ປະຫວັດສາດລາວບູຮານ-ສະໄໝ

ກະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກົມສ້າງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄູຫວຼ ງພະບາງ ວິທະຍາໄລຄຫູ ຼວງພະບາງ ສ້າງວິຊາຊີບຄູສູ່ຄວາມເປນັ ເລດີ ປະເສດີ ດວ້ ຍຄນຸ ນະທໍາ ສົ່ງເສີມວດັ ທະນະທາໍ ທ່ີເປັນເອກະລກັ ພັດທະນາສ່ີິງແວດລອ້ ມ ສ້າງຄວາມພອ້ ມກາ້ ວສສູ່ າກນົ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ ປະຫວດັ ສາດລາວບຮູ ານ-ສະໄໝ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງ ສາຍຄມູ ດັ ທະຍມົ ລະບບົ 12+4 (ມ.1-ມ.7) ນາງ ສດຸ າວນັ ຈນັ ທະລາດ ປີ 2019

ກະຊວງສກຶ ສາທິການ ແລະ ກລິ າ ກົມສ້າງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ວິທະຍາໄລຄູຫວຼ ງພະບາງ ສາ້ ງວຊິ າຊບີ ຄູສຄູ່ ວາມເປນັ ເລດີ ປະເສີດດວ້ ຍຄນຸ ນະທໍາ ສົ່ງເສີມວັດທະນະທໍາທເ່ີ ປນັ ເອກະລັກ ພັດທະນາສງີິ່ ແວດລ້ອມ ສາ້ ງຄວາມພ້ອມເຂົາ້ ສູ່ສາກນົ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວິຊາ ປະຫວດັ ສາດລາວບຮູ ານ-ສະໄໝ ລາວລ້ານຊ້າງ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ທູາ່ ນ ຊອ ປ.ຕີ ນາງ ສດຸ າວນັ ຈນັ ທະລາດ ກວດແກໂ້ ດຍ: ທູາ່ ນ ປ.ຕີ ບນຸ ຕຽມ ຈນັ ທະພນົ ທາູ່ ນ ປ.ຕີ ນາງ ສມົ ໝີ ສວີ ລິ າພອນ ທ່າູ ນ ປ.ໂທ ສມົ ບດັ ກງິີ່ ບວົ ໄຂ ປີ 2019

ຄາໍ ນາໍ ເພ່ີອເປນັ ການປບັ ປຸງຄນຸ ນະພາບ ແລະ ປະສິດທພິ າບຂອງການສາ້ ງຄູໃຫສ້ ູງ, ແນູ່ໃສ່ເູ ພມົີ້ ສະມັດທະພາບຂອງ ຄູ ແລະ ພັດທະນາອາຊີບຄູໃຫ້ດີຂົ້ຶນເທີ່ອລະກ້າວນ້ັົນ. ວິທະຍາໄລຄູຫຼວງພະບາງ ກໍຄກົມສ້າງຄູ ໄດ້ມີນະໂຍບາຍ ການຮຽບຮຽງປຶ້ມເຫັົຼ້ມນີ້ົຂ້ົຶນມາ ເພີ່ອຮັບໃຊ້ຢູ່ສະຖາບັນສ້າງຄູ (ວິທະຍາໄລຄູຫຼວງພະບາງ) ໂດຍໄດ້ພັດທະນາຕາມ ທິດທາງການສ້າງຄູແບບໃໝູ່, ເຊ່ີິງປຶ້ມເຫັຼົ້ມນ້ົີໄດ້ເວົ້າເຖິງ ປະຫວດັ ສາດສະໄໝບຮູ ານ ເວ້ົາເຖິງ ຫຼັກຖານ, ຮູ່ອງຮອຍ ຫັຼກຖານທາງປະຫວັດສາດ, ການກໍາເນີດຊາດລາວ ແລະ ປະຫວັດສາດສະໄໝກາງ ເວົ້າເຖິງ ສະພາບກູ່ອນການ ທ້ອນໂຮມອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ, ການທ້ອນໂຮມອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງຂອງເຈົ້າຟາ້ ງູ່ມ, ການປົກຄອງອານາຈັກ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງຂອງເຈົ້າຊີວດິ ອງົ ຕູ່າງໆ ແລະ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງສະໄໝຈະເລີນຮູຸ່ງເຮອງ. ປຶ້ມເຫຼັ້ົມນ້ີົ ໄດ້ຮຽບຮຽງຂຶ້ົນມາ ເພີ່ອປະກອບເຂົ້າເປັນເອກະສານປະກອບການຮຽນ-ການສອນ ເພີ່ອໃຫ້ ນກັ ຮຽນນັກສຶກສາໄດອ້ ູາ່ ນ, ໄດຄ້ ົນ້ ຄວ້າຊອກຫາຄວາມຮູ້ ໃນເວລາຮຽນ ແລະ ເວລາທ່ີຢູບ່ ້ານ. ໃນການຮຽບຮຽງຄົງັ້ ນ້ົີ ບໍປ່ າສະຈາກຂຂໍ້ າດຕກົ ບກົ ຜູ່ອງ ເນີ່ອງຈາກວູ່າປະສບົ ການໃນການຮຽບຮຽງຍັງບທ່ໍ ນັ ສູງ. ສະນ້ັົນ, ມາໃນໂອກາດນີ້ົ ຂ້າພະເຈົ້າຫວັງຢູ່າງຍີ່ິງວູ່າ ບັນດາທູ່ານຄູ-ອາຈານທີ່ມີປະສົບການໃນການຮຽບຮຽງ ຫາກພົບເຫັນຂໍ້ຜິດພາດປະການໃດຊູ່ວຍຕໍານິຕິຊົມ ພ້ອມທັງຊົ້ີແນະຊູ່ວຍປັບປຸງການຮຽບຮຽງໃຫ້ອຸດົມສົມບູນຂ້ຶົນ ເທອ່ີ ລະກ້າວ. ໃນໂອກາດນີົ້ ຂ້າພະເຈົ້າຂໍສະແດງຄວາມຂອບອົກຂອບໃຈຢູ່າງສູງມາຍັງບັນດາກໍາມະການ ໃນຄະນະ ກວດແກ້ຜູ່ານປຶ້ມເຫັ້ຼົມນີ້ົ ທີ່ໄດ້ປະກອບຄໍາຄິດຄໍາເຫັນອັນມີຄູ່າ ເຊິ່ີງເຮັດໃຫ້ເນົ້ອໃນປ້ຶມຫົວນ້ົີອຸດົມສົມບູນຂ້ຶົນກວູ່າ ເກ່ົາ ແລະ ຂໍຂອບໃຈມາຍັງຄະນະອໍານວຍການໂຮງຮຽນວິທະຍາໄລຄູຫຼວງພະບາງ ທີ່ເຮັດໂອກາດແກູ່ຂ້າພ ະເຈົ້າ ໄດ້ຮຽບຮຽງປຶ້ມຫົວນີຂ້ົ ຶ້ນົ ມາ.

ສາລະບານ ບດົ ທີ ໜ້ າ ພາກທີ 1 ປະຫວດັ ສາດລາວບຮູ ານ ........................................................................................... 1 ບດົ ທີ 1 ຫກັຼ ຖານປະຫວດັ ສາດໃນແຜນູ່ ດນິ ລາວ............................................................................ 1 I. ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສາໍ ຄັນຂອງຫຼັກຖານທາງປະຫວດັ ສາດ ............................................ 1 1. ຄວາມໝາຍຂອງຫກັຼ ຖານ ..................................................................................... 1 2. ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງຫັກຼ ຖານ .................................................................................... 1 II. ຫັກຼ ຖານທາງປະຫວດັ ສາດທີຄ່ ົນ້ ພບົ ໃນແຜູ່ນດນິ ລາວ........................................................ 1 1. ຫຼັກຖານປະເພດວັດຖ ( Material Remains) .................................................... 1-4 2. ຫຼັກຖານທີມ່ ກີ ານບັນທຶກ ( WrittenRecords ) ................................................... 5-7 3. ຫັຼກຖານປະເພດຄໍາບອກເລ່ົາ (Oral Sources) ....................................................... 8 III. ຮອູ່ ງຮອຍຫກັຼ ຖານທາງປະຫວດັ ສາດໃນແຜູນ່ ດິນລາວ ...................................................... 8 1. ຮູ່ອງຮອຍບູຮານຄະດໃີ ນຍຸກຫີນ ...................................................................... 8-12 2. ຮ່ອູ ງຮອຍບຮູ ານຄະດໃີ ນຍຸກໂລຫະ.................................................................. 13-21 ບດົ ທີ 2 ຄວາມເປນັ ມາຂອງຄາໍ ວາູ່ ລາວ ແລະ ຊນົ ຊາດລາວ .............................................................. 22 I. ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມເປນັ ມາຂອງຄໍາວາູ່ ລາວ............................................................ 22 II. ຖີນິ່ ກໍາເນດີ ຂອງຊົນຊາດລາວ............................................................................. 22-24 III. ການສ້າງຕງົັ້ ນະຄອນລັດທໍາອດິ ຂອງຊົນເຜາົ່ ອາ້ ຍລາວ ..................................................... 25 1. ອານາຈກັ ອ້າຍລາວ ......................................................................................... 25 2. ອານາຈັກແຖນ ............................................................................................. 26 3 . ອານາຈກັ ໜອງແສ (ຄ.ສ 649-1283) ......................................................... 27-32 ບດົ ທີ 3 ການສາ້ ງຕງັົ້ ອານາຈກັ ບຮູ ານໃນແຜນູ່ ດິນລາວ................................................................... 33 I. ການສາ້ ງຕົັ້ງອານາຈກັ ບູຮານຕູາ່ ງໆໃນດິນແດນສຸວັນະພູມ .................................................. 33 II. ການສ້າງຕັົ້ງອານາຈກັ ຕ່າູ ງໆໃນແຜູ່ນດນິ ລາວ................................................................ 33 1. ອານາຈັກສີໂຄດຕະບອງ .............................................................................. 33-34 2. ເມອງວຽງຈນັ ............................................................................................... 35

3. ເມອງຈໍາປາສັກ .........................................................................................36-37 4. ເມອງພວນ ...................................................................................................38 5. ເມອງຊວາ ....................................................................................................39 III. ວດັ ທະນະທາໍ ລາວສະໄໝບຮູ ານ...............................................................................40 1. ດ້ານສາສະໜາ...............................................................................................40 2. ດາ້ ນສງັ ຄມົ .............................................................................................................41 3. ດາ້ ນສລີ ະປະ ............................................................................................................41 4. ດາ້ ນພາສາ ແລະ ວັນນະຄະດີ ....................................................................................41-43 ພາກທີ 2 ປະຫວດັ ສາດລາວສະໄໝກາງ ....................................................................................44 ບດົ ທີ 4 ການທ້ອນໂຮມອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງ...........................................................................44 I. ສະພາບການກ່ອູ ນການທ້ອນໂຮມອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງ...................................................44 1. ສະພາບຂອງອານາຈັກອອ້ ມຂ້າງ ......................................................................44-45 2. ສະພາບການຂອງບນັ ດາເມອງລາວບຮູ ານ ...........................................................46-47 3. ການກະກຽມກໍາລັງກູ່ອນການທ້ອນໂຮມ.................................................................48 II. ການທ້ອນໂຮມອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນສະຕະວັດທີ IV .................................................49 1. ການດາເນນີ ການທ້ອນໂຮມອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງຄັົ້ງທີ I (ປີ ຄ.ສ.1349-1353 ) ......49-52 2. ການດາໍ ເນນີ ການທ້ອນໂຮມອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງຄ້ົັງທີ II (ປີ ຄ.ສ.1354 - 1357) ....53-55 III. ການປບັ ປງຸ ອານາຈັກຂອງເຈົ້າຟ້າງູ່ມ..........................................................................56 1. ການປັບປຸງອໍານາດການປົກຄອງ ..........................................................................56 2. ການປບັ ປຸງທາງດ້ານວດັ ທະນະທໍາ-ສງັ ຄມົ ..........................................................57-58 IV. ສາເຫດແຫງູ່ ໄຊຊະນະ ແລະ ຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດ ....................................................59 1. ສາເຫດແຫງູ່ ໄຊຊະນະ .......................................................................................59 2. ຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດ .............................................................................59-62 ບດົ ທີ 5 ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈາ້ົ ຊວີ ດິ ອງົ ຕາູ່ ງໆ ນບັ ແຕສູ່ ະຕະວດັ ທີ XIV-XVI...........63 I. ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງພະຍາສາມແສນໄທ 1375-1417 ...........................63 1. ດາ້ ນການປກົ ຄອງ .............................................................................................63

2. ການສາໍ ຫຼວດພົນເສິກ ແລະ ການຈດັ ຕງ້ັົ ກອງທບັ ........................................................ 63 3. ການສາໍ ພນັ ໄມຕີກັບອານາຈກັ ອ້ອມຂາ້ ງ................................................................... 64 II. ອານາຈກັ ລ້ານຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງພະຍາລ້ານຄໍາແດງ................................................... 65 1. ການຂນົ້ຶ ຄອງລາດຂອງພະຍາລ້ານຄາໍ ແດງ ຄ.ສ 1417-1428 ........................................ 65 2. ເຫດການຄວາມວນຸ້ ວາຍໃນນະຄອນຊຽງທອງ ຄ.ສ 1428-1438 .................................. 65 3. ການກາໍ ຈດັ ຄວາມວນຸ້ ວາຍໃນລາຊະບນັ ລັງຊຽງທອງ.................................................... 66 III. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົາ້ ໄຊຍະຈກັ ກະພດັ ແຜູ່ນແພວ້ 1441-1478 .......... 66 1. ການຂນົ້ຶ ຄອງລາຊະບນັ ລັງຂອງເຈົ້າໄຊຍະຈັກກະພັດແຜນູ່ ແຜວ້ ....................................... 66 2. ສງົ ຄາມລ້ານຊາ້ ງດາຍຫວຽດ......................................................................... 67-69 3. ຂະບວນການຕໍສ່ ຕູ້ ້ານກັບດາຍຫວຽດນາໍ ພາໂດຍເຈາ້ົ ແທນູ່ ຄາໍ ......................................... 70 IV. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົາ້ ສວຸ ັນນະບນັ ລງັ ຄ.ສ 1497-1486................... 70 1. ດາ້ ນການປົກຄອງ.......................................................................................... 70 2. ດາ້ ນສາສະໜາ ............................................................................................... 71 V. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົ້າຫາ້ຼ ແສນໄຕ ຄ.ສ 1486-1495........................ 72 1. ການຂຶ້ົນຄອງລາດຂອງເຈົາ້ ຫ້ຼາແສນໄຕ .................................................................. 72 2. ການສ້າງວັດວາອາຮາມ.................................................................................... 72 VI. ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົ້າວິຊນນະລາດ ຄ.ສ 1500-1520..................... 73 1. ການປບັ ປງຸ ທາງດາ້ ນສາສະໜາ............................................................................ 73 2. ການຈັດຕ້ງັົ ວຽກງານບລໍ ຫິ ານຝາູ່ ຍສົງ.................................................................... 73 3. ດາ້ ນພາສາສາດ ............................................................................................. 74 VII. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງເຈາ້ົ ໂພທິສາລະລາດ ຄ.ສ 1520-1550................. 74 1. ນະໂຍບາຍທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທໍາຂອງເຈົາ້ ໂພທິສາລະລາດ........................................... 74 2. ສົງຄາມລ້ານຊ້າງອາຍດຸ ທະຍາ ຄ.ສ 1533 ............................................................ 75 VIII. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງເຈາົ້ ໄຊເສດຖາທິລາດ ...................................... 75 1. ປະຫວັດຫຍໍຂ້ ອງເຈ້າົ ໄຊເສດຖາທລິ າດ ............................................................... 75 2. ການຂ້ົຶນຄອງລາດທີນ່ ະຄອນລ້ານນາ (ຊຽງໃໝູ່) ປີ ຄ.ສ 1538 ............................. 76-84

IX. ສົງຄາມລ້ານຊາ້ ງ-ພະມ້າ .......................................................................................85 1. ສາເຫດຂອງສງົ ຄາມ. ......................................................................................85 2. ແຜນການປອ້ ງກນັ ອານາຈກັ ຂອງລາ້ ນຊ້າງ .............................................................86 3. ການດາໍ ເນນີ ສງົ ຄາມ .................................................................................86-89 X. ອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງພາຍໃຕແ້ ອກປົກຄອງຂອງສັກດນິ າພະມາ້ ..............................................90 1. ດ້ານການປກົ ຄອງ .........................................................................................90 2. ການກດົ ຂ່ີຂູດຮີດປະຊາຊນົ ລ້ານຊ້າງຂອງພະມ້າ..................................................90-91 3. ຂະບວນການກອບກູເ້ ອກະລາດຈາກພະມາ້ ຂອງປະຊາຊົນລາ້ ນຊາ້ ງ ຄ.ສ 1582-1600 ....92-93 ບດົ ທີ 6 ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໄລຍະຈະເລນີ ຮງຸູ່ ເຮອງທສີ່ ດຸ ໃນສະຕະວດັ ທີ XVIII ................................ 94 I. ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງກູອ່ ນການຂຶົ້ນຄອງລາຊະບັນລັງຂອງເຈ້າົ ສຸລິຍະວົງສາ .............................94 II. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈາົ້ ສຸລຍິ ະວົງສາທາໍ ມກິ ະລາດປີ ຄ.ສ 1638-1695 ......95 1. ການຂົຶ້ນຄອງລາຊະບນັ ລງັ ຂອງເຈ້ົາສຸລິຍະວົງສາ ..........................................................95 2. ການປບັ ປຸງທາງດ້ານການເມອງ-ການປົກຄອງ............................................................95 3. ການປັບປງຸ ທາງດ້ານເສດຖະກິດ.......................................................................96-97 4. ການປບັ ປຸງທາງດ້ານວັດທະນະທໍາ-ສງັ ຄົມ ................................................................98 III. ຊີວດິ ບັົນ້ ທ້າຍຂອງເຈາ້ົ ສຸລຍິ ະວົງສາ ..........................................................................99 IV. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງພາຍຫຼງັ ລາຊະການຂອງເຈາົ້ ສຸລິຍະວງົ ສາ .......................................100



ພາກທີ 1 ປະຫວດັ ສາດລາວບຮູ ານ ບດົ ທີ 1 ຫກັຼ ຖານປະຫວດັ ສາດໃນແຜນູ່ ດິນລາວ I. ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງຫກັຼ ຖານທາງປະຫວດັ ສາດ 1. ຄວາມໝາຍຂອງຫຼັກຖານ ໝາຍເຖິງ ຮູ່ອງຮອຍ ສີິ່ງຂອງທ່ີມະນຸດປະດິດຂົ້ຶນ, ສ້າງຂ້ຶົນ ເພີ່ອຮັບໃຊ້ຊີວິດປະຈໍາວັນ ແລະ ພິທີກໍາຕູ່າງໆ ລວມທັງຮູ່ອງຮອຍພຶດຕກິ ໍາທີ່ເກີດຂຶ້ົນໃນອາດີດທີເ່ ຫຼອຕົກຄາ້ ງມາເຖິງປັດຈບຸ ັນ ເຊິງ່ີ ສາມາດໃຊເ້ ປນັ ເຄ່ີອງມ ນາໍ ທາງ ໃນການສຶດສາ, ຄ້ົນຫາຄວາເປັນຈິງກູ່ຽວກັບເລ່ອີ ງລາວອາດດີ . 2. ຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງຫຼກັ ຖານ ຫັຼກຖານມຄີ ວາມາສໍາຄັນຢາູ່ ງຍິີ່ງ ເພາະຫຼັກຖານເປນັ ສງ່ີິ ທີ່ບງົ່ ບອກເຖິງເຫດການທີ່ເກີດຂົ້ຶນ, ສີິງ່ ທີ່ເກີດຂົຶ້ນໃນ ສັງຄົມມະນຸດໃນອາດີດ, ຖ້າບໍ່ມີຫັຼກຖານຄົນປັດຈຸບັນຈະບໍ່ມີວັນຮູ້ເຖິງການດໍາລົງຊີວິດຂອງເຂົາເຈ້ົາ. ສະນັ້ົນ, ຫັຼກ ຖານຈງິ ມຄີ ວາສໍາຄນັ ຫາຼ ຍ. II. ຫກັຼ ຖານທາງປະຫວັດສາດທ່ີຄນົ້ ພບົ ໃນແຜນູ່ ດນິ ລາວ ຜູ່ານການຄ້ົນຄວ້າຂອງນັກບູຮານຄະດີ ໃນໄລຍະຜູ່ານມາໄດ້ຢັຶ້ງຢືນວູ່າແຜູ່ນດິນລາວໄດ້ມີ ມະນຸດອາໄສຢູ່ມາ ຕັ້ົງແຕ່ດູ ນົ ນານແລ້ວປະມານ 600.000-500.000 ປີກູ່ອນ ຄ.ສ ແລະ ໄດມ້ ພີ ດັ ທະນາການຢູາ່ ງເປັນລະບບົ ຕໍເ່ ນອ່ີ ງ ມາຕາມຍຸກສະໄໝ. ສິີງ່ ທພີ່ ິສູດບນັ ຫາດງ່ົັ ກາູ່ ວແມູນ່ ການຄ້ົນ ພບົ ບນັ ດາຮູ່ອງຮອຍ ຫັຼກຖານ ທາງປະຫວດັ ສາດເຊັົ່ນ: ຊາກສ່ີິງທ່ີມີຊີວິດ, ຊາກສະຖານທ່ີຕາູ່ ງໆ ແລະ ຊາກວັດຖທີ່ເຄ່ີອງມເຄ່ີອງໃຊຂ້ ອງການດໍາລົງຊີວິດຂອງມະນຸດບູຮານ ຢາູ່ ງຫຼວງຫາຼ ຍໃນແຜູນ່ ດນິ ລາວເຊັ່ນົ : ເຄ່ີອງມເຄອ່ີ ງໃຊທ້ ີ່ເຮດັ ດ້ວຍຫີນ, ກະດູກສັດ, ທອງ, ເຫຼກັ , ດນິ ແລະ ອີ່ນໆທີ່ ມີລັກ ສະນະຕູ່າງກັນຕາມແຕູ່ລະຍຸກແຕູ່ລະສະໄໝ. ຫຼັກຖານທີ່ນໍາມາປະກອບໃນການຄ້ົນຄວ້າ ແລະຢັ້ຶງ ຢືນເຖິງ ຮູ່ອງຮອຍທາງປະຫວັດສາດປະກອບມີ 3 ປະເພດໃຫຍູ່ຄ: ຫຼັກຖານປະເພດວັດຖ, ຫັຼກ ຖານປະເພດບັນທຶກ ແລະ ຫຼັກຖານປະເພດບອກເລ່າົ . 1. ຫຼກັ ຖານປະເພດວດັ ຖ ( Material Remains) ຫຼັກຖານປະເພດນ້ີົໄດ້ແກູ່ຊາກວັດສະດຸສິີ່ງຂອງ, ຊາກສີິ່ງທີ່ມີຊີວິດຕູ່າງໆ ທີ່ຍັງຄົງຄ້າງມາ ຮອດປັດຈຸບັນ, ເຊີິ່ງປະກອບມລີ າຍລະອຽດດັ່ົງນີ້ົ : 1

