шастин нь тэдний удмын үргэлжлэл болж мэргэжлийг өвлөн хүний их эмчийн энэ цаг үед амжилттай сайхан ажиллаж, мэргэжлийг эзэмшээд, Русаковын нэрэмжит амьдарч явнаа. Москвагийн Хүүхдийн клиникийн эмнэлэгт ажиллажээ. ном зүй 1. “Энэрэхүйн эрдэм дэлгэрүүлснийг 1965-1970 оны хооронд зургаан жил багцалсан шашдир” Т.Батсүх, Я.Володя, Монгол улсын Улаанбаатар хотод Хүүхдийн 2009 он хуудас 13 төв больницын Мэс заслын тасагт анхны 2. “55 лет здравохранение МНР” гадаад улсаас ирсэн, мэргэжлийн зөвлөх Д.Цагаанхүү. 14-15-р тал эмчээр ажилласныг энэ хөрөг нийтлэлийг 3. “Бидний амьдрал хүүхдийн мэс засал” бичигч би ч батална. Учир нь миний Д.Авирмэд, УБ хот, 2001 он 80-83-р тал ээж Монгол Улсын Хүний Гавъяат эмч 4. “Нялхсын эрүүл мэндийн төлөө цохилох Ж.Цэрэндулам нь Монгол улсад Хүүхдийн зүрх” Ж.Цэрэндулам, Н.Занаа УБ хот 2004 Мэс заслын албыг үүсгэн байгуулагч анхны он хуудас 5-6, 121-р тал мэс засалч эмч бөгөөд ач хүү П.Н.Шастин 5. https://www.google.com Павел эмчтэй тухай үед хамтарч баг болж, гар Николаевич Шастин АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 11

П.Н. Шастин (ач) Ш.Дамдиндорж нар хагалгаа хийж байна. 1961 он Хүүхдийн мэс заслын зөвлөх П.Н. Шастин (ач), хагалгааны анхны сувилагч Дарийжав. П.Н. Шастин (ач) Зөвлөгөө өгч байна. Зүүн талаас: Ж.Цэрэндулам, П.Н. Шастин (ач) 12 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР ТҮҮХЭН ЗАМНАЛЫН ТУХАЙ Зөвлөх Монголын анагаах ухаанд Шастины өвөг эцэг, эх, ач хүү гурав ажилласан. Энэ хүн бол хүүхдийн мэс заслын зөвлөх П. Н. Шастин ба ач хүү нь юм. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 13

тэмдэглэл ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ 14 MNUMS / School of Nursing

iIi ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД

ӨӨРИЙН АСАРГААНЫ ТАЛААРХ МЭДЛЭГИЙГ МЭС ЗАСЛЫН ШАРХТАЙ ЭМЧЛҮҮЛЭГЧИЙН ГЭРТЭЭ ГАРАХ ҮЕД НЬ ҮНЭЛСЭН БАЙДАЛ 1М.Долгоржав, 2Д.Солонго 1,2АШУҮИС,Сувилахуйн Сургууль, Суурь сувилахуйн тэнхим dolgorjav@mnums.edu.mn Түлхүүр Үндэслэл: Сувилахуйн тусламж өндөр хөгжсөн орнуудад эмнэлэгт мэс үг: засал хийлгэсэн эмчлүүлэгчийн гэрийн нөхцөлд өөрөө өөрийгөө, харин Мэс түүний асран халамжлагч нь өвчтэй хүнээ асрах талаарх мэдлэг, чадвартай заслын болсон гэж дүгнэсэн үед нь гэрт гаргах шийдвэр гаргадаг байна. шарх, Зорилго: Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн мэс заслын шархтай өвчтөний гэрийн гэртээ гарах үеийн өөрийн асаргааны талаарх мэдлэг, шархтай холбоотой сувилахуй, асуудлыг үнэлэхэд оршино. өөрийн Материал, арга зүй: Судалгааг нэг агшингийн, дескриптив судалгааны асаргаа загвараар хийв. Судалгаанд ШУГТЭ, УНТЭ-т хэвтэн эмчлүүлж, мэс засал хийлгэсэн 120 өвчтөнөөс авсан асуулга судалгааны мэдээллийг SPSS 21 ‹программыг ашигласан ба хүчин зүйлийн ялгааг Хи квадрат, Т-test-ын шалгуураар шалгаж тооцоолон судалгааны үр дүнд тусгав. Үр дүн: Судалгаанд оролцогсод өөрсдын шархаа яаж арчлах, цэвэрлэхээ мэс заслын төрлөөс хамааран ялгаатай (Kruskal Wallis Test P<0.01) үнэлсэн байна. Үүнд: Эмнэлгээс гарах үед шархаа арчлах аргаа сайн мэддэг бол 10, огт мэдэхгүй бол 0 гэсэн үнэлгээгээр үнэлсэн. Чих хамар хоолойн мэс засал, түрүү булчирхайн мэс засал, бүдүүн шулуун гэдэсний мэс засал 6.18- 7.35 гэсэн мэдлэгтэй байхад, тархи нуруу нугасны мэс засал, үений мэс засал, бөөрний мэс засал хийлгэсэн эмчлүүлэгчийн мэдлэг 1.89- 2.71 гэсэн хангалтгүй мэдлэгтэй байгаа нь шарх арчлах талаар мэдлэгийн хэрэгцээ байгааг харуулж байна. Дүгнэлт: Бидний судалгаанд оролцсон эмчлүүлэгчдийн мэс заслын шархны дараах үеийн өөрийн асаргааны мэдлэг (чих хамар хоолойн, түрүү булчирхайн, бүдүүн шулуун гэдэсний мэс засал 6.18-7.35, тархи нуруу нугасны, үений, бөөрний мэс засал хийлгэсэн эмчлүүлэгчийн мэдлэг 1.89 - 2.71) хангалтгүй ба шархаа хэрхэн арчлах нь мэс заслын төрлөөс хамааран ялгаатай (Kruskal Wallis Test P<0.01) байна. Үндэслэл 4, илрэх шинж тэмдэгт авах арга хэмжээ 5, ялгаруулалттай холбоотой мэдээлэл Сувилахуйн тусламж өндөр хөгжсөн 6, амьдралын чанараа дээшлүүлэхтэй холбоотой мэдээлэл 7, байдгийг дурьдаад орнуудад эмнэлэгт мэс засал хийлгэсэн өвчтөнд өгөх сувилгааны талаарх мэдээлэл дутуу дулимаг байх нь хагалгааны дараах эмчлүүлэгчийн гэрийн нөхцөлд өөрөө нөхөн сэргээх явцад нөлөөлдөг болохыг онцолжээ. өөрийгөө, харин түүний асран халамжлагч Монгол улсын хэмжээнд 2016 оны 12-р сарын 31-ний байдлаар 180463 өвчтөнд нь өвчтэй хүнээ асрах талаарх мэдлэг, мэс заслын эмчилгээ хийгдсэнээс 82.1% нь Улаанбаатар хотод, 17.9 % нь хөдөө орон чадвартай болсон гэж дүгнэсэн үед нь гэрт нутагт хийгдсэн, 15.8 хувь буюу 28513 тохиолдолд 15 хүртлэх насны хүүхэд гаргах шийдвэр гаргадаг байна. эзэлж байна. Манай орны хувьд мэс засал хийлгэсэн, гэртээ гарч буй өвчтөний Судлаач Anthony,Hudson-Barr нар үйлчлүүлэгч гэртээ гарахын өмнө хамгийн олондавтамжтайөгдөгзөвөлгөөндхооллолт, хөдөлгөөнтэй холбоотой үйл ажиллагаа ордог, тэдний хамгийн их мэдэхийг хүсдэг хэрэгцээнд шархны сувилгаа 1, өвдөлтийн үед авах арга хэмжээ 2, хөдөлгөөнтэй холбоотой мэдээлэл 3, хүндрэлүүдийг хянах 16 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР эрэлт хэрэгцээнд үндэслэн зөвөлгөө өгдөг ажилгүй 48.3% байлаа. байдал, тэдний шархаа хэрхэн арчлах мэдлэгийн талаарх хийгдсэн судалгаа хомс байна. Иймд энэ асуудлыг судалж, өнөөгийн байдалд дүгнэлт өгөх, цаашид энэ талаар зөвлөмж боловсруулах шаардлагатай гэж үзэн, энэхүү сэдвийг сонгосон болно. Зорилго Зураг 1. Эмчлүүлэгчийн мэс засал Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн мэс заслын хийлгэсэн төрөл шархтай өвчтний гэртээ гарах үеийн өөрийн асаргааны талаарх мэдлэг, шархтай холбоотой асуудлыг үнэлэхэд оршино. Зорилт Судалгаанд:Тархи нуруу нугасны 15.0%, ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД 1. Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн мэс заслын зүрх судасны 13.3%, хэвлийн хөндийн мэс шархтай өвчтний гэртээ гарах үеийн эрүүл засал 12.5%, бөөрний мэс засал 11.7%, чих мэндийн хэрэгцээг үнэлэх хамар хоолойн 9.25%, бүдүүн шулуун гэдэс 2. Мэс заслын шархтай өвчтөний гэртээ 9.2%, үений мэс засал 13.3%, эрүү нүүрний гарах үеийн шархны өөрийн арчилгааны мэс засал 10.0%, түрүү булчихай 5.8%мэс талаарх мэдлэгийг үнэлэх засал хийлгэсэн эмчлүүлэгчид хамрагдав. Материал, арга зүй Хүснэгт 1 Судалгаанд хамрагдах мэс заслын өвчтний гэртээ гарах үед эрүүл мэндийн байдал, Эмнэлэгт байх хугацаанд шарх шархны өөрийн арчилгааны талаарх арчилгааны талаар заасан байдал мэдлэг, эмнэлэгт хэвтэх болон эмнэлгээс гарах үеийн мэдээлэл, шархны арчилгааны Үзүүлэлт Тоон Хувь талаарх өвчтний бодол, шархны өвдөлттэй үзүүлэлт % холбоотой мэдээллийн байдлыг нэг агшингийн, дескриптив судалгааны Хэн ч зааж өгөөгүй 34 28.3% загвараар хийв. Судалгаанд ШУГТЭ, УНТЭ-т хэвтэн эмчлүүлж, мэс засал хийлгэсэн Ганцхан надад заасан 37 30.8% 120 өвчтөнг хамрууллаа. Судалгаанд хамрагдсан мэс засал хийлгэсэн өвчтнөөс Надад болон гэр 38 31.7% авсан асуулга судалгааны мэдээллийг бүлийн гишүүнд заасан SPSS 21 программыг ашигласан ба хүчин зүйлийн ялгааг Хи квадрат, Т-test-ын Намайг асрах найзад 3 2.5% шалгуураар шалгаж тооцоолон судалгааны заасан үр дүнд тусгав. Надад болон гэр 8 6.7% үр дүн бүлийн гишүүн/ найзын Судалгаанд хамрагдсан 120 эмчлүүлэгчийн хэнд нь ч зааж өгөөгүй 50.8 % нь эрэгтэй, 49.2% нь эмэгтэй байв. Гэрлэлтийн байдал ганц бие 15.0%, Судалгаанд хамрагдсан 120 эмчлүүлэгчийн гэрлэсэн 82.5%, бэлбэсэн 0.8%, хамтран 31.7% нь гэр бүлийн гишүүдэд зааж өгсөн, 30.8% амьдрагч 1.7% байна. Боловсролын нь ганцхан тухайн эмчлүүлэгчид заасан байхад байдлыг үнэлэхэд бүрэн дунд боловсролтой харин 28.3 %-д нь шарх арчилгааны талаар хэн 59.2%, дипломын 13.3%, бакалавр 24.2%, ч зааж өгөөгүй гэж хариулсан нь анхаарал татаж магистрын боловсролтой үйлчлүүлэгч 3.3%- байна. ийг тус тус эзэлж байна. Ажил эрхлэлтийн байдлыг авч үзэхэд ажил хийдэг нь 51.7%, АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 17

Зураг 2. Гэртээ гарах үеийн өөрийн Зураг 3. Эмчлүүлэгчийн гэртээ гарах эрүүл мэндийг үнэлсэн байдал үеийн шарх арчлах мэдлэг Судалгаанд оролцогчдын эмнэлгээс гарах Судалгаанд оролцогсод өөрсдийн шархаа үеийн өөрсдийн эрүүл мэндийн байдлыг яаж арчлах, цэвэрлэхээ мэс заслын төрлөөс 10 эрүүлээс 0 өвчтэй гэсэн баллаар үзэхэд хамааран ялгаатай (Kruskal Wallis Test мэс заслын төрлөөс хамааран ялгаатай P<0.01) үнэлсэн байна. Үүнд: Эмнэлгээс (Kruskal Wallis Test P=0.047) үнэлсэн байна. гарах үед шархаа арчлах аргаа сайн мэддэг Тухайлбал: Хэвлийн хөндийн мэс засал, чих бол 10, огт мэдэхгүй бол 0 гэсэн үнэлгээгээр хамар хоолойн мэс засал, зүрх судасны мэс үнэлсэн. Чих хамар хоолойн мэс засал, засал, бүдүүн шулуун гэдэс, эрүү нүүрний түрүү булчирхайн мэс засал, бүдүүн мэс засал хийлгэсэн эмчлүүлэгч 6,00 – шулуун гэдэсний мэс засал 6.18-7.35 гэсэн 7,18 хооронд үнэлсэн байхад, тархи, нуруу мэдлэгтэй байхад, тархи нуруу нугасны мэс нугасны мэс засал, бөөрний мэс засал, засал, үений мэс засал, бөөрний мэс засал үений мэс засал, түрүү булчирхайн мэс хийлгэсэн эмчлүүлэгчийн мэдлэг 1.89- 2.71 засал, 4,50 – 5,81 хооронд үнэлсэн нь эдгээр гэсэн хангалтгүй мэдлэгтэй байгаа нь шарх оношоор мэс засал хийлгэсэн эмчлүүлэгчид арчлах талаар мэдлэгийн хэрэгцээ байгааг сэтгэлзүйн хувьд эмнэлгээс гарч, өөрийгөө харуулж байна. асрахад бэлэн бус байгаа нь харагдаж байна. Хүснэгт 2 Мэс заслын шархтай эмчлүүлэгчид гэртээ гарах үед зөвлөгөө өгсөн байдал Асуулт Тоо Хувь % Мэс заслын шархтай өвчтөнд орчны Эмч 40 33.3% дэглэмийн талаарх зөвлөгөө өгсөн байдал Сувилагч 35 29.2% Бусад 0 0.0% Зөвлөгөө өгөөгүй 45 37.5% Мэс заслын шархтай өвчтөнд хоолны Эмч 59 49.2% дэглэмийн зөвлөгөө өгсөн байдал Сувилагч 31 25.8% Бусад 5 4.2% Зөвлөгөө өгөөгүй 25 20.8% Мэс заслын шархтай өвчтний сэтгэлзүйн Эмч 41 34.2% талаар зөвлөгөө өгсөн байдал Сувилагч 15 12.5% Бусад 2 1.7% Зөвлөгөө өгөөгүй 62 51.7% 18 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Мэс заслын дараах үеийн хувцаслалтын Эмч 22 18.3% талаарх зөвлөгөө өгсөн байдал Сувилагч 27 22.5% Бусад 1 0.8% Эмнэлэгт байхдаа шархаа өөрөө арчилж Зөвлөгөө өгөөгүй 70 58.3% (боолт сольж, үзсэн) сурсан байдал Тийм 18 15.0% Үгүй 102 85% Мэс заслын шархтай эмчлүүлэгчид орчны дэглэмийн талаар 37.5%, хувцаслалт үеийн өөрийн асаргааны мэдлэг (чих, ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД 58.3% сэтгэлзүйн талаар 51.7% зөвлөгөө хамар, хоолойн, түрүү булчирхайн, бүдүүн хангалтгүй өгсөн, харин хоолны дэглэмийн шулуун гэдэсний мэс засал 6.18-7.35, тархи талаар 20.8%-д зөвлөгөө өгдөггүй нь нуруу нугасны, үений, бөөрний мэс засал судалгаагаар харагдаж байна. хийлгэсэн эмчлүүлэгчийн мэдлэг 1.89 - 2.71) хангалтгүй ба шархаа хэрхэн арчлах нь мэс Хэлцэмж заслын төрлөөс хамааран ялгаатай (Kruskal АНУ-ын эрдэмтэн судлаач Weldon дотрын Wallis Test P<0.01) байна. болон зүрхний тасагт хэвтэн эмчлүүлсэн 61 өвчтөнтэй эмнэлгээс гарахаас 24 цагийн ном зүй өмнө хийсэн судалгаандаа өвчтнүүдийн 1. Эрүүл мэндийн үзүүлэлт. УБ 2006. Хуудас эрүүл мэндтэй холбоотой мэдээлэл өгөх 80- 81 анхдагч мэргэжилтэн нь эмч, удаах нь 2. Taylor C, Lillis C, LeMone P. Continuity of сувилагч гэдгийг тодорхойлсон нь бидний care. In: FundamentalsofNursing:The Art судалгаанд гэртээ гарах үеийн өөрийн and Science of Nursing Care.Philadelphia: асаргааны талаарх зөвлөгөө өгсөн байдлыг Lippincott Williams & Wilkins; 2005:168. эмч нар илүүтэй өгч байгаатай дүйж байна. 3. Watts RJ, Pierson J, Gardner H. How Эрдэмтэн Watts болон судалгааны баг do critical care nurses define the discharge Австрали улсын 218 сувилагчдын дунд planning process? Intensive Critical Care хийсэн судалгаандаа өвчтөнг эмнэлгээс Nursing. 2005;21:39-46. гаргахыг төлөвлөж, хэрэгжүүлэх нь өвчний 4. Watts R, Pierson J, Gardner H. Critical care явц, эдгэрэлтэнд сайнаар нөлөөлдөг nurses’ beliefs about the discharge planning болохыг тодорхойлсон байна. Харин process:a questionnaire survey. Intensive J бидний судалгаагаар эмчлүүлэгчийн гэртээ Nursing Stud. 2006;43:269-279. гарах үеийн мэс заслын талаарх асаргаа 5. Watts R, Gardner H, Pierson J. Factors сувилгааг сувилагч нар дунд ба түүнээс that enhance or impede critical care nurses’ доогуур түвшинд өгдөг байна. discharge planning practices. Intensive Critical Care Nursing. 2005;21:302-313. Дүгнэлт 6. Eija G, Marja-Leena P. Home care personnel’s 1. Судалгаанд хамрагдсан хэвлийн хөндийн perspectives on successful discharge of elderly мэс засал, чих хамар хоолойн мэс засал, clients from hospital to home setting. Scand J зүрх судасны мэс засал, бүдүүн шулуун Caring Sci. 2005;19:288-295. гэдэс, эрүү нүүрний мэс засал хийлгэсэн 7. Davison BJ, Moore KN, MacMillan H, эмчлүүлэгч, (6.00 – 7.18), тархи, нуруу Bisaillon A, Wiens K.Patient evaluation нугасны мэс засал, бөөрний мэс засал, of a discharge program following radical үений мэс засал, түрүү булчирхайн мэс prostatectomy. UrolNursing. 2004;24:483-489. засал(4.50–5.81) хийлгэсэн эмчлүүлэгчид өөрийгөө асрахад бэлэн бус мэдлэгтэй байгаа нь эмнэлгээс гарах үеийн өөрийн асаргааны нэн чухал хэрэгцээ байгааг харуулж байна. 2. Бидний судалгаанд оролцсон эмчлүүлэгчдийн мэс заслын шархны дараах АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 19

