ปาทวลัญชังเจติยานุสรณ์

»Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P จากเทวสถานสพู ทุ ธสถาน ราวปลายพุทธศตวรรษท่ี ๑๘ เม่ือวัฒนธรรมเขมรเริ่มเส่ือมอํานาจลง พบวาศาสนสถานหลายแหงในยุคนี้เร่ิมมีฝมือในการกอสรางหยาบลง จนกระทั่ง มีการละทิ้งการกอสรางเปนศาสนสถานราง คร้ันเม่ือในราวพุทธศตวรรษท่ี ๒๑ เปนตนมา กระแสวัฒนธรรมลานชางขยายอิทธิพลไปอยางกวางขวาง บรรดา ศาสนสถานท่ีถูกท้ิงรางมีการนําประกอบสรางใหมในมิติพระพุทธศาสนา เพื่อเช่ือมโยงความสําคัญ เห็นไดจากวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาสําคัญ ของอนุภูมิภาค เร่ือง “ตํานานพระเจาเลียบโลก” และโดยเฉพาะวรรณกรรม เร่อื ง “อุรังคนทิ าน” หรือ “นิทานพระธาตุพนม” เนอ้ื หาไดกลา วถึงการมาโปรด เวไนยสัตวของพระสัมมาสัมพุทธเจาในสถานที่ตาง ๆ และกลาวถึงการสราง พระธาตุเจดีย อาทิเชน พระธาตพุ นม พระธาตศุ รีโคตรบรู ณ พระธาตโุ พน และ พระธาตุอิงฮัง เปนตน รวมถึงการกําเนิดและลมสลายของเมืองหรือรัฐโบราณ ท่ีสําคัญในพ้ืนที่ อาทิ เมืองอินทปฐนคร เมืองศรีโคตรบูรณหรือศรีโคตรบอง เมืองจลุ นีพรหมทตั เมืองหนองหานนอ ย และเมืองหนองหานหลวง เปน ตน อุเทสิกเจดียใ นวฒั นธรรมลานชา ง “อเุ ทสิกเจดยี ” คือ ส่งิ ทีส่ รา งขน้ึ โดยเจตนาอทุ ศิ แกพ ระพทุ ธเจาหรือแทน องคพระพทุ ธเจา เชน เจดยี  บลั ลังก รอยพระพทุ ธบาท พระพทุ ธรปู พระพิมพ เปนตน๑ ท้ังนี้ พระพุทธศาสนาไดเปนรากฐานสําคัญของการเผยแผวัฒนธรรม ลานชางเขาสูพื้นที่ตาง ๆ การปรากฏเร่ืองราวของการกอกําเนิดพระธาตุเจดีย สําคัญตามที่กลาวมาแลว ในภายหลังจากที่วัฒนธรรมเขมรเสื่อมสลายไป องคพระธาตุเชิงชุมจึงถูกเปลี่ยนวัตถุประสงคการใชงานจากเดิมท่ีใชงานในฐานะ “เทวาลัยประจําเมือง” มาเปน “อุเทสิกเจดีย” เพ่ือประกอบพิธีกรรมตาม ความเช่ือในทางพระพุทธศาสนาพรอมกับการเช่ือมโยงเรื่องราวการเสด็จมา ๓๗

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ ประทับรอยพระพุทธบาท ณ “ภูน้ําลอดเชิงชุม เมืองหนองหานหลวง” ของ อดีตพระพุทธเจาและพระพุทธเจาองคปจจุบัน รวมถึงท่ีจะตรัสรูเปนพระสัมมา สัมพุทธเจาในอนาคตกาล ประกอบดวย พระกกุสันธพุทธเจา พระโกนาคม พุทธเจา พระมหากัสสปพุทธเจา พระโคตมพุทธเจา และพระศรีอริยเมตไตรย พุทธเจา ซ่ึงจะกระทําเปนพุทธประเพณีในชวงบั้นปลายพระชนมชีพระหวาง โปรดเวไนยสัตวในอาณาบริเวณอนุภูมิภาคลุมนํ้าโขง อันเปนการประดิษฐาน พระพุทธศาสนาใหเปนทีย่ อมรบั โดยทว่ั ไป รูปแบบและองคป ระกอบทางสถาปตยกรรม ขององคพ ระธาตเุ ชงิ ชมุ ความศรัทธาของผูคนท่ีมีตอความเช่ือทางศาสนาต้ังแตอดีตจนถึงปจจุบัน มักถูกรังสรรคออกมาในรูปแบบของงาน “ทัศนศิลป” ท่ีมีเอกลักษณเฉพาะของ ตนเองตามอิทธิพลทางวัฒนธรรมในชวงเวลาน้ัน ๆ การปรากฏรองรอยทาง วฒั นธรรมในชว งเวลาตา ง ๆ จงึ มอี ยเู ปน จาํ นวนมาก โดยเฉพาะหลกั ฐานในรปู แบบ ของการทบั ซอ นระหวา งกนั ขององคพ ระธาตเุ ชงิ ชมุ ปรากฏรอ งรอยชดั เจนระหวา ง วัฒนธรรมเขมรกับวัฒนธรรมลานชาง ดังเห็นไดจากโครงสรางทั้งภายในและ ภายนอก ในสวนของสถาปตยกรรมขององคพระธาตุเชิงชุมมีลักษณะเปน “เจดียทรงปราสาทยอดแบบลานชาง”๒ มีขนาดความสูงประมาณ ๒๗ เมตร นับไดวาเปนพระธาตุท่ีมีขนาดสูงเพรียวกะทัดรัดไดทรวงทรงงดงามอยางลงตัว นอกจากนี้รูปแบบองคประกอบสถาปตยกรรมขององคพระธาตุท่ีปรากฏมีความ ลงตัวในลักษณะของ “ผงั จักรวาล” ทม่ี ี “เขาสิเนรุ” หรือ “เขาพระสเุ มร”ุ เปน แกนกลางดว ย (ภาพท่ี ๑๕) ๓๘

»Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P ÀÒ¾·Õè ñõ ¼§Ñ Á³±Å¨¡Ñ ÃÇÒÅ μÒÁ¤μ¨Ô ¡Ñ ÃÇÒÅÇ·Ô ÂÒã¹¾Ãо·Ø ¸ÈÒʹҡºÑ ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ ๓๙

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ ÀÒ¾·Õè ñö ͧ¤» ÃСͺ·Ò§Ê¶Ò»μ˜ ¡ÃÃÁ¾ÃиÒμØàª§Ô ªÁØ ๔๐

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P โดยในสวนน้ี เพื่อใหผูอานไดเห็นถึงรูปแบบและองคประกอบทาง สถาปตยกรรมในสวนโครงสรางกออิฐถือปูนภายนอกขององคพระธาตุเชิงชุม ซ่ึงประกอบดวยสวนตาง ๆ (ภาพที่ ๑๖) โดยมรี ายละเอียดโดยสังเขป ดงั น้ี ๑. เรอื นธาตุ มลี กั ษณะเปน เรือนธาตุแบบซอ นช้นั จาํ นวน ๖ ชั้น ฐานทรง สเี่ หลย่ี มดา นเทา มขี นาดความสงู จากพน้ื ดนิ ถงึ ฐานองคร ะฆงั ประมาณ ๘.๕๐ เมตร (รวมฐาน) เปรียบเสมอื นเขาสตั ตบริภณั ฑท ้งั ๗ ลูก ประกอบดว ย ยคุ นธร กรวิก อิสินธร สุทัศ เนมนิ ธร วนิ นั ตกะ และอัสกัณ สวนฐานลางสุดเปนทางเดิน ๓ ดา น กวา งจากองคพระธาตุดา นละ ๑.๒๐ เมตร เปรียบเสมอื นมหานทีสที นั ดร โดยมี กาํ แพงแกว ลอ มรอบยาวดา นละ ๖ เมตร สงู จากพนื้ ประมาณ ๑.๕๐ เมตร มบี นั ได ๓ ดาน เปรียบเสมือนขอบจักรวาล ช้ันลางสุดมีประติมากรรมรูปบุคคลต้ังอยู ทุกดา น ในสวนของมุมองคเรือนธาตทุ าํ เปน เสาหัวขนุ สูงประมาณ ๑.๘๐ เมตร ขางละ ๑ เสา ตรงกลางทําซุมจระนําทรงยอดปราสาทท้ัง ๔ ดาน โดยมีการ ทํากลีบขนุนประดับ ยอดสุดทําเปนยอดแหลม ๘ เหล่ียม ลักษณะคลายปรางค เปรียบเสมือนตัวแทนของทวีปทั้ง ๔ ประกอบดวย อุตรกุรุทวีป (ทิศเหนือ) บพุ วเิ ทหทวีป (ทศิ ตะวันออก) อมรโคยานทวีป (ทิศตะวนั ตก) ชมพทู วีป (ทศิ ใต) ทห่ี นา บนั เฉพาะดา นนอกเขยี นภาพจติ รกรรมเรอ่ื งราวในพทุ ธประวตั ิ โดยซมุ จระนาํ ท่ีปรากฏอยูบนองคพระธาตุเชิงชุมน้ัน ศักด์ิชัย สายสิงห๔ ไดใหความเห็นวา มีลักษณะคลายกับซุมประตูและหนาตางในศิลปะสมัยอยุธยาตอนปลายและ รตั นโกสนิ ทรตอนตน และดา นหลังบานประตูซมุ จระนาํ ยกเวนดา นทิศตะวนั ออก พบมกี ารประดบั พระพทุ ธรปู ปางประทบั ยนื ปด ทบั เอาไวด า นละ ๑ องค (ภาพที่ ๑๗) โดยสามารถมองเห็นโครงสรางและวัสดุของพระธาตุองคเดิมได รอบนอก กําแพงแกวองคพระธาตุดานทิศตะวันตกมีเจดียบริวาร (ภาพที่ ๑๘) อนุมานวา ใชบรรจุอัฐิเจาอาวาสหรือบุคคลสําคัญอันเปนที่เคารพในระดับทองถ่ิน จํานวน ๑ องค ดา นทิศใตแ ละทิศตะวันออกเฉียงใต จาํ นวน ๓ องค ถูกร้ือไปในระหวา ง ปพุทธศักราช ๒๔๙๔–๒๔๙๗ ปจจุบันคงเหลือเฉพาะเจดียรูปดอกบัวตูม องคเดียว ๔๑