1.1 ຫກັຼ ຖານປະເພດບຮູ ານວັດຖ ຫັຼກຖານປະເພດນີົ້ໄດ້ແກູ່ຊາກວັດສະດຸສິີ່ງຂອງໄດ້ແກູ່: ຊາກໂຄງກະດູກຂອງມະນຸດ, ສັດ, ພດ ແລະ ຊາກສ່ີິງທີມ່ ຊີ ວີ ິດຕູ່າງໆທີ່ ຍງັ ຄົງຄ້າງມາຮອດປດັ ຈບຸ ັນ, ເຊງ່ີິ ຫກັຼ ຖານປະເພດນົ້ໄີ ດ້ແບ່ງູ ອອກເປັນ 4 ປະເພດດັົງ່ ນີ້ົ : + ຫກຼັ ຖານປະເພດບຮູ ານວັດຖ ຫຼກັ ຖານປະເພດນົນີ້ ກັ ບູຮານຄະດີ ໄດ້ແບູ່ງອອກເປັນ 2 ປະເພດຄ: ຊາກສງິີ່ ຂອງທ່ມີ ີຊີວິດ ແລະ ຊາກສ່ີິງ ຂອງວດັ ຖຕູາ່ ງໆ ຄ : - ຊາກຂອງສິີ່ງທີ່ມີຊີວິດ Fossil : ໝາຍເຖິງ ຊາກຂອງສິ່ີງທ່ີມີຊີວິດໃນອາດີດທີ່ຍັງເຫຼອຕົກຄ້າງຢູ່ໃນຊັົ້ນ ດິນປະເພດຕູ່າງໆໄດແ້ ກ່:ູ ຊາກໂຄງກະດກູ ຂອງມະນດຸ , ສດັ ແລະ ພດ. - ຊາກບຮູ ານວດັ ຖ: ໝາຍເຖິງ ສງ່ີິ ທີ່ມະນຸດເຮົາປະດດິ ຂນ້ົຶ ມາໃນອາດີດ ທ່ເີ ປນັ ຫກຼັ ຖານສໍາຄັນຊວູ່ ຍໃຫເ້ ຮາົ ຮູ້ຂໍ້ມູນຄວາມຈິງກູ່ຽວກັບວິຖີການດໍາລົງຊີວິດ, ຄວາມເຊີ່ອຖຕະຫຼອດຮອດຂະນົບທໍານຽມປະເພນີບາງຢູ່າງຂອງ ມະນດຸ ໃນສະໄໝບູຮານ ໂດຍອາໃສການກວດສອບ, ຕລີ າຄາຈາກນກັ ບູຮານຄະດີ. + ຫຼກັ ຖານປະເພດບຮູ ານສະຖານ : ໝາຍເຖິງສິີ່ງທີ່ມະນຸດເຮົາປະດິດຂ້ຶົນມາໃນອາດີດ ທີ່ເປັນຫັຼກຖານສາຄັນຊູ່ວຍໃຫ້ເຮົາຮູ້ຂໍ້ມູນຄວາມຈິງ ກູ່ຽວກັບວິຖີການດໍາລົງຊີວິດ, ຄວາມເຊີ່ອຖຕະຫຼອດຮອດຂະນົບທໍານຽມປະເພນີບາງ ຢູ່າງຂອງມະນຸດໃນສະໄໝ ບຮູ ານ ເຊິງີ່ ຫັຼກຖານປະເພດນ້ົີ ກໍປະກດົ ໃຫເ້ ຫນັ ມີຢຫູ່ າຼ ຍແຫູ່ງ ແລະ ເປນັ ທ່ີຮູ້ຈັກກັນດີຂອງຊາວລາວ, ຂອງຊາວໂລກ ແລະ ທັງມີບດົ ບາດທາງດາ້ ນການທູ່ອງທູຽ່ ວເຊ່ັນົ : ກູຸ່ມເສົາຫີນຕ້ງັົ ເມອງເປິນ ແຂວງຫວົ ພັນ, ທົງ່ ໄຫຫີນ ແຂວງ ຊຽງ ຂວາງ, ຮູບແຕ້ມຕາມໜ້າຜາ ແຂວງຫຼວງພະບາງ ແລະ ສະຖານທີອ່ ນີ່ ໆອີກ. ຮບູ : ຮບູ ແຕມ້ ຕາມໜາ້ ຜາ 2

ຮບູ : ເສາົ ຫນີ ຕງັົ້ ທສີ່ າຍພສູ ນັ ກອງພນັ ເມອງຫວົ ເມອງ ແຂວງຫວົ ພນັ + ຫກັຼ ຖານປະເພດປູສະນີຍະວດັ ຖ: ໝາຍເຖງິ ພຣະພຸດທະຮູບ ແລະ ສິີ່ງຂອງທີ່ສັກສິດທີປ່ ະຊາຊົນລາວໃຫ້ການເຄົາລົບບູຊາມາແຕູ່ບູ ຮານນະ ການຈົນຮອດປະຈຸບັນນົ້ີ ເຊິ່ີງຫຼັກຖານປະເພດນົ້ີໄດ້ແກູ່: ພຣະບາງ, ພຣະພຸດທະຮູບປາງຫ້າມຍາດ, ພຣະພຸດທະຮູບ ເຈົ້າໄຊຍະວໍລະມັນທີ 7 ແລະ ອນ່ີ ໆ. ຮູບ: ພຣະບາງ ຮູບ: ພຣະພດຸ ທະຮູບປາງຫາ້ ມຍາດ 3

ຮບູ : ພຣະພຸດທະຮບູ ເຈາົ້ ໄຊຍະວລໍ ະມນັ ທີ 7 + ຫຼັກຖານປະເພດປະເພດປູສະນຍິ ະສະຖານ: ໝາຍເຖິງສະຖານ ຫຼ ສີິງ່ ປຸກສາ້ ງທີສ່ ກັ ສິດ ທບ່ີ ັນພະບູລຸດໄດ້ປຸກສ້າງຂຶົນ້ ໃນສະໄໝບຮຸ ານ ເພີ່ອສະກະລະ ບຊູ າ ເຊີ່ິງຫກຼັ ຖານປະເພດນົີໄ້ ດ້ແກູ່: ທາດຫວຼ ງວຽງຈນັ , ພຣະທາດອງີ ຮງັ , ພຣະທາດ ສີໂຄດຕະບອງ, ຜາສາດຫນີ ວັດ ພຈູ ໍາປາສກັ ... ຮບູ : ທາດຫວຼ ງວຽງຈນັ 2008 4

ຮບູ ຖາູ່ ຍ: ພະທາດອງີ ຮງັ ປີ ຄ.ສ 2006 ຮບູ ຖາູ່ ຍ: ພຣະທາດສໂີ ຄດຕະບອງ ປີ ຄ.ສ 2006 ຮບູ ຖາູ່ ຍ: ຜາສາດຫນີ ວດັ ພຈູ າໍ ປາສກັ 5

2. ຫັກຼ ຖານທີ່ມກີ ານບັນທກຶ ( WrittenRecords ) ໝາຍເຖງິ ຫັຼກຖານທມ່ີ ກີ ານບັນທຶກ ເປນັ ລາຍລັກອັກສອນໃສູ່ແຜນຫີນ, ໃບລານ, ແຜນູ່ ແພ ແລະ ເຈ້ຍ ເຊິ່ີງປະກອບມີ: ສີລາຈາລຶກ, ຈົດໝາຍເຫດ, ພົງສາວະດານ, ບັນທຶກດ້ວຍຄວາມຊົງຈໍາ ຕູ່າງໆ ແລະ ອີ່ນໆຫັຼກຖານ ດ່ັົງກູ່າວນີ້ົ ມີປະກົດຕົວຂົຶ້ນເມ່ີອມະນຸດປະດິດຕົວອັກສອນຂົ້ຶນມາໃຊ້ ແລະ ຮູ້ຈັກຂຽນໜັງສເຊົ່ັນ: ໜັງສ \"ປະຫວັດ ສາດລາວໂດຍຫຍໍ້\", ໜັງສສິລະປະ ແລະ ບູຮານຄະດີລາວ, ສີລາຈາລຶກອັກສອນລາວ, ສີລາຈາລຶກອາຍຸພັນປີທ່ີ ທາດຫວຼ ງວຽງຈນັ ... ຮບູ : ສລີ າຈາລກຶ ອກັ ສອນລາວ ຮບູ ຖາູ່ ຍ ສລີ າຈາລກຶ ວດັ ວຊິ ນ ຮບູ ຖາູ່ ຍ ສລີ າຈາລກຶ ບາ້ ນແຮູ່ ຮບູ ຖາູ່ ຍ ສລິ າຈາລກຶ ອກັ ສອນລາວທວ່ີ ດັ ຈງັ ຫວດັ ສະກນົ ນະຄອນ ໃນບວົ ສສີ ະອາດ (ວດັ ບນ້ ແຮ)ູ່ 6

ຮບູ : ໜງັ ສໃບລານ 2.1. ຫກຼັ ຖານຊົັ້ນຕ້ົນ ຫຼ ປະຖົມມະພມູ ( Primary records) ໝາຍເຖິງ ຫັຼກຖານດົັ່ງເດີມທີ່ເກີດຂຶົ້ນພ້ອມກັບເຫດການຕູ່າງໆຫຼໃກ້ຄຽງກັບເຫດການໄດ້ຫັຼກ ຖານ ປະເພດນ້ົີໄດ້ແກູ:່ ສີລາຈາລຶກ, ຈົດໝາຍເຫດ, ພງົ ສາວະດານ, ສນົ ທສິ ນັ ຍາ, ຄາໍ ສໍາພາດ, ເອກະສານທາງການ ທດູ ແລະ ບນັ ທຶກຄວາມຊງົ ຈໍາຕູ່າງໆ. 2.2 ຫັຼກຖານຊນັ້ົ ສອງ ຫຼ ທຸຕິຍະພູມ ( Secondary records) ໝາຍເຖິງຫຼັກຖານ ຫຼຜົນງານທ່ີຜູ້ຂຽນຂຽນຂ້ຶົນຈາກຫັຼກຖານຊົັ້ນຕົ້ນ ແລະ ເພີ່ມເຕີມດ້ວຍຄາ ຄິດເຫັນຄໍາວິນິໄສ ຕະຫຼອດຈົນເຫດຜົນຕ່າູ ງໆປະກອບ. ສ່ວູ ນໃຫຍູ່ຫັຼກຖານປະເພດນີ້ົຈະປະກດົ ອອກມາໃນຮູບຂອງ ບົດຄວາມທາງວຊິ າການ,ຜນົ ງານການຄົ້ນຄວ້ າວໄິ ຈ ແລະ ຮວມທງັ ເອກະສານວທິ ະຍານິພນົ ອີກດ້ວຍ. 2.3 ຫກັຼ ຖານຊ້ັົນສາມ ຫຼ ຕະຕຍິ ະພູມ ( Tertialy records) ໝາຍເຖິງ ຫັຼກຖານ ຫຼ ຜົນງານທ່ີຜູ້ຂຽນ ຂຽນຂຶ້ົນຫຼຮວບຮວມ-ຮຽບຮຽງຈາກຫັຼກຖານຊ້ັົນ ຕົ້ນ ແລະ ຫັຼກຖານຊົັ້ນສອງ ໂດຍມີຈຸດປະສົງທີ່ຈະໃຫ້ເປັນເອກະສານປະກອບການສຶກສາຄົ້ນຄ້ວາ ແລະ ອ້າງອີງ ໄດ້ແກູ່ : ແບບຮຽນ, ບນັ ນານກຸ ມົ , ຕາໍ ລາສອນ... 7

3. ຫກຼັ ຖານປະເພດຄໍາບອກເລົາ່ (Oral Sources) ຫັກຼ ຖານປະເພດນີົ້ ໝາຍເຖິງຫຼັກຖານທີມ່ ີການບອກເລ່ົາສບທອດຕ່ໍກນັ ມາໃນອາດີດຈົນ ຮອດປະຈບຸ ັນ , ຫັຼກຖານປະເພດນົ້ີໄດ້ແກູ່: ຕໍານານ, ນິທານ ແລະ ເລີ່ອງເລົ່າຕູ່າງໆກູ່ຽວການດໍາລົງ ຊີວິດ ກັບຂະນົບທໍານຽມ ປະເພນີລວມທັງຫກັຼ ຖານທ່ີໃຫຂ້ ໍ້ມູນຄວາມຈງິ ຈາກການສາໍ ພາດບອກເລົາ່ ຂອງຜທູ້ ີ່ຮູ່ວມຮູ້ ແລະ ເຫັນເຫດການ. III. ຮອູ່ ງຮອຍຫັຼກຖານທາງປະຫວດັ ສາດໃນແຜູນ່ ດນິ ລາວ 1. ຮອູ່ ງຮອຍບຮູ ານຄະດໃີ ນຍກຸ ຫນີ ກ. ຮ່ອູ ງຮອຍຍຸກຫີນເກົາ່ Paleolithic ຍກຸ ຫີນເກ່ົາໃນລາວຄາດວູ່າມີ ອາຍຸແຕູ່ 600.000 ກູ່ອນ ຄ.ສ -10.000 ກອູ່ ນ ຄ.ສ. ມະນດຸ ໃນຍຸກນົ້ີ ດໍາເນີນການດໍາລົງຊີວິດອາໄສທໍາມະຊາດປັນຕົ້ນ ໂດຍສະເພາະທີ່ພັກອາໄສ ແລະ ອາຫານການກິນເຊ່ົັນ ອາໄສຢູ່ຖໍ້າ, ເງີບຜາຫີນ ແລະ ໂກນໄມ້ເປັນກຸູ່ມກ້ອນ ເຜົ່າໃຜລາວມີການເຄີ່ອນທີ່ໄປຕາມເຂດທໍາມາຫາກິນ ເພີ່ອການມີຊີວິດຢູ່ ລອດ, ອາຊີບແມູ່ນການເກັບເດັດ ແລະ ລູ່າເນົ້ອ ມີການນໍາໃຊ້ເຄີ່ອງມຫີນແບບງູ່າຍໆເອ້ີົນວູ່າ \"ເຄ່ີອງມຫີນຫຍາບ\". ໃນລາວເຮົາເພິນ່ີ ໄດ້ຄ້ົນພົບຮູ່ອງຮອຍຫຼັກຖານສະໄໝຍຸກຫນີ ເກາົ່ ຫຼາຍປະເພດໃນຫາຼ ຍແຫງູ່ ເຊນົັ່ : - ແຂວງຫວົ ພນັ : ນກັ ບູຮານຄະດໄີ ດ້ຄົ້ນພົບຊາກກະດູກ, ແຂ້ວ, ກະດູກບິ້ົງຫົວຂອງມະນຸດ ແລະ ກະດກູ ສັດ ເປັນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ, ເຊິີ່ງມີອາຍຸລະຫວູ່າງ 500.000-400.000 ປີກູ່ອນ ຄ.ສ. ຄ້ົນພົບໂດຍນັກບູຮານຄະດີ ຊາວຝຣັ່ົງ ຊ່ີວູ່າ E saurin ທີ່ຖໍ້າຜາເລີຍຍອດນໍ້າຄານ ໃນປີ ຄ.ສ 1936, ແຂ້ວມະນຸດທີ່ຄ້ົນພົບໃນຖ້ໍາຜາເລີຍນົ້ີ ຄ້າຍຄກັບມະນຸດປັກກ່ີິງທ່ີຄົ້ນພົບໃນປະເທດຈີນ. ນອກຈາກນ້ີົ, ຍັງມີກະດູກແຮດ, ກະດູກຊ້າງ, ກະດູກໝີ, ກະດູກ ກວາງເປັນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ (ສຸເນດໂພທິສານ 2000:12). ທ່ີຖົ້າຜາຮາງ ນັກບູຮານຄະດີໄດ້ຄົ້ນພົບແຂ້ວ, ບິົ້ງ ກະດກູ ຫວົ , ກະດູກຂ້າງຊ້າຍຂອງມະນຸດບູຮານ ແລະ ກະດກູ ສັດທີ່ຖກທຸບຕ.ີ ແຕູ່ເນີ່ອງຈາກວູ່າພວກເຮົາຍັງບໍ່ທັນໄດ້ ລົງເລິກຄ້ົນຄວ້າເຖິງບັນຫານົ້ີຢູ່າງລະອຽດ ຈຶີ່ງບໍ່ສາມາດໄດ້ຂໍ້ມູນທ່ີສົມບູນ, ເຖິງຢູ່າງໃດກໍຕາມມັນກໍມີຄຸນຄູ່າສໍາຄັນ ໃນການບົງ່ ບອກໃຫຮ້ ວູ້ າູ່ ດນິ ແດນລາວເຮາົ ມມີ ະນດຸ ບຮູ ານອາໄສຢູ່ມາແຕູ່ດນົ ນານແລວ້ . - ແຂວງຫຼວງພະບາງ: ນັກບູຮານຄະດີໄດ້ຄ້ົນພົບໂຄງກະດູກຄົນ, ແຂ້ວ ແລະ ກະດູກສັດ ຢູ່ຖໍ້າຫົວພູ. ນອກຈາກນີ້ົ, ເພ່ິີນກໍໄດ້ຄົ້ນພົບບິົ້ງກະໂຫຼກຫົວຄົນປະຖົມບູຮານ, ແຂ້ວສັດ ແລະ ກະດູກສັນຫັຼງຂອງສັດຢູ່ຖ້ໍາຮາງ, ຖ້າໍ ປ່ອູ ງສາຍພູເລີຍ. ໄປທາງຕາເວັນອອກສຽງເໜອຂອງແຂວງຫຼວງພະບາງ, ເຊິງ່ີ ເພ່ນີິ ຄາດຄະເນວູ່າມີອາຍໄຸ ດ້ປະມານ 40.000 ປີມາແລ້ວ ແລະ ສັນນິຖານວູ່າອາດ ແມູ່ນມະນຸດເຜ່ົາພັນດຽວກັບມະນຸດຊາວາ (ອິນໂດເນເຊຍ) ແລະ ມະນຸດປັກກິີ່ງ. 8

ຂ. ຍກຸ ຫນີ ກາງ Mesolithic ຍຸກຫີນກາງໃນລາວຄາດຄະເນວູ່າມີອາຍຸຢູ່ລະຫວູ່າງ 10.000-8000 ກູ່ອນ ຄສ. ເປັນຍຸກທີ່ເຊ່ີອມຕໍ່ ລະຫວູ່າງຍຸກຫີນເກົ່າກັບຫີນໃໝູ່ ການດໍາລົງຊີວິດຍັງອາໄສທໍາມະຊາດເປັນຕົ້ນຕໍ ໂດຍສະເພາະການທໍາມາຫາກິນ ແລະ ທີ່ພັກພາອາໄສ. ຍກຸ ນົີ້ເປັນຍກຸ ທີ່ມະນດຸ ເຮາົ ເລ່ີມມີແນວຄິດ, ເຊີິງ່ ເປັນຊວູ່ ງເວລາທຢ່ີ ູລ່ ະຫວູ່າງການປູ່ຽນແປງ ໃ ໝູ່ ໂດຍສະເພາະແມນູ່ ປູຽ່ ນຈາກການສະແຫວງຫາອາຫານມາເປນັ ການຜະລດິ ອາຫານ, ເຊີິ່ງເອີນ້ົ ວູ່າຂົ້ັນຕົ້ນຂອງການ ກະສິກໍາກໍາເນີດ. ມະນຸດໃນຍຸກນ້ົີຮູ້ຈັກປະດິດເຄ່ີອງມຫີນດ້ວຍການໃສູ່ດ້າມ ແລະ ນໍາໃຊ້ເຂົາສັດເປັນອາວຸດ. ຮູ່ອງຮອຍຫຼັກຖານມະນດຸ ບູຮານຍກຸ ຫີນກາງໄດ້ຖກຄົ້ນພບົ ຢໃູ່ ນຫາຼ ຍບູອ່ ນໃນດິນແດນລາວປະຈຸບັນ ເຊ່ນົັ : + ແຂວງວຽງຈັນ: - ທີ່ຖ້ົາດິນ ບ້ານວັງເມອງຊະນະຄາມ ເພ່ິີນໄດຄ້ ້ົນພົບໂຄງກະດູກມະນຸດພ້ອມດ້ວຍເຄີ່ອງ ມຫີນຕູ່ອຍ ທ່ີ ເຮັດຈາກຫີນຫາດຈໍານວນຫວຼ ງຫຼາຍ, ເຄ່ີອງມທີ່ເຮັດຈາກຫີນປູນອີກດວງໜ່ີຶງ ແລະ ພົບໝ້ໍດິນເຜົາລາຍ ເຊອກທາບ ໃນຊົ້ັນດິນວັດທະນະທໍາທີສາມ ທີ່ດໍາເນີນການຂຸດຄົ້ນໃນປີ ຄ.ສ 1974 ບອກວູ່າ ມີອາຍຸ 9000 ປີ ກູ່ອນ ຄ.ສ(ສຸ ເນດໂພທສິ ານ. ເລ່ອີ ງເດີມ. 2000: 25). - ຢູ່ຖໍ້າຜາຮອມ ເມອງວັງວຽງ ນັກບູຮານຄະດີໄດ້ຄົ້ນພົບຂວານຫີນປະເພດຕອກໜ້າດຽວ ເຊີ່ິງມີອາຍຸ ປະມານບ່ໍຕ່ໍາກວູ່າ 10.000 ປີ ມາແລ້ວ. ຢູ່ບ້ານສົມສະນຸກ ເຊີິ່ງຕັ້ົງຢູ່ທາງທິດໃຕ້ຂອງເມອງວັງວຽງປະມານ 30 ກິໂລແມັດ ກໍໄດຄ້ ົນ້ ພົບຂວານຫີນຝົນ ເຊີິງ່ ມີອາຍປຸ ະມານ 6.000- 8.000 ປີ ເປັນຢາູ່ ງໜອ້ ຍ. ຄ. ຍກຸ ຫີນໃໝູ່ Neolithic ໃນຍຸກນ້ົີນັກວິຊາການໄດ້ຄາດຄະເນວູ່າມີອາຍຸຢູ່ລະຫວູ່າງ 8000-4000 ກູ່ອນ ຄ.ສ ໂດຍປະມານ. ເປັນ ຍຸກທ່ີມະນຸດປູ່ຽນຈາກການເກັບເດັດລູ່າສັດມາເປັນການກະສິກໍາຄປູກຝັງ ແລະ ລ້ຽງສັດ ເຊິ່ີງເປັນຍຸກແຫູ່ງການ ປະຕິວດັ ວິທີການຜະລິດອາຫານ ແລະ ເປັນຍຸກທີ່ມະນຸດປູ່ຽນວິຖີການດໍາລົງຊີວິດຈາກແບບເຄີ່ອນທີ່ມາເປັນແບບຄົງ ທ່ີ ແລະ ສງິ່ີ ທີ່ສໍາຄນັ ແມູ່ນໃນຍຸກນົເ້ີ ທກັ ນກິ ຫຼ ກໍາມະວທິ ີໃນການປະດິດເຄ່ີອງມຫນີ ມກີ ານປູຽ່ ນແປງໃຫ້ມີລັກສະນະ ຄູ່ອງແຄ້ວ, ປານີດມີຄວາມສະດວກໃນການນໍາໃຊ້ ເຊີິ່ງນັກບູຮານຄະດີເອ້ີົນວູ່າ \"ເຄ່ີອງມຫີນຝົນ ຫຼ ຫີນຂັດ\" ເອກະລັກຂອງເຄີ່ອງມຫີນໃນຍຸກນົີ້ ຄ ຂວານຫີນພາດບູ່າ (ສະເຫີຼມສັກ ພາບຸດດີ) ຮູ່ອງຮອຍມະນຸດບູຮານຍຸກຫີນໃ ໝູ່ ໄດ້ຖກຄນ້ົ ພບົ ຢ່ໃູ ນຫຼາຍບອູ່ ນໃນດິນແດນລາວປະຈຸບນັ ແລະ ໄດ້ມຫີ ຼາຍປະເພດເຊັນົ່ : - ແຂວງຄາມູ່ວນ : ທີ່ຖົ້າມະຫາໄຊ ນັກບູຮານຄະດີຝຣ່ັົງໄດ້ຄ້ົນພົບໂຄງກະດູກພ້ອມດ້ວຍເຄີ່ອງມຫີນຝົນ ເຊົັ່ນ ຂວານຫີນມີບູ່າ ແລະ ເປືອກຫອຍທະເລ 8000 ອັນ ແລະ ພາຍໃຕກ້ ານນໍາພາ ຂອງທູ່ານ ທອງສາ ໄຊວົງຄໍາດີ ຫົວໜ້າກົມ ພິພິຕະພັນ ແລະ ວັດຖບູຮານ ໂດຍສົມທົບກັບອໍານາດການປົກຄອງທ້ອງຖີ່ິນ ໄປທໍາການສໍາຫຼວດຂຸດ ຄ້ົນຫຼາຍຈຸດ ໃນຫຼາຍຖໍ້າ ແລະ ເງີບຫີນທີ່ຢູ່ໃກ້ຄຽງກັນ ບາງຫຼມກໍໄດ້ພົບຊີົ້ນສູ່ວນຂອງກະດູກຄົນ ແລະ ເຄີ່ອງໃຊ້ ສອຍຕ່າູ ງໆ ສະເພາະຫຼມທີ່ຢູ່ປາກຖໍ້າຜາແຟນນັົ້ນ ໄດ້ພົບໂຄງກະດູກຂອງຄົນບູຮານທີ່ຄົບຖ້ວນ ຈງີຶ່ ໄດ້ທໍາການຂຸດຄົ້ນ ຢູາ່ ງລະມັດລະວັງ ຕາມຫັກຼ ວິຊາການ ໂຄງກະດູກດັ່ົງກູ່າວແມ່ນູ ຢູເ່ ລກິ ຈາກໜ້າດິນ ປະມານ 90 ຊັງຕີແມັດ. ຖ້ໍາແຫູ່ງ ນົີ້ຢູ່ສູງຈາກລະດັບແຄມຫວ້ຍທ່ີຢູ່ໃກ້ຄຽງປະມານ 15 ແມັດ, ເຊິີ່ງມີລະດັບຄວາມສູງໃກ້ຄຽງກັນກັບຮູບແຕ້ມທີ່ໜ້າ ຜາແຕ້ມ ເມອງງອຍ, ຮູບແຕ້ມທີ່ໜ້າຜາແອູ່ນ ປາກອູ, ຮູບແຕ້ມທີ່ໜ້າຜາຖ້ໍາຕິີງ່ ແຂວງຫຼວງພະບາງ, ການວໄິ ຈທາງ ວິທະຍາສາດ ກູ່ຽວກັບໂຄງກະດູກມະນຸດບູຮານທີ່ຖໍ້າຜາແຟນນົັ້ນ ໄດ້ພົບວູ່າມີອາຍຸປະມານ 6100 ປີ ສົມທຽບອາຍຸ ຄົນບູຮານ ທີ່ຄົ້ນພົບຢູ່ຖ້ໍາແຫູ່ງນີົ້ ກັບອາຍຸຂອງບັນດາຮູບແຕ້ມຕາມໜ້າຜາ ແລະ ຝາຜະໜັງຖ້ໍາຕູ່າງໆ ໃນດິນແດນ ສປປ ລາວ ແລະ ໃນພາກອີສານຂອງປະເທດໄທນັ້ົນ ເຫັນວູ່າມີອາຍຸໃກ້ຄຽງກັນຄມະນຸດທ່ີຖ້ໍາຜາແຟນ (ມະນຸດສີ ໂຄດຕະບູນ) ນ້ົີ ມອີ າຍປຸ ະມານ 6100 ປີ, ຮູບແຕມ້ ຕາມໜ້າຜາຕາູ່ ງໆ ເຊ່ິີງກະປະມານອາຍຸ 5000-6000 ປ.ີ ເຫັນ ມະນຸດສີໂຄດຕະບູນນີແ້ົ ມູ່ນເຜົາ່ ພັນດຽວກັນກັບມະນດຸ ທີປ່ ະຮ່ອູ ງຮອຍຮບູ ແຕມ້ ໄວ້ຕາມໜາ້ ຜາຕູາ່ ງໆດັ່ົງກ່າູ ວມາແລ້ວ ແລະ ເຂາ້ົ ໃຈວ່າູ ມະນຸດຈາໍ ພວກນົີ້ ໄດສ້ ບເຊ້ົອສາຍມາຈາກມະນດຸ ພເູ ລີຍໃນຍຸກຫີນກາງ ພວກເຂາົ ເຈ້ົາ ໄດເ້ ຄີ່ອນຍ້າຍ ຈາກສາຍພູເລີຍ ມາຕາມສາຍພູຫຼວງດ້ານຕາເວັນອອກຜູ່ານຂອບທ່ົງໄຫຫີນ ເຂາົ້ ມາສູ່ເຂດເມອງຄາໍ ເກີດນົ້,ີ ເຊີິ່ງເປັນ 9