МЭРГЭЖИЛ ХООРОНДЫН БАГИЙН СУРГАЛТАНД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛ БОЛОН ТОХИОЛДОЖ БОЛОХ БЭРХШЭЭЛИЙГ СУДАЛСАН ҮР ДҮН Азжаргал. Б1, Оюунцэцэг. С2, Сүмбэрзул.Н2 АШУҮИС2, Сувилахуйн сургууль1, Эх барихын тэнхим azjargal.b@mnums.edu.mn Түлхүүр үг: Үндэслэл: Сургалтын чанар, үр дүнг сайжруулж дэлхийн жишигт хүргэх Мэргэжил зорилгоор олон ажлууд зохион байгуулж байгаагийн нэг нь сургалтын хоорондын хөтөлбөрийн шинэчлэл бөгөөд дэлхийн их дээд сургуулиудын түвшинд багийн ойртуулан шинэчлэх, дэвшилтэт сургалтын арга технологиудыг нэвтрүүлэх сургалт, хэрэгцээ нэмэгдсээр байна. тусламж Зорилго: Мэргэжил хоорондын багийн сургалтанд нөлөөлөх хүчин зүйлс үйлчилгээ, болон болзошгүй бэрхшээлийг тодорхойлох багш нар болон оюутнуудын хэрэгжүү- дунд тодорхойлох лэх Материал, арга зүй: Судалгааг агшингийн загвараар явуулсан. Анхны тогтолцоо, хүчин зүйлийг үндсэн бүрэлдэхүүний дүн шинжилгээний зарчмаар гүйцэтгэж бэрхшээл тодорхойлсон. Varimax эргэлтийн дүн шинжилгээг ашиглан хүчин зүйлийн анализуудын тодорхой бүтцийг тодорхойлсон ач холбогдлын коэффицент нь 5% байна. Үр дүн: Мэргэжил хоорондын багийн сургалт нь(IPE) багийн үнэ цэнэ, багаар ажиллахын үр ашигт эерэгээр нөлөөлөх хүчин зүйл болж байгааг тодорхойлсон ба (P<0.0001) мэргэжил хоорондын багийн сургалтыг (IPE) хэрэгжүүлэхэд гарах бэрхшээлийг багшийн ачаалал, хичээлийн хувиар зохион байгуулах, өрөөний зохион байгуулалт хэмээн үзсэн нь шийдвэрлэх боломжтой асуудал байна. Дүгнэлт: Мэргэжил хоорондын багийн тусламж үйлчилгээний чиг хандлагыг тодорхойлоход III дамжааны оюутнууд эмчилгээний үр дүнд нөлөөлнө гэж үзсэн ба мэргэжил хоорондын багийн сургалтыг (IPE) нэвтрүүлэхэд тохиолдох бэрхшээлүүд нь шийдвэрлэж болох асуудал хэмээн тодорхойлогдсон байна. Үндэслэл хоорондын сургалтанд болон эрүүл Эмнэлзүйн практикт үйлчлүүлэгчдэд мэндийн тусламж үйлчилгээний хамтын тусламж үйлчилгээг чанарын өндөр түвшинд үйл ажиллагаанд чухал ач холбогдолтойг үзүүлэх, үйлчлүүлэгчийн сэтгэл ханамжийг тодорхойлоод 21-р зуунд дэмжих тухай дээшлүүлдгээрээ мэргэжил хоорондын уриалсан нийтлэлийг хэвлүүлсэн байна.2 багийн сургалт нь шинэлэг арга болоод Төгсөгчдийн ур чадвар нь өвчтний болон байгаа талаар судалгаанууд хийгдэж, хүн амын хэрэгцээнд нийцэхгүй, багаар нотолж, хэрэгжүүлсээр байна1. ажиллах чадвар муу, манлайлал сул байгаа ДЭМБ мэргэжил хоорондын сургалтын ба нийгэмд ядуу давхарга зонхилсон, үйл ажиллагааны хүрээнд заах арга зүйн хүйсийн харьцаа тэнцвэргүй, мэргэжилтний механизмын таван хүчин зүйл (ажилтнуудын харьцаа тэнцвэргүй, өвчлөлийн тохиолдол сургалт, хамгаалалт, байгууллагын их байгаа зэрэг нь өргөн хүрээтэй нарийн дэмжлэг, удирдлагын үүрэг, сургалтын техник бүхий сургалтын шинэ арга хэрэгцээ үр дүн) болон хөтөлбөрийн механизмын бий болсныг цохон тэмдэглэсэн байна.3 найман хүчин зүйл (логик уялдаатай төлөвлөгөө, програмын агуулга, албан Зорилго журам, зорилтууд, насанд хүрэгчдийн Мэргэжил хоорондын багийн сургалтын үр сургалтын зарчим, сургалтын арга, нөлөө, гарч болох бэрхшээлийг судлах. сургалтын сэдвүүд, үнэлгээ)–ийг Мэргэжил 20 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Зорилт байсан “эмч” гэсэн үг бүхий асуумжийг хасч, 1. Мэргэжил хоорондын багийн сургалтын эрүүл мэндийн тусламжийн багийн талаарх үр нөлөөг судлах хандлагыг үнэлэх 14-хэсэгтэй асуумж 2. Мэргэжил хоорондын багийн сургалтыг болгон боловсруулсан ба энэ нь бидний хэрэгжүүлэхэд тохиолдох бэрхшээлийг судалгааны асуумжид тусгагдсан болно. тодорхойлох Судалгааны статистик Материал, арга зүй Судалгааг агшингийн загвараар явуулсан. боловсруулалт Судалгаанд эмч, сувилагч, хөдөлгөөн засалч, ахуй засалч, лабораторийн ангийн Oюутнаас цуглуулсан судалгааны оюутнуудыг (n=492) санамсаргүй түүврийн аргаар асуумж судалгаанд хамрууллаа. мэдээллийг нийгмийн судалгааны Судалгаанд ашигласан асуумж нь Heinemann нарын судлаачдын (Heinemann, статистик боловсруулалтын программ Schmitt, Farrell, &Brallier, 1999)1 Эрүүл Мэндийн Тусламжийн Багийн Талаарх болох “SPSS-22.0J.”-ыг (Statistical Хандлагын Асуумжийг Боловсруулсан (ATHCTS, 21-хэсэгтэй асуумж) бөгөөд энэ Package For the Social Sciences) ашиглан нь багийн сургалтын хөндлөнгийн үнэлгээг сургалтын өмнө болон дараа нь үнэлэх боловсруулалт хийсэн. Тохиромжтой ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД хэрэгсэл бөгөөд эмнэлзүйд суурилсан багийн сургалтын хөтөлбөрийг үнэлэх корреляцийн матрицыг Kaiser-Meyer- боломжтой стандарт асуумжийн анхны хувилбар юм. Энэхүү асуумжийг Curran Olkin-аар тодорхойлсон. Хүчин зүйлүүд нь болон бусад судлаачид (Curran, Sharpe, & Forristall, 2007)2 анхны хувилбарын асуумжид анхны шийдэлд хадгалагдсан тохиолдолд дахин Kaiser’s шалгуурыг ашигласан (eigenvalues > 1). Анхны хүчин зүйлийг үндсэн бүрэлдэхүүний дүн шинжилгээний зарчмаар гүйцэтгэж тодорхойлсон. Varimax эргэлтийн дүн шинжилгээг ашиглан хүчин зүйлийн анализуудын тодорхой бүтцийг тодорхойлсон. Ач холбогдлын коэффицент нь 5% байна. Үр дүн Хүснэгт 1 Судалгаанд оролцогсдын ерөнхий байдал Оюутнуудын суралцаж буй I дамжаа III дамжаа мэргэжил Тоо Хувь Тоо Хувь Эмч 98 39.3 95 39.0 Сувилагч 114 45.7 109 44.8 Лаборант 22 8.8 25 10.2 Хөдөлгөөн засалч 15 6.2 14 6.0 Бүгд 249 100.0 243 100.0 Хүснэгтээс харахад I ба III дамжааны I ангийн оюутнууд нь 42.8%, III ангийн оюутнуудын тоон харьцааны хувьд сувилагч оюутнуудын 53.8%, лабораторийн I ангийн мэргэжлийн I ангийн оюутнуудын 88.3% оюутнууд нь 42.8%, III ангийн оюутнуудын ба III ангийн оюутнуудын 63.3%, эмчийн 53.8%, судалгаанд тус тус хамрагдсан I ангийн оюутнууд нь 19.2%, III ангийн байна. оюутнуудын 19.0%, хөдөлгөөн засалчийн АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 21

Хүснэгт 2 Мэргэжил хоорондын сургалтад нөлөөлөх хүчин зүйл Хүчин зүйл Дугаар Асуумж I II (α=0.898) (α=0.493) 8 Мэргэжил хоорондын баг нь эмчлүүлэгч/үйлчлүүлэгчид 0.802 -0.138 үзүүлэх тусламжийн чанарыг сайжруулах хандлагатай 12 Багаар хамтран ажилласнаар багийн гишүүд бусад 0.745 0.112 эмнэлгийн мэргэжилтнүүдийн ажлыг ойлгоход тусалдаг 7 Мэргэжил хоорондын багийн орчинд ажиллах нь 0.740 -0.019 ихэнхдээ урам зориг өгч, мэргэжлийн сонирхлыг төрүүлж байдаг. 14 Багийн уулзалтанд өөр мэргэжил болон салбарын 0.735 0.004 гишүүдийн хоорондын холбоо харилцааг дэмжих 4 Мэргэжил ххорондын багаар эрүүл мэндийн тусламж 0.708 -0.117 үзүүлэх нь илүү үр дүнтэй 13 Эмнэлэгт мэргэжил хоорондын багийн тусламж авч 0.692 -0.064 буй эмчлүүлэгчийн эмнэлгээс гарах бэлтгэл нь бусад эмчлүүлэгчээс илүү сайн байдаг. 3 Багийн гишүүд эмчлүүлэгч/үйлчлүүлэгчдэд илүү сайн 0.690 -0.047 тусламж үйлчилгээ үзүүлэх шийдвэр гаргахад туслана 11 Мэргэжил хоорондын багийн эмчилгээ нь эмчлүүлэгч 0.652 -0.072 болон тэдний гэр бүлийн хэрэгцээнд нийцсэн байх ба эмнэлгийн мэргэжилтнүүд зөвшөөрөл авч багийн эмчилгээг хийнэ. 1 Мэргэжил хоорондын багийн тусламжийг авч буй 0.552 -0.112 эмчлүүлэгч/үйлчлүүлэгч бусдаас илүү төгс эмчлэгдэнэ 10 Эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүд баг болж ажиллах нь 0.529 -0.249 эмчлүүлэгч/үйлчлүүлэгчийн сэтгэл зүй болон эдийн засгийн хэрэгцээнд илүү хариуцлага хүлээнэ. 5 Багийн бусад гишүүдтэй эмчлүүлэгч/үйлчлүүлэгчид 0.485 -0.122 тусламж үйлчилгээ үзүүлэх төлөвлөгөө боловсруулах нь алдаа гарахаас зайлсхийнэ. 6 Мэргэжил хоорондын багаар ажиллахад хэрэггүй 0.197 0.663 төвөгтэй зүйлд ихэнх цагийг зарцуулдаг.b 9 Ихэнх тохиолдолд олон мэргэжлийн зөвлөгөөнд цаг -0.350 0.464 их шаарддагийг өөр замаар илүү сайнаар зарцуулах боломжтой.b 2 Мэргэжил хоорондын багаар эмчлүүлэгч / -0.094 0.437 үйлчлүүлэгчид тусламж үзүүлэх төлөвлөгөө боловсруулах нь хэт их хугацаа шаардана.b b Сөрөг утгууд Хүснэгтээс харахад мэргэжил хоорондын хүчин зүйл болж байгааг харуулсан байна. багийн сургалт багийн үнэ цэнэ, багаар (P<0.0001) ажиллахын үр ашигт эерэгээр нөлөөлөх 22 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Хүснэгт 3 Мэргэжил хоорондын багийн сургалтыг хэрэгжүүлэхэд бий болох бэрхшээлийн байдал Асуумж I дамжаа III дамжаа P утга Mean SD Mean SD Ачаалал тооцоход бэрх 3.79 1.179 4.32 0.881 0.0001 Хуваарь зохиоход бэрх 2.89 1.166 4.98 1.045 0.001 Сургалтын үнэ цэнийг ойлгохгүй 2.89 1.17 3.34 0.853 0.014 Э/З-н нөөц хомс 3.94 1.139 4.48 0.789 0.0001 Хөтөлбөрийн агуулга хөдөлгөөнтэй 3.65 1.219 3.83 1.014 0.372 Удирдлагын зохион байгуулалт 3.18 1.172 3.38 1.161 0.2 Зөрчилдөөний менежмент сул 3.87 1.156 4.09 0.948 0.22 ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Багш сургалтанд хандах хандлага 3.88 1.184 4.21 0.893 0.05 Оюутны сургалтын аргыг хүлээн авах байдал 2.61 1.126 2.59 1.14 0.845 Хичээлийн өрөөний зохион байгуулалт 3.55 1.213 4.76 0.612 0.0001 Хүснэгтээс харахад Мэргэжил хоорондын 2008; 3. багийн сургалтыг хэрэгжүүлэхэд багш 2. Dawn Forman, Marion Jones, Jill нарын ачаалал тооцох, хичээлийн хувиар Thistlethwaite. Leading Research and зохиох, эдийн засгийн нөөц хомс, хичээлийн Evaluation in Interprofessional Education and өрөөний зохион байгуулалтыг бэрхшээлтэй Collaborative Practice. 2016; 46-47. гэж үзсэн байна. (P<0.001, P<0.0001) 3. Elizabeth Howkins, Julia Bray, Hugh Barr. Preparing for Interprofessional Teaching.2008; Хэлцэмж 12. Багийн үнэ цэнэ мэргэжил хоорондын 4. World Health Organization. Transforming сургалтад нөлөөлөх хүчин болж байгаа нь and scaling up health professionals education 1999 онд Heinemann нарын судалгааны & training. World Health Organization үр дүнтэй адил Gronbach α:0.72 байгаа Guidelines. 2013. ба багаар ажиллах үр ашиг сургалтад 5. Barker K, Oandasan I. Interprofessional нөлөөлөх хүчин зүйл болж байгаа нь 2000 care review with medical residents: Lessons онд Hyer нарын судлаачдын үр дүнтэй адил Learned, tensions aired-a pilot study. J Interprof Gronbach α:0.76 байна. Care 2005; 19: 207-14. 6. Barr H, Koppel I, Reeves S, Hammick, M, Дүгнэлт Freeth D. Effective interprofessional education: 1. Мэргэжил хоорондын багийн тусламж argument, assumption and evidence. Oxford: үйлчилгээний (IPC) чиг хандлагыг Blackwell Publishing; 2005. тодорхойлоход III дамжааны оюутнууд 7. Karim R, Ross C. Interprofessional education эмчилгээний үр дүнд эерэгээр нөлөөлнө гэж and chiropractic. J Can Chiroprassoc 2008; үзсэн байна. 52: 766-78. 2. Мэргэжил хоорондын багийн сургалтыг 8. Gary L, Beck Dallaghan, Erin Hoffman, (IPE) хэрэгжүүлэхэд гарах бэрхшээлийг Elizabeth Lyden, Catherine Bevil. Faculty багшийн ачаалал, хичээлийн хувиар зохион attitudes about interprofessional education. байгуулах, өрөөний зохион байгуулалт Medical Education Online, 21:1, 32065. хэмээн үзсэн нь шийдвэрлэх боломжтой 9. Bennett, P.N., Gum, L., Linderman, L., Lawn, асуудал байна. S., McALLister, S., Richards, J., Ward,H. Faculty perceptions of interprofessional Ном зүй education. Nurse education Today, 2011; 1. Elizabeth Howkins, Julia Bray, Hugh Barr. 31(6), 571-576. Preparing for Interprofessional Teaching. 10. Curran, V. R., Sharpe, D., & Forristall, АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 23