P »Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ ÀÒ¾·Õè ñ÷ «ÁŒØ ¨ÃйÒí ´ŒÒ¹·ÈÔ μÐÇ¹Ñ μ¡ ¶Ò‹ ÂàÁÍè× »‚¾Ø·¸È¡Ñ ÃÒª òô÷ô (·èÕÁÒ : ÊÁØ´ÀÒ¾μÃǨÃÒª¡ÒÃËÑÇàÁ×ͧª‹Ç§¡Ö觷ÈÇÃÃÉ¡‹Í¹¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§ ¡Òû¡¤Ãͧ ¾.È. òô÷õ ÊÒí ¹Ñ¡§Ò¹»Å´Ñ ¡ÃзÃǧÁËÒ´ä·Â) ๔๒

»Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÂÔ Ò¹ØÊó P ÀÒ¾·Õè ñø ਴ÂÕ ºÃÇÔ ÒôҌ ¹·ÈÔ μÐÇ¹Ñ μ¡ ¶Ò‹ ÂàÁè×Í»‚¾·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òôùô ๔๓

P »Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÔÂÒ¹ÊØ Ã³ ÀÒ¾·Õè ñù ÀÒ¾ÅÒÂμÑ´¢ÇÒ§ áÊ´§ÃÍÂμ‹ÍÃÐËNjҧͧ¤¾ÃиÒμءѺ¾ÃÐÇÔËÒà ´íÒà¹Ô¹¡Òà àÁÍ×è »¾‚ ·Ø ¸ÈÑ¡ÃÒª òôõù (·ÁèÕ Ò : ÊíÒ¹¡Ñ ÈÅÔ »Ò¡Ã·èÕ ñð ÃÍŒ ÂàÍç´ ¡ÃÁÈÔŻҡÃ) ในสวนของทางเขาจริงดานทิศตะวันออกทําเปนอุโมงคกอดวยอิฐย่ืนออก จากเรอื นธาตุ มคี วามกวางประมาณ ๒.๕๐ x ๑.๕๐ เมตร สวนปลายสุดทําเปน ซุมประตูเช่ือมเขากับผนังพระวิหารดานหลังพระประธาน (ภาพท่ี ๑๙–๒๐) ปรากฏรองรอยการประดับลวดลายปูนปนลงรักปดทองประดับกระจกซืน๓ สตี าง ๆ สว นบรเิ วณหนา บนั ประดบั ลวดลายปูนปน ลายพรรณพฤกษา มรี ปู สัตว อาทิ ลิง กระรอก และแลน (ตะกวด) ตรงกลางประดับเคร่อื งถว ยฮอลนั ดา๔ และ กระจกเงากรอบดบี กุ ฉลลุ าย ถดั เขา ไปดา นในเปน ทางเชอื่ มไปสภู ายในองคพ ระธาตุ ท่ีหนาบันพบมีการฟอกคํา๕ “ลายดอกตะเว็น” มีลายกานขดลอมรอบ ชํารุด หลดุ รอนโดยมาก ภายในเรอื นธาตุมีขนาดความสงู จากพนื้ ลางประมาณ ๘ เมตร กวางดานละประมาณ ๔ เมตร ท่ีกรอบประตูดานทิศตะวันออกพบจารึก อักษรขอมโบราณ กลาวถึงการแบงเขตการปกครองที่ดินแกหัวหนาหมูบาน แตล ะหมบู า นและการกลั ปนา ทาส สตั วเ ลย้ี ง พชื ทนี่ า กาํ หนดอายจุ ากจารกึ ทาํ ให ทราบวามีอายุในราวพุทธศตวรรษท่ี ๑๗ ๔๔

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ØÊó P ÀÒ¾·èÕ òð ·Ò§à¢ŒÒÀÒÂã¹àÃ×͹¸ÒμØÍÂÙ‹´ŒÒ¹·ÔÈμÐÇѹÍÍ¡ â´Â¡‹Í໚¹ÍØâÁ§¤àª×èÍÁࢌҡѺ ¼¹§Ñ ¾ÃÐÇËÔ Òà ËÅѧͧ¤¾ÃлÃиҹ ¶Ò‹ ÂàÁè×Í»‚¾Ø·¸È¡Ñ ÃÒª òõðð ๒. องคระฆัง อยูในผังส่ีเหล่ียมต้ังอยูถัดขึ้นไปจากชั้นเรือนธาตุไปจรด ฐานบัลลังก มีขนาดความสูงประมาณ ๓.๕๐ เมตร เปรียบเสมือนเขาสิเนรุหรือ เขาพระสุเมรุ เดิมในสวนฐานองคระฆังประดับแผนกระจกทรงสี่เหล่ียม ดานละ ๑ แผน ๓. บัลลังก ต้ังอยูสวนบนตอจากองคระฆังถึงฐานของยอดบัวเหลี่ยม จะทําเปนชัน้ จากกวา งไปหาแคบและกวา งออกเปนชั้น ๆ ลดหล่นั กนั มคี วามสูง วดั ไดป ระมาณ ๓ เมตร จดั เปน สวนประกอบสําคัญอยางหน่ึงอนั เปนเอกลักษณ ของพระธาตุเจดียศิลปกรรมลาวหรือลานชาง โดยเรียกสวนประกอบนี้วา “แอวขัน” ๔๕

P »Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ØÊó ÀÒ¾·Õè òñ ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ ´ÒŒ ¹·ÈÔ ãμŒ ¶Ò‹ ÂàÁÍè× »¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òô÷ô (·ÕèÁÒ : ÊÁØ´ÀÒ¾μÃǨÃÒª¡ÒÃËÑÇàÁ×ͧª‹Ç§¡èÖ§·ÈÇÃÃÉ¡‹Í¹¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§ ¡Òû¡¤Ãͧ ¾.È. òô÷õ ÊÒí ¹¡Ñ §Ò¹»Å´Ñ ¡ÃзÃǧÁËÒ´ä·Â) ๔๖

»Ò·ÇÅÑުѧà¨μÔÂÒ¹ÊØ Ã³ P ๔. ยอดบัวเหล่ียมหรือยอดทรงระฆังเหลี่ยม เปนสวนสําคัญของกลุม เรอื นยอดโดยตง้ั อยถู ดั จากบลั ลงั กข น้ึ ไป มคี วามสงู ประมาณ ๔.๕๐ เมตร เปน สว น ที่มีการลงรักปดทองท้ังหมดจรดยอดสุดขององคพระธาตุ ในสวนน้ีเดิมมีการ ประดับกระจกเงาทรงกลมหรือกระจกตาควาย และลายปนู ปนรูปดอกมณฑารพ (ภาพท่ี ๒๑) เพอื่ เพม่ิ ความสวยงาม๖ สวนฐานมีการปนกลีบบัวหงายทง้ั ๔ ดา น แตล ะดา นมอี ยู ๕ กลบี จดั เปน เอกลกั ษณส าํ คญั ของเจดยี ท มี่ กี ารรบั รปู แบบอทิ ธพิ ล สถาปต ยกรรมลาวหรอื ลา นชา ง กลา วคอื ทาํ เปน ลกั ษณะฐานกวา ง ปอ งชว งกลาง และสอบเขาสวนปลายกอนผายออกรองรับปลียอด อาทิ พระธาตุพนม จังหวัด นครพนม พระธาตศุ รสี องรกั จงั หวดั เลย พระธาตหุ ลวง แขวงเวยี งจนั ทน พระธาตุ เมอื งเกา (พระธาตุศรโี คตรบรู ณ) แขวงคาํ มว น สปป.ลาว เปน ตน ๕. ปลยี อด อยเู หนือยอดบวั เหลีย่ มมีความสงู ประมาณ ๔ เมตร ตอนลาง ทาํ เปน ทรงบวั เหลยี่ มยอ ขนาด ถดั ขน้ึ ไปมลี กั ษณะคลา ยปลอ งไฉนตอ ดว ยยอดแหลม ของเดมิ พบมกี ารประดับกระจกเงาทรงรีบริเวณปลียอดตอนบน ๖. ฉัตร ประดิษฐานบนสุดขององคพระธาตุ มีความสูงจากตนถึงปลาย ๔.๓๐ เมตร เปนฉัตรโลหะลงรักปดทอง ๗ ช้ัน มีระบายฉัตรเปนแบบเรียบ ชายดานลางของวงฉัตรทุกช้ันรอยโซประดับตุงติ้ง ทําจากแผนโลหะรีดแบน ลักษณะกลมมนปลายเรียวแหลม ชั้นฉัตรช้ันที่ ๑ มีขันรองตนฉัตรทําดวยเงิน มีโซโลหะรอยจากแกนฉัตรบริเวณซ่ีวงฉัตรชั้นท่ี ๑ ฐานฉัตรทําเปนรูปกรวยคว่ํา สวมเขากับยอดแหลมของปลียอดทําดวยวัสดุโลหะหุมทองคํา จําหลักขอความ อักษรไทยความวา “พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จ พระนางเจาพระบรมราชินีนาถ ทรงยกฉัตรน้ีขึ้นประดิษฐานบนยอดพระธาตุ เม่ือวนั ท่ี ๒๙ พ.ย. ๑๓ เวลา ๑๕.๐๐ น.” โดยสวนยอดฉัตรทําเปนรูปดอกบัวตูมทําดวยโลหะทองเหลือง ถัดขึ้นไป เปนกลีบบัวบานมีชั้นนอกชั้นใน จํานวน ๘ กลีบ ทําดวยทองคําจํานวน ๕ ช้ัน ลดหลนั่ ตามขนาดใหญไ ปหาเลก็ ปลายสดุ ประดษิ ฐานพระพทุ ธรปู ทองคาํ แทน เงนิ ๑ องค แกนฉตั รทาํ ดว ยเหล็กแทง กลมตันหุมโลหะ ๔๗