ເຂດທີ່ມພີ ູຫີນປູນຈໍານວນຫຼາຍ ແລະ ມີຖາ້ໍ , ມີເງີບຫນີ ຢູຕ່ າມພເູ ຫົຼ່ານັ້ນົ ຈໍານວນຫຼາຍ, ມີຄວາມເໝາະສມົ ສາໍ ລບັ ເປັນ ບອູ່ ນອາໄສຂອງຄນົ ບຮູ ານ, ອກີ ປະການໜີ່ງຶ ຂອງຖາ້ໍ ຜາແຟນບູ່ອນຝ່ັງສົບຄົນຕາຍນົັ້ນຢສູ່ ູງຈາກໜ້າດນິ ທໍາມະຊາດໃນ ປະຈບຸ ນັ ປະມານ 15 ແມດັ ແລະ ມີລະດັບໃກຄ້ ຽງກນັ ກບັ ລະດບັ ຄວາມສູງຕາມຮູບແຕມ້ ຕາມໜາ້ ຜາຕູ່າງໆທີກ່ ູາ່ ວມາ ແລ້ວ, ຈຶ່ີງມີຂໍ້ສັງເກດວູ່າຄວາມສູງຂອງຖໍ້າ ແລະ ຮູບແຕ້ມເຫຼົ່ານີ້ົ ເມີ່ອ 6000 ປີກູ່ອນພຸ້ນຄົງຈະບໍ່ສູງປານນົີ້ ແຕູ່ວູ່າ ຍ້ອນມີການເຊາະເຈີ່ອນມາຍາວນານໜາ້ ດິນທາໍ ມະຊາດຈ່ງຶີ ຫຼດຕ່າໍ ລົງ. ຮູບຖາູ່ ຍ ໂຄງກະດກູ ຄົນບູຮານທີຫ່ ມຼ ຝັງ່ ສບົ ຮບູ ຖູ່າຍ ປາກຖ້າໍ ຜາແຟນບ່ອູ ນທີ່ຄນົ້ ພບົ ຫຼມຝງ່ັ ສົບ ອາຍຸ 6100 ປີ ຂອງຄົນບູຮານອາຍຸປະມານ 6100 ປີ. ພົ້ນດິນບູ່ອນ ທີ່ມີຄົນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍຢືນຢູ່ນັົ້ນແມູ່ນລະດັບໜ້າ ດິນໃໝູ່ ທີ່ໄດ້ຖົມພ້ົນດິນເກົ່າໃຫ້ສູງຂຶົ້ນ (ຮູບນ້ົີໄດ້ຮັບ ຄວາມເອ້ົອເຟືຶ້ອ ຈາກໜັງສພິມວຽງຈັນທາມ ຖູ່າຍໄວ້ ເດອນ 8 ຄ.ສ 2004) 10

ສູວ່ ນໜີງ່ຶ ຂອງຮູບແຕ້ມ ທີ່ໜ້າຜາແຕມ້ ຈງັ ຫວດັ ອຸບົນຣາຊະທານີ ໃນຮູບແຕ້ມນົີ້ ສະແດງໃຫ້ເຫັນການເຮັດ ນາ ແລະ ການຫາປາ, ເຊງ່ີິ ສະທອ້ ນໃຫ້ເຫັນການດາໍ ລງົ ຊີວິດຂອງຄນົ ລາວບູຮານ ເມ່ອີ ປະມານ 5000 ປມີ າແລ້ວ. ຮບູ ແຕມ້ ທີໜ່ າ້ ຜາພູເຂາົ ປາລ້າ ຈັງຫວດັ ອໄຸ ທທານີ (ແຕມ້ ສີຄນໃໝ)ູ່ 11

ຮູບແຕ້ມ ທ່ີພູເຂົາຂຽວຈັງຫວັດພັງງາ ພາກໃຕ້ຂອງປະເທດໄທ, ເຊິ່ີງຢູ່ຕິດກັບຝັ່ງທະເລ, ຮູບນີົ້ສະທ້ອນໃຫ້ ເຫັນເຖິງວິຖີຊີວິດຂອງຊມຊົນບູຮານ ໃນບໍລິເວນດັົ່ງກູ່າວ ທ່ີມີອາຊີບໃນການຫາປາ ຈຶີ່ງມີຜູ້ແຕ້ມຮູບປາໄວ້ໃຫ້ເຫັນ ເພາະວາູ່ ເວລານ້ັົນມະນຸດເຮົາຍັງບ່ໍທັນສາມາດປະດິດຕວົ ອັກສອນມາໃຊ້ຂດີ ຂຽນ - ແຂວງວຽງຈັນ: ທີ່ລູ່ອງນ້ົານ້ອຍ ຫຼ ເມອງນ້ອຍທີ່ຢູ່ທາງພາກຕາເວັນອອກຂອງບ້ານຜາຕົັ້ງ ແລະ ບ້ານສົມ ສະນຸກເລາະລຽບຕາມສາຍທາງເລກທີ 13 ໃຕລ້ ງົ ມາປະມານ 30 ກິໂລແມັດເພ່ນິີ ໄດພ້ ົບຂວານຫີນຝົນ ແລະ ຂວານ ທອງຫຼາຍດວງ ພ້ອມເຄ່ີອງປຶັ້ນດິນເຜົາສີມົ່ນລາຍຮອຍເຊອກ ທ່ີມີອາຍຸແຕູ່ 8000-4000 ປີ ກູ່ອນ ຄ.ສ (ສະເຫີຼມ ສັກ ພາບຸດດີ). - ແຂວງຫຼວງພະບາງ : ທ່ີບ້ານສ້ົມ, ບ້ານນາທາງພາກຕາເວັນຕົກຂອງ ແຂວງຫຼວງພະບາງ ແລະ ຖ້ໍາແອູ່ນ ເພິີ່ນໄດ້ພົບເຄ່ີອງມເຄີ່ອງມ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ ທີ່ສັນນິຖານວູ່າມີອາຍຸໃນຍຸກຫີນໃໝູ່ ແລະ ເຄີ່ອງມຫີນຝົນ (ທອງສາ ໄຊຍະວງົ ຄາໍ ດີ 1996: 10-12 ) ຮບູ ຖາູ່ ຍ : ຂວານຫນີ ທີ່ຫໍວາງສະແດງ ແຂວງຫວຼ ງນໍ້າທາ 12

2. ຮ່ອູ ງຮອຍບຮູ ານຄະດໃີ ນຍຸກໂລຫະ ຕາມການຄາດຄະເນຂອງນັກວິຊາການ ໃນຍຸກນີ້ົມີອາຍຸລະຫວູ່າງ 5.000 ປີ ກູ່ອນ ຄ.ສ ລົງມາ. ການຕັ້ົງ ຖີິ່ນຖານ ແລະ ພັດທະນາຂອງມະນຸດໃນຍຸກໂລຫະ ເປັນປັດໄຈທີ່ສໍາຄັນຄການມີແຫູ່ຼງໂລຫະ. ຍຸກນີົ້ເປັນຍຸກມະນຸດ ໄດ້ນໍາເອົາໂລຫະມາປະດິດເປັນເຄີ່ອງມ, ເຄ່ີອງໃຊ້ແທນຫີນ. ໂລຫະປະເພດທໍາອິດທີ່ມະນຸດນໍາມາໃຊ້ແມູ່ນທອງແດງ ເພີິ່ນຈ່ິີງໄດ້ເອ້ີົນຍຸກນ້ົີວູ່າ \"ຍຸກທອງແດງ\" ຕ່ໍມາ ລະຫວູ່າງ 35.000 ປີກູ່ອນ ຄ.ສ ມະນຸດຮູ້ຈັກເອົາທອງປະສົມກັບ ໂລຫະຫຼາຍປະເພດປະສົມເຂ້ົາ ກັນກົ່ວເຊ່ົັນ: ຊນ, ເງິນ ເພີ່ອທົນທານຕໍ່ການໃຊງານ ເຊ່ີິງເອົ້ີນວູ່າ \"ຍຸກທອງສໍາລິດ\" ແລະ ເມ່ີອປະມານ 1.000 ປີ ກູ່ອນ ຄ.ສ. ມະນດຸ ໄດ້ຮຈູ້ ກັ ໃຊເຫັຼກ ຈ່ຶີງເອີ້ົນວ່າູ \"ຍຸກເຫັຼກ\". ດງັົ່ ນັນົ້ , ໃນຍຸກໂລຫະນີົ້ ເພິີ່ນໄດ້ແບູ່ງອອກເປັນ 3 ຍຸກຄ : ຍຸກທອງ, ຍຸກທອງສໍາລິດ ແລະ ຍຸກໂລຫະ. ຮູ່ອງຮອຍການນໍາໃຊ້ໂລຫະໄດ້ຖກ ຄົນ້ ພົບຫຼາຍແຫູ່ງໃນດນິ ແດນລາວປະຈຸບັນ ແລະ ມີຫາຼ ຍປະເພດເຊ່ນັົ : - ປະເພດຄ້ອງບົັ້ງ: ຄ້ອງບົ້ັງ ຫຼ ຕົ່ັງເຈອງ ທ່ີນັກບູຮານຄະດີ ຄົ້ນພົບໃນປະເທດລາວເຮົາມີຢູ່ 2 ແບບຄ: ຄ້ອງບ້ົັງຫີນ (ຕັົ່ງເຈອງ) ແລະ ຄ້ອງບັ້ົງທອງສໍາລິດ. ບູຮານວັດຖປະເພດ ນີົ້ຖກຈັດເຂ້ົາໃນວັດທະນະທໍາ \"ດົງເຊິນ\" ເຊິີງ່ ພບົ ເຫັນຢບູ່ າງແຫູ່ງຄ : - ຄ້ອງບັົ້ງຫີນ (ຕົງ່ັ ເຈອງ): ເຊີິ່ງເປັນຄ້ອງບ້ົັງທີ່ເຮັດດ້ວຍຫີນ ເຊິີ່ງນັກບູຮານຄະດີ ໄດຄ້ ົ້ນພົບຢູ່ເຂດພູເຂົາລີບ ແລະ ພູສາມສຸມ ແຂວງຫຼວງພະບາງໃນປີ ຄ.ສ 1983. ເຊິີ່ງສນັ ນິຖານວູ່າ ເປັນເຄອີ່ ງມປະເພດຫນີ ທີມ່ ີອາຍຸເກາົ່ ແກ່ີບູ ໍ່ ຕໍາ່ ກວ່າູ 400 ປີ ກູ່ອນ ຄ.ສ. ຮູບທີ 1 : ຕົັ່ງເຈອງໝາຍເລກ 1 ຮູບທີ 2: ຕົງ່ັ ເຈອງໝາຍເລກທີ 3 - ຄ້ອງບັົ້ງທອງລໍາລິດ: ນັກບູຮານວິທະຍາ ໄດ້ຄົ້ນພົບຄ້ອງບົ້ັງທອງສໍາລິດ ຫຼ ຄ້ອງບ້ັົງທອງ ສໍາລິດດົງເຊິນ (ເອ້ິົນຕາມຊຄ່ີ ອ້ ງບັ້ົງທອງສາລິດໜວູ່ ຍທາອິດທ່ີຄ້ນົ ພບົ ໄດຢ້ ູ່ເຂດດງົ ເຊນິ ແຂວງແທງຮວາປະເທດຫວຽດນາມ) ຢູຫ່ າຼ ຍ ເຂດໃນປະເທດລາວເຊັ່ົນ: ຢູ່ເລົ່າປາໂກນະຄອນຫຼວງວຽງ ຈັນຄາດວູ່າມີອາຍຸປະມານ 5.600 ປີມາແລ້ວ. ສູ່ວນຢູ່ 13

ສະຫວນັ ນະເຂດ ແລະ ຈໍາປາສັກນັກບູຮານຄະດີ ກໍໄດ້ຄົ້ນພົບຄອ້ ງບ້ັົງທອງສໍາລິດ ເຊ່ີງິ ມີອາຍລຸ ະຫວູ່າງ 300 ປີ ກູອ່ ນ ຄ.ສ. ຮູບທີ1: ແບບມີກບົ 1 ໂຕ ຮູບທີ1: ແບບມີກົບ 2 ໂຕ ຮູບທີ3: ແບບມີກົບ 3 ໂຕ ຮບູ ຖາູ່ ຍ : ຄອ້ ງບງັ້ົ ທອງສາໍ ລດິ ທຄີ່ າດວາູ່ ມອີ າຍປຸ ະມານ 5600 ປີ ຜາູ່ ນມາແລວ້ ປະເພດຂວານ: ຂວານທອງ ເປັນປະເພດເຄີ່ອງມການອອກແຮງງານຂອງມະນຸດບູຮານ, ເຊ່ີິງປະກົດວູ່າມີ ຫຼວງຫຼາຍຢູ່ໃນແຜນດິນລາວໃນປະຈຸບັນ. ຕາມການສັນນິຖານບາງດວງ ກໍມີອາຍຸເປັນຮ້ອຍປີ ແລະ ບາງດວງກໍມີ ອາຍຸເປັນພັນໆປີ. ຂວານທອງ ທີ່ນັກບູຮານຄະດີ ໄດ້ຄົ້ນພົບ ກໍປະກົດມີຢູ່ຫຼາຍໆແຂວງໃນປະເທດລາວເຊັ່ົນ: ຢູ່ຖໍ້າ ນາງອ່ົັນ ແຂວງຫຼວງພະບາງ, ບ້ານສົມສະນຸກ ເມອງວັງວຽງ ແຂວງວຽງຈັນ ແລະ ເມອງປາກງີ່ມ ແຂວງນະຄອນ ຫຼວງວຽງຈັນ. ເຊີິ່ງລາຍລະອຽດຂອງຂວານທອງທີ່ຄົ້ນພົບແມູ່ນບ່ໍປະກົດໃນເອກກະສານໃດໆ. ປະເພດເຄີ່ອງ ປ້ຶັນດິນເຜົາ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ສອຍປະເພດຕູ່າງໆ: ແມູ່ນປະເພດເຄ່ີອງໃຊ້ໃນການດໍາລົງຊີວິດປະຈໍາວັນ ແລະ ເຄ່ີອງເອ້ ຍ້ອງຕູ່າງໆ ທີ່ເຮັດດ້ວຍດິນ, ແກ້ວ, ເປືອກຫອຍ, ທອງ ແລະ ອີ່ນໆເຊັົ່ນ: ໄຫດິນ, ຄົກດິນ, ລູກປັດ, ປອກແຂນ, ສາຍຄໍ...ຕາມການຄົ້ນຄວ້າຂອງນັກບູຮານຄະດີສາມາດຄົ້ນພົບເຫັນຊາກຂອງເຄ່ີອງປຶ້ັນດິນເຜົາ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ສອຍ ປະເພດຕາູ່ ງໆ ທີ່ເກີດຂຶ້ນົ ໃນສະໄໝບູຮານຢູ່ຫຼາຍໆແຂວງເຊັ່ນົ : 1. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວດັ ສາດຢູແ່ ຂວງຫຼວງພະບາງ ນັກບູຮານຄະດີໄດ້ຄົ້ນພົບຊາກວັດຖປະເພດເຄີ່ອງປຶັ້ນດິນເຜົາຢູ່ຖ້ົາ ນາງອ່ົັນ. ສູ່ວນທ່ີບ້ານສົ້ມ, ບ້ານນາ ທາງ ພາກຕາເວັນຕົກຂອງ ແຂວງຫຼວງພະບາງ ເພິ່ີນໄດ້ພົບເຄີ່ອງມ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ທີ່ສັນນິຖານວູາ່ ມີອາຍຸໃນຍຸກຫີນ ໃໝູ່ (ທອງສາ ໄຊຍະວງົ ຄໍາດີ 1996 :10-12). ນອກຈາກນົ້ຢີ ູ່ຖໍາ້ ຫົວພູ ເພ່ີິນໄດພ້ ົບເຄອີ່ ງທອງສໍາລິດເຊນ່ົັ ໂອທອງ, ກະດິງ, ປອກແຂນ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ທີ່ເຮັດດ້ວຍເຫັຼກມີໃບຫອກ, ກູ່ຽວ, ມີດ ແລະ ສິີ່ງເອ້ຢ້ອງ ອ່ີນໆ ເພ່ີິນສັນນິຖານ ວູ່າ ມອີ າຍຸຢູ່ລະຫວູ່າງ 1000 ຫາ 500 ປກີ ່ອູ ນ ຄ.ສ. 2. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວັດສາດຢູ່ແຂວງຫົວພັນ ແຂວງຫົວພັນ ເປັນແຂວງທີ່ພົບເຫັນເສົາຫີນຕ້ັົງຫຼາຍກວູ່າໝູ່ໃນປະເທດລາວ, ຢູ່ທ່ີເມອງ ຫົວເມອງ ແລະ ເມອງເປິນ, ເຊີ່ິງເຮັດດ້ວຍຫີນກະດານມີຮູບຊົງຄ້າຍຄແຜນສີລາເລກເພ່ິີນເອົີ້ນວູ່າ \"ຫີນຕັ້ົງ Menhir \", ເສົາ 14

ຫີນທີ່ຕໍ່າສຸດແທກໄດ້ປະມານ 50 ຊມ, ເສົາທີສ່ ູງສຸດແທກໄດ້ 2.50 ມ, ໜາປະມານ 10-15 ຊມ, ບູ່ອນທີ່ມີຫຼາຍ ກວູ່າໝມູ່ ີເຖງິ 150 ເສາົ ລວມຢູ່ບ່ອູ ນດຽວກັນ, ເຊ່ິງີ ນັກວິຊາການດ້ານບຮູ ານຄະດໄີ ດ້ປະມານຂອງເສາົ ຫີນຕ້ງົັ ຢູ່ແຂວງ ຫົວພັນວູ່າມີອາຍຸປະມານ 2500-3000 ປີ (ທອງສາ ໄຊຍະວົງຄາດີ 1996: 12-14). ທາງລຸູ່ມນັົ້ນເພິີ່ນຍັງພົບພາ ຊະນະເຄີ່ອງໃຊ້ທີ່ເຮັດດ້ວຍໂລຫະອີກ. ນອກຈາກນົ້ີ, ຍັງພົບທີ່ເມອງເປິນ ແຂວງຫົວພັນອີກເຖິງ 430 ແທູ່ງ. ນັກ ບຮູ ານຄະດສີ ັນນຖິ ານວູ່າມີອາຍຸໃນຍກຸ ໂລຫະ ແລະ ເອ້ີນົ ສງ່ີິ ທີ່ຄົນ້ ພບົ ດັ່ົງກູ່າວວູ່າ \"ວັດທະນະທໍາຫນີ ໃຫຍູ່ ຫຼ ຫີນໂຕະ \". ຮບູ : ເສາົ ຫນີ ຕງ້ັົ ເມອງເປນິ ແຂວງຫວົ ພນັ ຮູບ ເສົາຫນີ ຕັ້ງົ ທີ່ສາຍພສູ ນັ ກອງພນັ ແຂວງຫວົ ພັນ ຖູ່າຍໄວ້ ວນັ ທີ 14 ມິຖນາ ຄ.ສ 2003 15

