ศาสตร์การแพทย์แผนจีนเบื้องต้น

การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 141 (3) ไมเกรน ไมเกรนเปนอาการปวดศีรษะทีม่ ลี ักษณะเฉพาะ เกดิ ขึ้นฉบั พลนั เปน ครั้งคราว เม่อื หายปวด จะเปน ปกติธรรมดา มักมีสาเหตุจากลมและไฟของตับหรือถุงนาํ้ ดี 2) เวยี นศีรษะ เวียนศรี ษะ คือความรสู ึกโคลงเคลงเหมอื นอยใู นเรอื หรือรูส กึ ทอ งฟา หรอื โลกหมุน ไมสามารถ ยืนอยา งมนั่ คงได มักมีอาการคลื่นไสอ าเจยี น อาจเปนไดท้ังภาวะแกรง หรอื ภาวะพรอ ง จําแนกไดดงั นี้ (1) เวยี นและปวดแนน ศรี ษะ กําเรบิ เมือ่ โมโหรว มกบั หนาแดง ปากขม หอู อ้ื คอแหง ฉนุ เฉยี ว งา ย พบในภาวะหยางของตบั แกรงและขึ้นสูเบื้องบน (2) เวยี นศรี ษะและตามัว กาํ เรบิ เมือ่ ใชก าํ ลงั มาก สหี นา ซดี ขาว ลน้ิ ซดี ใจส่นั ออ นเพลยี ลกุ ขน้ึ จะวงิ เวยี น พบในภาวะชแ่ี ละเลอื ดพรอง (3) เวยี นศีรษะและหูอือ้ รวมกบั หลงลืมงา ย ปวดเอวและเขา ออน พบในภาวะจงิ ของไตพรอง 3) ปวดลาํ ตัว ปวดลําตัว มีสาเหตจุ ากลมเย็นหรอื ลมช้นื กระทาํ มกี ารไหลเวยี นของเลือดลมไมส ะดวก ใน กลมุ ท่อี าการปวดรนุ แรงเหมอื นถูกเฆย่ี น หนาแดงและผิวหนงั มีผื่น เกิดจากการระบาดรุนแรงของโรคหนารอ น ชนื้ สวนในกลมุ ผปู วยท่นี อนติดเตยี งนาน ๆ จะปวดเพราะการไหลเวียนของเลอื ดลมผดิ ปกติ ถา ปวดเมือ่ ยหนักตัว รว มกบั อดึ อดั แนน ทรวงอก เบอื่ อาหาร ถา ยเหลว ลิน้ มฝี าเหนยี ว เกิด จากความช้ืนกระทํา หากออนเปลีย้ เพลียแรง ชอบนอน ไมอ ยากพดู คยุ หายใจสน้ั บง บอกภาวะช่ขี อง มามพรองจากความชน้ื 4) ปวดขอ ปวดขอ เปนกลมุ อาการปเ จง้ิ (痹证) เกดิ จากลมเยน็ ช้ืนกระทํา จําแนกไดดังน้ี (1) อาการปวดเคลื่อนยายได พบในกลุมลมกระทาํ (2) อาการปวดรนุ แรง บรรเทาดวยความอุน กาํ เริบเมอื่ ถูกความเยน็ พบในกลมุ ความเยน็ กระทาํ (3) อาการปวดไมเคลื่อนที่ รสู กึ หนัก ๆ กําเริบเมื่ออากาศเปลีย่ น พบในกลุมความช้นื กระทํา (4) อาการปวดบวมแดงรอ น จัดเปนปวดแบบความรอน แสดงวา ลมเยน็ ช้ืนที่มากระทาํ แปรสภาพ เปนความรอนแลว 5) ปวดเอว จาํ แนกตามสาเหตไุ ด ดงั น้ี (1) ปวดเมื่อยไมร นุ แรง ปวดเม่ือยเอวและไมมีแรง เหมือนน่งั อยูใ นนาํ้ เปนมากในเวลาบาย เกดิ จากไตพรอง

