ประวัติศาสตร์ชาติไทยก่อนอยุธยา

ตอนท ๓ สมยอยธยา



*1 ‘ธ1ึ 8ะ?: ‘1I 15 2* \"®1 ^ ’*4 •ะอ 2•..*®1*1*13ะ *1;1 50 * ^5 *II5 2I ®ส?*ะ: (3(เ3ะะ-ะ3:*ะ* '5 ^ ะะ 03* © * ร' 'ด.า-.+..ส.มเ*.ด.ช..ห.ร.ะ.ร.า..ม.า®Vบค*ท่4ะ ะว (0'ะะ* (พร7ะเจ1า.อท.อ.ง)V — 0 ’ 4® -11 V เ& ะอ ยึฅั 33 ะ2*ะะ ะ* เรอ3สส *1 I ะอ I ะะ)ว9 35 ,| ^**©ะ - ะะว ะ* โเ ะ“* I *(5* -I ,|-0 ® (ะะ* ธิะ 35ว3 3ง'-3* - เรเ •*53 ส’ ?& ะ^ เะะ * สมเดจหระบรมราชา®ราชห, ๓ ^ •ะ? /,—-- ~ \"1-^ (ขุนหลรงพงว) แย่งราชสมบ่หิ -5 '1^ 1** I .พ.ระราเมศวร 14'* 1*ะ.1 * เ*3— 1(30* เ^* 33 33 (^* '3(ะะะะะ*”^(ะ0:3



ตุ๊ ะะ 'ะ? ะว *—* ะว สิ3 -^ ะ? 3 ตตุุ๊๊ ซุ (^ ตตุุ๊๊ (-* ะะ V* 3 โ— 6ะ (ธํะ -V •7 ตุ๊ 'ตตุุ๊ ตุ๊ (ตะุ๊) ตุ๊ โ¬ (ะ) 99 .ะ* รรี I0 2 5 ย้3 ตุ๊ •^* 1-11~?5ะ 5*4ะ’—ชิ'55 ''•ตุ 99 โ— *7 ^* 0 “ตุ๊) ะ: 99 (ตุ๊ ต0ุ*๊ ((ะะะ:' ะะ ตุ๊ ' V^ ธะ 9 3ตตตุุุ๊๊ V (ะ) ^ตุ๊ .ะ? 99 * ตุ๊ 5 99 V* 5ะ ตุ๊ (ะะ V โ-* . (ตุ๊ ตุ-* ธื-*ะ 3' ะ* ตุ๊ ^®ะ 2 ะ? ,1 99 3 (ะะ ตุ * ตุ๊ ('^^ ตุ๊ ะ) ะ. 3 เ๚-,เ V* ตุ๊ ^ะ2 (ะว ตุ๊ “3 (3' 2ะ --11 99 ^- V เ— ''•ตุ ตุ๊ 25 ? 5ะะ 5 3 : *ตุ๊ . 99 '®ะ:ะ 5 เะ ตุ๊ ะวฉ* 5 -0 ^ ^ '(ะ 99 ร12 *15 ธฐึ่(^ 5: ต4ุ-*๊ © 2 5 5 {5 *1 ‘2 0 99 ซ่ะ ะว ■* V3 *1 -]14| 23 5® 4 V* *1 (ะะะะ' .ธิะ 99 ไ5ะะ &ใ 5* 7 ตุ๊ ^ต 5* -1 ไ) 99 ตุ — 1 ตุ (-* (/\"* ตุ๊' *2 ตุ'’ *1 99 4โ\"* ^ ตุ๊ .ตตุุ๊ 9* ^ 5ะ3 V\"* * 1- •8 ^ (ะ: ะ? ตุ๊0 (ะ) V9-9* ตุ๊ เ^* \"I ตุ๊ (ะ) ะว 99 โ— ตุ๊ *1.;8® ตุ V•+ .1 5 3\\ ^3 * 99 5 ตุ๊ ,1*ตุ๊ 21 2 ^^ ะ*ตุ๊ ตุ๊ 99. ไ *-* ตุ๊ 99 ซะ (ตะุะ*,ต5ุ (ะ: เ'-* ตุ๊ (ะะ '“ตุ๊ (ะ* ^* -' 53 I*9(2ะ: ^3 '๘* 03 (2ะ ตุ๊ 23 โ— ^V^ 2 ตุ๊ 5 •ธึ 2 ธํะ -I •'•ตุ๊V'(0ะอ; V 4^* ‘Iะ*- ^ะ) •'■ตุ๊ ะ*ะ ตุ๊' “10 •▼ะ3 © 5 (7* * ตุ๊ © ,1 ธ /ะ' ? 03 ตุ๊ -3 I ะว เ^* 40 5ะ 8® ะ* ^2 10 - เ-' ตุ๊* . *3 ตุ๊•■^ตุ๊ ^ตุ๊ ? ๛1^2 1:1 ธ้ I^ ‘I 99 ตุ๊ ตุ๊ 2(- ะว? V ระ ฉ ?1 '' - 2 - \"ฐ^^ ^ ตุ•2 5? 1*1 2 ตุ๊ ®® ะะ -* ^ะ' ^ -,) ตุ๊ **® ะ2-* ^ตุ๊ 1ะ 5 ะ*3'0!5 “5 รํ 5ธิ 8: ะว เต 5® *- 88■*-1 . (ะ: 3เ! (~~ I; 2 3 ๒ ะะ ? อ ?อ ตุ 99 -ตุ ^88 1\" ฐ 52 1—-* I II \"เ^เ III5: 5 99 40 โ,?ธ I'\"* ตุ๊ * 3ะ .ตุ๊ IVV 1 * !*|*| •สิ 5ะ 99 23 1 99 ตุ๊ ตุ๊,’3๛^ ตุ๊ ะ? ะ 2 ตุ๊ 5* ?3 ะะ ตุ๊ (ะ) ย้3 99 2 ตุ๊ ะ โ— \"-1 “ตุ๊เ 5* *7 ะ? ตุ๊ 99 V-* เ^* ตุ๊ 1 เ^ 40 ตุ๊ ' โ— 40 ตุ๊ 8 โ— ตุ๊ 6“ ะะ V V* 99 ะ? 3 (^* 99 5ะ ตุ๊ เ-* *7 ตุ๊ ตุ๊ V(ะ*2 -I |'|*|*| โ— (ะว ^ .'•ฐ *7 53 (ะ: *1 11เ'-* (-* •Vะ? ตุ๊ 5ร'ฐ์็1 ■ะ■'•ตุ๊ ■ด้■ะ5ะ 5 ตุ๊ ะ? I5เ^-2 V-* ^ 82 ะเ^?* ตุ๊ ®'โ8—8\"^1-1' ต5ุ0๊ •1 ^‘-- 2?ะ 2 99 99 ๚ 1^1.1 1 \"เ11'1’:11ตะุ^๊ 5ซ้อะ *?-*ะ 00 -*โ^ตุ๊^^99 1199 5' ,(5ะ *2 ' ะวั้ 8 2 2 . ? 5? ห ^ ตุ 33 23 * 2! 2 *ะ *2 ฐ'■ะ (อ ตุ๊ ^ 2ตุ ต2ุ๊ 5ตุ๊ 99 ต1ุ 1^ะเ!ะ .10111.‘-1เ* ตุV®: ตุ๊ --3 ตุ 40 0•ตุ๊-



5-ะ?ะ (ธ:^ 1 -I V* 2 -.1 “70ะ3 00 (ะะ * 3=1 5ะ V สุ้ะ* 416 , ^73 *7 311 ?7* *3 7ะ‘ 72 'I ■เ—' ธ่ะ 73 0 *3 *(7 เ0/-0* ©6ะ ^ 3ะ 73 ธอ *!ะ **■๒5 1 ลโมเดิจะเพทราชา + กรมหลวงโยธาเทพ 4- กรมหลวงโยธาทิพ ๒๔ 73 I3 *33 *52 00 ;เ1;7©3 —,^*©เ1* -1ท5ิ^ ‘11 ‘*2 ^ © “73 -II :2| (ะว 11! ** 7ว (3 * /—^5 0(/-0* -V 5(~๖ 5 -^72 2: © 2I 5® ^ ^^ !3ะ '3 -,- 00 7? (^; ‘'^ ะเ^ - 7ะ•■(ะว {ระ. 0^ะ -*' ะว -'! ^” ง้ ธ: 5- ๐ ฐ่ะ 3 3 ะ1 3 3 , เ^’ 6เะ 00 *2 5*2 ?-6 2 73 3 3 —1 3 1— 3 3* 3 3 , •^ --- 3 ะว *-*©7ะ ร— ะ‘ะ 937 •^?ค (— ‘5 ■V!5 ^- (ะ: .—I ^5 ธึ•('ะะะ, ©050 —(?^*ะ 4 ®•^ V 5-200 ; ฐ่ว 7(5ะ*ะะ- ๐®ะ 4© -! 5ะ ^®ะ (7~1 เ^ *“73 I3*ะ ? *'ฐ\"\"*ิ4^’1 33 6 I5ธ3 *1 ^ 1(?1* 00 00 01 ว* ฐ่ะ 73 ๆ(ะะ: I 2 (3 ((ะะะะ - &—0 00 (3 3ะ -3 73 5 \"5 72 ■^3!ะ V^ 5® *ะ*ะ5: 3ะ ? 4 73 -I 1~* (7ะ ■๒* ะะ 72 7ะ © |'ะ•7 พ}ะองคชน ^3 *2-3. 2 *735^ 1,1 *5 4ฐ่ 57^ ฐ. ^7วะ ^(— เ^^— 40^0 ^(ะ} 00 ” 0* 72 ^ V(ะะ *;เ2 *5 (โ ^-ะ'^๖.— 0 V- ^ 37 -'* 33 0® .© ■ ^”~0 5ะ* ^0-0* 7 *1 4?1^ ,1เ1!!2? ฐ-.3!73 เ7^*ะ 2 4 “ -7 ^?5 *3 - ?ะ 5 3 3 5*1ษะฐุ 00 (— ■*5 7ะ 3*7 71 (53 ^ (4- 00 V* *—♦'^ว* 111 7ว \"ะว *! 5 (ะ:“- 00 *3ะ^2 5 73 ธิ พระองคเท^ (Iะ-ะ* 73 72



ตอนท ๓ สม“ยอยุธยา พระเจาอู่หอง ได้กล่าวมาแล่วิว่า เมื่อเมืองชัยปราการแฅก พระเจ้าชโ)สิริ (ศิริชโ)) แห่งชโ)ปราการ ได้อพยพมาต8งอาณาจ*กรศรีวิชัยที่นครป^ม กษ*ฅริย์แห่ง นกรพางกำมาต8งอาณาจ*กรตรโ)ตรึงศ์ที่เมืองแพรก (สรรค์) ส่วนไทยนครชโ) นารายณ์มาตงอาณาจ*กรอู่ทองที่เมืองอู่ทอง ค*งนน เมื่อกษ*ฅริย็วงศ มาต8งมนในสุวรรณภูมิ สวนแต่เบนวงศ์เดียวกน เกี่ยวดองเบนญาติก*น จึง ช่วยก*นกำชัดขอม เมื่อขอมสนอำนาจแลวดีผูกมิตรสนิทสนมกนยื่งขน เช่น แกวนตรโ)ตรึงศ์กํบแคชันศรีวิชัย เบนตน กษ*ตริย์แห่งฅรโ)ฅรึงศ์มืธิดาชื่ออุษา กษ*ฅริย็แห่งสิริธรรมนคร (นคร ศรีธรรมราช) ซึ่งเบนไทยเหมือนกนอยากได้นางเบ็๋นชายา พระเจ้าชโ)สิริแห่ง ศรีวิชัยดีร*กนาง แต่กษ*ฅริย์แห่งฅรโ)ตรึงศ์ไม่ยอมยกให้เพราะเห็นว่าพร ชัยสิริไม่มือำนาจอย่างไค พระเชัาชัยสิริจึงปลอมต'วิเชัาหาจนนางอุษาต8งครรภ์ พ.ศ. @๘๕๗ ได้กลอกบุตรเบนชาย กษ*ตริย์แห่งตชัยตรึงศ์จึงประกาศว่า ถา กุมารวี่งเชัาหาผู้ใดถือว่าผู้นนเบ็1นบิดา พระเชัาศรีวิชัยได้ยกท้พมาซ ปลอมฅวเบ็1นท้าวแสนปมถือขาวเย็น ® กอ่น ไปประชุมตามประกาศ พี่เลยง และมารดากงส่งกุมารไว้ พอท้าวแสนปมปรากฏตัว,ในร่างของกนขํ้ร้ๅขเห กมารดีวี่งเชัาหา กษ*ฅริย์แห่งฅรโ)ตรึงศ์จึงท้องยกนางอุษาให้ก*บท้าวแส พระเชัาชโ)สิริดีแห่นางอุษากบกุมารกลบนครศรีวิชัย (นครปฐม) เมื่อกมาร

๔เ23 เติบโฅฌ็นหนุ่มชื่อเจ้าราม พ.ศ. ๑๘๗๗ ก็ไค้ธิดาท้าวอู่ทองแห่ง เบ็นภรรยา เจารามเบ่นที่โปรดปรานของท้าๅอ่ทกงพ่อคาเบ่นอนมากจนถึ ไค้เบนทาวอู่ทองแทนพ่อฅาท้ง ‘อุ ที่ขนหลวงพะง่วลกชายเบ่นร*ชทายาทอ เมอ พ.ศ. ๑๘๘๗ (๑๘๗๘) และ พ.ศ. ©๘๘๖ ก็ไค้กรองนกรป^ม (ของ บิคา) จึงเบ่นอาณาจ*'กรที่กว้างขวางมาก พอสนชุนรามกำแหง ทวายและคะนาวศรีซึ่งเบ่นห*วเมืองมอญ เมือง พระยาลิไท (กษ*'ฅริย์สุโขท''ย) ไม่มีกำลิงปราบ พระเจ้าอู่ทองไค้ยกไป ทวายและคะนาวศรี ต่อมาไค้เมืองแพรก (ของคา) ทำให้อาณาจ*กรอู่ทอง อำนาจและกวางขวางขน พระเจ้าอู่ทองคิดจะไม่ชนก*บสุโขทโเ เมืองอู่ทอง (เมืองรางที่ อ.อู่ทอง-สุพรรณบรี) เบนเมือง ในสม''ยทวาราวติของละว้าแต่ค1ง์อยู่บนคอน ต่อมาลำนาใหญ่ (ลำ สามพ'น) ที่หล่อเลยงเมืองอู่ทองไค้ดั้นเขินเขาเพราะกระแสนาแปรทางเกิ ไปเสีย เมืองอู่ทองจึงกนดารนาทำให้เก็คโรคระบาค ใน!] พ.ศ. พระเจ้าอู่ทองจึงอพยพมาฅง์เมืองใหม่ที่ตำบลเวียงเหล็ก (บริ พุทไธสวรรค์เดี๋ยวน) แขวงเมืองอโยธยาซึ่งเบ่นเมืองเก่าของ ขณะนเบ่นเมืองว้าง อโยธยา เบ่นเมืองอุดมสมบูรณ์เพราะคงอยู่ในที่ที่แม่นา ๓ รวมกนคือ เจ้าพระยา ลพบุรี บาฒั เมื่ออพยพมายงเวียงเหล็กแลำ ๓ บ่ พอเห็นว่าทางสุโขท้ยไม'ขดชวางก*บเห็นว่า ตำบลเวียงเหล็กไม เพราะนาเซาะอยู่เรื่อย ๆ ขยายเมืองออกกว้างขวางไม่ไค้ จึงไค้ย้ายไปส ใหม่ที่หนองโสน (บึงพระราม) พ.ศ. ๑๘๙๒ สว้างกรุงศรีอยุธยาเสร็จ

