ประวัติศาสตร์ชาติไทยก่อนอยุธยา

๘ส) กนใหเชาฅกรุงศรีอยุธยา แค่ท'พที่ง ๒ มาไม่พร*อมก้น พระนเรศวรทราบว่ ทพพม่าเขามาทางกาญจุ)นบุรี ก็ส่งท่พ่เจ่าพระยาสุ!ขทยออกตีท*พ่พระย พ่ายไป พอทพเจาเมืองเชียงใหม่มาถึงช*ยนๅทก็ถกทพ่พระราชมนตีท*พ่หนำ พม่าแฅกถอยไปที่ปากนาบางพุทรา เมื่อท*'พหลวงเจ่าเมืองเชียงใหม่ทราบว ทพพระยาพสิมแตกถอยไปแส่'ๅจึงเลิกท*'พกส่บไปรอที่กำแพงเพชรเพื่อพงกำส่ง พระเจ่าหงสาวดี ทางเขมร พระยาละแวก (น*'กพระส''ฏ^า) เมื่อทราบว่าพระนเรศวร ฅงบานเมืองเบ็1นอิสระ เกรงจุ)ะถกแก้แก้นก็ยอฺมอ่อนน้อมต่อกรุงศรีอยุธยา พระมหาธรรมราชาก*บพระนเรศวรยอมคืนดีก*บกรงก้มพชา ศกครงท ๘ กมเชยงใหม่ พ.ศ. ๒๑๒๘ พระเจ,าหงสาวดีเฅรียม จะยกมาตีกรุงศรีอยุธยาใหม่ ให้พระเจ่าเชียงใหม่ขคฅาท*พ่อย่ที่ช*ยนาท ให้ อุปราชอยู่ที่กำแพงเพชรสะสมเสบียง แค่พระเจ่าเชียงใหม่อยากแก้ฅ เจ่าเมืองพะเยากุมกำส่งลงมารำควานคนไทยถึงชานพระนคร พระนเรศวร ก*บพระเอกาทศรถยกกำส่งออกไปต่อสู้ เจ่าเมืองพะเยาตายในที่รบ แส่'วเขำต พระยาเชียงแสนซึ่งเบนทํพ่หน่าของพระเจ่าเชียงใหม่แดก พระนเรศวร พระราชมนุเบีนกองหน่ายกฅามท*พพระยาเชียงแสน'ไป พระเจ่าเชียงใหม่ร ท*พ่หนำแตกก็ยกท*พหลวงหนุนมาได้สู้ก'บท*พ่พระราชมนุ พระนเรศวรทราบ ว่าพระเจ่าเชียงใหม่ยกมาเองก็ซุ่มกองหลวงไว้บอกให้กองหนำถอย พ มนุไม'ถอยเพราะกำลังรบติคพ่น จึงให้ไปบอกว่าถาไม่ถอยจะต*,คห*'ว พระราช มนุจึงถอย พระเจ่าเชียงใหม่คิดว่าทพอยุธยาแตกก็ฅิคดามมาจึงเขำไปในที่ซุ่ม ถกพระนเรศวรลอมดีกองหลวงพระเจาเชียงใหม่แตกยํบเยินเกือบจบพระเจ่า เชียงใหม่ได้ ได้ติดตามไปยึดค่ายพระเจ่าเชียงใหม่ที่บำนสระเกษแขวงเม

^๔ วิเศษชัยชาญไค้และไค้ชัวพระยาเชียงแสนชัวย ทหารพม่า มอญ ฌ็นอนมาก ไค้ฅิคฅามพระเชัาเชียงใหม่ไปนครสวรรค์ และเมื่อทร พระเจาเชียงใหม่ถอยไปสมทบก‘บท*พอปรา-ชทักำแพงเพชรแล็ว้ก็ยกทพกลบ กรุงศรีอยธยา ศกครำท สิ่ กไ)พม่า พ.ศ. ๒@๒๙ พระเชัาหงสาวดีไค้ยกก จากกำแพงเพชรมาเพื่อดีกรงศรีอยุธยาจำนวน ๒๕๐,000 คน อุปราชก*บ พระเชัาตองอูเบนทเพหนึ่ง พระเชัาหงสาวดีทพหนึ่ง เชียงใหม่ท*พหนึ่ง เสบียงทางนาไค้ฅงั้ก่ายลอมกรุงที่งทางเหนือและตะวนออก ท พระนคร เกี่ยวชัาวชังไม่เสร็จจึงให้เจาพระยากำแพงเพชรบองก ขำว แต่ไปถูกท*พพม่าดีแฅกพระนเรศวรให้ประหารชีวิต พระบิดาขอไว้ จึงถอดเบนไพร่ พม่าไค้รบก*บไทยเบนสามารถ พม่าออกดีทไรถกไทยต ตำนทาน'จนต่องถอยกล*บํเขำก่ายทุกกรง ไค้ทำการรบชันเดือนกว่ อาจเชัาใกล้กรุงไค้ และชังถูกกองโจรไทยกอยดีชัดเสบียงอาหารอี ให้เดือดรอน ประกอบชับพระนเรศวรไค้นำกำชังออกปลนก่ายท,งกล กลางคืนเสมอมา กรงหนึ่งพระองค์ไค้ลงจ ากหชังมำกาบพระแสงคาบ ระเนียดจะเขำก่ายพระเจำหงสาวดี ถูกขำ ศึกแทงดกลงมา จึง เขำก่ายไม พระเจำหงสาวดีทราบเรื่องจึงสง์ชักไวทำมูเตรียมจ*บพระนเรศวรให้ไค ทำมูให้,ทหารทศกุมพลกองหนึ่งมาล่อ พระนเรศวรเห็นขำศึกนอยก็ออกรบช ทหารมำ ขำศึกล่อไปชังที่ชุ่มทหาร ชักไวทำมูก*บทหารทศจะเขำจบ พระองค์ แทงชักไวทำมชัวยพระแสงทวนและพนทหารทศชัวยพระแสงคาบตาย ๒ คน ทหารไทยตามแก้พระองค์ออกมาจากที่ชัอมไค้ พม่าตงล้อม ตีพระนครไม'ไค้ ทหารเจ็บม่วยลมตายเบนอนมาก จนจวนเขำฤดูฝนก ท'พกล*บไป

๘๕ ศกครํงท ๑0 กบเขมร พ.ศ. ๒๑๓0 เมื่อทราบว1าท่พพม่าฒ้ม กรุงศรอยุธยา ทพเขมร (พาทละทะ) ยกกำลงมาตีได้ปราจีนบุรี พอพม่าถอย พระนเรศวรส่งทพพระยๅศรีเสยณรงค์ก*'บ(พระยาสีหราชเดไชช*ยยกไปทิน-ท*พ เขมรตีนกรนายก ได้รบก้นที่นกรนายก ท*พไทยตีท*'พเขมรแตก พระนเรศวร โกรธเขมรมากที่มาซาเติม พ.ศ. ๒๑๓0 จึงยกกำลง ๑๐๐,000 กน ให้ พระราชมนเบ็นกองหนาไปตีเขมร พระราชมนูถกทหารเขมรตีแตกมาถึง ทพหลวง ทวงพิโรธ ให้ประหารชีวิต แต่พระเอกาทศรถขอไว้ จึงให้ไป ตีแก้ศว ตีได้พระตะบอง โพธิสํฅว์ ทพหลวงเขาลิอืมเมืองละแวกแต่ขํด้สน เสบียงอาหารก''บเกรงว่าพม่าจะยกท\"'พกล'บมาอีก จึงยกท*พกล*บพระนกร พ.ศ. ๒๑๓๓ สมเด็จพระมหาธรรมราชาสวรรกฅ สเแดปีพระนเรสารมทาราช พ.ศ. ๒©๓๓ พระนเรศวรขั้นกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเก็จ พระนเรศวรมหาราช ได้ยกพระเอกาทศรถให้มีเกียรติสูงเท่ากบพระเจ้าแผ่นกิ พระองคได้-ทำการบกีบพม่าและเขมรหลายกรีง ศกค รงท ๑๑ กบพมา พ.ศ. ๒๑๓๓ พอพระนเรศวรขนศวศจ้)คุ) ๅข[บุ ได้ ๘ เดือน เมืองกงแข็งเมืองต่อพม่าอีกพระเจ้าหงสาวตีเห็นว่าเ ปราบกรุงศรีอยุธยาไม่สำเร็จเมืองคำจึงเอาอย่าง และพระองค์เองก็ชราจึง พระเจ้าแปรคุมหนึ่งทพไปฅีเมืองกำ ให้อุปราชคุมหนึ่งท*'พมาตีกรุงกรีฏ พ.ศ. ๒๑๓๓ อุปราชยกทพกำลำ ๒๐๐,000 กนจากหงสาวดืมาทางต่ๅน เจดีย์ ๓ องค์ พระนเรศวรกบพระเอกาทศรถยกกำลำไปฅํ้งที่สุพรรณ ก*บพม่าถึงขนฅะลุมบอน ฆ่าพระยาพุกามแม่ทพพม่าตาย จบพระยาพสิม แม่ทพพม่าได้ อุปราชพม่าหนีรอคไปได้อย่างหวุคหวิค ท*พพม่าแตกห

๘๖ ศกครำท ๑๒ กบพม่า พ.ศ. ๒®๓๕ พระเจำหงสาวดีให้อุปรา ยกทิพมาตีกรุงศรีอยุธยาแก้ตำใหม่ พ.ศ. ๒๑๓๕ ทพอุปราชยกจากหงส มาทางค่านเจคีย์ ๓ องค์ มาฅํ้งที่ตำบล ฅะพ้งตร แขวงเมือง ผายพระนเรศวรเมื่อเสร็จศึกบ พ.ศ. ๒๑๓๓ แลว ก็เตรียมกำล่งจะไปฅีเขม เพราะเขมรกอยซาเติมไทยอยู่เรื่อย ‘ๆ แต่พอทราบว่าพม่ายกทิพมาเลยเ เบนยกกำลังไปรบกไ)พม่า โดยยกกองทิพไปฅํ้งที่หนองสาหร่าย สุพ ทิพอปราชเมื่อทราบว่าทิพไทยที่ออกมามีกำลังนอยกว่า ก็ยกจากตะ ทิพพม่าตีทิพพระยาศรีไสยณรงค์แตกและติดตามมา พระนเรศวรลับพระเอก ทศรถเขำตีกองหนำขำศึก ขณะนนขำงพระที่นํง้ (เจำพระยาไชยานภาพ เดิม ชื่อพลายภุเขาทอง เมื่อชนะอุปราชเลื่อนเบนเจำพระยา ปราบหงสาวดี) ของ พระนเรศวรและชำงของพระเอกาทศรถกำลังตกมน (พระยาปราบไตรจ*กร เดิมชื่อพลายบุญเรือง) พาถลำเขำไปถึงกองหลวงขำศึก พระองค์เห็นอุป ทรงชำงอยู่ท่ามกลางราชบริพาร จึงชวนทำยทธหำสี อุปราชตกล พลายพำธกอตรงเข่ามา ชำงของพระนเรศวรโถมเลัาแทงจึงเสียที พำธกอได้ล่างแบกถนำ รุนช้างพระนเรศวรจนเบนแทบจะขวางตำ อปราช ได้ทีพ้นควยแสงของำว พระนเรศวรหลบทนถกพระมาลาหน*งขาดลิไป ช้าง พระนเรศวรสลัดหลุด กลับชนได้ล่างแบกถนไ รนชำงอุปราชเบนไปบำง นเรศวรพ้นควยพระแสงของำว ถูกอุปราชที่ไหล่ขาดตายอยู่ลับคอช เอกาทศรถก็พ้นเจำเมึองจาปะโรตายเหมือนลัน พวกพม่ารมรบ พระน ถกยิงที่มือบาดเจ็บ ควาญชำงทง ๒ ตาย พอลัพไทยไปถึงทิพไทยได้ช่วยห วงลัอมออกมาได้ นำเบนเกียรติลันใหญ่หลวง ลัพพม่าเลิกลัพ ศกครํ้งท ๑๓ (ทวายตะนาวศรี) พ.ศ. ๒๑๓๕ พระนเรศวรจะลง โทษนายทิพนายกองที่ฅามเสด็จไม่ทน มีพระยาศรีไสยณรงค์ เจำพระยา

พระยาเทพอรชุน พระยาพิไชยสงกราม พระยารามกำแหง โดยให้ขำไว้ เพอประหารชีวิต แต่สมเด็จพระว่นรํตน์วํคบาแกำใค้ขอพระราชทานโทษ ทรงยกให้แต่ปริมโทษให้ไปทำการแก้ตำโดยให้เจ้าพระยาจิกรีเบนแม่ ฅะนาวศรี และพระยาพระคลำเบีนแม่ทพตีเมืองทวาย และฅีไค้ท1ง ๒ เมือง จึงให้พระยาศรีไสยณ,รงค์ กรองฅะนาวศรี ส่วนทวายให้เจ้าเมืองกนเก่า ต่อไป ( เมืองทวายและตะนาวศรีเบ็นของไทยแต่สมไ!สโขทไแบ็่นราชธานี บุเรงนองแย่งเอาไปเมื่อตีอยุธยาได้) ศกครํงท ชิเ*' กบเขมร พระนเรศวรยกท*พไปตีเขมร ฅิไค้หำเมือง รายทางจนไค้ล้อมเมืองหลวงเขมร ได้เขาปล้นเมืองหลวง’เขมรแต่ไม่ไค้เ เขมรสู้เขไ)แข็งและเสบียงหมดคองยกทพกล*บ ได้ให้พระยานกรนายกเบนนา กองใหญ่สะสมเสบียงที่ชายแคนไว้เพื่อรบกบเขมรต่อไป พ.ศ. ๒๑๓๖ พร นเรศวรก*บพระเอกาทศรถยกกำลัง ๕อ,อ0๐ คน ไปฅีเขมร ตีไค้เสียมราฐ พระตะบอง โพธิส*ฅว์ และเมืองบริบูรณ์ เมื่อยกท*พไปถึงเมืองละแวกซ เมืองหลวง ไค้มีสาสีนถึงพระยาละแวก (นกพระสฏฐา) กษัตริย์ของกมพูชา ว่าจะรบหรือจะยอมแพ้ พระยาละแวกไค้ระดมยิงตอบ จึงเข’าตีใค้เมืองละแวก จ*บีได้ต*,'รพระยาละแวก ทำพิธีปฐมกรรมกษัตริย์เขมร โดยตดหำพระยา ละแวกเอาถาดรองโลหิตไปชำระพระบาท แล้วยกกองทพกลับเอาตำพระศรี- สุพรรณมาธิราชมาไว้ไนกรุง ศรีอยุธยาและกวาดตอน ครอบ กรำเขามาเบนอน มาก ไค้ให้พระมหามนตรีเบนแม่ท'พใหญ่รกษากรุงกไพูชา อย่ที่เมื พ.ศ. ๒@๓๗ พระยาศรีไสยณรงคทีไค้กรองตะนาวศรีขบถ ไค้ให้พระเอกา ทศรถยกกำลงไปปราบจบฅวไค้,ป'3ะ,หารชีวฅ

ทางพม่า พระยาพะโวเจาเมืองเมาะลำเลิง (มะละแหม่ง) วิวาท พระยาลาวเจาเมืองเมาะตะมะ (ม*ตบิน) พระยาพะโรเกรงพระยาลาวจะยกทํพ มาตีจึงขอสวามิภกคต่อไทยและขอกำล่งไทยไปช่วยร*กษาเมือง ไทยส่งพระย ศรีไสลกุมกำลง๓,000คนไปช่วย พวกมอญที่อย่เมาะตะมะหนีมาเช่ พม่าทีวกษาเมาะตะมะต่องที่งเมือง พม่าให้พระเช่าตองธยกมาป (พระยาศรีไสล) ก*บท*1พมอญเมาะลำเลิงตีท'พตองอูแตกและไล่ติดดามถึ จงหวคสะโฅง แต่กำลงไม่พอก็พาก*น.กลบ ห*วเมืองมอญชายแคนไทยถึ เมาะตะมะเบนเมืองขั้นของไทย ศกครํงท ซิ๕ กบพม่า พระนเรศวรเห็นได้ทีก็ยกท*พกำล 9๒0,000 กนไปตีกรุงหงสาวดี พ.ศ. ๒๓๑๘ ออกจากอยธยาไปทางด่าน เจคีย์ ๓ องค์ รวมกำล*งที่เมาะลำเลิงมีกำล่งมอญเช่าสมทบ กรุงหงสาวดี ลอมอย่ ๔ เดือนแต่ตี'ไม่ไค้เพราะกำล*งไม่พอ และเมื่อทร ทพฅองอู องวะ แปรยกมาช่วย พ.ศ. ๒®๓๙ จงเลิกท*พกล*บอยธยา การที่ ท*พที่ง์ ๓ มาช่วยหงสาวตีนนทพแปรย*งมาไม่ถึงท*พพระนเรศวรไค้ถอยไ ก่อน พระเช่าหงสาวดีได้ยกย่องความชอบพระเช่าอ*'งวะและพระเช่าตอง ให้พระเช่าอ'งวะ (ลูก) เมนอุปราช (แทนอุปราชที่ขาดกอช่าง) พระเช่ (ลูก) หาว่าพระเช่าตองอุยุจึงยกกองท*พกล*บไปตีตองอูแต่ตีไม่ได้ นครินหน่องลูกพระเช่าตองอูส้เขมแข็ง เมื่อยกทพกล*บพระเช่าแปร ต่อมาตองอ ยะไข่ เชียงใหม่พากนแข็งเมืองต่อหงสาวตี (พม่า) ส่วนลา เมื่อแข็งเมืองแล่วิคิด'จะดีเชียงใหม่ เชียงใหม่ชอก0าล*งอยุธยาไปบ เช่า-พระยาสรสีห์เช่าเมืองพิษณุโลกยกกำล่งหวิเมืองผายเหนือไ พระยารามเคโชชาวเชียงใหม่ไปควย เช่าพระยาสรสีห์เมื่อยกไปถึงเ ไค้ห่ามทพลำนช่างซึ่งกำล*งฅิด เชียง แสนไม่ให้ ฌียคเบียนเชียงใหม