3. ຮູອ່ ງຮອຍປະຫວດັ ສາດຢູ່ແຂວງຊຽງຂວາງ ນັກບູຮານຄະດີໄດ້ຄົ້ນພົບຊາກວັດຖປະເພດເຄ່ີອງປ້ຶັນດິນເຜົາຢູ່ບໍລິເວນໄຫຫີນ ແລະ ພົບພາຊະນະວັດສະດຸ ເຄີ່ອງໃຊ້ທີ່ເຮັດດ້ວຍໂລຫະເຊັ່ົນ: ປອກແຂນທອງສໍາລິດ, ມີດ, ພ້າ, ລູກໝາກປັດ, ເຄ່ີອງປັ້ຶນດິນເຜົາ ແລະ ອ່ີນໆ. ນກັ ບຮູ ານຄະດີໄດສ້ ັນນິຖານວູ່າມອີ າຍຸໃນຍຸກທອງສໍາລດິ ແລະ ຍຸກເຫັກຼ ປະມານ 2000-400 ປີ ກອູ່ ນ ຄ.ສ (ບຸນ ເຮງ່ົັ ບົວສີ ແສງປະເສດີ 1991: 41 ແລະ ທອງສາ ໄຊຍະວງົ ຄໍາດີ 1996: 14-15 ). ບນັ ດາໄຫຫນີ ທີ່ທງ່ົ ໄຫຫີນແຂວງຊຽງຂວາງ ແມູ່ນຮອູ່ ງຮອຍທາງປະຫວດັ ສາດທີສ່ ໍາຄັນຂອງຄນົ ລາວບຮູ ານ ເຊີ່ິງປະກົດໃຫ້ເຫັນໃນທຸກວັນນ້ົີ. ນອກນົ້ີ, ຍັງໄດ້ຢ້ຶັງຢືນໃຫ້ເຫັນເຖິງວິວັດທະນາການທາງດ້ານອະຣິຍະທໍາຂອງຄົນ ລາວສະໄໝບູຮານທມີ່ ລີ ັກສະນະຕ່ເໍ ນ່ີອງກນັ , ໄຫຫນີ ຊຽງຂວາງ, ເຊ່ີິງມໃີ ຫເ້ ຫັນຢູຫ່ າຼ ຍແຫ່ງູ ເຊ່ັົນ: ບາ້ ນໂພນສະຫວັນ , ບ້ານຊຽງດີ, ບ້ານສູ່ວງ, ບ້ານສຸ້ຍ... ລວມທັງໝົດບໍ່ຕໍ່າກວູ່າ 1000 ໝູ່ວຍ, ຫຼາຍກວູ່າໝູ່ແມູ່ນຢູ່ບ້ານສູ່ວງມີເຖິງ 200 ໜູວ່ ຍ. ໄຫຫີນໜູ່ວຍໃຫຍສູ່ ຸດມີນົ້າໜກັ ເຖິງ 15 ໂຕນ, ກວ້າງ 3 ແມັດ, ສູງ 3, 25 ແມດັ , ສາມາດບັນຈຸຄົນ ໄດ້ 6 ຄົນ. ໄຫຫີນຊຽງຂວາງຖກຈັດເຂົ້າໃນວັດທະນະທາຫີນໃຫຍູ່. ມີອາຍຸລະຫວູ່າງ 2000-400 ປີກູ່ອນ ຄ.ສ (ບຸນເຮງັົ່ ບົວສີແສງປະ ເສີດ 1991:41 ແລະ ທອງສາ ໄຊຍະວງົ ຄໍາດີ 1996: 14-15). ຈາກການຄ້ົນຄວ້າຂອງນັກບູຮານຄະດີໄດ້ສັນນິຖານວູ່າໄຫຫີນສ້າງຂົຶ້ນ ເພີ່ອປະກອບພິທີກໍາກູ່ຽວກັບການ ຝັງສົບຄົນຕາຍຂັ້ົນທີ 2 (ຝັງກະດູກຫັຼງຈາກເຜ່ົາແລ້ວ), ໃນປາງກູ່ອນ ເມ່ີອປະມານ 2500 ປີ ຫຼ ຫຼາຍກວູ່ານ້ົັນ, ນອກນົີ້ ຍັງໄດ້ສັນນິຖານວູ່າກູຸ່ມຄົນທີ່ສ້າງຫີນ ແມູ່ນກຸູ່ມຄົນເຜົ່າດຽວກັນ ກັບກຸູ່ມຄົນທີ່ສ້າງເສົາຫີນຕັ້ົງຢູ່ທີ່ແຂວງ ຫົວພັນ, ເພາະວູ່າທັງ 2 ແຫູ່ງອະຣິຍະທໍານ້ີົ ແມູ່ນປະເພນີການປະກອບພິທີກໍາຝັງກະດູກຄົນຕາຍ, ເຊິີ່ງໄດ້ພັດທະນາ ມາຈາກການສ້າງເສົາຫີນຕົ້ັງ ໃນເຂດພູສູງແລ້ວເຄີ່ອນຍ້າຍມາສູ່ເຂດພູພຽງ. ຫຼັງຈາກນ້ົັນ, ກໍໄດ້ປູ່ຽນຈາກການສ້າງ ເສົາຫີນມາເປັນການສ້າງໄຫຫີນແທນ. ປະເພນີການສ້າງໄຫຫີນດັົ່ງກູ່າວ ແມູ່ນຮູ່ອງຮອຍທາງປະຫວັດສາດທີ່ຊົີ້ໃຫ້ ເຫັນເຖິງຄວາມຈະເລີນກ້າວໜ້າຂອງຄົນລາວໃນສະໄໝບູຮານທີ່ຮູ້ປະດິດເຄ່ີອງມ ເພີ່ອຂດຸ ເຈາະຄວັດຫີນທໍາມະຊາດ ແລວ້ ປະດດິ ສ້າງເປນັ ໄຫຫີນຂະໜາດໃຫຍູ່ທີ່ຈບົ ງາມ. ແຕ່ກູ ໍຍງັ ມນີ ກັ ຄົ້ນຄວ້າທາງບູຮານຄະດີຫາຼ ຍທູ່ານໄດໃ້ ຫທ້ ດັ ສະນະກູ່ຽວກັບໄຫຫນີ ໄວ້ ຕ່າູ ງກັນດ່ັົງນ້ົີ : - ທັດສະນະທີ 1 : ສາ້ ງຂນົຶ້ ເພີອ່ ໃສກູ່ ະດູກຄົນຕາຍ - ທັດສະນະທີ 2: ສ້າງເພ່ອີ ເກບັ ນາ້ໍ ໄວໃ້ ນລະດູແລ້ງ - ທັດສະນະທີ 3: ເຮດັ ເພີ່ອໃສ່ເູ ຫົ້ຼາ (ຈາກການເລ່ົາວູາ່ ແມູນ່ ເຮັດໃສູເ່ ຫົຼ້າໃນສະໄໝຂນຸ ເຈອງ) ສູ່ວນນັກຄົ້ນຄວ້າທາງປະຫວັດສາດ ກໍຄນັກທໍລະນີສາດໄດ້ມີຄວາມເຫັນກູ່ຽວກັບຈຸດປະສົງຂອງການສ້າງ ໄຫຫີນໄວດ້ ່ັງົ ນ້ົີ : - ສ້າງຂົນ້ຶ ເພອີ່ ເປນັ ບອູ່ ນເກບັ ມ້ຽນສະບຽງອາຫານໃນເວລາມີເສິກສງົ ຄາມ. - ສ້າງຂົຶ້ນເພ່ີອເກບັ ນ້າໍ ຝົນໄວໃ້ ຊ້ໃນລະດແູ ລງ້ . 16

ຮູບ 1: ໄຫຫີນຊຽງຂວາງ ເຂດທີ 1 ຮບູ 2: ໄຫຫນີ ຊຽງຂວາງ ເຂດທີ 2 ຮບູ 3 : ໄຫຫນີ ຊຽງຂວາງ ເຂດທີ 3 17

ຮບູ ຖາູ່ ຍ: ໄຫດນິ ເຜາົ ທພີ່ ບົ ເຫນັ ໃນຫມຼ ຝງັ່ ສບົ ຮບູ ຖາູ່ ຍ ໄຫເດນິ ເຜາົ ທຂີ່ ດຸ ຄນົ້ ເຫນັ ໃນຫມຼ ຝງັ່ ສບົ ຢູ່ ໃຕພ້ ົ້ນດນິ ອອ້ ມຮອບໄຫຫນີ 4. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວັດສາດທີແ່ ຂວງຄາໍ ມວູ່ ນ ນັກບູຮານຄະດຊີ າວຝຣົ່ັງ ທູ່ານ ໂກລານີ ໄດ້ຄ້ົນພົບວັດຖບູຮານຢູ່ເມອງມະຫາໄຊເຊັ່ົນ ຂວານຫີນມີບູ່າ 29 ດວງ, ເຄອ່ີ ງປຶັ້ນດິນເຜາົ່ ແລະ ເປອື ກຫອຍທີຝ່ ນົ ລະອຽດເຫຼົ້ອມງາມປະມານ 8.000 ອນັ . ນອນນ້ີົ, ຍັງມກີ ຸມູ່ ຊາ້ ງ ຫີນຢູ່ຕາແສງຕົີ້່ິງ ເມອງຍົມມະລາດ ແລະ ກຸູ່ມນົກຍຸງຫີນຢູ່ຕາແສງວຽງ ເມອງຍົມມະລາດ, ບູຮານສະຖານທັງ 2 ແຫ່ງູ ນີ້ົ ໄດຖ້ ກຈັດເຂາ້ົ ໃນວດັ ທະນະທໍາຫນີ ໃໝູ່. 5. ຮ່ອູ ງຮອຍປະຫວດັ ສາດຢູນ່ ະຄອນຫຼວງວຽງຈນັ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ: ໃນປີ ຄ.ສ 2004 ນັກບູຮານວິທະຍາ ໄດ້ຄົ້ນພົບຊາກວັດຖທ່ີ ເລົ່າປູ່າໂກເມອງ ປາກງມ່ີ , ສິີງ່ ທີໄ່ ດ້ຄົນ້ ພົບເຫນັ ນນັ້ົ ປະກອບມວີ ດັ ຖຫາຼ ຍຢູ່າງ, ເຊງີິ່ ປະກອບມີສ້ິົນສວູ່ ນຕາູ່ ງໆ ທແີ່ ຕກຫັກຂອງໄຫດິນ ເຜົ່າ, ໝ້ໍດິນເຜົ່າ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ສອຍຕູ່າງໆເຊັ່ົນ: ຫອກເຫຼັກ, ໝາກລໍ້ຫີນສໍາຫັຼບປຶ້ັນເສັົ້ນຝ້າຍ ແລະ ເຮັດລາຍຜ້າ ໝາກຕູຸ່ມແກ້ວທີ່ຮ້ອຍເຮັດສາຍຄໍ, ກາຈ້ໍາສໍາ ຫັຼບເຮັດລາຍໝໍ້ດິນເຜ່ົາ. ນອກຈາກນົີ້. ກໍມີເຄ່ີອງໃຊ້ທີ່ເຮັດດ້ວຍທອງ ສໍາລິດຫຼາຍຢູ່າງເປັນຕົ້ນແມູ່ນ ປອກແຂນ, ຕູຸ່ມຫູ, ໝາກກະດິງນ້ອຍ ມີອາຍຸປະມານ 1.500 ປີມາແລ້ວ ແລະ ມີ ລັກສະນະຄາ້ ຍ ຄກບັ ເຄ່ອີ ງປັຶ້ນດິນເຜົາ່ ແລະ ເຄອີ່ ງໃຊຕ້ ູ່າງໆທີ່ຄົ້ນພົບຢູ່ຫຼມຝັ່ງສົບບ້ານຊຽງ ຈງັ ຫວັດອຸດອນທານີ, ທີ່ ບ້ານນາດີຈັງຫວັດຂອນແກ່ນູ (ປະເທດໄທ) ແລະ ທ່ີເນີນອູລ່ ກົ ໃນເຂດຍອດນາ້ໍ ມນູ . 18

ຮບູ ຖ່າູ ຍ ໝໍ້ດນິ ເຜາົ ທີຂ່ ຸດໄດຈ້ າກຫມຼ ຝ່ງັ ສົບເຫາ່ົຼ ປາໂກ, ເຊິີງ່ ປະກອບຂົຶ້ນຈາກຊິົ້ນສວູ່ ນແຕກຫກັ ຕູ່າງໆ ຈາກການ ພສິ ດູ ອາຍຸຂອງວັດຖທ່ຂີ ຸດໄດນ້ ົ້ີເຫັນວາູ່ ມອີ າຍຸປະມານ 1,500 ປີ ເປນັ ວັດທະນະທາໍ ອັນດຽວກນັ ກບັ ໄຫດນິ ເຜາົ ທີ່ ບ້ານຊຽງ, ບ້ານນາດີ ຮູບຖູ່າຍ ໄຫດນິ ເຜາົ ທຂີ່ ດຸ ຄົ້ນໄດຈ້ າກຫຼມຝັງ່ ສບົ ຄນົ ບູຮານ ບາ້ ນຊຽງດີ ອໍາເພີໜອງຫານ ຈງັ ຫວັດອຸດອນທານີ ຕາມ ການພສິ ດູ ທາງວິທະຍາສາດພບົ ວູ່າມອີ າຍຸປະມານ 5,000-7,000 ປີ 19

ຮບູ ຖາູ່ ຍ ໄຫດິນເຜົາ່ , ເຊີງ່ິ ຜະລດິ ລຽບງູ່າຍ ໄຫດິນເຜາົ ທີຄ່ ນົ້ ພບົ ໄດ້ຈາກຫມຼ ຝ່ັງສົບທ່ີບ້ານຊຽງ, ໄຫສີຂຽວມອີ າຍຸ ປະມານ 5,000-7,000 ປີ ຮູບຖູ່າຍ : ໝໍດ້ ິນທີ່ຄນ້ົ ພບົ ຢຫູ່ ຼມຝັງສົບ ທີ່ເລາົ່ ປ່າູ ໂກ ແລະ ຮູບແຕມ້ ລະບາຍສີຄນໃໝູ່ 20

ແຜນທ່ີສະແດງຈດຸ ທ່ີຄົນ້ ພບົ ເຄອ່ີ ງປັຶ້ນດນິ ເຜົ່າ ແລະ ໂລຫະທອງສາໍ ລິດທ່ມີ ອີ າຍແຸ ຕູ່ 1.500 ປີ ເຖງິ 7.000 ປີ ໃນ ເຂດທົງ່ ພຽງຮາບສງູ ໂຄຣາດ, ເຊງິີ່ ຢູ່ໃນເຂດສອງຝັ່ງແມູນ່ ໍາ້ ຂອງ 21

ບດົ ທີ 2 ຄວາມເປນັ ມາຂອງຄາໍ ວາູ່ ລາວ ແລະ ຊນົ ຊາດລາວ I. ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມເປັນມາຂອງຄໍາວ່າູ ລາວ ຄາວູ່າ \" ລາວ \" ນົັ້ນມາຈາກໃສ ຫຼ ເປັນຫຍັງຈີຶ່ງເອົ້ີນຄາວູ່າ \"ລາວ\" ບັນຫານົ້ີໄດ້ມີນັກປາດຫຼາຍທູ່ານ ໄດ້ໃຫ້ ທັດສະນະໄວ້ຫຼາຍຢູ່າງແຕກຕູ່າງກນັ ເຊັ່ນົ : 1. ບັນດາທດັ ສະນະກ່ຽູ ວກັບຄາໍ ວາູ່ ລາວ - ຫຼວງວິຈິດ ວາທະການ. ພົງສາວະດາຊາດໄທໄດ້ກູ່າວໄວ້ວູ່າ: ຄາວູ່າ \"ລາວ\" ມາຈາກຄາວ່າູ \"ລົວະ ຫລຼ ະວາ້ \" ຕມ່ໍ າໄດ້ພຽ້ ນ ຫຼ ປ່ຽູ ນມາເປັນຄາໍ ວ່າູ \"ລາວ\". ລະວ້າເປັນກູຸມ່ ຄົນພົນ້ ເມອງເດມີ ທີ່ອາໄສຢດູ່ ນິ ແດນແຫງູ່ ນມີົ້ າກອູ່ ນ. - ພງົ ສາວະດານ ລ້ານຊາ້ ງສະບບັ ຂນຸ ບລູ ົມ ລາຊາທິລາດໄດກ້ ູ່າວໄວ້ວູ່າຄາວູ່າ \"ລາວ\" ມາຈາກຄາໃນພາສາບາລີ ວາູ່ \"ລາວຸ\" ເຊງິ່ີ ມີຄວາມໝາຍໃນພາສາລາວວ່າູ ໝາກນ້າໍ ເຕົ້າປງຸ . ເພາະວາູ່ ນັກປາດບຮູ ານຂອງລາວ ໄດ້ເວົ້າວາູ່ ຄນົ ລາວ ເກດີ ມາຈາກໝາກນາໍ້ ເຕົ້າປງຸ . ດ່ົັງນນົັ້ , ຄົນລາວຈີຶງ່ ເອີ້ົນນາມຂອງຕນົ ວາູ່ : \"ລາວ\" ຕາມຊ່ຂີ ອງໝາກນາໍ້ ເຕົ້າປຸງ. - ຈົດໝາຍເຫດຂອງຈີນອ້າງໃນ ອູ່ຄໍາ ພົມວົງສາ ໄດ້ກູ່າວວູ່າຄໍາວູ່າ \"ລາ \"ມາຈາກຄໍາວູ່າ \" ດາວ\" ທີ່ມີຄວາມ ໝາຍວູ່າຈະເລີນ, ສູງ...ເຊີ່ິງຄໍາຄໍານີົ້ສັນນິຖານວູ່າຄົນຈີນເປັນຜູ້ເອ້ົີນຊ່ີໃຫ້ຄົນກຸູ່ມໜີ່ຶງທີ່ດໍາລົງຊີວິດທ່ີສູງໃນດິນແດນ ຈີນ, ມີວັດທະນະທໍາທ່ີສູງກວູ່າ ແລະ ມີປະເພນີອັນດີງາມພວກ ຈີນຈຶີ່ງຍົກຍ້ອງນັບຖ ແລະ ເອ້ີົນກູຸ່ມຄົນດັົ່ງກູ່າວວູ່າ \"ອ້າຍດາ \". ແຕູ່ເນ່ີອງຈາກວູ່າຄົນຈີນຜັນສຽງຕົວ \"ດ\" ບໍ່ຊັດເຈນ ຈີຶ່ງອອກເປັນສຽງຕົວ \"ລ\", ດົ່ັງນັ້ົນ ຄໍາວູ່າ \"ອ້າຍ ດາວ\" ຈຶງ່ີ ກາຍເປນັ \"ອ້າຍລາວ\" - ພະຍາອະນຸມານ ຣາຊະທົນ ໃນຕໍານານເລ່ີອງຊາດໄທ ກູ່າວວູ່າຄໍາວູ່າ: \"ລາວ\" ແມູ່ນໄດ້ມາຈາກຊ່ີຂອງຄົນ ພວກໜຶີ່ງທີ່ດໍາລົງຊີວິດຢູ່ແຄມນໍ້າ ໃນຂົງເຂດເມອງເສສວນ ຂອງຈີນປະ ຈຸບັນນົີ້. ເຊີິ່ງຕໍານານໄດ້ກູ່າວໄວ້ດົັ່ງນີ້ົ: ມີ ຍິງຄົນໜຶີ່ງມີລູກຊາຍ 9 ຄົນກູ່ອນນາງຈະມີລູກຄົນທີ່ 9 ນ້ັົນ, ນາງໄດ້ໄປຊ້ອນເອົາປາລຽບແມູ່ນ້ໍາຂອງ ແລະ ໃນ ຄະນະນັົ້ນປະກົດ ມີຂອນໄມ້ເປັນເກັດຊາໆ ມາພາດຂາຂອງນາງ. ຕໍ່ມານາງກ່ໍໄດ້ລູກຄົນທີ 9, ເມີ່ອລູກໃຫຍູ່ພໍແລູ່ນ ໄດ້ນາງກໍ່ພາລູກທັງ 9 ຄົນ ໄປຊ້ອນເອົາປາ ແລະ ໄດ້ມີນາກຕົວໜີ່ຶງຮ້ອງມາຖາມວູ່າ \" ລູກເຮົາຢູ່ໃສ \" ນາງມີຄວາມ ຕົກໃຈ ຈຶີ່ງຮ້ອງໄດ້ຄໍາດຽວວູ່າ \" ເກ້ົາຫົ້ຼງ \". ຕໍ່ມາເມ່ີອຊາຍທັງ 9 ໃຫຍູ່ຂົ້ຶນມາ ແລະ ມີຄອບຄົວໝົດທຸກຄົນ, ກຸມມານຄົນທີ 9 ເປັນຜູ້ມີປັນຍາສະຫຼາດກວູ່າໝູ່ ແລະ ໄດ້ເປັນຫົວໜ້າປົກຄອງໝູ່ສບຕໍ່ມາ. ໃນພົງສາວະດານຈີນ ເອີົ້ນຊາຍທັງ 9 ນົ້ີວູ່າ: \" ພວກລີ \" . ດົ່ັງນົັ້ນ, ຄໍາວູ່າ \" ຫົ້ຼງ \" ກັບ \" ລີ \" ຄົງແມູ່ນ ຄໍາດຽວກັນ. ຕ່ໍມາສຽງເລີຍຜ້ຽນ ມາເປນັ \" ລຸງ \" - \" ລວງ \" ຕ່ໍໆມາເລີຍ ເປັນ \" ລາວ \" .ເຖິງແມູ່ນວູ່າຈະມີການໃຫທ້ ີ່ມາ ຂອງ ຄາວາູ່ \" ລາວ \" ໃນ ຫຼາຍໆເຫດຜົນກໍຕາມ ແຕູ່ຄໍາຄໍານ້ີົກໍໄດ້ກາຍມາເປັນຊ່ີຂອງຄົນກູຸ່ມໜ່ີຶງ ທ່ີມີຮີດຄອງປະເພນີອັນດີ ວັດທະນະທໍາທູ່ີ ເປັນເອກະລກັ ຂອງຕົນເອງ ແລະ ໄດ້ດໍາລງົ ຊວີ ິດໃນຜນແຜນູ່ ດິນ ບລໍ ິເວນທເີ່ ປນັ ປະເທດລາວໃນປະຈບຸ ັນ . 22

