สื่อการเรียนการสอน (ppt) เรื่อง ระบบประสาทและอวัยวะรับความรู้สึก

Electrical synapse vs Chemical synapse จัดทำโดย ครูสุกฤตำ โสมล

เพ่มิ เตมิ A. Electrical synapse : เม่ือกระแสประสาทมาถึง จะสง่ ขา้ มผ่านช่อง gap junction ไปเลยได้ อย่างรวดเรว็ สามารถเกิดขนึ้ ไดส้ องทิศทาง มกั พบในระบบประสาทของสตั วช์ นั้ ต่า เช่น nerve net เม่ือเราเอาไมเ้ ข่ียไฮดรามนั จงึ สะดงุ้ ไปทงั้ ตวั B. Chemical synapse : ติดต่อกนั ดว้ ย synaptic cleft ท่ีกวา้ ง ทาใหต้ อ้ งใชส้ ารเคมีท่ีเรยี กวา่ สารส่ือประสาท (neurotransmitter) พากระแสประสาทข้ามไป สามารถเกิดไดท้ ิศทางเดียวเพราะสารส่ือประสาทมีอย่แู คท่ ่ีปลาย axon และ การสง่ ผ่านจะใชเ้ วลานานมากกวา่ แบบแรก จัดทำโดย ครูสุกฤตำ โสมล

❑ ตวั อยา่ งสารส่อื ประสาทท่ีสาคญั บางชนิด กลไกในการกาจดั สารสอ่ื ประสาท -Glutamate -Serotonin -Dopamine -Acetylcholine -GABA -Histamine -Noradrenaline -Endorphins จัดทำโดย ครูสุกฤตำ โสมล

กลไกในการกาจดั สารสอ่ื ประสาท เม่ือมีการหล่งั สารส่อื ประสาทออกมา หลงั จากใชง้ านเสรจ็ เรยี บรอ้ ยก็จะมีกลไกในการกาจดั สารส่อื ประสาท ท่ีเหลือไดห้ ลายรูปแบบดงั นี้ 1.นากลับไปใช้ใหม่ (Reuptake) คอื การนาสารส่ือประสาทไป บรรจุไว้ในเวสสิเคิลเหมือนเดิม เพ่ือทาหน้าท่ีในการส่ือสัญญาท ประสาทตอ่ ไป 2.ทาลายทงิ้ โดยเอนไซม์ (Enzymatic degradation) คือ การกาจดั สารส่ือประสาทโดยใชเ้ อนไซมเ์ ป็นตวั ช่วยทาใหส้ าร ส่อื ประสาทนนั้ มีโครงสรา้ งท่ีเสียไป และไมส่ ามารถใชง้ านไดอ้ ีก 3.การแพร่ออกไป (Diffusion) คือการแพรส่ ารส่ือประสาท ไปยงั บรเิ วทอ่ืนๆ จัดทำโดย ครูสุกฤตำ โสมล

❑ สารส่อื ประสาท เช่น ❑ สารพิษบางชนิดมีอนั ตรายถงึ ชีวติ เพราะมีผลตอ่ - acetylcholine (กาจดั โดย การทางานของ chemical synapse เช่น เอนไซม์ acetylcholinesterase) 1. สารพิษจากแบคทีเรยี C. botulinum ในหน่อไมป้ ี๊บ ยบั ยงั้ การหล่งั - norepinephrine (กาจดั โดย acetylcholine ทาใหก้ ลา้ มเนือ้ เป็นอมั พาต ก่อนกินหน่อไมป้ ี๊บเราจึง ควรทาใหส้ กุ เสยี ก่อน เอนไซม์ monoamine oxidase) 2. สารพิษจากปลาปักเปา้ (tetrodotoxin) ยบั ยงั้ ������������+ channel จึงทาใหส้ ่งต่อ กระแสประสาทไม่ได้ จะรูส้ กึ ชา 3. ยาฆา่ แมลงประเภท organophosphate ทาลายเอนไซม์ acetylcholinesterase จงึ ทาให้ ระบบประสาท parasympathetic ถกู กระตนุ้ ตลอดเวลา นา้ ลายฟมู ปาก คล่นื ไสอ้ าเจียน หวั ใจเตน้ ชา้ จัดทำโดย ครูสุกฤตำ โสมล

Ep.3 ระบบประสาทของมนษุ ย์ : Human nervous system ครสู กุ ฤตา โสมล กล่มุ สาระการเรียนร้วู ิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ว30244 ชีววิทยา4 56