กเลิกทพกลับไป แฅ่น่านกบฝางแข็งเมืองต่อเชียงใหม่ จึงให้พระยารามเด อยู่เชียงแสนซงเบนเมืองพรมแดนระVIว่างล้านช้างกบลานนาเพื่อกว ฅ่ธมาแสนหวีขอชนต่อกางศรีอยุธยา ศกครำท ๑๖ กบพม่า พ.ศ. ๒๑๔๒ พระนเรศวรลัองการดีหงสาวดี ให้ไค้ จึงให้เจ่าพระยาจกรีเรียกกำล้ง©๕,0๐๐กนไปเมาะลำเลิง เ สะสมเสบียงไว้ กำลังของพระยาศรีไสลที่ยกไปก่อนให้สมทบลับกำ เจาพระยาจ'กรี ส่วนตำพระยาศรีไสลลับพรรคพวกให้กลับอยุธยา เมื่อทราบ ว่าพระนเรศวรจะไปดีหงสาวดี ห์ว้เมืองขั้นหงสาวดีก็มาอ่อนนอมหลายเมือง ทีสำกญ คือ ยะไข่ ฅยิงอ ริบว่าลัาพระนเรศวรจะไปดีหงสาวดีเมื่อใคจะ ยกทพมาช่วย แต่มหาเถรเสียมเพรียมไค้ยพระเจ่าตองอไม่ให้มาเข่า และบอกอุบายให้พระเจ่าตองอูคิดต1งฅำเย้นใหญ่คำยวิธีการที่ว่าจะเย้นผ้ริ'ก อาณาเขตหงสาวดี และคิดอ่านเอาพระเจ่าหงสาวดี (ช'ยสิงห์) ไว้ในอำนาจ พระเจ่าตองอูเห็นชอบ ลังนน พระเจ่าตองอซึ่งต1ยิงกาวเย้นใหญ่ในพ จึงไค้ตกลงลับพระเจำยะไข่ซึ่งฅองการไค้หำเมืองมอญตอนปากนาอิรวะด โดยให้ยะไข่ยกกำลังมาลัอมหงสาวดี ตองอูจะทำเบีนยกกำลังมา ลัาพระเจ่าหงสาวดีให้เช้าเมืองก็จะเลิกรบลับยะไข่และแบ่งบนาเมืองให้ จึงยกกำลังทางเรือมาประชิดหงสาวดีทำท้จะช่วยพระนเรศวร พ.ศ. ๒๑๔๒ ตองอูยกกำลำทางบกมาเพื่อช่วยหงสาวดี แต่พระเจ่าหงสาวดีไม่ยอ ตองอเขำเมือง ทีพตองอูจึงตงประชิดหงสาวดีทางเหนือ ยะไข่ต*งประชิต ทางใต้ แลวตองอูก็ยุมอญให้กระค่างกระเดื่องไม่หาเสบียงให้ไทย เม ไปลงโทษเช้าเมาะตะมะก็เลยขบถ พ.ศ. ๒©๔๒ พระนเรศวรลับพระ เอกาทศรถไค้ยกกองทีพกำลัง ©00,000 คนไปรวมกำลังที่เมาะลำเลิ ต1องปราบมอญอยู่ตง ๓ เดือน เมื่อชาวหงสาวดีเห็นทพไทยยกไปเมืองมอญ

ลี่0 หลบหนีไปหาพระเจ้าตองอุ ในสุคทายพระเจ้าหงสาวดีเห็นว่าพวกในเ กํบพระเจาตองอุเบ็นอนมาก แม้แต่อุปราช (พระเจาองวะ) กบเมือทราบว่า ท*พไทยไป ถึงเมาะตะมะก็ยอมให้ท้พฅองอเข่าหงสาวดีและให้พระเจ่าต เบนผู้สำเรจราชการ พระเจ้าตองอขอหย่าทํพก้บพระเจ้ายะไข่ตาม ก้นไว้ ยะไข่ก็เลิกทพ แต่จ้คกองโจรไปคอยสก้คต่คเสบียงไทย พระเจ้าฅ ออกอุบายว่าอยู่ที่หงสาวดีไม่ปลอดนัยตองไปตงที่ฅองอุจึงจะร นเรศวร และให้อุปราชขนไปเตรียมการก่อน พออุปราชไปถึงนัดจินหน ลูกพระเจ้าตองอุก็ลอบวางยาพิษปลงพระชนม์แต่บี่คไม่ให้พระเจ้าหงสาวดีร เมื่อพระเจ้าตองอทราบว่าพระนเรศวรออกจากเมาะตะมะ ก็ขนทร*พย์สมบฅ และพาพระเจ้าหงสาวดีไปตองอุ พอหงสาวดีราง กองโจรยะไข่เที่ ทจ้พย์และเผาเมือง พระนเรศวรยกทพมาถึงหงสาวดีเมื่อพระเจ้าตอ จากหงสาวดีไป ๘ วนแล’ว และหงสาวดีก็กลายเบ็๋นเมืองรำงไปแล้ว พระองค จึงยกท'พต่อไปตองอุ ลอมอยู่ ๒ เดือนแต่ดีไม1ไค้ ถูกกองโจรยะไข่คอยรบก ตดเสบยงอาหาร ทหารอดอยาก พ.ศ. ๒๔๑๓ ยกทพกลบพระนคร ทพ ตองอุไม่ไค้ติดตามเพราะอ่อนกำลังเหมือนก้น ได้ฅํ้งให้พระยาทะ เจ้าเมืองเมาะตะมะว่ากล่าวหำเมืองมอญที่ว่ไป เนื่องจากพระยาร ตงอย่เชียงแสนฅงํ้ฅนเบนศ'ตรูก้มเชียงใหม่ ก้งนื่น พอทพไทยถอ พระเอกาทศรถแยกไประงบการวิวาทเจ้าเมืองเชียงใหม่ก*บลานนา พระ เอกาทศรถให้เจ้าเมืองต่าง ๆ มาเผาที่เถิน กรํ้งแรกเจ้าเมืองเช จึงยกทพไปลำพูน เจ้าเมืองเชียงใหม่ก็มาเผาที่ลำพูนและถวายพร ลูกชายให้มาทำงานที่กรุงศรีอยุธยาก*บถวายธิดาอีกหนึ่งกน พระเ ๆได้ประชมเจ้าเมืองต่าง ที่ลำพูน ให้เชียงใหม่ถือนา ๆ ต่อกรุงศรี ๆและได้ให้เจ้าเมืองต่าง ถือนาต่อเชียงใหม่ เรื่องก็เบนอ*น่เร

ซึ่๑ การที่พระเจ่าตองอูทำก*'บพระเจ่าหงสาวดีโดยทุจริตนํ้น หำเ ใหญ่ค่าง ‘อู พากนแข็งเมือง หำเมืองเล็กยอมขํ้นก่นพระยาทะละ หำเ มอญต่อหงสาวดีมาทางใต้ จึงอยู่ในปกครองของไทย ศกครำท ดฟ่ กับพม่า พ.ค. ๒๑๔๓ นครินหน่อง (น*กสร่าง) ลูก พระเจาฅองอูได้ลอบปลงพระชนม์พระเจาหงสาวดี เมืองต่าง ‘อู ก็ตงตนเบ อิสระ เจาเมืองนยองยาน (นองพระเจ่าหงสาวดี) กุมพรรคพวกยกไปต1งที่ องวะ อำวะมืแฅ่ขนนางปกครอง พวกขนนางและชาวเมืองเห็นว่านยองยาน เบนลูกบุเรงนองก็เการพ และยกให้เบึนพระเจำอำวะทรงพระนามว่าพระเจ่ สีหะสุธรรมราชา พระเจ่าแปรกลำพระเจ่าอำวะจะรำแกจึงชวนพระเจ่าตองอู ไปดีอำวะ พระเจ่าตองอูตกลง พระเจ่าแปรจึงเตรียมทพเรือจะยกไป เผอิญ เกิดขบถมืคนจะเขำทำร่ายพระเจ่าแปรโดดนาหนีเลยจมนาตาย พระเจ่าตองอ ถือโอกาสเข้าดีแปรแต่ชาวเมืองต่อสู้ทรหดตีไม่ได้ ขณะที่ตองอกบแปรต่อ กัน อำวะก็เที่ยวปราบปรามประเทศในไทยใหญ่ที่งปวง และจะดีแสนหวี ของไทย คำนนศํตรุของกรุงศรีอยุธยาเลยกลายเบนอำวะ ทางเขมร พระสุธรรมราชาเจ่ากรุงกัมพูชาสนพระชนม์ พระยาทา เขมรขอพระศรีสุพรรณมาธิราชที่จบมาเมื่อ พ.ศ. ๒๑๓๖ ไปกรองกัมพูช พ.ศ. ๒©๔๖ พระศรีสุพรรณมาธิราชไปครองกัมพูชาได้ระยะหนึ่งก็บ ลูกพระยาอ่อนนองต่างมารดาจะมารบ พระนเรศวรจึงล่งพระไชยเชษอูา ลกชายนักสตถาออกไปปราบพรอมกับทพไทย พ.ศ. ๒®๔๗ พระนเรศวร ได้ยกกองท*พจากกรุงศรีอยุธยา เพี่อไปดีอำวะ เมื่อไปถึงเชียงใหม่ก็ได ทพออกเบน ๒ ทาง พระเอกาทศรถไปทางฝาง พระนเรศวรไปทางเมือง หำงหลวง (หาง-ตะกันตกเฉียงเหนือ เชียงใหม่) แต่พอไปถึงทุ่งแ นเรศวรก็ประชวรหนัก (ลูกแมลงพิษต่อยหรือเบนหำละลอกขํ้นที่พระพ'กตร์

^ 1๑0 เลยเบนบาทพิษ) สง์ให้รีบเชิญพระเอกาทศรถ พระเอกาทศรถมาถึงได้๒ พระนเรศวรก็สวรรคต พ.ศ. ๒๑๔๘ ได้เชิญพระศพกล*มกรุงศรีอยุธยา พระนเรศวรมีชายาชื่อเจ’าขรัวมณีจนทร์ แต่พระองค์ฌ็1นหม่ โอรสและธิดา (ในพงศาวดารฉบ่บพระราชหฅถเลขา ว่ามีโอรสองค์หนึ่ง ทรง พระนามว่า พระมหาธรรมราชา ได้เกยไปปราบจลาจลเขมร) ในรัชกาลของพระองค์ พ.ศ. ๒©๔๙ พวกสอลนดาเมื่อแย่งมะละ ไป'จากปอร์ฅุเกสแลวก็’ได้มาขอเบนไมฅรีกํบไทย ชาวสอลนดาได้เข ขายในกรุงศรีอยุธยาเบี่นคร1งแรก ต่อมาพวกสอลนดาได้ทำความชอบคิวย อาสาสงกรามและถวายอาวุธบีน เช่นบีนใหญ่ จึงได้ให้ฅํ้งภมิลำเนาริมผงแม่ นา ตรงขามพวกปอร์ฅเกส แต่บดนึ่นึ่าเซาะพิงทลายไม่มีเหลือ นอกจากน1น ชาวญี่นุนได้เขามาทำการกำขายและหากินกร8งแรกในรัชกาลนึ่ค สมเดช'ผระเอกาทศรถ พ.ศ. ๒©๔๘ สมเด็จพระเอกาทศรถชั้นกรองราชย์ มีโอรสชื่ เจ,าพาสุทศน์รับเจ’าพ้าศรีเสาวภาคย์ และมีลูกรับพระสนมอีก พระอินทราชา (บวช ๘ พรรษา) พระศวิศิล!! พระองค์ทอง นอกจากน เมื่อพระองค์เสด็จทางชลมารกไปทางใด้ เรือพระที่นงล่มจึงพิกิที่เ เห็นหญิงงามกนหนึ่งที่หวเกาะบ่านเลน (ต่อมาสรัางเบ็๋นรัดชื่อรัดช ยาราม ในรัชสมไเพระเจ’าปราสาททอง เกาะบ่านเลนนึ่ คือ เกาะบางปะอ เพราะโสกนค์ พระองค์อิน โอรสพระเจ่าปราสาททองที่เกาะนึ่) ไ หญิงนนคืนหนึ่งแลวเสด็จกรับ ต่อมาทราบว่าหญิงนนมีครรภ์ จึงย พระยาศรีธรรมาธิราช (พระยาศรีธรรมราช) ว่าการรัง ผู้เบนพี่ พระสนม ของพระเอกาทศรถ ซึ่งเบน'ชนนีของพระศรีศิล!) ก!งํ้นนกรุงศรีอยุธย

สิ่๓ อำนาจมาก มอาณาเขตก'!างขวาง ไม่มืศํฅร ม่านเมืองเบนปกฅสุข ทรง บญญฅการเก็บภาษีเพี่อเอาเงินมาทะ;นุบำรุงม่านเมือง คือ ส่วย เก็บเงิน ราชการแทนแรง อากรขนอน ภาษีสินคำรอยช'กสิบ อากรฅลาด ภาษีโรงรำน พระเจามอรีสแห่งราชวงศ์ออเรนส์ ประเทศ!เอลันคา ไค้จ่คบรรณา การและราชสาส์นมาถวายพระเอกาทศรถ เมื่อแรกเสวยราชย์ พ.ศ. ๒๑๕๐ ราชทูตไทยเชิญพระราชสาส์นและเครื่องบรรณาการ ไปถวายพระเจ่ามอรีสออเรนส์และเมื่อทูตไทยเช่ามาพระเจ่ากรุงฮอลัน ฝากเครื่องบรรณาการและบนใหญ่ กํษศสตราวุธจากฮอลันดามาถวาย พ.ศ. ๒๑๕๑ ม่งนรธาช่อ เจ่าเมืองเชียงใหม่ตาย ท้าวพระยา เชียงใหม่ของพระทุลอง (ลูกม่งนรธาช่อ ซึ่งมาร*บราชการที่กรุงศรีอยุธ ขั้นไปกรองเชียงใหม่ แต่ไปฅายกลางทาง พระชโ)ทีปน่องชายไค้เบ็๋นเจ่าเมือง เชียงใหม่แทน ภายหลังถูกเสนาบดีกำจ่ด เจ่าสะโดะกายอคนเล็กไค้เบน พระเจ่าเชียงใหม่ เมื่อองกฤษต4งบริษ'เทคำชายในอินเดีย ชื่อบริษัทอีสฅ์อินเดีย แลว พ.ศ. ๒๑๕๕ อ*งกฤษได้จ*ดเครื่องบรรณาการมาถวาย และขอเช่ามา คำขายในเมืองไทยควย จึงไค้ตงห่างคำขายในกรุงศรีอยุธยาและบฅตานี อย่างพวกฮอลนคา อ*งกฤษไค้นำวิชาการเดินเรือมาเผยแพร่ให้กบไทย พ.ศ. ๒๑๕๒ น*ดจึนหน่อง เจ่าเมืองตองอูกลัวอ*งวะ จึงขอขั้น ก*บไทย อ*งวะยกทัพมาดีตองอู ๆขอให้ไทยส่งท*พไปช่วย ไทยไม่ส่ พระยาทะละเจ่าเมืองมอญช่วย ทพมอญไปช่วยไม่ทน ตองอูยอมลังวะ ห่ว เมืองมอญของไทยตกไปเบ็นของพม่า พ.ศ. ๒๑๕๕ พวกญี่บุนที่แล่นเรือมาคำขายกำเริบ เช่าปลนธน เพชรบุรี ไทยท้องส่งกองทัพไปปราบ เจ่าพี่าสุทัศน์ ไค้ลอบขอก