JAttitudes of health sciences faculty members 2015; 29(4), 298-304. toward interprofessional teamwork and 12. Milot, E., Dumont, S., Aubin, M., Bourdeau, education. Medical education, 2007; 41, 892- G., Azizah, G, M., Picard, L., & St-Germain, 896. D. Building interfaculty interprofessional 11. Loversidge, J., & Demb, A. Faculty education curriculum: What can we learn from perceptions of key factors in interprofessional the universite Laval experience? Education for education. Journal of Interprofessional Care, health, 2015; 28(1), 58. ГАРДАН ҮЙЛДЛИЙГ БАГШТАЙ ХАМТ ДАВТАХ ЗОХИМЖИТ ХЭМЖЭЭГ ЭХ БАРИХУЙН АНГИЙН ОЮУТНУУДАД СУДАЛСАН ДҮН С.Сэржням1, Б.Туул1, У.Нямдаваа1, Э.Оюунсүрэн2 1АШУҮИС, Сувилахуйн сургууль 2Эрүүл Мэндийн Яам serjnyam@mnums.edu.mn Introduction: The occupational feature of the midwife is hands-on professional procedure. It is important to focus on practical training of the curriculum to prepare midwifery specialists for graduation and ability to work independently in work place after graduation. We need to train them until procedures can be done independently during the course. Many factors influence effectiveness of the clinical practice, but because there are not many studies. Goal: To determine the amount of teacher should teach to hands-on procedure skills to midwifery students. Materials and methods: The study was done by cross-sectional analytic design and total 6 midwifery second-year students from School of Nursing. We conducted an experimental study to establish the cutoff scores for minimal competence. Prior to the start of the study, the pre- experimental assessment was conducted, and subsequently the investigator explored and re- evaluated. In addition to evaluating each replication, the investigator corrected the error after each repetition Result: The experimental study proved to be effective in two or three-time repetition with the teacher (p <0.05). Conclusion and Discussion: Two or three training sessions were sufficient to attain minimal competence in most students; however, no significant between-group difference was found. Үндэслэл мэдэхгүй байна. Иймээс нэгээс хоёр сарын Анагаах ухааны мэргэжил эзэмшүүлэх турш эх баригч дагалдуулсны дараагаар сургалтын нэг зорилт бол эмнэлзүйн ур шалгалт өгөн тэнцсэн нь ажилд орох юм. чадварыг шаардлагын түвшинд эзэмшүүлэх Илүүтэй гардан хийх үйлдэл дээр ур чадвар бөгөөд эдгээр ур чадварыг чаддаг түвшинд дутагдаж байна”3 гэжээ. эзэмшүүлэх нь ирээдүйн эмч болон Эх баригч мэргэжилтний ажил мэргэжлийн эмнэлгийн мэргэжилтнүүдийн чанарын онцлог нь гардан хийх ажилбар байдаг баталгаа болдог.1 Төгсөгчдийн мэргэжлийн тул төгсөөд бие даан ажиллах чадвартай түвшин, ур чадвар хөдөлмөрийн зах зээлийн эх баригч мэргэжилтэн бэлтгэхийн тулд эрэлт хэрэгцээг хангахгүй, ажил олгогч, хичээлийн хөтөлбөрийн дадлага хичээлд нийгэм, олон нийтийн эрэлтэд тохирохгүй анхаарлаа хандуулж, суралцах хугацаанд байна гэж дээд боловсролын чанарыг нь гардан ажилбарыг бие даан хийж чадах үнэлсэн байна.2 Төгсөгч нарын мэдлэг, хүртэл нь эзэмшүүлэх шаардлагатай байна. ур чадвар хангалтгүй байснаар сургууль Иймд гардан үйлдлийг эзэмшүүлэхийн төгсөж ирээд ажлын байран дээр юу хийхээ тулд багш хэдэн удаагийн давталтыг өгвөл 24 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР зохилтой вэ гэдгийг судлах зорилгоор 4. Төрөлтийн III үеийг идэвхитэй удирдах ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД дараах судалгааг хийлээ. 5. Төрөх зам шалгах Судалгаа эхлэхээс өмнө туршилтын өмнөх Материал, арга зүй үнэлгээг хийж, дараа нь судлаач тайлбарлан Судалгааг аналитик судалгааны агшингийн өгч дахин хийлгүүлж дүгнэж байв. Давталт загварыг ашиглан, интервенцийн судалгааг бүрийг үнэлэхээс гадна давталт бүрийн хийв. Судалгаанд Сувилахуйн сургуулийн дараа алдсан алдааг судлаач засч хэлж өгч 2017-2018 оны хичээлийн жилд Эх барихуйн байлаа. ангийн II курсын 6 оюутныг хамрууллаа. Судалгаанд хамрагдсан 6 оюутныг “Эрүүл Үр дүн эх барих” хичээлд авсан дүнгээр нь В Бидний судалгаанд АШУҮИС-ийн харьяа болон түүнээс дээш үнэлгээтэй, С болон Сувилахуйн Сургуулийн Эх барихуйн ангийн түүнээс доош үнэлгээтэй хэмээн тэнцүү II курсын 6 оюутан хамрагдлаа. Судалгаанд тоогоор бүлэглэв. Туршилт судалгааг оролцогчдыг хүйсээр авч үзвэл 100% “Эрүүл эх барих” хичээл нь орсны дараа эмэгтэй оюутнууд байсан ба насны хувьд зуны үйлдвэрлэлийн дадлагын хугацаанд, 19-21 насныхан байв. Сувилахуйн сургуулийн эмнэлзүйн Туршилт судалгааны үр дүнг авч үзвэл дуураймал орчин болох ЭЗУЧТ-д явуулав. бүх гардан үйлдлийн хувьд 2 дахь Туршилт судалгаанд Эх барихуйн ангийн удаагийн давталтын дараах үнэлгээ II курсэд үздэг “Эрүүл эх барих” хичээлийн өмнөх үнэлгээнээс статистик ач холбогдол дараах гардан үйлдлүүдийн рүбрик үнэлгээг бүхий ялгаатай байсан (p<0.05) бол 3 ашиглалаа4. дахь удаагийн давталтын дараах үнэлгээ нь 2 дахь удаагийн давталтын дараах 1. Үтрээний үзлэг хийх үнэлгээнээс статистик ач холбогдол бүхий 2. Үтрээн толины шинжилгээ хийх ялгаа ажиглагдаагүй байна (p>0.05). 3. Ихэс шалгах Хүснэгт 1 Багштай хамт давтсан туршилтын бүлгийн үнэлгээ Гардан үйлдлийн нэр Давталтын тоо Дундаж утга ± СХ p утга Үтрээний үзлэг хийх Давталтын өмнөх үзүүлэлт 16.0 ± 9.85 0.001 Нийт оноо-55 1 удаагийн давталтын дараа 31.6 ± 11.16 0.014 2 удаагийн давталтын дараа 45.0 ± 5.93 0.917 Үтрээн толины 3 удаагийн давталтын дараа 48.5 ± 4.84 шинжилгээ хийх Давталтын өмнөх үзүүлэлт 35.3 ± 3.614 0.000 Нийт оноо-60 1 удаагийн давталтын дараа 51.6 ± 5.60 0.009 2 удаагийн давталтын дараа 57.5 ± 2.81 0.114 Ихэс шалгах 3 удаагийн давталтын дараа 59.5 ± 0.57 Нийт оноо-40 Давталтын өмнөх үзүүлэлт 18.5 ± 3.56 0.000 0.000 Төрөлтийн III үеийг 1 удаагийн давталтын дараа 35.8 ± 2.31 0.914 идэвхитэй удирдах 2 удаагийн давталтын дараа 39.6 ± 0.89 Нийт оноо-40 3 удаагийн давталтын дараа 40.0 ± 0.00 0.000 Давталтын өмнөх үзүүлэлт 14.8 ± 4.91 0.017 1 удаагийн давталтын дараа 32.0 ± 6.03 0.178 2 удаагийн давталтын дараа 36.8 ± 5.34 3 удаагийн давталтын дараа 39.4 ± 1.34 АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 25

Төрөх зам шалгах Давталтын өмнөх үзүүлэлт 15.0 ± 8.34 0.004 Нийт оноо-35 1 удаагийн давталтын дараа 29.3 ± 3.82 0.015 2 удаагийн давталтын дараа 34.0 ± 1.26 0.126 3 удаагийн давталтын дараа 35.0 ± 0.00 Хэлцэмж Ном зүй Бидний судалгааны үр дүн болох багштай 1. Цэрэндагва Д, Оюунгоо Б, Цэдэн П. хамт давтсан туршилт судалгаагаар Боловсролын байгууллагын өрсөлдөх 2 дахь удаагийн давталтын дараах чадварын стратеги. Номын: Лхагвасүрэн үнэлгээ өмнөх үнэлгээнээс статистик ач Ц, Дүнгэрдорж Д, редактор. Анагаах холбогдол бүхий байсан (p<0.05) бол 3 ухааны боловсрол судлал: Боловсролын дахь удаагийн давталтын дараах үнэлгээ чанарын баталгаа. Улаанбаатар: Мөнхийн 2 дахь үнэлгээнээс статистик ач холбогдол үсэг; 2007. х. 59. бүхий ялгаа ажиглагдаагүй (p>0.05) бөгөөд 2. Дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал ялгаатай хоёр бүлгийн хувьд статистик (2010-2021) боловсролын өнөөгийн байдал. ач холбогдолгүй байлаа гэсэн үр дүн нь 3. Баясгаланмөнх Б. Үр дүнд суурилсан судлаач J.F Nitsche, T.R Butler, A.W Shew, эх барихуйн сургалтын загвар. Анагаах Sh Jin, B.C Brost нарын судалгаанд муляж ухааны докторын зэрэг горилж бичсэн нэг дээр хийх сургалтын тоог нэмэгдүүлэх сэдэвт бүтээл. Улаанбаатар: Анагаахын тусам төгсгөлийн үнэлгээ нь дээшилж Шинжлэх Ухааны Үндэсний Их Сургууль; байна (p<0.001), хоёр буюу гурван удаагийн 2016. сургалт нь ихэнх оюутнуудад хамгийн бага 4. “Эрүүл эх барих” хичээлийн батлагдсан чадамжийг хүргэхэд хангалттай байв, энэ хичээлийн хөтөлбөр, АШУҮИС, Сувилахуйн нь хоорондоо ялгаатай бүлгүүдийн хувьд сургууль, 2014 он статистик ач холбогдолгүй байлаа5 гэсэн 5. J.F Nitsche, T.R Butler, A.W Shew, Sh Jin, судалгааны үр дүнтэй нийцэж байна. B.C Brost. Optimizing the amount of simulation training used to teach vaginal delivery skills to Дүгнэлт medical students. Int J Gynecol Obstet 2018; Оюутны гардан үйлдлийн давталтын тоог 140:123-127 нэмэгдүүлэх нь ур чадварт эерэг нөлөө үзүүлж байна. Оюутан нэг гардан үйлдлийг багшийн хамт дуураймал орчинд давтах давталтын тоо 2-3 удаа байх нь хамгийн зохимжтой байна. 26 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Залуу насанд хүрэгчдийн мессеж бичин алхах нь аюулгүй байдалд хэрхэн нөлөөлөх вэ? Б. Ариунтунгалаг1, З.Буянжаргал1, Х.Оралган1, Г.Сувд-эрдэнэ1, Д.Батлхам2 1ХУДНЭ, ХСҮТ, 2ББСТ-ийн эрхлэгч /АУ-ны докторант/ Түлхүүр үг мессеж бичиж, унших нь оюун ухааныг ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Явган зорчигч, аюулгүй байдал, ухаалаг дээд зэргээр ажиллуулдаг бөгөөд алхааны утас, мессеж бичих, алхаа. хурдыг бууруулах шулуун замаар явахад бие махбодид ихээхэн өөрчлөлт оруулдаг Үндэслэл нь батлагдсан. Мессеж бичин алхах үед Өнөө үед ухаалаг гар утасны хэрэглээ харааны мэдээллийн дамжилт удааширч өссөөр байгаатай холбогдон гар утас нь хүн утас руу харах чадвар, эргэн тойрноо харах амын өдөр тутмын хэрэглээний нэг чухал харааны талбайн хамаарал алдагдсанаас хэсэгт тооцогдоод байна. Ялангуяа залуу оюун ухааны болон харааны чадварын насанд хүрэгчдийн дунд бие даан алхах нь түвшин буурдаг. Харааны талбайн өөрчлөлт ховор болсноор мессеж бичин, утсаар ярин, үүссэнээр мессеж уншиж бичих үед алхааны хөгжим сонсож алхах нь түгээмэл болсон зай өөрчлөгдөхтэй холбоотойгоор залуу байна. Мэдээллээс үзэхэд дэлхийн хүн насанд хүрэгсдийн аюулгүй байдалд эрсдэл амын дунд 77% нь гар утасны мессеж бичих учруулна гэсэн таамаглал дэвшүүлж байна. үйл ажиллагааг хэрэглэдэг. Энэ нь хурдан болон зардал багатай харилцаа холбоо Судалгааны зорилго тогтоох арга юм1, 2.2010 онд дэлхий даяар Залуу насанд хүрэгсдийн мессеж бичин 6.1тэрбум мессежийг хүмүүс хоорондоо алхах нь аюулгүй байдалд хэрхэн нөлөөлж илгээсэн байдаг (секунд тутамд 200,000- буйг судлах. д тэнцэх мессеж)3. Явган зорчигчийн гэмтэл нь АНУ-ын коллежийн оюутнууд МАТЕРИАЛ, АРГА ЗҮЙ болон хүн амын дундах эрүүл мэндийн гол асуудал болж байгаа. 2009 онд бараг 800 Бид судалгаандаа 18-25 насны 20 оюутныг залуу насанд хүрэгчид /16-29 нас/ явган зорчигчтой холбоотой гэмтлийн улмаас хамруулна.Оролцогчид дундаас 18-с доош амь насаа алдсан байна [4]. Анхаарал сарниулан /мессеж бичих, унших, утсаар настай, сүүлийн 3 сар гар утас хэрэглээгүй, ярих, хөгжим сонсох, тоглоом тоглох г.м/ алхахад аюул үүсч буй нь судалгаагаар мэдрэгчтэй утас ашигладаггүй, мэдрэл нотлогдсон ба ухаалаг гар утас ашигласан явган зорчигчдын орчинтойгоо харилцах болон яс булчингийн тогтолцооны эмгэгтэй, харилцаа буурдаг5. Тухайлбал алхах үедээ утсаар ярих ба мессеж уншихаас алхааны өөрчлөлтэй оролцогчдыг хасна. илүүтэй мессеж бичих нь аюулгүй байдалд нөлөөлдөг гэж үзсэн байдаг6,7. Бодит байдал Бүх оролцогчдоос судалгаанд оролцохын дээр мессеж бичиж алхах нь илүү нарийн төвөгтэй ажил бөгөөд харааны хөдөлгөөний өмнө судалгааны талаар танилцуулж, зохицуулалт, 2 гарын эрхий хурууны хөдөлгөөн, танин мэдэхүйн анхаарал зэрэг зөвшөөрлийг авна. Хэрэв оролцогч нь нь бүгд нэг цэгт төвлөрч байдаг. Алхах үед гар утсан дээр мессеж бичих нь нүд болон хэмжилтийн явцад ямар нэгэн өвдөлт гар утасны дэлгэцний хоорондын хамаарал мөн гарны хөдөлгөөн, гадаад орчны хүчин эсвэл цааш үргэлжлүүлэхэд бэрхшээлтэй зүйл зэргээс хамааралтай тархинд маш олон төрлийн мэдээлэл боловсруулагдаж болсон тохиолдолд судалгаанд оролцохоос байдаг. Lamberg Muraton8судалгаагаар татгалзаж болохыг оролцогчдод танилцуулна. Мөн оролцогчдоос өмнө нь осол гэмтэл авч байсан эсэх, ердийн гар утасны хэрэглээний талаар асуумж авна. Оролцогчдын биеийн жин, өндөр, доод мөчний булчингийн хүч (түнхний нугалах, тэнийлгэх, холдуулах, ойртуулах, өвдөг нугалах, тэнийлгэх, шагай ээтийлгэх, жийх)- ийг үнэлнэ. Судалгаанд оролцогчид нь бие барьсан фудволк болон өөрт тохирсон хөлд эвтэйхэн гутал өмсөнө. Оролцогчдын тайван болон зурвас илгээн алхах үеийн алхаа, төрх байдлыг өндөр АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 27