Nervous system Central Peripheral nervous system :CNS nervous system :PNS แบ่งตำมตำแหน่ง แบ่งตำมหน้ำที่ brain spinal cord CN SN Motor Sensory pathways pathways Autonomic Somatic nervous system :ANS nervous system :SNS Sympathetic Parasympathetic 57 nervous system nervous system By..Teacher.Suklittha Somon

❑ Central Nervous System : CNS 58 ระบบประสาทส่ วนกลาง ไ ด้ แ ก่ ส ม อ ง แ ล ะ ไ ข สั น ห ลั ง เ ป็ น ศู น ย์ ก ล า ง ค ว บ คุ ม ก า ร ท า ง า น ข อ ง ร่างกาย ซึ่งทางานพร้อมกันท้ังด้าน กลไกและเคมี ภายใต้อานาจจิตใจ ประกอบด้วยเซลล์ประสาทหลายล้าน เซลล์จากทั่วร่างกายส่งข้อมูลในรูป กระแสประสาทออกจากศูนย์กลาง By..Teacher.Suklittha Somon

❑ หลอดประสาท (neural tube) คือ สมองและไขสนั หลังของสัตวม์ กี ระดกู สันหลังในชว่ งที่ยังเปน็ embryo By..Teacher.Suklittha Somon 59

พฒั นาการของหลอดประสาท By..Teacher.Suklittha Somon

By..Teacher.Suklittha Somon

1.Brain (สมอง) สมอง เป็นส่วนท่ีใหญ่ที่สุดและเจริญดี ที่สุดในระบบประสาทส่วนกลาง มีคลื่น หรอื รอยหยัก (convolution) มากเพ่ือ เพ่ิมพนื้ ท่ใี นการคดิ และการจา ❑ สมองทำหน้ำทเี่ ป็ นศูนยส์ ่ังกำรของร่ำงกำยทัง้ หมด By..Teacher.Suklittha Somon

❑ ลกั ษณะของสมอง เย่อื หมุ้ สมอง (Meninges) -สมองของคนหนกั ประมาณ 1.4 kg ผิวหนัง -มีเย่อื หมุ้ สมอง 3 ชั้น เรียกว่า Meninges By..Teacher.Suklittha Somon 1.ชนั้ นอก (Dura mater) – เหนยี ว แขง็ แรงมาก มีหน้าท่ี ปอ้ งกันการกระทบกระเทอื น 2.ชนั้ กลาง (Arachnoid) – เย่ือบางๆ เกดิ จากเส้นใยสาน เปน็ รา่ งแห และไมม่ หี ลอดเลอื ดอยู่ 3.ชน้ั ใน (Pia mater) – มีเสน้ เลือดแทรกอยูม่ ากมาย ทา หนา้ ส่งอาหารไปเลย้ี งสมอง เปน็ ช้ันทบ่ี างทส่ี ดุ 63

เยอื่ หมุ้ สมอง (Meninges)ในสัตว์ 1 ช้นั 2 ชนั้ 2 ช้ัน 2 ชนั้ 3 ชั้น By..Teacher.Suklittha Somon 64

❑ มีของเหลวท่ีเรยี กวา่ น้าเล้ียงสมองและไขสันหลัง (Cerebrospinal Fluid :CSF) อย่รู ะหวา่ งช่องวา่ งในสมองและไขสนั หลงั ช่วยหลอ่ เลยี้ ง ระบายของเสีย และกนั CSF กระเทือนใหก้ บั ระบบประสาทสว่ นกลาง เนือ้ เยอ่ื สมอง 65 -เนือ้ เย่ือสมอง แบง่ ออกเป็น 2 สว่ น ดงั นี้ 1.Gray matter : เนือ้ สมองส่วนนอก เป็นท่ีรวมของเซลลป์ ระสาทจึงเห็นเป็นสีเทา ของเย่ือหมุ้ (Protoplasm) 2.White matter : ชนั้ ในเป็นสขี าว ประกอบดว้ ยเสน้ ประสาทท่ีถกู หมุ้ ดว้ ย เย่ือไมอีลิน จงึ เห็นเป็นสีขาว By..Teacher.Suklittha Somon

❑ สาหรบั สตั วท์ ่มี กี ารพฒั นาของสมองดี จะมีรอยหยกั ของสมอง และอัตราสว่ นของสมองตอ่ นา้ หนกั มาก ...ใครฉลาดกวา่ ? ตารางเปรยี บเทยี บอตั ราสว่ นระหวา่ งนา้ หนกั สมองตอ่ นา้ หนกั ตวั ชนิดของสัตว์ นา้ หนักตวั (kg) นา้ หนักสมอง(kg) อัตราส่วน ชา้ ง 5,000 5 1/1,000 วาฬ 60,000 6 1/10,000 คน 75 1.5 1/50 By..Teacher.Suklittha Somon 66