สิ่๔ มาช่วย และทํพลัานขำงไค้มาฅงที่ลพบุรี สมเด็จพระเอกาทศรถทรา ยกทพหลวงไปลพบุรี เอาบนใหญ่ที่ขึอลันดาให้ไปควย ทพล่านช ก่อนไม่ไค้รบลันเจ้าพาสุทศนีกลัวก็เสวยยาพิษสั้นพระชนม์ ปลายร*ชกาล พระเอกาทศรถมีสฅิพ้นเพิอน ขำราชการเลยประพฤตตนไ เหมาะสม เจ้าพ้าสุทํศน์ขอปลดขำราชการ พระเอกาทศรถหาว่าจะ พ้าสุทศนีกลัวเลยเสวยยาพิษสั้นพระชนม์) พระยาทะละ เจาเมืองมอญ ตะมะ) สวามิลักคฅ่อพระเจาลัง'วะเมืองมอญ'จึงตกเบนของพม่า พ.ศ. ๒©๕๖ พระเจ้าลังวะให้กองท*พมาตีไค้เมืองทวายและจ เมืองตะนาวศรี พระยาสวรรกโลก และพระยาพิชใ) ตีทพพม่าแตกไค้เม ทวายคืน พ.ศ. ๒©๕๗ พระเลัาลังวะจะตีเมืองเชียงใหม่ พวกเชียงให ลำปาง ท*พลังวะไปลอมลำปาง เจ้าเมืองเชียงใหม่ตาย ลังวะเลยไค้ท8ง์เชีย และลำปาง พอทพลังวะกลับ ทพไทยยกขั้นไปเชียงใหม่ก็กลับเ ไทยไค้ส้รบลับพม่า ถึง พ.ศ. ๒©๖๑ ไทยก'บพม่าทำลัญญาเลิกสงคราม ไ ยอมยกเมาะตะมะให้พม่า พม่ายอมยกเชียงใหม่ให้ไทย ทางศาสนา ไค้สรำงลัดวรเชษ;ฐีารามอุทิศกุศลถวายพระนเรศวร ไค สรำงพระพุทธรูป และพระราชทานที่กลปนาแก่พระสงฆ์ พ.ศ. สมเด็จพระเอกาทศรถสวรรศต สมเดปีพระสรเสาวภาคย พ.ศ. ๒©๖๓ เลัาพ้าศรีเสาวภากย์ (เสียพระเนตรขำงหน กรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเคจพระศรีเสาวภาคย พระองกไม่มืกวาม สามารถ ขำราชการไม่ยำเกรง มีแค่กนชัง

สิ่(5เ ขณะน่นเรือญื่บุนเข่ามาค่าขาย ชาวเรือญี่บุนกล่าย\"] สลดเทยวป ราษฎร และพาก*นลอบเข่าไปในพระราชว*ง จ*บีสมเด็จพระศรีเสาวภาคยได้ บ*งก*บีให้ล่ญญาไม่ให้ใครทำร่ายญี่บุนเบนการตอบแทน และเรียกเอาฅวพระ ล่งฆราชเบนต*วประก*นคมไปถึงปากนา จมื่นศรีสรร*กษ์ (พระมหาอำมาฅย) ได้ปราบญี่บุนแตกลงเรือหนีไป สมเด็จพระศรีเสาวภาคย์กรองราชยไม่ถึง ก็ถกกำจ'ด (บางฉบ*บีว่า พระศรีศิล!]ที่บวช ได้เบนพระพิมลธรรม สึกออกม จ'บีพระศรีเสาวภาคย์ปลงพระชนม์ ขนกรองราชย์เบนพระเจาทรงธรรม) สมเดปีพระเจาทรงธรรม พ.ศ.๒©๖๓ ข่าราชการได้อ*ญเชิญ พระอินทราชา ลาผนวชขนครอง ราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด็จพระเจาทรงธรรม ญี่บุนที่เข่ามาทำการค่าขาย อยุธยาโกรธแกนพระเจ้าทรงธรรมหาว่าแย่งราชสมบีติ ได้รวมกำล่งก*นหลาย ร่อยจะเข่าทำรำย แต่ทหารไทยมีจมื่นศรีสรร*กษ์ (พระมหาอำมาตย์) เบึนห'ไ ห นำได้เข่าบองก'ด้นไว้'ได้ โดยฆ่าพ้นญี่บุ่1นลมตายแตกหนีไป จึงไ ศรีวรวงศ์ สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมมีโอรส ๓ องศ์ คือ พรฺะเชษฐา พระพนบ ศรีคล!] พระอาทิฅยวงศ์ พ.ศ. ๒๑๗0 ประชวรหน*ก ตองการให้พระเชษฐา ครองราชย์ แต่เกรงว่าขำราชการจะไม่เต็มใจ เพราะยงเด็กอยู่ (อายุ ๑๔ มี)) จึงให้พระยาศรีวรวงศ์ เชิญกระแสร*บีสงมาปรึกษาขำราชการ ขำราชการเบน ๒ ผาย ผายหนึ่งเห็นควรให้พระเชษฐา อีกผายหนึ่งเห็นควรให้พระศรีศิ (อนุชา) เมื่อพระเจ้าทรงธรรมทราบว่า ขำราชการย่งไม่นิยมพระโอร พรอมเพรียงกน จึงให้พระยาศรีวรวงศ์หากำล่งไว้ช่วยพระเชษฐาให้ได

สิ่๖ ราชย์ พระยาศรีวรวงศ์ไค้เกลํ้ยกล่อมไค้พรรกพวกมาก แม้แต่พระเส (ยามาคา) ก*บอาสาญี่บุน ๖0๐ กน ก็มาเข้าควย ในรชกาลของพระเจ่าทรงธรรม ไค้แต่งมหาชาติกำหลวงชนอีกฉบบ หนง สรางพระไตรบี่ฏก สีงสำก*ญที่สุดก็คือ ไค้มีพรานกนหนึ่ง ชื่อ พราน พบรอยพระพุทธบาท บนยอดเขาลกหนึ่งในจ*งหว“ดสระบุรี พระเจ่าทรง เสด็จไปนม'สการและได้สรำงมณฑปสวมพระพุทธบาท และสรำงพระอ วิหาร กฏิสงฆ์ และก*คทางกจ่าง®0 วา จากพระพุทธบาท ถึงตำบลท่ (มีกำกล่าวว่า รอยพระพุทธบาทนึ่ พระเจ่าทรงธรรมสร่างขน) ไ ฉลองจนเบนที่เการพลักการะฌ็นงานประจำ!!มาจนบ*ดนึ่ ไค้ขุดกลองลัดที่ทำยสามโกกแต่ปากกลองลาดพร่าวล ปากกลองบางหลวงเชียงราก เรียกว่ากลองเกร็ดใหญ่ (กลายเบนแม ทุกลันน) ทรงเบ็๋นน*กปราชญ์ รอบรู้วิชาการในสม*ยนนหลายอย่าง ประพฤต ราชธรรมมนกง ราษฎรร'กใคร่พอใจในการเบนไมตรีก*บต่างประเทศ ไค้ทำ ไมตรีกบพม่า ญี่บุน อ*งกฤษ สอลนคา ไค้ให้ที่ดินปากนํ้าเจ่าพระ กะวนกก ริมกลองบางปลากด (เหนือเมืองสมุทรปราการ สร่างเบึนที่เก็บ สินกำของชาวออแลนด์ เรียกว่านืวแอมสเตอร์แดม เดี๋ยวนึ่ แลว พระเจ่าทรงธรรมไม่โปรดสงกราม จึงทำให้กำลังทหารอ่อนแอ ให้เขมรแข็งเมืองก็ปราบไม่ไค้ เชียงใหม่เบ็๋นอิสระ เสียเมือ พม่าไป ไค้เมืองตะนาวศรีให้ชาวเดนมาร์กเข,าไปก้าขายเมืองมะริด เร ปอร์ฅุเกสจบเรือกำบืนออลันคาในแม่นาเจ่าพระยา โปรดให้ชาวปอร์ คืนเรือให้ชาวออลันคา ชาวปอร์ฅุเกสเลิกห้างร่านในกรุงศรีอยุธยา แ ยกท*พเรือไปบิ1คท่าเมืองมะริค แต่ทำไม'สำเร็จตองเลิกกลับไป พ.ศ. ๒ สมเด็จพระเจ่าทรงธรรมสวรรก?ไ

สิ่ 0า) สมเดปีพระเชษฐา พ.ศ. ๒®๗® พระยาศรีวรวงศ์เชิญสมเด็จพระเชษ^าขํ้นกรองราชย แลวจ่บเจ่า-พระยามหาเสนาบดี สมหกลาโหม และขาราชการที่ไม่เห็นคว เอาไปประหารชีวิฅ พระยากีรีวรวงศ์ไค้เลื่อนเบ็1นเจำพระยามหาเสนาแทน (เจำพระยากลาโหมสุริยวงศ์ ตามพงศาวดารเรียก) พระศรีศิล!]ถูกหลอกให้ ลาผนวช และเช่าปลนพระราชวำ ว่าญี่บุนจะเช่าดำย พระศรีศิลปจึง ยกมา เลยถูกจบขิงไว้ หลวงมงคลแมนพาหนี ซ่องสุมผู้กนเบนกบฏอีก ถูกจบประหารชีวิฅ พ.ศ. ๒®๗๓ เจำพระยามหาเสนาไค้ทำศพมารดา มีกน ไปช่วยมาก เวลาเสด็จออกขุนนางมีคนเผานีอย จึงมีกนใส่รายเพ็ดทูล เจ่าพระยามหาเสนาจะขบถเอางานศพบํงหนำ พระเชษ^าทรงระแวงและ คิดจะกำจด จึงให้เตรียมกำส่งทหารไว้แลำเชิญตำเช่ามา เจ่าพระยามหาเส รู้ตำ เพราะจมื่นสรรเพชรภกดืแอบบอกก่อน จึงยกกำส่งเช่าพระราชวำ สมเด็จพระเชษ^าหนี จ\"บไค้ก็สำเร็จโทษเสีย สมเด็จพระเชษ^าครองราชย์ ไค้® บี่ ๗ เดือน สมเด็ปีพระอาทิตยวงส ขำราชการได้เชิญเจ่าพระยามหาเสนาชนกรองราชย์ แต่ไม'ยอม อำงว่าทำเพึ่อบองก'นฅน ไม่!ค้ชิงราชสมบฅ และยงมีโอรสของสมเ พระเชษฐาอย่จึงเชิญสมเด็จพระอาทิดยวงศ์ขึนกรองราชย์ เจ่าพระยากลาโหม (เจ่าพระยามหาเสนา) เบนผู้สำเรจราชการ ต่อมาขาราชการเหนว่าสมเด็ พระอาทิตยวงศ์ย่งเด็กนำ อาย ๙ ขวบ เอาแต่ซน จึงไค้ขอให้เจ่าพระ กลาโหมเบ็1นพระเจ่าแผ่นดิน เจ่าพระยากลาโหมเกิดไม่ไว้ใจ พระยาเสนาภิมุ (ยามาดา) กบพวกญี่บุน เกรงว่าจะขดขวางการขนกรองราชย์ของตน

ประกอบก*บเวลานนเจ่าเมืองนกรศรีธรรมราช ต้องหาว่าขบถ เจ่าพระ กลาโหมจึงออกอบายว่า พวกฮอล*'นคา'จะมาตีนกรศรีธรรมราช ให้พระยา เสนาภิมุขคุมทหารญี่บุนออกไปบองต้นและเลื่อนเบนเต้าพระยาศรีธรรมราช ผู้รกษาเมึองนครศรีธรรมราช กองอาสาญิบุนก็อพยพไปนครศรีธรรมราช ทงหมด แต่พลเรือนญี่บุนย*งคงทำมาหากินอย่ในกรุง ๆ พอคะเนว่าก ญบุนออกจากกรุง ๆ ไปแต้ว พระอาทิฅย์วงศ์ก็ถกถอดออกจากราชสมบฅ กรองราชย์ไค้ ๓๖ วน สมเดป็ทระเปีาปราส์าททอง พ.ศ. ๒๑๗๓ เจ่าพระยากลาโหมขนกรองราชย์ ทรงพระนามว่ สมเด็จพระเจ่าปราสาททอง ส่วนพระอาทิฅยวงศ์น1นให้อย'ในว*งต้บพ พี่เลื่ยง ต่อมาอีก ๓ บื่ ก็ถูกถอดเพราะไม่หมอบกราบเวลาเสด็จผ่าน ต่ อีก ๔ บี่ ก็ถูกประหารชีวิฅ เพราะถูกหาว่าขบถ พระเต้าปราสาททอง นามเดิมว่า ไล เบนลูกพระยาศรีธรรมาธิราช (บางแห่งว่าเบ็1นโอรสลับของพระเอกาทศรถกบหญิงเกาะต้านเสน) พ.ศ. ๒๑๔๓ ในแผ่นดินสมเด็จพระนเรศวร เมื่อโดพระยาศรีธรรมาธิราช (พระศรีธรรมราช) ไค้ส่งให้ไปอยู่ในต้งกบนองสาว (พระสนมของพ ทศรถ ชนนีของพระเต้าทรงธรรม) ไค้ถวายคำเบ็๋นมหาดเล็กในแม่นดิ สมเด็จพระเอกาทศรถเรียกต้นในต้งว่า พระองศ์ไล (สุริยวงศ์กุมาร) ©๔ บื่ ก็ไค้เบนหุ้มแพร โดยที่เบี่นผู้มีสดิบญญาเฉลียวฉลาด องอ หาญ อายุ ๑๖ บี! ก็ไค้เบนจมื่นศรีสรร*กษ์ หำหมื่นมหาดเล็ก ถว เบ็1นบฅรเลื่ยงพระพิมลธรรม จมื่นศรี ๆ เบนคนฉลาดเฉลียวใจกอกต แต่ชอบไปทางนกเลง มกวิวาทกไ]พวกพระยาแรกนา สมเด็จพระเอกาทศรถ

โกรธให้หาตัว ก็แอบไปซ่อนเสียในว่ด ไม่ได้ตัวจึงเอาพ่อ (พระยาศรีธรร ธิราช มาขำเบนตัวจำนำ วิมื่นศรี ๆจึงเขามาสารภาพจำไว้ ๓ เดือน ตอ ให้เจาขรำมณีจ,นทร์ ชายาพระนเรศวร มาขอโทษ วิงไค้ออกมารบราชการ ตามเค็ม ในแผ่นค็นสมเก็จพระศรีเสาวภาคย์ ญี่บุน'ไค้ปลนพระราช'วง จมน ศรีสรรำษ์ (ในพงศาวดารว่า พระมหาอำมาตย์) เบ็๋นผู้ปราบญี่บุน แตกลงเรื หนีไป ได้เลื่อนเบ็๋นพระมหาอำมาตย์ ครนเมื่อพระเจาทรงธรรมกรองราชย์ ก็ได้เบ็่นพระยาศรีวรวงศ์ จางวางมหาดเล็ก (พระยามหาอำมาตย์) เพราะ เบนหำหนำปราบญี่บ่'น ซึ่งจะเขำทำรำยพระเจาทรงธรรมที่สนามหลวง ตอน ปลาย แผ่นค้นพระเจำทรงธรรม ๆ ตองการให้พระเชษ^าโอรสองศ์ใหญ่ เบ็่นพระเจำแผ่นค้น จึงมอบพระเชษ^าให้อยู่ในความอุปถไภ์ของพระยา ศรีวรวงศ์ จนกว่าจะได้ราชสมบต พระยาศรีวรวงศ์ได้เกลื่ยกล่อมพรรคพวก ไว้ไค้มาก แม้พระยาเสนาภิมุข (ยามาดา) ตับกองอาสาญี่บุน ๖ 0 0 คน ก็เบน พวกดำย เมื่อพระเชษ3า'ได้กรองราชย์ก็ได้เลื่อนเบึนเจ้าพระยามหาเสนา (เจ่าพระยากลาโหมสุริ'วงศ์) สมุหกลาโหม พระ เจำ ปราสาททองมีโอรสธิดา คือ พระนารายณ์ เร่าพิๆอภ่ยทศ พระราชกลยาณี (เร่าพาศรีสุวรรณ) พระองศ์อิน (เกิดแต่ยำไม่ได้ครองราชย์) ภายหลำสถาปนาเร่าพ้าช*ย กบมีโอรสธิดากบพระสนมอีก ๓ กน พระไตร ภวนาฑิฅยวงศ์ พระองศ์ทอง พระอินทราชา กบมีอนุชากนหนึง ไม่ได้ตงเบน อุปราช เพราะมีนาใจก้กขพ'ะ ไม่มีหิรีโอตตัปปะ จึงฅง์ให้เบึนเร่า ชื่อ พระศร สธรรมราชา ไค้ทำพิธีลบตักราช เพราะเห็นว่าจุลศักราชกรบ ๑000 บแล้ว จะเกิดกลียศ ราษฎรจะเดือดริอิน จึงทำพิธีเปลี่ยนบี่ขาลพนบื่กุนเบ็่นการใ

®00 แลวมืสาสนไปยำพม่า ขอให้ใช้ศํกราชที่ลบน้คํวย เมื่อ พ.ศ. ๒®๘ บี พ.ศ. ๒๑๘๓ พม่าจึงมีสาส์นฅอบมาว่า ให้ใช้'ไปเองเถิด โกรธ ถึงกไเอาอาหารรดหำทดพม่าที่ถือสาส์นมา แล้วชับออกจากเมือง ในร'ชกาลนเชียงใหม่ซึ่งฅํ้งแข็งเมืองมาแด่แผ่นดินพระเจาทรงธ พระเจาทรงธรรมก็เพิกเฉยน1น พระเจ้าสุทโธธรรมราชาพม่าเห็นไทยท ก็มาตีได้เชียงใหม่ เมื่อ พ.ศ. ๒๑๗๒ หำเมืองเขดลานนาก็ฅกเบีนของพม่ ชาวฅานีเบนขบถร่วมคิดก็บีแขกที่แหลมมลายู ยกกำลำมาตีสงขลา ฅองรบพุ่งก*นอย่หลายบีจึงไค้คืนมายกท'พไปปราบกมพูชาๆนได้เบีนเ เหมือนแด่ก่อน ได้ถ่ายแบบปราสาทนครธม มาสร่างพระที่น'ง'จก-รวรร ไพชยนต์ และพระนกรหลวง เบีนการเฉลิมพระเกียรดิที่ไค้กรุงกไ]พูชาคืน พ.ศ. ๒๑๗๙ ขุดคลองลดเมืองนนท์จากตลาดแล้ว มาออกบางกรวย ชัดเขมา ๆ พ.ศ. ๒๑๙๘ สมเด็จพระเจ้าปราสาททองสวรรกฅ สมเดป็เชา'ผาฟ้ย พ.ศ. ๒๑๙๘ พระเจ้าปราสาททองสวรรคตไค้มอบราชสมบ?!ให้เจ้ พาช'ยโอรส ทรงพระนามว่า สมเด็จเจ้าพ้าชำ พระนารายณ์นองกบกิดก ศรีสุธรรมราชา อา จไเจ้าพาชัยพี่ปลงพระชนม์ แล้วพระศรีสุธร กรองราชย์ ส*แดปี,ผระศรสธรรมราชา ทรงพระนามว1่า พ.ศ. ๒๑๙๙ พระศร*สธรรมราชาขนนกรองราชย* สมเด็จพระศรีสุธรรมราชา พระศรีสุธรรมราชาเบ็๋นลูกพระยาศรีธรรมาธิราช