хурдны камер ашиглан бичлэг хийнэ. 6 м [anterior spine iliac superior] хэсгүүдэд тус тус зайд оролцогч бүрийг 2 янзаар алхуулна. байрлуулсан. Тайван алхах үед 150 см-ийн өндөрт 1. Тайван алхах (өөрийн хурдаар тэмдэгт байрлуулж тэмдэгт рүү харуулан алхуулсан) цэх алхуулна. Харин утсаар зурвас илгээн алхах үед бичих зүйлийг бэлдэж өгсөн. 2. Утсаар зурвас илгээн алхах (өөрийн Энэ үедээ хажуугийн хавтгайгаас 2 м хурдаар тайван алхуулсан) зайнаас 130 см өндөрт өндөр хурдны камер байрлуулан бичлэг хийсэн. Судалгаанд оролцогчдыг алхах үед Улмаар хөдөлгөөний анализ хийх анатомийн онцлох цэгүүд болох зориулалт бүхий Silicon coach 8 motion ландмаркууд дээр маркеруудыг хажуугийн analysis программыг ашиглан өндөр хурдны хавтгайгаас чихний омог [tragus of ear], камераар бичигдсэн бичлэгт анализ хийж акромион [acromion midpoint], дунд төрх байдал болон алхааны фазыг үнэлнэ. чөмөгний их эргүүлэг [midpoint of the greater Ингэснээр тайван болон утсаар зурвас trochanter], дунд чөмөгний гадна ёрвон илгээн үеийн алхаа, төрх байдлын холбоо [lateral epicondyle of the femur], гадна шагай хамаарал ялгааг тогтооно. [lateral malleolus], 5р өлмий ясны толгой [head of the metatarsal] хэсгүүдэд, нүүрний хавтгайгаас, акриомоны урд хэсэг [acromion anterior point], ташааны урд дээд хамар үр дүн Хүснэгт 1 Тайван үеийн алхаа болон мессеж бичээд алхах үеийн үений далайцын өнцгийг харьцуулсан үр дүн № Үзүүлэлтүүд Тайван үеийн алхаа Мессеж бичээд алхах үеийн алхаа 1 Түнх нугалах 15.6±6.9 16.8±7.2 2 Түнх тэнийлгэх 15.9±7.5 15.0±7.7 3 Өвдөг нугалах 68.3±5.9 70.3±5.6 4 Өвдөг тэнийлгэх 20.3±6.8 27.1±8.3* 5 Шагай үеэр ээтийлгэх 4.5±2.2 7.0±3.5 6 Шагай үеэр жийх 25.8±6.5 26.5±5.0 Тэмдэглэл: Дундаж утга ± Стандарт хазайлт, * P<0.05 Хүснэгт 2 Хүснэгт 3 Тайван үеийн алхаа болон мессеж Тайван үеийн алхаа болон мессеж бичээд алхах үеийн хүзүүний шилжилт бичээд алхах үеийналхааны уртыг харьцуулсан үр дүн харьцуулсан үр дүн № Үзүүлэлтүүд Тайван Мессеж Тайван Мессеж үеийн бичээд № Үзүүлэлтүүд үеийн бичээд алхаа алхах алхах үеийн алхаа үеийн алхаа алхаа 1 Алхааны урт 101.0±5.0 93.3±6.3* Хүзүүний 29.9±5.2 35.9±5.6* Тэмдэглэл: Дундаж утга ± Стандарт хазайлт, 1 шилжилт * P<0.05 Тэмдэглэл: Дундаж утга ± Стандарт хазайлт, * P<0.05 28 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Хэлцэмж НОМ ЗҮЙ ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Оролцогчдын тайван болон мессеж бичин 1. Drews FA, Yazdani H, Godfrey CN, Cooper алхах үеийг харьцуулан судлах нь залуу JM, Strayer DL (2009) Text messaging during насанд хүрэгсдийн аюулгүй байдлыг simulated driving. Human factors 51: 762–770 хангах, эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх [PubMed] ач холбогдолтой юм. Иймээс бид тайван 2. Hosking SG, Young KL, Regan MA (2009) болон мессеж бичин алхах үеийн алхаа, The effects of text messaging on young drivers. төрх байдлыг харьцуулан судаллаа. Бидний Human factors 51: 582–592 [PubMed] судалгааны үр дүнгээс харахад алхааны 3. MobiThinking. Global mobile statistics 2011: урт богиноссон, хүзүүний шилжилт ихэссэн, All quality mobile marketing research, mobile өвдөгний тэнийлгэх далайц буурсан харагдаж web stats, subscribers, ad revenue, usage байна. Энэ нь залуу насанд хүрэгсдийн trends… 2011 Retrieved 3/11/11 from http:// аюулгүй байдалд нөлөөлөх эрсдэлт хүчин mobithinking.com/mobile-marketing-tools/ зүйл болж байна. Явган зорчигч бие latest-mobile-stats. даан зам хөндлөн гарах үедээ тээврийн 4. National Highway Traffic Safety хэрэгслээр мөргүүлэхээс илүү утсаар мсж Administration, National Center for Statistics бичиж зам хөндлөн гарах үедээ мөргүүлэх and Analysis. Traffic Safety Facts: 2009 Data. нь аюултай байдаг ба анхаарал сарнихгүй Washington, DC: National Center for Statistics зам хөндлөн гарвал эргэн тойрны орчноо and Analysis; 2009. Available from: http://www- илүү харах боломжийг бүрдүүлнэ 9. Мессеж nrd.nhtsa.dot.gov/Pubs/811394.pdf. бичиж алхах нь илүү нарийн төвөгтэй ажил 5. Nasar J, Hecht P, Wener R. Mobile telephones, бөгөөд харааны хөдөлгөөний зохицуулалт, distracted attention, and pedestrian safety. Accid 2 гарын эрхий хурууны хөдөлгөөн, танин Anal Prev. 2008;40(1):69–75. doi: 10.1016/j. мэдэхүйн анхаарал зэрэг нь бүгд нэг цэгт aap.2007.04.005. [PubMed] [Cross Ref] төвлөрч байдаг8. Энэ нь хүзүүний шилжилт 6. Lamberg EM, Muratori LM. Cell phones нэмэгдсэнтэй холбоотой юм. Ийнхүү тонгойж change the way we walk. Gait Posture. утсаараа оролдвол нуруу нугасны гэмтэл 2012;35(4):688–90. Erratum in. Gait үүсдэг болохыг АНУ-ын Нью-Йорк дахь Posture. 2012;36(3):655. doi: 10.1016/j. нуруу нугасны мэс заслын төвийн эмч нар gaitpost.2012.06.004. [PubMed][Cross Ref] тогтоожээ. Үүнээс дурьдахад 60 градусын 7. Schabrun SM, van den Hoorn W, Moorcroft A, тонгойлттой утсаа оролдох нь хүзүүн Greenland C, Hodges PW. Texting and walking: дээрээ 8 настай хүүхэд суулгасны дайтай strategies for postural control and implications ачаалал ирдэг байна. Түүнчлэн өвдөгний for safety. PLoS One 2014;9(1):e84312. тэнийлгэх далайц буурсан нь унах эрсдлийг Erratum in. PLoS One. 2014;9(2) doi: 10.1371/ нэмэгдүүлж, динамик тэнцвэрт нөлөөлж journal.pone.0091489. [PMC free article] болно. Харааны талбайн өөрчлөлт үүссэнээр [PubMed][Cross Ref] мессеж уншиж бичих үед төрх байдал болон 8. Lamberg EM, Muratori LM (2012) Cell алхааны өөрчлөлттэй холбоотойгоор залуу phones change the way we walk. Gait and насанд хүрэгсдийн аюулгүй байдалд эрсдэл Posture 35: 688–690 [PubMed] учруулна гэсэн таамаглал таарч байна. 9. Schwebel DC, Stavrinos D, Byington KW, Davis T, O’Neal EE, et al. (2012) Distraction and Дүгнэлт pedestrian safety: how talking on the phone, Энэхүү судалгаагаар оролцогчидын тайван texting, and listening to music impact crossing болон мессеж бичин алхах үеийг харьцуулан the street. Accident Analysis and Prevention үзэхэд алхааны урт, хүзүүний шилжилт, 45: 266–271 [PMC free article] [PubMed] өвдөгний тэнийлгэх далайц ялгаатай байгааг 10. Ayinde OA, Omigbodun AO. Knowledge тогтоосон. Энэ нь залуу насанд хүрэгчидийн attitude and practices related to prevention аюулгүй байдалд нөлөөлөх эрсдэлт хүчин of cancer of the cervix among female health зүйлсийг ихээр үүсгэж болзошгүй байна. workers in Ibadan. J ObstetGynaecol 2003; Иймд алхах үедээ мессеж бичихгүй мөн 23(1):59-62. бусад анхаарал сарниулахуйц эд зүйлсийг хэрэглэхгүй байхыг зөвлөж байна. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 29

АРХАГ ГЕМОДИАЛИЗЫН ЭМЧЛҮҮЛЭГЧИЙН ФИСТУЛ СУДАСНЫ АНЕВРИЗМ ҮҮСЭХЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙГ СУДАЛСАН НЬ Б.Батхишиг1, Г.Насандэлгэр1, М.Сэлэнгэ1 Н.Наранцацрал1 Х.Гэрэлмаа 1 А.Саруултүвшин1 Н.Гантогоо1 УНТЭ, Бөөрний Төв, Гемодиализийн Тасаг1 hishigee.0706@yahoo.com, Түлхүүр үгс тасагт хийв. Тус эмнэлэгт эмчлүүлж буй Аневризм, гемодиализ нийт 140 эмчлүүлэгчээс, аневризмтэй 30 Үндэслэл Аневризм буюу цүлхэн гэдэг нь артери эмчлүүлэгчдийг судалгаанд хамруулав. венийн фистулийн (АВФ) хана нимгэрч судас тэлэгдэн томрохыг хэлнэ. Архаг Аневризмтэй судасны хатгалтын гемодиализийн эмчлүүлэгчид диализийн зам болох АВФ судсаар бөөр орлуулах техник болон сеансийг удирдах явцын эмчилгээг 7 хоногт 3 удаа, 12 цаг хийдэг1,2 Фистул судасны тодорхой хэсэг газарт үзүүлэлтүүдийг судалж, гемодиализ байнга хатгалт хийсний улмаас аневризм үүсдэг. Гэсэн хэдий ч фистул судасны бүхий эмчилгээний чанарыг (KtV) тооцоолов. л уртыг ашиглаагүйгээс хатгалтын талбай бага байх, судас хамгаалах мэдлэг, чадвар Судалгааны үр дүнгээ тус төвийн 2017 дутмаг зэрэг нь аневризм үүсэхэд нөлөөлөх хүчин зүйл болж, гемодиализ эмчилгээний оны судалгаа болон гадаадын судлаачдын чанарт нөлөөлж байна.3,4 АВФ судасны аневризмтэй эмчлүүлэгчийн гемодиализ судалгаатай харьцуулав. Судалгааг эмчилгээг хийх явцад сувилагчийн тусламж, үйлчилгээ, судас хамгаалах техник, диализ статистик боловсруулалтын SPSS 20 эмчилгээний онцлогийг судлахыг зорилоо. программыг (ANOVA тест) ашиглан МАТЕРИАЛ, АРГАЗҮЙ Судалгааг нэг агшингийн дескриптив гүйцэтгэлээ. судалгааны загвараар 2018 онд УНТЭ, УХТЭ-ийн Бөөрний Төвийн Гемодиализийн Үр дүн Судалгаанд хамрагдсан АВФ судасны аневризмтэй 30 эмчлүүлэгчээс эрэгтэй 17, эмэгтэй 13, эмчлүүлэгчийн дундаж нас 50.9±12.5, диализийн дундаж наслалт 6.2±11.2 жил (2-15 жил) тус тус байв. Радиоцефалик АВФ 77%, брахиобазилик АВФ 23% эзэлж байна. 2017 онд 3 эмчлүүлэгч аневризм исгэх мэс заслаар эмчлэгджээ. Гемодиализийн тасгаар эмчлүүлэгчдийн судалгааны дүнг 2017, 2018 оны үзүүлэлтүүдийг харьцуулан судалсныг (Хүснэгт 1)-т харуулав. Хүснэгт 1 Гемодиализийн эмчлүүлэгчдийн судалгааны дүнг харьцуулсан байдал. /оноор/ Үзүүлэлт 2017 он 2018 он Хатгалтын тоо 2.01±0.14 2.01±0.14 Хатгалт хоорондын зай 9.16±4.43 см 9.05±3.16 см Артери сөрсөн хатгалт 30.7% 61.5% Диализ хоорондын жингийн нэмэгдэл 2.4±0.8 кг 2.7±1.0 кг Шүүлт 2.7±0.9 л 2.6±0.8л Цусны урсгалын хурд 266.1±20.8 мл/л 254.2±18.7 мл/л Венийн даралт 103.8±28.4 мм.муб 98.9±25.1 мм.муб KtV 1.62±0.33 1.51±0.26 30 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Судалгааны үр дүнгээс үзэхэд 2018 онд зайлсхийх, АВФ судсыг урьдчилан бэлтгэх ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД хатгалтын тоо адил, хатгалт хоорондын зай шаардлагатай юм. 2017 оны судалгаатай бага зэрэг буурсан (9.05±3.16 см), артерийн харьцуулахад артери сөрсөн хатгалт их сөрсөн хатгалт ихэссэн (61.5%), цусны буюу 61.5% байгаа нь аневризмийн үед урсгалын хурд буурсан (254.2±18.7 мл/л) хатгалтын зай багассантай холбоотой гэж байна. үзлээ. Эмчилгээний явцад цусны урсгалын хурд аневризмтай хүмүүст нь харьцангуй Зураг 1. Эмчлүүлэгчийн бөөр орлуулах бага байгаа нь диализ эмчилгээний чанарт эмчилгээнд орсон байдал (жилээр) нөлөөлж болзошгүй юм. Гемодиализийн эмчилгээнд 6 жилээс дээш эмчлэгдэж байгаа эмчлүүлэгчид аневризм илүү үүсэх хандлагатай байгаа нь хатгалтын тоотой хамааралтайг харуулж байна. Дүгнэлт : АВФ судасны аневризм нь архаг диализийн эмчлүүлэгчид нэлээд тохиолдож байгаа ба аневризм үүсэхэд гемодиализаар эмчлүүлсэн хугацаа, АВФ тавихаас өмнө түр зуурын болон байнгын гуурсны хэрэглээ их байгаатай холбон үзэж байна. Судалгаанд хамрагдагсдын 23.3% нь 3-6 Ном зүй жил, 43.3% нь 7-9 жил, 33.4% нь 10 ба 1. John t.Daugirdas, Peter G.Blake. Handbook түүнээс дээш жил гемодиалезийн эмчилгээ of Dialysis, Fifth edition. 2017 хийлгэсэн байна. 2. Judith Z, Kallenbach. Hemodialysis for Nurses and Dialysis Personnel. 2011 Хэлцэмж 3. Pierce GE, Thomas JH, Fenton JR. Novel Аневризм нь АВФ судасны хувьд цөөнгүй repair of venous aneurysms secondary тохиолдох хүндрэл юм. Судасны тодорхой to arteriovenous dialysis fistulae. Vasc нэг газарт олон дахин хатгалт хийснээс Endovascular Surg. 2007;41:55-60. фистулын хана нимгэрч аневризм үүсдэг. 4. Basile C, Casucci F, Lomonte C. Timing of Судасны аневризм үүссэнээс судсан дотор first cannulation of arteriovenous fistula: time бүлэн үүсэх, арьсны өөрчлөлт, судасны matters, but there is also something else. гарах урсгал саатах зэрэг сөрөг үр дагавар Nephrol Dial Transplant 2005; 20:1519-1520 үүсгэнэ. Мөн судасны энэ хүндрэлээс 5. Wang X, Lori H, Michael J et al. Patient эмчлүүлэгчийн амьдрах хугацаа болон attitudes towards the arteriovenous fistula: a диализ эмчилгээний чанарт нөлөөлдөг [5-7]. qualitative study on vascular access decision Бидний судалгаагаар аневризм үүсэх making. Nephrol Dial Transplant 2011; хүндрэл нийт диализийн өвчтний 29.5% 26:3302-3308 тохиолдож байгаа нь гадаадын судалгаатай 6. Robert B, Bhanu K et al. The survival benefit харьцуулахад харьцангуй өндөр байна. of “Fistula first, Catheter last” in Hemodialysis Судалгаанд хамрагдсан 30 эмчлүүлэгчийн is primarily due to patient factors. J Am Soc 26 буюу 86.6%-д түр зуурын (дабль), Nephrol 28: 645-652, 2017. байнгын (туннель) гуурс тавьсан байсан нь 7. 2006 Updates Clinical Practice Guidelines анхаарал татаж байлаа. АВФ тавихаас өмнө and Recommendations : Hemodialysis гуурс тавих нь аневризм үүсэхэд нөлөөлсөн Adequacy, Peritoneal Dialysis Adequacy, байх талтай. Гуурснаас аль болох Vascular access. National Kidney Foundation. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 31

