ระบบต่อมไร้ท่อ

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 51

2.3.1 ออกซโี ทซนิ (Oxytocin) - กระตุ้นกล้ามเนื้อเรียบและอวยั วะภายในกล้ามเนื้อรอบๆ ต่อมนา้ นมให้ขับนา้ นม 52 - ฮอร์โมนนีจ้ ะหลงั่ ออกมามากตอนคลอด เพื่อช่วยให้กล้ามเนื้อมดลูกบบี ตัวขณะคลอด ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6

2.3.2 วาโซเพรสซนิ (Vasopressin/ADH) • มีผลใหม้ ีการดูดน้ากลบั ที่ท่อหน่วยไต 53 • หลงั่ ออกมาเม่ือกระหายน้า ขาดน้า ความเครียดสูง ความดนั เลือดสูง • ยาท่ีมีผลต่อการกระตุน้ ประสาทส่วนกลาง ฝ่ิ น เฮโรอีนจะมีผลใน การกระตุน้ การหลง่ั ฮอร์โมนดว้ ย ถา้ มี ADH นอ้ ยมากๆจะทาให้เกิดโรคเบาจืด (diabetes insipidus) มีปัสสาวะออกมา มากถึงวนั ละ 20 ลิตรต่อวนั ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 54

3. ตอ่ มไทรอยด์ (Thyroid gland) ต่อมไทรอยด์ (Thyroid gland) ถือเป็ นต่อม ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของร่างกาย มีลกั ษณะเป็ นกลีบ 2 กลีบ คล้ายปี กผีเส้ือ ยาวประมาณ 5 เซนติเมตร หนัก ประมาณ 30 กรัม อยดู่ า้ นหนา้ ของหลอดลม บริเวณใต้ ลูกกระเดือกเล็กนอ้ ย เคล่ือนไหวข้ึนลงไดต้ ามการกลืน ของหลอดอาหาร สร้างฮอร์โมน thyroxin และ calcitonin ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 55

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 56

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 57

-สร้างฮอรโ์ มน 58 triiodothyronine (T3) และ thyroxine (T4) -ทาหน้าทคี่ วบคุม กระบวนการ metabolism -ควบคุมการสร้างโดย TSH ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6

Cretinism /โรคเออ๋ (พบในเด็ก) - ขาดไทรอยดฮ์ อร์โมนในทารกแรกเกิด มีความสาคญั ต่อการเจริญเติบโตมาก โดยเฉพาะทางสมอง - มีพฒั นาการทางดา้ นสติปัญญาดอ้ ยมาก ปัญญาออ่ น อาจหูหนวกและเป็นใบ้ รูปร่างเต้ียแคระ แขนขาส้ันหน้าและมือบวม ผวิ หยาบแห้ง ผมบาง ซ่ึงแตกต่าง จากเดก็ ท่ีขาดโกรทฮอร์โมน -ถา้ สามารถคน้ พบปัญหาน้ีไดอ้ ยา่ งรวดเร็วและใหไ้ ทรอยด์ฮอร์โมนทดแทนได้ อยา่ งรวดเร็วต้งั แต่แรกเกิด พฒั นาการก็สามารถเป็นปกติได้ (การขาดฮอร์โมนในช่วงปี แรกจะทาใหส้ มองถกู ทาลายอยา่ งถาวร) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 59

Myxedema (พบในผูใ้ หญ่) - พบในผทู้ ่ีมีไทรอยดฮ์ อร์โมนต่า สารประกอบท่ีประเภทวนุ้ เช่น hyaluronic acid และ chondroitin sulfate จะจบั กบั โปรตีนใตผ้ วิ หนงั มากข้ึน ทาใหผ้ วิ หนงั บวมน้า หนา้ บวม อว้ น น้าหนกั เพม่ิ ผมและผวิ แหง้ สมองทางานชา้ ลง ปฏิกิริยาโตต้ อบชา้ ประจาเดือนผดิ ปกติ - นอกจากน้ีเสียงยงั แหบและต่า จนมีผกู้ ล่าววา่ เป็นโรคที่วนิ ิจฉยั ไดท้ างโทรศพั ท์ (myxedema is the one disease that can be diagnosed over the telephone) - จิตประสาทไม่ดี (myxedema madness) และมีผลต่อประสาทหูทาใหห้ ูหนวกและ เป็ นใบไ้ ด(้ deaf-mutism) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 60