6)06) กบหญิงเกาะบานIลน ที่พระนารายณ์ประทานให้ เมื่อเยาว์พระศรีสุธรรมราชา ได้ติดต่อร'บใช้พระศรีติล!] ภายหลงต่องโทษเมื่อพนโทษแล,ว พ.ศ. ๒©๖๕ ได้ลงเรือไปเขมร ภายหลังกลับมาได้นางจ่าหลวงของพระศรีติล!] แลวถู จำกุกอีกเมื่อปล่อยกรีงํ้หลังได้ให้รบราชการในแผ่นดินพระเจ่าทรงธรรม พระยาศรีวรวงศ์ (พระองศ์ไล) ได้เบ็๋นเจ่าพระยามหาเสนา (เจ่าพระย กลาโหมสริยวงศ์) สมหกลาโหมแลว พระเจ่าทรงธรรมได้โปรดให้นองชาย (พระศรีสุธรรมราชา) เบนพระยาศรีวรวงศ์แทน เมื่อพระเจ่าปราสาททองขน กรองราชย์ก็ให้พระยาศรีวรวงศ์เบนพระยาศรีสุธรรมราชา สมเด็จพระศรี สุธรรมราชา เมื่อได้ขนกรองราชย์แลว ต่อมาจะเอาหลานสาว (พระราช กลยาณีน่องพระนารายณ์) เบนเมีย พระราชกลยาณีไปพ้องพระนารายณ โกรธ ยกกำลังเขาต่อสู้ลับพระศรีสุธรรมราชา กุ แพ้ ถูกสำเร็จโทษ ครองราชย์ได้ ๒ เดือน ๒๐ ลัน สมเดชิพระนารายณมหาราช พ.ศ. ๒๑๙๙ สมเด็จพระนารายณ์ขนครองราชย์ พระองศ์เกิดเมื่อ พ.ศ. ๒๑๗๕ กรีงนนปรากฏว่ามีเลัานายและจ่าราชการเบ่นศิตรูพระองศ์ ส่วนมาก จึงตองชำระและกำลัด ตลอดจนเปลี่ยนตัวจ่าราชการเย้นกา ได้ประหารพระไตรภูวนาทิตยวงศ์ และพระองคทองท้เบ่นขบถ ลับได้แต่งฅํ้ เจ’าพ้าสดาวดื ธิดาเบนกรมหลวงโยธาเทพ เจาพาศรีสุวรรณ (พระราชลัลยาณี) น่องสาวเบ็๋นกรมหลวงโยธาทิพ ส่วนเจาพาอภยทศนองชาย ไม่ได้ตงเบน อปราช เพราะเมอ ๒๒©๐ ไปเขารฅถือศาสนากริสตง กบได้เบนช้กบตัาๅ ศรีจฬาลักษณ์ (แจ่ม) พระสนมเอกของพระนารายณ นอกจากนนมีน่องชา เจ่าพ้าอีกองศ์หนึ่งไม่ทราบพระ'นาม พระนารายณ์ได้เลี่ยงเลัาราชนิ

๑อ!ตุป็ ทรงฅงเบ็นทีพระบี่ยะ ผู้อยู่ปฏิบ้ตและตามเสด็จโดยใกล้ชิดทรงเมต ราชบุตร ไค้ส่งพระวิสูตรสุนทร (โกษาปาน) เบนราชทูต ไปประเทศฝร่ง โดยเรือรบฝรงเศสในสม่ยพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ ที่บไค้1ชุบเลยงฝรึงชาว หนึง ซอ ฟอใเคอล ซึ่งมีความรู้เฉลียวฉลาดมาก'ให้เบนถึงเจ้าพระยาส คือ เที่าพระยาวิชาเยนทร์ ตเชยงใหม่ พม่าตีเชียงใหม่ไค้ในร'ชกาลพระเจ้าปราสาท ให้ขุนนางลาวเบนผู้ปกกรอง พ.ศ. ๒๒0๓ พวกฮ่อยกมาตีอ*ง'วะ และมีข่าว ว่าจะตีเชียงใหม่ควย พระเจ้าแสนเมืองเจ้าเมืองเชียงใหม่จึงให้แสน ไมตรี มาขอกองที่พไทยไปช่วย จึงให้พระยาสีหราชเคโชช่ยยกทพไ โดยมืพระยารามเตโชเบนกองหนำ มีกองมอญสมทบที่วย แสนสุรินทร์ไม เบนผู้นำทาง สมเด็จพระนารายณ์เสด็จทางชลมารคไปพิษณโลก ที่ องวะไม่ไค้ยกเลิกไป พระเจ้าแสนเมืองกที่วพม่าจึงให้กนมาบ สุรินทร์ไมตรีหนี ขณะนนที่พไทยถึงกำแพงเพชรแที่ว เมื่อเ พิษณุโลกทรงทราบเรื่องจึงให้เที่าพระยากลาโหม ยกที่พหนุนขั้ แต่ตีไม่ไค้ ๒๒๐๔ ตองยกที่พกลบ ฅเชยงใหม่แตก พ.ศ. ๒๒0๔ เกิดขบถที่กรงที่งวะ พ ที่งวะถูกปลงพระชนม์ พระเจ้าแปรหำหนำขบถ ได้เบนพระเจ้ากรงที่งวะ ทรงพระนามว่า พระเจ้ามหาสีหสุรสธรรมราชา เมื่อทราบข่าวจลาจล ส พระนารายณ์เห็นเบนโอกาสที่จะไปตีเชียงใหม่ขณะที่พม่ายำไม่เรี ให้พระยาโกษาธิบดี (เหล็ก) ยกที่พขั้นไปก่อน แล้วพระองค์จะยก ตามขั้นไป เพื่อให้เห็นอำนาจเด็ดขาดของแม่ที่พ พระยาโกษาเหล็กจึง ไม้'ไผ'มาทกรวก่าย โดยให้บกเอาปลายลงดิน ทหารคนหนึ่งอวคร้เห็

ซี0๓ กเอาโกนบกลงดินอย่างที่เคยทำมา พระยาโกษาเหล็กส’ง้ประหารชวิฅ ควย อำนาจเด็คขาคน ท*พโกษาเหล็กก็รบชนะทหารลานนาไปทุกแห่ง จนกระท,งเขา ลอมเชียงใหม่ ซึ่งจะให้ตีก็แฅก แต่ดองการให้เบนเกียรติแก,พระเจาแผ่น พระยาโกษาเหล็กจึงทูลเชิญสมเด็จพระนารายณ์ให้ชนไปฅีเอง พ.ศ. ๒๒ สมเด็จพระนารายณ์ยกท*พหลวงไปถึงได้ ๗ วน ก็ดีเชียงใหม่แตกและตีท พม่าที่มาช่วยแฅก พระยาโกษาธิบดี (เหล็ก) ได้เบนเฑ้พระยา เมื่อยกทพ กล*ใ.!กรุงศรีอยุธยา ไค้เชิญพระพุทธสิห้งค์มาดำย และให้ทพพระยาส เคโชชัย อยู่ร*กษาการณ์ที่เชียงใหม่ ขณะที่พระนารายณ์ยกทพหนุนไปดีเชียงใหม่เมื่อ พ.ศ.๒๒๐๕ นน ไค้ กุลธิดาเชียงใหม่กนหนึ่งเมื่อตงครรภ์ก็มอบให้พระเพทราชา 11 พ.ศ. ๒๒๐๖ ได้บุตรชายคนหนึ่งที่ฅำบล โพธิประทบชำง (พิษณุโลก) กุมารก พงศาวดารบางฉบ*บว่า คือพระบี่ยะ หรือบี่ะยะทศน์ ไค้ให้ขนไกรส ชาวบานแท่น เลยงไว้จนโฅ จึงเอาเชัามาร*บราชการ ส่วนลูกชายพระเพท ราชาก*บกุลธิดาเชียงใหม่นน คือนายเคื่อ (หลวงสรศ*กด) ซึ่งเกิดเมื่อ พ.ศ. ๒๒®© บางฉบบได้กล่าวว่า ก่อนที่พระนารายณ์จะสวรรคต ไค้เกยดำริจะใ พระบี่ยะอภิเษกกบเจาพาศรีสุดาวดี (กรมหลวงโยธาเทพ) บางฉบ*บก็-ว่า นายเคื่อ (หลวงสรศ*กด) เบ็1นโอรสล’บของพระนารายณ์ ก*บกุลธิดาเชียงใหม่ คนนน แต่ตามจดหมายเหตุ ซึ่งชาวยุโรปแต่งขั้นหลายฉบบในรชกาลพระ นารายณ์ว่าเบ็๋นบุตรพระเพทราชาทุกฉบบ เรื่องเบนโอรสล*บนเห็นที่จะกล่าว ขั้นภายหล*ง หลวงสรศกดื้ก็ไม่เกยอำงฅนว่าเบนโอรสลบ ตพม่าที่ไทรโยค มอญเกิดขบถยกพวกเชัาปลนได้เมือง เมาะตะม จบม’งมนทมิตรอาพระเจาอำวะได้ พม่ายกกำลำมาปราบมอญเห็นว่าจะส้ไม่ได้ ก็อพยพครอบกรวหมื่นเศษหนีเขาไทยทางด่านเจดีย์ ๓ องค์ พร1อมควยต

๑0๔ มงมนทมิฅร โปรดให้ริบและให้ไปอยู่ปานสามโคก (ปทมธานี) พ.ศ. ๒๒ มงสุระราชายกทพตามมอญมาต1งที่ไทรโยก บอก'Iห้'ไทยส่งพวกมอญคืนมฉะ จะเขาแย่ง โปรดให้เช่าพระยาโกษาธิบดี (ขนเหล็ก) เบนแม่ท*'พยกไปตี พม่าทีกาญจนบุรี และให้พระยาล็หราชเดโชชไ] ซึ่งตงท*1พร'กษาการณ์ เชียงใหม่ ยกกำลไ)มาช่วยรบพม่าควย ท1งสองช่วยกนทีพม่าแ ฅเมองพม่า พ.ศ. ๒๒0๗ โปรดเกล่าให้เช่าพระยาโกษาธิบดี(เหล เบนแม่ทพ พระยาสีหราชเดโชชไแบ็นทีพหนำ พระยาสุรสงกรามเบ็นกองหลง ยกไปทีพม่าทางด่านเจดีย์ ๓ องค์ พระยารามเดโชคุมท์พเมืองเชียงให เมืองผาปูน พระยากำแพงเพชรคุมทํพเมืองเหนือไปทางด่านแม่ละเมา พ.ศ ๒๒๐๗ ทีพไทยไปรวมกนที่เมาะฅะมะ ทีไค้หงสาวดี แปร แฅ่ตีพุกามไม่ ค้อมพุกาม (ใต้ค้งวะ) อยู่ถึง พ.ศ. ๒๒๐๘ เสบียงอาหารขาดแคลน ขำว แพงทะนานละ ๒ บาท ทหารไทยอดอยากลมฅายเบ็๋นอนมาก ตองถอยทีพ กลไ) เช่าพระยาโกษาธิบดี (เหล็ก) ไค้ใช้อุบายล่อลวงข่าศึกจึงถอยที ไต้โดยปลอดภไ) แค้วเดินทีพกลไกรุงศรีอยุธยา เหตุการณ์เกยวกบต่างประเทศ ในรชกาลนีไทยไค้ทำการล่าขาย ต่างประเทศเจริญรุ่งเรืองมาก จีน แขก ฝริง เช่ามาอยู่ในเมืองไทยมาก ฝรง เศสไค้เช่ามาในรชกาลน และไค้เบ็นไมตรีกไไทยสนิทสนมกว่าฝริงชาต เพราะเบ็่นเวลาที่ปอร์ตุเกสเสื่อมอำนาจลง ไทยไค้ต่อเรือกำบนหลวงบรรทุกสินล่าไปขายถึง จีน ญี่บุน พวก ล่น,ดา ซึ่งมีอำนาจอยู่ในหมู่เกาะชวาและทะเลจีน ทราบจึงหาเหตุวิวาทก เนื่องจากแย่งการล่าขาย พอไทยติดรบกไพม่า ในบี! พ.ศ. ๒๒0๗ เห็น โอกาสก็ให้เรือรบ เที่ยวทำลายและจไเอาเรือพระคลงสินค้าของไทยท

๑0๕ กาขายทางเมองจุน แลวให้กองท*พเรือมาบี่ดปากนาเจาพระยาไทยไม่รู้ ว่าเสียที ก็รีบทำส*ญญาลับ!เอลันดาโดย ยอมให้!!อลนดาซอหน*งสฅว์แทนพระคลังสินลัา (จากพ่อคำโก ขึอลนดารบส่งหน*งให้ลับไทยพอแก่การใช้ในราชการ ไทยไม่ลัางลูกเรือจีนไปลัาขายในจีน ญี่บุน ฮอลนดายอมคืนเรือที่จ*บไป และชดใช้ ราคาเรือที่ถกทำลาย (เหตุการณกสงบ แด่นนมาพระนารายณ์ไม่ไว้ใจพวกฝรํ่ง) สรางลพบุร ทรงดำริว่ากรุงศรีอยธยาอยู่ใกล้ทะเล ขำคึกอาจนำเรื รบเขำมาถึงได้ จึงให้สฑ้งเมืองลพบุรีขนเบนราชธานีอีกแห่งหนึ พ.ศ. ๒๒๐๘ สรางบอม ได้สลัางบอมที่เมืองนนทบุรี ธนบุรี ไว้บองก*นข ทะเล ขณะนนบาทหลวงฝร*1ง์เศสเห็นทางที่จะปลูกความนิยมลับไทยได้ ก โอกาสช่วยสขำงบอมที่ลพบุรี พระนารายณ์พอพระท*ย ในแผนการส ของบาทหลวงโทมาส จึงพระราชทานบานเรือนให้อยู่ในกรุง ๆ และไค้ส-ขำง โรงสวดพระราชทานอยู่ในบานนนดวย ทำไมตรลับฝรงเศส บชอป เบริช หำหนำบาทหลวง เห็นสมเด็จ พระนารายณ์ไม่ทรงร*งเกียจศาสนากรีสลัง จึงทูลขอราชสาส์นจากพระ หลุยส์ที่ ©๔ ลับโ!]บที่กรุงโรม ให้ฝากผงพวกฝรืง์เศสที่อย สมเด็จพระนารายณ์เห็นว่าถาเ.บVเไมฅรีกบฝรขํง่1เศส จะอาลัยกำลังฝร*งเก บองลันฮอลันด วไค้!ขำง จึงยินดีรบทำไมฅรีลับพระเจาหลุยสที ๒๒© ๖ บาทหลวงฝรํงเศสนำราชสาส์นและบรรณาการของพระเช่าหลุ ที่ ๑๔ มาถวายเพื่อฝากผงพวกบาทหลวงลับพ่อลัา

๑0๖ ทูตไทยไปฝรํงเศส พ.ศ. ๒๒๒๓ บริษัทฝร*ณ์ศสเช่ามาตงค้าข กรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระนารายณ์ทรงอปการะและแต่งทูฅไปฝรํ่งเศส ของบริษัทฝร่งเศสเบนครงแรก เมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๔ แต่เรือแฅกกลางทะเล คณะทูตสูญหายหมค พ.ศ. ๒๒๒๖ สมเด็จพระนารายณ์จ*กขำราชการ ๒ ไปสืบข่าวทูตที่ไปกราวก่อน เมื่อไปถึงฝรงเศส ร'3บาลตอนรบเบนยินดี ทูตฝรํงเศสเาภ้ไทย พระเจ้าหลุยส์ที่ @๔ ไค้แต่งให้ เชอว โชมองฅ์ เบ็่นราชทูตมาเจริญราชไมตรี พรอมควยนายทหาร และนายช่ ช่วยบาทหลวงสรำงบอมและเชิญพระนารายณ์เช่ารืฅคริสคํง ราชทูตฝร* มาถึงเมืองไทยเมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๘ พรอมกบทูฅไทยที่ไปสืบข่าวกล สมเด็จพระนารายณ์ร*บทูฅอย่างสมเกียรติ และเมื่อทรงทราบว่าพระเจ ชวนเช่ารีฅกริสต*ง ก็ตอบแก่ราชทูตว่า เมื่อมีศร*ทํธาเมื่อใดก็1จะเรก้เรีฅคร ส่วนราษฎรทรงม่อนผนให้ผ้มีศรทธาถือศาสนาคริสต์ไค้ไม่ห่าม ทูตไทยไปฝรํงเศส เมื่อราชทูตฝร'งเศสกลับไปแลว สมเด็จ นารายณ์ก็ข์ดคณะทูตให้พระวิสูตรสุนทร (โกษาปาน) ควบกุม ไปฝรํงเศสใน ปลาย พ.ศ. ๒๒๒๘ ซึ่งฝรํง้เศสไค้ตอนร*บเบนอย่างดี และไค้เช่าเผาพระเ หลุยส์ที่พระราชวงแวร์ซายควย ไทยประกาศสงครามกํบบรํษ1ทคา'ขายอังกฤษ เจ้าพระยาวิชาเยนทร ไค้สรำงกำบึนหลวงขั้นบรรทูกสินค้าหลวงไปขายต่างประเทศมากขั้ ช*กชวนพวกอ*งกฤษที่ทำงานในบริษทอีสต์อินเดียกำปะนีของอ*งกฤษ มาทำง ในกรมพระคลังสินคำ พวกอ*งกฤษก็ออกจากบริษัทมาทำงานให้ไทยราว คน เจ้าพระยาวิชาเยนทร์ไค้จคตงสถานีขายของขั้นที่มะริคแห่งหนึ บอมประจำควย แลวให้อ*งกฤษ ๒๕ คนไปค้าขายที่นน ทำให้การค้าขายข