P »Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ หลักฐานและการกําหนดอายุ องคพระธาตุเชิงชุมแมจะเปนศาสนสถานสําคัญที่มีการใชงานมาอยาง ตอ เนอื่ งยาวนานกต็ าม หากแตย งั ไมอ าจสามารถระบไุ ดแ นช ดั วา การกอ องคพ ระธาตุ ครอบทบั ปราสาทในวฒั นธรรมเขมรเกดิ ขนึ้ ในสมยั ใด สงวน รอดบญุ ๗ มคี วามเหน็ วา การสรางพระธาตุเชิงชุมคงจะไดกระทําข้ึนในสมัยพุทธศตวรรษท่ี ๒๑ อันเปน ยคุ สมยั เดยี วกบั พระเจา ไชยเชษฐาธริ าช กษตั รยิ อ าณาจกั รลา นชา ง (พ.ศ. ๒๐๘๙– ๒๐๙๐) โดยการสรางครอบปรางคขอมองคเล็กไวตามคติโบราณที่ไมนิยมร้ือ สิ่งกอสรางเดิมที่ถือวามีความศักดิ์สิทธ์ิ และในระยะแรกรูปแบบทางศิลปกรรม ขององคพระธาตุอาจมีสวนคลายกับพระธาตุพนม แตมีการบูรณะและเปลี่ยน รปู แบบองคพ ระธาตุในสมยั ตอ มา เชน ๑. เปลย่ี นชนั้ เรอื นธาตจุ ากเดมิ ซงึ่ มี ๒ ชนั้ เปน เรอื นธาตหุ ลายชนั้ เพอื่ รบั กบั สวนยอดท่ีเปนทรงบัวเหล่ียมขนาดเล็ก ทําใหเจดียพระธาตุเชิงชุมมีลักษณะ สูงเพรียวไมเทอะทะ แปลกจากพระธาตุทั่วไปที่ลอกเลียนแบบพระธาตุพนม ทง้ั องค ๒. ทําซุม จระนาํ ยน่ื ออกมาทัง้ ๔ ทิศ จะเห็นไดวา การพัฒนารูปแบบของพระธาตุเชิงชุมมีลักษณะพิเศษ โดยเฉพาะสวนรูปแบบของฐานเจดียหรือองคพระธาตุ คือ ไมยอมุม ไมสรางบัว เหนือฐาน ศลิ ปะเชนน้ีนยิ มกนั มากในสมัยอยธุ ยาตอนตนและอาจจะแพรอิทธิพล มายังชางพ้ืนเมืองในแถบภาคอีสานโดยเฉพาะสกลนคร นอกจากน้ี หมอมเจา สุภัทร ดิศกุล๘ ไดใหความเห็นอีกวา การสรางธาตุเชิงชุมแบบพ้ืนเมืองครอบ องคปรางคขอมเกิดข้ึนในสมัยอยุธยา แตก็ไมไดใหความเห็นวาสรางในชวงสมัย อยุธยาตอนตนหรือตอนกลาง๙ ๔๘

»Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÔÂÒ¹ØÊó P ÀÒ¾·Õè òò «ØŒÁ»ÃÐμٷҧࢌÒÀÒÂã¹àÃ×͹¸ÒμØ´ŒÒ¹·ÔÈμÐÇѹÍÍ¡ã¹Ê‹Ç¹¢Í§Ë¹ŒÒºÑ¹ ¾º¡Òà ¹íÒà¤ÃèÍ× §¶ÇŒ ÂÎÍÅ¹Ñ ´ÒáÅСÃͺ¡ÃШ¡à§ÒࢌÒÁÒ»ÃдѺ ๔๙

P »Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ØÊó ท้ังน้ี ผูเขียนไดทําการศึกษาและพบวา ในชวงระยะเวลาที่ผานมาต้ังแต มีการกอครอบปราสาทเขมร องคพระธาตุเชิงชุมแหงนี้ไดรับการบูรณะสืบมา ตามลาํ ดบั การทบี่ รเิ วณหนา บนั ซมุ ประตทู างเขา ภายในเรอื นธาตดุ า นทศิ ตะวนั ออก พบเครื่องถวยฮอลันดาและกรอบกระจกเงา มีอายุอยูในราวพุทธศตวรรษท่ี ๒๔ ถึงพุทธศตวรรษที่ ๒๕ ประดับอยู (ภาพท่ี ๒๒) จึงทําใหผูเขียนต้ังขอสังเกตวา องคพระธาตุเชิงชุมอาจไมไดมีการกอครอบปราสาทในวัฒนธรรมเขมรเกาแก ถึงพุทธศตวรรษท่ี ๒๑ หรือในสมัยพระเจาไชยเชษฐาธิราช (พ.ศ. ๒๐๘๙– ๒๐๙๐) กษัตริยแหงอาณาจักรลานชาง หากแตมีอายุอยูในสมัยอยุธยา ตอนปลายตอสมัยรัตนโกสินทรตอนตน หรือในราวคร่ึงหลังพุทธศตวรรษที่ ๒๓ ถึงพุทธศตวรรษที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๓๐๐–๒๔๐๐) ซึ่งตรงกับความเห็นของศักด์ิชัย สายสิงห๑๐ ท่ีไดใหความเห็นวา ซุมจระนําขององคพระธาตุเชิงชุมมีลักษณะ คลา ยกบั ซมุ ประตแู ละหนา ตา งในศลิ ปะสมยั อยธุ ยาตอนปลาย (พ.ศ. ๑๙๙๑–๒๓๑๐) และสมัยรัตนโกสินทรตอนตน (พ.ศ. ๒๓๒๕–๒๓๙๔) อยางไรก็ตาม เนื่องจาก ขาดหลักฐานลายลักษณอักษรก็ยากท่ีจะบอกไดอยางชัดเจนวาองคพระธาตุ เชิงชมุ สรางขนึ้ ในสมัยใด ๕๐

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÔÂÒ¹ÊØ Ã³ P เชงิ อรรถ ๑ สํานกั โบราณคดี กรมศลิ ปากร, “ศพั ทานกุ รมโบราณคด”ี , หนา ๒๖๔. ๒ ดูเพม่ิ เติมใน ศักดิ์ชัย สายสงิ ห, “สถาปตยกรรมประเภท “เจดีย” (ธาต)ุ ”, ใน เจดีย พระพทุ ธรูป ฮูปแตม สมิ ศิลปะลาวและอีสาน (นนทบุรี : มวิ เซยี มเพลส, ๒๕๕๕), หนา ๘๘–๙๒. ๓ “กระจกซนื ” หรอื “กระจกจนื ” เปน กระจกทท่ี าํ การหงุ โดยกรรมวธิ โี บราณ มลี กั ษณะ คลา ย “กระจกเกรยี บ” โดยเนอ้ื กระจกจะฉาบอยบู นแผน ตะกวั่ ใชป ระดบั สถาปต ยกรรม และขาวของเครื่องใชต าง ๆ. ๔ เครอื่ งถวยฮอลันดา มแี หลง ผลติ ในประเทศเนเธอรแลนดหรือฮอลแลนด. ๕ การเขยี นลายหรอื ปด ทองคําเปลวลงบนพ้นื รกั หรอื ชาด. ๖ พระเทพสทิ ธโิ สภณ (สรุ สหี ) , เจา อาวาสวดั พระธาตเุ ชงิ ชมุ วรวหิ าร, ใหส มั ภาษณเ รอ่ื ง “ประวตั ิวัดพระธาตุเชงิ ชมุ ”, สมั ภาษณเ ม่อื วันท่ี ๒๖ สิงหาคม ๒๕๕๗. ๗ นกั ประวตั ศิ าสตรศ ลิ ปผ เู คยรบั ราชการทนี่ ครเวยี งจนั ทน ในสมยั ยคุ พระราชอาณาจกั ร ลาว เปนผูเชี่ยวชาญเรอื่ งศลิ ปะแบบลาว. ๘ ที่ปรกึ ษาดานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถาน กรมศลิ ปากร. ๙ สรุ ตั น วรางครัตน, “พระธาตเุ ชงิ ชมุ และการคลค่ี ลายประวตั ศิ าสตรเมอื งสกลนคร”, ใน ประวตั ศิ าสตรส กลนคร (สกลนคร : สกลนครการพิมพ, ๒๕๔๕), หนา ๘๑. ๑๐ ศาสตราจารยประจําภาควิชาประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัย ศิลปากร. ๕๑



๔ พระธาตเุ ชงิ ชุมในวรรณกรรม ทางพระพทุ ธศาสนา

P »Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÔÂÒ¹ØÊó วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาเร่ือง “อุรังคธาตุ” หรือ “อุรังคนิทาน” เปนทีน่ ยิ มและแพรก ระจายไปท่ัวอนภุ มู ภิ าคลมุ นํา้ โขง กลาวถึงพระธาตุเชงิ ชมุ วา ตง้ั อยบู น “ภนู า้ํ ลอดเชงิ ชมุ ” มคี วามศกั ดส์ิ ทิ ธใ์ิ นฐานะสถานทช่ี มุ นมุ รอยพระบาท ของพระพุทธเจาในภัทรกัปนี้ และยังมีความเชื่อวาสถานท่ีตั้งขององคพระธาตุ เชิงชุมเปน “เกาะไก” ในตํานานพระเจา ๕ พระองค โดยเปนเคามูลเหตุ แหงการมาประดิษฐานรอยพระพุทธบาทเปนพุทธประเพณีของพระพุทธเจา ในภัทรกัปนี้ วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนากอใหเกิดความศรัทธาของผูคน และเกิดการเชื่อมโยงความเปนมาและความสําคัญของสถานท่ีน้ัน ๆ ในฐานะ พื้นท่ีศกั ดิ์สทิ ธิท์ างพระพุทธศาสนาตั้งแตอ ดีตจนถงึ ปจ จบุ นั ๕๔

»Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÔÂÒ¹ØÊó P ปฐมเหตุแหง การมาประดษิ ฐาน รอยพระพทุ ธบาท ณ ภูนํ้าลอดเชิงชุม นทิ านกาเผือกหรือนิทานพระเจา ๕ พระองค เปน นทิ านชาดกทีม่ ผี นู าํ มา ผกู เขา กนั เปน “ตาํ นานพระธาตเุ ชงิ ชมุ ”๑ มเี นอื้ เรอ่ื งแสดงเหตกุ ารณค รง้ั อดตี ชาติ ของพระพทุ ธเจา ในภทั รกปั นี้ ๕ พระองค เนอื้ เรอ่ื งกลา วถงึ เมอ่ื ครงั้ ทพ่ี ระพทุ ธเจา ทรงประทับอยู ณ พระเชตวันมหาวิหาร กรุงสาวัตถี พระอานนททูลถามที่มา แหงมูลเหตุการณบังเกิดข้ึนของพระพุทธเจาในภัทรกัปนี้ ครั้งน้ันพระพุทธเจา ทรงตรัสตอบวา ครั้งน้ันยังมีนางกาเผือกทํารังที่ตนไมอุทุมพรริมแมนํ้าคงคานที พระโพธิสัตว ๕ พระองค ไดถือกําเนิดในไขของแมกาน้ัน วันหนึ่งนางกาเผือก ออกหาอาหาร วันนั้นเกิดลมพายุใหญพัดเอาตนอุทุมพรท่ีมีรังและไขกาตกลง ในแมน ํ้า กระแสน้ําพัดพรากไขจากกนั ไปคนละหนละแหง ฟองแรกไปตกคางอยูท่ีเกาะไกริมหนองหานหลวง แมไกในเกาะนั้น เอาไปฟกไปกกก็เกิดเปนไกผูเผือกตัวหน่ึง ใหนามตามโคตรของแมเล้ียงวา “กกสุ นั โธ” ไขฟ องทสี่ องไปตกคา งอยูท่ีเกาะนาคแหงหนง่ึ ริมแมน าํ้ คงคา แมน าค ในเกาะน้ันเอาไปกกกเ็ กิดเปน นาคผเู ผอื กตัวหน่ึง ใหน ามตามโคตรของแมเลี้ยงวา “โกนาคมโน” ไขฟองท่ีสามไปตกคางอยูท่ีเกาะเตาแหงหนึ่ง แมเตาในเกาะนั้น เอาไปฟกไปกกก็เกิดเปนเตาผูเผือกตัวหน่ึง ใหนามตามโคตรของแมเล้ียงวา “กัสสโป” ไขฟองท่สี ีไ่ ปตกคา งอยทู ่ีปา โคแหงหนึ่ง แมโ คในปา น้ันเอาไปฟก ไปกก กเ็ กดิ เปน โคผเู ผอื กตวั หนง่ึ ใหน ามตามโคตรของแมเ ลยี้ งวา “โคตโม” ไขฟ องทหี่ า ไปตกคา งอยทู ีส่ วนตรพี รหมณ โดยพราหมณ ๓ สหาย ไปเทีย่ วชมสวน เกบ็ เอาไป ใหนางสิงหพรามณีทั้ง ๓ ผูเปนภรรยาฟกกกไขไวท่ีบานของตน ไขน้ันแตกเบาะ ก็บังเกิดเปนมนุษยผูชายมีรูปโฉมผิวพรรณงดงามบริสุทธิ์ย่ิงกวามนุษยท้ังหลาย นางสิงหพราหมณีทง้ั ๓ ใหน ามตามโคตรสกุลของตนผูเปน แมเ ลย้ี งวา “อรยิ ไมตรี บุตร” อริย แปลวา ชาติอริย หรือวงษอริยเจา ไมตรี แปลวา พราหมณท้ัง ๓ มีไมตรีจิตตอกันเปนอันดี คร้ันเมื่อลมสงบแลว นางกาเผือกก็รีบกลับมา ๕๕

P »Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ สูรังของตน เมื่อไมพบรังและไขจึงเกิดความโทมนัสอกแตก ไปบังเกิดเปนพรหม อยูช้นั สทุ ธาวาส ปรากฏนามวา ทา วพกามหาพรหม พระโพธิสัตวเจาท้ัง ๕ พระองค เมื่อเจริญวัยขึ้นได ๑๖ ขวบบริบูรณ ไดทราบความจากแมเล้ียงจึงอําลาออกตามหาผูใหกําเนิด โดยตั้งใจวาถาไมพบ กจ็ ะรกั ษาศีลเมตตาภาวนา โดยพระโพธิสัตวทัง้ ๕ องค ไดม าพบกัน ณ เกาะไก เมอ่ื ไดส อบถามความเปน มาของกนั และกนั จงึ ทราบถงึ ความเปน พน่ี อ งรว มมารดา และความปรารถนาเพ่ือตามหาแมผูใหกําเนิดแตหาไมพบ จึงไดพรอมกัน ตั้งปณิธานความปรารถนาพระพุทธภูมิ พรอมกับใหปฏิญาณสัญญาตอกันไววา ถา ผใู ดไดต รสั รเู ปน พระสพั พญั กู อ น ใหม าเหยยี บรอยพระบาทไวเ ปน เครอื่ งหมาย ในทพี่ บเจอกนั แหง แรก ดว ยเหตุนจ้ี งึ เปน ที่มาแหงพทุ ธประเพณีวา พระพุทธเจา ท่ีตรัสรูแลวในภัทรกัปนี้ทุกพระองคจะตองมาประทับชุมนุมรอยพระพุทธบาท ณ เกาะไก หรอื ภูนา้ํ ลอดเชิงชุม ๕๖

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P ÀÒ¾·Õè òó ¾ÃиÒμؾ¹Á ʶҹ·»èÕ ÃдÔÉ°Ò¹¾Ãоط¸ÍÃØ Ñ§¤¸ÒμØ ã¹ÍØÃ§Ñ ¤¹·Ô Ò¹ (·ÕèÁÒ : ÊÒí ¹Ñ¡ËÍËÁÒÂàËμáØ Ë§‹ ªÒμÔ ¡ÃÁÈÔŻҡÃ) ๕๗

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ การมาประดษิ ฐานรอยพระพุทธบาทของพระสมณโคดม การมาประดษิ ฐานรอยพระพทุ ธบาทของพระสมณโคดม ปรากฏเนอื้ หาใน “อรุ งั คนิทาน” หรือ “นทิ านพระธาตุพนม” ผูก ๒ และ ๓ เกีย่ วกับปาทลกั ษณ นิทาน กลาวถึง เหตุการณเมื่อครั้งบ้ันปลายพระชนมชีพของพระสมณโคดม ไดทรงเสด็จโปรดเวไนยสัตว ณ เมืองศรีโคตรบูรณ ทรงกระทําภัตกิจท่ีภูกําพรา (พระธาตพุ นม) เมอ่ื แลว เสรจ็ ไดพ าพระสาวกมายงั ภนู าํ้ ลอดเชงิ ชมุ เมอื งมหาสรุ วาป (หนองหานหลวง) ขณะน้ันพญาสวุ รรณภงิ คารและชาวเมอื งมาถวายการตอ นรับ พรอมนิมนตพระสมณโคดมเขาไปฉันภัตตาหารภายในปราสาท ครั้นเม่ือทรง กระทําภัตกิจแลวทรงแสดงเทศนาโปรดพญาสุวรรณภิงคาร แลวเสด็จลงจาก ปราสาท คร้ังน้ันพระพุทธเจาทรงประทับรอยพระบาทลงบนแผนศิลา และ ทรงกระทําปาฏิหาริยใหดวงแกวมณีออกมาจากพระบาท ๔ ดวง เปนอัศจรรย แลวทรงแสดงธรรมเทศนา พญาสุวรรณภิงคารกราบทูลถามความอัศจรรย ดงั กลา ว พระพทุ ธเจา ทรงตรสั ตอบวา ทน่ี เ้ี ปน ทอี่ นั ประเสรฐิ พระพทุ ธเจา ทง้ั หลาย ที่ตรัสรูในภัทรกัปน้ีทุกพระองคตองมาประชุมรอยพระบาทไว ณ สถานท่ีน้ี สวนแกวมณี ๓ ดวงแรก แทนพระพุทธเจากกสุ นั โธ พระพทุ ธเจา โกนาคมโน และ พระพุทธเจากัสสโป ที่เขาสูปรินิพพานไป และดวงท่ี ๔ ออกมาทีหลังแทน พระพุทธเจาสมณโคดม เมื่อครบ ๕,๐๐๐ ป พระพทุ ธเจา นามวา ศรีอริยเมตไตรย จะมาประชมุ รอยพระบาทเปน รอยที่ ๕ จงึ จะหมดภทั รกปั คร้ังน้ัน พญาสุวรรณภิงคารเกิดความโสมนัสยินดี จึงมีพระสัญญา วิปลาสขาดสติชักพระขรรคออกจะตัดศีรษะของพระองคถวายเปนพุทธบูชา ฝายพระเทวีจึงเขาแยงพระขรรคไว แลวทูลวา หากพระองคยังทรงพระชนมอยู ก็จะไดอุปถัมภบํารุงรอยพระพุทธบาท พระพุทธศาสนา สรางบุญกุศลสืบไป เม่ือพญาสุวรรณภิงคารไดยินนางเทวีหามจึงรูสึกตัวไดพระสติกลับคืน ไดถอด กระโจมหัว (มงกุฎ) ถวายเปนพุทธบูชาพรอมกับกออุโมงค (เจดีย) ครอบทับ สถานท่ีประทับชุมนุมรอยพระพุทธบาท ใหนามวา “ธาตุเชิงสุม”๒ หรือ “ธาตุ เชงิ ชุม” สบื มา ๕๘