ววิ ัฒนาการของสมองในสตั วม์ กี ระดกู สนั หลงั fish amphibian reptile สตั วส์ ะเทนิ น้ำสะเทนิ บก bird mammal By..Teacher.Suklittha Somon 67

Question? 1. ปลามีสมองสว่ นใดเจรญิ ดีท่สี ดุ ? 2. แมวมีพฒั นาการของสมองส่วนใด มากกวา่ สตั วก์ ลมุ่ อนื่ และสมองสว่ นน้ี สาคญั อยา่ งไร? 3. สตั วท์ ่มี ีววิ ฒั นาการสงู ขน้ึ สมองมีพฒั นาการ ต่างจากสตั วท์ ่มี วี วิ ฒั นาการตา่ กวา่ อยา่ งไร? ❑ สมองส่วนหน้าเจริญได้ดีในสัตว์ที่มี ❑ สมองส่วนกลางเจริญได้ดีในสัตว์ชั้นต่า วิวัฒนาการสูงเพราะมีความฉลาดมาก เพราะมีความสามารถในการมองเห็นและ เชน่ คน สัตว์เลี้ยงลกู ดว้ ยนา้ นม ได้ยินเสียงมาก เชน่ ปลา By..Teacher.Suklittha Somon 68

❑ ส่วนของสมอง สมองแบง่ ออกเป็น 3 สว่ น ดงั นี้ ▪ สมองสว่ นหนา้ (Forebrain) : มีขนาดใหญ่ท่ีสดุ มีรอยหยกั เป็น จานวนมาก ประกอบดว้ ย ออลแฟคทอรบี ลั บ์ (Olfactory bulb) , ซรี บี รมั (Cerebrum) , ทาลามสั (Thalamus) และไฮโพทาลามสั (Hypothalamus) ▪ สมองส่วนกลาง (Midbrain) : สมองส่วน Optic lobe เป็นสมองท่ีตอ่ จากสมองสว่ นหนา้ เป็นสถานีรบั ส่ง ประสาทระหวา่ งสมองสว่ นหนา้ กบั สว่ นทา้ ย และสว่ นหนา้ กบั นยั นต์ า ทาหนา้ ท่ีเก่ียวกบั การเคล่ือนไหวของลกู ตาและ ม่านตา จะเจรญิ ดใี นสตั วพ์ วกปลา กบ แต่ในมนษุ ยห์ รอื สตั วเ์ ลีย้ งลกู ดว้ ยนา้ นมจะมีวิวฒั นาต่าเพราะจะเจริญไปเป็น Corpora quadrigermia ทาหนา้ ท่ีเก่ียวกบั การไดย้ ิน ▪ สมองส่วนท้าย (Hindbrain) : ประกอบดว้ ยซีรีเบลลมั (Cerebellum) , เมดลุ ลาออบลองกาตา (Medulla Oblongata) และพอนส์ (Pons) By..Teacher.Suklittha Somon 69

Structure of Brain Forebrain 1) Olfactory bulb 2) Cerebrum 3) Hypothalamus 4) Thalamus Midbrain 1) Optic lobe Hindbrain 1) Cerebellum 2) Medulla oblongata 3) Pons 70

▪ ขอ้ น่ารเู้ กยี่ วกบั สมอง Comparative & Discusses สมองซีกซ้ายควบคุม การทางานของอวัยวะ 71 ทางขวา ส่วนสมองซีก ขวาควบคุมการทางาน ของอวัยวะทางซา้ ย ร อ ย ห ยั ก ที่เ รี ย ก ว่ า “คล่ืนสมอง” สามารถ แ ส ด ง ถึ ง ค ว า ม ฉ ล า ด ของคนและสัตวไ์ ด้ By..Teacher.Suklittha Somon

ขอ้ ควรจา ... เร่ือง กา้ นสมอง …ถ้าก้านสมองถูกทาลายจะ (Brain Stem) ถึงตายได้ ...แต่ถ้าสมองส่วนอื่น เช่น ▪ ก้านสมอง ประกอบดว้ ยสว่ นของ Cerebrum ถูกทาลาย จะไม่ - เ ม ดุ ล ล า อ อ บ ล อ ง ก า ต า ถึงตาย แต่ทาให้ความจา เสื่อม ปัญญาอ่อน มีความ (Medulla Oblongata) ผิดปกตทิ างประสาทอื่นๆ - พอนส์ (Pons) - สมองสว่ นกลาง (Midbrain) 72 By..Teacher.Suklittha Somon