๑0๓) ไทยแข่งขนก*บของอ*งกฤษที่อินเดีย เบนเหตุให้บริษทไม่พอใจ แฅ่ฅิอง เพราะร^บาลย*งกองการเบนไมกรีกบ'ไทยอย่ ฅ่อมานายเรือชาวอ้งกฤษที่เดิน เรือไทยไปวิวาทกบเจำเมืองอินเดีย บริษทอ’งกฤษเลยหาว่าไทยแย่งการกำขาย ได้แต่งเรือรบออกเที่ยวจบเรือไทยที่ไปกำขๅยทางอินเดีย อ’งกฤษได้ส่งเร มายงเมืองมะริด เอาประกาศของรำเบาลมาให้พวกอ*งกฤษที่ทำงานก’'บไทย กลบหมคและกล่าวโทษเจำพระยาวิชาเยนทร์ว่าทำให้ผลประโยชนํของบวิษ‘ท เสียหาย ไทยกองชดใช้แลวให้ทหารรอบอมและเข่าแย่งเรือรบไทยที่จอดอย่ ท่าเมืองมะริกไปหนึงลำ พระยาฅะนาวศรีได้ยกกำล่งไปจากกะนาวศรี ไป กบอ*งกฤษที่มะริก ในคืน ๑๔ กรกฎาคม พ.ศ ๒๒๓0 องกฤษไม1ร้ฅวถกฆ่า ฅายเบนอ*นมากไทยคืบอมคืนได้ และแย่งเรือรบอ*งกฤษไว้ได้ ๑ ลำ พวก อ*งกฤษที่เหลือหนีลงเรือไปได้ ๒ ลำ ไทยจึงประกาศสงครามก’บบริษ*ท่อ’งกถ เมอ ส® สิงหาคม พ.ศ.๒๒๓0 และเบนขำศึกกนมากลอดรี'ชกาลของสมเด็จ พระนารายณ์ แต่เมื่อทราบว่าเจำพระยาวิชาเยนทร์ถูกฆ่ากาย จึงเลิกวิวาทและ ทำมากำขายกบไทยด’งก่อน ทูตฝร่งเศสมาไทยครำท ๒ พ.ศ. ๒๒๓0 ลาลแบร์ ราชทฅฝรีงเศส ได้พาพระวิสูฅรสุนทร (โกษาปาน) กลบมาส่งและนำทหารฝรำเศส ซึ่งพระ- เจำหลุยส์ได้ให้มาร’บราชการในสมเด็จพระนารายณ์ควย @,๔00 กน มืนายพ เคสปาซ์ เบ็นผู้บงกบบญชาการ สมเด็จพระนารายณ์ให้รี'กษาบอมมะวิด ๒ กองรอย นอกจากนนให้รี'กษาบอมธนบุรี พระวิสูฅรสุนทรได้เบนพระยา โกษาธิบดี ทูตไทยไม่ฝ/งเศส ให้ราชทูฅไทยไปฝรำเศสอีกก/งกบได้ส่งเด็ก ไทยไปศึกษาวิชาที่ประเทศฝรำเศสควยหลายกน

๑0^ วรรณคด ในสมไ]สมเด็จพระนารายณ์ ถือว่าเบ็นสมไ)ทองแห่ กาพยกลอน มีกวีเอกหลายคนแม้สมเด็จพระนารายณ์ก็เบนกวีควย ม ประพันธ'หลายเรื่อง เช่น สมทโฆษกำฉันท์ กำสรวลศรีปราชญ์ อนิ กำฉันท์ ๆ จินดามณีเบนหฉังสือเรียนเล่มแรกของไทย ที่กล่าวถึง พย*ญช สระ การแต่งกาพย์กลอน พระมหาราชกรแต่ง บุคคลสำคญ เจาแม่วดดสต เดิมชื่อเฉัากรอกบว (หม่อมเจ่าหญิงบว) เบนธ ของพระเอกาทศรถ กบหลานสาวของพระยาเกียรติ ไค้เจ่าครอกอำ (หม่อมเจ่าอำภไ!) หลานพระเจ่าปราสาททองเบนสามี ที่ง์สองนไค้'ทำราชก ในแผ่นดินพระเจ่าปราสาททอง พระเจ่าปราสาททอง ได้ให้เจ่ากรอ แม่นมเอกพระนารายณ์ เพราะพระชนนีไค้สั้นพระชนม์ เมื่อพระน อายุ ๙ วน เจ่ากรอกบำจึงเบนทํ้งพระนม พระพี่เลยงพระน พระนารายณ์ไค้ก่งให้เบนพระองค์เจ่าเมื่อ พ.ศ. ๒๑๙๙ และทรงเรียก เจ่าแม่วกดุสิต เจ่าแม่,ว'คดุสิฅมีบุตร ๒ คน กนหนึ่งคือ เจ่าพระยาโกษ (ขุนเหล็ก) อีกคนหนึ่งคือ เจ่าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เจ่ากรอกอำภไ ไค้ภรรยาอีกกนหนึ่ง มีลูกชายติดมากำยคือ พระเพทราชา ต่อมาหญิงกนน มีลูกสาวก'บเจ่ากรอกอำภไ) ชื่อแจ่ม ไค้เบ็๋นพระสนมเอกของพระนารายณ ตำแหน่งทำวศรีจุฬาลักษณ์ และไค้เบ็นชู้ลับเจ่าพาอภไ]ทศน1องพระน จึงถกลงท*ณีท์โดยพระเพทราชาเบนผู้กำลับการเฆี่ยนเจ่าพี่าอภไ)ทศ เอานองสาวของทน (ทำวศรีจุฬาลักษณ์) ให้เสือกิน

ด สมเคจพระนารายณ์น*บถือเก่าแม่ดุสิตว่า เบนพระชนนีชองพระองก เจาแม่ดุสิตสนพระชนม์เมื่อ พ.ศ. ๒๒๔๓ ก่อนเก่าพระยาโกษาปานถึงแก, กรรมในบี1เคียวก่น เจาพระยาโกษาธบด (ขุนเหล็ก) ขนพลแก่ว เบนพี่ชายเก่าพระยา โกษาธิบดี (ปาน) อายอ่อนกว่าพระนารายณ์เล็กน้อย เบนที'โปรดปราน วางพระทยของพระนารายณ์ ได้เบนแม่ทีพยก'ไปตี'ได้เชียงใหม่ แต่ต ไม่ได้ ได้รบชนะพม่าหลายกรง แต่ตองราชกัณฑ์โดยถูกหลวงสรศ*กคีเฆี หน้าที่นงจนบาคเจ็บถึง ๖ เดือนแอ่วสั้นชีพเมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๖ เพราะเหตุท ลำนชำงไม่แตก เจาพระยาโกษาธิบด(ปาน)ควงแกัวแห่งทูต เบ็1นน้องชายเก่าพระ โกษาเหล็ก เบนน้กการทูตคนสำค*ญของพระนารายณ์ เมื่อหนุ่มได้ทำราชการ อยู่กับพี่ชาย เมื่อเก่าพระยาโกษาเหล็กยกทพไปปราบเมืองเหนือ โกษาปา ก็ไปควย พ.ศ. ๒๒๒๘ พระนารายณ์โปรดให้เบนออกพระวิสูตรสุนทรไป เจริญพระราชไมตรีกับํเ'จำหลยส์ที่ ©๔ ที่ฝรํ่ง์เศส มีบุตรขำราชการไทยไ ศึกษาควย ©๒ กน เดินทางไปพรอมกัน เลอเชวาเลีย เดอโชมองต์ ราชทฅ ของพระเก่าหลุยส์ ข้นบกที่ท่าเมืองโปรสฝรงเศสเมื่อ ๑๘ มิถุนายน พ.ศ. ๒๒๒๙ แลํวเดินทางต่อไปกังเมืองนองศ์ ออร์เลอ*งส์ ฟองเฅลโบล ปารีส @ กันยายน ได้เขาเผาพระเจำหลุยส์ที่พระราชกังแวร์ซาย ฝกังเศสกัอน อย่างมโหฬาร ได้ชมสถานที่หลายแห่ง เดินทางกกับเมื่อ ๑ มีนาคม ๒๒๒๙ พร’อมควยลาลุแบร์ ราชทูตฝกังเศสและมีกองทหารฝกังเศสมากัวย๑,๔00คน พกัอมคำยนายพล เคสปาซ์ ผ้บ้งกบการควย ถึงปากนำ ๒๗ กันยายน ๒๒๓0 โกษาปานเบ็1นกนรูปงาม มรรยาทเรียบรอย ไหวพริบตี ได้กับการสรรเสริ

๑ส่*0 จากชาวฝรึงเกีสเบนอ*นมาก เมื่อเจ่าพระยาโกษาเหล็กถึงแก'กรรม สม พระนารายณ์ไค้กงให้เบ็๋นเจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เบนเจ้าพระยาอย เตือน ก็สินรัชกาลของสมเด็จพระนารายณ์ แม้จะเบนเพื่อนเล่นก*บพ ราชามาควยกนแต่เด็ก ทู เบนขาราชการที่มีกวามซื่อสตย์สุจริก มีกวามรู้ก สามารถจนพระเพทราชาตงํ้ให้อยู่ในตำแหน่งพระกล'งก็ตื แต่ในตอนทำย ถูกเฆี่ยนควยเชือก จำข'ง ริบทรัพย์ จนถึงแก่กรรมใน พ.ศ. ๒๒๔๓ โด ว่าเบนกบฏ ในสม้ย์สมเด็จพระเพทราชา เจาพระยาวชาเยนทร์ เบนฝรึงชาติกรีก'ชื่อ กอสแกนกนพ1ธนกอล เบนลูกเรือคำขายของอ*งกฤษ กรึง์หนึ่งไปคำขายที่ประเทศอินเดีย ถูกพาย เรือแตก แต่ขนผงไค้ ไค้พบราชทูฅไทยที่กลบจากเปอร์เซีย เพรา กอนนนเหมือนก่น จึงอาสาพาทูตไทยกลบส่งถึงกรุงศรีอยุธยาและไค้มา ภมืลำเนาคำขายในกรุงศรีอยุธยา ไค้สมาคมก*บพระยากก่ง (เจ้าพระยาโก เหล็ก) พระยากล*งเห็นว่ามืกวามภ*กคีต่อราชการ จึงไค้นำกำถวายสมเด็จ พระนารายณ์ ๆ ให้เขำรับราชการเบี่นสมุหบ*ญชี ในกรมพระกก่งสินก พ.ศ. ๒๒๑๘ เบ็๋นผู้ชำนาญการกำและเบ็1นที่โปรดปรานมาก เพราะเบนกน เฉลียวฉลาด มีกวามร้และมีเล่ห์เหลี่ยมรอบกำ กราวหนึ่งปรา แขกกนหนึ่งมาอำงว่าเบี่นเจำหนึ่พระคก่งสินคำเบ็นอ*นมาก พระยาคก่ ฟอนกอลสอบบ'ญซีก'บพ่อคำแขกกนนึ่นึ่ กลบปรากฏว่า พระกก่งเบนเจ แขกกนนนเบนอนมาก จึงไค้เงินเข่าพระกก่งควยความสามารถของฟอนก และได้เลื่อนเบนหลวงวิชาเยนทร์ ต่อมาก็ไค้เบนพระ พระยา และเจ้าพระ วิชาเยนทร์ ตำแหน่งสมุหนายก เมอ พ.ศ. ๒๒๒๗ อายุ ๔® บ เท่า น*บเบนขำราชการกนสำก*ญคลำยเบนหำหนำ'ขำราชการฝร'งท1งป'วง จึงไม่ถก ก*บพระเพทราชา ซึ่งคลำยเบ็่นหำหนำขำราชการไทย

ชิ)©© เจ่า'พระยา'วิชาเยนทร์ ไค้ทำประโยชน์หลายอย่าง เช่น บำรุงเมือ ลพบุรี ซงเบนที่คอน ให้เบน'ที่ประทบชองพระนารายณ์ ผงท่อทดน ทะเลชุบศรมาใช้ในลพบรี นับเบ็๋นการก่อสรำงการประปากรงแรก อำนวย การสลัางบอมตามเมืองค่าง รุ กือที่ พิษณุโลก เพชรบรณ์ นครราชส นกรศรีธรรมราช มะรีด ที่บางกอกและธนบุรี ติดต่อฝลังเศสส่งทหารมา ลักษาบอมมะรีด และธนบุรี ทำให้ราษฏรไม่พอใจและโกรธแคน ตอนท พระนารายณ์ประชวรหน*ก ถกพระเพทราชากบหลวงสรศ*กด ล่อตำมาจบ แส*,วช้าครบ ๕ ประการ (กรอบสองมือสองเท่า และกอพลิกตะแคงไม่ไค้) กบ ให้ทรมานอย่างแสนสาห*สอย่ถึง ๑๔ว'น เมื่อพบที่ซ่อนทร*,พย์เบนอนมากแลว ก็เอาตำไปประหารที่ทะเลชุบศร เมื่อ พ.ศ. ๒๒๓® มีความผิด,ฐานกบฏ จะ ชิงราชสมบฅให้พระบิ!ยะ คำยประสงก'จะเบนผู้สำเร็จราชการ และจดให้ ทหารฝลังเศสเช่ามาประจำในประเทศไทย พระเพทราชา เกิด๒๑๗๗ อ่อนกว่าพระนารายณ์ ๒ บื่ เบนลกเลํ้ยง เจ่าแม่ว'คดสิต มีนัองสาวร่วมมารดาชื่อแจ่ม เบ็1นพระสนมเอกพระนารายณ ตำแหน่งท่าวศรีจฬาลักษณ์ ซึ่งตองเสียชีวิตเพราะเบนช้ลับเจ่าพาอลัยทศ พระนารายณ์ โดยพระเพทราชาฉุดเอาตำให้เสือกิน พระเพทราชาขี่ช่างเก เบนจางวางกรมช่าง เคยทำสงครามมีความดีความชอบมาแลวกร1งรบที่เชียง ใหม่ (พ.ศ. ๒๒อ๕) เมื่อรบชนะแลว พระนารายณ์ได้เกี่ยวของลับกุลธิ เชียงใหม่จนฅ็งครรภ์ ทรงละอายพระทไเ เลยมอบให้พระเพทราชารุมีล ชายลับกุลสตรีกนนชอเดอ (หลวงสรศกด) เมอ พ.ศ.๒๒®® พระนารายณ์ เห็นความจงลักลักดี จึงให้เบ็๋นจางวางกรมช่างแสะกรมมำดำย มีไพร่พล หลวงขั้นลังลัดอยู่มากมายจึงมีอำนาจสำค*!ญ'ขนแค่น*น์มา ต่อมา พ.ศ. ๒๒ ได้เบ็๋นสมหกลาโหมแทนเจ่าพระยาโกษาเหล็กที่ถึงแก่กรรม และ พ,ศ