II. ຖ່ີິນກາໍ ເນດີ ຂອງຊນົ ຊາດລາວ ຕາມການຄ້ົນຄວ້າຂອງນັກວິຊາການ ແລະ ນັກປະຫວັດສາດໄດ້ໃຫ້ທັດສະນະກູ່ຽວກັບການກາເນີດຂອງຊົນ ຊາດລາວນົນ້ັ ມຫີ ຼາຍທັດສະນະທ່ີແຕກຕູ່າງກນັ ເຊັົນ່ : 1. ທັດສະນະທີໜຶີງ່ \" ທິດສະດີ ອານໄຕ \" - ພົງສາວະດານລາວ ໄດ້ກູ່າວວູ່າ: ດິນແດນບໍລິເວນທີ່ເປັນທີ່ຕົັ້ງຂອງປະເທດລາວໃນປັດຈຸບັນ ແມູ່ນເປັນ ທຢີ່ ູ່ອາໄສຂອງກຸູ່ມຄົນລະວ້າ, ຂອມ ແລະ ມອນ. ຖິີນ່ ຖານເດີມຂອງກູຸ່ມຄນົ ໄທລາວຢູ່ບລໍ ິເວນດິນແດນໃນລະຫວູ່າງ ລູ່ອງແມູ່ນ້ໍາຮວງໂຫ ກັບເຂດທົ່ງພຽງລູ່ອງແມູ່ນໍ້າຢັງຊີກຽງໃນມົນທົນເສສວນຂອງປະເທດຈີນໃນປັດຈຸບັນ ມີເມອງ ໃຫຍູ່ສອງເມອງ ຄ ເມອງລຸງ ແລະ ເມອງປາ. ຄົນຈີນເອ້ີົນວາູ່ ໄຕຕໍ່ມາປູ່ຽນເປັນໄທ. ປະມານປີ 843 ກ່ອູ ນ ຄ.ສ ໄດ້ ຖກຈີນຮຸກຮານ, ກູຸ່ມຄົນໄຕໄດ້ອົບພະຍົບລົງມາສູ່ທາງໃຕ້ໃນເຂດຍູນານ ແລ້ວເຂົ້າສູ່ດິນແດນລາວທາງພາກເໜອ ແລະ ທາງພາກຕາເວນັ ອອກສຽງເໜອ.\" (ສີລາ ວິຣະວງົ , 1973: 6 ) - ຊາດລາວເປັນຊາດເກ່ົາແກູ່ບູຮານ ມີອາຍໄຸ ດ້ເຖິງທຸກວັນນີົ້ປະມານຫ້າພນັ ປີປາຍ. ກົກເຄົ້າເຫງາ້ົ ເລົ່າກໍຂອງ ລາວນ້ັົນແມູ່ນມາແຕູ່ພູເຂົາອັນໄຕໃນປະເທດມອງໂກເລຍ ຕອນເໜອຂອງທະວີບອາຊີ, ໄດ້ພາກັນລົງມາຕັົ້ງຫັຼກປັກ ຖານບູ່ອນທໍາມາຫາກິນ ຢູ່ໃນຕອນລຸູ່ມແມູ່ນໍ້າຮວງໂຫ ແລະ ແມູ່ນ້ໍາຢັງຊີກຽງ.... ຕ່ໍມາພວກຈີນເຂົ້າຮຸກຮານຈົນໄດ້ ເສຍເມອງໃຫ້ພວກເຂົາແລ້ວຈຶ່ີງໄດ້ພາກັນ ຖອຍລົງມາທາງໃຕ້ເລົ້ອຍໆ ແລະ ໄດ້ເຄ່ີອນຍ້າຍແຕກຈາກກັນອອກເປັນ ຫຼາຍພວກຄ : - ພວກທຖ່ີ ອຍລງົ ມາທາງມົນທນົ ອາສັມກາຍເປັນໄທອາຫມົ . - ພວກທ່ີຖອຍລງົ ໄປທາງເໜອຂອງພະມ້າກາຍເປັນໄທໃຫຍູ່ ຫຼ ຊານ ແລະ ໄທງຽ້ ວ. - ພວກທີຖ່ ອຍລົງໄປທາງແມູ່ນໍາ້ ເຈົ້າພະຍາກາຍເປນັ ໄທສະຫຍາມ ເອ້ນີົ ວາູ່ ໄທ. - ພວກທ່ຍີ ັງຕກົ ຄ້າງໃນດິນແດນຈີນຕອນໃຕ້ມນົ ທນົ ຍນູ ານກາຍເປັນໄທອິດສະຫຼະ ຫຼ ເອ້ີນົ ວາູ່ ລ້ົ ຫຼ ໄທລ້ົ - ພວກທີຖ່ ອຍລງົ ໄປທາງແມູ່ນາໍ້ ຂອງກາຍເປັນ ລາວ ເຊງ່ິີ ພວກເຮາົ ເອີົ້ນໂຕເອງວູ່າ ໄທລາວ ແລະ ກາຍເປັນ ຊາດລາວ, ປະເທດລາວປັດຈບຸ ນັ . (ອູ່ຄາ ພົມວົງສາ 1958:2-3) 23

ແຜນທີ່ ສະແດງເຖງິ ການເຄອ່ີ ນຍາ້ ຍຂອງກມຸູ່ ຄນົ ລາວ ຕາມທດິ ສະດທີ ີ 1 2. ທດັ ສະນະທີສອງ: ທິດສະດີ ເສສວນ - ນັກວິຊາການໄດ້ກາູ່ ວວູ່າ : ດິນແດນບໍລິເວນມົນທົນເສສວນຂອງຈີນ ຄຖີິ່ນກໍາເນດີ ຂອງກຸູ່ມຄົນໄທລາວ. ປະມານສະຕະວັດທີ 6 ກູ່ອນ ຄສ ໄດ້ຖກກູຸ່ມຄົນຈີນຮຸກຮານແລ້ວອົບພະຍົບມາຢູ່ເຂດຍູນານທາງພາກໃຕ້ ຂອງຈີນ ແລະ ແຈກຢາຍກັນຢູ່ຕາມທິດຕູ່າງໆທາງຕອນໃຕ້ຂອງຈີນ ແລ້ວກະຈາຍເຂ້ົາສູ່ອານນາຈັກລ້ານຊ້າງ ແລະ ລ້ານນາ. (Terrian De La Couperie ອາ້ ງໃນປະຫວດັ ສາດໄທ , 2536). - ພົງສາວະດານສະຫຍາມໄດ້ກູ່າວໄວ້ວູ່າ : ດິນແດນບໍລິເວນທ່ີເປັນປະເທດໄທແຕູ່ກູ່ອນເປັນຖ່ິີນອາໄສຂອງ ກຸ່ມູ ຄນົ ລະວາ້ , ມອນ-ຂະແມ. ສູ່ວນຄົນໄທຢູ່ບລໍ ິເວນເສສວນ ແລະ ຖກຈີນຮຸກຮານຈງຶີ່ ອົບພະຍົບລົງມາທາງພາກໃຕ້ ແລ້ວກະຈາຍຢູ່ທ່ົວໄປຕາມເຂດຕູ່າງໆ ຂອງຍູນານທາງພາກໃຕ້ຂອງປະເທດຈີນ. ທິດຕາເວັນຕົກຂອງຍູນານແມູ່ນ ງ້ຽວ, ສານ. ທິດໃຕ້ຄສິບສອງຈຸໄທ ແລະ ທາງລູຸ່ມຂອງຍູນານຄລ້ານນາ ແລະ ລ້ານຊ້າງ \" ( ພະຍາດໍາລົງ ຣາຊານຸ ພາບ. ພງົ ສາວະດານສະຍາມ. ພສ2467 ແລະ ພສ 2477) - ຫຼວງວິຈິດ ວາທະການ ທ່ີອີງໃສູ່ຂ້ໍມູນການຄົ້ນຄ້ວາຂອງນັກວິຊາການຕາເວັນຕົກແລະຂອງໄທ ແລ້ວ ສະຫຼບກ່ຽູ ວກັບຖີ່ນິ ກາໍ ເນີດຂອງຄນົ ໄທໃວໃ້ ນປ້ມຶ ສະຫຍາມກັບສວຸ ັນນະພມູ ເຊງິີ່ ພິມປີ ພສ 2476 ( ຄ.ສ 1932) ແລະ ປ້ຶມການຄົ້ນຄ້ວາກູ່ຽວກັບຊົນຊາດໄທ ເຊິ່ີງພິມປີ ພສ 2499 ( ຄສ 1956) ວູ່າ \"ຖີິ່ນກໍາເນີດຂອງຄົນໄທ ຢູ່ ໃນດິນແດນເຊ່ີິງເປັນມົນທົນເສສວນ,ຮູເປ,ອັນຮຸຍ ແລະ ກຽງຊີຕອນກາງຂອງຈີນໃນປັດຈຸບັນກູ່ອນ ພວກຈີນອົບ ພະຍບົ ເຂົາ້ ມາ.ຈາກນ້ນົັ ກຄໍ ູອ່ ຍໆອົບພະຍບົ ມາສູ່ມົນທົນຍນູ ານ ແລະ ແຫມຼ ອິນດຈູ ີນ \". 24

3. ທດັ ສະນະທີສາມ : ທດິ ສະດີ ຍນູ ານ ນັກວິຊາການກຸູ່ມນົ້ີໄດ້ໃຫ້ທັດສະນະວູ່າ: ບູ່ອນກໍາເນີດຂອງກຸູ່ມຄົນໄທລາວກະຈາຍຢູ່ທົ່ວໄປໃນ ດິນແດນ ບລໍ ິເວນຕອນໃຕ້ຂອງຈີນ ແລະ ທາງພາກເໜອຂອງອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້. ກຸູ່ມຄົນໄຕ ເປັນກຸູ່ມຄົນໃຫຍູ່ມີຫຼາຍ ເຜົ່າຊົນທ່ີມີຄວາມສໍາພັນທາງເຄອຍາດທີ່ໃກ້ສິດກັນໂດຍສະເພາະທາງ ດ້ານພາສາ, ວັດທະນະທໍາ ຫຼ ວິຖີການດໍາລົງ ຊີວິດ. ສູນກາງອານາຈັກທີ່ສໍາຄັນຂອງກມຸູ່ ຄນົ ເຫົ່ຼານົ້ີ ຄ ອານາຈັກນູ່ານເຈົາ້ (ໜອງແສ). ຕໍ່ມາຫຼງັ ຈາກອານາຈກັ ນາູ່ ນ ເຈົ້າຖກແຕກມາ້ ງຈາກກຸູ່ມຄນົ ຈີນຮຸກຮານແລວ້ ກໄໍ ດ້ເຄອີ່ ນຍາ້ ຍເຂາົ້ ສູດ່ ິນແດນລາວ ປະມານສະຕະວັດທີ 8 . 4. ທດັ ສະນະທສີ ີ່: ອິນດູຈນີ ຫຼສວຸ ນັ ນະພມູ ນັກວິຊາການກູຸ່ມນີ້ົໄດ້ກູ່າວວູ່າ: ຕະກຸນເຜົ່າໄທລາວມີຖິ່ີນກໍາເນີດ ແລະ ມີພັດທະນາການຢູ່ເທິງດິນແດນ ລູ່ອງແມູ່ນ້ໍາຂອງບໍລິເວນທີ່ເປັນດິນແດນປະເທດລາວ-ໄທໃນປັດຈຸບັນເພາະກູຸ່ມຄົນ ດ່ົັງກູ່າວນ້ົີເປັນກູຸ່ມໃຫຍູ່ມີຫຼາຍ ເຜາ່ົ ກະຈາຍກັນໄປຕົ້ັງຖ່ີິນຖານຕາມສະຖານທີແ່ ຕກຕ່າູ ງກັນຕາມ ຄວາມເໝາະສມົ . ກູ່າວໂດຍສັງລວມແລວ້ ກຽູ່ ວກັບ ຖນິີ່ ກໍາເນດີ ຂອງຄົນລາວຫວຼ ູ່າຄົນລາວມາຈາກໄສນ້ົນັ ຍງັ ເປັນບັນຫາທາ້ ທາຍນັກປະຫວດັ ສາດ ແລະ ນັກວຊິ າ ການທ່ີ ກາໍ ລັງສຶກສາຄົ້ນຄ້ວາໃນດ້ານນຢີົ້ ູ່ ເພອີ່ ຊອກຫາຄໍາຕອບ ຫຼ ຄວາມຈງິ ກູ່ຽວກັບປະຫວັດສາດແຫູ່ງຄວາມເປນັ ມາຂອງ ຊາດລາວ. ເຖິງແນວໃດກໍຕາມ ການເກີດຄວາມເຊ່ີອຫຼການຕັ້ົງຂໍ້ສົມມຸດຕິຖານຂຶ້ົນມາກູ່ຽວກັບຖ່ິີນກໍາເນີດຂອງຄົນ ລາວ ໃນດິນແດນລາວ ຫຼ ວູ່າຄົນລາວບໍ່ໄດ້ອົບພະຍົບມາແຕູ່ບູ່ອນອີ່ນນ້ົັນ ກໍເນີ່ອງມາຈາກຄວາມກ້າວໜ້າທາງວິຊາ ການທີ່ໃຊ້ເຫດຜົນຈາກຫຼາຍປະເພດຫັຼກຖານມາໂຕ້ແຍ້ງ ຈີຶ່ງພາໃຫ້ເກີດມີແນວຄວາມຄິດແບບນີົ້ເກີດຂ້ຶົນ ແລະ ກໍມີ ຜົນເຮດັ ໃຫ້ການສກຶ ສາເລອ່ີ ງຖິ່ີນກໍາເນດີ ຂອງຄົນລາວຕອ້ ງປ່ຽູ ນໄປ. ສະຫຼບແລ້ວຄົນລາວທີ່ອາໄສໃນດິນແດນລາວປະຈຸບັນອາດມີຖ່ິີນກໍາເນີດຢູ່ທີ່ນ້ີົ ແລະ ກໍເຄ່ີອນຍ້າຍຈາກທີ່ ອີນ່ ມາສົມທບົ ເພາະພຈິ າລະນາດາ້ ນເຫດຜນົ ແລ້ວບ່ໍມປີ ະຊາຊາດໃດ ຫຼ ກູຸ່ມຄນົ ໃດດາໍ ລົງຊີວດິ ຢູ່ກບັ ທ່ີ ແຕ່ລູ ະກູຸ່ມຄົນ ມກີ ານເຄອ່ີ ນຍ້າຍ ແລະ ເລອກສນັ ທີ່ຢູ່ອາໄສຕາມຄວາມເໝາະສມົ ຂອງຕນົ ເອງ. III. ການສ້າງຕ້ງັົ ນະຄອນລັດທາໍ ອດິ ຂອງຊົນເຜົາ່ ອ້າຍລາວ 1. ອານາຈກັ ອາ້ ຍລາວ - ໃນລະຫວູາ່ ງປີ 4,000-3,000 ປີກອູ່ ນ ຄ.ສ. ຄົນລາວໄດສ້ ້າງເມອງຂອງຕົນຂນ້ຶົ ມຢີ ູ່ 3 ເມອງຄ: - ເມອງລງຸ ຕັົ້ງຢູຕ່ ອນຕົ້ນຂອງແມນູ່ າ້ໍ ຮວງໂຫ ຈີນເອີົ້ນວູາ່ : ລງຸ ເຈາົ - ເມອງປາ ຕ້ັົງຢູ່ຕອນໃຕ້ຂອງແມູ່ນ້ໍາຮວງໂຫ ຈນີ ເອ້ນົີ ວ່າູ : ລຸງກງິ - ເມອງງຽ້ ວ ຕ້ົັງຢູ່ຕອນກາງຂອງແມ່ນູ ້ໍາຢງຶັ້ ຊີກຽງ ຈີນເອົ້ີນວ່າູ : ຈາງຊາ ເມີ່ອມາເຖິງປີ 943 ກູ່ອນ ຄ.ສ ຈີນເກດີ ມີຄວາມຂັດແຍ່ງູ ກນັ ແລ້ວອົບພະຍົບມາຢູ່ນາອ້າຍລາວ ຕ່ມໍ າໃນປີ 843 ກ່ອູ ນ ຄ.ສ ພວກຈີນກໍໄດ້ຕີເອາົ ເມອງລຸງ ແລະ ປີ 338 ກູ່ອນ ຄ.ສ ກຖໍ ກຈີນຍດຶ ຄອງເມອງປາ ພວກອ້າຍລາວ ຈຶີ່ງໜີມາຢູ່ນະຄອນງ້ຽວ. ຕໍ່ມາປີ 195 ກູ່ອນ ຄ.ສ ພວກຈີນກໍມາຕີເອົາເມອງງ້ຽວຈົນສາເລັດ (ຈີນປົກຄອງໂດຍຊິນ ຊີຮອງເຕ້). ການຍຶດຄອງເມອງຕູ່າງໆ ຂອງຈີນໃນຄັົ້ງນ້ີົ ເຮັດໃຫ້ພວກອ້າຍລາວແຕກໜີ ບາງພວກກໍຖກຈີນຈັບໄປ 25

ສ້າງກໍາແພງເມອງຈີນ. ສູ່ວນຈໍາພວກທ່ີໜີໄດ້ ກໍເຄີ່ອນຍ້າຍມາທາງໃຕ້ເລ້ົອຍໆ ແລ້ວສ້າງຕັ້ົງອານາຈັກຂອງຕົນຂຶ້ົນ ເອົນ້ີ ວາູ່ : ອານາຈກັ ແຖນ. ຮບູ ການອບົ ພະຍບົ ຂອງອາ້ ຍລາວບຮູ ານ 2. ອານາຈກັ ແຖນ ພວກອ້າຍລາວ ຫັງຼ ຈາກເສຍເມອງທັງ 3 ໃຫຈ້ ີນແລວ້ ກໍພາກັນເຄອີ່ ນຍາ້ ຍລງົ ທາງໃຕ້ ແລວ້ ສ້າງຕົ້ງັ ອານາຈັກ ຂອງຕົນຂຶົ້ນເອ້ົີນວູ່າ: ອານາຈັກແຖນ ມີເມອງຫຼວງຊີວ່ ູ່າ ນະຄອນເພງາຍ ຈີນເອນ້ົີ ວູ່າ: ປູເອີຟູ ໃນປີ 112 ກູ່ອນ ຄ.ສ ພາຍໃຕກ້ ານນາໍ ພາຂອງຂນຸ ເມງັ ຫຼ ຂຸນເມອງ ແລະ ໃນເວລານົີກ້ ະສັດຈນີ ມຊີ ີວ່ ູ່າ: ວຕູ້ ີ ແຫ່ງູ ລາຊະວົງຫານ. ມາຮອດປີ 90 ກູ່ອນ ຄ.ສ ວຕູ້ ີ ໄດ້ນາກາລັງມາຕີພວກອ້າຍລາວຢູ່ອານາຈັກແຖນ ແລະ ໃນທີ່ສຸດພວກອ້າຍ ລາວກໍເສຍອານາຈັກແຖນໃຫ້ແກູ່ຈີນໃນປີ 87 ກອູ່ ນ ຄ.ສ. ສາເຫດທີ່ຈີນເຂ້ົາມາຮຸກຮານກຍໍ ້ອນວູ່າ ວຕູ້ ີ ເຫຼົ້ອມໃສ ສາສະໜາຫຼາຍ ຈິີ່ງແຕູ່ງຂນຸ ນາງໄປພົວພັນເອົາສາສະໜາພຸດຢູ່ອິນເດຍ, ແຕູ່ການໄປພົວພັນເອົາສາສະໜານ້ັົນຕ້ອງໄດ້ ຜ່າູ ນດນິ ແດນອານາຈັກແຖນ. ແຕູ່ກະສດັ ລາວບໍ່ຍອມໃຫຜ້ າູ່ ນ ຈ່ິງີ ເປນັ ສາເຫດເຮດັ ໃຫ້ຈນີ ເຂົ້າມາຮກຸ ຮານ. ມາເຖິງ ພສ 552 (ຄ.ສ 9) ຂຸນວັງເມອງ ໄດ້ນໍາພາປະຊາຊົນປົດປູ່ອຍຕົນເອງອອກຈາກຈີນ ຍ້ອນໃນຊູ່ວງ ໄລຍະນ້ຈົີ ີນກໍາລັງຕກົ ຢໃູ່ ນຄວາມວຸ້ນວາຍ ແລະ ມາຮອດປີ ຄ.ສ 50 ຈນີ ກມໍ າຍດຶ ອານາຈກັ ແຖນຄນຄເກົ່າ. ມາຮອດສະໄໝການປົກຄອງຂອງຫຼວງລີເມົາ ເພີ່ນນາເອົາສາສະໜາລັດທິມະຫາຍານເຂົ້າມາເຜີຍແຜູ່, ພາຍ ຫຼັງພະອົງເສຍຊີວິດໃນປີ ຄ.ສ 78 ຂຸນໄລລາວກໍຂຶົ້ນຄອງແທນ ໃນໄລຍະນົີ້ສາສະໜາພຸດພວມຂະຫຍາຍຕົວຢູ່ຈີນ, 26

ຍ້ອນແນວນັົນ້ ພວກຈີນຈ່ີິງອາ້ ງວູາ່ ອານາຈກັ ໃດຖສາສະໜາພດຸ ກໍຄເປນັ ຫວົ ເມອງຂົ້ນຶ ຂອງເຂົາ. ສະນ້ົັນ, ຈ່ງີິ ເກີດການ ປະທະກັນ ກູຸ່ມຄນົ ອ້າຍລາວຕໍ່ສູ້ກັນຈນີ ຈົນສດຸ ຄວາມສາມາດກໍບ່ໍໄດ້ຮັບໄຊຊະນະ ເຮັດໃຫຂ້ ຸນໄລລາວເສຍຊວີ ິດຢູ່ໃນ ສະໜາມຮົບ ໃນທສີ່ ຸດກໍຖກພວກຈີນຍຶດເອາົ ນະຄອນເພງາຍໄດ້ໃນປີ ຄ.ສ 87 ຫັງຼ ຈາກນັ້ົນພວກອາ້ ຍລາວກພໍ າກັນ ອົບພະຍບົ ລົງທາງໃຕເ້ ລົອ້ ຍໆ. ຮບູ ແຜນທີລ່ ດັ ຕາູ່ ງໆໃນແຜນດນິ ໃຫຍອູ່ າຊອີ າຄະເນລະຫວາູ່ ງກາງຄດິ ຕະສະຄະວດັ ທີ 8 3 . ອານາຈກັ ໜອງແສ (ຄ.ສ 649-1283) ພາຍຫຼັງຖກຈີນເຄີ່ອນຍ້າຍລົງທາງໃຕ້ເລົ້ອຍໆ ກໍພາກັນສ້າງຕ້ົັງເມອງໃໝູ່ຢູ່ມົນທົນຢູນານ (ຈີນໃນປັດຈຸບັນ), ເຊີງ່ິ ປະກອບມີ 6 ເມອງຄ: ເມອງໜົ້ງຂວຍເຈ້ົາ = ເມອງມງົ້ ຊຍ ເມອງຫຍິດຊິກເຈົາ້ = ເມອງເອ້ັົຍເຊ້ ເມອງເຖັົ່ງຍ້ົິມເຈົາ້ = ເມອງເທງັ ຊຽ້ ງ (ເຫັນວູ່າຈະແມນູ່ ເມອງທງ່ົ ຊາ້ ງ) ເມອງຊິຫຼງົ ເຈ້ົາ = ເມອງຊລີ າ້ ນ (ເຫນັ ວູ່າຈະແມູ່ນເມອງຊຽງລ້ານ) ເມອງຫົງຼ ກງຸ້ ເຈ້ົາ = ເມອງລາ້ ງກົງ (ເຫນັ ວູ່າຈະແມນູ່ ເມອງລາ້ ນກຸງ) ເມອງມງົ້ ເສເຈາົ້ = ເມອງແສ (ເມອງໜອງແສ) 27