Simple goiter/คอพอกแบบธรรมดา : เกิดจากภาวะขาดสาร ไอโอดีนทาใหค้ อโต การรักษา ฉีดI2 ,รับประทานอาหารทะเล , ผา่ ตดั 61 การแบ่งระดบั คอพอก -ระดบั 0 ไมพ่ บคอพอก คลำต่อมไทรอยดไ์ ดป้ กติ ขนำดเท่ำหวั แมม่ ือของแตล่ ะคน -ระดบั 1A คลำไดก้ อ้ นโตกวำ่ หวั แมม่ ือของผูเ้ ขำ้ รับกำรตรวจ หำกแหงนคอจะมองไมเ่ ห็น แต่หำกกลืนน้ำไดจ้ ึงสำมำรถมองเห็น -ระดบั 1B คลำพบคอพอก มองเห็นขณะแหงนคอ และตรวจในทำ่ ตะแคงขำ้ งจะเห็นชดั เจน ระยะน้ีตอ่ มไทรอยดจ์ ะโตขนำด 2-3 เทำ่ ของหวั แม่มอื -ระดบั 2 เห็นคอพอกชดั เจนในท่ำธรรมดำโดยไม่ตอ้ งคลำ -ระดบั 3 คอพอกโตมำก มองเห็นชดั เจคนรูสใุกนฤตราะโยสะมลมำชวีกวกทิ ยวาำ่ม.56เมตร

Toxic goiter/คอพอกเป็ นพษิ :thyrotoxicosis,hyperthyroidism - เกิดจากต่อมไทรอยดส์ ร้าง thyroxine ออกมามากเกิน - เหน่ือยง่าย ออ่ นเพลีย ใจส่นั ข้ีร้อน เหง่ือออกมาก น้าหนกั ตวั ลดลงรวดเร็วท้งั ๆ ท่ีกินไดป้ กติ หรืออาจกินจุกว่าปกติเน่ืองจากร่างกายมีการเผาผลาญมาก หงุดหงิดโมโหง่าย นอนไม่หลบั อารมณ์ซึมเศร้า ผหู้ ญิงอาจมีประจาเดือนไม่ปกติ ชีพจรเตน้ เร็ว 120-140 คร้ังต่อนาที และอาจมี อาการตาโปน - โรคน้ีหากปล่อยไว้ ไม่รักษา อาจมีภาวะแทรกซอ้ น ร้ายแรงได้ - พบในผหู้ ญิงมากกวา่ ผชู้ าย 5-10 เทา่ อายทุ ี่เร่ิมเป็นส่วนมากอยใู่ นช่วง 20-40 ปี ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 62

Graves'disease/ต่อมไทรอยด์เป็ นพษิ - น้าหนักลด เน่ืองจากฮอร์โมนจะเร่งการเผาผลาญพลงั งาน แม้จะรับประทานอาหารเก่งแต่น้าหนักลด หงุดหงิดง่าย อารมณ์แปรปรวน ข้ีร้อน เหง่ือออกมาก มือสั่น กลา้ มเน้ือ อ่อนแรง ผิวจะมีเหงื่อซึมและนุ่ม ตาจะโปน ถ่ายเหลว มีกอ้ นที่คอโต ประเทศทางยโุ รปเรียก Basedow's disease พบไดป้ ระมาณ 1ใน100 คน 63 ผหู้ ญิงพบมากกวา่ ผชู้ าย ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 64

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 65

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 66

Calcitonin ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 67

4. ตอ่ มพาราไทรอยด์ (Parathyroid gland) • Four small glands 68 embedded in posterior of thyroid – Parathyroid hormone (PTH) – Stimulates osteoclasts to free Ca2+ from bone – Stimulates Ca2+ uptake from intestine & kindey ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 69

Comparative ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 70

5. ตับอ่อน (Pancreas) ส่วนทเ่ี ป็ น islets of Langerhans ตับอ่อนประกอบดว้ ย 1. endocrine gland (islets of Langerhans) 2. exocrine gland (หล่ังเอนไซม)์ • -cells พบมากท่ีสุด ทาหนา้ ท่ีผลิตและหลง่ั ฮอร์โมนอินซูลิน (Insulin) 71 • -cells จะเป็ นแหล่งผลิตและหลงั่ ฮอร์โมนกลูคากอน (glucagon) • ทาหนา้ ท่ีเก่ียวขอ้ งกบั การรักษาระดบั กลโู คสในเลือด ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 72

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 73

Insulin -ลดระดบั นา้ ตาลในเลือดเข้าเข้าสู่ภาวะปกติ -หากนา้ ตาลในเลือดสูงผดิ ปกตจิ ะเป็ น โรคเบาหวาน (Diabetes mellitus) pancreas inhibits insulin low blood glucose body cell  Diabetes mellitus (โรคเบาหวาน) สภาวะท่ี muscles ระดับนา้ ตาลในเลือดสูงกวา่ ปกติ (คนปกติ liver = 90mg/100ml) อาจเกิดเนื่องจากร่างกาย ขาด insulin หรือเซลลเ์ ป้าหมายไม่ ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยตา มอ.6บสนองต่อinsulin 74