๔๓ ๑๘๙๓ ประกาศตงอาณาเขตเบ็๋นอิสระ โคยทำพิธีราชาภิเษกเบนกษ*ฅริย ทรงพระนามว่า สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเชัาอู่ทอง) และพระราชทาน นามกรุงว่า กรุงเทพพระมหานคร (บวร) ทวาราวดี ศรีอยธยา ๆ ทํ้งนื่ทาง สุโขทย (รชกาลพระยาเลอไท) ไม่ได้ชัดขวางแต่อย่างใดเพราะอ่อนกำลำ เกินไป ทางเขมร เนื่องจากพระเชัๅบรมนิพ้นธบทสั้นพระชนม์ พ ลำพงษไค้กรองเขมรแทน (บรมนิพ้นธบท ครอง พ.ศ. ©๘๘๙ สั้น พ.ศ. ©๘๙๒ บรมลำพงษ กรอง พ.ศ. ๑๘๙๒) และไค้ไปทำไมตรีก'บสโขท*ย่ เพึ่อเบ่นศ*ตรก*บศรีอยุธยา พ.ศ. ©๘๙๕ ให้พระราเมศวรไปดีนครธม นคร หลวงของเขมร แต่ทพหนำถูกเขมรดีแตก จึงให้ขนหลวงพะง*วยกกำลำไป ช่วย ทพไทยลอมนครธมอยู่ 6 บ พ.ศ. ©๘๙๖ พระองค์ไค้ยกทิพหลวง ไปปราบจึงดีนครธมไค้ ไค้กินแดนนครราชสีมา จนทบุรีไว้ในอาณาชักร ศรีอยุธยา ได้ฅง์ให้บุตรเชัแมืองเขมรชื่อปาส*ฅ์รีกรองเขมรต่อ เพราะบรม ลำพงษ์ไค้สั้นพระชนม์ขณะนครธมถูกลอม เขมร'จึงเบ็่นประเทศราชของกรุง- ศรีอยุธยา ทางสุโขทย พ.ศ. ©๘๙๗ เกิคจลาจลเพราะพระยาเลอไทสั้นพระชนม์ พระยาลิไทได้ยกทิพมาจากศรีสชนาลโแขำลํอมสุโขทโ) พระองค์จึงให้ขนหลวง พะง'ว (พี่มเหสี) ไปยึดชัยนาท (เมืองด่านชายแคนทางใต้สโขท'ย) เพี เหตุการณ์ พระยาลิไทเชัาสุโขทโ)และปราบจลาจลสำเร็จ ไค้กรองสุโขทโ]แ ชัดส่งบรรณาการมาถวายพระเจาอู่ทองและขอชัยนาทคืน พระเชัาอ่ทองก็คืน ชัยนาทให้ และให้ขุนหลวงพะงวไปกรองสุพรรณบุรี ให้พระราเมศวรกรอง ลพบุรี

๔๔ พ.ศ. ๑๙00 เขมรไค้ก่อการกำเริบ พระองศ์ไค้ยกทพไปปร และกวาดตอนผู้คนมายงกรุงศรีอยุธยาเบนอ*นมาก การปกครอง เลือกเอาแบบสโขท*'ยก*บเขมรมาปริบปรุง การกวบ¬ กมพลเรือนและทหารใช้แบบสโขท*ฎ การปกกรองในราชธานีและในราชสำน'ก นิยมฅามเขมร ใช้แบบพราหมณ์ โปรดให้เจานายไปกรองเมืองสำค'ญ เช่น พระราเมศวรกรองลพบุรี ขุนหลวงพะง*วกรองสุพรรณบรี การปกครองส่านกลาง เจ้าหน้าที่ปกกรองมีพน‘'กงานใหญ่ ๔ เรียก จตุสดมภ์ (๔ เสา) คือ ๑. ขุนเมือง จดการปกครองทองที่ ปราบผ้ราย และลงราชท*ณฑ์ ๒. ขุนว*ง ดูแลการงานในราชสำน*ก และฅดสินกวาม มีพราหมณ์ เบึ่นที่ปรึกษากฎหมาย ๓. ขุนกล*'ง เก็บจ่ายและริกษาทรพย์สมบดแผ่นดิน ๔. ขุนนา ดูแลการทำนา การร*กษาเสบียงอาหาร การปกครองหำพอง ก. หัวเมองขนในขมตรงต่อทระเจ้าแผ่นดิน แบ่งเบน๒ตอน ก*4อ ตอโวใน เหนือ-ลพบุรี ใต้-พระประแดง ๔ เมือง'แมีบีอมแข็งแรง ฅะวนออก-นกรนายก คะวนฅก-สุพรรณบุรี

๔๕ ตอใ,IVอก เหนือ-นกรพนม นครอินทร์ สรรค์ สิงห์ ใฅ้-เพชรบุรี . ฅะวนออก-ปราจีน พระรถ ชลบุรี ฅะวนฅก-ราชบุรี ข. หัวเมองขั้นนอก เมืองพระยามหานครมี โครากบุรี (นครร สีมา) จนทรบุรี ไชยา นครศรีธรรมราช พ*ทลุง สงขลา ถลาง ฅะนาวศรี ทวาย เชียงกราน ค. พองประเทศราช มี มะละกา ยะโชิร์ ในแผ่นคินนืได้มีกฎหมาย ไทยเรื่องใหญ่ ‘ๆ ถึง®0 เรื่อง เข่น ผักษณะพยาน ผักษณะอาญาหลวง ผักษณะผัวเมีย ผักษณะล*กพา ๆ โองการแช่งนา ใช้สำหร*บพราหมณ์อ่าน ในพิธีถือนาพระพิพ*ฌน์ผัฅยาภาษาไทยแท้ ถูกภาษาขอมเช่าปน ราชาศ*พท์ เกดในสม'ยน พุทธศาสนา ที่'น*บถือเบน ลทธิสยามวงศ์ เพราะได้เอาผัทธิศาสนา พุทธแบบผังกาวงศ์ที่เห็นว่าดี และนิกายเดิมที่ไทยได้ถือมาแก้ไขให้เหมา พ.ศ.©๙®๒ พระรามาธิบดีที่® สวรรคต พระราเมศวรโอรสเสวย ราชย์ พระราเมศวร พ.ศ. ©๙®๒ พระราเมศวรเสวยราชย์ พ.ศ. ©๙®๓ ขุนหลวงพะงว (ลุง) ซึ่งครองสุพรรณบุรี ได้ยกท*พ มาจากสุพรรณบุรีเพื่อแย่งราชสมบฅ พระราเมศวรก็ถวายให้แลวกผับไปก ลพบุรีฅามเดิม

๔๖ ส์มเดปีทระบรมราชาธรา!เท ๑ (พะง,ว) พ.ศ. ๏๙๑๓ ขุนหลวงพะง'ว (วํฅเดชอำมาตย์) บุตรคนท ๕ ชอง พระยาอู่ทองอนเกิดจากสนม และเบ็๋นพี่มเหสีของพระเจ*าอู่ทองได้ครองราชย ทรงพระนามว่า สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ พระยาลิไท (สุโขทย) บวชอยู่ (พ.ศ. ๑๙๐๕-พ.ศ. ๑๙®๒) ก็ลาบวชและแข็งเมือง พ.ศ. ©๙®๔ ด้เสด็จไปตีได้หำเมืองเหนือที่ข็นกบสุโขลัย พระยาลิไทไค้ ต่อพระองค์แล่วไปอยู่1ช*ยนาท พ.ศ. ๑๙๑๕ ได้เสด็จไปตีนกรพำกา สวรรค์) ก*บแซงเซา (หลวงพระบาง) พ.ศ. ๑๙๑๖ ได้เสด็จไปฅีชากำรา (กำแพงเพชร) ซึ่งเบ็๋นด่านใหญ่ของสุโขทโ)แต่ไม่ได้ เพราะพญาล พระยาไสยแกวกุมกำลำมาสมทบกบพระยากำแหง เจาเมืองชากำราวต่อสู้ ก*บทพอยธยานอกเมือง พระยาไสยแกวตายในที่รบ พระยากำแหงจึงกล เช่าไปต*งลักษาอย่ในเมือง พ.ศ.®๙๑๗ยกลัพกลับกรุง พ.ศ. ๑๙ ไปตีพิษณุโลก (เมืองด่านตะวนออกของสุโขลัย) แตก ได้ตำขุนสามแกว เมืองและกวาคลัอนก-รอบกรำลงมาเบ็!นอนมาก พ.ศ. ๑๙๑๙ ไปตีชากำราว ไม่ได้อีกเพราะลัพลัาวผากองเจำเมืองเขลางค์ (ลำปาง) มาช่วยพร ต่อส้ลัพอยุธยาแต่ถูกลัพอยุธยาตีแตก ต็ไม่ได้ชากำราวจำลัองยกทพ พ.ศ.@๙๑๙ พระยาลิไทสั้นพระชนม์ที่ชโ)นาท พระยาไสยลือไทโอรสได้กรอง ราชย์ที่ชากำราว (เมองทีอยุธยาตีไม่ไต้) พ.ศ. ๑๙๒๑ ไอดี้ก ไปต พระยาไสยลือไทสู้ไม่ได้ยอมอ่อนนอม พระองค์จึงแบ่งออกเบน ๒ ม มณฑลพิษณโลก (สุโขทย สวรรคโลก พิจิตร พิษณุโลก) ให้พระยาไสยลือไ (1เบ๘!นมหาธร1รมราชาท-1 ๒ไ\\ กรองเบฟ่นเม*องปIระเทศร’าช มณฑลก.ำแพงเพชร (ตาก นครสวรรค์ กำแพงเพชร) ให้พระยาญาติ (ญาณตีศ) บฅรเลยงกรอง

๔ ๓) รวมเขาก*บอาณาวิกรอยุธยา แต่นนมาสุโขทัยก็หมคอำนาจเบนประเทศราช ของกรุงศรีอยธยา พ.ศ. ๑๙๒๓ พระองค์ได้กำล*งชาก*งราวจึงยกทัพไปเพอปราบ เชียงใหม่ (พ่อทาวกือนา) เพราะเชียงใหม่เคยยกกำล*งมาช่วยสุโขทัยท อยุธยา แต่เมื่อไปถึงลำปางฅีลำปางไม่ไค้ ไค้เกลยกล่อม เมื่อเวิาเมืองลำ ออกมาอ่อนนอมก็ยกทิพกล*บกรง ๆ ไม่ได้ใปตีเชียงใหม่ พ.ศ. ©๙๑๔ สมเค็วิพระบรมราชาธิราชที่ ๑ ได้แต่งทูตไปเวิริญ ไมตรีก*บพระเจากรุงจีน (ไถ่โวิวช่องเตราชวงศ์เหม็ง) เพื่อให้ทราบว่ ได้ยกพระองค์ขํ้นเบีนกษ*ฅริย์ เพราะพระราเมศวรไม่สามารถ และเพื่อเบ็๋น การผูกไมตรีก*บจีนให้แนบแน่น วิงได้ส่งทูตไปเมืองจีนอีกหลายบี (พ ๑๙©๔-๕-๖) ผายพระพี่นางของพระราเมศวร (หลานพระบรมราชาธิราช ที่ ๑) ก็พยายามจะ เบีนไมตรีกบพร ะเจากรงจีน พ.ศ. ๑๙๑๖ *'๘'หน*งลือ พ้องมเหสีจีนให้ทูลพระเจากรุงจีนว่า สมเค็วิพระบรมราชาธิราชที่ ๑ แ สมบตหลาน พ.ศ. ๑๙๑๗ พระนครอินทร (ลูกเจ่าเมืองสุพรรณบุรี’ซึ่งเบี นองชายสมเด็วิพระบรมราชาธิราชที่ ๑) ได้มีสาส์นไปย*งโอรสพระเจ*ากรุ เพื่อให้จีนร้วิก พ.ศ. ๑๙๑๘ พระราเมศวรได้นำของไปถวายพระเจากรุงจี บ่าง ร*ชทายาทที่ง์ ๒ ต่างประสงค์ให้จีนรบรู้อนาคตของตน พ.ศ. ๑๙๒๐ เจ้าเมืองสุพรรณบุรี (น*องชายพระบรมราชาธิราชที่ ๑) ได้ล่งโอรส ( อินทร) ไปเผาถวายตำพระเจ*ากรุงจีนและพระราชโอรสที่กรงนานกิง ทำให้ จีนรู้จกก๊กเมืองสุพรรณบุรีเบีนพิเศษ เบนเหตุหนึ่งให้จีนเขามาทำมาหา กรุงศรีอยธยามากในสม*ย่สมเค็วิพระนครอินทราธิราช ทัาวมหาพรหมเจ*าเมืองเชียงรายได้มาตีชาทังราวเพราะเชียงใหม่ไค้ มาแก้แกนที่พระยาญาณคิศนำทัพอยุธยาไปตีลำปาง ญาณคิศสู้'ไม่'ไค้ยอมอ่อน

๔๘ นอม ท้าวมหาพรหมเลยไค้พระพุทธสิห้งค์ไปเชียงราย สมเด็จพระรา ธิราชโกรธพระยาญาณคิศ พ.ศ. @๙๓๑ พระองค์จึงยกทพไปเพื่อปราบแ ไม่ถึงกำแพงเพชร ประชวรท้องกล*บ เลยสวรรคตกลางทาง ขำราชการไค้เชึ เจาทองลนขนครองราชย์ ทระเปีาหฮงสํน (ทองจ*นทร) พ.ศ. @๙๓๑ ขำราชการไค้เชิญพระเจ้าทองลนโอรส (เกิคจากมเห องค์ใหม่) อายุ @๕ มี! ขนกรองราชย์ ครองไค้ ๗ วน พระราเมศวรม ลพบุรีจบปลงพระชนม์เสียแล้วชนครองราชย์ สมเดชพระราเมสรร พ.ศ. @๙๓๑ พระราเมศวรขํ้นครองราชย์ ทรงพระนามว่า สม พระราเมศวร ไค้ขยายมณฑลพิษณุโลกรวมล้บกำแพงเพชร ให้พระยาลือไท ปกกรองเบ็1นพระมหาธรรมราชาที่ ๒ มีราชธานีอยู่สองแกว ไค้ขอล พระยาลือไทซึ่งเบ็1นนองสาวพระยาไสยลือไท ให้เบ็1นชายาพระโอรส รามราชา) พ.ศ. @๙๔© พระยาลือไทมาประทบที่มณฑลพิษณุโลก พระมห ธรรมราชาที่ ๒ ภกด็ต่อสมเด็จพระราเมศวร เล้าเมืองเชียงรายยกกำล เชียงใหม่ได้ ขอกำล้งมหาธรรมราชาที่ ๒ ไปช่วย มหาธรรมราชาท ให้สมเด็จพระราเมศวรไปตีเชียงใหม่โดยมหาธรรมราชาที่ ๒ เบ็๋นท พ.ศ. @๙๓๒ สมเด็จพระราเมศวรยกทํพิไปตีเชียงใหม่ (พา แสนเมือง) ไค้กวาดท้อนกรอบกรำ'ไทยลั้อ เชลยลงมาเบนอนมาก ไค้เข ไปฅ,ง์ภูมิลำเนาทางนครศรีธรรมราช สงขลา พทลุง ชุมพร ล้นทบุรี เบน วงศ์ของพวกชาวนกรๆ