ຮບູ ແຜນທີ່ອານາຈກັ ໜອງແສ (ນາູ່ ນເຈາົ້ ) ມາຮອດປີ ຄ.ສ 225 ຂົງເບົັ້ງແມູ່ທັບຈີນ ໄດ້ຍົກທັບມາຕີເມອງທັງ 6 ເຖິງ 7 ຄັ້ົງ ໃນທີ່ສຸດກໍຕ້ານບໍ່ໄດ້ຈ່ິີງ ຕົກເປັນເມອງຂຶົ້ນຂອງຈີນອີກ. ມາຮອດປີ ຄ.ສ 395 (ພ.ສ 938) ເມອງທັງ 6 ກໍເປັນອິດສະຫຼະພາບແລ້ວ ກໍ ສ້າງຕັ້ົງເປັນອານາຈັກຂອງຕົນຂ້ຶົນເອີ້ົນວູ່າ: ອານາຈັກໜອງແສ. ຕມໍ່ າປີ ຄ.ສ 649 ມກີ ະສດັ ລາວອົງໜຶ່ີງຊ່ີວູາ່ : ເຈ້າົ ສີ ມະຫະນະຣະ ຫຼ ເຈົ້າສີນຸໂລ ເຊິີ່ງຈີນເອົີ້ນວູ່າ: ຊິວໂນວຫໍຼ້ (ເພີ່ນເກີດທ່ີເມອງເວງຊຽງ ເມີ່ອ ພ.ສ 1159) ເພີ່ນເປັນຜູ້ ທອ້ ນໂຮມເມອງທັງ 6 ເຂາ້ົ ເປນັ ເອກະພາບ ຈນີ ເອ້ົນີ ວ່າູ : ນາູ່ ນເຈົາ້ (ເມອງແຫງູ່ ທດິ ໃຕ້) ຕົ້ັງແຕູ່ນນັົ້ ມາອານາຈັກໜອງ ແສກໍມີຄວາມຈະເລນີ ຮງູຸ່ ເຮອງ ແລະ ກວ້າງຂວາງ. ເຈ້າົ ສີນຸໂລ ເປັນກະສັດທ່ີມຄີ ວາມເຂ້ັົມແຂງ ແລະ ມວີ ໄິ ສທັດຍາວ ໄກ, ໄດ້ປັບປຸງການປົກຄອງອານາຈັກລາວໜອງແສ ໃຫ້ຈະເລີນຮູຸ່ງເຮອງເຂົັ້ມແຂງ ເປນັ ລະບົບລະບຽບດີ ມີສາຍໄຍ ການຈັດຕ້ັົງທ່ີຊັດເຈນ ລວມອໍານາດການບລໍ ິຫານເຂ້ົາກັບນະຄອນຫຼວງໜອງແສ. ດັົງ່ ນນ້ົັ , ກະສດັ ທ່ີເມອງ ໜອງແສ ຈ່ີຶງມີອໍານາດສິດຂາດໃນການລະດົມພົນ ສະບຽງອາຫານຈາກນະຄອນຕູ່າງໆ ເພີ່ອການປ້ອງກັນປະເທດ ປ້ອງກັນ ຄວາມສະຫງົບ. ຈາກນັ້ົນ, ອານາຈັກລາວໜອງແສ ຈີຶ່ງມີຄວາມສາມາດໃນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານຢັນ ກັບການບຸກລຸກຮຸກ ຮານຂອງຊາດອ່ີນ. ພາຍຫັຼງໄດ້ລວມກັນເປັນອານາຈັກຂ້ົຶນແລ້ວ, ຄ.ສ 650 ກະສັດສີນຸໂລ ກໍໄດ້ສົ່ງຄະນະທູດ ອານາຈັກລາວ ຖລາຊະສານ ແລະ ເຄອ່ີ ງບັນນາການ ໄປຈະເລີນສໍາພນັ ຈີນ, ເຊງ່ີິ ເວລານນັ້ົ ແມູ່ນຈັກກະພັດເກົາຈົງວັງ ຕີ ແຫູ່ງລາຊະອານາຈັກຖັງ ເປັນເຈ້ົາຈັກກະພດັ ແຫູງ່ ອານາຈັກຈນີ ປະທັບຢທູ່ ີ່ເມອງຊຽງອານ ຫຼ ຊີອານ, ທັງຝູ່າຍຈີນ ກໍໄດ້ສົ່ງລາຊະສານ ແລະ ເຄີ່ອງບັນນາການມາໃຫ້ຝູ່າຍລາວເປັນການຕອບແທນ ແລະ ເປັນການຍອມຮັບນັບຖ ຄວາມເປັນເອກະລາດຂອງຊົນຊາດລາວວູ່າ ມີຖານະເທົ່າທຽມກັນກັບຈີນ. ແຕູ່ນັນົ້ ມາ, ອານາຈັກທັງສອງລາວ-ຈີນກໍ ໄດ້ມີຄວາມສໍາພັນອັນຕີຕໍ່ກັນຕະຫຼອດມາເປັນເວລາຍາວນານ ຈັກກະພັດເກົາຈົງວັງຕີ ແຫູ່ງລາຊະອານາຈັກຖັງ ເອົ້ີນ ອານາຈກັ ລາວວູ່າ ນາູ່ ນເຈ້ົາ ໝາຍເຖິງເຈາົ້ ຝາູ່ ຍໃຕ.້ ກະສັດສີນຸໂລແຫູ່ງອານາຈັກໜອງແສ ເປັນຜມູ້ ີບົດບາດສໍາຄນັ ໃນ ການປບັ ປຸງການປົກຄອງ 6 ນະຄອນລັດ ເຂົ້າເປັນອານາຈກັ ລາວໜອງແສທ່ີເປັນເອກະພາບລວມສນູ . ໄດສ້ ້າງຄວາມ ເປັນປກແຜູ່ນແໜ້ນໜາໃຫ້ແກູ່ຊົນຊາດລາວ ແລະ ໄດ້ບໍລິຫານບ້ານເມອງ ມາດ້ວຍຄວາມເກ່ົັງກ້າເຂົັ້ມແຂງ ບ້ານ ເມອງມຄີ ວາມສະຫງົບ ປະຊາຊນົ ມຄີ ວາມຢູ່ເຢນັ ເປັນສກຸ ກາ້ ນກຸູ່ງຮູ່ງຸ ເຮອງ ກະສດັ ສນີ ຸໂລປົກຄອງປະເທດມາເຖິງ ປີ ຄ.ສ 685 ເຈົ້າສນີ ໂຸ ລ ກສໍ ້ນິົ ພະຊົນພະເຈົາ້ ໂລເສງັ ຫຼ ຂຸນຫວຼ ງແສ ຜູ້ເປນັ ໂອລົດກຂໍ ນົຶ້ ປກົ ຄອງແທນ. 28

ຮບູ ແຕ້ມ: ສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ເຖງິ ຮບູ ຮູ່າງລັກສະນະໜາ້ ຕາ ແລະ ປະເພນກີ ານນຸູ່ງຫົ່ມຂອງຊນົ ຊາດອາ້ ຍລາວ ຮບູ ລາຍແຕມ້ ທຜ່ີ າລາຍ ແຂວງກວາງຊີ ສ ປ ຈີນ ລາຍນີົ້ ສະແດງເຖິງການຟອ້ ນທູາ່ ກບົ ແລະ ຮູບຄ້ອງບງ້ົັ ທມີ່ ດີ ວງດາວຢກູ່ າງ, ດວງດາວນົນັ້ ໝາຍເຖິງຟາ້ ຫຼ ແຖນ, ເຊິີ່ງຄນົ ລາວບຮູ ານເຊີອ່ ວູາ່ ບນັ ພະບລູ ດຸ ຂອງລາວມາຈາກເມອງແຖນ. 29

ຮບູ ຄ້ອງບງັ້ົ ເຊງິີ່ ສາ້ ງດວ້ ຍທອງສໍາລດິ ມີອາຍຸປະມານ 2500-3000 ປີ ຄ້ອງບ້ົັງທີ່ມີອາຍຸຍາວນານກວູ່າໝູ່ ຖກຄ້ົນພົບຢູ່ແຂວງກວາງຊີ ສ ປ ຈີນ, ເຊີິ່ງເປັນຖ່ີິນຖານເດີມຂອງຊົນ ຊາດລາວ ເມ່ີອ 3000 ປີ ກູ່ອນຄ້ອງບ້ັົງນ້ົີໃຊ້ຕີໃນພິທີຟ້ອນບວງສວງຜີຟ້າ, ຜີແຖນ ຕາມປະເພນີຄວາມເຊີ່ອຖຂອງ ຕົນ ຂຸນໂລເສັງ ລູກຊາຍຂອງກສັດສີນຸໂລ ໄດ້ຂຶົ້ນເປັນກະສັດແຫູ່ງອານາຈັກລາວໜອງແສ ໃນປີ ຄ.ສ 685 ເປັນຕົ້ນມາ. ໃນສະໄໝທ່ີ ຂຸນໂລເສັງ ເປັນກະສັດປົກຄອງອານາຈັກນົ້ີ ພະອົງກໍໄດ້ສບຕ່ໍສໍາພັນໄມຕີກັບຈີນ ໄດ້ ເດີນທາງໄປຈີນເມີ່ອ ປີ ຄ.ສ 686 ເພີ່ອເຂ້ົາຮູ່ວມໃນງານຣາຊາພິເສກ ພຣະນາງບູໂກ ຫຼ ພຣະນາງບູ ເຊັກທຽນ. ພາຍຫັຼງໄດຮ້ ັບແໜ້ນຄວາມສໍາພັນອັນດີກັບຝາູ່ ຍຈີນແລ້ວ ຂຸນໂລເສງັ ກໄໍ ດ້ປັບປຸງຄວາມສາມັກຄີພາຍໃນ ກັບບນັ ດາ ຫວົ ເມອງລາວໃນເຂດແຄວ້ນຕາູ່ ງໆ ໂດຍສະເພາະກັບເຂດແດນທຢີ່ ູ່ຫູ່າງໄກ ທາງພາກໃຕ້ ໂດຍສະເພາະອານາຈັກລາວ ໂຄດຕະບູນ ເພີ່ອຄວາມເປັນປກແຜູ່ນແໜ້ນໜາສາມັກຄີກັນລະຫວູ່າງຄົນລາວບັນດາເຜົ່າ ແນູ່ໃສູ່ ເພີ່ອຮູ່ວມກັນຕໍ່ສູ້ ຕ້ານທານ ກັບການບຸກລຸກຮຸນຮານຂອງຊາດອີນ່ . ໃນສະໄໝ ຂຸນໂລເສງັ ເປັນກະສັດປົກຄອງນົ້ີ ບ້ານເມອງມີຄວາມ ສະຫງົບ. ຢູ່ເຢັນເປັນສຸກ ບໍ່ມີເສກິ ສົງຄາມຮ້າຍແຮງ. ຂຸນໂລ ເສຍຊີວິດປີໃດຕໍານານບ່ໍໄດ້ກູ່າວໄວ້ ມີແຕູ່ກູ່າວວູ່າ ຫັຼງ ຈາກການສິົ້ນຂອງຂຸນໂລເສັງແລ້ວ ກໍມີກະສັດລາວເຖິງ 3 ອົງປົກຄອງ (ບ່ໍຮູ້ວູ່າມີຊ່ີວູ່າແນວໃດ) ຈິ່ີງມາເຖິງສະໄໝ ການປົກຄອງຂອງ ພະເຈາົ້ ຂນຸ ບລູ ມົ ລາຊາທິ ລາດ ໃນປີ ຄ.ສ 729 ເຊງີ່ິ ຈນີ ເອນ້ີົ ຊເ່ີ ພີ່ນວ່າູ : ພລີ ໍ້ໂກະ. 30

ຄວາມຈະເລນີ ຮງູຸ່ ເຮອງຂອງອານາຈັກອາ້ ຍລາວໜອງແສ ຂນຸ ບຣູ ມົ ຣາຊາທຣິ າດ ພຣະມະຫາກະສດັ ຜຍູ້ ່ິີງໃຫຍູ່ ແຫງູ່ ອານາຈກັ ອ້າຍລາວສະໄໝໜອງແສ (ຄ.ສ 729-750) ຂຸນບູລົມ ຫຼ ພີລ້ໍໂກະ ເປັນກະສັດສບຕໍ່ຈາກຂຸນໂລເສັງ ເຊັນທີສ່ີ ໝາຍຄວາມວູ່າມີກະສັດປົກຄອງປະເທດ ມາອີສາມອົງ ຈ່ີິງເຖິງສະໄໝຂຸນບູຣົມ, ຂຸນບູຣົມຂຶົ້ນເປັນກະສັດປົກຄອງປະເທດ ຄ.ສ 729 ເມອອາຍຸໄດ້ 31 ປີ, ພຣະອົງເປັນກະສັດທ່ີເກົ່ັງກ້າສາມາດ, ມີຄວາມຊູ່ຽວຊານດ້ານການສູ້ຮົບ, ໄດ້ເຕົ້າໂຮມລາວບັນດາເຜົ່າ ໃນດິນແດນ ອັນກວ້າງໃຫຍູ່ໄພສານ ເຂົ້າມາຮູ່ວມໃນວົງຄະນາຍາດແຫູ່ງຊາດລາວດຽວກັນໄດ້ສໍາເລັດຜົນ, ພາຍຫັຼງທີ່ພຣະອົງໄດ້ ເປັນກະສັດປົກອງປະເທດແລ້ວ. ພຣະອົງໄດ້ສົ່ງລາຊະທູດໄປ ຍັງລາຊະສໍານັກຈີນໃນສະໄມພຣະເຈົ້າຈັກກະພັດຮ້ຽນ ຈົງວັງຕີ ເພ່ີອຮັດແໜ້ນຄວາມສໍາພັນອັນດີ ຄດັົ່ງທ່ີກະສັດອົງກູ່ອນໆໄດ້ປະຕິບັດມາ. ທັງຝູ່າຍຈີນໄດ້ສ່ົງລາຊະສານ ແລະ ເຄ່ີອງຣາຊະບນັ ນາການມາໃຫເ້ ປັນການຕອບແທນ ຂນຸ ບຣູ ົມ ໄດປ້ ະທບັ ຢທູ່ ີ່ເມອງໝອງແສໄລຍະໜຶີ່ງແລວ້ ໄດ້ ລົງມາສ້າງເມອງໃໝູ່ຢູ່ທາງທິດໃຕ້ ແຄມຝັ່ງແມູ່ນ້ໍາຂອງ, ເຊິີ່ງເປັນເມອງຊຽງຮຸູ່ງ ໃນປັດຈຸບັນ, ໃນເວລານ້ັົນເອີ້ົນວູ່າ ເມອງກາຫຫົຼງ, ຂຸນບູຣົມ ໄດ້ມີສາຍຕາກວ້າງໄກ. ໄດ້ສ່ົງລູກຫຼານໄປປົກຄອງ ຫົວເມອງຕູ່າງໆ ທາງຝູ່າຍໃຕ້ຫຼາຍ ເມອງ, ໜັງສພິມຂຸນບູຣົມກູ່າວວູ່າ ຂຸນບູຣົມໄດ້ສົ່ງຂຸນລໍ ມາປົກຄອງເມອງຊວາ (ຄເມອງຊຽງທອງ ຫຼ ຫຼວງພະ ບາງ), ໄດ້ສົ່ງຂນຸ ເຈອງມາປົກຄອງເມອງພວນ (ຄເມອງຊຽງຂວາງ) ແລະ ມອີ ົງອ່ນີ ອີກຫາຼ ຍອງົ ໄປປົກຄງຫຼາຍເມອງ. ປ້ຶມປະຫວັດສາດອານາຈັກມາວ ຫຼ ໂມ ກໍກູ່າວໄວ້ວູ່າ ເຈ້ົາເມອງມາວຜູ້ທໍາອິດມາຈາກເມອງໜອງແສ ໄດ້ ມາສ້າງເມອງໜ່ຶີງຂົ້ຶນທີ່ແຄມນໍ້າໂມ ຫຼ ມາວ ຈ່ຶີງໃສເູ່ ມອງວາູ່ ເມອງໂມ ຫຼ ເມອງມາວ ຕາມສໍານຽງທອ້ ງຖິີ່ນ. ໄລຍະ ເວລາທ່ີສ້າງເມອງມາວນີ້ົ ແມູ່ນໄລຍະດຽວກັນກັບໄລຍະທີ່ຂຸນບູຣົມ ລົງມາສ້າງເມອງກາຫົຼງ, ຈີ່ຶງເຂົ້າໃຈວູ່າແມູ່ນ ຂຸນບູຣົມ ມອບໝາຍໃຫ້ລູກຫຼານລົງມາສ້າງເມອງມາວ ຢູ່ທາງຝູ່າຍໃຕ້ ເພີ່ອເປັນເມອງປ້ອມດູ່ານໜ້າ ຕ້ານຢັນກັບ ການແຜູ່ຂະຫຍາຍດິນແດນຂອງຊົດຊາດອ່ີນ. ເມອງມາວນີົ້ໄດ້ກາຍເປັນອານາຈັກທ່ີເຂ້ັົມແຂງຢູ່ທາງຝູ່າຍໃຕ້ຂອງ 31

ອານາຈັກລາວໜອງແສໃນເວລາຕ່ໍມາ ພາຍຫຼັງທີ່ໄດ້ສ້າງເມອງກາຫຼົງແລ້ວ. ຂຸນບູຣົມ ໄດ້ປະທັບຢູ່ເມອງກາຫົຼງເປັນ ເວລາ 8 ປີ. ໄດ້ເຕົ້າໂຮມຫົວເມອງລາວເຜົ່າຕູ່າງໆທາງຝູ່າຍໃຕ້ຢູ່າງກວ້າງຂວາງ ແລະ ໄດ້ຍົກທົບໄປຕີເອົາບັນດາຫົວ ເມອງ ໃນເຂດປົກຄອງຂອງທິເບດໄດ້ຫຼາຍເມອງ. ເມ່ີອໄດ້ປັບປຸງການປົກຄອງຫົວເມອງທາງຝູ່າຍໃຕ້ ໃຫ້ເຂົ້າສູ່ລະ ບົບລະບຽບດແີ ລ້ວ. ພຣະອງົ ກໄໍ ດ້ກບັ ຄນໄປປະທບັ ຢູ່ທີເ່ ມອງໜອງແສອກີ ໄລຍະໜ່ງີຶ . ຮູບແຕມ້ : ຂນຸ ລໍ ຄ.ສ 740 ຂຸນບູຣົມ ໄດ້ສ່ົັງໃຫ້ຂຸນລໍ ກັບຄນໄປປົກຄອງເມອງໝອງແສ, ສູ່ວນພຣະອົງໄດ້ໄປສ້າງເມອງ ໃໝູ່ຢູ່ທາງພາກເໜອເອົ້ີນວູ່າ ຕາ້ ຫໍ້ ຫຼ ຫໍແຕ ເພ່ອີ ເປັນເມອງປ້ອມດູ່ານໜ້າ ຕາ້ ນຢັນກບັ ການຮຸກຮານຂອງຕູ່າງຊາດ. ຄ.ສ 743 ພຣະອົງໄດ້ສົ່ງລາຊະທູດໄປຈະເລີນສໍາພັນທະໄມຕີກັບອານາຈັກຈີນອີກ, ເພ່ີອຮັດແໜ້ນຄວາມສາມັກຄີ ກັບຝູ່າຍຈີນ. ດົັງ່ ນັ້ົນ, ໃນໄລຍະທ່ີຂຸນບູຣົມເປັນກະສັດປົກຄອງອານາຈັກໜອງແສນີົ້ ຈີ່ຶງບໍ່ມີການສູ້ຮບົ ກັບຈີນ. ພຣະ ອງົ ຄອງລາຊະສມົ ບັດມາເຖງິ ຄ.ສ 750 ກເໍ ສຍຊວີ ິດລວມອາຍຸ 53 ປີ. 32

ບດົ ທີ 3 ການສາ້ ງຕງັົ້ ອານາຈກັ ບຮູ ານໃນແຜນູ່ ດິນລາວ I. ການສ້າງຕັົງ້ ອານາຈກັ ບູຮານຕູາ່ ງໆໃນດິນແດນສຸວັນະພມູ ແຜູ່ນດິນລາວໃນເມີ່ອກູ່ອນ ໄດກ້ ອມເອາົ ຝັງຂວາແມ່ນູ ້ໍາຂອງ ລວມທັງເຂດທ່ເີ ປນັ ດນິ ແດນຂອງປະເທດມຽນມາ້ , ໄທ, ມາເລເຊຍ, ກໍາປູເຈຍ ແລະ ຫວຽດນາມ. ໃນເມ່ີອກູ່ອນຄິດຕະສັງກາດ ເພ່ີນເອີົ້ນເຂດນ້ີົວູ່າ ດິນແດນສຸວັນນະ ພູມ ເປັນຂົງເຂດທ່ີອຸດມົ ສມົ ບູນເຕັມໄປດ້ວຍເງນິ ແລະ ຄາໍ , ຈີງຶ່ ຖກຂະໜານວາູ່ ແຫມຼ ທອງຄາໍ ສຸວນັ ນະພູມ. ໃນສະຫວູ່າງສະຕະວັດທີ VI ພວກຂອມໄດ້ເຄ່ີອນຍ້າຍຈາກອິນເດຍເຂ້ົາມາສູ່ດິນແດນສຸວັນນະພູມ ເພີ່ອທໍາ ການທູ່ອງທູ່ຽວ, ເຜີຍແຜູ່ສາສະໜາ, ພ້ອມທັງເຂ້ົາມາຊອກແຫູ່ຼງວັດຖເງິນຄໍາ ແລະ ທໍາການຄ້າຂາຍ. ນອກຈາກນ້ົັນ, ສາເຫດໜີຶ່ງ ທີ່ພວກຂອມເຄ່ີອນຍ້າຍເຂົ້າມາສູ່ຂົງເຂດນົ້ີຢູ່າງຫຼວງຫຼາຍ ຍ້ອນວາູ່ ອົບພະຍບົ ອອກຈາກສົງຄາມຂອງສະ ໄໝ ພະເຈ້ົາອະໂສກະມະຫາລາດ (273-232 ກູ່ອນ ຄ.ສ) ເມີ່ອພວກຂອມໄດ້ຫັົ່ຼງໄຫຼເຂົ້າມາດິນແດນສຸວັນນະພູມ ນັບມົ້ນັບຫຼາຍຂຶົ້ນ, ແລ້ວພວກຂອມກໍໄດ້ຮູ່ວມກັບຊາວພົ້ນເມອງ, ສ້າງຕັົ້ງອານາຈັກຕູ່າງ ໆຂອງຕົນຂຶ້ົນເຊັນ ອານາຈັກຟນູ ນັ , ອານາຈກັ ຈນັ ລາ, ອານາຈກັ ທະວາຣະວະດ,ີ ອານາຈກັ ເມອງຊວາ, ອານາຈັກອິນທະປັດ. II. ການສ້າງຕງົັ້ ອານາຈກັ ຕາູ່ ງໆໃນແຜູ່ນດນິ ລາວ 1. ອານາຈກັ ສີໂຄດຕະບອງ ແຜນທອ່ີ ານາຈກັ ຈນີ ສະໄໝລາຊະວົງຖັງ (ພນ້ົ ທີສ່ ີເຫຼອງ) ແລະ ສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ບລໍ ເິ ວນການຕັ້ງົ ຖິນ່ີ ຖານຂອງຄົນ ລາວບຮູ ານ 33