❑ โครงสรา้ งและหนา้ ท่ีของสมองแตล่ ะสว่ น ❖ สมองสว่ นหนา้ (forebrain) 1. ออลแฟคทอรบี ลั บ์ (Olfactory Bulb) *อยู่ดา้ นหนา้ สดุ : เก่ียวกบั การดมกลนิ่ - ในสตั วเ์ ลอื้ ยคลาน ปลา กบ สมองสว่ นนีจ้ ะมีขนาดใหญ่ By..Teacher.Suklittha Somon - สว่ นในสตั วเ์ ลยี้ งลกู ดว้ ยนา้ นมจะไม่เจรญิ (แต่ดมกล่ินไดด้ โี ดยอาศยั เย่ือบใุ นโพรงจมกู ท่ีสามารถแยกแยะกล่นิ ไดโ้ ดยการทางานของสมองสว่ น cerebrum) 73

❑ โครงสรา้ งและหนา้ ท่ีของสมองแตล่ ะสว่ น ❖ สมองสว่ นหนา้ (forebrain) 2. ซรี บี รมั (Cerebrum) *มขี นาดโตทสี่ ดุ มรี อยหยกั จานวนมาก : เก่ียวกับความจา ความฉลาด ความคิด เชาว์ปัญญา อารมท์ เป็นท่ี ประมวลผลสดุ ทา้ ยของความรูส้ กึ ทกุ ชนิด การรบั ความรูส้ กึ ต่างๆ : แบง่ เป็น 2 ซีก แตล่ ะซกี เรยี ก Cerebral hemisphere แบง่ เป็น 4 กลีบ คอื 1.Frontal lobe : ส่วนของสตปิ ัญญา บคุ ลิก ความรูส้ กึ พืน้ ฐานอารมท์ ควบคมุ การเคล่อื นไหว ออกเสียง ความคิด ความจา 2.Temporal lobe : ควบคมุ การไดย้ ิน การดมกล่นิ 3.Parietal lobe : ควบคมุ การพดู การรบั รส ความรูส้ กึ ดา้ นการสมั ผสั 4.Occipital lobe : ควบคมุ การมองเหน็ By..Teacher.Suklittha Somon ▪ การเสื่อมของสมองกลบี ทา้ ยทอย (Occipital lobe) จะทาใหเ้ ห็นภาพหลอน (Hallucinatio7n4 s)

❑ โครงสรา้ งและหนา้ ทขี่ องสมองแตล่ ะสว่ น ❖ สมองส่วนหนา้ (forebrain) 3. ทาลามสั (Thalamus) : ทาหนา้ ท่ีถ่ายทอดกระแสประสาทเขา้ ส่สู มองและไขสันหลงั ก่อนเข้าสู่ซีรีบรัม (ยกเว้น สัญญาทจาก Olfactory Receptor การดมกล่นิ ) By..Teacher.Suklittha Somon 75

❑ โครงสรา้ งและหนา้ ทขี่ องสมองแตล่ ะสว่ น ❖ สมองส่วนหนา้ (forebrain) 4. ไฮโพทาลามสั (Hypothalamus) : ศูนยก์ ลางระบบประสาท ANS By..Teacher.Suklittha Somon 1.ควบคุมสมดุลในร่างกาย (Homeostasis) เชน่ อทุ หภมู ิ ปรมิ าทของนา้ และสารละลายในเลอื ด 2.ควบคุมความต้องการข้ันพื้นฐาน เช่น ความหิว อ่ิ ม กระหายนา้ วงจรการต่ืนและการหลบั ความตอ้ งการทางเพศ 3.ควบคมุ ความดนั เลอื ดและการเตน้ ของหวั ใจ 4.แหลง่ สรา้ งฮอรโ์ มนประสาท (Neurohormone) เช่น Oxytoxin , ADH 76

❑ โครงสรา้ งและหนา้ ท่ีของสมองแตล่ ะสว่ น ❖ สมองสว่ นกลาง (midbrain) Midbrain : Optic lobe ในสตั วเ์ ลีย้ งลกู ดว้ ยนา้ นมมีววิ ฒั นาการต่า ควบคมุ เก่ียวกบั การ มองเห็น ทาหนา้ ท่ีเก่ียวกบั การเคล่ือนไหวของลกู ตาและการเปิด ปิดของรูมา่ นตาในเวลาท่ีมีแสงสวา่ งเขา้ มากและนอ้ ย ❑เปน็ สมองส่วนที่เล็กทีส่ ดุ ในมนษุ ย์ 77 ❑มีหนา้ ที่ถ่ายทอดกระแสประสาทจาก สมองส่วนท้ายไปยงั cerebrum By..Teacher.Suklittha Somon