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 75

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 76

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 77

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 78

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 79

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 80

Glucagon ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 81

6. ตอ่ มหมวกไต (adrenal gland) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 82

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 83

Adrenal Cortex : ผลติ ฮอรโ์ มนไดม้ าก มี 3 กลุ่ม ดงั นี้ 1.กลุ่ม Glucocorticoid hormone (ยาลดอักเสบ,ภูมิแพ)้ 2. กลุ่ม Mineralocorticoid 3. กลุ่ม Cortical sex hormone 84 ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6

• Adrenal Cortex 85 – Mineralcorticoids • Aldosterone regulate salt and water balance – Glucocorticoids • Cortisol regulate glucose .metabolism and the immune system – Gonadocorticoids • Androgens • Estrogens ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6

3.1 กลุม่ ฮอรโ์ มน Glucocorticoid hypothalamus • ประกอบดว้ ย ฮอร์โมน cortisol, cortisone และ corticosterone ACTH physical stress • มีหนา้ ท่ีเกี่ยวกบั เมตาโบลิซึมของ คาร์โบไฮเดรต ไขมนั และโปรตีน adrenal cortex gluconeogenesis • การควบคุมการหลง่ั ฮอร์โมน cortisol, etc. glucocorticoid จะถูกควบคุมโดย ACTH จากต่อมใตส้ มองส่วนหนา้ body tissue ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 86

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 87

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 88

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 89

3.2 กลุ่มฮอรโ์ มน Mineralocorticoid ประกอบดว้ ย aldosterone และ inhibits deoxycorticosterone adrenal gland ทาหนา้ ที่ควบคุมและรักษา aldosterone high sodium สมดุลของน้า และอิเลคโทรไลท์ ของร่างกายท่ีหลอดไตส่วนปลาย และหลอดไตรวม kidney ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 90

Addison syndrome ต่อมหมวกไตสร้างฮอร์โมน steroid ได้น้อยกว่าปกติ ซ่ึงอาจเกิดจากต่อมหมวกไต ช้นั นอกถูกทาลายหรือฝ่อเน่ืองมาจากปฏิกิริยาภูมิแพต้ ่อตนเอง (Autoimmune)อาจพบ ร่วมกบั ต่อมไทรอยด์อกั เสบ ต่อมพาราไทรอยด์ทางานน้อย โรคเบาหวาน ผมร่วงเป็ นหยอ่ ม อาจเกิดจากเป็ นวณั โรคของตอ่ มหมวกไตบา้ งเป็นส่วนนอ้ ย เกิดจากมะเร็งท่ีแพร่กระจายมาจาก ส่วนอ่ืนๆ ของร่างกาย หรือโรคติดเช้ือราของต่อมหมวกไต ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 91

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 92

Cushing syndrome 93 ร่างกายมีระดบั ฮอร์โมน cortisol ในเลือดสูง (hypercortisolism) อาจเกิดจากการไดร้ ับ ยา steroid หรือจากเน้ืองอกที่หลง่ั cortisol หรือฮอร์โมน adrenocorticotropic (ACTH) ปริมาณมากออกมาทาให้มีการสร้าง cortisol มาก โรคน้ีสามารถรักษาไดด้ ว้ ยการ ผา่ ตดั กลุ่มอาการคูชชิงไมไ่ ดพ้ บแต่ในเพยี งมนุษยเ์ ทา่ น้นั และ ยงั พบไดบ้ อ่ ยในสุนขั และมา้ ดว้ ย ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6

Cushing syndrome ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 94

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 95

Cushing syndrome ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 96

Adrenal Medulla -Epinephrine (adrenaline) -Norepinephrine (noreadrenaline) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 97

ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 98

7. ต่อมเพศ/อวยั วะสืบพนั ธุ์ (Gonads) Female 1.อสี โทรเจน (estrogen) สรา้ งจาก follicle cell ในรงั ไข่ ฮอรโ์ มนนีจ้ ะตา่ ในขณะมปี ระจาเดอื น Ovary 2. โปรเจสเทอโรน (progesterone) สรา้ งจาก corpus luteum ควบคมุ ลกั ษณะเก่ียวกบั การเปลยี่ นแปลงของรา่ งกายในชว่ งวยั รุน่ ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 99

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 100