๑๑ใดุ) ๒๒๓® ได้เบนผู้ว่าราชการแทนพระนารายณ์'ซึ่งประชวรหน,ก พระเพทราชา กบเจาพระยาวิชาเยนทร์ คูภายนอกก็ปรองดองก*'นคี แต่ภายในท1งสองม กวามกินใจกนอยู่ คือเจ้าพระยาวิชาเยนทรีพยายาม'จะชงหนำที่ ราชา \"I กหาโอกาสที่จะทำลายเช้าพระยาวิชาเยนทรี หลวงสรศกค เดิน'ชื่อเคี่อ เกิด ๒'อ® ๑ เบนบุตรพระเพทราช กบกุลธิดาเชียงใหม่ที่พระนารายณ์ประทานให้ เมื่อโตบิดาได้ มหาคเล็ก พระนารายณ์ตงให้เบ็1นหลวงสรกิกด ‘กุ ได้ร้บการอบรมอย่างก' ช้าง จนสามารถขี่ช้างฒัม่นได้ หลวงสรศ'กดเบนกนมีกำล่งมาก ห่าวหาญ เบืนผ้เฆี่ยนเช้าพระย โกษาเหล็กต่อหนาที่นีง จนบ่,วยบาดเจ็บอย่ ๖ เดือน แลวสนชีพใน พ.ศ ๒๒๒๗ หลวงสรศ''กดืไม่ถูกก*'บเช้าพระยาวิชาเยนทรี ได้กล่าวโทษเช้าพร วิชาเยนทรีต่อพระนารายณ์บ่อย ๆ เช่นว่า เช้าพระยาวิชาเยนทรีสึกพระส ออกไปทำงานโยธาสช้างเมืองลพบุรี ซึ่งความจริงเบนพวกที่ถูกเ หนี(.ปบวช พระนารายณ์ทรงเฉย เมอเหนว่าใช้ปากทำช้ายเช้าพระยา เยนทรีไม่ได้แล่วก็ใช้กำล่ง คือชกปากเช้าพระยาวิชาเยนทร์ เมื่อเช้าเ จนพนห*'กเลือดไหล แลวลงเรือหนีมากรุงศรีอยุธยา รีบไปเผาเช้าแม่ช้ พระนมพระนารายณ์ เช้าแม่ว*'คดุสิตได้มาขอพระราชทานโทษ พระนารายณ ก็พระราชทานให้ เบ็๋นอน เรียม-ช้อยกนไป เมื่อพระนารายณ์ประชวรหนกต่ว่ยโรคหืด และปอดพิการ พ ราชาซึ่งเบนผ้ว่าราชการบ่านเมืองแทน เห็นอาการหนีก ก็สงให้ทหา ว'งร*!าษาพระราช'ว,'งอย่างกวดขน เช้าไปฅํ้งที่บ่'ญชาการในพระราช สรศ*กดถามพระเพทราชาว่า พระนารายณ์สวรรคตแล่วจะทำอย่างไร พ เพทราชาตอบว่า จะถวายราชสมบ่ฅให้เช้าพาอช้ยทศ หลวงสรศักด

® 6) 07 ถาพระเพทราชาจะเบนพระเจ้าแผ่นดินเอง หลวงสรศํกคจะเมีนกำลิงช่วย เหลือ พระเพทราชาตกลงจึงเตรียมพัการปราบปรามผ้ที่จุะขํดิขวาง เรีมตน ควยการลิงจบเจาพระยาวิชาเยนทร์ เช่าพ้าอภํยทศน่องพระนารายณ์ พ บุตรบุญธรรมพระนารายณ์ และน่องชายพระนารายณ์อีกองค์หนึ่งมาฆ่าเพื่ จะได้ไม่มีผู้ใคข่คขวางในการที่จะให้พระเพทราชาเสวยราชย์ต่อไป ต่อมา พระเพทราชาลิบหลวงสรศกค์ไค้ทำรฐประหารในตึกพระเช่าเหา (ตงอยู่ใน พระนารายณ์ราชนิเวศน์ พัหพัลพบุรี) กล่าวคือ ขณะที่ขุนนางทงป ประชุมก่นอยู่ ก็ให้ทหารเอาหอกดาบและมีนสอคเช่าไปตามช่องหน่าต่าง ประตูโดยรอบแลิวพระเพทราชาก็ประกาศตนเบนพระเช่าแผ่นดิน ขุนนาง ทง์หลายก็กระทำสตย์สาบานในที่นน พ.ศ. ๒๒๓© สมเด็จพระนารายณ์ มหาราชสวรรคต สมเดชิหระเหทราชา (มหาบุรุษ) พ.ศ. ๒๒๓© พระเพทราชาขํ้นกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด็จ พระเพทราชา (มหาบุรุษ) ตํ้งหลวงสรศ*กดเบนกรมพระราช'ช่งบวร พระองค์ เช่าแกวหลานสาวซึ่งเบนลูกสาวของทำวศรีจุฬาลิกษณ์ (แจ่ม) น่องสาว เช่าพากรมขุนเสนาบุรี-รกษ์ ฅํ้งํ้กรมหลวงโยธาทิพเบนมเหสีขวา มีโอรสชื เช่าพ้าขช่ญ ต,งกรมหลวงโยธาเทพ พ่นมเหสี,ซาย มีโอรสชอ เช่าพ้าฅช่สน ส่วนมเหสีเดิมเบนกรมพระเทพามาศย์ มีลูกกบสนมอีก ๔ กน คือ พระองค์ เช่าจีน พระองค์เช่าดำ พระองคเจาแกว พระองค์เจาบุนนาก ไค้ตงชุน ที่ไค้ช่วยเหลือให้ไค้กรองราชย อือ ควานชาง๒ กน นายจบคชประสิทธศิลบ์เ เบนกรมพระราชช่งหลิง นายกรินกชประสิทธ ซึ่งเบนหลานเบนเช่าพระยา พิช่ยสุรินทร์ ยกเช่าพระยาสุรสงครามขนเบ็นเาเา ต่อมากรมราช'ช่งหลังลิ เช่าพระยาสฺรสงกรามถูกประหาร'หา'ว่า!ณ'นขบถ

00๕ ไค้รบก*บทหารฝร่งเศสที่ร*'กษาบอมธนบุรีตงแต่พระนารา สวรรคตแลว โดยล้อมบอมอย่ ๒ เดือน ฝร*งเกีสขอเลิกรบ ไทยยอมให ทหารฝร’งเศสที่อยู่บอมธนบุรีกบมะ,ริคไปจากเมืองไทย แต่ยึคต เมเตโปลิศที่เบนบาทหลวงไว้เบนตำจำนำจุนก'ว่าทฅไทยกลิบจากฝรำ ทูตไทยที่ไปในกราวที่ ๔ ไค้เผ่าโบเปที่ ©๑ ที่กรุงโรม กบเผาพ ที่ฝรำเศส รำเบาลฝรำเศสไค้มาส่งทูฅที่มะรีด เพราะประสงกํจะเบ็1น' ไทยต่อไป ส่วนอ’งกฤษเมื่อทราบว่าเจ้าพระยาวิชาเยนทรีถูกฆ่า ก็หนเข่ กำขายก*บไทยค’งก่อน ในรชกาลนมีกบฏ ๔ กร1งํ้ คือ กบคูธรรมเถยร ธรรมเกียรเบนข่าหลวงเจ้าพ้าอภโเทศ รูปร เหมือนเจ้าพาอภ*ยิฑศ แต่ไม่มีไฝจึงเอาไฝไปติดเข่า แลวบอกตนว่าคือเจ้ อภ*ยทศ เพชฌฆาตไม่ไค้ฆ่าปล่อยตนมา คนที่ร*กพระนารายณ์ก็เข อ*นมาก ต่างก็ถืออาวุธเท่าที่หาได้ เช่น พร่า ปฏ*'ก เคียว ๆ เข่าห ข่างของธรรมเกียรแลวจะให้ตีกรุงศรีอยุธยา หลวงสรศ*'กคืทราบก็ออกไป ปราบ ยิงมีนใหญ่ไล่พวกขบถแตกหนีกระจายไป จ*บฅำธรรมเกียรก*'บพ ได้หลายคนที่เบนตนเหตุ ให้เอาไปประหาร กบฏนครราชสิมา พระยายมราช (สำข) เจ้าเมืองนครราชสีมา ไม่ไค้มาถือนาๆ ถือว่าเบนขบถ ให้พระยาสีหราชเดโชชโ)ไปปราบไม่สำเร็จ เพราะกระสุนดินดำหมด ทหารตายมากจึงขอกระสุนดินคำและทหารเพี่ม สำให้กล*บแล้,วประหาร เพราะสงสโ)ไปให้ก*บพวกขบถ จึงฅีนครราชสีมา ได้ ขุนนางผู้ใหญ่ที่ถูกประหารมี ๔๘ กน โคยให้สบพ้นศีรษะเบน ตดแขน ฅ*กขา ผ่าอก พ้นหำขาด แล้วเอาไปเสียบประจานไว้บนกำแพง พระนคร ได้ส่งกำลำไปใหม่เบนทหารที่สามารถเพราะฝร”งสอน มีลกร

๑๑(3เ ไซ้ ใช้ชุดเพลิงผูกธนูยิงเขำไป ไฟไหม้บ้านเรือน ตีไค้นครราชสีมา พระยายมราชหนีรอดไปไค้ พ.ศ. ๒๒๓๘ ชุนนางไทย ชื่อ สละวต ก\"บ่พวก 800 กน ไป สวามีภกกกบพระเจาอำวะ เห็นจุะเบ็๋นพวกที่หนีไปจากนครราชสีมา หรือ พวกธรรมเกียรที่เบนขบถ กบฎนครศรธรรมราช พระยารามเดโชเจำเมืองนครศรีธรรมราช กไม่ไค้มาถือนำ ๆ พระยายมราชที่หนีมาไค้กุมพรรคพวกมาสมทบดวย กอง หลวงออกไปปราบ กำลังของนครศรีธรรมราชพ่ายแพ้ไปทุกแห่งเพราะกำล นอยกว่า พระยายมราชสู้จนกวกายในที่รบ พระยาราชวงล่น แม่บ้พเรือซึ ไปตีนกรศรีธรรมราชคราวนํ้เบ็๋นเพื่อนสนิทกบพระยารามเดไช พระยาราม เดไชคิดจะหนี จึงมีหนำลือขอให้พระยาราชวำสนเตรียมเรือให้ควย พระยา- ราชวำล่นไค้ช่วยเหลือพระยารามเดไช คำนน เมื่อกองลัพกรุงศรีอยุธยาเข่า นครศรีธรรมราชไค้ ก็เบ็นคืนที่พระยารามเดไชหนีนนเอง ความทราบถึง สมเด็จพระเพทราชา พระยาราชวงล่นถกประหารชีวิต กบฏบุญกวาง บุญกว่างเบนลาวมีวิชาอาคม ทำให้กนกลัวอยู่ใน อำนาจ มืกำลำ ๒๘ กน ควบกุมอยู่ที่นครราชสีมา ไม่มีใกรกลัาจ้'บ ทำให้มี พรรคพวกมาก ทางการไค้ล่อให้มาลพบุรี แลวเอากำลังมากเขำปราบ ปราบไค้ ทางเหนือมีเหตุการณ์คือ ท'พหลวงพระบางยกมาจะตีเวียงจุ เวียงจนทน์จึงขอให้กรุงศรีอยุธยาส่งกำลังไปช่วย ไทยได้ส่งก ยำไม่ลันไค้รบกน เพราะเมื่อทพหลวงพระบางทราบว่า ลัพอยุธยายกชื ก็ถอยกลับ พระเจาเวียงจนทน์รู้สึกบุญกุณกรุงศรีอยุธยามาก ถึงลับส่งพ ธิดาลงมาถวาย และมีสาส์นบอกมาควยว่า “ถวายกรมพระราชวำบวร ๆ

ซิ ซิ''*) (หลวงสรศ*กค)” สมเค็ซพระเพทราชาก็พระราชทานให้ก'บกรมพระราชว บวร ๆ ขณะที่สมเด็จพระเพทราชาประชวร หลวงสรศ'กคี้ก็สำเร็จโทษเจาพ พระขว'ญเสียเพราะเห็นว่ามีกนนิยมมาก พระเพทราชาทราบก็โกรธ จึงม สมบ”ฅให้ เจ่าพระยาพิชไ)สุรินทร์ (หลาน) พ.ศ. ๒๒๔๖ สมเด็จพร ราชาสวรรคฅ เจ่าพระยาพิชไ)สุรินทร์ถวายราชสมบํฅให้หลวงสรศ'กด พระราชว'งบวร ๆ) สมเดอพระสรรเทข'ญ ท ๘ (ขนหลวงสรศกด พระเจาเสอ) พ.ศ. ๒๒๔๖ หลวงสรศ้กดิ้ขนครองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด พระสรรเพชญ ที่ ๘ บื่นึ่ได้มีไทยอพยพไปจากกรุงศรีอยุธยาอีกพวกหนง ไป พึ่งพระเจ่าอ'งวะ พ.ศ. ๒๒๔๗ ได้อพยพไปอีกพวกหนึ่ง บางทีจะเบึน เจ่าพึ่าพระขว'ญโอรสพระเพทราชาก็ได้ พระเจ่าเสือมีโอรส ๒ องค์ คือ เจ่าพ้าเพชรก,บเจ่าพ้าพร องค์หนึ่งเบนเจ่าพาหญิง ที่งมีลูกกบสนมอีกคือ พระองค์เจ่าแกว พระองค์เจ่าดำ พระองค์เจ่าทบทิมเบึนเมียเจ่าพึ่าเพชร พระเจาเสือชอบเสด็จลอมชาง ล่าสตร์ ยิงนก ตกปลา มีการปลอม พระองค์ไปชกมวยกบกนสาม'ญ และชกชนะ ทรงเสวยนาจ*นทร์ขาวอยู่เบนนิต ม*กยินดีส*งวาสก*บกุมารีที่ย*งไม่มีระอู ถาคนใดทนได้ก็พระราชทานรางว ทอง ผำแพรพรรณต่างๆ ถาคนใคทนไม1ได้ก็ป ระหารลงที่อก ถึงแก่ความตา แลวนำศพออกทางประอูหลงพระราชว่งแทบทุกว*น จนชาวเมืองขนานนา ประตน1นว่า “ประอูผีออก” หรือประอูผี พระองค์มีโทสะราย ปรากฏว่า กรงหนึ่ง จะเสด็จประพาสจบช้างเถื่อนว่บสํงให้โอรสจ*ดการถมบึ

๑๑ฟ่ เสด็จ โอรสทงสองรีบทำในเวลากลางคืน จึงย'งไม่เรียบรอย ขณะทีเสกซ ชางทรงได้ถลำหล่ม พระองกโกรธถึงลับไล่พ้นโอรส โอรสหนีไปได้ แด่ก จบมาเฆี่ยนทุกวน จนต่องลอบให้คนไปรีบเชิญกรมพระเทพามาฅย์ เดิมพระเพทราชาที่เลั้ยงพระเจ้าเสือมาแต่เยาว์) มาขอโทษ จึงได้พนโ ด้ฆ่าเจ้าพระยาพิชํยสุรินทร์หลานพระเพทราชหาว่ามีพวกมาก พวกขุนนางกลำพาครอบครำหนีไปอยู่ก,บพม่าที่กรุงอ*'ง'วะและที่อื่น หลายแห่ง กราวหนึ่งพระเจ้าเสือเสด็จไปทรงเบ็ดที่ปากนา พนทายนรสิงห ทำยเรือพระที่น'ง กดทำยเรือไม่ดี หำเรือไปกระทบเขากบคนไม้เสียหาย พ*นทำยนรสิงห์ขอให้ประหารชีวิต พระเจาเสือเหนลำกลองโคกขามกดเคียว เบนการเหลือ'วิสัย ไม่ใช่ความผิดของพไเท้ายนรสิงห์จึงไม่เอาโทษ พไเท้ายนรสิงห์ขอให้ประหาร เพื่อมได้เบนเยี่ยงอย่างแก่ผู้อื่นต่อไป เสือทรงอาลัย ให้เอาดินบนเบนรูปพน'ทำยนรสิงห์แล่เวค*คหำ พนท้าย ก็ไม่ยอม จึงตองรบสงให้ประหารชีวิตในที่สุค ในรชกาลชองพระองค์ ม่ได้ทะนุบำรุงทำนเมืองนเลอยกจากให้ ขดกลองโคกขาม ก่อนสวรรคตพระเจ้าเสือทรงพิโรธพระมหาอุปราช (เจ่าพ้าเพชร) จึงไค้พระราชทานราชสมบิตไห้1จ้าพื่าพรอมุชา ซึ่งเบึนพระบน'ทุรน’อย พ.ศ. ๒๒๕® พระเจ้าเสือสวรรคตเจ้าพ้าพรก็ถวายราชสมบฅให้ เจ้าพ้าเพชร

๑๑^ สมเดปีพระภูมินทร'!ชา (ขนทลวงทำยสระ) พ.ศ. ๒๒๕® เช้าพ'ไเพชรขนกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด พระภูมินทราชา (สมเด็จพระสรรเพชญที่ ๙) เหตุการณ์ในสมโ)ของพระ ที่สำกัญก็กือ กู้เมืองเขมรคืนจากญวน พ.ศ. ๒๒๖๕ ขดกลองมหาช*ยก*บกลองเฅร็คนอย ต่อเรือใหญ่บรรทุกช้างไปขายต่างประเทศ ขุดคลองลดทีเรียกว่าปากเกร็ดทกช้นน พระองค์คำทำมิชอบกกัายจะขบถจึงถกประหาร พระองค์เจ่า เบนม่ายเลยบวชชี ขุนหลวงทำยสระชอบเช้าบา ส่านกเนั้อ และไส่กัอมช้างเถื ทรงเบ็ด พอพระทยเสวยปลาฅะเพียนถึงกับออกกฎลงโทษปร*บไหมราษ จบปลาฅะเพียนมากิน พระองค์มีโอรสคือ เช้าพานเรนทร (กรมขุนส พิทักษ์) เจาพาเทพ (ญ) เช้าพาเทพเบ็๋นชายาพระองค์เช้าแก*'ว โ พระเพทราชา มีลูกชื่อ เช้าพากังวาลย์ กับเช้าพาจีค เช้าพาก ชายาเช้าพาพร (หรือสมเด็จพระบรมโกศ) เช้าพ้าประทม (ญ) เช้าพ เช้าพาปรเมศวร เมื่อประชวรหนกไค้มอบราชสมบตให้เช้าพาอกัย (ลู เช้าพาพร (นอง) กับเช้าพานเรนทร (ลูกกนโฅ) ย*งบวชอย่ พ.ศ. ๒๒๗๕ สมเด็จพระภูมินทราชา สวรรคฅ เช้าพาอภยผู้,ไค้รบราชสมบฅกัมเช้พาปรเมศวรรบกับเช้ พ*งทลายกุกปล่อยนกโทษเพื่อเอาเบนกำลง การต่อสู้คราวนั้เบ็นสงกรามก เมืองจริงๆใช้เวลาฆ่าพนเพื่อแย่ง'ราชสมบฅกนเกือบ 0 บี ขำราชก