❑ โครงสรา้ งและหนา้ ทขี่ องสมองแตล่ ะสว่ น ❖ สมองสว่ นหลงั (Hindbrain) 1. ซรี ีเบลลมั (Cerebellum) : ควบคมุ การเคล่ือนไหวของอวยั วะต่างๆ ควบคมุ การทรงตวั การประสานงานของกลา้ มเนือ้ ในการทางานท่ีประทีต 2. พอนส์ (Pons) : ควบคมุ การเคล่อื นไหวบนใบหนา้ แสดงสีหนา้ การหล่งั นา้ ลาย การเคีย้ ว ควบคมุ การหายใจทางานรว่ มกบั สมองสว่ น Medulla Oblongata 3. เมดุลลาออบลองกาตา(Medulla Oblongata) 1.เป็นศนู ยก์ ลางของระบบประสาทอตั โนวตั ทิ ่ีสาคญั ท่ีสดุ เชน่ 78 ควบคมุ การหายใจ การเตน้ ของหวั ใจ การยอ่ ยอาหาร สติ การหลบั -ต่นื 2.เป็นศนู ยก์ ลางของ Reflex บางชนิด เชน่ การไอ จาม สะอกึ อาเจียน By..Teacher.Suklittha Somon

▪ ต่อมไพเนียล (pineal gland) อย่บู รเิ วทก่ึงกลาง ของสมองส่วนซีรีบรมั ซา้ ยและขวา มีหนา้ ท่ีสรา้ งฮอรโ์ มน เมลาโทนิน (Melatonin) ยบั ยงั้ การเจรญิ เติบโตของ อวยั วะสืบพนั ธุ์ ทาใหเ้ ป็นหน่มุ เป็นสาวชา้ ลง By..Teacher.Suklittha Somon 79

2.Spinal cord (ไขสันหลงั ) ไขสันหลัง ต่อลงมาจากสมอง อยู่ภายในกระดูกบริเวณ คอขอ้ แรกถงึ สนั หลงั บรเิ วณเอวขอ้ ท่ี 2 - ลักษณะเป็นรูปแท่งทรงกระบอกและมีเยื่อ หุ้มไขสันหลังปกคลุมอยู่ แต่เยื่อหุ้มไขสันหลัง จะหุ้มลงไปจนถึงกระดูกสันหลังข้อสุดท้าย ดังนั้น กระดูกบั้นเอวข้อที่ 1 ลงมาจะไม่มีเนื้อ ไขสันหลังอยู่เลย แต่มีเส้นประสาทท่ีออกมา จากไขสนั หลงั By..Teacher.Suklittha Somon

Spinal cord (cross section) - มลี กั ษณะคลา้ ยผเี สอ้ื (Butterfly shape) By..Teacher.Suklittha Somon 81

▪ เน้ือเยอ่ื ไขสนั หลงั (spinal cord tissue) แบง่ เป็น 2 สว่ น เนือ้ สีขาวท่ีดา้ นนอกและเนือ้ สเี ทาดา้ นใน (ตรงขา้ มกบั สมอง) 1.Gray matter : มีเซลลป์ ระสาทอย่หู นาแน่น จะถกู ลอ้ มรอบดว้ ยเนือ้ สขี าว 2.White matter : ไม่มีเซลลป์ ระสาท มีเฉพาะ ใยประสาทท่ีมีเย่ือไมอีลินหมุ้ ▪ โครงสรา้ งของไขสนั หลงั และเสน้ ประสาทไขสนั หลงั 1.ปกี บน (Dorsal Horn) : เป็นบรเิ วทรบั ความรูส้ กึ มีเสน้ ประสาทไขสนั หลงั ยืนออกมา คอื รากบน (Dorsal Root) โดยมีตวั เซลลป์ ระสาทขวั้ เดียวอยู่ ทาใหเ้ กิดปมประสาทรากบน (Dorsal Root Ganglion) 2.ปกี ลา่ ง (Ventral Horn) : เป็นบรเิ วทนาคาส่งั มีรากลา่ ง (Ventral Root) ส่งั การดว้ ยเซลลป์ ระสาทหลายขวั้ 3.ปีกขา้ ง (Lateral Horn) : เป็นบรเิ วทระบบประสาทอตั โนวตั ิ By..Teacher.Suklittha Somon 82