ЭХ БАРИГЧ МЭРГЭЖИЛТНИЙ МЭРГЭЖЛИЙН ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ҮЗҮҮЛЖ БАЙГАА ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АСУУДЛУУД Я.Оюунбилэг2, С.Оюун1, Ө. Долгормаа, Я. Мядагмаа, Г. Янжиндулам 2АШУҮИС Сувилахуйн сургуулийн Эх барихын тэнхимийн багш 1Хүрээ амаржих газрын эх баригч Үндэслэл шаардлагатай байгаа нь энэхүү судалгааг хийх үндэслэл болно. Эрүүл мэндийн салбарын тусламж Зорилго үйлчилгээний нэн чухал хэсэг нь эх Амаржих газрын эх баригч нарын зайлшгүй эзэмших ур чадварыг үйл ажиллагаандаа барихын тусламж үйлчилгээ байдаг.Эх, хэрэгжүүлэн ажиллаж байгаа өнөөгийн түвшинг тодорхойлохыг зорилоо. нярайн эрүүл мэндийн үзүүлэлт нь улс орны Зорилт хөгжил, хүн амын эрүүл мэндийн түвшинг 1. Эх баригч нарын нийгмийн байдлыг үнэлэх хамгийн гол үзүүлэлт болдог. судлах 2. Эх баригчдын мэргэжлийн мэдлэг, ур Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн тусламж чадварыг үнэлж, ижил түвшины амаржих үйлчилгээнд тулгамдаж буй асуудлыг газар ажиллаж буй эх баригчдын ур чадварыг харьцуулах үйлчилгээний шатлал бүрт тодорхойлж, 3. Эх баригч мэргэжилтний мэдлэг ур чадварыг сайжруулах, төгсөлтийн тусламж үйлчилгээний чанар, хүртээмж, дараах сургалтын хэрэгцээг тодорхойлох аюулгүй байдлыг сайжруулахад Монгол МАТЕРИАЛ, АРГАЗҮЙ Судалгааг бичиглэлийн судалгааны аргаар Улсын Засгийн газар болон олон улсын нэг агшны загвараар •• НХАГазар ажилладаг 30 эх баригч байгууллагууд хамтран ажилласаар ирсэн •• НӨАГазар ажилладаг 30 эх баригч •• ЭХЭМҮТөвд ажилладаг 30 эх баригч билээ. •• Гурван гал эмнэлэгт ажилладаг 10 эх Дэлхий нийтэд өндөр ур чадвартай, баригч Нийт 100 эх баригчийг санамсаргүй түүврийн мэргэшсэн эх баригчдын тоог нэмэгдүүлэх аргаар сонгож, тусгай боловсруулсан 33 асуулт бүхий судалгааны картын дагуу нь эх, нярайн эрүүл мэндийн тусламж асуумж авч, фокус бүлгийн ярилцлага хийсэн. үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг Судалгааны ажлын боловсруулалт дүн шинжилгээг хийхдээ асуултаа 3 бүлэг сайжруулахад чухал ач холбогдолтой гэж болгон хувааж Microsoft Word, Excel 2015, SPSS 17 программ хангамжийг ашиглан үзэж байна. үзүүлэлтүүдийг тодорхойлж дүгнэлт хийсэн. Манай улсад 2015 оны байдлаар нийт 47429 Үр дүн Судалгаанд хамрагдсан эх баригч нарын эмнэлгийн ажиллагсад, эрүүл мэндийн дийлэнх нь буюу 67 % -г 20-30 насны залуу эх баригч нар эзэлж тусламж үйлчилгээ үзүүлж байгаагийн 916 байна. буюу 1.9% нь эх баригч байна. Үүнээс 12.4% нь амаржих газруудад ажиллаж байна. Эх барихуйн тусламж үйлчилгээг үзүүлэхэд эх баригч нарын мэдлэг, чадвар, хандлагыг сайжруулах, ажлын байрны тодорхойлолт, ажил үүргийн хуваарийн боловсронгуй хэрэгцээ, шаардлагыг хангахын тулд Монгол улсын эрүүл мэндийн сайдын 2017.05.29- ний өдрийн А/216 тушаалаар “Эх баригч нарын ажлын байрны тодорхойлолтын үлгэрчилсэн загварыг шинэчлэн” баталсан. Амаржих газар ажиллаж байгаа эх баригч нар нь мэдлэг, хандлага сайтай, тасаг нэгжид хөрвөн ажиллах чадвартай мэргэжилтэн байх шаардлагатай байна. Иймд өнөөгийн түвшинд эх баригч нарын зайлшгүй эзэмших мэдлэг, ур чадвар, хандлагын түвшинг тодорхойлох, тулгамдаж байгаа асуудлуудыг эх барихуйн тусламж үйлчилгээний шатлал бүрт илэрүүлэх 32 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Боловсролын зэргээр авч үзвэл 56 % -нь баклаврын боловсролтой эх баригч нар байна. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 33

НХАГазрын эх баригч нарын жирэмсэн , төрөлт, төрсний дараах үед үзүүлэх ур чадварыг бусад амаржих газрын эх баригч нартай харьцуулсан Жирэмсэн НХАГ Муу ЭХЭМҮТ НӨАГ үед Сайн Дунд 0,00% Сайн Дунд Муу Сайн Дунд Муу үзүүлэх 48,67% 51,33% 51,33% 35,33% 6,67% 34,67% 55,33% 10,00% тусламж үйлчилгээ 34 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Төрөх үед 44,76% 44,76% 10,48% 47,62% 52,86% 0,00% 57,62% 42,38% 0,00% үзүүлэх 40,83% 50,00% 9,17% 62,50% 35,83% 1,67% 44,17% 49,17% 6,67% тусламж үйлчилгээ Төрсний дараа тусламж үйлчилгээ ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 35

Үр дүн давтамжтайгаар явуулбал үр дүнтэй гэж үзэж байна. 3. Дээрх судалгаанаас үзэхэд эх барихын яаралтай тусламжийн үед үзүүлэх ур чадварын үнэлгээ хангалтгүй буюу 40% гарсан нь төгсөлтийн дараах сургалтыг эх барихын яаралтай тусламжийн хүрээнд ойрхон давтамжтайгаар явуулах нь үр дүнтэй гэж үзэж байна. Мөн амаржих газруудын эх баригч нар САлбандаа харъяалагддаг боловч бусад амаржих газрын эх баригч нарыг хариуцсан мэргэжилтэн ажлын байран дээрх сургалт мэдээ, мэдээллээр сайн хангадаг гэж гарсан бол бидний хувьд энэ үзүүлэлт доогуур гарсан. Санал Эдгээр судалгааны үр дүнд эх баригч нарын ажлын байран дээрх ур чадварыг сайжруулахын тулд дараах саналыг гаргаж байна. 1. Эх барихын яаралтай тусламжийн сургалтыг тогтмолжуулж эх баригчдын ур чадварыг сайжруулах 2. Эх барихын албыг байгуулж эх баригч нарын үйл ажиллагааг нээлттэй мэдээлэлтэй болгох Дүгнэлт 1. Судалгаанд хамрагдсан эх баригч нарын дийлэнх нь буюу 67 % -г 20-30 насны залуу эх баригч нар эзэлж байна. Хэдийгээр 56% нь баклаварын боловсролтой эх баригч нар эзэлж байгаа ч мэргэжлийн ур чадвар хангалтгүй байгаа нь анхаарал татаж байна. 2. НХАГазрын судалгаанд хамрагдсан эх баригч нарын Жирэмслэлт, төрөлт , төрсний дараах үед үзүүлэх ур чадварыг асуумжаар үнэлэхэд 68.3 % нь “ дунд зэрэг “ буюу хангалтгүй үнэлэгдсэн ба дээрх тусламж үйлчилгээг үзүүлэхэд мэдлэг ур чадвар маш их шаардлагатай гэж гарсан байна. Ижил түвшний амаржих газруудад ажиллаж байгаа эх баригч нарын ур чадварыг харьцуулан үзэхэд ЭХЭМҮТөв 44,12% , НӨАГазрынх 54.5% нь “дунд зэрэг” буюу бас л хангалтгүй гэсэн үнэлгээ гарсан байгаа нь эх баригч нарын сургалтыг сайжруулах, ажлын байран дээрх сургалтыг тасралтгүй 36 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР БАЯНГОЛ ДҮҮРГИЙН 5 ДУГААР ХОРООНЫ 6 САРААС 5 НАС ХҮРТЭЛХ ХҮҮХДИЙН ДУНДАХ А АМИН ДЭМИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ СУДАЛГАА Т.Эрдэнэтуяа1 Сувилахуйн сургууль, АШУҮИС1-2 Үндэслэл оны үзүүлэлтээс (32.4%) буурсан боловч ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД А аминдэм нь хүний биед нийлэгждэггүй, 10 хүүхэд тутмын 6 нь А аминдэмийн нөөц хоол тэжээлээр зайлшгүй авах багатай байв. Энэ нь А аминдэмийн дуталд шаардлагатай, тосонд уусдаг аминдэм өртөх эрсдэлтэй хүүхдийн хувь маш өндөр юм. Хүүхдийг зургаан сар хүртэл нь зөвхөн (60,1%) байгааг харуулж байна. эхийн сүүгээр хооллодог ба эхийн сүү Монгол хүүхдүүд цаг агаарын болон А аминдэмээр хамгийн баялаг байдаг. хэрэглэж буй хүнсний бүтээгдэхүүний нэр Хүүхдийг нэмэгдэл хоолонд орсон цагаас төрлөөс хамаарч А аминдэмийг зайлшгүй эхлэн А аминдэмээр баялаг хүнсийг хэрэглэх нэмэлт хэлбэрээр авах шаардлагатай зэрэг нь А аминдэмийн дутлаас сэргийлэхэд байдаг учраас А аминдэмийн дутлаас өндөр ач холбогдолтой. А аминдэмийн сэргийлэхийн тулд 6-59 сартай хүүхэд бүрт дуталд  5 хүртэлх насны хүүхэд, хөхүүл тосон бэлдмэлийг жилд 2 удаа харъяа эх, улаан бурхан, салхин цэцэг, суулгалт сум, өрхийн эрүүл мэндийн төвүүдээсээ халдвар, амьсгалын замын өвчин зэрэг авч уулгах (жил бүрийн 5 болон 11 дүгээр халдварт өвчнөөр өвчилсөн болон уураг сарууд) аянг өрнүүлдэг. Гэвч сүүлийн 1 илчлэг дуталтай хүүхэд илүүтэй өртдөг. жилд А аминдэм хэрэглэсэн 6-59 сартай Ялангуяа манай орны хувьд тав хүртэлх хүүхдийн хувь хөдөө орон нутгаас бага буюу насны хүүхдийн дунд А аминдэмийн дутал Нийслэлийн хэмжээнд 51,5%, хот суурин өндөр тархалттай байдаг нь удаа дараагийн газрын хүрээнд 53,4 % байсан нь (Хоол судалгаагаар тогтоогдсон. тэжээлийн үндэсний судалгаа, Монгол улс, А аминдэмийн дутлын үед арьс хуурайших, 2017 он) тус өрхийн эрүүл мэндийн төвийн өвдөг, тохой арзгар ширүүн болох, үс А аминдэмийн тараалт, хүртээмжийг судлах хугарамтгай болж, өнгөө алдан хуурайших, үндэслэл болж байна. салаалах, ам хатах, хуурайших, уруул хагарах, хумс салаалах, хугарах зэрэг шинж Түлхүүр үг илрэх ба улмаар уг аминдэмийн дутал “A”Аминдэм, 6-59 сартай хүүхэд даамжирвал нүдэнд   өөхлөг   маягийн   гялтганасан Битогийн толбо үүсэх, шөнийн зорилго харалганбуюу шөнө ю  м х  аржчадахгүйболох, БГД-ийн 5 дугаар хорооны 6 сараас 5 нас нүдний   салст      болон   эвэрлэг   бүрхэвч хүртлэх хүүхдийн дундах А амин дэмийн хуурайшиж,   шархлан      улмаар   хараагүй хэрэглээг үнэлэх болох хүндрэлийн шинжүүд тус тус илэрнэ. А амин дэм нь   уг аминдэмийн дутлаас зорилт урьдчилан сэргийлэх, биеийн эсэргүүцлийг 1. БГД-н 5 дугаар хорооны 6 сараас 5 нас сайжруулах, халдварт өвчнийг эсэргүүцэх чадварыг дээшлүүлэх, өсөлт хөгжлийг хүртлэх хүүхдийн дундах А амин дэмийн хэвийн байлгах, хурц харах чадварыг хэрэглээг тодорхойлох сайжруулах, арьс салстын бүрэн бүтэн 2. Эцэг эхчүүдэд зориулан А аминдэм байдлыг хангах, цус багадалтаас сэргийлэх, дутлаас урьдчилан сэргийлэх талаар хавдар болон ДОХ-ын халдвараас сэргийлэх цаашид авах арга хэмжээний зөвлөмж ач холбогдолтой. боловсруулах Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс хийсэн “Хүн амын хоол тэжээлийн үндэсний МАТЕРИАЛ, арга зүй V судалгаа”-аар нийт бага насны хүүхдийн А А аминдэмийн хэрэглээг тодорхойлох аминдэм дутлын тархалт 9,5 хувь болж 2010 зорилгоор БГД-ийн 5 дугаар хорооны 6 сараас 5 нас хүртлэх хүүхдийн дунд АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 37