ประชาชนเสยชวิฅเบนธนมาก เจาพาพรชนะ เจ่าพ้าอภโเจึงพาเจ่าพ้าปรเมศวร หนชุมซ่อนไปไค้รํมกวามอดอย'เก ต่องเอาธำมรงค์ออกขายเลยถกจมสำเร็จ โทษทงสองพระองก พระองค์เจาแกวพี่เขยเจ่าพี่าอ/]โ]ก็ถกประหาร โด กนเอาธำมรงคไปซ่อนไว้ทีตำหนก แล่วเอาคนมาทรงเ'จ่า เจ่าบอกว่าอย่ที แลว เมือกนไค้กเอาพระองค์เจาแกวไปประหาร พระยาพิชโ]ราชากโ]พระยา ยมราช ขาหลวงเจาพาอภยแม้จะไปบวชเบนพระอย่ถึงสุพรรณบรี ก็ให้ก ไปลอบแทงฅายทงผาเหลือง ส่วนเจาพี่านเรนทร (กรมขุนสเรนพิท์กษ์) เมื่อ เห็นว่าตนไม่ไค้ราชสมบิฅก็บวชต่อไปไม่สึก สมเดปีพระเปีาบรมโกส พ.ศ. ๒๒๗๖ เจ่าพ้าพรขนเสวยราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด็จพระ เจ่าบรมโกศ (สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๓) พระองค์โกรธพระเชษ1า ไม่มอบราชสมบิตให้ คิดจะเอาพระศพไปที่งนา แต่ชำราชการห่ามไว้ ให้ทำเมรุกว่าง ๕ วา ๒ ศอก คร็งแนชำราชการวงหลวงถูกกำ'จด และ หลบหนีกระจดกระจายไปจากพระนครเบนอนมาก เนื่องจากการรบพุ่งกน เบ็นเหตุให้ไพร่พลนอยลง เช่น งานศพกรมหลวงโยธาเทพ (ธิดาพระ นารายณ์) คนขาด ๖๐ คน ต่องเอากนล่อมพระราชวิงไปเชำกระบวนแห่ และเมื่อพระบรมโกศเสด็จลพบุรี พวกจีนบิานสวนพลู หล่งวิดพน‘ญเ ประมาณ ๓00 คน เข่าปลนพระราชวิง ตองรบพุ่งกไเหนโาหนา จีนจึงแพ แสดงให้เห็นว่ากำล่งในพระนครอ่อนแอ แต่ไม่มีชำศึกมารบกวน เพราะใน สม่ยนนประเทศใกล้เคียงก็กำล่ง'วุ่นวาย เช่น

๑ 1®0 0 เขมรขนต่อไทย เจ้- เขมรผายหนึ่งขอท,พญวนมายีไค้กรง เจาเขมรที่ครองราชย์สู้ไม่ไค้ หนีมาพึ่งไทย โปรคให้พระยาราชสุภาวดี แม่ทัพไปปราบ เขมรยอมอ่อนนอมฅ่อไทยโคยยี พม่าเม่นไมตริทับไทย พวกมอญมีหำหน้า,ชื่อ สมิงทอ ตงต พระเจ้าหงสาวดีเบื่นอิสระ พม่าคกทัางอย่ที่เมืองเมาะฅะมะมาก ก็ไม่ได้ จึงคองหนีมาพึ่งไทย ไทยรไรองทะนุบำรุงให้มีความสุข พ ทังวะทราบแต่งทูตมาเจริญไมตรีทับไทย พ.ค. ๒๒๘๗ ทูตไทยไปองวะ พ.ศ. ๒๒๘๙ พระยายมราช พระธนบุรี พระ สุธรรมไมฅรี ทูตไทยไปกรุงทังวะ ขากทับถึงแก่กรรมกลางทาง ๒ เหลือกทับแต่พระสุธรรมไมตรี ไทยเม่นอริทับพม่า พระยาทะละขุนนางผ้ใหญ,ของพระเทัาห (สมิงทอ) ชิงราชสมบิตได้เลยขนครองหงสาวดี สมิงทอหนีเข จไทัวได้ส่งฝากเรือกำขายไปเมืองจีน พ.ศ. ๒๐๙๔ พระเจำหงสาวดี( ทะละ) ปราบพม่ายีทังวะได้ จไพระเจ้าทังวะและราชวงศ์พม่ หงสาวดี พม่าคนหนึ่งชื่อทังอองไชยะ นายบ้านมุฅโชโบ ห่างทั เหนือไม่ยอมขนทับมอญ ได้ซ่องสุมผู้คนเพื่อสู้บ้านสู้เมือง ปราบก็สู้ไม'ไค้ ทังอองไชยะจึงสรำงเมืองขั้นที่บิานมุตโชโบ ชื่อเมืองรตนสิ ดํ้ง์ตัวเบนกษฅริย์ชือ อลองมินตยากายี (อลองพญา) พ.ศ. ๒๒๙๖ พระเ อลองพญายีทังวะไค้ ตะละบนผู้ครองทังวะสู้ไม่ไค้พาพวกมอญ พ.ศ. ๒๒๙๘ อลองพญายีหำเมืองมอญฅงแต่ปากนาอิรวะยีถึงเมืองตะเกง (ย่างกุ้ง) แทัวตงย่างกุ้งเบนเมืองหลวงพม่าดำนใด้ พ.ศ. หงสาวดี พวกมอญหนี พม่ามาพึ่งไทยไทยรไไว้ ให้บ้านเรือน จึงเบนอริทับพม่า

ซิ!®!)© ลงกาขอสงฆ้ พระเจ้าแผ่นคินล้งกาไค้'ฆ่าบิดา จึงหาวิธล ทางพุทธศาสนาไม่มการลางบาป จึงไปน,บ่ถือศาสนาพราหมณ์ IV'เราะมีวิธี' ลางบาป และทำลายพุทธศาสนาจนไม่มีพระสงฆ์ เมื่อสนร,ชกาลแลว พระเ แผ่นคินองกใหม่ ถือพุทธศาสนา จึงแต่งทฅมาย*งไทย ขอพระสงฆ์ไทยไ อุปสมบทชาวล*งกา ได้ให้พระอบาลี เบนประธานออกไปฅงํ้พุทธศาสนาใ เกาะลงกา ได้บวชให้ลับชาวลังกาเบ็๋นจำนวนมาก พระบรมโกศมีโอรสคือ เจ้าพาธรรมาธิฌศรี (เจ’าพิาก้ง) กร เสนาพิทกษ์ได้ตงเบ็๋นอุปราช เจ้าพาเอกทัศกรมขุนอนุร*กษ์มนตรี เจ้าแขก เบ็๋นกรมหมื่นเทพพิพิธ พระองค์เจ้าม*งคด เบนกรมหมื่น!จิตรสุนทร พระองค์เจ้ารถ เบนกรมหมื่นสุนทรเทพ พระองค์เจ้าปาน เบนกรมหม เสพลักดี เจ้าพาอุทุมพร (เจ้าพาดอกมะเคือ) เบ็๋นกรมขุนพรพินิจ กราวหนึ่งพระบรมโกศประชวร กรมขุนสเรนพิทักษ์ (ภิกษ เยี่ยมบ่อย อุ กา'วนหนึ่ง กรมขุนเสนาพิทักษ์ให้ลูก ๒ กนไปนิมนต ให้หาเมื่อกรมขนสุเรนพิทักษ์มาถึงประตูว*ง ก็ถูกกรมขุนเสนาพิทักษ ดาบจนจีวรขาด แล้วหนีไปบวช พระบรมโกศทรงทราบให้หาตำไม่พบ เลย ประหารลกของกรมขุนเสนาพิทำษ์ทํ้งํ้ ๒ คน กรมหมื่นเทพพิพิธชอบพอก อุปราช แต่อีก ๓ คน ไม่ชอบ จึงกล่าวโทษว่ากรมขุนเสนาพิทักษ์อุป เบนช้ลับเจ้าพาส*ง์'วาลย์ชายา อุปราชถูกเฆี่ยนหลัง ๒๓0 ที เอาเหล็ก นาบเท*')และหน่าผากแล้วเฆียนซำอีก @๘0 ที ตายกาหวาย เจาพาลังวาลย ถกเฆี่ยนลันละยก ยกละ ๓0 ที ทนได้ ๓ วนตาย เจาพาทงสองอาฆาต กรมทํ้ง ๓ เมื่อกรมขุนเสนาพิทักษ์อุปราชตาย ตำแหน่งอุปราชควรจ ลับกรมขุนอนุลักษ์มนตรี (พระที่นงสุริยามรินทรี) แต่พระบรมโกศเห กรมขนอนร*กษ์มนตรีเบ่นตนเกียวิตร'1น โฉคเขลา หาสติบญญาไม่ได้ หากให้

6) ค่รองบานเมองความหายนะก็จะเกคขํ้น จึงไม่อยากให้ราชสมบฅ ขำราช ผู้ใหญ่สน่บสนุนให้ตงกรมหมื่นเทพพิพิธ แต่พระบรมโกศไม่อนมติ ก่อนท พระองคจะสวรรคตหนึ่งบื่ไค้ต,งกรมขนพรพินิจเบนรชทายาท เพรา มีสติบญญาเฉลียวฉลาค และ,ให้กรมขุนอนุร*กบ่มนตรีบวช มีประเพณีราชสำน้กที่น่ารู้ตอนหนึ่ง จ้ามีพระบรมราชโอ สงมหาคเล็กให้ออกไปส,งอกรมหาเสนาบดี ณ ที่ใด ทุ ก็ตาม มหาดเล็กต่อง ขี่คอตำรวจสนม พอไปถึงก็ลงจากกอ ยืนส่งการแก่อครมหาเสนาบดี ข่าราชการทงปวงต่องพนมมือพง เมื่อสนใจความแส่ว ก็บ่ายหน่ามาท พระราชจ้งถวายบ่งคม มหาดเล็กจึงจะไหว้เคารพอกรมหาเสนาบดีไค้ วรรณคด เจ้าพาธรรมาธิฌศรี (เจ้าพ้าก้ง) มีชื่อเสียงใน พ'น่ธ์กาพย์ห่อโคลง เช่น กาพย์เห่เรือ กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทอ ไค้ริบการยกย่องว่าไพเราะที่สุดในกระบวนกาพย์ห่อโคลงที่ง์หลาย ได้ริบสมญาว่า เบ็๋นเจ้าแห่งกาพย์ห่อโคลง พ.ศ.๒๓๐® พระบรมโกศสวรรคต กรมหมื่นจิตรสนทรกรมหมื่น สุนทรเทพ กรมหมื่นเสพภว้าดี เตรียมการจะแย่งราชสมบต กรมขุนพรพินิจ ไค้ล่อมาจ้แต่วสำเร็จโทษทง ๓ องค์ แจ้วถวายราชสมบฅไห้กรมขุ มนตรี เชษฐา แต่กรมขุนอนุวกบ่มนตรีไม่ยอมรบ ตองการให้เบ็นไป ความประสงค์ของพระบ่ดากรมขุนพรพินิจจึงขี่นกรองราชย์ ส์มเตชพระเชาอทมพร จช พ.ศ. ๒๓๐® กรมขุนพรพินิจขี่นกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเ พระเจ้าอุทุมพร (พระบรมราชาธิราชที่ ๔) ครองราชย์ได้ ๒ เดือน ราชสมบตให้จ้บพระเชษฐา ซึ่งได้ลอบสึกออกมาแจ้วขี่นไปประท์บ่พระท

๑เส!)๓ สุริยาศอมรินทร ประสงค์จุะ!ห้อนุ1ชาถวายราชสมบด สมเด็จพระเร่าอทุมพ เกรงพระพนบิหลวง ก็ถวาย!ห้ แลวฅนเองก็ออโ]บวช เลยเรียกพระองค์ว่า ขนหลวงหาว*ค สมเดชพระทนงสริยามรินทร์ พ.ศ. ๒๓๐® กรมขุนอนุร*กษ์มนฅรืขั้นกรองราชย์ ทรงพระนามว่ สมเด็จพระที่นงสุริยามรินทร์ (พระบรมราชาที่ ๓ ขุนหลวงเอกทศ ขน หลวงขเรือน เพราะเบึนโรคผิวหน*ง) พอเสวยราชย์ไค้ ๗-๘ ร่น กรมหมื่น เทพพิพิธก็ทุลลาบวช ต่อมาถูกหาว่าขบถ เพราะกรมขนพระพินิดเอาความ ลบทีกรมหมนเทพพิพิธ เจาพระยาอภโ)ราชา พระยายมราช พระยาเพชรบรี คิดจะเชิญพระองค์กลบขั้นกรองราชย์บอกกบพระเชษ1ฐๅ แต่ไม่ให้ลงโทษถึ ชีวิฅ กรมหมื่นเทพพิพิธจึงถูกจบและถูกเนรเทศ โดยฝากเรือสินตัาอ*งกฤษ ไปปล่อยที่เกาะล่งกา ส่วนพวกร่วมคิดก็ถกจำ เมื่อพระบรมราชาที่ ๓ ขั้นเสวยราชย์นน ม่านเมืองก็แปรปรวนผาย ในได้อำนาจเท่ากบพระเร่าแผ่นดิน ผ้มีความผิดซึ่งจะฅองถูกลงโทษ ประหารซีวิฅ แต่ตัวยความโลภของผ่ายในเปลี่ยนเบนริบทร'พย์ ทุ ที่ริบมา ฅกเบนของผ่ายใน พวกร่าราชการก็เอาตัวอย่าง ความเดือดรอนเกิดกบ ราษฎร ทุ หมดที่พึ่ง พระองค์ไร้ความสามารถจริง ทุ เซ่นที่พระบิดาห่วงทรง โปรดกามารมณ์มากกว่าอะไรอื่น พอเสวยราชย์ไค้ ๑ บี พม่าก็ยกกำลงมาล กรง ๆ ที่งนื่ เนื่องจากไทยไม่จบขุนนางมอญทีปลนเมืองสิเรียม แลวห เรือที่มาซ่อมที่มะริคส่งให้พม่า ตังนน พอทวายแข็งเมือง พ.ศ. พระเร่าอลองพญาก็ให้ตังระโอรสมาดิทวาย เมื่อตังระดืทวายไค้เห็น และฅะนาวศรี มีกำล*งบองกนนอยก็ยกเอาสาเหตุไม่ร่บขนนางมอาญส่งให้พม เร่าด้ไค้อีก ๒ เมือง

๑เ53๔ เมื่อไค้ลับใบบอกจากพระยาตะนาวศรีว่า พม่าฅีมะริคและตะนาวศรี กิโปรคให้พระราชรองเมืองเบนพระยายมราช (คนเก่าขบถถูกจำ) เบนแม่ทพ พระยาลัฅนาธิฌศรีเบนทัพหนุนยกไปสู้พม่า แต่พอยกไปถึงด่ ว่าเมืองาๆงํ้สองเสียแก่พม่าแล้ว พระยายมราชตงท'พที่แก่งตุ่ม พร ธิเบศรีตง่ที่เพชรบุรี ท1งสองทิพถูกท*พหนาพม่าตีแตก พม่าจ อลองพญาเมื่อทราบ'ว่าตี'ไค้เมืองทั้งสองกิเสกิจมาดู เห็น'ว่าทิพไทย ไค้โดยง่ายกิอยากตีกรงศรีอยธยาด่ว์ย พระเจ่า อลองพญาให้ม่งระโอรสเ ทิพหนำ อลองพญาเบนทิพหลวงยกกำลิงมาทางด่านสิงขร ทางกรุงศรีอยธยาไม่ไค้วางแผนสู้ขำศึก สุดแต่ทราบว่าชาศึกมาทา ไหน ยงไม่ไค้สอบให้แน่นอน ก็ยกกำลังออกไปทางนน เช่นทราบ มาทางด่านเจดีย์สามองค์ กิให้พระยาอภไเมนตรีคุมพล ๑0,๐๐0 ไปฅ กาญจนบุรี พระยาคลังคุมพล ๑๐,00๐ ไปที่งที่ราชบุรี ต่อ มาทางด่านแม่ละเมากิให้เจ่าพระยาอลัยราชา (กนใหม่) ไปรบขำศ ละเมาซึ่งเบนทางที่พม่าเกยยกกองลัพมา ซึงท8งสองแห่งน (ด่านเ องค์ และด่านแม่ละเมา ) ขำศึก'ไม่ไค้ยกมา จึงเสียกำลังไปเปล่าๆ เตรียมสู้ทางด่านสิงขร กรนทิพพม่าตีทิพไทยแฅก (พระยาอลัยที กาญจนบุรีมารวมกบพระยาคลังที่ราชบุรี) ที่ราชบุรีพม่าจึง1.ข ต่อไปย'งสุพรรณบุรี เมื่อทัพที่ราชบุรีแตก ทางกรุงๆกิอลหม่าน ทูลเชิญพระเลัาอุทุมพรลาผนวช แลวมอบราชการที่งปวงให้ พระเจ ขนเอากำลังและเสบียงเขำกรุง ๆ จดทหารเขาลักษาบอม กบไค้ปล่อย อลัยราชา พระยายมราช พระยาเพชรบุรีที่เบนขบถออก และให้พระยา พระยารตน'าธิเบศร์คุมกำลังมีเจ่าพระยาม,หาเส,นาเ'บนแม่ ทัพ'ไปรบ ลำนาเอกราชที่สุพรรณบุรี แต่ถูกพม่าตีแตกเหลือกลับแต่พระยาลั พ.ศ. ๒๓๐๓ ทัพอลองพญากิรุกเขำถึงอยุธยา