ສີໂຄດຕະບອງເປັນອານາຈັກເມອງເກົ່າແກູ່ທີ່ສຸດຂອງຄົນລາວໄດ້ເຄີຍມີນົດບາດທາງດ້ານ ການເມອງ ແລະ ຄວາມຈະເລີນມາແລ້ວ, ອານາຈັກນ້ີົໄດ້ຮັບການສ້າງຕັົ້ງຂ້ຶົນໃນລະຫວູ່າງສະຕະ ວັດທີ 1 ກູ່ອນ ຄ.ສ ເຊີ່ິງໃນເມີ່ອ ກູ່ອນເອ້ົີນວູ່າ: ອານາຈັກສີໂຄຕະປຸຣະ ຈາກນົັ້ນແລ້ວປູ່ຽນມາເປັນ ອານາຈັກສີໂຄຕະບູນແລ້ວກາຍເປັນອານາຈັກສີ ໂຄດຕະບອງໃນໄລຍະຕໍ່ມາ. ອານາຈັກນົ້ີຕົ້ັງຢູ່ ເຂດທ່ົງພຽງສອງຝັ່ງແມູ່ນໍ້າຂອງຕົ້ັງແຕູ່ວຽງຈັນລົງໄປຮອດລີ່ຜີ ແລະ ສາຍພູດົງເຫຼັກ ເຊິ່ີງມີສູນກາງ ຕ້ັົງຢູ່ລ້ອງແມູ່ນໍ້າເຊບົ້ັງໄຟນັບແຕູ່ປາກແມູ່ນ້ໍາເຊບັົ້ງໄຟເລິກເຂ້ົາໄປປະມານ 15 ກໂິ ລແມັດ. ມາໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 3 ອານາຈັກຟູນັນ ເຊ່ີິງມີສູນກາງຕົ້ັງຢູ່ສາມຫູຼ່ຽມປາກແມູ່ນໍ້າຂອງໄດ້ມີຄວາມ ເຂ້ັົມແຂງ ແລະ ແຜູ່ອໍານາດກວມເອົາບັນດາອານາຈັກອ້ອມຂ້າງ ຮວມທັງສີໂຄດຕະບອງ ກໍຕົກຢູ່ໃນອິດທິພົນຂອງ ອານາຈກັ ຟນູ ນັ . ຕກົ ມາໃນກາງສະຕະວດັ ທີ 6 ອານາຈັກຟນູ ັນ ໄດຊ້ ດໂຊມລົງ. ສະນັົ້ນ, ຊາວສໂີ ຄດຕະບອງ ພາຍໃຕ້ ການນໍາພາຂອງພະຍານັນທະເສນ ໄດ້ແຍກຕົວອອກເປັນເອກະລາດ ແລະ ປັບປຸງບ້ານເມອງໃຫ້ເຂັົ້ມແຂງ, ມີອານາ ເຂດກວ້າງຂວາງກວູ່າເກ່ົາ, ແຕູ່ເມີ່ອສົິ້ນສຸດສະໄໝພະຍານັນທະເສນແລ້ວ ສີໂຄດຕະບອງ ໄດ້ເລີ່ມຊດໂຊມລົງ ແລະ ມີການຍກົ ຍ້າຍສູນກາງໄປຢູຝ່ ່ັງຂວາແມນູ່ ້ໍາຂອງ ບໍລິເວນທາດພະນມົ (ນະຄອນພະນົມ ປະເທດໄທໃນປະຈຸບັນ) ແລະ ໄດ້ຕັົ້ງຊີ່ວູ່າ ເມອງ ມະລຸກຂະນະຄອນ\" ແຕູ່ໃນໄລຍະນີົ້ ຫຼາຍຫົວເມອງໄດ້ແຍກຕົວອອກເປັນເອກະລາດບໍ່ຍອມ ຂົຶ້ນ ກັບສູນກາງ. ສວຍໂອກາດນີົ້ ອານາຈັກທະວາຣະວະດີ ແລະ ອານາຈັກຈັນລາ ກໍໄດ້ບຽດຍຶດເອົາຫົວເມອງຕູ່າງໆຂອງ ສີໂຄດຕະບອງ. ມາເຖງິ ທ້າຍສະຕະວດັ ທີ 7 ອານາຈກັ ຈັນລາ ກ້າວເຂ້ົາສູ່ຄວາມອ່ອູ ນເພຍລງົ . ສະນ້ນົັ , ພະຍາສຸມິດຕະ ທາໍ ມະ ວົງສາ ຈີ່ຶງໄດ້ປະກາດແຍກສີໂຄດຕະບອງ ອອກຈາກອໍານາດຂອງອານາຈັກຈັນລາ ພາຍຫຼັງໄດ້ຮັບເອກະລາດແລ້ວ ພະຍາສຸມິດຕະ ທໍາມະວົງສາ ໄດ້ທໍາການປັບປຸງອໍານາດໃຫ້ເຂັົ້ມແຂງ ແລະ ມີອານາເຂດກວ້າງຂວາງ ເຊິີ່ງຮວມມີ ບັນດາຫົວເມອງດງົັ່ ນ:້ົີ 1. ເມອງວຽງຈນັ 2. ເມອງວຽງຄາ (ເຂດວຽງແກ້ວ, ວຽງຄາໍ ແຂວງວຽງຈັນໃນປັດຈບຸ ັນ) 3. ເມອງພະນ້າໍ ຮູງຸ່ (ປາກສນັ ) 4. ເມອງສີໂຄດ (ຄາມູ່ວນ) 5. ເມອງສາມແທ (ປາກເຊບັົງ້ ໄຟ) 6. ເມອງຈາປານາຄະລີ (ຈາປາສກັ ) 7. ເມອງຕະບອງ (ອຸບນົ ) 8. ເມອຕະເນນ (ສະຫວນັ ນະເຂດ) 9. ເມອງຟ້າແດດ (ກາລະສິນ) 34

10. ເມອງພພູ ານ (ອຸດອນ) 11. ເມອງບວົ ບານ (ໜອງຄາຍ) 12. ເມອງໜອງຫານຫຼວງ (ສະກນົ ນະຄອນ) 13. ເມອງໜອງຫານນ້ອຍ (ອດຸ ອນ) 14. ເມອງສີແກວ້ (ມະຫາສາລະຄາມ) 15. ເມອງຊຽງຫຽນ (ມະຫາສາລະຄາມ) 16. ເມອງຮ້ອຍປະຕູ (ຈງັ ຫວັດຮອ້ ຍເອດັ ) 17. ເມອງມະລກຸ ຂະນະຄອນ (ນະຄອນພະນົມ) ພາຍຫຼັງ ພະຍາສຸມິດຕະທໍາມະວົງສາ ສ້ິົນພະຊົນ ພະເຈົ້າສຸມິນທະລາດ ໄດ້ຂຶົ້ນຄອງອໍານາດແທນ. ໃນຊູ່ວງ ໄລຍະນ້ົີ ສະພາບບ້ານເມອງມີຄວາມສະຫງົບສຸກ. ຈົນມາຮອດສະໄໝການປົກຄອງຂອງ ພະຍານິລຸດຖະລາດ ລາຊະ ດອນໄດ້ຮັບຄວາມເດອດຮ້ອນ. ເນ່ີອງຈາກພະຍານິລຸດຖະລາດ ເປັນກະສັດທ່ີອູ່ອນແອ. ຈີ່ິງເປັນເຫດເຮັດໃຫ້ພວກ ຂອມເຂ້ົາມາແຜູ່ອິດທິພົນຍຶດດນິ ແດນສີໂຄດຕະບອງແຕູ່ຫີຼຜີ່ຮອດວຽງຈັນ, ເຊີິ່ງຫັຼກຖານທ່ີຍັງຫຼົງເຫຼອຢູ່ໃຫ້ເຮົາເຫັນ ທກຸ ວນັ ນ້ີົກໍຄວັດພູຈາໍ ປາສັກ , ມາເຖງິ ສະຕະວັດທີ XIII ອັງກໍຊດໂຊມລງົ ບນັ ດາຫວົ ເມອງຕູາ່ ງໆທ່ີຕກົ ເປັນເມອງຂຶ້ົນ ກແໍ ຍກຕົວອອກເປັນເອກະລາດພໃໍ ຜພລໍ າວ ຮບູ ຖາູ່ ຍ ພຣະທາດອີງຮັງ ທີແ່ ຂວງສະຫວນັ ນະເຂດ ປສູ ະນຍີ ະສະຖານເກົ່າແກູ່ ແຫງູ່ ອານາຈກັ ລາວໂຄດຕະບູນ ໄດ້ ສບເຄາົ້ ສລິ ະປະສະຖາປດັ ຕະຍະກາໍ ທ່ີເປນັ ເອກະລັກແຫ່ງູ ອານາຈກັ ໂຄດຕະບນູ ໄວຢ້ ູາ່ ງໝັົ້ນຍນ 35

2. ເມອງວຽງຈັນ ເມອງວຽງຈັນເປັນເມອງເກົ່າແກູ່ຂອງຊາວລາວສ້າງຂ້ຶົນໃນກາງສະຕະວັດທີ 8, ເຊ່ິີງຕົ້ັງຢູ່ດິນແດນບໍລິເວນ ສອງຝັ່ງແມູນ່ ້ໍາຂອງ, ມີອານາເຂດກວມເອົາບໍລເິ ວນແຂວງກໍາແພງນະຄອນ, ແຂວງວຽງຈັນ, ສູ່ວນນ່ີງຶ ຂອງແຂວງບໍລິ ຄາໍ ໄຊ ແລະ ແຂວງໜອງຄາຍໃນປັດຈຸບັນ. ຕາມຫັຼກຖານທາງບູຮານຄະດີພົບວູ່າບໍລິເວນອ້ອມແອ້ມເມອງວຽງຈນັ ມີ ຫຼາຍເມອງບໍລິວານຂົຶ້ນກັບເຊົ່ັນ: ທາງທິດຕາເວັນອອກສຽງເໜອຫູ່າງຈາກນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນປະມານ 70 ກໂິ ລແມັດຕາມແຄມຝັ່ງຂອງນ້ໍາງີ່ມມີເມອງໜ່ີຶງຊີ່ວ່າູ ວຽງຄໍາ, ທິດເໜອຫູ່າງຈາກນະຄອນຫວຼ ງວຽງຈນັ ປະມານ 100 ກໂິ ລແມດັ ແຄມ ຝ່ງັ ນາໍ້ ຂອງມີເມອງໜ່ີຶງຊ່ວີ ່າູ ເມອງຊຽງຄານ (ຊະນະຄາມໃນປັດຈຸບນັ ), ທດິ ຕາເວັນຕກົ ທາງຝງັ່ ຂວາ ແມູ່ນໍ້າຂອງມີເມອງປາກຫ້ວຍຫຼວງ, ວຽງຄຸກ... ທາງທິດໃຕ້ມີເມອງວຽງຜານ້ໍາຮຸູ່ງ, ເຊີ່ິງຕ້ັົງຢູ່ບໍລິເວນປາກນ້ໍາຊັນ ແລະ ນໍາ້ ກະດິງ (ສຸເນດ ໂພທິສານ, 2000:46-47). ນອກຈາກນ້ີົ, ຍັງມີບັນດາຕໍານານຕູ່າງໆອີກທີ່ກູ່າວເຖິງການສ້າງຕັ້ົງເມອງວຽງຈັນ ໃນລັກສະນະແຕກຕູ່າງ ກັນອີກເຊົັ່ນ: ຕາມໜັງສພະລັກພະລາມບອກວູ່າ ເມອງວຽງຈັນ ສ້າງຕັົ້ງຂຶ້ົນໂດຍ ທ້າວທະຕະລັດຖະທີ່ເດີນທາງມາ ຈາກເມອງ ອິນທະປັດຖະນະຄອນໃສູ່ ຊວີ່ າູ່ \"ສີສດັ ຕະນາກ\". ໜັ ງສພົ້ນວຽງທີ່ຂຽນໃນສະໄໝ ພະຍາແສນສຸລິນ ສະຕະວັດທີ 16 ວູ່າ ເມອງວຽງຈັນສ້າງຕົັ້ງໂດຍ ສອງອ້າຍນ້ອງລສີ ທີ່ເດີນທາງມາຈາກພູເຂົາຄວາຍ ໄດ້ໝາຍບູ່ອນສ້າງເມອງວຽງຈັນ \"ດ້ວຍການເອົາຫຼັກໄມ້ຄູນໄມ້ ຈັນໝາຍໃວ້ທ່ີຫາດດອນຈັນ\" ໜັງສພົ້ນ ວຽງມີຄວາມສອດຄູ່ອງກັນກັບຕໍານານຂຸນບູລົມຕອນນໍາເອົາພະບາງມາ ຈາກຂະເມນ. ຕາໍ ນານອຸລງັ ຄະທາດກູ່າວເຖິງການສ້າງຕ້ັົງເມອງວຽງຈັນວາູ່ ໄລຍະຕົ້ນມຊີ ີ່ວາູ່ \" ບາ້ ນໜອງ ຄັນແທຜີເສ້ອົ ນ້ໍາ \" ຕ່ໍມາໃນລະຫວູ່າງສະຕະວັດທີ 8 ໄດ້ມີພະຍາຄົນໜ່ີຶງທີ່ເປັນເຊົ້ອສາຍຂອງພະຍາສຸວັນນະພິງຄານ ໄດ້ນາພາໄພູ່ພົນ ຂອງຕນົ ອົບພະຍົບຈາກ ໜອງຫານຫຼວງຂົຶນ້ ມາສ້າງຖນິີ່ ຖານຢູ່ບໍລິເວນປາກຫ້ວຍເກົ້າລ້ຽວເກ້ົາຄົດ (ບໍລິເວນບ້ານເກ້ົາ ລຽ້ ວ, ກໍາແພງນະຄອນ) ໂດຍໃຫ້ຊວີ່ ູ່າ ເມອງ \" ສຸວນັ ນະພູມ \" (ຕາມສໍານວນມອນ-ຂະແມ). ພະຍາຄົນນ້ມີົ ີລູກຊວ່ີ ູ່າ ທາ້ ວຄາໍ ບາງ ແລະ ທ້າວຄໍາບາງ ໄດ້ມລີ ູກສາວຊີ່ວູ່າ ນາງ ອິນທະສະຫວາູ່ ງ. ຕມໍ່ າໄດ້ແຕງູ່ ງານກັບພໍ່ນາຜູ້ໜ່ີຶງຊີ່ວູາ່ : ບູຣີ ຈັນອູ່ວຍລູ່ວຍ ເຊິ່ີງອາໄສຢູ່ບ້ານໜອງຄັນແທຜີເສ້ົອນ້ໍາ (ບູຣີຈັນອູ່ວຍລູ່ວຍເປັນຄົນເອ້ົອເຟື້ຶອເພີ່ອແຜູ່, ມີບົດບາດຕໍ່ ມະຫາຊົນ). ຫຼັງຈາກສົມລົດ ກັບ ນາງອິນທະສະຫວູ່າງ ແລ້ວ ບູຣິຈັນ ກໍໄດ້ເປັນຜູ້ປົກຄອງເມອງ ແລະ ໄດ້ປູ່ຽນຊີ່ ເປັນ ພະຍາຈັນທະບູຣີ ປະສິດທິຈກັ . ຈາກນ້ັົນມາເມອງນ້ຈົີ ່ຶີງມຊີ ່ີວາູ່ \" ວຽງຈັນ \"(ສຸເນດ ໂພທິສານ ແລະ ພູມມະຈັນ, 2000: 49-50). ພະຍາຈັນທະບຣູ ີ ເປັນຄນົ ເຫ້ອົຼ ມໃສໃນພດຸ ທະສາສະໜາ, ພະອງົ ໄດນ້ າພາປະຊາຊົນສ້າງທາດນອ້ ຍ (ປະຈຸບັນຢູ່ໃນພະທາດຫຼວງວຽງຈັນ) ເພີ່ອສັກກາລະບູຊາ, ເຊິີ່ງເຊີ່ອກັນວູ່າທາດດ່ົັງກູ່າວບັນຈຸກະດູກຫົວເໜົ່າຂອງ ພະພຸດທະເຈົ້າ ເຊິີ່ງແມູ່ນພະອໍລະຫັນລາວ 5 ອົງນາເອົາມາຈາກປະເທດອິນເດຍ (ພະອາຈານ ສະມາເລີກ ພອ້ ມຄະນະ, 1986: 4-5). 36

ພາຍຫຼັງລາຊະການບຣູ ຈີ ັນ (ພະຍາຈັນທະບຣູ ີ ປະສດິ ທິຈັກ) ກບໍ ໍ່ປາກົດມີນາມຜູ້ສບທອດປົກຄອງເມອງວຽງ ຈັນເລຍີ . ຈົນມາຮອດສະຕະວັດທີ 10 ພວກຂອມແຫູ່ງອານາຈັກອັງກໍໄດຂ້ ະຫຍາຍອານາດຂ້ົຶນມາທາງເໜອຍດຶ ຄອງ ດິນແດນສີໂຄດຕະບອງ ຕ້ົັງແຕູ່ລີ່ຜີເຖິງວຽງຈັນ. ພວກຂອມໄດ້ສ້າງສູນກາງການປົກຄອງຢູ່ເມອງຫາດຊາຍຟອງ (ປະມານ 15 ກິໂລແມັດໄປທາງໃຕ້ຂອງນະ ຄອນວຽງຈັນ). ຫຼັງຈາກຂະເມນເຊ່ີອມອານາດລົງໃນສະຕະວັດທີ 13 ສັນນິຖານວູ່າເມອງວຽງຈັນ ແລະ ບັນດາຫົວເມອງລາວທ່ີຂຶົ້ນກັບສີໂຄດຕະບອງ ໃນເມ່ີອກູ່ອນຕູ່າງກໍໄດ້ແຍກຕົວ ອອກເປັນເອກະລາດ ແລະ ປົກຄອງເມອງພໍໃຜພໍລາວ. ຈນົ ຮອດກາງສະຕະວັດທີ 14 ເມອງວຽງຈັນ ຈຶ່ີງໄດ້ຮັບການ ທ້ອນໂຮມເຂ້ົາເປັນອານາຈັກເອກະພາບໃນສະໄໝພະເຈົ້າຟ້າງູ່ມ (ສະເຫີຼມສັກ ພາບຸດດີ, 2008: ເອກະສານຮຽນ ວຊິ າປະຫວັດສາດລາວ). 3. ເມອງຈາໍ ປາສກັ ນະຄອນຈາປາສັກຊ່ີເດີມແມູ່ນຈາປານາຄະບູຣີ, ເຊີ່ິງຕ້ັົງຢູ່ບໍລິເວນເມອງຈໍາປາສັກໃນປັດຈຸບັນ, ມີສູນກາງ ຊີ່ວູ່າ: ເສຖະປູຣະ, ກູຸ່ມຄົນທີ່ອາໃສຢູ່ດິນແດນແຫູ່ງນີ້ົກູ່ອນໝູ່ແມູ່ນພວກລະວ້າ (ລາວເດີມ). ໃນລະຫວູ່າງກູ່ອນ ຄິດຕະສັກກະລາດ ພວກຈາມທ່ີມາຈາກແຄມຝັ່ງທະເລຂອງຫວຽດນາມໄດ້ ເຂົ້າມາຄອບຄອງໃນດິນແດນແຫູ່ງນົີ້. ເຊີ່ິງປົກຄອງໂດຍ ທ້າວ ຄັດທະນາມ. ມາເຖິງສະຕະວັດທີ III. ພວກຂອມແຫູ່ງອານາຈັກຟູນັນ ໄດ້ຂະຫຍາຍ ອານາເຂດກວມເອົາດິນແດນແຫູ່ງນີົ້, ເຊີ່ິງໃນ ໄລຍະນີົ້ປົກຄອງໂດຍ ພະຍາກໍາມະທາ. ໃນສະໄໝການປົກຄອງຂອງ ພະອົງໄດ້ມີການກ່ໍສ້າງວັດພູຂົຶ້ນ ແຕູ່ບ່ໍທັນສໍາເລັດ (ສຸພັດ ທຣະດິສດິສກຸນ; 1992:13) ມາເຖິງສະຕະວັດທີ VI ກະສັດຂອມຊີ່ ພະຍາເທວະນິກະ (ພະເຈົ້າວໍລະມັນ) ໄດ້ມາປົກຄອງ ແລະ ສບຕໍ່ສ້າງວັດພູຈໍາປາສັກ ໂດຍມີສິລະປະລິງ ລາຍແບບຂອມ ແລະ ມີເທວະຮູບສາສະໜາຮິນດູ. ຈາກນ້ັົນ, ພວກຂອມໄດ້ຂະຫຍາຍອໍານາດອິດທິພົນຢູ່ດິນແດນ ແຫູ່ງນ.ົີ້ ຮບູ ຜາສາດຫນີ ວດັ ພຈູ າໍ ປາສກັ 37

ໃນປີ ຄ.ສ. 539 ພະເຈົ້າວໍລະມັນໄດ້ສ່ົງກໍາລັງທະຫານ, ເຊ່ິີງບັນຊາໂດຍນ້ອງຊາຍຂອງພະອົງເອງໄປບຸກ ໂຈມຕີອານາຈັກຟູນັນ, ເຮັດໃຫ້ຟູນານຊດໂຊມລົງ ແລະ ແຕກມ້າງໃນປີ ຄ.ສ 550. ຫຼັງຈາກນົັ້ນ, ພະເຈ້ົາວໍລະມັນ ໄດ້ຮວບຮວມເອົາດິນແດນຈັນລາ, ຈາກນ້ົັນໄດ້ເຄີ່ອນຍ້າຍອໍານາດສູນກາງລົງສູ່ພາກໃຕ້ເລົ້ອຍໆ. ສະນົັ້ນ, ມາຮອດ ໄລຍະນ້ີົຈໍາປາສັກຈ່ີຶງບ່ໍໄດ້ເປັນສູນກາງຂອງພວກຂອມ ອີກ. ເຖິງຢູ່າງໃດກ່ໍຕາມ, ຈໍາປາສັກກ່ໍຍັງຂຶ້ົນຕໍ່ອານາຈັກຈັນ ລາຢູ່, ແຕູ່ພໍມາເຖິງສະຕະວັດທີ VIII ອານາຈັກຈັນລາອູ່ອນເພຍຊດໂຊມລົງ, ອັນໄດ້ເປັນໂອກາດດີໃຫ້ແກູ່ສີໂຄດ ຕະບອງແຍກຕວົ ອອກເປັນເອກະລາດໃນປີ ຄ.ສ 713 ເຊ່ີິງມດີ ນິ ແດນກວມຮອດຈາໍ ປາສກັ . ໃນສະຫວູ່າງສະຕະວັດທີ IX - X, ພວກຂອມແຫູ່ງອັງກໍໄດ້ແຜູ່ອິດທິພົນຂຶ້ົນມາກວມເອົາດິນ ແດນຈໍາປາ ສັກ, ຈົນມາຮອດສະຕະວັດທີ XII ອິດທິພົນຂອງພວກຂອມຈຶ່ີງຊດໂຊມລົງ. ສະນ້ັົນ, ຊາວເມອງຈໍາປາສັກຈຶີ່ງໄດ້ ແຍກຕົວເປັນເອກະລາດ. ຈາກນັົ້ນມາຈໍາປາສັກກ່ໍຄກັນກັບຫົວເມອງລາວອີ່ນໆ ຕູ່າງແຕູ່ປົກຄອງຕົນເອງ, ຈົນມາ ຮອດກາງສະຕະວດັ ທີ XIV ຈ່ຶງີ ຖກທອ້ ນໂຮມເຂົາ້ ເປັນອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງ. ກູ່ອນໜາ້ ການເຂາົ້ ມາຂອງພວກຂອມໄດມ້ ີກູຸ່ມຄົນພົ້ນເມອງດໍາລງົ ຊີວິດຢູ່ນກົ້ີ ູ່ອນແລວ້ , ເມອີ່ ພວກຂອມອົບ ພະຍົບເຂົ້າມາກໍທໍາການສ້າງຕົ້ັງອໍານາກການປົກຄອງຂອງຕົນຂຶ້ົນ ໃນຂົງເຂດອິນດູຈີນເປັນຕົ້ນ: ອານາຈັກທະວາຣະ ວະດີ, ອານາຈັກສີວິໄຊ, ອານາຈັກສີໂຄດຕະບອງ (ຢູ່ດນິ ລາວ), ອານາຈັກອິນທະປັດ ແລະ ລາມໄປຮອດມາລາຢູອັນ ແມູ່ນພວກຈາມມາແລຊາວພົ້ນເມອງອິນໂດເນເຊຍ, ມາເລເຊຍ, ກ່ໍລ້ວນແຕູ່ແມູ່ນພວກຂອມລົງມາ ແລະ ແຍກຍ້າຍ ກັນໄປຄົນລະບູ່ອນ ແລະ ປູ່ຽນໄປຕາມເຂດແຄວ້ນຕູ່າງໆຄ: ພວກຢູ່ພະມ້າກໍເອ້ີົນວູ່າ ມອນ, ຢູ່ລາວ ແລະ ໄທ ແມູ່ນ ຂອມ, ຂະແມກໍແມູນ່ ພວກຂອມ. 4. ເມອງພວນ ເມອງພວນເປັນເມອງເກົ່າແກູ່ ແລະ ມີຊ່ີສຽງໂດູ່ງດັງໄປທົ່ວໂລກ; ມີອານາເຂດຕ້ັົງຢູ່ບໍລິເວນພູພຽງແຂວງ ຊຽງຂວາງໃນປະຈຸບນັ . ທັງນ້ົີກໍຍ້ອນວາູ່ ດນິ ແດນແຫູ່ງນົີ້ ມີຮູ່ອງຮອຍອະລິຍະທໍາທີ່ເກ່ົາແກູ່ ຄ ໄຫຫີນ ຫຼ ກູຸ່ມໄຫຫີນ ເຊິີ່ງນັກບູຮານຄະດີສັນນິຖານວູ່າ ໄຫຫີນດັົ່ງກູ່າວສ້າງຂຶ້ົນໃນລະຫວູ່າງສະຕະວັດທີ 10-5 ກູ່ອນ ຄ.ສ. ນັກຄົ້ນຄວ້າ ລຸ້ນອາວຸໂສໄດ້ສັນນິຖານວູ່າ: ຊົນເຜົ່າທີ່ເຂົ້າມາອາໄສຢູ່ດິນແດນພູພຽງຊຽງຂວາງກູ່ອນໝູ່ແມູ່ນ ຂະມຸ, ຂອມ ແລະ ອີນ່ ໆ; ຕມ່ໍ າຈີ່ຶງມີກຸູ່ມຄົນທເ່ີ ວາ້ົ ພາສາໄຕ ຫຼ ໄທລາວເຄີ່ອນລງົ ມາຈາກພາກເໜອ ແລະ ດໍາລົງຊີວິດຮູ່ວມກັບຊົນເຜ່ົາ ພນົ້ ເມອງ. ໃນລະຫວູ່າງກາງສະຕະວັດທີ 8 ຂຸນເຈັດເຈອງ ລູກຊາຍ ຂອງ ຂຸນບູຣົມ ໄດ້ຍົກທັບເຂ້ົາຍຶດ ແລະ ສ້າງຕ້ົັງ ເປັນເມອງພວນຂນຶ້ົ . ຕຈ່ໍ າກນນ້ັົ ມາເຫດການປະຫວັດສາດກບໍ ໍ່ປາກດົ ແຈູມ່ ແຈ້ງ; ແຕກູ່ ປໍ າກດົ ມບີ າງເຫດການທີ່ກູ່າວ ໃນພົງສາວະດານລາວວູ່າ: ໃນລະຫວູ່າງກາງສະຕະວັດທີ 12 ອານາຈັກເມອງພວນ ໄດ້ຕົກຢູ່ໃຕ້ອານາດຂອງພວກ ດາຍຫວຽດ ແລະ ເວລານົັ້ນເມອງພວນມີຊ່ີ ວາູ່ : \" ເມອງປະກນັ \" ມາໃນປີ ຄ.ສ 1134 ຂນຸ ເຈອງ (ລາວເຈອງ) ໄດ້ 38