санамсаргүй түүврийн аргаар сонголтыг Тус хороонд А амин дэмийн тараалт хийлээ. нийт амьдарч буй хүүхдүүдийн 95 хувийг хамрагдалттай байна. Судалгааны хамрах хүрээ ба түүвэр Дүгнэлт Хамрах хүрээ БГД-ийн 5 дугаар хороонд БГД-н 5 дугаар хорооны 6 сараас 5 нас амьдарч буй 6 сараас 5 нас хүртлэх хүүхдийг хүртлэх хүүхдийн дундах А амин дэмийн судалгаанд хамрууллаа. тараалт /95%/ өндөр хувьтай байна. 2018 онд БГД-ийн 5 дугаар хороонд амьдарч буй 6 сараас 9 сар хүртлэх нийт ЗӨВЛӨМЖ 1408 хүүхдүүдээс 6 сараас 12 сар хүртлэх 1. Монгол хүүхдүүд ялангуяа Улаанбаатар 144 хүүхэд, 12 сараас 59 сар хүртлэх 1192 хотод амьдарч буй хүүхдүүд цаг агаар хүүхэд тус тус судалгаанд хамрууллаа. А болон хэрэглэж буй хүнсний бүтээгдэхүүний амин дэм агуулсан хоол хүнсний хэрэглээг нэр төрлөөс хамаарч А аминдэмийг “Хелен Келлер” олон улсын байгууллагын зайлшгүй нэмэлт бэлдмэл хэлбэрээр авах боловсруулсан аргачлалын дагуу судлан, шаардлагатай байдаг нь уг аминдэмийг судалгааны материалд Statgraph, SPSS бага насны хүүхдэд үргэлжлүүлэх уулгах программуудыг ашиглан статистик шаардлагатай байна. боловсруулалтыг хийлээ. 2. А аминдэм дутахад хүүхдийн өсөлт, хөгжил, дархлаа, цус төлжилт муудаж арьс үр дүн салст хуурайшдаг. Мөн нүдний эвэрлэг 1. 100 000 ЕД А амин дэм нийт 152 хүүхдэд бүрхэвч гэмтэх эрсдэлтэй байдаг. Иймд уг уулгахаар төлөвлөснөөс 144 хүүхдэд хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд тараалт хийж 8 хүүхэд хоцорч үлдсэн байна. бага насны хүүхдийн хооллолт, нэмэгдэл хоол зэрэгт онцгой анхаарал хандуулах 2. 200 000 ЕД А амин дэм нийт 1256 хүүхдэд шаардлагатай байна. төлөвлөснөөс 1192 хүүхдэд тараа лт хийж 3. А аминдэм нь хүчтэй антиоксидант 64 хүүхэд хамрагдаагүй үлдсэн байна. (үл исэлдүүлэгч) тосонд уусдаг аминдэм бөгөөд хүүхдийн нүдний хараа, мэдрэлийн үйл ажиллагаа, арьс салстыг хамгаалах, дархлааны системийн хэвийн үйл ажиллагаа, өсөлт хөгжлийн хэвийн үйл ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Иймд хот суурьшил ахуйн бохирдол ихтэй газруудад бага насны хүүхэд бүрт хүрч хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. 4. Ялангуяа төрөл бүрийн амьсгалын замын халдварт өвчин, улаанбурхан, салхин цэцэг болон суулгалт өвчнөөр өвчлөх хүндрэл гарах эрсдлийг бууруулдагтай холбоотой урьдчилан сэргийлэлтийн онцгой ач 38 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР холбогдолтой талыг хүүхдийн эцэг эх, 2. Манлай.С, Хүүхдийн харааны эрүүл ахуй. ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД асран хамгаалагч нарт ойлгуулан сургалт, УБ. Улсын хэвлэлийн газар. /1973/. х.25  сурталчилгааны ажлыг эрчимжүүлэх 3. Нормальнаяфизиология. под. ред. шаардлагатай байна. Поляниева В.А М.Мед. /1989/. с.98-99  5. Мөн энэ чиглэлийн судалгааны ажлыг 4. Петровский К.С, Вакханен. зөвхөн тархалтаар хязгаарлахгүйгээр эцэг Гигкенапетания. М.Мед. /1982/. с.87-90  эхчүүдийн мэдлэг хандлага, хүүхдийн 5. Раднаабазар.Ж, Хүүхдийн витамин өвчлөлийн байдал, нийгмийн хүчин зүйл дутлын өвчин. УБ. Улсын хэвлэлийн хэрэг зэрэг бусад үзүүлэлтүүдийг харгалзсан эрхлэх хороо. /1966/ х. 10  дэлгэрэнгүй судалгааг өрхийн эрүүл 6. http://mongolmed.mn/article/5546 мэндийн төв бүр гаргаж дүгнэлт хийж үйл 7. http://mongolmed.mn/article/996 ажиллагаандаа хэрэглэх нь үр дүнтэй ажил 8. Нийгмийн Эрүүл Мэндийн Үндэсний Төв, болох юм. Хоол тэжээлийн үндэсний V судалгаа, 2017 он, 85-94х Ном зүй 1. Бабский К.С, Зубков А.А, Косшкмй Г.И Физипогиячеловека. М.Мед / 1972/с. 240-241.  Бурмаа Б, Уранчимэг Д бабусад. Хүүхдийн дунд А аминдэмийн дутагдлыг илрүүлэх судалгааны асуудалд. Эрүүл хот- Сайхан амьдрал. ОПБХ. илт. хур. 1993.Х.61-63 АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 39

ЖИРЭМСЭН БАЙХ ҮЕИЙН ЭХЧҮҮДИЙН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ С. Оюун1,Т. Хандхүү1,Ө. Долгормаа1,Я. Оюунбилэг2 1Хүрээ амаржих газрын эх баригч 2 АШУҮИС, Сувилахуйн сургуулийн эх барихын тэнхимийн багш үндэслэл хавар намрын улирлуудад, ялангуяа 3 ба 9 Дэлхий дахинд тэр тусмаа барууны орнуудад саруудад харьцангуй олонтаа тохиолддог энэ шинжлэх ухаан асар хурдацтай хөгжиж байна. байгаа. Эрт дээр үеэс жирэмсэн эхчүүдийн Тийм болохоор жирэмсэн байх үеийн сэтгэл зүйд яаж хандах вэ гэсэн хандлага улс сэтгэлзүйн өөрчлөлт болон сэтгэлзүйн орон бүрт соёл уламжлалаасаа хамаараад тулгамдсан асуудлыг эрт илрүүлж, асуудлыг янз бүр байсан. Японд жирэмсэн эхчүүдэд шийдвэрлэж, зөвлөгөө өгч, эхчүүдтэй сонгодог хөгжим сонсгон сэтгэл санааг нь ярилцан бодол санааг нь хуваалцаж байх нь тайвшруулдаг байсан. Зарим Африкийн хэвлий дэх үрд нь асар их нөлөөтэй. Иймээс орнуудад хэвлийд байгаа хүүхэддээ бүжгээр бид жирэмсэн байх үеийн эхчүүдийн сэтгэл нөлөөлдөг байсан гэдэг. зүйн тулгамдсан асуудлыг илрүүлэхийн Өнгөрсөн зуунд нийт хүмүүсийн дунд тулд энэхүү судалгааг хийлээ. эмэгтэй хүн байгалийнхаа жам ёсоор төрж, хүүхэд төрсөн цагаасаа эхлэн ааш араншин, зорилго аливаад хандах хандлага нь аажимдаа Жирэмсэн байх үед эхчүүдэд тулгардаг төлөвшдөг гэсэн үзэл ноёрхож байсан. сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудлыг илрүүлэх, Харин энэ зууны эхээр хүүхэд эхийн хэвлийд түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдийг судлах бүрэлдэж эхэлсэн цагаасаа анхаарал, ой тогтоолт, зан ааш гээд хүнд байдаг бүхэн Түлхүүр үг бүрэлдэж эхэлдэг гэдгийг шинжлэх ухааны Сэтгэл зүй, жирэмсэн эхчүүд, тулгамдсан үндэстэйгээр нотолсон. Хүүхэд тээж төрүүлнэ гэдэг нь эмэгтэй асуудлууд хүний мөн чанарын дээд илрэл. Гэвч энэ нь бүсгүй хүнд хязгааргүй их баяр зорилт баясгаланг мэдрүүлэхийн зэрэгцээ айдас, •• Жирэмсэн эхчүүдэд тулгарч буй болгоомжлол, тайван бус байдлыг бий болгодог. Жирэмслэх нь физиологийн тулгамдсан асуудлыг илрүүлэх төдийгүй сэтгэл зүйн хувьд гүнзгий өөрчлөлт •• Сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудлыг үүсгэж дагуулдаг. Энэ үед сэтгэлийн хөдөлгөөн ихсэж, мэдрэмтгий, амархан ядардаг, цочмог буй гол шалтгааныг тодруулах зантай болдог ба эмч нар үүнийг дааврын •• Жирэмсэн үеийн сэтгэл зүйн тулгамдсан өөрчлөлттэй холбон тайлбарладаг. Хүүхэдтэй болсноо мэдмэгц гэнэт айж асуудал илэрвэл хаана хандаж, зөвлөгөө балмагдах, эрүүл биш гажигтай хүүхэд авдаг эсэхийг тодруулах төрөх болов уу гэж байнга түгшүүрлэх, хүүхдийн ирээдүйд санаа зовох гэх шинэлэг тал мэтчилэн жирэмсэн эх тогтмол айдастай Бид Нийслэлийн Хүрээ амаржих газар байх нь тархи мэдрэлийн замаар хүүхдэд хэвтэн эмчлүүлж байгаа жирэмсэн тодорхой хэмжээний эмгэг үүсгэнэ. эхчүүдийн хүрээнд сэтгэл зүйн тулгамдсан Бусад эрдэмтдийн судалгаанаас үзэхэд асуудлыг илрүүлэн судалж байгаад оршино. сэтгэцийн тулгамдсан асуудлаа зөв шийдэж чадаагүйн улмаас төрсний дараах сэтгэцийн Материал, арга зүй эмгэгүүд нөхөн үржихүйн ямарч насанд үүсэж болох боловч зонхилж 18-30 насанд, Судалгаанд тавьсан зорилтоо төрсний дараах эхний 1-21 дэх хоногуудад хэрэгжүүлэхийн Хүрээ амаржих газрын ЖЭЭТ- нь тасагт хэвтсэн 50 эхчүүд, ДТТасагт хэвтсэн 50 эхчүүд нийтдээ 100 жирэмсэн эхчүүдийг судалгаандаа хамруулан 15 асуулт бүхий судалгааны карт боловсруулан асуумж бөглүүлэх, ярилцлага 40 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР хийх зэрэг аргаар судалгааг явууллаа. Жирэмсний хугацаагаар Судалгааны статистик боловсруулалтыг SPSS 17 программ хангамжийг ашиглан үзүүлэлтүүдийн дундаж утга, стандарт хазайлт, хамгийн бага, их утгыг тодорхойлж дүгнэлт хийсэн. үр дүн Насны байдлаар Судалгаанд хамрагдсан жирэмсэн Жирэмсний хугацааг судалж үзэхэд : 4-41 ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД эмэгтэйчүүдийн насны дундаж нь 32±78 , долоо хоногтой жирэмсний хугацааны хамгийн бага нас 16±00, хамгийн их нас нь дундаж 29±7 хоног, хамгийн бага жирэмсний 43±00 байв. хугацаа 4 долоо хоног, хамгийн их хугацаа 41 долоо хоногтой эмэгтэйчүүд хамрагджээ. Жирэмслэлтийн тоогоор авч үзвэл : жирэмслэлтийн дундаж 2±3, хамгийн бага жирэмслэлт 1 удаа, хамгийн олон жирэмслэлт 4 удаа байсан. үр дүн Боловсролын түвшин Төрөлтийн байдал АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 41

Нөхрөөсөө хайр халамж хангалттай авдаг Дүгнэлт уу? Бидний судалгаанд хамрагдагсдын 81% нь сэтгэл санааны хямрал болон сэтгэл Хүүхэд эрхтэн тогтолцооны эмгэгтэй төрөх зүйн өөрчлөлт илэрч байгаа нь бидний вий гэсэн айдас бий эсэх анхаарлыг илүүтэй татаж байна. Судалгааны дүнгээс үзэхэд нөхрийн хайр халамж авахыг илүүд хүсэж байна. Мөн эмнэлгийн үйлчилгээ, нийгмийн нөхцөл, хүүхэд эрхтэн тогтолцооны эмгэгтэй төрөх вий гэсэн айдас нь сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудлын гол шалтгаан нь болж байна. Жирэмсэн эхчүүд сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудал үүссэн үед болон сэтгэл зүйн хямралд орохоос урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хяналтын эмч, эх баригч, нөхөр, найз нөхөд болон бусад хүмүүсээс зөвлөгөө авдаг ба давтан төрөгчийн 45%, анхан төрөгчийн 28% нь огт зөвлөгөө авдаггүй гэсэн дүгнэлт гарсан байна. Санал •• Жирэмсний хяналтын үеийн ЭМБОСургалтыг чанаржуулах Сэтгэл зүйн өөрчлөлтөнд ороход ямар жирэмсэн үед эхэд илрэх хэвийн болон хүчин зүйл нөлөөлж байна вэ ? эмгэг өөрчлөлтүүд, жирэмсний үеийн Сэтгэл зүйн зөвлөгөөг хаанаас болон хэнээс авдаг вэ? дэглэм, төрөлтөнд хэрхэн бэлтгэх, айдас түгшүүрээ хэрхэн арилгах зэрэг сургалтанд нөхрийн хамт системтэйгээр хамруулах •• Амаржих газарт жирэмсэн эхийг хүлээн авч үйлчлэхдээ сэтгэлд шингэсэн эмчилгээ оношлогоог эрхэмлэх •• Тосож угтах, тосож үйлчлэх зарчмыг баримтлах •• Эмнэлгийн мэргэжилтэний харилцаа хандлагыг сайжруулах ном зүй 1. С.Бямбасүрэн “Сэтгэцийн эмгэг судлал” Улаанбаатар 2007 он Хуудас 561 2. С.Оюунцэцэг “Та ээж боллоо” 2009 он Хуудас 12 3. Л.Буджав “Анагаах ухааны статистикийн судалгааны арга зүй ба арга “ 2000 он Хуудас 23, 56 42 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР БИЕ ХҮНИЙ СЭТГЭЛ ЗҮЙН НАС, ТӨЛӨВШЛИЙН БАЙДЛЫГ ТӨСӨӨЛЛӨӨР ТОДОРХОЙЛСОН НЬ В.Ойдов! !АШУҮИС-н Сувилахуйн сургууль, НХСТ Үндэслэл Өнөөдрийн байдлаар настайчууд сэтгэцийн ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Хүн амын насжилт, бүх насны хүмүүсийн өвчний талаар ойлголт бага мэдлэг, эрүүл мэндийн байдал, нас ахисан үедээ чадвар сул байна. Иймээс хэвийн ажиллаж нийгэмдээ, эрүүл энх сайн сайхан аж төрөх, амьдрахад нөлөөлөх байгаль, нийгмийн идэвхитэй насжилтын асуудалд ДЭМБ сөрөг хүчин зүйлийг судлан бие хүний болон НҮБ анхаарлаа хандуулж олон төсөл төлөвшилд нухацтай хандах хэрэгцээ хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлж байна. Ирэх зуунд байсаар байна1. дэлхий нийтийн өмнө тулгарч байгаа нэг томоохон асуудал бол хүн амын насжилт зорилго болж байна1. Бие хүний сэтгэлзүйн нас, төлөвшлийн Дэлхийн хүн ам түргэн хөгширч байгаа сөрөг байдлыг төсөөллөөр тодорхойлох. үр дагавар нь сэтгэцийн ямар нэг эмгэгтэй хүний тоо олшрох хандлагатай байгаа зорилт бөгөөд энэ нь удахгүй олон орны сэтгэцийн 1. Бие хүний сэтгэлзүйн насжилтийг эрүүл мэндийн одоогийн системд ихээхэн дарамт учруулахаар байгаа билээ1. тодорхойлох Ж.Мөнхцэцэгийн «Хүний насжилтын үеийн 2. Бие хүний төлөвшлийн байдлыг дааврын болон дархлааны зарим хүчин зүйлийн судалгаа»-нд биологийн насны тодорхойлох үнэлгээгээр монгол эрэгтэйчүүд 60 ба 3. Б ие хүний насжилт, төлөвшлийн байдлын түүнээс дээш насанд (p<0.05) эмэгтэйчүүдэд 45-55 насанд хөгшрөлийн үйл явц хамгийн тухай онолын үзэл баримтлалуудыг хурдан (P<0.01) явагдаж байна гэж дүгнэсэн харьцуулах байна2. Нас ахисан хэдий ч бие эрүүл байж, 4. Сэтгэлзүйн насжилт, бие хүний нийгэмдээ идэвхтэй амьдрахын тулд хувь төлөвшлийг тодорхойлох арга зүйг хүн өөрөө их зүйлийг хийж чадна. Амьдралын орчуулан боловсруулах. зөв хэв маягийг өөртөө төлөвшүүлж, гэр бүл, нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцож, Судалгааны ажлын таамаглал амьдрах таатай орчиноо бүрдүүлэхэд Бие хүний сэтгэлзүйн нас болон төлөвшлийн чиглэгдсэн бүхий л арга хэмжээ нь хүний байдал нь давтагдашгүй бөгөөд хувийн сайн сайхан амьдралыг хангах нөхцөл болж чанартай. байна. Идэвхитэй наслалт бол хүний бие бялдар, оюун санаа, нийгмийн орчин бөгөөд Материал, арга зүй хүний амьдралын бүхий л хүрээг хамрах 1. Бие хүний төлөвшлийг төсөөллөөр асуудал юм. Өнөөдөр дэлхий дахинаа шинжлэх ухаан, тодорхойлох арга зүй. (Е.В.Калаева, техникийн дэвшил асар хурдацтайгаар Т.В.Прокофьева. 2000 он) хөгжиж, хотжилт, хүн амын нягтрал 2. Сэтгэлзүйн насжилтыг тодорхойлох арга ихэссэнтэй холбоотойгоор хүмүүсийн зүй. ( С.С.Степанов 2000 он.) мэдрэл, сэтгэцэд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд ихсэж янз бүрийн өвчлөл мэдэгдэхүйц Судалгааны объект өсөх хандлагатай байна3. Сэтгэцийн эрүүл Судалгаанд нийтдээ 40-өөс дээш насны 50 мэндийн асуудлыг олж илрүүлж, барьж эр, 50 эм судлуулагч хамрагдсан болно. эмчлэхгүй байдал, элбэг байдаг ба олон настайчууд ямар нэгэн тусламж авахгүйгээр Судалгааны шинэлэг тал өөрөө өөртөө тэмцэж явах нь их үзэгддэг. Бие хүний сэтгэлзүйн нас, төлөвшлийн байдлыг төсөөллийн арга зүйгээр анх удаа судалж байгаа нь шинэлэг юм. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 43