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P เชิงอรรถ ๑ เอกสารลายมอื “ตาํ นานพระธาตเุ ชงิ ชมุ ” ฉบบั ขนุ ถริ มยั สทิ ธกิ าร (กแู กว พรหมสาขา ณ สกลนคร). ๒ ณรงคศ กั ดิ์ ราวะรนิ ทร, “ปาทลกั ษณน ทิ าน”, ใน อรุ งั คธาตุ จ.ศ. ๑๑๖๗ (พ.ศ. ๒๓๔๘) (มหาสารคาม : กลุมงานอนุรักษเอกสารโบราณ สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรม อีสาน มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม, ๒๕๖๑), หนา ๖๔–๘๑. ๕๙



๕ การบูรณปฏสิ งั ขรณ พระธาตุเชงิ ชมุ

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÔÂÒ¹ØÊó พระธาตุเชิงชุม เปนปูชนียสถานศักดิ์สิทธิ์สําคัญแหงหนึ่งท่ีปรากฏ ในเรอ่ื งราวของ “อรุ งั คนทิ าน” โดยเปน ทเี่ คารพสกั การะของชาวจงั หวดั สกลนคร และพุทธศาสนิกชนทั่วไป ดวยการที่พระธาตุเชิงชุมมีอายุการกอสรางที่มีความ เกา แกแ ละมกี ารใชง านทตี่ อ เนอ่ื งยาวนาน จงึ ไดร บั การบรู ณปฏสิ งั ขรณใ หค นื ความ คงถาวรอยูเสมอ ในที่น้ีจะกลาวถึงการบูรณปฏิสังขรณองคพระธาตุเชิงชุม ท่ีสามารถรวบรวมไดจากหลักฐานท่ีเปนลายลักษณอักษรเทาที่สืบทราบได อาทิ หนังสือโตตอบระหวางเจาคณะจังหวัดสกลนคร คณะกรรมการจังหวัดสกลนคร กบั กรมศลิ ปากร เกยี่ วกบั การบรู ณะองคพ ระธาตแุ ละพระวหิ าร วดั ธาตศุ าสดาราม รายงานการบูรณะองคพระธาตุเชิงชุม ของสํานักศิลปากรที่ ๑๑ รอยเอ็ด และ โดยเฉพาะอยางยิ่งบันทึกประจําวันของพระเทพวิมลเมธี อดีตเจาคณะจังหวัด สกลนคร อดีตเจาอาวาสวัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร ซึ่งใหรายละเอียดเกี่ยวกับ การบรู ณปฏสิ งั ขรณอ งคพ ระธาตแุ ละเสนาสนะตา ง ๆ ภายในวดั ไดเ ปน อยา งดี ๖๒

»Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÔÂÒ¹ÊØ Ã³ P การบรู ณปฏสิ งั ขรณพระธาตุเชงิ ชุมในยคุ เร่มิ ตน การกอองคพระธาตุในรูปแบบศิลปกรรมลาวครอบทับสิ่งปลูกสราง ศาสนสถานในวัฒนธรรมเขมร แมในท่ีน้ีไมปรากฏลายลักษณอักษรท่ีแนชัด เจาะจงได แตอยางไรก็ดี การพบจารึกพระมหาพรหมเทโวโพธิสัตว ที่มีเน้ือหา กลาวถึง “การอุทิศกัลปนา” ท่ีดินเพ่ือสรางวัดขึ้น เม่ือจุลศักราช ๙๙๘ (พุทธศักราช ๒๑๗๙)๑ ซ่ึงเปนหลักฐานที่พอจะนําไปสูการอนุมานยุคสมัย การเปลี่ยนเทวสถานเขมรเปนพุทธสถานขององคพระธาตุเชิงชุม ขณะท่ี ภายใตอิทธิพลของอาณาจักรลานชางเกิดขึ้นในชวงพุทธศตวรรษท่ี ๒๒–๒๓ (พ.ศ. ๒๑๐๐–๒๓๐๐) พรอมกันน้ียังคงมีการอุทิศกัลปนาผูคนรวมท้ังที่ดินและ ผลประโยชนต า ง ๆ ใหก ับองคพระธาตุดว ย คร้นั ตอ มาในสมัยอยุธยาตอนปลาย ตอ สมยั รัตนโกสนิ ทรต อนตน หรือในราวพุทธศตวรรษที่ ๒๓–๒๔ (พ.ศ. ๒๒๐๐– ๒๔๐๐) จึงมกี ารกอ ครอบใหอยูในรปู แบบศลิ ปกรรมลาว การบูรณปฏิสังขรณองคพระธาตุตลอดหวงระยะเวลาดังกลาว จึงอาศัย การเกณฑแ รงงานจากชมุ ชนทไี่ ดร บั การกลั ปนาเอาไวน น้ั ใหท าํ หนา ทเ่ี ปน “ผปู ฏบิ ตั ”ิ ๒ เรยี กอยา งหนง่ึ วา “ขา พระธาต”ุ อยา งไรกต็ าม ในระยะเวลาภายหลงั จากสนิ้ รชั สมยั พญาสรุ ยิ วงษาธรรมกิ ราช (พ.ศ. ๒๑๘๑–๒๒๓๘) เกิดความไมสงบทางการเมอื ง ภายในอาณาจักร รวมถึงการแทรกแซงทางการเมืองของสยาม อาจสงผลทําให เกิดการละท้งิ บา นเมืองและศาสนสถานกัลปนาใหรกรา งซง่ึ พบไดท ว่ั ไป การบูรณปฏิสังขรณองคพระธาตุเชิงชุมในสมัยรัตนโกสินทร๓ พทุ ธศักราช ๒๔๔๔ วิหารและพระธาตุเชิงชุมมีความชํารุดทรุดโทรม ฝายสงฆโดยพระครู หลักคํา (พน) เจาอาวาสวัดธาตุ พรอมคณะสงฆเมืองสกลนคร ฝายฆราวาส มีพระยาประจันตประเทศธานี (โงนคํา พรหมสาขา) เจาเมืองสกลนคร และ ๖๓

P »Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ ทาวเพ้ียกรมการ พรอมราษฎรชาวเมืองสกลนคร มอบหมายใหพระศรีสกุลวงศ (หอม) เปนนายงานกอสรางพระวิหารหลังใหมทดแทนหลังเดิมที่มีความชํารุด ทรุดโทรม โดยพระสงฆและประชาชนรวมกันจัดหาอิฐหาปูน และจัดหาวัสดุ ในการกอสราง เม่ือเพียงพอแลวจึงไดดําเนินการร้ือวิหารแลวกอข้ึนใหมตาม รปู แบบเดมิ มคี วามกวา ง ๑๐ เมตร ยาว ๓๐ เมตร ใชเ สาไมเ ตง็ รงั เครอื่ งบนไมต ะเคยี น พ้ืนและผนังกออิฐถือปูน พรอมลงรักปดทององคพระประธาน (พระองคแสน) ภายในวิหาร สวนองคพระธาตุเชิงชุมดําเนินการลงรักปดทองเฉพาะปลียอด ลงมาถงึ บวั เชิงยอดบัวเหลย่ี มกับบานประตูองคพ ระธาตุ สิน้ เงิน ๖๐๐ บาท พทุ ธศักราช ๒๔๖๑ พระธาตเุ ชิงชุมและพระประธาน (พระองคแสน) ในวิหารชํารุด ฝา ยสงฆ โดยพระครูสกลสมณกิจสังฆปาโมกข (บุดดี ปฺญาวุฑฺโฒ) เจาอาวาสวัดธาตุ เจาคณะแขวงสกลนคร ฝายฆราวาสมีพระยาประจันตประเทศธานี (โงนคํา พรหมสาขา) และพระยาสกลกจิ วจิ ารณ (สทุ ธิ เหมินทร) เปน ประธาน พรอมดว ย ขาราชการ พอคา ประชาชนรวมกันสละทรัพยบูรณปฏิสังขรณปดทองพระธาตุ เชงิ ชมุ และพระประธาน โดยมพี ระบรบิ าลศภุ กจิ (คาํ สาย ศริ ขิ นั ธ) และพระพทิ กั ษ เจดีย (แกว โคตรธรรม) เปนนายงานดําเนินการบูรณะปดทองพระธาตุเชิงชุม และพระประธาน (พระองคแสน) ภายในพระวิหาร ส้ินเงิน ๙๔๒.๔๖ บาท พทุ ธศักราช ๒๔๖๘ วันที่ ๑๕ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๖๘ พระครูสกลสมณกิจสังฆวาห (ธรรม ธมมฺ โชโต) เจา อาวาสวดั ธาตุ เจา คณะจงั หวดั สกลนคร พรอ มดว ยคณะสงฆ นําขาราชการ คหบดี พอคา และประชาชน กอลานรอบพระธาตุเชิงชุมและ พระวิหารดวยอิฐ กวางขางละ ๑๓ ศอก โดยวัสดุทําการปนและเผาเอง จํานวน ๓๕,๐๐๐ แผน และจัดซ้ือดวยเงินบริจาค จํานวน ๓๐,๐๐๐ แผน สิ้นเงนิ ๓๐๐ บาท ๖๔

»Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ØÊó P ÀÒ¾·èÕ òô ÅÒ¹Ãͺͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁáÅоÃÐÇÔËÒôŒÒ¹·ÔÈμÐÇѹÍÍ¡à©Õ§ãμŒ ¨Ñ´·íÒ àÁèÍ× »‚¾·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òôöø ¶‹ÒÂàÁ×èÍ»¾‚ Ø·¸È¡Ñ ÃÒª òôùô (·ÕèÁÒ : ÊÒí ¹¡Ñ Ëͨ´ËÁÒÂàËμáØ Ë‹§ªÒμÔ ¡ÃÁÈÔŻҡÃ) ๖๕

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ ÀÒ¾·Õè òõ ͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁ´ŒÒ¹·ÔÈãμŒ ·íÒ¡ÒúÙóл´·Í§ã¹»‚¾Ø·¸ÈÑ¡ÃÒª òôöù ¶Ò‹ ÂàÁ×èÍ»¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òô÷ô (·ÕèÁÒ : ÊÒí ¹¡Ñ Ëͨ´ËÁÒÂàËμØáË‹§ªÒμÔ ¡ÃÁÈÔŻҡÃ) ๖๖

»Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P ÀÒ¾·Õè òö ͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁ´ŒÒ¹·ÔÈãμŒ ·íÒ¡ÒúÙóл´·Í§ã¹»‚¾Ø·¸ÈÑ¡ÃÒª òôöù ¶‹ÒÂàÁè×Í»¾‚ Ø·¸ÈÑ¡ÃÒª òô÷ô (·èÁÕ Ò : ÊÒí ¹¡Ñ Ëͨ´ËÁÒÂàËμáØ Ë‹§ªÒμÔ ¡ÃÁÈÅÔ »Ò¡Ã) ๖๗

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÔÂÒ¹ØÊó พุทธศักราช ๒๔๖๙ วันที่ ๑๐ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๖๙ พระครูสกลสมณกิจสังฆวาห (ธรรม ธมฺมโชโต) เจาอาวาสวัดธาตุ พรอมดวยคณะสงฆ นําขาราชการ คหบดี พอคา และประชาชน ดําเนินการบูรณะลงรักปดทององคพระธาตุเชิงชุม ตั้งแต ปลียอดลงมาถึงบัวเชิงยอดบัวเหล่ียม และลงรักปดทองซุมประตูองคพระธาตุ ดา นในพระวหิ ารและในสวนยอดซุมจระนําทั้ง ๔ ดา น สิน้ เงนิ จาํ นวน ๓๘๐ บาท ÀÒ¾·èÕ ò÷ ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ ´ÒŒ ¹·ÈÔ μÐÇ¹Ñ μ¡à©ÂÕ §ãμŒ ÀÒÂËÅ§Ñ ·Òí ¡ÒúÃÙ ³Ðã¹»¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òô÷ø ¶‹ÒÂàÁèÍ× »‚¾·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òô÷ù (·ÁÕè Ò : ÊÒí ¹¡Ñ Ëͨ´ËÁÒÂàËμáØ Ë‹§ªÒμÔ ¡ÃÁÈÅÔ »Ò¡Ã) พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๘ พระครสู กลสมณกจิ สงั ฆวาห (ธรรม ธมมฺ โชโต) เจา อาวาสวดั ธาตุ พรอ มดว ย คณะสงฆ นําขาราชการ คหบดี พอคา และประชาชน ดําเนินการบูรณะยอด ฉัตรองคพระธาตุ ดําเนินการลงรักปดทองจากปลียอดลงมาถึงชวงกลางยอด บวั เหลยี่ มทาํ เปน แฉก พรอ มประดบั ลายปนู ปน และสญั ลกั ษณต า ง ๆ บนองคพ ระธาตุ และจัดใหมีการฉลองสมโภช ส้ินเงิน ๓,๕๐๐ บาท ในปน้ีองคพระธาตุเชิงชุม ๖๘

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÔÂÒ¹ØÊó P ไดร บั การประกาศขน้ึ ทะเบยี นเปน โบราณวตั ถสุ ถาน ในราชกจิ จานเุ บกษา เลม ๕๒ ตอนที่ ๗๕ วนั ท่ี ๘ มนี าคม ๒๔๗๘ พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๑ วนั ที่ ๕ มนี าคม พุทธศกั ราช ๒๔๘๑ ฟาผายอดพระธาตุเชิงชมุ สง ผลให ปลียอดชวงบนหักลมเอนคางไปทางดานทิศเหนือ พระครูวิมลสกลเขต (วันดี สริ วิ ณฺโณ) เจาอาวาสวดั ธาตุ พรอ มคณะสงฆ นาํ ขา ราชการ คหบดี พอคา และ ประชาชน ทําการบูรณะโดยเชิญยอดเดิมลงมาเก็บรักษาภายในพัทธสีมา (สิม) และจางชางญวนตอยอดท่ีหักแทนยอดเดิม สวนฉัตรมอบหมายใหนายคง โสตถิสวสั ด์ิ เปน ผูซอ ม สนิ้ เงิน ๒,๐๐๐ บาท ÀÒ¾·Õè òø ͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁáÅоÃÐÇÔËÒôŒÒ¹·ÔÈμÐÇѹÍÍ¡à©Õ§à˹×Í ¶‹ÒÂàÁè×Í »‚¾Ø·¸ÈÑ¡ÃÒª òôùó (·èÕÁÒ : ÊÒí ¹Ñ¡Ëͨ´ËÁÒÂàËμáØ Ë§‹ ªÒμÔ ¡ÃÁÈÔŻҡÃ) ๖๙

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÔÂÒ¹ØÊó พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ ๒๗ สงิ หาคม นายเตยี ง ศริ ขิ นั ธ สมาชกิ สภาผแู ทนราษฎร จงั หวดั สกลนคร มีหนังสือถึงอธิบดีกรมศิลปากร เรื่อง บูรณะพระธาตุเชิงชุมและตองการรื้อ พระวิหารซ่ึงชํารุดและสรางใหมตามแบบของกรมศิลปากร และขอใหทาง กรมศลิ ปากรสง เจา หนา ทม่ี าควบคุมการกอ สรา ง สว นงบประมาณไดข อแปรญตั ติ งบประมาณ พุทธศักราช ๒๔๙๓ จํานวนเงนิ ๕๐,๐๐๐ บาท ÀÒ¾·Õè òù ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ áÅоÃÐÇËÔ ÒôҌ ¹·ÈÔ μÐÇ¹Ñ ÍÍ¡à©ÂÕ §à˹Í× ¶Ò‹ ÂàÁÍ×è »¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òôùô พทุ ธศักราช ๒๔๙๔ วันที่ ๑๔ มกราคม เวลา ๑๔ นาฬกา ๓๐ นาที เกิดลมฝนกระโชกแรง สงผลใหปลียอดพระธาตุเชิงชุมหักตกลงมาพรอมฉัตรไดรับความเสียหาย พระราชวมิ ลเมธี (วนั ดี สริ วิ ณโฺ ณ) เจา อาวาสวดั ธาตุ พรอ มคณะสงฆ นาํ ขา ราชการ คหบดี พอคา และประชาชน ทําหนังสอื ไปยงั อธิบดีกรมศิลปากรเขาดาํ เนนิ การ ๗๐

»Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P บรู ณะ ในการนี้ ขนุ อรามรษั ฎากร (เรอื ง สุคนธชาต)ิ ขาราชการบํานาญ พรอม ครอบครวั บรจิ าคเลาปน สาํ หรับทํารูสวมแกนฉตั ร จาํ นวน ๑ เลา สวนวงฉตั รเดมิ และขนั รองตน ฉตั รทาํ ดว ยเงนิ ยบุ ของเดิมทาํ ขน้ึ ใหม โดยชางบา นพานถม จงั หวัด พระนคร (กรุงเทพมหานคร) ประกอบดวยวงฉัตร ๗ ช้ัน ใบสีโซรอย (ตุงติ้ง) และขันรองฉตั ร นอกจากน้ี คณะสงฆ ขาราชการ พอ คาประชาชน รว มกันจัดทาํ ดอกบวั ทอง ๕ ดอก ขนาดลดหลน่ั กนั สาํ หรบั สวมบนปลายยอดฉตั รบนสดุ ประดบั พระพุทธรูปทองคําแทนเงิน โดยมอบหมายใหนายคง โสตถิสวัสด์ิ เปนผูจัดทํา ในครงั้ นยี้ งั ไดด าํ เนนิ การลงรกั ปด ทองจากยอดลงมาถงึ บวั เชงิ ปลยี อดองคพ ระธาตุ ถัดลงมาทานํ้าปูนขาวทั้งหมด เสร็จแลวทําการยกฉัตรข้ึนประดิษฐานเหนือ องคพระธาตุพรอมติดตั้งสายลอฟาและหลอดไฟสองสวาง ๑ ดวง และร้ือเจดีย ดานทศิ ตะวันตกและทศิ ใต จํานวน ๒ องค เสร็จแลวทําการฉลองสมโภช ๕ วนั ๕ คืน สนิ้ เงิน ๑๔,๕๐๐ บาท ๗๑

P »Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÔÂÒ¹ØÊó ÀÒ¾·Õè óð ͧ¤¾ÃиÒμØàª§Ô ªÁØ ´ÒŒ ¹·ÈÔ μÐÇѹμ¡à©Õ§ãμŒ ¶‹ÒÂàÁ×Íè »¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òôùô ๗๒

»Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P ÀÒ¾·Õè óñ ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ ´ÒŒ ¹·ÈÔ ãμŒ ¢³Ð·Òí ¡ÒúÃÙ ³Ð ¶Ò‹ ÂàÁÍè× »¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òôùô ๗๓