๔ส์ พ.ค. ©๙๔๖ สนพระชนม์ ขณะที่พระราเมศวรไปฅีเมืองเชียงใหม่ เขมรไค้มากวาคฅอนกรอบ กรำทางตะว,นออกแต่ชลบุรีถึงจุ้นทบรีไปประมาณ ๖-๗ พนกนเอาไปเขมร เมื่อพระองค์กลบจากเชียงใหม่ ๑๙๓๓ (พ.ค. ๑๙๓®) ก็ไปรบเขมรซงมา ฅํ้งราชธานีที่บาสาน (เหนือพนมเปญ) ลอมบาสาน ๓ วนก็เขาเมืองไค้ เจ้าเมืองเขมร (เจาพระยาญาติ) หนีรอกไปไค้ จบไค้แต่ลูกซึ่งเบ็๋นอุปราช จึงให้พระยาไชยณรงค์รีกษาเมืองบาสาน แต่รีกษาไม่ไหวเพราะ พ.ศ. ©๙๓๓ เจ้าพระยาญาติไค้รวมพลมาฅงที่พนมเปญแลำหํนไปพี่งญวน ๆ ได้มารบก พระยาไชยณรงค์'หลายกร1งํ้ จะอาศโ]เขมรก็รวนเรไม่เบนกำลำของไทย จึง ต่องกลบแต่'ไค้กวาดต่อนกรอบกรำผู้กนมายำกรุงศรีอยุธยาเบี่นอ*นมาก พ.ศ. ๑๙๓๘ พระราเมควรสวรรคต พระรามราชาขนครองราชย์ สมเดชหระรามราชา พ.ศ. ๑๙๓๘ พระรามราชาโอรสขนกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเก็จพระรามราชาธิราช จีนยกย่อง พระนครอินทร์เจำเมืองสุพรรณบุ และรีบรอง'ว่าเบนกษ่ตริย์อีกองค์หนึ่ง พระนกรอินทร์ส่งทูตไปเมืองจีนอยู่ เรียิย\"เจีนจึงสนิทสนมกบพระนกรอินทร์มาก ทำให้พระนครอินทร์มีหนำมืฅา และมีพรรคพวกมากขนคำย บี่รุ่งขนจากบี่ที่ราชทูตจีนมา (พ.ศ. ๑๙๕๒) สมเก็จพระรามราชาคงแกนพระทํยในเรื่องการรีบรองทูฅจึน ทรงพิโรธเจ้ พระยาเสนาบดี (ขุนหลวงมหาเสนาบดี) จึงส่งจบ แต่เจ้าพระยาเสนาบดีหนี ไปไค้ คิกทำการขบถไปพาพระนกรอินทร์ ซึ่งเบนหลานพระบรมราชาธิราช ที่® และกรองสุพรรณบุรี(พ.ศ.®๙๓๗-©๙๕๒) เขำปลนกรงศรีอยธยาไค้

๕๐ สมเดชิทระนครอนทราชา®ราช (พ.ศ. @๙๕๒—®๙๖๗) พ.ศ. ©๙๕๒ พระนครอินทร์เสวยราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด พระนกรอินทราชาธิราช และให้สมเด็จพระรามราชาธิราชไปกินเมืองป กจาม (นครศรีธรรมราช) ระหว่าง พ.ศ. @๙๕๒-©๙๕๘ เมื่อสมเด็จพระ- รามราชาสนพระชนม์ พระมหาราชกนโ!โอรสได้กรองนครศรีธรรมราชต่อ (พ.ศ. ๑๙๕๙—๑๙๙๕) สมเด็จพระนครอินทราชาธิราชได้เคยไปถึงสำนกของเจำกรุงจ วงศใฅ้เหมืง ณ เมืองนํ่ากิง เมื่อ พ.ศ. ๑๙๒๐ มาแล่ว จีนจีงเขำมาใน ไทยมากในรชกาลน การหฅถกรรมทำถ้วยชามจีนในรชกาลนืย่งมืซาก เคาเผ เกรองถ้วยชามปรากฏในแขวงเมืองสิงห์บุรี พ ศ. ©๙©๒ พระยาไสยลื สนพระชนม์ ไม่มีโอรส พระยาบาลเมืองที่ครองสองแกว พิษณุโลก กบพ ยารามกำแหงนองร่วมมารคา (สนม) ที่กรองศรีถ้ชนาลโซึ่งเบ็๋นน1องพร มหาธรรมราชาที่๓ ทํ้งกู'ได้รบกนเพื่อชิงกวามเบ็๋นพระมหาธรรมราชา สมเด พระนครอินทราชาธิราชทรงทราบก็ยกกำลํงขั้นไป พอถึงเมืองพระบ สวรรค์) พระยาท1ง ๒ ก็มาเผา โปรคให้พระยาบาลเมืองที่ครองสองแค (พิษณุโลก) เบนมหาธรรมราชาที่ ๔ อยู่สองแกวแทนสุโขทํย พระยา กรองศรีสชนาฒั อยู่มาไม่นานพระยารามตาย ลูกชายชื่อ พระยายทธิษ!ร (พระยาเชลืยง) กรองต่อ สมเด็จพระนกรอินทราชาธิราชมีโอรส ๓ องค์ คือเ-จำอำยพ กรองสุพรรณบุรี เจำยี่พระยาครองแพรก (สรรค์) เจำสามพระยากรองช (เมืองต่อแคนเมืองเหนือ) พ.ศ. @๙๖๗ สมเด็จพระนครอินทราชาธิร

พระชนม เจาอายก*บเจำยี่พระยาทำยุทธหํฅลืเพื่อชิงบลล้งค์คายที่ พระยาไค้กรองราชย์ สมเดชฬระบร51ราชาธิราชท ๒ พ.ศ. @๙๖๗ เจำสามพระยาโอรสขนกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเก็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ เลิกตำแหน่งเจ่ากรองเมืองสุพรรณบุรี พระอินทราชาโอรสกรองเมืองสรรค์ มเหสีเดิมซึ่งเบนชนนีของพระอินทราชา สํ้นพระชนม์ พ.ศ. ๑๙๗๒ ไค้อภิเษกใหม่กบธิดาของพระยาบาลเมืองที่ กรองสองแกว พ.ศ. ๑๙๗๔ มืโอรติชี่อพระราเมควรประสติที่พล้บพลา ทุ่งพระอุทไเ (ทุ่งห*นครา) ขณะที่พระบิดารวมกำล้งเพื่อยาดราท*พไปรบเขม เนื่องจากพระมารคาทรงครรภ์แก่ไปส่งเสด็จ จึงมีสายเลือดที่งํ้ทางอู่ทองแล ทางพระร่วง พ.ศ. ©๙๗๕ พระบรมราชาธิราชที่ ๒ ยกท’พไปฅีเขมร ลอม อย่ ๗ เดือน รึงฅีไค้นกรธม (นครหลวง) พระเจาธรรมโศรกสนพระชนม์ใน สงคราม รึงให้พระอินทราชา (โอรสมเหสีเดิม) ซึ่งครองเมืองสรรค์ (แพรก) เบนกษ*ฅริย์เขมรครองนครธม แล้วกวาดตอนกรอบกรำประมาณ ๔๐,00๐ คนมาย*งพระนคร ฯ ค่อมาเจำพระยาญาติเชอวงศ์กษ*ฅริย์เขมรลอบวางยาพิษ พระอินทราชา แล้วกรองราชย์ก*บไค้อุปภิเษกก’บพระอินทมิฅรานองสาวพระ อินทราชา1ซึ่งตามไปอยู่ก*บพี่,ชายเบนมเหสีผาย,ซ้าย ทางกรุงศรีอยุธยาไม่ทราบ เรื่องวางยาพิษ เข่าใจว่าเบนไข้ฅายอย่างธรรมคา และเจาพระยาญาติก็ยอม อ่อนนอมกไ)พ่อทา (พระบรมราชาธิราชที่ ๒) แค่โดยดีด้วย ต่อมาเจาพระย ญาติไปอย่พนมเปญ แค่นนมานกรธมกบนครวคก็เบนเมืองราง พ.ศ. @๙๘© พระยาบาลเมืองที่กรองสองแกว (พิษณุโลก) เบน มหาธรรมราชาที่ ๔ สํ้นพระชนม์ รึงตงํ้พระราเมควรเบนอุปราช แล้ว พ

(5เ1ดุ0 ๑๙๘๙ ก็ให้ไปกรองสองแกว (พิษณุโลก) รวมอาณาเขฅผ่1ายเหนือ มณฑลเดียวกน พ.ศ. ©๙๘๕ เชียงใหม่แข็งเมือง ไดีเสดีจไปดีเช (นกรหลวงของลานนา) แต่ไม่สำเร็จ กรนประชวรก็ยกท*พกลับ พ.ศ. ๑๙๘๗ เสด็จ ไปดีเชียง ไหม'อีก ไค้กวาด ตอน ครอ ชายแคนเชียงใหม่มาย*งพระนคร ๆ ประมาณ ๑๒๐,0๐0 กนเศษ พ.ศ. ๑๙๙๑ สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ สวรรคต พระราเม ได้เสด็จมาเสวยราชย์ ส!แดชิทระบรมไตรโลกนาถ ประสติ พ.ศ. ๑๙๗๔ เบนอุปราช พ.ศ- ๑๙๘๑ กรองพิษณุโลก พ.ศ. ๑๙๘๙ กรองอยุธยา พ.ศ. ©๙๙๑ กรองพิษณโลก พ.ศ. ๒๐๐๖ สนพระชนม่ พ.ศ. ๒๐๓๑ พ.ศ. ๑๙๙๑ พระราเมศวรซึ่งกรองพิษณุโลกได้เสด็จมาเสวย ที่พระนครศรีอยุธยา ทรงพระนามว่า สมเด็จพระบวมไตรโลกนาถ อุ เมื่อ เบ็๋นอุปราชอยู่'ที่,พิษณุโลก (พ.ศ. ๑๙๘๑ นน) ได้มเหสีมีโอรส ๒ องค์ พระบรมราชา ลับ พระอินทราชา และเมื่อเบ็!นกษ*ตริยไปประท์บที่พิษณ ทำสงกรามลับเชียงใหม่นนก็ได้มเหสีอีกองค์หนึ่งเบื่นวงศ์พระร่วง พระเชษฐา (แปลว่า ประเสริฐไม่ได้ แปลว่าพี่) ทางเหนอ เมื่อพระราเมศวรกรองกรุงศรีอยุธยาเบนสมเด็จพระ ไตรโลกนาถแลว ไม่ได้ฅํ้งใกรเบ็่นพระมหาธรรมราชาปกกรองหำเมือง

๕ ข) เหนือ แต่ได้ใน้เจำนายที่ไว้ใจุกรองเมืองต่าง ฯ ขั้นฅรงต่อกรุงศร เช่น พิษณุโลก กำแพงเพชร ศรีส*'ชนาทัย (เชลียง) พระเจาติโลกราชเจ่าเม เชียงใหม่ มีหมื่นทังนกรอาเบ็1นผู้คิดการรบ เมื่อได้ปราบแกวนลานนาไว้ใน อำนาจุแลวก็อยากขยายอาณาเขกออกไปอีก พระยายทธิษฐิระ (พระยาเชลียง) ลูกพระยารามกำแหงซึ่งกรองศรีส'ชนาทัยอยากเบนพระมหาธรรมราชากรอง หวเมืองผายเหนือ วิงผกใผ่1ทับพระเจำเชียงใหม่ พ.ศ. ๑๙๙๙ พระเจำเชียงใหม่เห็นได้ทีก็ยกทัพมาตีได้เมือ เพชรแล่ว้ไปตีสุโขทัย และส่งทัพหนำมากวาดตอนกร*'วไทยถึงชยนาท สมเค็ พระบรมไฅรโลกนาถวิงยกทัพขั้นไป ทัพหนำเชียงใหม่ร้ก็ถอยหนี เจ่ เชียงใหม่ตีลู้สุโขท*'ยไม่ไค้ เมื่อทราบว่าทพอยุธยายกมาก็ยกทพกลบ ทพอยุธยา ตามทันฅีทัจุหล*'งเชียงใหม่แตกที่นำลิบ (แดนลำพูนต่อเกิน) ต่อ พระยายทธิษ5ระเบ็๋นขบถไปเช่ากบเจำเมืองเชียงใหม่ก็วิะเอาทัวมาลงโทษ พระยายุทธิษฐิระวิงอพยพหนีไปอยู่ทับเมืองเชียงใหม่ เมื่อ พ.ศ. ๒00 พ.ศ. ๒00๔ พระยายทธิษเระเบนทัพหนำ นำเจำเมืองเชียงใหม่ มาตีได้สุโขทัยและศรีสชนาล,ย แต่ตีพิษณุโลกกบกำแพงเพชรไม่ได้ แต่เม ทราบว่าส่อจุะมาตีเชียงใหม่ก็ยกทพกลบ พ.ศ. ๒00๕ ได้ให้พระยากลาโหมยกทัพไปตีสุโขทัยตีนมาได้ พ.ศ. ๒00๖ เจำเมืองเชียงใหม่ยกมาตีสุโขทัยอีก พระบรมไตรโลก นาถกบพระอินทราชา โอรสได้ยกทัพไปบองทัน ปะทะทันถึงขนตะลุมบอ พระอินทราชาถูกบนสนพระชนม์ เจาเมือง เชียงใหม่ยกทัพกล*บเชียงใหม การสงครามก็รากนไป

(^๔ เมื่อทางเหนือเกิควุ่นวายขนเช่นนึ่ จึงให้พระบรมราชาซึงกรอง พิษณุโลกเมื่อพ.ศ. ๒0๐๕ ไปกรองอยุธยา พ.ศ. ๒00๖พระองค์จึงประท เสวยราชย์ที่พิษณุโลก และตจ้สให้เจ้าแผ่นดินที่กรองอยุธยา ท สมเด็จพระบรมราชา หมายกวามว่าให้กรุงศรีอยุธยาเบนเมืองสกหลว มีพระเจ้าแผ่นกิน ๒ องค์ พศ.๒00๗ ทรงสร่างวกจุฬามณี พ.ศ. ๒00๘ ทรงผนวชทื่วํค'จุฬามณี ๘ เดือน ๑๕ วน พระเจ้า เชียงใหม่ พระเจ้าหงสาวดี พระเจ้าศรีสตนากนหฅ ไค้ให้ราชท มาถวาย พ.ศ. ๒0๑๔ ไค้ชำงเผือกตัวหนึ่ง นบเบ็นตัวแรกสม,ยกรุงศรีอย เบนราชธานี เจ้าเมืองเชียงใหม่ให้หมื่นตังนกรมาจ้กษาเมืองเชียง หรือเถิน) ต่อมาเกิดสงสโ)ว่าตัาวบุญเรืองโอรสจะคิคประทุษจ้าย ก็จ โทษ และสงสโหมื่นตังนกรจะมาเชำตับสมเด็จพระบรมไฅรโลกนาถใ ไปลงโทษ นางเมืองภรรยาหมื่นตังขนกรองเชียงชื่นแทน ไค้สวามิตั สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ และขอกำลังทพไทยไปรกษาเมือง ทพไทยตั ทนยกไป ทางแพร่และน่านก็ฅีเอาเมืองเชียงชื่นไปไค้ก่อน ชาวเชลียงที ใหม่ถูกกวาดตอนไปก็หนืกลับมาเจ้าตับสมเด็จพระบรมไฅรโลกนาถ พ.ศ. ๒0๑๗ พระองค์ยกตัพไปฅีไค้เมืองเชียงชื่น (ตรงตั ดารว่าตีเชลียง) พ.ศ. ๒0๑๘ พระเจ้าติโลกราชเจ้าเมืองเชียงใหม่ขอเบนไมตร องค์ยอมจ้บและคงประตับอยู่ที่สองแกวแล้วเปลี่ยนเบน พษ ธานี กบไค้รวมเชลียงและศรีสชนาลัย เบนสวรรคโลก