๑๒๕ พม่ารุกมากรีงนไม่เหมือนกร*งก่อน พระเลัาหงสาวดีมาตีเมืองไ อย่างกษฅริย แต่พระเลัาลังวะมาตีอย่างมหาโจร เพราะฅามทางที่ผ่า พม่ากวาดเตียนทงกนและทรัพย์สมบก ประชาชนชายหญิงลูกเด็กเล็กแดง ถูก พม่าฆ่ากายเบนยินมาก ศพที่งลงแม่นาลอยเต็มจนกินนาไม่ไค้ การที่ท*' พ่ายแพ้เพราะไทยไม่ไค้ทำการรบในดินแดนของกนเองมาเบนเวลา ๏๖๗ บื่ นบแต่พระนเรศวรไค้ชัยชนะยุทธห*'กลี พม่ายกทพมาไทยไม่ร้ฅว ไทยเราเอง ก็ไม่ต่อยจะสาม*'กกีลัน แต่เผอิญพระเจำอลองพญาบ*'ญชาการยิงบึนใหญ่เอง บนใหญ่ แดกถูกพระองค์บาคเจ็บสาห*ส พม่าจึงถอยท*'พกลับไปทางเหนึอไท ไม่ไค้ติดตามเพราะเกรงจะเบ็๋นอบายของพม่า เมื่อโปรดให้พระยายมราชกบ พระยาสีหราชเคโชช*'ย ยกท*'พติดตามตีพม่า ทวายขอชนก*'บกรงศรีอยุธยา ฯ ก็รับไว้ แต่กะนาวศรีลับมะริคพม่าไม่ไค้รักษากงที่งไว้ไทยก็เข ลังเก่า พระเจำแผ่นดินไทยไม่สามารถทำให้ขำราชการกลมเกลียวลันไค้พระ- องค์เองก็ไม่กลมกลียวลับใครอยู่แลัว พระเลัาอุทุมพรที่สึกออกมาช่ บ่านเมือง พอเสร็จศึกพระเจำอยู่หำก็แสดงกิริยาน่าชัง เช่นเวลาเรียกให้ม ก็ถอดพระแสงดาบพาดไว้บนลัก พระเชัาอุทุมพรระอาใจเลยกลับไปบวชใหม่ ทางพม่า ลังลอกโอรสไค้กรองราชย์ต่อ ลังฆ*,องนรธาที่คมท*พหลัง ของอลองพญาเมื่อคุมลัพหลังของอลองพญาเมื่อกราวถอยลัพไปจากไทย ได ขบถตีลังวะไค้ ลังลอกกองปราบอยู่ ๒ บี่ จึงราบกาบ ขณะที่ลังลอ ลังฆ่องนรธา หุยตองจาขนนางทวายชิงทวายไค้ พอรู้ว่าลังลอกปราบ ขบถราบกาบก็กลัวจึงชอขึนลับไทย มงลอกไค้ให้อภยกามณีกบลังละศิร เชียงใหม่ พระยาจ'นทรีเชัาเมืองเชียงใหม่รู้เลัาก็ขอขนลับไทยและขอกำ ไทยส่งทพไปช่วยแต่ไม่ทน พม่าตีเชียงใหม่ไค้ก่อน พม่าลับเอาพร

๑!ช'๖ กบสมิงทอที่หนีมาจากจีนได้ไปควย ให้อภโ)กามณีเบนโปมยุง่วน เชียงใหม่ ม่งละศิริเบนมำมหานรธา พ.ศ. ๒๓0๖ มงลอกสนพระชนม 'แองชายกรองต่อ โปมยง่วนไปเผามำระ ทางเชียงใหม่ขบถ มงระให้เนเมยว สีหบดีก*บโปมย ง่วนยกไปปราบเชียงใหม่ท*พหนง ให้มงมหานรธายกไปก'ทว ที่หยกองจาขบถท*พหนึ่ง คราวศึกอลองพญา มีข่าวว่ากรุงศรอยุธยาเสียแก่พม่า กรมหม พิพิธ ที่ขบถถกเนรเทศไปอย่ลังกา แต่นายกำบนยอมให้ขืนเสียทีหวเม ในแหลมมลายนีน ได้โดยสารเรือมาขืนทีมะริคเพอกิคจะกู้บานเมือง พระบรม ราชาที่ ๓ ให้กุมกำไว้ที่มะริก พ.ศ. ๒๓0๗ ท*พหน์ามำมหานรธา ฅีได้ทวาย หุยกองจาหนีมา กะนาวศรี พม่าฅีไค้ตะนาวศรีและมะริก หุยฅองจาหนีไปชุมพร พม่ากาม เผาชมพร และตีกย ปรานได้ หุยฅองจามาเพชรบุรีอยู่ก'บกรมหมื่นเทพพิพิธ แต่ท'พไทยยงรำษาเพชรบุรีอยู่ได้ พระบรมราชาที่ ๓ ให้กรมหม ไปอยู่ร้นทบุรี หุยฅองจาไปอยู่ชลบุรี ท*พเนเมียวสีหบดีก*บโปมยุง'วน เมื่อตีเชียงใหม่ได้แลว ทพ สีหบตีคงอย่ที่เชียงใหม่ เมื่อเห็นว่าตีทวายและกะนาวศรีได้สะดว ให้ทพที่งสอง (ท*พเชียงใหม่กบทพทวาย) เข่าตีกรงศรีอยุธยาพร้อม สองทาง ท*พเหนีอ (เชียงใหม่) เนเมียวสีหบคีกำลำ ©0,000 ลำนาเร้าพระยา เมื่อตีสุโขทโเได้แลำก็เร้าก1งอยู่ในเมือง เร้าเมือง, ราษฎรที่หนีเร้าบา ยกกลบมาล้อมพม่า เร้าเมืองพิษณุโลกก็ เร้าพาจีด ซึ่งฅองโทษอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาหนีไปปล้นพิษณุโล

๑1®๓) คงอยู่ เก้าเมืองพิษณุโลกทราบข่าวก็ยกกำล*'งกล*บมา จ*บเก้าพารีดไค้ นาเสีย ทัพใต้ (ทวาย) ม*งมหานรธากำล'ง ๑0,0๐0 รุกมาทางทวาย- สุพรรณบุรี เมื่อทราบว่าพม่าจะยกมาตีกรงศรีอยุธยาแน่ ไค้โปรดให้ พิเรนทร์ไปข*'ดฅาทัพที่กาญจนบุรี แต่ถฺกทัพหทัาม*งมหานรธาตีแตก ทพ บกษ์ใต้ที่ฅ1ง์ที่บำหร ใต้ราชบรี และทัพเรือที่ฅง์ที่บางกุ้ง ทังมหานรธ'าตีแฅกที่งสองทัพ ทัพเก้าเมืองพิษณุโลกซี่งมาตงที พระยาพิษณโลกไค้ลาไปเผาศพมารดาให้กรมการแทน ทัพโกราชที่ทังที เจดีย์แดง ให้สมทบก*'บทัพพระยาร*'ตนาธิเบศร์ที่ตงที่ธนบุรี ทัพ ราชที่ตงที่นนทบรี ที่งสองท*พถกท่พหน่าพม่าตีแตกเลยหนีเขากรุง ๆ ท โกราชก็หนีทัอมกล*บโคราช ทัพเหนือ เนเมียวสีหบดีกบทัพใต้ทังมหานรธา ไค้รุกเข่า ลำทับ โดยไม่มีทัพไทยจะดีให้แตกไค้ ที่ง์สองทัพจึงยกเขาตงในเขตพระ คอยทัพที่ส่งมาเพี่มเติมจากพม่า จึงทังไม่ลอมกรุง ฯ ทัพไทยก็ไม่สามารถตี พม่าให้แตกไปไต้ ไทยไม่มีทัวขำราชการที่สามารถเบ็๋นแม่ทัพนายกองนำกำล พม่า กนทกคนกำทังเสียขทัญ เพราะได้เห็นความทารุณโหดรำยของส กรงแรกมาแลวหยก ๆ กองทัพพม่าถึงไทย กองทัพไทยก็แตกพ่ายที่นน มี แห่งหนึ่งที่ควรไค้รบความชมเชย คือ ชาวบานบางระจน อยู่พรมแคนเม วิเศษพัชาญ เมืองสพรรณบุรีและเมืองสิงหต่อกน พม่าเที่ยวก้นท เชลยทางเมืองวิเศษพัชาญ ชาวเมืองก็หนีไปอาก้ยอยู่ที่ทัานบางร กำทังมีนายแท่นกไ!พวกร่วมไวิ ๖ อบ พี่นหวหนาให้รบทับพม่าณุถูกฆ่า

๑เ0 หลายรอยกน พม่าใช้เวลา ๕ เดือนและยกกำล*งเขำปราบถึง ๗ ครี่ง กป ไม่ได้ ชาวม่านบางระจนได้ขอบืนใหญ่และกระสุนด้นคำเข่ามาใ ไม่ได้ เพราะเกรงว่าคำเสียค่ายพม่าจะได้บนไปเปล่า จ พระย นอยใจ ออกมาเรี่ยไรโลหะสรำงบืน แค่รำวไม่สำเร็จ ก็กลบเข่ากรุ สุคในเมื่อเนเมียวสีหบดืแม่ทพพม่าจึงให้สก็หรือนายกองใหญ่ที่เคยอย ไปดืบานบางระจน สก็ได้ใช้บื1นใหญ่ยิงเข่าไปในม่านบางระจน บางระจํนจึงแพ้ เพราะไม่มีบนใหญ่สู้ ต่อมาแม้'จะมีท*พ'ไทยที่ก และขาราชการชนผู้ใหญ่ได้รบหรือช่วยบองก*นประเทศก็ไม่สำเร็จ เช่ หมื่นเทพพิพิธ ซึ่งอยู่ข่นทบุรีนนได้ข่ายไปเกลยกล่อมกนอยู่ ณ ป เพื่อช่วยกำจกพม่า มีกนอาสามาก ตลอดจนพระยาร*ฅนาธิเบศร็ก็พา พื่ง จึงแต่งทพหนำยกมาฅงที่ปากนาโยธกา ย*งไม่ทนพรํอมก็ถูกทพหนำพม ยกไปตีแฅก กรมหมื่นเทพพ้พิธเลยหนีไปอยู่โคราช พระเข่าอุทุมพรที อยู่ข่าราชการหลายคนไปวิงวอนขอให้สึกมาช่วยม่านเมืองก็ไม เกรงหาว่าขบถ ซึ่งอาจถกประหารชีวิตได้เพราะพระเข่าแผ่นด้นไม่ได รอง พระเข่าเอกทศก็ทรงเหลวไหลเต็มทน เจาจอมตำโปรดกรร,ฦแก่จะ กลอด ก็ให้ไปผล*คขอให้พม่าพกการยิงบืนดึง ๆ ส*กกรู่ พอฤดูฝน ทหารพม่าเกรงน')ท่วมก็รองค่อม่งมหานรธาให้ล่าทพ ม*งมหานรธาไม่ยอม ให้ทหารอยู่ฅามที่สูง ทุ บนโกกต่าง ทุ ต่อมาม*ง บ่1วยถึงแก'กรรม เนเมียวสีหบดืได้เบ็๋นแม่ทพใหญ่ สิงให้กองท*'พเข่าลอ ท'พพม่าก็ประชิดเข่าทุกที ทางกรุง ๆ ส*งทหารออกรบ พอปะทะก'น ยิงฅายกนสองกนก็ถอยกฒัหมด ภายในกรุงกึมีผู้'รำยกอยปลน-ซาเติม พวก จีน ๔00 คนเข่าไปทำลายพระพุทธบาท ลอกเอาเงินที่ดาษพื่นขํ้นแล ห้มมณฑปไป มีการปล้นชิงทรพย์และฆ่ากนทว ทุไป การต่อสู้ของไทยก็เบน

ซิ ไปอย่างน่าสงเวช คอสูอย่างเสียไม่ได้เพราะขากกำลงใจ บนใหญ่ก็ ยิงเบน บางพวกบรรจุคินบีนไม่ถึงขนาด ยิงไปไม่ถึงข่าศึก บางพวกบรรจ ด้นบนมากเกินไป ยิงได้น่คเดียวบีนราวใช้การไม่ได้ หากจะบรรจุด้ มากฅามขนาดเพอยิงได้ไกล ‘จุ คนยิงก็กล\"วแก่วหูแตก กนกลำแกํว์หู มากกว่ากนกลวกรุง ๆ แตก เจาหนำที่จึงต้องเรียนการใช้บื'นใหญ่ก่นใ นน แลวยิงขาศึกตามอำเภอใจจนกระสุนหมด จนต้องมีข่อบงก*บว่าใกรจะ ยิงบืนใหญ่ฅองขออนุญาตจากลูกขนเสียก่อน กร8งหนึ่งพระยาตาก (สิน) ใ บืนใหญ่ยิงพม่าโคยไม่ขออนุญาต เกือบถูกลงโทษ ทำให้พระยาตาก (สิน) ท่อใจ อีกกราวหนึ่งพระยาตากได้รบกำส่งให้กุมกองท*'พเรือ ออกไปอีสก กองทพพม่า พรอมดวยพระยาเพชรบุรี เผอิญเสียทีพม่าพระยาเพชรบร ในทรบ พระยาตากถูกพ้องว่าที่งให้พระยาเพชรบุรีตาย พระยาตากเห็นว การสู้อย่างน น่าจะสู้พม่าไม่ได้ ขืนอยู่ต่อไปคงจะถูกจ*บเบนเชลย จึง พรรคพวกประมาณ ๕๐0 คน ตีผาพม่าหนีไปทางตะวนออกเฉียงใต้ ไทยถูกพม่าลอมกรุง ฯ อยู่นาน อ*ฅกคเสบียงอาหาร เกิดความค*บ แคนหน*กขํ้น พระบรมราชาที่ ๓ ให้ทูตไปขอเลิกรบโดยจะยอมเบนเมืองขืน แต่พม่าเห็นทางชนะอยู่แส่'วจึงไม'ยอมเจรจา พม่าส่อมกรุง ๆ อยู่นานถึง จนย่างบีที่ ๓ พม่าเอาบีนใหญ่ตงบนที่สูง ๆ ตามว'''คแส่'วระดมยิงเข่ กรุง ๆ จุดไฟเผารากกำแพงเพื่อให้ทรุด บีนใหญ่ก็ยิงอยู่ตลอดเวลา ทาง กรุง ๆ ก็สบสนอลหม่านทํ้งโจรภํย อกอี,ภ'ย พอกำแพงทรุด พม่าก็ย กรุงได้ใน ๓ๆ๕ บีกุน พ.ศ. ๒๓®0 เวลาสองทุ่ม พม่าจุดไฟเผาบาน ปราสาทราชมณเฑียร วกวาอาราม และเทียวฆ่าคนทงชายหญิง หนุ่มแก่ ล เด็กเล็กแดง พระสงฆ์ ผิดธรรมเนียมที,พม่าเกยทำมา ขุดต้นปลนทร*'พย์สม ทกแห่ง ทำลายของมีค่า พระพุทธรูปหุ้มทองคำก็เอาไฟสุม ลอกทองไ

9๓0 อย่างโจร เที่ยวริบทร*พย์จ้บเชลยอย่างทารณเหยมโหด อลหม่านไปทวพ เบนทส*งเวชยี่งน*'ก มหาดเล็กได้พาพระบรมราชาที่ ๓ ลงเรือนอย ซ่อนไปอยู่ที่สุมทุมพุ่มไม้ใกล้บ้านจิก ไม่ได้เสวยมา นำกลบมาย'งค่ายโพธสามตน ก็ด*'บสญสั้นพระชนม์ พม่าเอาศพผงไ พระเมรุ พม่าจ*บได้แต่พระเจ้าอุทุมพรซึ่งทรงผนวช เมื่อได้ทำลายของธนมีค่า ส'งทหารผลาญชีวิฅคนไทยอยู่ จนสมแก่ใจแล1ว่ พม่าก็กวาดต่อนกนไทย ทร*'พย์สมบ้ฅิอ*'นมีค่า พร*อ พระเจ้าอุทุมพรยกท*พกลบไป คงที่งมอญคนหนึ่งชื่อ สุก (นายกอ กุมมอญพม่าราว ๓,0๐0 คนอยู่ร*'กษากรุงๆ ฅงั้ค่ายอยู่โพธสามตนเหน กรุงกรีอยุธยา และให้คนไทยกนหนึ่งชื่อทองอิน ตงอยู่ที่ กนกจ้าหากนที่หลบซ่อนมาฆ่าแลำริบทรพย์และจ*คส่งไปย''งประเทศพม่ กรุงศรีอยธยาเบนราชธานีอยู่ ๔๑๗ บี่ มีกน์ฅริย์ ๓๓ องค์ พ.ศ. ๑๘๙๓ พินาศ พ. ศ. ๒๓๑๐,

ตอนห ๔ ไทยตอนเสียกรุงศรีอยุธยาครงที่ จากพงศาวดารพม่า