P »Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÔÂÒ¹ØÊó ÀÒ¾·Õè óò ͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁ´ŒÒ¹·ÔÈãμŒ àÁ×èÍ·íÒ¡ÒúÙóÐàÊÃç¨àÃÕºÌÍÂáÅŒÇ ¶‹ÒÂàÁè×Í »¾‚ ·Ø ¸ÈÑ¡ÃÒª òôùô ๗๔

»Ò·ÇÅÑުѧà¨μÔÂÒ¹ØÊó P ÀÒ¾·èÕ óó ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ áÅоÃÐÇËÔ ÒôҌ ¹·ÈÔ μÐÇ¹Ñ ÍÍ¡à©ÂÕ §à˹Í× ¶Ò‹ ÂàÁÍè× »¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òôùô พทุ ธศักราช ๒๔๙๖ พระวมิ ลเมธี (วนั ดี สริ วิ ณโฺ ณ) เจา อาวาสวดั ธาตศุ าสดาราม พรอ มคณะสงฆ นําขาราชการ คหบดี พอคา และประชาชน ดําเนินการบูรณะประตูซุมจระนํา องคพระธาตุดานนอก ๓ ดาน ปูกระเบ้ืองซีเมนตลายท่ีพ้ืนฐานพระธาตุดานบน และปูพ้นื ลานรอบพระธาตุ สิน้ เงนิ ๑๙๐,๖๒๐ บาท พุทธศกั ราช ๒๔๙๘ ๑๔ พฤศจกิ ายน ๒๔๙๘ พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ล อดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร และสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ติ พิ์ ระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เสด็จพระราชดําเนินเย่ียมราษฎรจังหวัดสกลนคร และทรงเสด็จมานมัสการองคพระธาตุเชิงชุม พรอมกันน้ีทรงพระราชทานเงิน จาํ นวน ๑,๐๐๐ บาท สมทบทุนในการปฏสิ ังขรณวัด ๗๕

P »Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÔÂÒ¹ØÊó พทุ ธศักราช ๒๕๐๐ ๙ มกราคม ๒๕๐๐ ผูวาราชการจังหวัดสกลนคร มีหนังสือถึงอธิบดี กรมศิลปากร เร่ือง ขออนุญาตบูรณะพระธาตุเชิงชุมและพระวิหาร เนื่องดวย งานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ จังหวัดสกลนครไดรับการอนุมัติเงินจากประธาน กรรมการจัดงานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ จึงขออนุญาตบูรณะพระธาตุเชิงชุม และพระวิหาร ไดแ ก ๑. ขอแกไ ขแนวกาํ แพงรอบวิหารใหตรง ๒. ประดับกระเบอื้ งเคลือบทอ่ี งคพระธาตเุ ชงิ ชมุ ๓. ขอยายพระพทุ ธรปู ในวิหาร และขออนญุ าตสรางใหมในศิลปะสโุ ขทยั ๙ มกราคม หวั หนา กองโบราณคดี มหี นงั สอื ถงึ กรมศลิ ปากร ตามทจ่ี งั หวดั สกลนครขออนญุ าตบรู ณะวหิ ารและพระธาตเุ ชิงชุม มีรายการดังนี้ ๑. อนญุ าตใหแกไขแนวกาํ แพงใหตรง ๒. อนุญาตใหประดับกระเบ้ืองเคลือบสีน้ําตาลโดยทําแตสวนท่ีกออิฐ ในช้ันหลัง สวนตัวปรางคของเดิมท่ีเปนศิลาไมเห็นควรที่จะกระทําเพ่ือใหรูอายุ ขององคพระธาตุ ๓. พระพุทธรูปเปนลักษณะชางพ้ืนเมืองสมัยรัชกาลที่ ๓ ถาซอมเปน แบบสโุ ขทยั จะดขู ัดกัน แตถ า สรางขึ้นใหมจ ะทาํ แบบใดก็ได ๑๗ มกราคม อธิบดีกรมศิลปากรมีหนังสือเลขที่ ๕๕/๒๕๐๐ ลงวันท่ี ๑๗ มกราคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๐ ถงึ ผวู า ราชการจงั หวดั สกลนคร เรอื่ ง ขออนญุ าต บรู ณะวิหารและพระธาตุเชิงชุม กรมศลิ ปากรพิจารณาแลว ดังน้ี ๑. อนญุ าตใหแกไขแนวกาํ แพงรอบวิหารได ๒. สําหรับองคพระธาตุอนุญาตใหประดับกระเบ้ืองเคลือบในตอนบน ทีก่ อดวยอฐิ สวนตอนลา งทีเ่ ปนศลิ าขอใหคงสภาพเดิมไว ๓. พระพุทธรูปในวิหาร อนุญาตใหเคลื่อนยายไดแตหากสรางข้ึนใหม ขอใหท ําแบบพระพุทธรปู สมยั เชยี งแสน ๗๖

»Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P การดําเนินงานในสว นขององคพระธาตุประกอบดวย ก. ตดิ กระเบอื้ งเคลอื บสสี ม รอบองคพ ระธาตุ พรอ มทาสที ส่ี ว นโคง ลวดลาย และเรอื นแกว ข. ซอ มยอดพระธาตใุ หตรง ในครง้ั นไี้ ดท าํ การเปลย่ี นรสู วมฉตั รและแกนฉตั รใหม โดยขนุ อรา มรษั ฎากร (เรือง สคุ นธชาติ) ขาราชการบาํ นาญ พรอมครอบครวั รับเปนเจา ภาพ จดั ทําโดย นายคง โสตถิสวสั ด์ิ และนายสี สวุ รรณคุณ สนิ้ เงนิ ๘๒๐,๐๐๐ บาท ÀÒ¾·Õè óô ͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁ»ÃдѺ¡ÃÐàºé×ͧà¤Å×ͺÊÕ¹éíÒμÒÅ ¶‹ÒÂàÁ×èÍ»‚¾Ø·¸È¡Ñ ÃÒª òõð÷ ๗๗

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ พทุ ธศักราช ๒๕๐๒ พระราชวิมลเมธี (วันดี สิริวณฺโณ) เจาอาวาสวัดธาตุศาสดาราม พรอม คณะสงฆ นําขาราชการ คหบดี พอคา และประชาชน ดําเนินการปรับฐาน พระธาตุ ดําเนินการโดยลดความกวางฐานดานทิศใตใหอยูในระดับเสนตรง เดียวกับผนังพระวิหาร ขยายฐานดานทิศเหนือใหอยูในระดับเดียวกับเสนตรง ผนังพระวิหาร สวนทิศตะวันตกขยายออกใหรับองศาพอดีกับดานทิศใตและ ทิศเหนือ สิ้นเงิน ๑,๘๑๐ บาท นอกจากนี้ดําเนินการปูพ้ืนคอนกรีต ตีเสน เชือกลานรอบองคพ ระธาตแุ ละพระวิหาร สิน้ เงนิ ๑๖,๙๕๔.๑๕ บาท พุทธศักราช ๒๕๑๑ ๒–๔ พฤษภาคม ๒๕๑๑ เกดิ ฝนตกอยา งตอ เนอ่ื ง สง ผลใหก ระเบอื้ งเคลอื บ หุมองคพระธาตุเชิงชุมดานทิศใตและทิศตะวันตกไดรับความเสียหาย ขนาด ๘ ตารางเมตร คณะสงฆพรอมดวยขาราชการ คหบดี พอคา และประชาชน ไดประชุมหารือเร่ืองแนวทางการบูรณะองคพระธาตุ และเห็นควรวาใหมีการ ร้ือแผนกระเบ้ืองเคลือบออกท้ังหมดใหเปนในรูปแบบตามอยางโบราณ ท้ังน้ี ไดรายงานไปยังกรมการศาสนาและกรมศิลปากร ซ่ึงเปนหนวยงานท่ีดูแล รบั ผดิ ชอบโดยตรง และไดร บั ความเหน็ ชอบใหด าํ เนนิ การปฏสิ งั ขรณอ งคพ ระธาตุ พรอมไดรับการจัดสรรงบประมาณจากงบบูรณะซอมแซมวัดท่ีประสบวาตภัย ของกรมการศาสนา เปน เงิน ๑๓๔,๐๐๐ บาท ทางราชการโดยกรมศิลปากร มอบหมายใหนายชางจากหนวยศิลปากร ท่ี ๗ ขอนแกน ดาํ เนินการปฏสิ ังขรณอ งคพ ระธาตุ โดยมีรายละเอยี ดดงั นี้ ๑. รื้อกระเบ้ืองเคลือบสีสมท่ีหุมองคพระธาตุออกท้ังหมด เสร็จแลว โบกปนู และทาสีขาวตลอดทง้ั องค ๒. ลงรกั ปดทองจากยอดสุดขององคพ ระธาตุลงมาถึงบวั เชิงปลียอด ๓. ติดตั้งสายลอฟาและสายไฟฟาใหม ๔. เชญิ ฉตั รองคเ ดมิ ลงมาซอ ม ดาํ เนนิ การโดยการลงรกั ปด ทองตลอดทงั้ องค พรอ มจัดทํากรวยสวมปลยี อดรองฉัตรทาํ ดว ยทองคํา น้าํ หนัก ๑๑๐ บาท ๗๘