๕๕ พ.ศ. ๒อ๒๗ พระเชษ^าและพระโอรสของพระบรมราชาได้บวช และสึกเมือ พ.ศ. ๒0๒๘ แลำพระเชษ^าได้ตำแหน่งอุปราชพิษณุโลกและ เบนร*ชทายาทของพระบรมราชาคิวย ทางใฅ พ.ศ. ๑๙๙๕ พระมหาราชคน*ยสนพระชนม์ ลูกชื่อ เจ่า พระยาศรีธรรมโศกราชแต่ใปเบ็๋นเจ่าเมืองกำแพงเพชร ได้เลิกการมืกษํฅร กรองนครศรีธรรมราช ใช้ชุนนางเบ็นเจ่าเมืองแทน ทำให้มะละกา ซึ่งเคยขน ต่ออยุธยาเมื่อกร1งพระเจ่าอู่ทองฉวยโอกาสแข็งเมือง พ.ศ. ๑๙๙๘ ไทยยกกำลำไปปราบไม่สำเร็จ ทำให้มะละกามีอำนาจ ยึงขน ในรัชสม'ยของพระบรมไฅรโลกนาถได้ให้พระบรมราชาโอรสออกไป ฅีได้เมืองทวาย (ขณะนนยำไม่ได้เบีนของพม่า) กบได้จดการเปลี่ยน กรองส่วนกลาง คือ ได้แยกทหารกบพลเรือนออกจากกนเบนกนละส่วน ผายทหาร มีสมหกลาโหมเบ็นหำหนำ มีบรรคาศ*กํคเบนเจ่าพระยา จ'กรีศรีองครักษ์ ผายพลเรอน มีสมุหนายกเบนหำหนำ มีบรรดาศ*'กดีเบ็๋นเจ่าพระยา มหาเสนาบดึ มีเจ่ากระทรวงท๎ง ๔ เบนจฅุสดมภ์ รองลงมาคือ นครบาล (เมือง) ธรรมาธิกรณ์ (รัง) โกษาธิบดี (คลำ) เกษฅราธิการ (นา) การปกครองหำเมือง จดแบบเดียวก'บสุโขท'ย ๑) ศูนย์การปกครองออู่ที่กรุงศรีอยุธยาซึ่งเบนราชธานี หนำด่านเบนบอมบองกนราชชานีมืง์ ๔ พิศ ระยะจากเมืองหนำด่านถึงร ธานีเด้นใน ๒ วน

๕๖ เหนือ - ลพบุรี ตะวนออก - นครนายก ฅะวนตก - สุพรรณบรี ใต้ - พระประแดง ต่อมาปรากฏว่าเมืองบีอมเหล่านบองก*นช่าศึกไม่ได้ กลบม กบขาศึกใช้เบ่น3านทืพ จึงเลิกและรอบอมต่าง \"I ลง หวเมอ'!ชํนใน รายรอบฅามระยะทางคมนาคม เช่น ชลบุรี ปราจีน บุรี ลิงห แพรก ๆ เมืองใดสำกญ่ก็ให้เจ่านายไปปกครอง หวเมองช'นนอก หรือเมืองพระยามหานคร ได้แก่เมืองใหญ่อย่ห่า ราชธานี เช่น ไชยา ถลาง ๆ ได้แต่งฅงขุนนางเบนเจ่าเมืองปกครองม ลคมภอย่างเมืองหลวง เมืองพระยามหานครนีต่อมาได้ลำดิบชนเบีนเมือ โท ตรี ตามขนาดและความสำคญ่ เมองประเทศราช ได้แก่เมืองขั้น ให้เจ่านายพั้นเมืองปกคร บรรณาการมาถวาย ๓ บีกรง เกณรากน เสบียงมาช่วยในยามสงคราม เช่น กไ]พูชา มะละกา บีฅตานี มอญ เชียงใหม่ ๆ จดตาแหน่งยศขาราชการ มืลำดบขนคือ พระยา พระ หลๅง ชุน หมื่น พน ทนาย (ไม่มีเจาพระยา) วางตำแหน่งศ',กดนา พลเมืองมืนาได้กนละ ๒๕ ไร่ ข่าราชการมืนา ได้ตงแต่ ๕๐, ๑๐๐, ๑,๐00 ๑๐,0๐0 ไร่ เจ้านายมีไค้ ©๕,00 ๒๐,00๐ ไร ดิงกถูมณเฑยรมาล เบีนแบบแผนราชประเพณีสำหรไราชสำน กฎมณเฑียรบาลแบ่งเบน ๓ แผนก

(3(๓) ๑. พระตำรา ว่าควยแบบแผน เช่นการพระราชพิธีต่าง ๆ ๒. พระธรรมนูญ ว่าดำยตำแหน่งหนำที่ราชการต่าง ๆ ๓. พระราชกำหนด ฌ็๋นขอบำคบสำหรบในพระราชสำนก พ.ศ. ©๙๙๓ ไค้ตํ้ง์ตำแหน่งพระมหาอุปราช คือรองพระเช่าแผ่นค้น การศาล การบ'งก'บบ'ญชาเบั๊องตน คือการรบพ้อง พิจารณา ฅลอด จนการปรบโทษ ลงโทษผู้ทำผิดเบนหนำที่ของขำราชการไทย การฅรวจสำนวน การต'ดสินว่าผ้ใดผิดชอบคำยกฎหมายเบ็1นหนำที่ ของพวกพราหมณ ซึงเชียวชาญพระธรรมกาสตร์ แต่ไม่มีหนำที่บ'งก'บบ*ญชา วรรณคด มีหน'งสือที่แต่งในร*ชกาลของพระองค์ คือ มหาชาติคำหลวง (๒๐๒๕) เบ็๋นหน'งสืยิที่คืที่งในดำนการศาสนาและ การประพนธ โดยให้เลียนแบบที่พระยาลิไททรงแต่งไตรภมิพระร่วง ติลิตทระลอ ซึงได้รบกาวยกย่องว่าเบ็๋นยอดของวรรณกค้ไทยประ- เภทกลอนลิลิต เบนแบบอย่างในการศึกษาวรรณกคืของชาค้ การศาสนา สรำงพระศรีร่ฅนมหาธาตุ (พระปรางค์ท้ว'คพระพุทธ ชินราช พิษณุโลก) นิมนต์พระเถระเขำมาจากลงกา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถกรองราชย์ที่พิษณุโลก ๒๕ มี! ที่กรุงกรี อยุธยา ©๕ บ พ.ศ. ๒๐๓® สวรรคตที่พิษณโลก สมเดชทระบรมราชาธิราชที่ ๓ พ.ศ. ๒๐๓® โอรสคือ พระบรมราชาที่กรองกรุงศรีอยุธยาขํ้นกรอง ราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๓ พระเชษฐาเบนอุปร กรองพิษณุโลกในรชกาลนไค้เสียเมืองทวายให้กบพม่า แต่พระองค์ไค้ต คืนมาไค้ พ.ศ. ๒๐๓๔ พระบรมราชาธิราชที่ ๓ สวรรกฅ

๕๘ สมเดชพระรามาธิฃดีที่ ๒ พ.ศ. ๒๐๓๔ พระเชษ^าอุปราชผ้เบนน์องครองอยู่ที่'พิษ ขนกรองราชย์ที่กรงศรีอยธยา ทรงพระนามว่า สมเด็จพระรามาธิบคีท โอรส ๒ องค์ คือ พระเอก กไ] พระอาทิฅย์ ค่อมามีชายา © กน มีโ เมื่อ พ.ศ. ๒๐๕๐ คือ พระเฑียรราชา (พระมหา'จิกร-พรรคิ) พ.ศ. ๒๐๕๐ เล้าเมืองเชียงใหม่ (พระเมืองเกษแกว) ยกกำล คืสุโขทไ]แค่ไม่ไค้ พ.ศ. ๒๐๕๑ และ พ.ศ. ๒๐๕๓ ให้พระยากลาโหมย กำดังไปฅีแพร่ซึ่งเบน1ฐานท'พเชียงใหม่ยกมาค้สุโขทไ] ท*พกรงศรีอย ทพล้าศึกแตกแล้วถอยกลบ ทางเขมร ขนหลวงพระเสด็จ (เล้าล้น) ไค้ลอบฆ่ากษ*ฅริย์เข (เสด็จพระศรีสุกนธบท) เมื่อ พ.ศ. ๒๐๕๕ พระยาโองราชา อายุ ๒๕ บ ล้บพระยาล้นทราชา อาย ๒๓ บื่ โอรสที่ง์ ๒ ไค้หนีมาอยุธยา สมเด็จพ รามาธิบด็ที่ ๒ ไค้ทรงชบเลั้ยงพระยาล้นทราชาอยู่ไค้ ๙ บ ก็ลากด ไปฅงํ้หดักที่เมืองโพธิส*ฅว์ ไทยไค้ให้กำดังช่วย ไค้รบ หลายกร8งํ้ พ.ศ. ๒๐๖๙ รบชนะ ขุนหลวงพระเสด็จฅาย พ.ศ. ๒๐๗๑ พระยาล้นทราชาไค้ฅํ้ง็ฅวเบ็๋นกษ*ตริยี่อยู่ที่ละแวก (เหนือพนมเ ส่วนพระยาโองราชา เบนที่ไว้วางพระราชหฤทไ] จึงโปรดให้เบ็นเล้าเม สวรรกโลก พ.ศ. ๒๐๕๖ หมื่นพิงยี่แค่งกองโจรล้างเชียงใหม่มาหลอกเอา กนสโขท'ยกบเชลียงไปไค้ ๖๐ กน พ.ศ. ๒๐๕๘ หมื่น'พิงยี่แม่ทพเชียงให ไค้ยกท'พมาตีสุโขท'ยล้มให้หมื่นมะละฅีกำแพงเพชร,พล้อมล้น แค่ไม่ไค เมือง สมเด็จพระรามาธิบด็ที่ ๒ เห็นว่าสมกวรจะล้กการล้บเชียงให หก พ.ศ. ๒๐๕๘ พระองค์ไค้ยกกองท*พไปฅีลำปางพรอมล้วยพระเอก (พร

๕สิ่ ไชยราชา อาย ๓© บ) กบพระอาทิฅย์ (พระบรมราชาธิราชทิ ๔ อายุ ๓0 บ ฅีไค้เมืองลำปาง พ.ศ. ๒ ๐๖๕ แต่งทฅไปเจริญไมฅรีกบเจ้าเมืองเชียงใ (พระเมืองเกษแก่’ว) ซึ่งให้การริบรองเบึนอินดี พ.ศ. ๒๐๖๗ ได้มีผ้ทง บัฅรสนเท่ห์ว่าข่าราชการขบถจึงได้จบขำราชการมาฆ่าเสียฌึนอนมาก ๒๐๖๙ ไค้กงพร ะอาทิฅยวงศ์เบีนสมเด็จพระหน่อพุทธางกูรเจ้า (กฎมณเฑ บาลในแผ่นค้นพระบรมไฅรโลกนาถกำหนคว่า พระราชกุมารเกิคแต่พระ อครมเหสีเบนสมเด็จหน่อพระพุทธเจ้า หรือหน่อสมเด็จพุทธางกูร แต่แม่ยํวเมืองเบนพระมหาอุปราช) และเบนริชทายาท และให้ไปกรองพิษณุ- โลก ปกครองหำเมืองผ่ายเหนือ ในริชกาลของพระองค์ได้ทำกิจการหลาย อย่าง คือ การทหาร ทำสารบัญช คือ ไค้ฬัพิธีเกณฑ์คนเข่าริบราชการ มีกรมพระสุริส-วดี (สสดี) เบึนเจ้าหนำที่ทะเบียน ชายฉกรรจ์อายุ ©๘ ขนทะเบียนเบีน ไพร่สม คืออยู่ในระหว่างผีกห์ค อายุครบ ๒๐ บีจึงยำยไ เบน ไพร่หลวง คือเบนพลรบผล'กกไแข่าประจำกองท*พ (บีละ ๖ เดือน) จนปลกชรา (อายุ ๖๐ ปี1) ผู้ที่ไม1ต่องการเมนทหารหรือมืภมิลำเนาไกลมาริ การผึ1กลำบากก็เบีน ไพร่ส่วย คือต่อิงหาสีงของฅามที่ทางราชการกำหนดม ส่ง ถำบิคามีลูกชายรบราชการทหาร ๓ คน บิดาก็พนเกณฑ์ เมื่อมีสงกราม ไพร่ทุกประเภทต่องเข่าริบราชการ ทำพธทุกหวเมอง คือให้มีวิธีเรียกระดมพลทุกหำเมือง ทำตำราพิชยสงคราม มีวิธีจ้ดทพ เค้นบัพ ดงค่าย และยุทธวิธีอื่ การก่อสราง พ.ศ. ๒๐๓๓ สรางสกูปใหม่ ๒ องค์ในอิดพุทธาๅาด (อิดศรีสรรเพ็ชญ์) บรรจุอ3พระบรมไฅรโลกนาถกบพระบรมราชาธิราชที่

เ)0 พ.ศ. ๒๐๔๒ สรำงวิหารหลวงในวดพุทธาวาศ (นัดศรีสรรเพ็ พ.ศ. ๒๐๔๓ หล่อพระพุทธรูปยืนขนาดใหญ่ดํวยทองสมฤทธแนัวหุ้ หนัก ๒๐,๘๘๐ บาท (๒๘๖ ชง) องค์หนึ่งสง ๘ วา เสร็จ เมื่อ พ.ศ. ๒๐ ถวายนามว่า พระศรีสรรเพ็ชญ์ ประดิษฐานไว้ในวิหารหลวงหล'งน ๒๓®0 เมือฅอนกรุงแฅก พม่าได้เอาไฟสมลอกทองจนองค์พระละลายย่อยย*บ ไปหมดและเผาวิหารดำ)ย ขุดซ่อมกลองสำโรงกบกลองท*บนาง แขวงเมืองพระประแดงซึ่ง ทางกมนาคมระหว่างแม่นาเจาพระยาก*บแม่นาบางปะกง วรรณคด มืลิลิฅเรื่องยวนพ่าย การตดต่อกบด่างประเทศ เรีมเบนไมฅรีนับปอร์ฅุเกสคือ เมษายน พ.ศ. ๒๐๕๔ แม่นัพเรือปอว์ฅุเกส ชื่ออลพ่อนโสอ'ลบเกอร์ก ยกท*พเรือมาตีได้มะละกาและเมื่อได้ทราบว่ามะละกาเคยเบนเมืองขั้นของไทย จึงได้ให้เพ่อนันเค (อนเ^เธ ก617121๗6?) ถือหนังสือมาขอเบนไมฅร กบไทย พ.ศ. ๒๐๖® ปอร์ฅุเกสจึงแต่งทูตเขำมาเจรจาขอทำส''ญ ต่อไทย ทูฅร์อ ดวฅเตโคเอลโล พระองค์เห็นว่ามะละกาเกยแข็งเมือ สนัยพระบรมไตรโลกนาถไทยยกกำนังไปฅีก็ไม่ได้เพราะหนทางไกล ไมตรีปอร์ตุเกสและยกมะละกาให้ปอร์ฅุเกส กบอนุญาตให้ชาวป คำขายปลูกบำนเรือนอยู่เผยแพร่กริสตศาสนาในเมือง อยุธยา มะริค บฅ นกรศรืธรรม ราชได้ พ.ศ. ๒๐๗๒ สมเด็จพระรามาธิบตีที่ ๒ สวรรคต สมเดชิทระมรมราชา0ราชท ๔ พ.ศ. ๒๐๗๒ พระอาทิตยวงค์โอรสขั้นกรองราชย์ทรงพระนาม สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร (สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่