By..Teacher.Suklittha Somon

❑การเจาะนา้ หล่อเลย้ี งสมองและไขสนั หลงั - การตรวจหรือฉีดยาชาสาหรับการผ่าตัด แพทย์จะฉีดเข้าไปในบริเวณต่ากว่า กระดูกบั้นเอวข้อที่ 2 ลงไป โดยส่วนใหญ่จะแทงเข็มลงไประหว่างกระดูกบั้นเอวข้อ ท่ี 4 ตอ่ กับขอ้ ที่ 5 เพราะเป็นตาแหน่งท่ีไมเ่ ป็นอนั ตรายต่อไขสนั หลัง By..Teacher.Suklittha Somon 84

❑ Peripheral Nervous System : PNS 85 ระบบประสาทรอบนอก รับคาส่ังจากระบบประสาทส่วนกลาง อีกต่อหนึ่ง เป็นตัวเชื่อมระหว่างระบบ ประสาทกับร่างกายทาหน้าท่ีควบคุม การเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ โดยจะ รับคาสัง่ จากสมองและไขสันหลัง By..Teacher.Suklittha Somon

❑ PNS แบง่ ตามตาแหนง่ แบง่ ไดเ้ ป็น 2 ชนิด คอื 1.เส้นประสาทสมอง (Cranial Nerve :CN) รบั ความรูส้ กึ เขา้ สมองและนาคาส่งั ออกจากสมอง โดยแยกจากสมอง ออกมาเป็นค่ๆู มีทงั้ เซลลป์ ระสาทรบั ความรูส้ กึ (Sensory Nerve) เซลลป์ ระสาทนาคาส่งั (Motor Nerve) หรอื เป็น ทงั้ รบั ความรูส้ กึ และนาคาส่งั (Mixed Nerve) โดยในคนมีทงั้ หมด 12 คู่ ดงั นี้ คู่ที่ ช่ือเส้นประสาทสมอง ชนิด หน้าท่ี 1 Olfactory nerve Sensory รบั ความรูส้ กึ เก่ียวกบั กล่นิ จากเย่ือหมุ้ จมกู 2 Optic nerve Sensory รบั ความรูส้ กึ เก่ียวกบั การมองเห็นจากเรตนิ าของลกู ตา 3 Oculomotor nerve Motor เก่ียวกบั กลา้ มเนือ้ ลกู ตา การเคล่อื นไหวลกู ตา กลอกตา 4 Trochlear nerve Motor เก่ียวกบั กลา้ มเนือ้ ลกู ตา การมองลงและมองไปทางหางตา 5 Trigeminal nerve Mixed รบั ความรูส้ กึ และส่งั การเก่ียวกบั ใบหนา้ และฟัน 6 Abducens nerve Motor เก่ียวกบั กลา้ มเนือ้ ลกู ตาทาใหเ้ กิดการชาเลอื ง By..Teacher.Suklittha Somon 86

คู่ที่ ช่ือเส้นประสาทสมอง ชนิด หน้าท่ี 7 Facial nerve Mixed การเคล่อื นไหวบนใบหนา้ แสดงสีหนา้ การรบั รส หล่งั นา้ ลาย 8 Auditory nerve Sensory 9 Glossopharyngeal Mixed หู การไดย้ ินเสียง และการทรงตวั ของรา่ งกาย nerve Mixed รบั ความรูส้ กึ และส่งั การ คอหอย ตมุ่ รบั รส ต่อมนา้ ลาย 10 Vagus nerve การกลนื Motor 11 Accessory nerve Motor รบั ความรูส้ กึ และส่งั การ ชอ่ งอกและช่องทอ้ ง อวยั วะภายใน 12 Hypoglossal nerve ชอ่ งปาก กลา้ มเนือ้ คอ ชว่ ยในการเอียงคอและยกไหล่ กลา้ มเนือ้ ลนิ้ ทาใหเ้ กิดการเคล่อื นไหวของลนิ้ By..Teacher.Suklittha Somon 87

By..Teacher.Suklittha Somon 88

เส้นประสาทสมอง 89 (cranial nerve: CN) By..Teacher.Suklittha Somon

2.เส้นประสาทไขสันหลัง (Spinal Nerve :SN) รบั ความรูส้ กึ เขา้ เส้นประสาทไขสนั หลงั สมองและนาคาส่งั ออกจากไขสนั หลงั โดยแยกจากไขสนั หลงั ออกมาเป็ นค่ๆู (spinal nerve: SN) ในคนมี 31 คู่ ทกุ คเู่ ป็นเสน้ ประสาทผสม (Mixed Nerve) รบั ความรูส้ กึ และส่งั การกลา้ มเนือ้ แขน ขา ลาตวั ▪ ระดบั คอ (Cervical) 8 คู่ ไปเลยี้ งบรเิ วทดา้ นหลงั ของศีรษะ คอ อกสว่ นบน และเกือบทงั้ หมดของแขน ▪ ระดบั อก (Thoracic) 12คู่ ไปเลยี้ งบรเิ วทลาตวั ตงั้ แตอ่ กสว่ นบนถงึ ทอ้ งนอ้ ย รวมทงั้ แขนดา้ นใน ▪ ระดบั เอว (Lumbar) 5 คู่ ไปเลยี้ งบรเิ วทขาหนีบ หนา้ แขง้ และหลงั เทา้ ▪ ระดบั กระเบนเหนบ็ (Sacral) 5 คู่ ไปเลยี้ งบรเิ วทสะโพก ขาดา้ นหลงั และเทา้ ดา้ นนอก ▪ ก้นกบ (Coccyx) 1 คู่ ไปเลยี้ งบรเิ วทอวยั วะสืบพนั ธุ์ และทวารหนกั By..Teacher.Suklittha Somon 90