»Ò·ÇÅÑުѧà¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P ๕. ซอมและลงรักปดทองบานประตูซุมจระนําดานนอกขององคพระธาตุ ท้ัง ๓ ดา น ๖. ซอ มและลงรกั ปด ทองพระพทุ ธรปู ทปี่ ระดษิ ฐานประจาํ ภายในซมุ จระนาํ ทั้ง ๓ ดา น ใชระยะเวลาในการดําเนินการท้ังสิ้น ๖๖ วัน (๗ มิถุนายน–๕ สิงหาคม ๒๕๑๒) ครัน้ ดาํ เนนิ การบูรณปฏิสงั ขรณเปนท่ีเรยี บรอยแลว คณะสงฆพรอ มดวย สวนราชการ ขาราชการ พอคา ประชาชน ทําหนังสือกราบบังคมทูลเชิญ ประกอบพิธยี กฉัตรข้นึ ประดิษฐานเหนอื องคพ ระธาตุเชิงชมุ ตอ ไป ÀÒ¾·èÕ óõ ÃÍ‹ §ÃͤÇÒÁàÊÂÕ ËÒ¢ͧ¾¹×é ¼ÇÔ Í§¤¾ ÃиÒμØ àªÔ§ªØÁ ºÃÔàdzºÑÇàËÅÕèÂÁ´ŒÒ¹·ÔÈμÐÇÑ¹μ¡ ¶Ò‹ ÂàÁ×Íè »¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òõññ ๗๙

P »Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÔÂÒ¹ÊØ Ã³ ÀÒ¾·Õè óö ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ ¢³Ð´Òí à¹¹Ô ¡ÒúÃÙ ³Ðâ´Â¡ÃÁÈÅÔ »Ò¡Ã ¶Ò‹ ÂàÁÍè× »¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òõñó ๘๐

»Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÔÂÒ¹ØÊó P ÀÒ¾·Õè ó÷ ¾ÃкҷÊÁà´¨ç ¾ÃкÃÁª¹¡Ò¸àÔ ºÈà ÁËÒÀÁÙ ¾Ô ÅÍ´ÅØ Âà´ªÁËÒÃÒª ºÃÁ¹Ò¶º¾μÔ Ã ·Ã§à¨ÔÁ©Ñμá‹Í¹Â¡¢Öé¹»ÃдÔÉ°Ò¹à˹×Íͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁ àÁè×ÍÇѹ·Õè òù ¾ÄȨԡÒ¹ òõñó พุทธศักราช ๒๕๑๓ ๒๙ พฤศจกิ ายน ๒๕๑๓ พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ล อดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร และสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ติ พ์ิ ระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เสด็จพระราชดําเนินทรงประกอบพิธียกฉัตรขึ้น ประดษิ ฐานเหนือองคพ ระธาตเุ ชิงชุม ๘๑

P »Ò·ÇÅÑުѧà¨μÔÂÒ¹ØÊó ÀÒ¾·èÕ óø ¾ÃкҷÊÁà´¨ç ¾ÃкÃÁª¹¡Ò¸àÔ ºÈà ÁËÒÀÁÙ ¾Ô ÅÍ´ÅØ Âà´ªÁËÒÃÒª ºÃÁ¹Ò¶º¾μÔ Ã áÅÐÊÁà´ç¨¾Ãйҧ਌ÒÊÔÃÔ¡ÔμÔì¾ÃкÃÁÃÒªÔ¹Õ¹Ò¶ ¾ÃкÃÁÃÒªª¹¹Õ¾Ñ¹»‚ËÅǧ ·Ã§¨ÑºÊÒÂÊÙμá©ÑμâéÖ¹»ÃдÔÉ°Ò¹à˹×Íͧ¤¾ÃиÒμØàªÔ§ªØÁ ¶‹ÒÂàÁè×ÍÇѹ·èÕ òù ¾ÄȨ¡Ô Ò¹ òõñó ๘๒

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÔÂÒ¹ÊØ Ã³ P พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖๘ พระเทพสิทธิโสภณ (สุรสีห กิตฺติโสภโณ) เจาอาวาสวัดพระธาตุเชิงชุม พรอมคณะสงฆ ขา ราชการ คหบดี พอคา และประชาชน มคี วามประสงคในการ ปฏิสังขรณวัดพระธาตุเชิงชุมและปรับปรุงภูมิทัศนในบริเวณวัด โดยประสาน ผานทางจังหวัดสกลนครและสํานักศิลปากรท่ี ๑๐ รอยเอ็ด ไปยังกรมศิลปากร มีรายละเอียดดงั นี้ ๑. ปูกระเบื้องดนิ เผา ขนาด ๑๒ x ๑๒ น้วิ บริเวณลานภายในกําแพงแกว ๒. บูรณะปด ทององคพ ระธาตเุ ชงิ ชมุ ๓. เปล่ียนสหี ลงั คาพัทธสมี าอโุ บสถ (สิม) จากสดี าํ เปน สไี มประดู ๔. ปฏสิ งั ขรณหอพระไตรปฎ กปราสาทยอด และไดร บั การอนมุ ตั ใิ หด าํ เนนิ การภายใตก ารกาํ กบั ดแู ลของสาํ นกั ศลิ ปากร ท่ี ๑๐ รอ ยเอด็ โดยงบประมาณของทางวดั พทุ ธศักราช ๒๕๕๗๙ ๑๙ กุมภาพนั ธ ๒๕๕๗ เริ่มดาํ เนนิ การติดตั้งน่งั รา นและดําเนินการบูรณะ ปด ทององคพ ระธาตุ ๒๐ มีนาคม ๒๕๕๗ เวลาประมาณ ๑๙.๐๐ น. เกดิ พายใุ นเขตเทศบาล นครสกลนคร สง ผลใหป ลยี อดพระธาตเุ ชงิ ชมุ หกั คา งอยบู นนง่ั รา น โดยอยใู นลกั ษณะ เอนไปทางดานทิศตะวันออก อันเกิดจากกระแสลมแรงพัดโครงน่ังรานกระทุง เขา กบั ปลยี อดใหไ ดร บั ความเสยี หาย กรมศลิ ปากรมอบหมายใหส าํ นกั สถาปต ยกรรม กรมศิลปากร และสํานักศิลปากรที่ ๑๐ รอยเอ็ด เขาตรวจสอบและประเมิน ความเสียหายขององคพระธาตุ ดําเนินการโดยเคล่ือนยายปลียอดพรอมฉัตร ท่ีหักคางบนนั่งรานลงมา โดยนําฉัตรไปเก็บรักษาและซอมแซมโดยการปะผุ รอยปริแตกของแผนโลหะหุมแกนฉัตรและใสตุงติ้งท่ีหลุดหายไป แลวทําการ ลงรักปดทอง ณ หองมั่นคง สํานักงานคลังจังหวัดสกลนคร สวนองคพระธาตุ ดาํ เนนิ การโดยตดิ ตงั้ แกนทปี่ ลยี อดทยี่ า ยลงมา และตดิ ตงั้ แกนเหลก็ ดา นบนในสว น บัวเชิงรองรับปลียอด เสร็จแลวยกขึ้นไปติดต้ัง ยึดดวยแผนเหล็กไรสนิม และ ๘๓

P »Ò·ÇÅÞÑ ª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ แตง รอยทเี่ กดิ ความเสยี หายจากการเสรมิ ความมง่ั คงดว ยปนู หมกั แลว ดาํ เนนิ การ ลงรักปดทอง ดําเนินการต้ังแตวันที่ ๑๙ พฤษภาคม–๓๐ มิถุนายน ๒๕๕๗ เสร็จแลวทําการฉลองสมโภช และทางราชการทําหนังสือไปยังราชเลขานุการ เพื่อกราบบังคมทูลเชิญยกฉัตรข้ึนประดิษฐานเหนือองคพระธาตุเชิงชุมตอไป สน้ิ เงนิ ๓,๐๐๐,๐๐๐ บาท พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๘๑๐ ๕ กมุ ภาพันธ ๒๕๕๘ เวลา ๑๗.๐๐ น. พระเจา วรวงศเ ธอ พระองคเ จา โสมสวลี กรมหมน่ื สทุ ธนารนี าถ เสดจ็ แทนพระองคม าในการประกอบพธิ ที รงยกฉตั ร ขน้ึ ประดษิ ฐานเหนือองคพ ระธาตุเชงิ ชมุ ÀÒ¾·Õè óù ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ ´ÒŒ ¹·ÈÔ μÐÇ¹Ñ μ¡à©ÂÕ §ãμŒ ¢³ÐàμÃÕÂÁ¡ÂʹŧÁÒà¾è×ÍàμÃÕÂÁ¡Òà ºÙóР¶Ò‹ ÂàÁè×Í»¾‚ ·Ø ¸È¡Ñ ÃÒª òõõ÷ ๘๔

»Ò·ÇÅÑÞª§Ñ à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ P ÀÒ¾·Õè ôð ͧ¤¾ ÃиÒμàØ ª§Ô ªÁØ ´ÒŒ ¹·ÈÔ μÐÇ¹Ñ μ¡à©ÂÕ §à˹Í× ÀÒÂËÅ§Ñ ¡ÒúÃÙ ³ÐàÊÃÁÔ ¤ÇÒÁÁ¹èÑ ¤§ áÅÐŧÃÑ¡»´ ·Í§ÊíÒàÃç¨áÅÇŒ ¶Ò‹ ÂàÁÍè× »¾‚ Ø·¸È¡Ñ ÃÒª òõõ÷ ๘๕

P »Ò·ÇÅÞÑ ªÑ§à¨μÂÔ Ò¹ÊØ Ã³ ÀÒ¾·Õè ôñ ¾ÃÐà¨ÒŒ ÇÃǧÈà ¸Í ¾ÃÐͧ¤à ¨ÒŒ âÊÁÊÇÅÕ ¡ÃÁËÁ×è¹ÊØ·¸¹ÒÃÕ¹Ò¶ ·Ã§¨ÑºÊÒÂÊÙμà ¡©μÑ Ã¢¹éÖ »ÃдÉÔ °Ò¹à˹×Íͧ¤¾ ÃиÒμàØ ªÔ§ªÁØ ¶‹ÒÂàÁÍè× »‚¾·Ø ¸ÈÑ¡ÃÒª òõõ÷ ๘๖