๖๑ ให้พระไชยราซา (พี่ฅ่างมารคา) ไปครองพิษณโลก พระองคไค้สรางสถูป องกหนีงในข่คพระศรีสรรเพิชญ์ บรรจุอ*3สมเด็จพระรามาธิบดี'พี่ ๒ และไค ทำไมฅรีกํบเชียงใหม่ พ.ศ. ๒ว๗๑ สมเด็จพระบรมราชาที่ ๔ สวรรกฅค ไข้ทรพิษ สมเดชทระร*ษฎาธิราชกมาร พ.ศ. ๒อ๗๖ ข่าราชการได้อ*ญเชิญพระร*ษฏาธิราชกุมารโอรสอายุ ๕ ขวบข้นเสวยราชย์ พ.ศ. ๒0๗๗ พระไชยราชา (ลุง) ยกท*พมา'จาก พิษณโลก จ*บพระริษฎาธิราชกุมารซึ่งกรองราชย์ไค้ ๕ เดือนปลงพระชนม แลวข้นกรองราชย์ สมเดช'ผระไชยราชาธิราช พ.ศ. ๒๖๗๗ พระไชยราชาไค้ข้นกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด็จพระไชยราชาธิราช ไค้มีโอรสกบมเหสี ๒ องค์ คือ พระยอคพา (พระ แกวพา) พ.ศ. ๒๐๗๙ ก*บพระศรีสิน (๒อ๙๕) แต่พระมเหสีสนพระชนม์ ทำวศรีสดาจ*นทร์สนมเอกไค้เลั้ยงไว้อย่างชนนีจึงไค้ยกย่องให้เบ็๋นแม ทางพม่า เนื่องควยพระเจ่า'ราชาธิราช (พม่า) ก*บพระเข่าฝร\"งม (มอญ) ทำสงกรามมานานทำให้ราษฎรเดือดรอน จึงหนีไปอยุ่ในเขตตองอ มากข้น ม*งกินโยหรือเมงกะยินโยเชอสายกษัตริย์พม่าไค้ลอบฆ่าเมงสีสกษ ตองอแลวข้นกรองราชย์ต,ง์ฅ'วเบนใหญ่ประกาศข่งหว*ดฅองอเบ็๋นอิสระ และ ตง ตำ เบ็น กษัตริย์ ทรง พระ นาม ว่า พระ เข่า มหา ศิริไชย สระ (พ.ศ. ๒0๒๙- ๒อ๗๓) ต่อมาเมื่อสั้นพระชนม์ม*งตราลูกอายุ ด๖ บี่ไค้เสวยราชย์เมืองตองอ มีพระนามว่า พระเข่าฅะเบงชเวฅํ้ (แปลว่าสุวรรณเอกฉัตร) ไค้ปราบปร

โซีข ไค้มอญเบนเมืองขึนเบนอนมๅก มอญที่'ไม่พอใ'จก็หนีมาอยู่ที ของ 1ทย พระเจาฅะเบงชเวฅคิอว่าเบนเมืองมอญจึงยกท้พมาตีไค้เมื ดราน (เหนือด่านเจตีย์ ๓ องค์) พ.ศ. ๒0๘© พระไชยราชาไค้ยก กบพระเจาฅะเบงชเวฅเอาเมืองเชียงดวานกืนมาไค้เบนเหตุให้พระเจ้า ชเวฅผูกพยาบาทหาโอกาสแก้แกนไทยต่อมา เมืองเชียงฅรานนืมอญเรี เค้งกรายน์ อ*งกฤษเรียก อ*ทร่น เบนเมืองที่เจ้าพระยามหาโยธา (พระ ฅนสกุลคชเสนืกรองอยู่ก่อนเช่ามาสวามิ/]''กดต่อไทยสม*ยกรุงธนบุรี ทางเหนอ เนื่องจากแสนคาวชนนางไค้ลอบฆ่าพระเมืองเกษ (เจาเมืองเชียงใหม่) เมื่อ พ.ศ. ๒๐๘๘ พระเมืองเกษแกวมีแด่ธิดาช จิระประภา แสนดาวจึงจะไปเชิญเจ้าเมกุค้ไทยใหญ่ (เมืองนาย) เขามาก เชียงใหม่ เจ้าเมืองลำปาง เชียงราย เชียงแสน ไม่เห็นด้วยจ จะปราบแสนดาว แต่กำล'งไม่พอไค้ขอกำล*'งแสนหวีมาช่วย เชียงใหม่ไค้มี ไมตรีก*บอยุธยา ท'าวพระยาเชียงใหม่จึงขอกำลำกรุงศรีอยธยาชื่นไปช่ พ.ศ. ๒0๘© สมเด็จพระไชยราชาธิราชยกกองท*'พไปช่วยเชียง ให้พระเฑียรราชา (นองต่างมารดา) อายุ ๔0 บ เบ็๋นผู้สำเร็จราชการร*'กษ พระนคร ก่อนท*'พอยุธยาไปถึงเจ้าเมืองแลนหวีไค้ยกกำลำมาช่วย ตีไค ใหม่และไค้จบแสนดาวกบพวกฆ่าแลำยกนางจิระประภาชื่นครองเช เบนมหาเทวี เมื่อท'พอยุธยาไปถึงพระนางก็ออกมาตอนร*บ สมเด็จ ไชยราชาจึงยกท*พกลบ พระเจ้าฅะเบงชเวฅซึ่งฅง์อิสระที่ฅองอู'ไ ไว้มากมืนืส*ยมุทะลุห่าวหาญโปรดการสงครามและไค้พี่เขยชื่อบเรง ว่าพระเชษ^าธิราช) เบนแม่ทพ พ.ศ. ๒อ๗๔ ฅีไค้หงสาวดี ไค้เที่ยวป

๖๓ ปรามหำเมืองใกล้เกียงถึง ๗ บี่ ได้เขตมอญพม่าไทยใหญพนเมืองขั้น อนมากจึงตงพิธีราชาภิเษกเบนพระ!,จ้าราชาธิราช และยกหงสาวดีขั้นเบ ราชธานีรึงเรียกพระเจ้าหงสาวดี พระเจ้าหงสาวดีที่จริงเบึนพม ไทยเรียกพระเจุาหงสาวดีลนดำ พระนางจิระประภาเห็นว่าพระเจ้าหงสาว มีอำนาจมากก็ยอมอ่อนนอม พ.ศ. ๒0๘๘ สมเด็จพระไชยราชาธิราชรึงยก ทพไปฅีเชียงใหม่อีก ดีได้ลำพน ลำปาง เชียงใหม่ พระนางจิระประภายอ เบนประเทศราชกรงศรีอยุธยาพระองค์ก็ยกท*พกล'บ เมื่อถึงพระนครแล่ว่ไม่ชำ สมเด็จพระไชยราชาธิราชก็สวรรคต (พ,ศ. ๒0๘๙) สงส*‘ยว่าท่าวศรีสุอา¬ จนทรีลอบวางยาพิษเพื่อให้พระยอคพาที่ย่งเด็กอยู่ขั้นกรองราชย์โคยเร็ว ในร'ชกาลของพระองค์ ปอร์ฅุเกสได้เช่ามาทำมาหากินในกรุง ศรีอยุธยาแต่ร'ชกาลสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ประมาณ, ๑๓0 กน ไทยไ จางนายทหารปอรฅุเกสกนหนงชอ 0จฌ1ถ20 ป็ธ 861X35 เขารบราชการเบี่น ผู้บำก*บบญชาทหารรำษาพระองค์ ผีกให้รู้จำใช้อาวุธบนแบบใหม่แบบชาว ยุโรป เมื่อกราวดีเมืองเชียงตรานก็ได้เกณฑ์ชาวปอร์ตุเกส ๑๒0 กน ดำย ชาวปอรีฅุเกสชำนาญการใช้บีนไฟไทยรึงชนะ กรนกลบจากการรบ อีพระราชทานที่บำนรีมแม่น'ไที่งฅะว่นฅก เหนือกลองตะเกียน จ*งหว่กอยฐยา ให้พวกปอร์ฅุเกสตงบำนเรือนอยู่ และให้สรำงวำฅามศาสนาคริสตำในพํ้นที่ นนได้ ปอร์ตุเกสพวกนเบนตนเดิมของพวกทหารแม่นบีน และมีเชอสายสื มาจนถึงพวกกรีสตํงที่อยู่ตำบลกุฎีจีนบกน นำยไปออกแม่นาเก่า หนำวกอรุณซึ่งกลายเบืนแม่นํ้าฅรงตำหนักแพ

๖๔ ทระแก*วหา (พระยอดพา) พ.ศ.๒อ๘๙ ข่าราชการไค้เชิญพระแกำพ้าโอรสอายุ®®บี' ครองราชย์ พระเฑียรราชาเบืนผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ท้าวศรีสุดา เบนผู้สำเร็จราชการพระราชว*ง ท้าวศรีสุดาจนทร์ซึ่งมากคำยรากะจ ไค้พระเทียรราชาเบนสามี แค่พระเทียรราชาเกรงพระสุริโยท*ยชายาเดิม กรนจะปฏิเสธท้าวศรีสุดาจนทรีก็กลำภ*ย ค*งนน เมื่อไค้ถวายพระเพล พระเทียรราชาจึงออกบวชที่วดราชประดิษ^าน โดยเกรงภโ) ราชการงาน เลยอยู่ในกำมือของท้าวศรีสุคาจ*นทรีแค่ผ้เคียว อยู่มาท้าวศรีสุดาจนทรีไค้เห็นพ''นบุฅรศรีเทพที่หอพระก็เลิดร'ก ได้ยำยเข่ามาร*'กษาหอพระข่างใน แลำฅ8งเบนขุนชินราชและลอบเบ็นชู้ก* ค่อมาตงให้เบนขุนวรวงศาธิราช (ราชินีกุล) บำกํ'บบ''ญชาทหารรีกษ ให้มีอำนาจและมีกำล*งร*’กษาคำ กวนเมื่อมีครรภ์จะออกว่าราชการไม่ถน จึงให้ขนวรวงศา ๆ เข่ามาอยู่ที่จวนในวำและให้ร*'บกำส่งไปส'งราชก ถำใกรไม่ยอมอ่อนน*'อมก็ลอบฆ่า พระยามหาเสนาสมุหกลาโหมรู้เรื่ จึงถกลอบแทงฅาย เมื่อท้าวศรีสุดาจ,นทรีกลอดบุตรชาย (บางเล่มว่าหญิง ขณะนนสมเด็จพระยอคพ้าอายุ ๑๔ บี่ เมื่อทราบเข่าก็คิคก*'บขนนางจะกำ ขุนวรวงศาธิราช แค่บี่ดกวามไม่มิคจึงถูกขุนวรวงศา ๆ ลอบวางยาพิษสน พระชนม์ (พ.ศ. ๒๐๙๑) คนทงหลายเข่าใจว่าสํ้นพระชนม์เพราะโรคธร พระแกำพ้ากรองราชย์ไค้ ๒ บ ๖ เดือน พ.ศ. ๒๐๙® พระศรสินนองชายอาย ๗ ขๅบ เบนรชทายาท ทๅๅ ศรีสุดาจนทรีให้ขุนวรวงศาๆ เบนผู้สำเร็จราชการ ขนนางไม่พอใ มีพวกคิดกำจดขุนวรวงศา ๆ ๒พวก พวกหนึ่งคิดฅ่อเจำเมืองหำเมืองค

๖๕ จนหำเมืองผายเหนือกระคำงกระเดื่อง อีกพวกหนึ่งมีขุนพิเรนทรเทพ (เ พระวงศ์) กับขนอินทรเทพเจำกรมตำรวจเบ็๋นหำหนำ มีหลวงศรียศกบหมน ราชเสนาเบนพวกคิดจะฆ่าขุนวรวงศา ๆ ทีเดียว กรนทราบว่าหำเมืองเหนือกระคำงกระเดื่องจำดองทำการอย่างใศ อย่างหนึ่งให้เดีคขาค พ.ศ. ๒0๙® ทำวศรีสุคาจนทรีจึงให้ราชาภิเษ วรวงศาธิราชขั้นฌ็๋นกษฅริย์เพื่อให้มีอำนาจยิงขั้น กับหกังว่ กลางจะไค้ยอมอยู่ใต้อำนาจ ขนวรวงศาธิราช พ.ศ.๒0๙© ขนวรวงศาธิราชขั้นกรองราชย์ ไค้ต่ง์ให้นายกันนอง ชายเบนอุปราช ขุนพิเรนทรเทพกบขุนอินทรเทพได้ลวง,ให้ขุน,วร'วงศา ๆ ออกไปจบชำงสำกัญที่เพนืยดวดซอง ขุนวรวงศาๆ ทำวศรีสุดาจนทรี หญิง พระศรีสิน ลงเรือลำเดียวกนไป จึงลูกขุนพิเรนทรเทพ ขุนอินทรเทพ หลวงศรียศ ช่วยกันกับฆ่าเสียทงลูกและเมีย ส่วนพระศรีสินนนเอาไว้ นายกันอุปราช (นองชาย) .ลูกหมื่นราชเสนายิงดกช่างฅาย ขุนวรวงศาธ อยู่ในราชสมบดไค้ ๙๒ วน ฟึมเด์ปีทระมหาจํกรทรรดิ พ.ศ. ๒0๙๒ ขำราชการไค้กัญเชิญให้พระเทียรราชา (นองพระ ไชยราชาต่างมารคา) ลาบวชขั้นกรองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด็จพระ มหากักรพรรฅิ มเหสีทรงพระนามว่า สมเด็จพระสุริโยกัย มีโอรสธ พระราเมศวร พระมหินทรี พระกรีเสาวราช (ลูกสนม) พระสกัสคิราช (พระริสุทธิกษดรี) พระเทพกษฅรี (พระราชบุฅรีที่เสียพระชนมีพรอม

๖๖ สมเด็จพระสุริโยท*'ย) ก*บมืธิดากบสนมอีก กือ พระแกวพา และพระธิดาอี ๔ องค์ ไค้ทรงชบเลั้ยงพระศรีสิน (ลูกพระไชยราชา) ไว้คิวย ก*'บไค้แ ผ้มืกวามดีความชอบ ดือ ยกขนพิเรนทรเทพขํ้นเบนเจ้า เบ็๋นพระมหาธรรมราชาให้ไปก พิษณุโลก (พ.ศ. ๒0๙๑-๒๑๑๒) ก*'บยกพระวิสุทธิกษ''ฅรีธิคาให้เบ็๋นมเหส คว้ย ให้ขุนอินทรเทพเบนเจ้าพระยาศรีธรรมโศกราช กรองนครศรีธรรม- ราช ก''บให้ลูกสาวที่เอิคจากสนมเอก ๑ กน ให้หลวงศรียศเบ็๋นเจ้าพระยามหาเสนา (สมุหนายก) กบลูกสนม ๑ กน ให้หมื่นราชเสนาเบ็๋นเจ้าพระยามหาเทพ ก''บลกสนม ๑ คน ศกหงสาวด็ครํ'งท ๑ กบพม่า เมื่อพระเจ้าหงสาวดี (ฅะเบงชเวด) ไค้ทราบข่าวการจลาจลของกรุงศรีอยุธยา เห็นเบ็๋นโอกาสที่จะแผ่อาณาจ''กร มาทางฅะวนออกคว้ยมีร้พสมากกว่าไทย หลายเท่า ก''บ ไค้ เมือง มอญดีดต่อแด ไทยไว้เบนที่มน และย*'งเบนการแก้แกนไทยในกราวดีเมืองเชียงดราน จึงให้เกณฑ์พม่า มอญ ไทยใหญ่ มารวมกนที่เมืองเมาะตะมะ แลว เข่ากรงศรีอยุธยาทางด่านเจดีย์ ๓ องค์ เมื่อ พ.ศ. ๒๐๙๑ การบองก''นข่าศึกของไทยในสม''ยนนมีเมืองบอม ๔ ทศ เหนือ-ลพบุ ดะว''นออก-นกรนายก ตะวนดก-สุพรรณบุรี ใต้-พระประแดง ข่าศึ มาทางไหนเอาเมืองบอมทางนนฅํ้งมนต่อสู้ในขนดน ถ้าสู้ไม่ไต้ก็ถอยเข่ เอากรุง ๆ เบนที่มนขนสุดท่าย เมื่อทราบว่าพม่ายกมาก็สีง์ให้พ ราชา ยกท''พพิษณุโลกลงมาช่วยแลวสีงทพใหญ่ไปตงที่สุพรรณบรี ข่าศึก ส่วนที่กรุงก็เตรียมการต่อสู้ข*นสุคท่ว่ยไว้