Судалгааны ажлын бүтэц төлөвшсөн буюу өөрийгөө таних чиг Тус судалгааны ажил нь удиртгал, I бүлэг, хандлагатай нь 7 буюу 41,2%, өөрийгөө II бүлэг, дүгнэлт, номзүй, хавсралт гэсэн хөгжүүлэх хандлагатай нь 5 буюу 29,5%, бүтэцтэй. төлөвшиж амжаагүй ба өөрийгөө хамгаалах чиг хандлагатай 3 буюу 17,7%, мөн 2.2 Сэтгэлзүйннас,биехүнийтөлөвшлийн төлөвшиж амжаагүй ба нийгэм рүү чиглэсэн хандлагатай нь 2 буюу 11,8% байна. Үүнээс байдлыг судлан тодорхойлсон үзэхэд өөрийгөө таних чиг хандлагатай нь 38%-ийг, өөрийгөө хөгжүүлэх хандлагатай судалгааны үр дүн нь 34%-йиг эзлэж байгаа нь 40-ээс дээш насныхан дотоодоо, өөрлүүгээ чиглэлтэй Бие хүний сэтгэлзүйн нас, төлөвшлийн нь харагдаж байна. Нийт судлуулагчдийг насны ангиллаар байдлыг тодорхойлсон судалгаанаас календарийн нас сэтгэл зүйн насыг харьцуулахад 40-49насны36судлуулагчдын дараах үр дүн тогтоогдлоо. календарын нас нь 43,4, сэтгэлзүйн нас нь 41,3 хоёр насны зөрүү нь -2,1 буюу сэтгэл Судалгаанд оролцогчдыг боловсролын зүйн нас нь залуу гэж харагдаж байна. Харин 50-59 насны 47 судлуулагчдын түвшингээр нь ангилахад 29% нь дээд календарийн нас 53,5, сэтгэлзүйн нас нь 54,3 хоёр насны зөрүү нь 0,7 буюу сэтгэл боловсролтой, 53 % нь бүрэн дунд зүйн нас нь хэвийн календарын настай адил байна. боловсролтой, 5 % нь тусгай дунд, 13 % 60-аас дээш насны 17 судлуулагчдын календарын нас 64,9 , сэтгэл зүйн нас нь нь бага боловсролтой байна. . 67,5, зөрүү нь 2,6 буюу сэтгэл зүйн нас нь хөгшин гэж тодорхойлогдож байна. Судлуулагчдийн насыг 40-49 нас, 50-59 Судлуулагч эрэгтэй 50 хүний календарын дундаж нас 50,7, тодорхойлогдсон сэтгэл нас, 60-аас дээш нас гэж ангилж авч үзлээ. зүйн дундаж нас 48,2 хоёр насны зөрүү нь -2,5 буюу сэтгэл зүйн нас нь залуу байна. Эдгээр насанд хамрагдсан судлуулагчдын Харин эмэгтэй 50 хүний календарын дундаж нас 53,2, тодорхойлогдсон сэтгэл тоо нь 40-49 насанд 36 судлуулагч, 50-59 зүйн дундаж нас 55,5 хоёр насны зөрүү нь 2,5 гэж тодорхойлогджээ. Үүнээс харахад насанд 47 судлуулагч, 60-аас дээш насанд нийт эрэгтэй хүмүүс нь эмэгтэйчүүдээс сэтгэлзүйн нас нь 15,1% бага байна. 17 судлуулагч байна. Үүнээс Бие хүний Дүгнэлт төлөвшлийн байдлыг авч үзвэл нөхцөл 1. Судалгаандаа 40 дээш насны 100 судлуулагчийн бие хүний төлөвшлийн байдлын идэвхитэй буюу төлөвшсөн байдлыг төсөөллөөр тодорхойлоход ертөнцийг үзэх үзэл, амьдралын чиг судлуулагч 72%, өөрөөр хэлбэл эдгээр хандлага нь өөрийгөө таньж мэдэх, өөрийгөө хөгжүүлэх хандлагатай буюу бие хүмүүсийн үзэл хандлага нь бүрэн төлөвшсөн хүн нь 72% -г эзлэж байгаа нь хувь хүний төлөвшилд насны ялгаа байхгүй төлөвшсөн Х-тэнхлэгийн дээд тал буюу нь харагдаж байна. Амьдралын дунд үе нь хувь хүн өөрийгөө таних, хөгжүүлэхэд III,IV -т хамрагдана. шинэ боломж гарч ирдэг өөрөөр хэлбэл нийгэмших шаардлага байхгүй гэж Карл Дасан зохицож буй идэвхижлийн үе ба Юнг үзсэн нь 40 дээш насныханд хийсан уг төлөвшиж амжаагүй судлуулагч 28%. Эдгээр бие хүмүүсийн үзэл хандлага нь бүрэн төлөвшиж амжаагүй Х-тэнхлэгийн доод тал буюу I, II-т хамрагдана. Судалгаанд хамрагдсан 100 судлуулагчдыг насны ангиллаар төлөвшлийн байдлыг тодорхойлход: 40-49 насны 36 судлуулагчдаас төлөвшсөн буюу өөрийгөө таних чиг хандлагатай нь 12 буюу 33,3%, өөрийгөө хөгжүүлэх хандлагатай нь 15 буюу 41,6%, төлөвшиж амжаагүй буюу өөрийгөө хамгаалах чиг хандлагатай нь 8 буюу 22,2%, нийгэм рүү чиглэсэн хандлагатай 1 буюу 2,7% байна. 50-59 насны 47 судлуулагчдаас төлөвшсөн буюу өөрийгөө таних чиг хандлагатай нь 19 буюу 40,5%, өөрийгөө хөгжүүлэх хандлагатай нь 14 буюу 29,8%, төлөвшиж амжаагүй буюу өөрийгөө хамгаалах чиг хандлагатай 12 буюу 25,5%, мөн төлөвшиж амжаагүй ба нийгэм рүү чиглэсэн хандлагатай 2 буюу 4,2% байна. 60-аас дээш насны 17 судлуулагчдаас 44 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР судалгаагаар батлагдаж байна. 4. Сэтгэлзүйн насны үнэлгээгээр судлуулагч 2. Сэтгэлзүйн нас нь календарийн наснаас бага хүмүүс ихэвчлэн төлөвшсөн харагдаж эрэгтэйчүүдэд сэтгэлзүйн нас нь аажим байна. Энэ нь сэтгэлзүйн нас бага байх тусам төлөвшилд эерэгээр нөлөөлж байна. залуужиж байхад эмэгтэйчүүд 50-59 насанд Эдгээр хүмүүс нь асуудалд эерэгээр ханддаг, сэтгэхүйн хувьд хүч өндөр, дасан сэтгэлзүйн насны хөгшрөлт огцом нэмэгдсэн зохицох чадвар сайтай, бусдад итгэл үзүүлдэг, бодитоор асуудалд ханддаг, олон үзүүлэлт харагдаж байгаа нь цэвэршилтийн талаас бодож байж шийдвэр гаргадаг, бусдыг хүндэлж харилцдаг, шударга, ой байдал, дасан зохицох чадвар болон бусад тогтоолт сайтай байна. 3. Нийт судлуулагчдын календарын нас, хүчин зүйлийн хувьд ялгаатай байдагтай сэтгэлзүйн насыг харьцуулан харахад хоорондоо шууд хамааралгүй мэт холбоотой бөгөөд үүнээс хамаарч харагдаж байгаа ч хүйсээр нь ялгаж авч үзвэл эрэгтэйчүүдийн сэтгэлзүйн нас эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдийн сэтгэлзүйн аажмаар залуужиж байхад эмэгтэйчүүд 50-59 насандаа огцом хөгшрөлт явагдаж хөгшрөлтийн дундаж нас өөр өөр байдаг байна. Энэ нь Эриксоны үзлээр хижээл насанд амьдралынх нь урьд үе шатуудын байна. Харин Ж.Мөнхцэцэгийн (2010) шийдэгдээгүй үндсэн асуудлууд голлох үүрэг гүйцэтгэдэг. Ийм учраас хүн бүрийн «Хүний насжилтийн үеийн дааврын болон насжилт давтагдашгүй бөгөөд хувийн чанартай гэжээ. Энэ үзэл нь миний дархлааны зарим хүчин зүйлийн судалгаа»- судалгаагаар батлагдаж байна. нд биологийн насны үнэлгээгээр монгол ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД эрэгтэйчүүдэд 60 ба түүнээс дээш насанд (p˂0.05), эмэгтэйчүүдэд 45-55 насанд хөгшрөлийн үйл явц хамгийн хурдан (p˂0.01) явагдаж байна гэж дүгнэсэн дүгнэлтийг өөрийн судалгаатай харьцуулахад эмэгтэйчүүдэд хөгшрөлтийн үйл явц нь адилхан байна. Үүгээр эмэгтэйчүүд 40- өөс дээш насандаа сэтгэлзүйн байдалдаа тухайлан анхаарал тавьж, өөрт байгаа асуудлаа мэргэжлийн сэтгэл зүйчдээс зөвлөгөө авах нэн шаардлагатай юм гэж судлаач үзэж байна. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 45