Ep.4 การทางานของระบบประสาท) ครสู กุ ฤตา โสมล กล่มุ สาระการเรียนร้วู ิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ว30244 ชีววิทยา4

Nervous system Central Peripheral nervous system :CNS nervous system :PNS แบ่งตำมตำแหน่ง แบ่งตำมหน้ำที่ brain spinal cord CN SN Motor Sensory pathways pathways Autonomic Somatic nervous system :ANS nervous system :SNS Sympathetic Parasympathetic 92 nervous system nervous system By..Teacher.Suklittha Somon

❑ PNS แบง่ ตามหนา้ ท่ี แบง่ ไดเ้ ป็น 2 ชนิด คอื 1.ส่วนรบั ความรสู้ กึ (Sensory) : รบั ความรูส้ กึ จากส่งิ เรา้ (stimulus) จากภายนอกหรอื ภายในรา่ งกาย 2.ส่วนสงั่ การ (Motor) : มีการทางาน 2 แบบ ดงั นี้ 4.1 ระบบประสาทโซมาตกิ (Somatic Nervous System : SNS) ▪ ระบบประสาทโซมาติก (Somatic Nervous System : SNS) ควบคมุ การทางานของกลา้ มเนือ้ ลาย ซง่ึ เป็นกลา้ มเนือ้ ท่ีอย่ภู ายในอานาจจติ ใจ (Voluntary) เช่น บงั คบั ใหเ้ ดิน น่งั ยืน โดยเร่มิ จากหน่วยรบั ความรูส้ กึ รบั กระแสประสาทเขา้ ส่เู สน้ ประสาทไขสนั หลงั แลว้ สง่ ต่อไปยงั สมอง หรอื กระแสประสาทจากหน่วยรบั ความรูส้ ึกส่งเขา้ สมองโดยตรง จากนนั้ สมองจะส่งกระแสประสาทนาคาส่งั ออกมาทางเสน้ ประสาทสมอง หรือ เสน้ ประสาทไขสนั หลงั ไปยงั หนว่ ยปฏิบตั งิ าน ดงั แผนภาพ stimulus receptor Sensory neuron Spinal brain cord response effector Motor neuron By..Teacher.Suklittha Somon 93

Reflex action การทางานของระบบประสาทโซมาติกมกั อย่ใู นอานาจจิตใจ แต่ก็มีการตอบสนองของกล้ามเนือ้ ลาย ท่ีเป็นปฏิกิริยา รีเฟล็กซ์ (Reflex action) คือการทางานน้นั อย่นู อกอานาจจิตใจ ไม่ตอ้ งผ่านสมอง เพียงแต่นาส่งกระแสประสาท จากอวยั วะรบั ความรูส้ กึ ต่างๆ ผา่ นเขา้ ไขสนั หลงั และไขสนั หลงั สง่ กระแสประสาทนาคาส่งั ออกไปยงั อวัยวะหรอื กลา้ มเนือ้ ตวั อย่างเช่น การกระตกุ ของหวั เข่าเม่ือมีการเคาะ (knee jerk reaction) เม่ือเหยียบตะปแู ลว้ ยกขาหนีออกทนั ที การดงึ มือหนีเม่อื สมั ผสั ของรอ้ น By..Teacher.Suklittha Somon 94

Reflex action Reflex arc stimulus receptor Sensory neuron Spinal cord response effector Motor neuron By..Teacher.Suklittha Somon