\\)0า) ขอเสียเปรียบที่สำก*ญของไทยมี ๒ ประการ คือ มีกำลังนอยกว่ ไม่เกยใช้ภูมิบ่ร ะเทศกรุงศรีอยุธยาเบนที่ค่อส้ข่าศึก เพราะเบนกรงแรกที่ขาศึ ยกมาถึงพระนคร ท*'พพม่าเมื่อเข่าทางด่านเจคีย์ ๓ องค์แล่เว้ก็ตี'ได้กาญ ทพไทยที่สุพรรณบุรีสู้พม่าไม่,ไค้เพราะกำลังนอยกว่าก็ถอยเข่ากร รุกท่อมาลังทุ่งลมพลี สมเด็จพระมหาลักรพรรคิยกทพออกไปเพื่อ ขาศึกพรอมลัวยพระมเหสี โอรสธิดา ทํพพระเลัาลักรพรรคิปะทะเข*าก*บท*พ พระเจ*าแปรซึ่งเบนท*'พหนำ เผอิญล้างของพระมหาลักรพรรดิเลียทีห เอาไว้ไม่อยู่ พระเจ’'าแปรไล่คามมา สมเด็จพระสุริโยท*'ยก*'บพระเทพกษ*'ฅรีอยิก กน ข่าศึกพนพระสุริโยท*ยิพิวงกกก*'บกอล้าง พระราเมศวรลับพระมหินทร ๆ เข่าช่วยกนเอาพระศพมาไค้ พระธิดาองค์หนึ่งก็สั้นพระชนม์ กองท*พไทย ถอยเข*ากรุงฅ่ง์มื่'นร*กํษาพระนคร เพราะท’พพม่ามีกำลังมากน*ก กอยท*พ พิษณุโลก (พระมหาธรรมราชา) ยกมาจะไค้ตีกระหนาบข่าศึก ๒ ท่านพร,อม กน เนื่องจากกรุงศรีอยุธยามีนาลัอมรอบ พม่าจะยกเข่าตีทางไหนไทยก็เอ ใหญ่ลงเรือไปดกยิง พม่ามีแฅ่มีนขนาดเล็กกว่าไทยเพราะมาจากทางไกลเอา ใหญ่ บุ มาก็หนกมาก นอก'จากนึ่นไทยลังเก็บกวาคเสบียงอาหารเข*าไว้ใน พระนกรฯ พม่าหาเสบียงไค้ยาก พอทราบข่าวว่าท*พไทยยกมาจากทางเหนื อีกทพหนึ่ง (ท*พพิษณุโลก) พม่าก็ถอยทพกลับไปทางฅากเพื่อออกด่า เมา ไม่ไปทางเก่า (กาญจนบุรี) เพราะทางนึ่เสบียงอาหารหมกสั้น พม่าล้อมกรุงไค้เตีอนเศษก็ถอยไปทางเหนือ ท,พพระราเมศวรสมทบก’บท*พ พระมหาธรรมราชาไล่ฅิดฅามทพพม่า ไทยไค้ฆ่าพม่าล้มฅายและแฅกหนี เบนอ’นมาก จวนจะถึงกำแพงเพชรอยู่แล้วบุเรงนองพี่เมียพระเจ’'าหงสา เห็นว่าทพพม่าจะเสียที ก็ลัดให้ทพพม่าซุ่มดกแล้วให้ทหาร ท*'พไทยไม่ร้เท่าจึงถลำเล้าไปถูกตีแตก พม่าลับพระราเมศวรและพระม

๖๘ ธรรมราชาไค้ ไทยต่องส่งทฅและบรรณาการไปถวายว่ากำปล่อยพระราเม พระมหาธรรมราชาและทหารที่จุ*,บไปคืน,ให้แล่'วจะยอมเบี่นเมืองส่วยร ๓0 ฅว เงิน ๓00 ชง กบภาษีปากเรือท่าเมืองฅะนาวศรีถวายทุกบี ปรองดองคงนจะส่งชำงเผือกไปถวาย ๒ เชือก พระเจำหงสาวดีตกลง พระ มหาจกรพรรดีจึงให้พระยาพิษณุโลกก,บพระยาสวรรคโลกทำสทย์ถวายแทน พระองค์แลำนำชำงเผือกประตบเครื่องทองกำ ๒ เชือก คือ พญาใหญ่ พญานอย (พงศาวดารพม่าว่า) กํบชำงชนะงาอีก ๒ เชือก คือ พลายมงคล ก,บพลายมงคลทวีป ส่งถึงกำแพงเพชรจึงไค้พระราเมศวร พระมหาธรรมรา และทหารคืนมา ช่างชนะงา (ชำงคำ) ๒ เชือกไม่ไค้เอาไปเพราะอาละว มาก กรุงศรีอยุธยาเบ็๋นเมืองส่วยของพม่าอยู่ ๓ มี! ถึง พ.ศ. ๒0๙๔ จึงกฒ เบนเอกราช เพราะพม่าดองปราบจลาจล มอญ ไทยใหญ่อยู่หลายบี) กล่ เมื่อพระเจำฅะเบงชเวฅั้กล่บถึงหงสาวดีก็ไค้เสพสุรากบชาวปอร็ฅุเก ที่เลยงเบ็่นมหาดเล็กกนสนิทอยู่เสมอจนมึนเมาเสียสดีออกว่าราชการไม่ บุเรงนองตองเบนผ้สำเร็จราชการที่ง์ปวง อาณาเขตของพระเจำหงสาวดีขณะนน ทางเหนือเบน'ไทยใหญ่ กลางเบนพม่า ใฅ้เบนมอญ ไทยใหญ่กบมอญจำค,องอยู่ใต้อำนาจพม กลำพระเจำหงสาวดี เมื่อพระเจำหงสาวดีสดีพ้นเพ้อน มอญที ขบถ บเรงนองต่องยกกำลำไปปราบ ทางนึ่ขุนนางไค้ล่อให้พระเจำหงสาวดี ไปตามช่างเผือกแลวปลงพระชนม์เสีย เมืองด่าง ๆ ก็ฅํงตำเบนก๊กเ อีก บุเรงนองยำไม่ทไเจะปราบมอญ เมื่อหำเมืองต่างๆพากนกำเริบเหลือ กำลำที่'จะปราบก็กลบ'ไปสะสมกำลำที่,จำหวดตองอู'จนมีกำลังมากพอก็ย ไค้ตองอ แปร หงสาวดี เมาะตะมะ ในพ.ศ.๒0๙๔ และพ.ศ.๒0๙๖ไค้

๖ส่ ฅงหงสาวดีเบนราชธานีและราชาภิเษก ทรงพระนามว่า พระเจาศิริสุธรรม- ราชาแท่พงศาวคารไทยเรียก พระเจ่าบเรงนองบ้าง พระเจ่าหงสาวดีบ พระเจาสิบทิศบ้าง ซึงเบนพม่าไม่ใช่มอญ พระเจ่าบเรงนองไค้ฅงให้มำ ลงห์โอรสองท่าใหญ่เบนอปราช ให้อนุชากรองฅองอู แปร เมาะฅะมะ เม ดีไค้อิงวะก็ให้ลูกเขยกรอง นอกจากนนยำดีไค้ไทยใหญ่และเลยมาถึงเชียง จึงเบนพระเจ่าหงสาวดีที่มีอำนาจมากที่สุด เบืนพระเจ่าแผ่นดินที่เข เบนแม่ทัพที่สามารถท1ง \"Iที่พระองศ์ท่องวึงทำสงกรามคลอดชีวิตของพระ- องค์ฯก็ยํงมีโอรส ๓๓ องศ์ ธิดา ๓๘ องศ์ ศกคร1งท ๒ ทับเขมร เมื่อทราบว่ากรงศรีอยุธยาเกิดจลาจล พ.ศ. ๒๐๙๑ และแพ้พม่า เขมรก็กระท่างกระเดื่อง พระยาจ’นทราชากษัตริย์ (ษัองชายพระยาโองราชา) ไค้ยกกำลำมากวาดตอนผ้คนแถบปราจีนบุรี นกรนายก ไปเบึนจำนวนหลาย พ่น ไทยอยากปราบเขมรแด่ทำไม่ไค้เพราะกำลำบอบชำ ท่อมาเมื่อ พ.ศ. ๒อ๙๙ พระมหาจ*กรพรรติไค้ให้พระยาโถงราชา (เจ่าเมืองสวรรกโลก) ซึ่ง มีความชอบในการช่วยกำจ่ท่ขุนวรวงศาธิราช ยกทัพไปดีเขมรโดยหวำจะให้ เบนพระเจ่าแผ่นดินเขมร แท่ไปแพ้และตายในการรบจึงเบนทันยุติ สมเด็จพระมหาจกรพรรดิไค้พระราชทานเพสิงศพสมเด็จพระสุริโยทั ที่ว’คสบสวรรค์ พ.ศ. ๒@๐๔ พระศรีสินโอรสพระไชยราชาธิราช ที่บวชอยู่ คิดขบถ ยกกำลำเขาพระราชวำ พระราเมศวรกบพระมหินทรๆและขำราชการ ได้เขำต่อสู้ พระศรีสินลูกบีนตาย

ฟ่บ ศกคชํงที่ ๓ กับพม่า เนองจากพระมหากักรพรรอิมีชำงเผือก ๗ ช่าง (พระกเซนทโรดม พระรทนากาศ พระแกัวทรงบาศ พระบรมไกรษร พระสรียกุญชร กับชำง พงอีก ๒ เชือก) พระเกัาบุเรงนองได้ทราบก็อยากได้กัาง จึงมีพระราชส มาขอ ๒ ชำง ทางกรงศรีอยุธยาได้ปรึกษากัน ส่วนใหญ่เห็นควรให้ ส่ว กัอยซึงมีพระราเมศวร พระยากักรี พระยาสนทรสงคราม เห็นว่าไม่ควรใ กรุงศรีอยุธยาจึงฅอบขดของไป ทำให้บุเรงนองโกรธ หาว่าต่คไมฅรี แล ในรชกาลพระร่วงกเกยให้ชางเผือกแก่เกัาพ้ารํว ๑ ชำง และเมื่อฅะเบงชเว มาตีอยุธยาก็ได้ชำงเผือกไป ๒ ชาง ซึงไม่เบ็1นกวามจรีงเพราะขณะน กังไม่มีชำงเผือก พ.ศ. ๒๑๐๖ เมือรวมพลที่เมาะดะมะแล่ว่ก็ยกกัพมา ศรีอยุธยานนได้เตรียมการบีองกันพระนกรฯมาแลวถึง©๕บี (พ. ศ. ๒ ๒๑๐๖) ในยามว่างศึก ไทยได้ปรบปรุงกำลง แก้ชํอเสียหายในการสงครา กรงที่แลวหลายอย่าง เช่น การกัดกำกัง การกัดพาหนะ การกัดที ๑) รอมอม เมืองสุพรรณบุรี นครนายก ลพบรี เพราะเห็ ไม่มีประโยชน์ บองกันชำศึกไม่ได้ กกับมีประโยชน์แก่ชำศึกใช เหลือไว้แต่ที่พระประแดง เพื่อบองกันชำศึกที่อาจมาทางเรือได้ สชำงกรุงธนบุรี เพราะจะเอาอิฐมาใช้) ๒) สรางกำแพงพอง ก่ออิฐถือปูน ฅามแนวแม่น-■เพ็งชำ ในพระนคร ๆ โดยรอบ และสชำงบอมฅามแนวกำแพงเบีนวะยะ ‘กุ จุนร0บ กัดแม่นํ้าออกไปก็สชำงบอมเคี่ยวประจำ ๔ ทิศอย่างแบบฝชํง ๓) เฅรยมการระคมพล ออกสำรวจทำกัญชีราษฎว ดลอ เขฅมณฑลราชธานี กัดแบ่งตำบลให้เบนกังหวด เช่น

ฟ่ด คาบลฅลาคแกว เบ็่นเมืองนนทบุรี ตำบลท่าจีน เบ็นเมืองสากรบุรี (ร. ๔ ไค้เปลี่ยนชื่อเบน สม พนที่ฅะ'วนออกราชบุรี รวมกบพนที่ทางใต้สุพรรณบุรี เบนเม นครชยศรี (ร. ๖ เปลี่ยนชื่อเบน นครป1ฐม) ช่ดดงช่งหช่ดฉะเชิงเทรา จ*งหวดสระบุรี เพื่อการระดมพล ๔) จดหาพาหนะ ทางบกเที่ยวหาช่างเพื่มเดิมให้มาก ทางนาแปลงเรือแชงซึ่งเบ็๋นเรือกรรเชียง บรรทกของและกนเบน เรือพายบรรทุกทหารและวางบนใหญ่ แล่นไต้เร็ว พ.ศ. ๒®00 ได้ขุดกลองล*ดที่บางกรวย แต่ว*ดชลอมาทะลุว*ดขเหล็ก กราวนเมือปฏิเสธไปแลวิก็เฅรียมด*วคอยรบกองท*พิหงสาวดี เนื่องจากพระเจ่าบุเรงนองเกยรบก*บไทยมากรีงั้®แลว (พ.ศ.๒0๙®) ย่อมได้รอบร้ภมิประเทศกำล*งคน และวิธีรบของไทย จึงแก้ไขช่อช่ดช่อง ไม่มาทางด่านเจดีย์ ๓ องค์ เพราะเกรงจะถกท่พเหนือ (พิษณุโลก) หนาบ จึงมาทางด่านแม่ละเมา เอาบนใหญ่ที่ดีกว่าไทยมามาก และช่าง ปอร์ฅุเกสซึ่งชำนาญการใช้บนใหญ่มาดวยกว่า ๔00 คน ให้เชียงใ อาหารทางลำนาเช่าพระยา พ.ศ. ๒๑0๖ ทพพม่ายกมาทางเหนือ ซึ่งกรุงศรีอยุธยามิได้คิด บองกนทางนนไว้ เพราะคิดว่าพม่ากงจะมาทางเดิม (ด่านเจดีย์ ๓ องค์) พม่ ยกมากรํ้งนื่ ๕ ท*พ ท*พอุปราช ทพพระเจาองวะ ทพพระเจาแปร ท*พพระเช ตองอู และท*'พพระเช่าหงสาวดี พนทพหลวง ได้ฅีเมืองต่างๆ ฅามทางได้มา