ຍົກທັບມາບຸກຍດຶ ເອົາເມອງປະກັນຈາກພວກດາຍຫວຽດ, ຈາກນົ້ນັ ກມໍ ອບໃຫ້ຂນຸ ຄວງປົກຄອງເມອງປະກັນ; ສູ່ວນ ຂຸນເຈອງ ໄດ້ກັບຄນຊຽງແສນ. ຕໍ່ມາພວກດາຍຫວຽດໄດ້ຍົກທັບເຂົ້າມາປົກຄອງເມອງປະກັນອີກ. ສະນົັ້ນ ຂຸນ ເຈອງຈຶີ່ງໄດ້ຍົກທັບມາຂັບໄລູ່ທະຫານດາຍຫວຽດ, ແຕູ່ແມູ່ທັບດາຍຫວຽດໄດ້ໜີຂົຶ້ນໄປທາງພາກເໜອ ແລະ ຂໍ ຄວາມຊູ່ວຍເຫຼອຈາກກູຸ່ມຄົນອ້າຍລາວທີ່ເມອງຕມຸ ວາງ, ໃນທີ່ສຸດ ຂຸນເຈອງ ກຖໍ ກຂ້າຕາຍຢູ່ສະໜາມຮົບໃນປີ ຄ.ສ 1176. ຫັຼງຈາກນົ້ັນເມອງພວນໄດ້ກັບຄນສູ່ອໍານາດຂອງຊົນເຜົ່າລາວອີກຄົ້ັງໃໝູ່ ແລະ ສບຕໍ່ປົກຄອງມາຈົນເຖິງ ກະສັດອົງທີ 23 ຈຶ່ີງແມູ່ນສະໄໝການປົກຄອງຂອງເຈົ້າຄໍາຜົງ. ໃນລາຊະການນົ້ີໄດ້ມີເຊົ້ອສາຍກະສັດດາຍຫວຽດ ຊ່ີວູ່າ ເລດຸຍມັດ ພ້ອມກັບນ້ອງສາວຊ່ີວູ່າ ບາໂກ ໄດ້ພາກັນເຂົ້າມາຂໍລີ້ົໄພການເມອງນໍາ ເຈົ້າຄໍາຜົງ, ຕ່ໍມານາງບາໂກ ໄດ້ແຕູ່ງງານກັບເຈົ້າຄໍາຜົງ. ໂດຍອາໄສອິດທິພົນຂອງນາງບາໂກ ຜູ້ເປັນນ້ອງ, ເລດຸຍມັດ ໄດ້ຂໍກໍາລັງຈາກເຈ້ົາຄໍາຜົງ ໄປບຸກຕີເຈ້ົາດາຍຫວຽດແຕູ່ກໍບໍ່ສາມາດຍາດໄດ້ໄຊຊະນະ. ສຸດທ້າຍ ເລດຸຍມັດ ໄດ້ເຜົາຕົນເອງຕາຍທີ່ເມອງພວນ. ການຊູ່ວຍເຫຼອ ເລດຸຍມັດ ຄັົ້ງນ້ົີໄດ້ເປັນສາເຫດເຮັດໃຫ້ພວກດາຍຫວຽດຍົກທັບເຂົ້າມາບຸກຕີ ແລະ ຍຶດເອົາເມອງ ພວນເປັນເມອງສວູ່ ຍ. ກາງສະຕະວັດທີ 14 ຄ ຄ.ສ 1351 ເມອງພວນຈີງ່ຶ ໄດ້ຮວມເຂ້ົາກນັ ເປັນອານາຈັກລາ້ ນຊາ້ ງ. ຮບູ : ຂນຸ ເຈອງ 39

5. ເມອງຊວາ ກູຸ່ມຄົນທີ່ສ້າງຕັ້ົງເມອງຊວາຂຶ້ົນເປັນຜູ້ສ້າງຕົັ້ງກູ່ອນໝູ່ແມູ່ນກຸູ່ມຄົນລະວ້າ ເຊ່ິີງໄດ້ສ້າງ ຕ້ັົງເມອງດັົ່ງກູ່າວ ກູ່ອນສະຕະວັດທີ 8. ຕໍ່ມາມີສາມຕະກຸນຄອບຄອງ ຄ ຕະກຸນ \" ນັນທາ \" , ຕະກຸນ \" ພະຍານາກ \" ແລະ ຕະກຸນ \" ຈນັ ທະພານດິ \" . ອີງຕາມຕາໍ ນານຂນຸ ບຣູ ົມ, ຕໍານານອຸລງັ ຄະທາດແລະ ພງົ ສາວະດານຫວຼ ງພະບາງກູ່າວວູ່າ: ຫຼວງພະ ບາງເດີມແທ້ມີຊີ່ວູ່າ ເມອງຊວາ ຫຼ ເມອງຊະວາຕາມຊ່ີຂອງກະສັດອົງໜີຶ່ງ ຊີ່ວູ່າ \" ຂຸນຊວາ \" ເຊິີ່ງເປັນຜູ້ກໍ່ຕົ້ັງວົງ ຕະກນຸ \" ນັນທາ \" ແລະ ເປນັ ຜຈູ້ ດັ ຕ້ງັົ ການປກົ ຄອງທໍາອິດຢເູ່ ມອງນ.້ົີ ຖັດຈາກນ້ົັນມາແມູ່ນ ວົງຕະກຸນ \" ພະຍານາກ \" ທີ່ໄດ້ມີບົດບາດຂ້ົຶນປົກຄອງແທນ. ວົງຕະກຸນນີົ້ນັກ ປະຫວັດສາດສູ່ວນໃຫຍູ່ເຊອ່ີ ກັນວາູ່ ແມນູ່ ກູຸ່ມຄນົ ໄທລາວ ຫຼ ພວກອາ້ ຍລາວຮູຸ່ນຄົນທໍາອິດ ທີເ່ ຄ່ອີ ນຍ້າຍເຂົ້າມາອາໄສ ຢູ່ດນິ ແດນແຫູງ່ ນ.ົ້ີ ພາຍຫັຼງວົງຕະກຸນ \" ພະຍານາກ \" ໄດ້ສິົ້ນສຸດລົງ, ວົງຕະກຸນຈັນທະພານິດໄດ້ຂົຶ້ນກໍາອໍານາດຢູ່ເມອງຊວາ ແທນ. ວົງຕະກຸນນີົ້ ແມູ່ນພໍ່ຄ້າທີ່ຂຶ້ົນມາຈາກວຽງຈັນ ແລະ ໄດ້ມີບົດບາດດ້ານການເມອງໃນເວລາຕໍ່ມາ. ຕໍ່ຈາກວົງ ຕະກຸນ ຈນັ ທະພານິດ ແມນູ່ ພວກຂອມໄດຂ້ ຶົນ້ ປົກຄອງເມອງຊວາ ເຊງິີ່ ປາກດົ ນາມໃນ ພງົ ສາວະດານ ດັງົ່ ນີົ້ : - ຂຸນຊວາ - ຂຸນຍບີ່ າ - ຂຸນວິຣຍິ ະ - ຂນຸ ກັນຮາງ ຕົກມາຮອດກາງສະຕະວັດທີ 8 ບຸດຊາຍຂອງຂຸນບູຣົມ ແຫູ່ງ ອານາຈັກໜອງແສ (ຊົນເຜົ່າລາວ ຫຼ ອ້າຍ ລາວ) ໄດ້ຍົກທັບລົງມາບຸກຍຶດເມອງຊວາສໍາເລັດໃນປີ ຄ.ສ 757 ແລ້ວກໍຂ້ຶົນປົກຄອງເມອງຊວາ ແລະ ໄດ້ປູ່ຽນຊ່ີ ເມອງຊວາ ເປັນນະຄອນຊຽງທອງ. III. ວດັ ທະນະທາໍ ລາວສະໄໝບຮູ ານ 1. ດ້ານສາສະໜາ ແຕູ່ກູ່ອນຄົນລາວຍັງບໍ່ທັນມີສາສະໜາ, ມີແຕູ່ການເຊ່ີອຖຜີສາງນາງໄມ້, ຜີພໍ່ຜີແມູ່ ແລະ ອີ່ນໆເປັນຕ້ົນຕໍ. ຈົນມາຮອດຄິດຕະສງັ ກາດລັດທິສາສະໜາ ກໄໍ ດຂ້ ະຫຍາຍມາຈາກອິນເດຍເຂົ້າມາ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນສາສະໜາພາມ ເຊົັ່ນ ເທບພະເຈົ້າ 3 ອົງໃນສາສະໜາພາມຄ ພະພົມ, ພະວິສະນຸ (ພະນະລາຍ) ແລະ ພະສິວະ ທ່ີມາຈາກອນິ ເດຍເລີ່ມ ແຕ່ຫູ ງັຼ ສະຕະວັດທີ V-VI ມສີ ນູ ກາງຢວູ່ ດັ ພຈູ ໍາປາສັກ ແລະ ທ່ົງຮາບວຽງຈນັ . 40

ຮບູ ພະພຸດທະຮບູ ໄປຄຽງຄູ່ກັບການເຊ່ີອຖສາສະໜາພາມຢູ່ນີົ້, ສາສະໜາພຸດກໍເຂົ້າມາມີບົດບາດຢູ່ພາກໃຕ້ ແລະ ພາກກາງສອງ ຝັ່ງແມູ່ນໍ້າຂອງ ແລະ ສາຂາແມູ່ນ້ໍາຂອງ, ເຊ່ີິງປະກອບມີຫັຼກຖານຢູ່ໃນລະຫວູ່າງສະຕະວັດທີ VII- VIII ຢູ່ບໍລິເວນ ລອ້ ງແມນູ່ ໍ້າມູນ, ນາ້ໍ ຊີ ແລະ ນາໍ້ ຂອງ. ສາສະໜາພຸດແມູ່ນສາສະໜາໜຶີ່ງ ທ່ີເກີດຂຶ້ົນຢູ່ປະເທດອິນເດຍ ເມີ່ອປະມານ 500 ປີ ກູ່ອນຄິດຕະສັງກາດ ເປັນສາສະໜາທີ່ຮັບຮູ້ເຖິງຄວາມອາດສາມາດຂອງມະນຸດໃນສັງຄົມອິນເດຍສະໄໝບູຮານ. ສະເພາະຢູ່ລາວໃນການ ເຊ່ີອຖຄໍາສອນຂອງພຸດທະສາສະໜາເຫັນວູ່າ ມີເຫດຜົນ ແລະ ອູ່ອນໂຍນ. ດັົ່ງນົ້ັນ, ສາສະໜາພຸດຈຶີ່ງຖກຕ້ອນຮັບ ຈາກຄົນລາວບູຮານເປນັ ຈໍານວນຫວຼ ງຫຼາຍ ແລະ ກໍມີການປັບປຸງເຮັດໃຫ້ການເຊອ່ີ ຖຜີ ແລະ ພາມຫດຼ ໜອ້ ຍລງົ . 2. ດ້ານສັງຄົມ ຢູ່ໃນສັງຄົມບູຮານເວ້ົາລວມແລ້ວປະກອບມີ 2 ຊນົ ຊ້ົັນໃຫຍ່ຄູ ຊນົ ຊນົັ້ ທີ 1 ແມນູ່ ຊົນຊນັົ້ ປກົ ຄອງທີ່ມີຖານະ ເອີົ້ນວູ່າ ເຈົ້າຂຸນ , ຊົນຊົ້ັນທີ 2 ແມູ່ນຊົນຊ້ົັນ່ີຖກປົກຄອງ, ເຊ່ິີງພວກເຈ້ົາຂຸນເອົີ້ນວູ່າ ໄຜູ່, ຂ້ອຍ, ຂ້າໄດ້ແກູ່ຊາວໄຮູ່ ຊາວນາ ແລະ ບູ່າວໄຜູ່ລາຊະດອນທ່ີເປັນຜູ້ອອກແຮງງານລ້ຽງສັງຄົມ, ຊີວິດຂອງຄົນບູຮານໄດ້ຕິດພັນກັບຮີດຄອງ ປະເພນີ ແລະ ການເຊີ່ອຖເຊ່ົັນ: ພທິ ີການເກດີ , ການບວດ, ການແຕູ່ງງານ...ແຕູ່ວູ່າພິທີການຕູາ່ ງໆ ລ້ວນແຕມູ່ ີເນົ້ອໃນ ແລະ ຮບູ ການເປນັ ຂອງຕນົ ເອງ ແລະ ມວີ ິວັດທະນາການຕາມຍກຸ ສະໄໝເລ້ົອຍໆມາ. 3. ດາ້ ນສີລະປະ ຢູ່ບໍລິເວນສອງຝັ່ງແມູ່ນາໍ້ ຂອງ ທີເ່ ປັນຫົວເມອງລາວບູຮານ ລ້ວນແຕູ່ມີສີໄມ້ລາຍມ ແລະ ຫົວຄິດປະດິດສາ້ ງ ນັບເປັນເວລາຫຼາຍພັນປີຜູ່ານມາແລ້ວ. ສະແດງອອກໃນການຄ້ົນພົບເຄີ່ອງມປັຶ້ນດິນເຜ່ົາບ້ານຊຽງ (ແຂວງອຸດອນ) ເຂດຝັ່ງຂວາແມູ່ນ້ໍາຂອງເປັນເຄີ່ອງປ້ຶັນດິນເຜ່ົາທີ່ມີລວດລາຍງົດງາມຄ້າຍຄສີທໍາມະຊາດ. ໄຫຫີນຊຽງຂວາງກໍແມູ່ນ 41

ຜະລິດຕະພັນໜງ່ີຶ ທີ່ແຝງດ້ວຍຄວາມງດົ ງາມ ໃນຮູບລກັ ສະນາສລີ ະປະການກ່ໍສ້າງ, ຄ້ອງບັ້ົງ ຫຼ ຕົັ່ງເຈອງຫຼວງພະບາງ ກໍເປນັ ຜະລິດຕະພັນໜຶີງ່ ທປ່ີ ະກອບດວ້ ຍລວດລາຍການຕບົ ແຕູ່ງງົດງາມເປັນພິເສດ. ສັງລວມແລ້ວສລິ ະປະບຮູ ານລາວ ສະໄໝກ່ອູ ນພະເຈ້ົາຟ້າງູ່ມ ສ້າງຕ້ັງົ ອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງ ໄດ້ຈັດອອກເປັນ 3 ໄລຍະປະຫວັດສາດທີແ່ ຕກຕ່າູ ງກນັ ທີ່ມເີ ນົ້ອໃນບົ່ງບອກເຖງິ ລກັ ສະນະຂອງສລິ ະປະໃນແຕູ່ລະໄລຍະເຊ່ນັົ - ໄລຍະທີ 1 ສະຕະວັດທີ VI-X ເຊິີ່ງທູ່ານ ຈໍາປາ ແກ້ວມະນີ ໄດ້ຕົ້ັງຊີ່ວູ່າ ສິລະປະສະໄໝສີໂຄດຕະບອງ ສະໄໝນ້ີົສວູ່ ນຫຼາຍແມູນ່ ພວົ ພນັ ເຖິງ ສາສະໜາພາມ ແລະ ສາສະໜາພຸດ ເຊັນ່ົ ທາດອີງຮັງ, ທາດພະນົມ ໃບເສມາທີ່ ສະລັກໃສຫູ່ ີນ, ຮບູ ສລີ ະວງົ ທີ່ເຮດັ ດວ້ ຍຫີນ ແລະ ອ່ນີ ໆ - ໄລຍະທີ 2 ແມູ່ນໄລຍະສະຕະວັດທີ XI- XII ໃຫ້ຊີ່ວູ່າ ສິລະປະສະໄໝຊາຍຟອງ (ສະໄໝສິລະປະຂອມ) ສນັ ຍາລັກເດນ່ົັ ກວ່າູ ໝູແ່ ມ່ນູ ພະພຸດທະຮບູ , ເທວະຮບູ ຫນີ ທີ່ໄດ້ມາຈາກບູອ່ ນຕູ່າງໆ ໂດຍສະເພາະບໍລິເວນເມອງຫາດ ຊາຍຟອງປດັ ຈຸບັນ. - ໄລຍະທີ 3 XII- XIV ເປັນສິລະປະທ່ີວິວດັ ມາຈາກຫຼາຍຕະກຸນ ຊາູ່ ງສິລະປະທ່ີແຕກຕາູ່ ງ ແຕູ່ມີຄວາມງົດ ງາມພິເສດ. ສິລະປະໃນໄລຍະທີ 3 ນີ້ົໄດ້ກາຍເປັນຕະກຸນສິລະປະລາວລ້ານຊ້າງນສະໄໝຕໍ່ມາ ໄດ້ພົວພັນລະຫວູ່າງ ວຽງຈັນ ແລະ ຫວຼ ງພະບາງ. 4. ດ້ານພາສາ ແລະ ວນັ ນະຄະດີ ຕາມຫຼັກຖານຮູ່ອງຮອຍບູຮານຮອດປະຈຸບັນນ້ີົ ສາມາດສັນນິຖານວູ່າ ຄົນລາວບູຮານໄດ້ມີພາສາປາກເວົ້າ ແລະ ຕົວໜງັ ສໃຊສ້ າໍ ລບັ ການຂີດຂຽນເປນັ ຂອງຕົນເອງ ນບັ ເປັນເວລາຫຼາຍພນັ ປີກວູ່າມາແລ້ວ. ສະເພາະຕວົ ໜັງສໃນ ເບ້ົອງຕົ້ນໄດຮ້ ັບອດິ ທິພນົ ຈາກໜັງສສນັ ສະກິດຂອງອິນເດຍ ທີນ່ ບັ ຖລັດທິສາສະໜາພາມ ແລະ ສາສະໜາພຸດນໍາເຂົ້າ ມາຢູແ່ ຫມຼ ສຸວນັ ນະພູມ. ຊດົ ຊາດລາວມີພາສາປາກເວົ້າ ເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງຕນົ ເອງເຊັນົ່ - ຄໍາສັບກູຽ່ ວກບັ ຄອບຄົວມ:ີ ພ,ໍ່ ແມ,ູ່ ລູກຫາຼ ນ, ຍາດພີ່ນອ້ ງ (ລງຸ , ປ້າ, ນາ້ , ອາ) - ຄາໍ ສັບກຽູ່ ວກບັ ຊ່ີສັດມີ: ຊ້າງ, ມ້າ, ຄວາຍ, ງວົ , ໝ,ູ ໜາ, ເປດັ , ໄກູ່, ປ,ູ ປາ - ຄາໍ ສັບກ່ຽູ ວກັບທາໍ ມະຊາດມີ: ດນິ , ນາໍ້ , ໄຟ, ລົມ, ພູ, ຜາ, ປູ່າ, ດົງ, ຫວ້ ຍ, ໜອງ - ຄໍາສບັ ກູ່ຽວກບັ ພດມ:ີ ເຂ້ົາ, ກວ້ ຍ, ອ້ອຍ, ຖົວ່ , ງາ, ໝາກເຜັດ, ໝາກເຂອ - ຄໍາສັບກູ່ຽວກບັ ການນບັ ມ:ີ ໜຶີ່ງ, ສອງ, ສາມ, ສ່ີ, ຫາ້ , ຫົກ, ເຈັດ, ແປດ, ເກ້ົາ, ສິບ, ຊາວ, ຮ້ອຍ, ພນັ , ໝ່ີ ນແສນ, ລາ້ ນ, ໂກດ, ກ, ຕົ້, ຕິ່ວີ , ຕົງ, ອະສງົ ໄຂ. ບັນດາຄໍາສັບດົງ່ັ ກູ່າວມານີ້ົ ແມູ່ນຄໍາສັບທີ່ເກີດມມີ າແລວ້ ຫາຼ ຍພັນປີ ມເີ ອກະລກັ ສະເພາະຂອງລາວ, ເຊ່ງິີ ບນັ ພະບູ ລຸດລາວໄດ້ໃຊ້ເວ້າົ ຈາສບທອດກັນມາບ່ໍໄດ້ຂາດ. ດົ່ັງນັົ້ນ, ຄນົ ເຊອ້ົ ຊາດລາວ ທ່ີອາໄສຢູ່ທກຸ ຫນົ ທກຸ ແຫູ່ງຈາກ ເໜ ອເຖິງໃຕ້ ກຍໍ ັງສາມາດເວ້າົ ຈາຄໍາສບັ ເຫຼ່ົານ້ົີ ເຂ້ົາໃຈກັນຢູ່ ສິ່ີງທີແ່ ຕກຕູ່າງກັນແມູ່ນສໍານຽງສຽງເວົ້າຂອງຄົນລາວພາກເ ໜອ ແລະ ພາກໃຕ້ ທີ່ໄດ້ແຍກກັນຢູ່ດົນນານ ໄດ້ອອກສຽງບາງຕົວອັກສອນແຕກຕູ່າງກັນໄປເຊ່ັົນ ການອອກສຽງ ອກັ ສອນ ພ, ທ, ຄ ຂອງຄນົ ລາວພາກເໜອ ແລະ ພາກໃຕ.້ 42