Discussion By..Teacher.Suklittha Somon AB 96

4.2 ระบบประสาทอัตโนวตั ิ (Autonomic Nervous System : ANS) ▪ ระบบประสาทอัตโนวัติ (Autonomic Nervous System : ANS) - เป็นระบบประสาทท่ีควบคมุ การทางานของอวยั วะ ภายใน โดยควบคมุ กลา้ มเนือ้ เรยี บ และกลา้ มเนือ้ หวั ใจ และอวยั วะของระบบทางเดินอาหาร ระบบหัวใจและ หลอดเลอื ด ระบบขบั ถ่าย และระบบตอ่ มไรท้ ่อ - การควบคมุ น้จี งึ เปน็ การ ควบคุมทีอ่ ยนู่ อกอานาจจติ ใจ (Involuntary) By..Teacher.Suklittha Somon 97

▪ เซลลป์ ระสาทส่งั การจากไขสนั หลงั จะไปเกิดการไซแนปสก์ บั เซลลป์ ระสาทอีกเซลลห์ น่ึงท่ีอย่ตู ่อกับหน่วยตอบสนอง เรยี กวา่ ปมประสาทอัตโนวัติ (Autonomic Ganglion) โดยแบง่ ออกเป็นเซลลป์ ระสาท 2 ชนิด คอื 1. เซลลป์ ระสาทก่อนไซแนปส์ (Preganglionic neuron) 2. เซลลป์ ระสาทหลงั ไซแนปส์ (Postganglionic neuron) ซง่ึ มลี กั ษทะตรงขา้ มท่ีตรงกนั ขา้ มกนั ใน 2 ระบบ ดงั นี้ 1) ระบบประสาทซิมพาเทติก (Sympathetic Nervous System) เด่นชดั ในช่วงเวลาเครยี ด เช่น ตกใจ หรอื กลวั มาก ทาใหแ้ รงดนั เลือดเพ่ิม เก่ียวกบั การเตน้ ของหวั ใจ การหายใจ จะเพ่ิมการใชพ้ ลงั งาน 2) ระบบประสาทพาราซิมพาเทตกิ (Parasympathetic Nervous System) ทางานตรงขา้ มกบั Sympathetic คอื ในชว่ งเวลาท่ีผ่อนคลาย สง่ เสรมิ การยอ่ ยอาหาร การขบั ถ่าย เพ่ิมการสะสมพลงั งาน By..Teacher.Suklittha Somon 98

ตารางแสดงการทางานของระบบประสาทซิมพาเทตกิ และ 1 ระบบประสาทพาราซิมพาเทตกิ อวัยวะ Sympathetic Parasympathetic กลา้ มเนือ้ ม่านตา กลา้ มเนือ้ ตามแนวรศั มีหด มีผลใหม้ ่านตาขยาย กลา้ มเนือ้ แนวรอบวงหด มีผลใหม้ า่ นตาหร่ี หลอดเลือด Artery บบี ตวั ทาใหค้ วามดนั โลหิตสงู คลายตวั ทาใหค้ วามดนั โลหิตต่า ควบคมุ ใหห้ ล่งั นา้ ตาปกติ ต่อมนา้ ตา กระตนุ้ ใหห้ ล่งั นา้ ตาออกมามากกวา่ ปกติ ต่อมนา้ ลาย กระตนุ้ สรา้ งเมือก นา้ ลายเหนียว ลดการหล่งั ลดการสรา้ งเมือก นา้ ลายใส เพ่ิมการหล่งั ต่อมเหง่ือ - กลา้ มเนือ้ โคนขน กระตนุ้ การขบั เหง่ือ - กระตนุ้ ใหข้ นลกุ ตงั้ ชนั หวั ใจ เตน้ เรว็ และแรง หลอดเลอื ดหวั ใจขยายตวั เตน้ ชา้ และเบาลง Fast Slow By..Teacher.Suklittha Somon 99

ตารางแสดงการทางานของระบบประสาทซมิ พาเทตกิ และ 2 ระบบประสาทพาราซิมพาเทตกิ อวัยวะ Sympathetic Parasympathetic หลอดลม คลายตวั หายใจคลอ่ ง หดตวั หายใจไมส่ ะดวก ปอด กลา้ มเนือ้ ปอดขยาย หายใจคลอ่ ง กลา้ มเนือ้ ปอดบีบตวั หา้ ม Peristalsis ยบั ยงั้ การหล่งั นา้ ลาย กระตนุ้ Peristalsis กระเพาะอาหารและลาไส้ กระตนุ้ การหล่งั Epinephrine ต่อมหมวกไตชนั้ ใน สลายตวั ไกลโคเจน ยบั ยงั้ การหล่งั นา้ ดี - ตบั กระตนุ้ การหล่งั นา้ ดี กระเพาะปัสสาวะ คลายตวั หา้ มไมใ่ หป้ ัสสาวะ บบี ตวั ขบั ปัสสาวะ การทางานของระบบสืบพนั ธุ์ Ejaculation Erection By..Teacher.Suklittha Somon 100