เบนลำคบ เช่น กำแพงเพชร พิษณุโลก สวรรคโลก สุโขทโ] พิช่ย ๆ และ เมอไต้เมืองเหนือหมดแล่ว พม่าจ้ดท่พใหม่ คือ พระเลัาแปรค มาฅามลำนำเจาพระยา บกขวาทิพอปราช บี1กซ่ายพระเช่าอ,ง,วะ กลางพร ฅองอ พระเจ้าหงสาวดีเบนทิพหลวง คามมาขางหลัง ส่วนพระเจ้าเชี ให้คุมกองลำเลียงคามมา สำหรับเมืองพิษณุโลก สวรรคโลก พิชย ให กองทิพควย กรุงศรีอยุธยาเมื่อทราบว่าพม่าดีหวเมืองผืายเหนือ ก็ใ พิชโ]รณฤทธิ ลับพระยาพิชิฅณรงค์ คุมทพไปช่วยพิษณุโลก แค่พอไป นครสวรรค์ ได้ทราบว่าพิษณุโลกเสียแก่พม่าแลว จึงถอยมาคงท เมื่อพม่ายกมาก็ได้สู้เบนสามารถแค่กำลังนอยกว่า คองถอยมาย'งกรุงศรีอย เมื่อทพพระเจ้าบุเรงนองมาถึงพระนคร พระมหาลักรพรรด้ก็ยกลั ฅีทํ้งํ้ทางบกทางเรือ ที่ทุ่งสุมพลีอีกกรัง ทพไทยกำลังนิอยกว่าและ หลายลำ สู้ไม่ไค้ก็ถอยเช่ากรุงๆ พม่า'จึงเลั1ลัอมกรง ๓ ค่าน (เหนือ-ค -ฅะรันออก) เมื่อพม่ายกมาทางเหนือนน พระมหาธรรมราชาขออ บเรงนอง ให้กนสนิทถือหน*งสีอมาทูล พระมหาลักรพรรดิ ขอให้ยอ นิอมพระมหาลักรพรรคิโกรธหาว่า พระมหาธรรมราชาไปเช่าก*ษขำศึก จึงใ จำกนสนิทนนเสีย ได้ให้พระมหึนทรๆคุมท*พเอาเรือรบใส่บนใหญ่เที่ ก็นพม่ามิให้รุกเช่าใกล้กรุง แค่ท,พเรือพระเจ้าแปรมีเรือมากกว่า ดีกว่าจึงทำลายเรือรบไทยได้เบนอนมาก และแย่งเรือกำบนบรรทุกบีนใหญ ไปไค้ ๓ ลำ พม่าไค้เอาบึนใหญ่ก็ง์ยิงเช่ามาในพระนกร ถูกรัค บ้าน ราษฎรพงเสียหาย ราษฎรเสียขรัญ ขณะที่กนไทยเสียขรัญแล อย่นื ทางกรุงหงสาวดีเกิดขบถ ขนาดถึงลับเผาปราสาทราชมณเฑี บุเรงนองทราบจะนำทพกลับ แค่เมื่อเห็นชาวพระนกรกรันกรัามแลัว พระราชสาสนมาลังพระเลัาลักรพรรดิ ว่าจะยอมแพ้หรือจะรบ พร

๓)๓ จกรพรรคิยอมแพ้ โดยยอมเบนเมืองออกและขอให้พระราเมศวรผ่านพิภพ แทน ได้นำชางเผือก ๑ ชำง กบราชบรรณาการ ไปถวายบุเรงนอง \"I ขอให้ ส่งชางเผือกมาถวายอีก ๓ เชือก และขอให้พระมหาจ*กรพรรคิก,บพระราเมศวร มาพบก่อน เมื่อพระมหาจกรพรรคิและพระราเมศวรมาเผืาบุเรงนองพรอมก*บ ชำงพลาย ๒ เชือก พ*ง ๑ เชือก กบราชบรรณาการ เมื่อทำสัจจะถวายแลว บุเรงนองกล*บยึคเอาพระสักรพรรคิอับพระราเมศวรไว้ และเอาไปกรุ หงสาวดี พรอมกบพระยาจกรีและพระยาสุนทรสงคราม กบชำงเผือก ๔ เชือก (พระคเชนทโรดม พระบรมไกรษร พระรตนากาศ พระแกวทรงบาศ) เมษายน พ.ศ. ๒๑๐๗ ให้พระมหาธรรมราชาครองพิษณุโลก ให้พระมหินทราธิราช กรองกรุงศรีอยุธยา กบขอพระนเรศวรโอรสพระมหาธรรมราชาไปเบนบุตร เลยง (ตำจำนำ) ควย สมเดปีทระมหินหราธิราช เมษายน พ.ศ. ๒® ๐๗ พระมท้นทร ๆครองกรุงศรีอยุธยา เบ็๋น สมเด็จพระมหินทราธิราช กรุงศรีอยุธยาเบนเมืองออกของพม่า ส่งส่วยชำ ๓๐ ตำกบเงิน ๓๐ ชำ (ต ชำพม่า ^๑๐๐ บาท) กบเงินภาษีปากเรือที่ ท่าเรือมะรีด อันเบนเมืองท่ากำขายอับต่างประเทศให้พม่าทกบ เจำเมืองบตตานี ที่ส่งให้มาช่วยกรุงศรีอยุธยานน เมื่อมาถึ ไม่ทนรบสับพม่า เพราะพระมหาสักรพรรคิยอมแพ้เสียก่อน และเม ทราบว่า พม่าเอาฅำพระมหาจกรพรรคิไปกรุงหงสาวดีคำยแสัว ก็คิด'ว่ากง ไม'มีพระเสัาแผ่นดินปกกรอง จึงคิดขบถ ยกพวกเช่าอังเก็บทร*พย์สมบ รวบรวม พอออกมาพวกราษฎรก็เช่าต่อสู้ฆ่าชาวบฅตานี ลมฅายเบนอันมา พระยานตตานีลงจากหสังช่าง รีบลงสำเภาหนีรอดไปได้ ในการดีกร

๓)(* อยุธยากรงน เจ่าเมืองเชียงใหม่ (เมกุติ) ไม่ไค้กุมกองลำเลียงมาคว คามที่บุเรงนองสง แค่ให้พระยาสามลำนก,บพระยาแสนหลวงมาแทน เมื่อ บุเรงนองปรานขบถที่หงสาวดีแลัว ทราบว่าเชียงใหม่กบคิดกบเชียงแ ลำปาง น่าน เชลียง จะแข็งเมือง พ.ศ. ๒©๐๗ ไค้ยกท*พไปตีเชีย ไค้ส่งให้ท'พไทยไปช่วย สมเด็จพระมหินทราธิราชจึงส่ง้ให้พระมหาธรรมร ยกกำล่งไปช่วย ส่วนพระราเมศวรที่คามบเรงนองไปดีเชียงใหม่ค ประชวรสนพระชนม์กลางทาง เจ่าเมืองเชียงใหม่ (เมกุติ) ยอมแพ้ พระยาเชียงแสนไค้ แค่พระยาเชลียง ลำปาง น่าน หนีไปเวียงจ'นทน์ บุเรงนองพ*กที่เชียงใหม่น1น พวกไทยใหญ่ที่ถุกข์บเบ็นเชลยที่กรุงห เกิดขบถ บุเรงนองจึงรีบยกทพกล'บเอาคำพระเจ่าเมกุตีไปคำย ให้เจ่าห จิระประภาครองเชียงใหม่ แล,ว่ให้อุปราช (ลูก) ก*บพระเจ่าอำวะ (ลูกเข ยกท*พไปเวียงจนทนีคิดตามเอาคำพระยาท,ง ๓ นน ส่วนท*พพระมหาธรรม ราชาให้กลบพิษณุโลก เมื่อทพพม่าถึงเวียงข์นทน์ก็เขำล ไชยเชษฐา (เจ่าเมืองเวียงจ*นทน์) ก*บกองทพหนีเช่าบา ทพพม่าไค้ค ต่อสู้ก*นก*บกำลังของ ๓ พระยา พระยาน่านคายในที่รบ อีก ๒ พระ ไปไค้ ส่วนทพพระไชยเชษฐาแต่งเบนกองโจรออกรำควานทพพม่าเสียห ผ้คนลไเคายอดอยากเบึนอนมากจึงตองยกทพกลับแต่ไค้เอาพระชนนี มเ อนุชา นางสนมกำนลของพระไชยเชษฐาไปกรุงหงสาวดีคำย พ.ศ. ๒©๐๖ พระไชยเชษฐาเจ่าเมืองศรีลัคนากนหุฅ (เวียงจนท เมื่อถกพม่ากวาดดอนมเหสี ๓ กน (กนหนึ่งชื่อ แกำมโนวา เบนธิด กรุงศรีอยธยา) พรอมทํ้งสนมกำนัลไป จึงขอพระเทพกษ*ฅรีธิคาพระม จำรพรรคิไปเบนมเหสี แต่พระเทพกษ*ตรีประชวร พระมหินทราธิราชจึ พระแก่ว่พ้า (เกิดจากสนม) ไปแทน พ.ศ. ๒๑๐๘ พระไชยเชษฐาทราบว่า

ฟ่(3เ ไม่ใช่ธิคาพระสุริโยทํยจึงส่งกืน พ.ศ. ๒©0๙ กรุงศรีอยุธยาส่งพระเทพ กษฅรีไปให้ โคยให้พร ะยาแมนคมกำลัง ๑,000 กน ไปส่งทางค่าน สอมอ เมือพระมหาธรรมราชาทราบก็ทลเจ่าหงสาวดีพระเจาหงสาวดีได้ส่ กำลัง ๕,000 คน มีพระตะปะเบนนายกองมาดกชิงเอาพระเทพกษตรีไป กรุงหงสาวดี เมอพระไชยเชษฐาทราบเรื่องก็โกรธพระมหาธรรมราชา คิดจะแก้ แคไแเฅ่ลังหาโอกาสไม่เหมาะได้แต่เตรียมกำลังไว้ พระมหาธรรมราชาเ ทราบว่าทางเวียงจ*นทน์เฅรียมทัพ ก็ให้ลัาราชการเชิญพระอินทรเทว เทพกษต'รี) ธิดาไปถวายบุเรงนอง (พ.ศ. ๒๑0๙) ศกครำท ๔ ก“บพม่า ๒®๑๑ พระมหินทราธิราชได้กบคิดลับพระ ไชยเชษฐาตีเมืองพิษณุโลกเบ็่นการแก้แกน โดยให้พระไชยเชษฐายกทัพมา จากเวียงจนทน์ ทัพไทยจะยกขั้นไปกระหนาบ ปลาย พ.ศ. ๒๑0๙ พระไชย เชษฐายกทัพจากเวียงลันทน์มาลังพิษณุโลก พระมหาธรรมราชาเมื่อทร ท*พเวียงลันทน์ยกมา ได้ขอท*พอยุธยาขํ้นไปช่วย แต่ลังไม่วางใจจึงข ให้ช่วยอีกควย พระมหินทราธิราชให้พระยาสีหราชเดโชช*ยกุมกำลังล่วงหน ไปทำที่ว่าจะช่วย แค่สำเบึนกวามลับให้เบนไส้ศึก แลวพระมหินทราธิราช ก็ลัดทัพเรือคามไปโดยมีพระยาราม (สมุหนายก) เบนกองหน้า พระองค์เอง เบนกองหลวง ยกขั้นไปพิษณุโลก แค่พระยาสีหราชเดโชช*ยกลับไปบอก กวามลับให้ลับพระมหาธรรมราชา พระมหาธรรมราชาจึงหำมทัพอยธยาเข เมือง ทัพเวียงลันทน์เมื่อทราบว่าทัพอยุธยายกขั้นไป ก็เข่าตีพิษ สามารถ แต่ไม1ได้ เมื่อทัพเรือของพระมหินทราธิราชไปถึงพิษณุโลกถ พระมหาธรรมราชาปล่อยแพไฟ ทำให้เรือใหญ่นอยไฟไหม้เกิดโกลาหล

ฟ่๖ เมือทราบว่าทพพม่ายกมา ท,พอยุธยายกกล*บ ทิพเวียงจ*นทนีก็ถอยท*พก เวียงจนทน์ พระยาพุกามและพระยาเสือหาญ แม่ทิพพม่ายกมาช่วยแห่ไ เห็นทิพเวียงจ้นทน์ถอยก็ติดตามถลำเข้าไปเลยถกทิพเวียงจ*'นทน์ที่ซุ่มอยู่ หนีกลบไปพิษณุโลก พระมหาจ*กรพรรพิอยู่หงสาวคีไค้ ๓ บี1เคษ อนุญาฅบุเรงนองบวช ค่อมาขอเพินธุดงค์เพื่อนมสการเจคีย์สถาน มากรุงศรีอยุธยาทางกำแพงเพชร สมเดชหระมหาปีกรพรรดิ เม.ย. ๒®®® พระมหาจ*กรพรรพิถึงพระนกรศรีอยุธยา สมเด็จพระ มหินทราธิราชได้อ*ญเชิญให้กรองราชย์จึงลาบวช ตน ๒®®® บุเรงนองให้หาต''วพระยาพุกามและพระยาเสือหาญ พระยาทง ๒ จึงขอให้พระมหาธรรมราชาไปควยเพื่อช่วยทูลขอโทษ มิ.ย ๒®®® พระมหาธรรมราชาออกไปหงสาวดีเบนครื่งแรก ได้ขอโทษพระ ที่ง์ ๒ บุเรงนองก็ยกโทษให้ พระมหาธรรมราชาได้รองทุกข์ต่อบุเรง เรื่องพระมหินทราธิราชคบคิดก้บพระไชยเชษ^ามาทำรำย บเรงนองเห็น สมคะเน จึงตงั้พระมหาธรรมราชาเบน พระศรีสรรเพ็ชญ์ เจ้าพ้าพิษณ “เจ้าพ้าสองแกว” เบนประเทศราชชั้นตรงต่อหงสาวดีไม่ชั้นต่ออยุธยา ทางกรุงศรีอยุธยาทราบว่าพระมหาธรรมราชาไปหงสาวดีก็เข้าใจว่ากงจะไป พ้องบุเรงนองให้มาตีกรุงศรีอยุธยา พระมหาจ\"ทวิพรรพิก*บพระมหิน จึงยกกำล่งทางเรือไปพิษณุโลก รไ]เอาพระวิสุทธิกษัตรี พระเอกาทศ กบครอบกรำพวกข่าหลวงเพิมกลบพระนคร เพื่อให้พระมหาธรรมราชาเ ห่วงจะได้ไม่ขอทิพหงสาวดีมาตีอยุธยา ส่วนกรุงศรีอยุธยาให้พระยาวามวิ'ก ไว้ ขากฒัพระมหาจไ!รพรรพิได้แวะพกที่นครสวรรค์ พระมหินทรๆได้เข

(ท่) ๓) กำแพงเพชร เพราะเบ็นต่านสำก*ญ่ที่พม่ายกทพผ่านมาเพื่อเข่าตีอยุธยา ๓ วน เสียรีพลเบนอ*นมากก็ดีไม่ไค้จึงเลิกท*'พกลบกรงศรีอยุธยา ข่าหลวง เมืองพิษณุโลกได้รีบนำคๅามไปทลพระมหาธรรมราชา พระมหาธรรมราชา ฅกใจรีบนำความทูลให้บุเรงนองทราบ บุเรงนองหาว่ากรุงศรีอยุธยาเสียส เบ็นขบถ จึงส่งให้เตรียมท'พ แต่เบนฤดฝนจึงให้พระมหาธรรมราชากล*บมา ก่อนเพื่อมาเตรียมกำลังไว้ ส่วนทพต่าง ณุ ให้มารอที่พิษณุโลก ทพ จะมาเมื่อสนฤกฺฝน ฅ.ก. ๒๑®® บุเรงนองยกท*'พมาจากหงสาวดีเบ็๋นทิพใหญ่มีกำลัง ๕ แสน จ*ดเบน ๗ ท*พ คือ ท*'พอุปราช ทพพระเจ่าแปร ทพพระเจ่าตองอู ท*พพระเจ่าอ*ง'วะ ทพพระเจ่าเชียงใหม่-เชียงตุง ท*พพระมหาธรรมราชา พระเจ่าหงสาวดี มาทางด่านแม่ละเมา เมื่อประชุมทิพที่กำแพงเพชรแลว ธ.ก. ๒๑๑๑ ยกทิพมาถึงกรุงศรีอยุธยาก็เข่าลัอม คนไทยพยายามต่อส้เบึ สามารถ พระมหาจ*'กรพรรติให้พระยารามเบนผู้บ*'ญชาการทิวไป และมืสาส์น ไปย*งพระไชยเชษฐาเจ่าเมืองเวียงจนทน์ให้ยกกำลังมาช่วย พระยา บ*'ญชาการที่ทองสนามหลวงจ''คกำลังกองหนุนไว้สำหรบส่งไปช่วยกำนที่ถกตี หน*ก กำลังรกษาพระนครได้ต่อสู้ตำนทานเบนสามารถ กว่าทิพพม่าจะรกมา ถึงกูพระนครได้ก็ฅองใช้เวลาถึง ๒ เคือน แต่เผอิญในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒®®๒ พระมหาจ*กรพรรติสวรรคต สมเคอพระมหินทราธิรา3] เมือพระมหินทราธิราชขืนกรองราชย์ต่อ ไม่ได้เอาใจใส่ในการ ให้ผู้เขมแข็งในการต่อสู้พากนทอใจ พม่าดีพระนกรมา ๕ เดือนแล้วก็ พระมหาธรรมราชาร้ว่าที่ชาวพวะนครศรีอยุธยาไม่ยอมแพ้นํ้นเพราะพระยาราม