ХҮН АМЫН ДУНДАХ ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ИРГЭДИЙН БАЙДАЛ, СЭРГЭЭН ЗАСАХ ТУСЛАМЖ, ХОЛБОГДОХ ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙН УЯЛДАА ХОЛБОО С.Булганчимэг1 1АШУҮИС-ийн Сувилахуйн Сургууль, ББСТ Үндэслэл үзүүлэлтүүдээс харилцан адилгүй байгааг ДЭМБ-ийн тодорхойлсоноор хөгжлийн харахад нэгдсэн бүртгэлийн систем, бэрхшээл гэдэг нэр нь оролцоо болон мэдээлэлийн сан байхгүй байна. идэвхтэй үйл ажиллагаа нь хязгаардсан Бид хөгжлийн бэрхшээлийг тулгуур эрхтний чадвар алдалтыг хэлэх ба бие махбодын чадвар алдалттай, тэргэнцэртэй, хараа, бүтэц, үйл ажиллагаа, хөдөлгөөний сонсгол, ярианы бэрхшээл, тархины саатай хязгаарлалтаас тухайн хүний идэвхтэй хүүхэд зэргээр төсөөлдөг. Гэвч бараг хөдөлмөрлөх үйл явцад саад бэрхшээл хүн бүр амьдралынхаа тодорхой хэсэгт тулгарснаар амьдралын идэвхтэй оролцоо олон шалтгааны улмаас түр болон бүр хязгаарлагддаг. Хөгжлийн бэрхшээл нь мөсөн хөгжлийн бэрхшээлтэй болдог ба зөвхөн эрүүл мэндийн асуудал биш бөгөөд аль ч тохиолдолд сэргээн засах тусламж нийгэм хүн хоорондын холбоо хамаарал, үйлчилгээг авах шаардагатай. Хөгжлийн харилцааг тусгасан онцлог цогц ойлголт бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан эрүүл юм.1education, and employment opportunities, мэнд, хөдөлмөр эрхлэлт, боловсрол, do not receive the disability-related services нийгмийн тусгай үйлчилгээний хууль that they require, and experience exclusion дүрмүүдэд сэргээн засалтыг зайлшгүй from everyday life activities. Following the entry оруулдаг нь хөгжлийн бэрхшээлтэй into force of the United Nations Convention on хүмүүсийн амьдралд хамгийн чухал the Rights of Persons with Disabilities (CRPD үйлчилгээ юм. Сэргээн засах эмчилгээ нь Нөгөөтэйгүүр хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн хүний чадвар алдалтыг сайжруулах нэгэнт нь бие махбодь, оюун санаа, сэтгэл мэдрэл, алдсан чадварыг байж болох хамгийн мэдрэхүйн эмгэгийн улмаас бусдын адил дээд түвшинд хадгалж, хүний амьдралын нийгмийн харилцаанд оролцох чадвар нь чанарыг сайжруулдаг маш том хөрөнгө бүрэн болон 12 сараас дээш хугацаагаар оруулалт юм.4 Хөгжлийн бэрхшээлтэй чадвар хязгаарлагдсан хүнийг хэлнэ хэмээн хүмүүсийн дэлхийн тайлангийн зөвлөмжинд тодорхойлсон байдаг.2 Нэг тэрбум гаруй сэргээн засах эмчилгээг хөгжлийн буюу дэлхийн хүн амын (2010 оны дэлхийн бэрхшээлтэй хүмүүст аль болох ойр, эрт хүн амын тооцоон дээр үндэслэж) 15 орчим арга хэмжээ авах, чанар хүртээмжтэй үр хувь нь ямар нэгэн чадвар алдалттай байна. дүнтэй үзүүлэх шаардлагатай ба тусламж Энэ нь хүн амын наслалт өсч, халдварт бус үйлчилгээний нөөц бололцоо бага байгаа өвчин, чихрийн шижин, зүрх судасны өвчин, тохиолдолд нэг, хоёрдугаар шатлал, хавдар, сэтгэцийн эрүүл мэндийн өвчин олон нийтэд суурилсан сэргээн засахад ихсэж байгаатай холбоотой.1education, and анхаарлаа хандуулж ажиллах ёстой employment opportunities, do not receive the гэжээ. Сэргээн засах тусламжийн шатлал disability-related services that they require, бүрийн уялдаа холбоо, үйлчилгээний and experience exclusion from everyday хэлбэр, сэргээн засах мэргэжилтний хүний life activities. Following the entry into force нөөцийн хангалт, туслах техник хэрэгслээр of the United Nations Convention on the хангах, эрүүл мэндийн даатгалаас Rights of Persons with Disabilities (CRPD санхүүжүүлэх асуудлыг төрийн бодлогын Монгол Улсын нийт хүн амын (Үндэсний хэмжээнд авах тухай бичжээ. Иймээс статистикийн газар, 2016) 4,5 орчим хувь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс монгол буюу 100,993 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн улсын хэмжээнд сэргээн засах тусламж байна.3 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн үйлчилгээний байдал, мэргэжилтнүүдийн тоо баримт нь төрийн бус байгууллага чанар хүртээмж, цаашдын хэрэгцээ болон бусад төсөл хөтөлбөрүүдийн тоон шаардлагыг тодорхойлох хэрэгтэй байна. 46 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Сэргээн засалч мэргэжилтэн ялангуяа Үндэсний статистикийн газар, Тэгш дүүрэн ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД хөдөлмөр засалч нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хөтөлбөр (Айфо), Өрхийн амжиргааны хүний бие, сэтгэц, нийгмийн байдлыг судалгааг (2010, 2013, 2016 он) харьцуулан, үнэлэх тухайн орчин, нөхцөл байдалд өдөр хөгжлийн бэрхшээлийн төрөл, хэлбэрт тутмыг үйл ажиллагааг (ADL, IADL) хэрхэн дүгнэлт хийсэн. сайжруулахад чиглэгддэг нь гэр доторх 2. Одоогийн байдлаар сэргээн засах тусламж зохион байгуулалт, гадаа гудамж талбай, үзүүлж байгаа сэргээн засалч мэргэжилтний ажил, сургууль, үйлчилгээний байгууллагад тоог 10.000 хүнд хэдэн мэргэжилтэн ноогдож өөртөө үйлчлэх боломжийг нээдэг нь байгаа, энэ үзүүлэлт нь дэлхийн байвал эрүүл мэнд, боловрол, ажил эрхлэлт, зохих хэмжээтэй харьцуулан, 2030 он гэхэд нийгмийн оролцоонд шууд нөлөөлж чадах, эдгээр үзүүлэлт хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг нийгмийн салбартай холбогддог маш чухал дараах томьёогоор таамаглаж гаргасан.6 мэргэжилтэн юм. Монгол улсад хөгжлийн бэрхшээлтэй Тодорхойлох жилийн хүмүүсийн НҮБ, ДЭМБ, Ази номхон далайн хангалтын тоо (10000 хүнд) бүс болон бусад олон улсын конвент, тунхаг, стратеги, хөтөлбөрт нэгдэн, төсөл Одоо байгаа мэргэжилтний хөтөлбөрт хамрагдсан ба хууль тогтоох тоо дээд байгууллагаас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүстэй холбоотой хууль тогтоомж 20 Шинээр бэлтгэгдсэн гаруй байдаг.5 Эдгээр нь сайн үзүүлэлт мэргэжилтний тоо боловч бодит амьдрал дээр хэрэгжилт нь харьцангуй бага цаасан дээр буусан Тодорхойлох жилийн хүн хэвээрээ үлдэх хандлагатай байна. Эрүүл амын тоо мэнд болон нийгмийн халамжийн хуулинд 3. Сэргээн засах тусламж үйлчилгээтэй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн сэргээн холбогдох хууль тогтоомжууд: ЭМД-ын засах тусламж үйлчилгээтэй холбоотой зарим шинэ тогтоол, тушаалын тухай, зүйл заалтууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн хүмүүстэй хэрхэн холбогдож, шаардлагыг нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд хөгжлийн хангаж байгааг дүгнэх шаардлагатай байна. бэрхшээлтэй иргэдийн сэргээн засах тусламж үйлчилгээтэй холбоотой зүйл Зорилго заалтууд, Халамжийн сангаас санхүүжих Хүн амын дундах хөгжлийн бэрхшээлтэй боломж эдгээрийн уялдаа холбоо, хуулийн иргэдийн байдал, сэргээн засах тусламж, хүрээнд цаашид хэрэгжүүлэх боломжуудыг холбогдох хууль тогтоомж, хоорондын нэгтэн авч үзсэн. уялдаа холбоо. Үр дүн Материал, арга зүй 2016 оны байдлаар ҮСХ-оос авсан тоо Энэхүү судалгааг нэг агшны ретроспектив баримтанд Монгол улсын хэмжээнд 100,993 аргаар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн байгаагаас холбогдох мэдээллийн эх үүсвэрүүдээс нийслэл, 21 аймаг тус бүрээр авч үзэхэд авсан тоон үзүүлэлтийг харьцуулан Улаанбаатарт 33712 (33,4%), Хөвсгөл аймаг хөгжлийн бэрхшээлийн төрөл, хэлбэрээр 5559 (5,5%), Сэлэнгэ 4630 (4,6%), Баян- авч үзэх ба сэргээн засах тусламжийн Өлгий 4564 (4,5%) тус тус эзлэж байна. байдал, 10.000 хүнд ноогдох сэргээн Хөгжлийн бэрхшээлийн төрлөөр буюу засалч мэргэжилтэн сэргээн засах тусламж төрөлхийн 43082 (42,6%), олдмол 57911 үйлчилгээтэй холбогдох хууль тогтоомжууд, (57,3%) ба халдварт бус өвчин, ахуйн осол ЭМД, Нийгмийн халамжийн хуулийн зүйл дийлэнх хувийг эзлэж байна.3 заалт, бусад тогтоолын уялдаа холбоог гаргах 1. Монгол улсын хэмжээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн тоон үзүүлэлтүүдийг АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 47

Зураг 2. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 3 байгууллагын тоо үзүүлэлтийг 2010, 2013, 2016 онуудтай харьцуулалт Зураг 1. Монгол улсын хөгжлийн Одоогийн байдлаар сэргээн засалч бэрхшээлтэй иргэдийн тоо, төрлөөр мэргэжилтэн монгол улсын хэмжээнд сэргээн засалч эмч 140, хөдөлгөөн засалч (ҮСХ, 2016 оны байдлаар) Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 1478, хөдөлмөр засалч 6 мэргэжилтэн ажиллаж байна. Монгол улс 2018 онд тоон үзүүлэлтийг ҮСХ-оос бусад хоёр анхны хөдөлмөр засалчдаа хүлээн авсан. Сэргээн засах тусламж үйлчилгээний чанар байгууллагын 2010, 2013, 2016 онуудтай хүртээмжид хамгийн түрүүнд мэргэжилтний хүний нөөцийн асуудал чухлаар тавигддаг харьцуулахад харилцан адилгүй зөрүүтэй бөгөөд 2016 онд 10.000 хүнд 0,4 сэргээн засалч эмч, 0,4 хөдөлгөөн засалч ноогдож байгаа ч жил ирэх тусам өсч байгааг харж байна. Мэргэжилтнүүдийг АШУҮИС дээр тасралтгүй бэлтгэж байгаа бөгөөд 2030 он байна. Тэгш дүүрэн хөтөлбөр 2013 оны (3,7 сая)9 гэхэд 10.000 хүн ноогдох их эмч 0.91, хөдөлгөөн засалч 1.27, хөдөлмөр судалгаанаас үзэхэд хөгжлийн бэрхшээлийн засалч 0.6 болж тус тус нэмэгдэхээр байна. Сэргээн засалчдын хүний нөөцийн хүртээмж хэлбэрээр харааны 14869 (13%), сонсгол нэмэгдэхэд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн сэргээн засах тусламж, эрт илрүүлэлт, хэл, ярианы 14583 (13,2%), хөдөлгөөний 18558 (16,8%), унаж татдаг 7478 (6,75), сэтгэцийн өвчин 10526 (9,5%), оюун ухаан 10148 (9,2%), хавсарсан 34117 (30,9%) тус тус эзлэж байсан бөгөөд шинээр 6634 (6%) илэрсэн байна. Насны байдлаар 35-60 насны хүмүүс дийлэнх хувийг эзлэж байна.3 урьдчилан сэргийлэлт, амьдралын чанарт тодорхой өөрчлөлт гарна.1 Хүснэгт 1 Сэргээн засалч мэргэжилтнүүдийн 2018, 2030 онд 10000 хүн ноогдох хэмжээ, дэлхийн дундажтай харьцуулсан байдал6 2018 2030 Дэлхий Мэргэжилтэн Тоо 10000 Тоо 10000 Байвал зохих хүнд хүнд 10000 хүнд Сэргээн засалч эмч 140 0.4 337 0.91 - Хөдөлгөөн засалч 147 0.4 470 1.27 10 Хөдөлмөр засалч 6 0.01 275 0.74 2 Монгол улсын 2012 оны 1 дүгээр сарын 19- хуулинд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд ний өдөр батлагдсан Нийгмийн халамжийн сэргээн засах тусламж, хөдөлмөр заслын тухай /шинэчилсэн найруулга 2016 он/ зарим зүйл заалтуудын тухай. 48 MNUMS / School of Nursing

ТУСГАЙ ДУГААР Хүснэгт 2 ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Монгол улсын халамжийн тухай хуулийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд сэргээн засах тусламжтай холбоотой зарим зүйл, заалтууд2 № Хуулийн зүйл заалт 1 5 дугаар зүйл.Нийгмийн халамжийн үйл ажиллагааны төрөл 5.1.Нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа нь дараах төрөлтэй байна: 5.1.1.нийгмийн халамжийн тэтгэвэр; 5.1.2.нийгмийн халамжийн тэтгэмж; 5.1.3.нийгмийн халамжийн үйлчилгээ; 5.1.4.нийгмийн хөгжлийн үйлчилгээ. 2 6 дугаар зүйл.Нийгмийн халамжийн сан, түүний бүтэц 6.1.Нийгмийн халамжийн сан /цаашид “халамжийн сан” гэх/ нь мөнгөн хөрөнгийн сан байна. 6.2.Халамжийн сан дараах төрөлтэй байна:   6.2.1.тэтгэвэр, тэтгэмжийн сан 6.2.2.нийгмийн үйлчилгээний сан. 3 ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ 18 дугаар зүйл.Олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ 18.1.Олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ нь дараах төрөлтэй байна:   18.1.1.амьдралын итгэл үнэмшил, бие даан амьдрах чадвар, хөдөлмөрийн дадал олгох, авьяасыг нь дэмжих зорилгоор сургалт зохион байгуулах   18.1.2.зөвлөгөө өгөх;   18.1.3.сэргээн засах үйлчилгээнд хамруулах   18.1.5.өдрийн үйлчилгээнд хамруулах;   18.1.6.гэрийн асрамж, халамжийн үйлчилгээнд хамруулах; 18.3.Олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээнд шаардагдах хөрөнгийг сум, хорооны Амьжиргааг дэмжих зөвлөлийн саналыг үндэслэн аймаг, нийслэл, дүүргийн нийгмийн халамжийн үйлчилгээний байгууллага тооцож нийгмийн халамжийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад хүргүүлнэ. 18.7.Олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ үзүүлэх иргэн, аж ахуйн нэгж, төрийн бус байгууллагатай хийх гэрээний загвар болон үйлчилгээнд хамрагдах иргэний тоо, шаардагдах хөрөнгийн хэмжээг тодорхойлох аргачлал, зааврыг нийгмийн халамжийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага батална. 19 дүгээр зүйл.Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээ   19.1.Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээ нь дараах төрөлтэй байна:   19.1.1.ахмад настны асрамжийн үйлчилгээ;   19.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний асрамжийн үйлчилгээ; 19.10.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд сэргээн засах үйлчилгээ, өдрийн үйлчилгээг үзүүлэх, тухайн хүүхдийг хөгжүүлэх төв, төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээг холбогдох стандартын дагуу зохион байгуулсан иргэн, аж ахуйн нэгж, төрийн бус байгууллагад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг нийгмийн халамжийн болон санхүүгийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран шийдвэрлэнэ. Монгол улсын 2015 оны 1 дүгээр сарын 29-ний сэргээн засах тусламжтай холбоотой зарим өдөр батлагдсан Эрүүл мэндийн даатгалын зүйл, заалтын тухай. тухай /шинэчилсэн найруулга / хуулинд АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 49

Хүснэгт 3 Монгол улсын ЭМД-н тухай хуулийн сэргээн засах тусламжтай холбоотой зарим зүйл, заалтууд12 № Хуулийн зүйл заалт 1 ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ ДААТГУУЛАГЧИЙН ТӨЛӨХ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН ШИМТГЭЛ, ДААТГУУЛАГЧИД ҮЗҮҮЛЭХ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТУСЛАМЖ, ҮЙЛЧИЛГЭЭ 9 дүгээр зүйл. Даатгуулагчид үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ 9.1.Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас зардлын төлбөрийг нь хариуцах эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний багцад дараах тусламж, үйлчилгээ хамаарна:   9.1.3.өдрийн эмчилгээ, үйлчилгээ;   9.1.5.уламжлалт, сэргээн засах болон сувиллын тусламж, үйлчилгээ;   9.1.9.өрх, сум, тосгоны эрүүл мэндийн төвөөс үзүүлэх зарим сэргээн засах үйлчилгээ, гэрээр үзүүлэх тусламж, үйлчилгээ, өдрийн эмчилгээ, оношилгоо, шинжилгээ; 2 ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТУСЛАМЖ, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРДЛЫН ТӨЛБӨР 10 дугаар зүйл. Даатгалын гэрээ байгуулах 10.1.Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь энэ хуулийн 16.1.4-т заасны дагуу сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагатай даатгалын гэрээ /цаашид “гэрээ” гэх/-г байгуулах бөгөөд гэрээний хэрэгжилтийг хянаж, дүгнэнэ. 10.2.Гэрээнд энэ хуулийн 9 дүгээр зүйлд заасан эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний зардлын төсөв, нэр төрөл, тоо хэмжээ, чанарын шалгуур үзүүлэлт, төлбөрийн арга, төлбөрийн хэмжээ болон гэрээний хугацаа, талуудын хүлээх үүрэг, хариуцлага, гэрээг цуцлах нөхцөлийг тодорхой тусгасан байна. 11 дүгээр зүйл. Эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний зардлын төлбөр 11.2.Энэ хуулийн 9 дүгээр зүйлд заасан эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний зардлын эрүүл мэндийн даатгалын сангаас болон даатгуулагчаас төлөх төлбөрийн хэмжээ, төлбөрийн арга, журмыг эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага болон нийгмийн даатгалын, санхүү, төсвийн, эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг тус тус үндэслэн Үндэсний зөвлөл тогтооно. 11.3.Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь даатгуулагчид үзүүлсэн энэ хуулийн 9 дүгээр зүйлд заасан эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний зардлын төлбөрийг төсвийн сарын хуваарийг үндэслэн гүйцэтгэлээр тооцож олгох бөгөөд эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагад энэ хуулийн 10 дугаар зүйлд заасан гэрээний дагуу зардлын урьдчилгаа төлбөр олгож болно. Хэлцэмж Persons with Disabilities (CRPD зөвлөмжинд ихэнх орнууд хөгжлийн бэрхшээлтэй Хөгжлийн бэрхшээлийн дэлхийн иргэдийн амьдралыг сайжруулахын тулд олон арга хэмжээ авч явуулдаг ч чухал ач тайлангийн1 education, and employment холбогдол бүхий ажлуудыг үлдээсэн байдаг. Эдгээр 9 зөвлөмжөөс сэргээн засах тусламж opportunities, do not receive the disability- үйлчилгээтэй холбогдох зөвлөмжийг онцолсон. Нэгдсэн мэдээлэлийн сан, related services that they require, and experience exclusion from everyday life activities. Following the entry into force of the United Nations Convention on the Rights of 50 MNUMS / School of Nursing