กนเดียว จึงมืสาส์นลับให้ขำหลวงเดิมถือมาถวายพระวิสุทธกษ*ตรีว่า ไม ควรเบ็นไมตรีกบพระเลัาหงสาวดีอย่างคราวสงครามขำงเผือก และว่าเพรา พระยารามกนเดียวที่ยให้ญาติแตกลันหากส่งตำพระยารามให้กไ]พระ สาวดี‘''เกงยอมเบ็๋นไมตรีเหมือนก่อน พระมหินทรๆตกลงให้ทูตนำพระยาราม ไปถวายพระเลัาหงสาวดีและขอทำสนติภาพ พระเลัาหงสาวดีรไ]ตำพระยาราม ไว้แล้วกีบอกว่าล้าต้องการเลิกสงกรามก็ต่องยอมแพ้เบนเชลย ผ ยอมจึงสู้ก่นต่อไป พระเลัาหงสาวดีให้พระยารามปลอมหนำลือถึงพร เชษฐาเจาเมืองเวียงจนทน์ที่กำลงยกทิพมาช่วยโดยให้คนไทยถือไปความว่ ให้รีบมาเร็ว ‘ๆ เพราะท*พพม่ากำลังระสํ่าระสาย พระไชยเชษฐาหลงเ ถกทพอุปราชพม่าที่ซุ่มที่สระบุรีดีแตกยไ]เยินต่อง เลิกท*พกลบไป พ กำลังตีพระนครอีกหลายกร8งกีตีไม่ไค้ พระเลัาหงสาวดีว้ฅกเพราะใกล้ฤดู เขํทกที จึงคิดอุบายส่งพระยาจกรีเขำมาเบึนไส้ศึก โดยแกลังจอง ปล่อยให้-หนีเขำกรุง พระมหินทรฯไม่ทราบอุบายรบพระยาจกรีไว้ แลัวใ การร็กษาพระนครแทนพระยาราม พระยาลักรีทรยศไค้ขำยผ้เขมแข็งไป ดานที่ไม่สำกํญ เอากนอ่อนแอไปไว้ในดำนที่มีการรบหน*ก พระศรีเสาวร นองพระมหินทรๆ ช่วยรบพุ่งเขมแข็ง พระยาลักรีทูลยุยงว่าเบื่นข ประหาร ในที่สุคพระยาลักรีก็นคให้พม่าเขำปล้นพระนคร พม่าเข ใน สิงหาคม พ.ศ. ๒๑®๒ ไทยไค้พยายามต่อสู้พม่าอยู่ถึง ๙ เดือน (เดือน อาย พ.ศ. ๒๑®ต — เคอน ๙ พ.ศ. ๒©®๒) ตุลาคม พ.ศ.๒®@๒ พมาให้ พระมหาธรรมราชากรองกรุงศรีอยุธยา ส?แดงพระมหาธรรมราปา ตุลาคม พ.ศ. ๒๑®๒ พระมหาธรรมราชาข็นครองราชย์ กรงศรี อยุธยาเบื่นประเทศราชพม่า กรุงกรีอยุธยามืแต่เปลือก เพราะบเรงนองไค้

ฟ่ส์ กวาดฅำนผู้คน,พลเมืองเอาไปเบี่นเชลยหมด เหลือประมาณ ๑๐,๐00 คน ขุนนางเหลือไว้ไม่กี่คนกบขุนหมื่นประมาณ ๑00 กน บน[หญ'นอย เครือง ศํสฅราวธ ดลอดจนเงนทองของที่มืค่า บุเรงนองริมไปหมด ส่วนพระยา จ'กรีที่ทำให้กรุงแดกนน บเรงนองจะให้เมี่นเจำเมืองพิษณุโลก แด่พระยา จกรีขอไปร'บราชการที่กรุงหงสาวดี บุเรงนองจึงให้เบ็1นเจาเมืองร่างกุ นองประท”บในพระนคร ๆ ๘๖ วน ดลอดฤดูฝน (เดือน ๙-๑๒) พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๑๑๒ ยกท*พกลบ และให้เอาดำพระมหินทรๆ พระญาติวงศ์และชา ราชการโดยมากไปหงสาวดีควย สมเด็จพระมหาธรรมราชามีโอรสธิดา คือ พระสุพรรณเทวี (สุวรรณกลยา หรือ สุพรรณกํลยาณี) ถวายบุเรงนอ เมื่อพระองศ์ขั้นกรองกรุงศรีอยุธยา พ•ค- ๒๑๑๒ พระอินทรเทวี (พระเทพกษ'ตรี) ถวายบุเรงนอง พ.ศ. ๒๑0๙ พระนเรศวร (พระองศ์คำ) เกิด พ.ศ. ๒๐๙๘ พระเห้หงสาวดี (บุเรงนอง) ขอไปเลํ้ยงเบนบุตรบุญธรรม (ดำจำนำ) เมื่อคราวศึกชำ ได้อย่กรุงหงสาวดี ๖ มี่ (พ.ศ. ๒๑0๗-๒๑๑๒) อายุ ๙-๑๕ บี เมอ บุเรงนองได้พระสุพรรณเทวีไปแลวคคื'แพ7ะนเรศวรให้ พศ. ๒๑๑๔ พระ นเรศวรไปครองพิษณุโลก พระเอกาทศรถ (พระองศ์ขาว) คงอยู่ในกรุงศรีอยุธยาเพราะยงทรง พระเยาว์ ศกครำท ๕ กบเขมร พ.ศ. ๒๑๑๓ เมื่อทราบว่ากรงศรีอยุธยา ยบเยิน พระยาละแวก (นำงพระบรมราชา) ก็ยกท*'พกำลำ ๒๐,๐00 กน เข่าตีกรุงศรีอยุธยา เมื่อยกมาถึงชานเมือง ไทยขณะVIนไม่มีกำลำพ

©/0 คิดจะหนีไปพิษณุโลก แต่เกรงผ้ฑ้ยไทย (เจ้าเมืองเพชรบูรณ กอยปลนกลางทางก็เลยจำเบนต่องส้ลัแขมร พอพระจำปาแม่ทพ ถูกยิงฅายกบกอชาง เขมรก็เลิกท*พกลับไป แต่กงกวาคต่อนผู้กใเฅามหวเมือง รายทางไปควยเบนอนมาก ศิกครํ้ง๎ท ๖ ก,บเขมร พ ก ๒๑อ๘ เมื่อทราบว่าVIพไทย (พ มหาธรรมราชากบพระนเรกวร) ต่องยกไปช่วยท*พพม่าตีเวียงจ*นทน พร ละแวก (พระส'ฎ1ฐาลูกพระบรมราชา) ก็ยกทพเรือมาถึงวคพน*ญเชิง เผอ พระมหาธรรมราชากลับก่อนกำหนด เพราะพระนเรศวรเบนไข้ทรพิษ (คือ ไปได้แก่หนองบำลำภู) จึงทนต่อสู้เชมร เขมรสู้ไม่ได้ก็ถอยทพกลับไ กงข์1)ผู้กนเมืองธนบุรี พระประแดง ไปลัวยเบ็1นอไเมากฅามเกย พ.ศ. ๒๑๑๙ นองพระบรมราชาสํ้นพระชนม์ พ.ศ. ๒๑๒๑ พระยาจีนจ'น,ตุขุนนางจีนกรุงก*มพชาได้มาปล้ เพชรบุรีแต่ปล้นไม่ได้ไม่กล้ากลับเขมรจึงสวามิภ*กดต่อไทยอยู่ใน ได้รู้งานท*งํ้ปวงในพระนครแล้วลอบหนีลงเรือสำเภาไปเขมร พอคี ที่พระนเรศวรลงมาเผาพระบิดาเมื่อทราบเช่าก็เรียกพวกพิษณุโลกที่ มาดวยติคตามโดยลำพิง พระองค์ออกหนำเช่าต่อสู้เองจนพระแสงทรงถ ขาศึกแต่พระย าจีนจนตุหนีไปได้ พ.ศ. ๒๑๒๒ แม่ทพเขมร (พระทศโยธาลับพระสรินทราชา) ได้ ยกกำลัง ๕,00๐ กนมาตีไค้นกรราชสีมาแล้วเลยลงมาเพื่อบ่ลนสระ พระนเรศวรอยู่ที่พระนคร จึงเรียกพวกล้อมวิงรวมกนได้ ๓,๐0๐ ก ไปพับาดาล ใช้อบายซุ่มพลล่อให้ทพเขมรหลงเช่าที่ซุ่มตีทํ'พเขม กลับไป

^๑ พ.ศ. ๒๑๒5; พระยาละแวก (น*กพระส'ฏ^,า) ได้ยกท*พมาตีเพชรบุร ใหม่ แค่ผู้บองก*นของไทยแตกความสาม*กตี จึงเสียเมืองเพชรบุรีให้ พระยาละแวก พ.ศ. ๒๑๒๕ เขมรได้ยกกำลังมากวาคตอนครอบกรวไทย ทางหวเมืองตะว*นออกอีก ประจวบก'บเวลาที่พระนเรศวรแรกจะทรงบญชา การศึก จึงถูกพระนเรศวรแต่งกองทพหำเมืองออกไปฅีแตก พ.ศ. ๒๑๒๔ บุเรงนองสํ้นพระชนม์ ม'งชํยสิงห์โอรสเบนพระ หงสาวดีนไเทบุเรง ม*งกยอชวาโอรสเบนอุปราช ให้เจาประเทศราชไปเผา ตามธรรมเนียม พระนเรศวรไปเผาแทนพระบิดา เจำเมืองลังไม่มาถือว่า เบ็๋นขบถ นนทบุเรงจึงให้ม*งกยอชวาอุปราชคุมกำลังหงสาวดีท'พหนึ่ง พระ ลันท*ต (นัดจินหน่อง) คมกำลังตองอลัพหนึ่ง พระนเรศวรคุมท*พอยุธยา ท*พหนึ่ง ไปตีเมืองลังซึ่งฅง์อยุ่บนภูเขา แต่ทางเขำตีเมืองลังแคบ คนละว*น ท*พหงสาวดีลับท*พตองอุตีเมืองลังไม่ได้ ท*พอยุธยาตีเมืองลังแ จํบเจำเมืองลังได้ทำให้พระเจำหงสาวดีนนทบุเรงไม่พอพระลัย ต่อม บุเรงเกรงพระนเรศวรจะตํ้งลัวเบนอิสระจึงคิดปราบไทยก่อน ให้เกณฑ์ไ ใหญ่มาทำทางและต1งยุ้งฉางแต่เมาะดะมะถึงกำแพงเพชร ให้นนทสูก'บราช ลังกรำคุมกองใหญ่มาฅง์เสบียงที่กำแพงเพชร พ.ศ. ๒๑๒๗ พระเจำลังวะแข็งเมือง นันทบุเรงได้ยกท*พไปปราบ ให้อุปราชรกษาหงสาวดไีทยถูกเกณฑ์ให้ยกท*พไปช่วยตีลังวะคำย พระ นเรศวรไปแทนพระบิดา พระองค์แกลังเดินท*พชำ บุ เพื่อรอให้พระเจุ หงสาวดีทำศึกกบพระเจำลังวะถึงแพ้ชนะลันก่อน มำกยอชวาอุปราชคิด ให้พระยามอญ ๒ คน คือพระยาเกียรคิพระยารามมาคอยรบพระนเรศวรที่ เมืองแครงพรอมทํ้งไพร่พสแถะออถบุบายว่'1 ถาทพบุปราชตีทำ)พระนเรศวร

๘๒ แลวให้พระยาเกยรติพระยารามตีค์านหล่งจํบพระนเรศวรฆ่า พระยาที ความไปเล่าให้พระมหาเถรคนฉ่องผู้เบ็๋นอาจารย์ทราบ พระมหาเถรก สงสารพระนเรศวร เมื่อพระนเรศวรเสด็จมาเยี่ยมอย่างเกยจึงชวนพระยา มาเผาและทูลให้ทรงทราบ พระนเรศวรโกรธและประกาศอิสรภาพไม่ย ขนกบพม่า ทรงพระเตาท*กษิโณทก หล่ง้นาลงพระธรณี ณ เมืองแกรง เขตมอญ) และเตรียมจะยกไปตีหงสาวดี เมื่อได้ยกกำล่งขำมลำนาสะ! ใกล้หงสาวดี จึงทราบว่าพระเจำหงสาวดีรบชนะพระเจ่าอิงวะและเกื ทพกลบแลว พระองค์จึงกวาคฅํอนกรอบครำขํมลำนาสะโตงกล*บมา พระเร หงสาวดีทราบจึงให้อุปราชยกกำล่งไปจบพระนเรศวร กำล่งพม่ามาทนท’พไทย ที่แม่นาสะโตงแต่อยู่กนละฟาก พระนเรศวรทรงพระแสงบื!นยิงขำม สุรกรรมาแม่ทพพม่าตาย อุปราชพม่าเลิกทพกล่บไป พระนเรศวรไม่ได้ยกท กลบทางดำนแม่ละเมาเกรงจะถูกตีกระหนาบได้ เพราะนนทสกบราชล่งกรำ อยู่ที่กำแพงเพชรจึงกลบทางด่านเจดีย์ ๓ องค์ แด่นนมาพระมห ก็ทรงมอบอำนาจเด็ดขาดให้พระนเรศวรดุจเบนพระเจำแผ่นอินองค์หนึ่ง นเรศวรยกกำล่งขั้นเหนือขบไล่กำล่งพม่าที่ตงใน,ไทย เช่นทพนนทสกบ ล่งครำ ๆ ออกไปจากไทยหมดพระยาพิไชยกบพระยาสวรรกโลกประมาทพระ นเรศวรต1งแข็งเมือง จึงยกท,พไปร็บประหารชีวิตเสียแลำกวาดตอนชาวเม 7 'สื่/“.' .1.. .' \"เหนือมาอยุธยาเพื่อสู้'พม่า ทำให้เมืองเหนือรำงไป ๘ บี ไทยเบีนปร พมา ๑๕ บ (พ.ศ. ๒๑๑๒—๒๑๒๗; ศกครงท๗ กบพมา พ.ศ.๒๑๒๗ เมอนนทบเรงชนะพวิ)ะ!,จุๅฎ^ๅ*; และกลบมาได้ทราบพฤติการณ์ของพระนเรศวร จึงล่งเกณฑ์ทพเพื่อตีก อยธยา ให้พระยาพสิม (อา) ยกมาทางด่านเจดีย์ ๓ องค์ทางหนึ่ง ใ นรธาช่อเร็วเมืองเชียงใหม่ (นอง) ยกมาทางทิศเหนืออีกทางหนึ่ง