142 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบ้ืองตน (2) ปวดเย็น ๆ รูสกึ หนกั ๆ เอว เปน มากเมอ่ื อากาศครม้ึ หรอื ฝนตก เกดิ จากความเย็นชนื้ กระทาํ (3) ปวดรอ นรูสกึ แนนและหนักเอว ปส สาวะบอ ยและสีเขม เกิดจากความรอ นชนื้ ลงสูเบื้องลา ง (4) ปวดเหมอื นถกู เขม็ แทง ปวดไมเคล่อื นตาํ แหนง ปวดไมใหกด ไมส ามารถกม หรอื เอีย้ วได อาจมปี ระวัติอุบตั ิเหตุ เกดิ จากเลอื ดคงั่ (5) ปวดรุนแรงทนั ทีและปสสาวะเปน เลอื ด เกิดจากน่ิวในทางเดินปส สาวะทรวงอกและทอง 6) ทรวงอก อาการบริเวณทรวงอกมกั เกดิ จากความผดิ ปกติของปอดและหวั ใจ เชน หากมเี สมหะอุดตัน จะมีอาการปวดแนนอดึ อดั อาการของทรวงอกสามารถจาํ แนกตามสาเหตุได ดังน้ี (1) ปวดแนน รนุ แรงราวไปหลงั หรือแขนดา นใน ใจสน่ั มอื เยน็ อาจมีภาวะเขยี ว พบในภาวะ หลอดเลือดหัวใจอุดตันเฉียบพลนั (2) อดึ อดั ทรวงอก ใจสั่น หายใจสนั้ จือ้ ชพี จรเบาหรือไมส มํ่าเสมอ พบในภาวะช่ขี องหวั ใจพรอ ง (3) แขนขาเยน็ กลัวหนาวรว มกบั มีอาการชีข่ องหัวใจพรอ ง พบในภาวะหยางของหวั ใจพรอง (4) วงิ เวียน ใบหนาซดี ขาว ใจสน่ั ออ นเพลยี ละเห่ียใจ นอนไมหลับ ชีพจรเบาไมมแี รง พบ ในภาวะเลือดของหวั ใจพรอง (5) ใจส่นั นอนไมหลับ ออนเพลยี ละเหีย่ ใจ หลงลมื เตาฮั่น ไขตา่ํ ปากแหง ลิน้ แดงแหง ชพี จร เรว็ ออ น พบในภาวะอินของหวั ใจพรอง (6) หายใจส้ัน เสยี งทุม เบา กลวั ลม จ้อื ฮั่น สหี นาซดี ขาว พบในภาวะชี่ของปอดพรอง (7) แนนหนา อก หายใจสั้น ไข ไอ เหนื่อยหอบ คลน่ื ไส พบในภาวะชี่ของปอดตดิ ขดั (8) ไอ ซบู ผอม ไขเ ปน พกั ๆ เตา ฮั่น ออ นเพลยี ไอมีเสมหะปนเลอื ด เกิดจากวัณโรค (9) ไข เจ็บหนาอก ไอเปน หนองปนเลือดเหม็นเนา เกดิ จากฝในปอด (10) ไข หอบ หายใจจมกู บาน ไอมีเสมหะสีสนิมเหลก็ พบในภาวะปอดรอนแกรง 7) ชายโครง อาการบรเิ วณชายโครงมกั เกิดจากความผดิ ปกตขิ องตับหรอื ถุงนาํ้ ดี ดงั นี้ (1) ช่ขี องตับติดขัด มีอาการเสียดชายโครง อึดอดั แนนทรวงอก ถอนหายใจ ฉนุ เฉียวงา ย (2) ไฟตบั แกรง มีอาการปากขม คอแหง ออ นเพลยี ละเหย่ี ใจ กระสับกระสา ย แนน ทรวงอก และชายโครง เวยี นศีรษะ ตาแดง หนา แดง ขอบลน้ิ แดง ฝาเหลือง ชพี จรตึง (3) ความรอนช้นื สะสม มีอาการดซี าน เสยี ดแนนชายโครง เบื่ออาหาร คลื่นไส ปส สาวะสีเขม (4) ชี่ของตบั มีมากรกุ รานสูเ บอ้ื งบน มีอาการเวียนศีรษะ ปวดศีรษะ หนาแดง หูอือ้ หตู ึง ปวด แนน ทรวงอกและชายโครง เรอเปรี้ยว ชพี จรตงึ (5) ฝใ นตับ มีอาการปวดเสยี ดแนน ทรวงอกและชายโครง รอนสลบั หนาว มีไขห นาวสัน่ นอน

การตรวจวินจิ ฉัยโรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 143 ตะแคงไมสบาย ทองผกู อาจเกิดจากความรอนสะสมอยางมากในตับ (6) นํ้าในชอ งเย่อื หมุ ปอด มีอาการไอ และปวดชายโครงได เกดิ จากการสะสมของน้าํ เสียใน บริเวณดงั กลาว 8) ใตลิ้นป (ยงุ ขา ว) (1) ความเย็นกระทําตอ กระเพาะอาหาร มอี าการปวดเย็นใตลน้ิ ปอ ยางเฉยี บพลนั บรรเทาดว ย ความอุน (2) ไฟกระเพาะอาหารลกุ โชน มอี าการปวดรอนใตลนิ้ ป หวิ บอ ย ไมสบายทอ ง เรอเปรี้ยว ลม หายใจมีกลิ่นเหมน็ ทอ งผกู (3) ช่กี ระเพาะอาหารติดขัดจากตบั ขม มีอาการอืดแนนทองไปถงึ ชายโครงท้ังสองขาง กําเริบ เม่ือโมโห เรอแลว บรรเทา (4) เยน็ (หยาง) พรองของกระเพาะอาหาร มอี าการปวดไมร ุนแรง เปนมากเม่ือทอ งวา ง ชอบ กดทองหรอื ทําใหท องอุน คลน่ื ไส อาเจยี นเปนนํ้าใส (5) อินกระเพาะอาหารพรอ ง มีอาการปวดรอน ไมส บายกระเพาะอาหาร เรอเปร้ียว เบ่อื อาหาร ปากแหง ทอ งผูก ราํ คาญ รอนที่ฝา มือฝาเทา ล้นิ แดง ฝานอ ย ชพี จรเบาเรว็ (6) เลอื ดคงั่ ปวดเหมอื นถูกทมิ่ แทง ปวดไมเคลอ่ื นท่ี อาเจียนสคี ล้ําหรือดํา ถายดาํ (7) อาหารตกคาง มอี าการแนน อดึ อัดกระเพาะอาหาร เรอเปรี้ยว อาเจยี นออกมาเปนอาหาร แลว ดขี ึ้น 9) ทองสวนอื่น (1) ชข่ี องมา มและกระเพาะอาหารพรอง มอี าการเบ่ืออาหาร อดื แนนทอ งภายหลังอาหาร เวยี น ศรี ษะ ออ นเพลีย ทอ งเสยี เรอ้ื รงั (2) หยางของมา มพรอ ง มีอาการปวดอืดแนน ปวดเย็น ๆ เบื่ออาหาร ถา ยเหลว แขนขาเย็น ล้นิ ซีดฝา ขาว ชพี จรชาและออ นแรง เปนกลุมอาการเย็นพรอ ง (3) ความเย็นกระทบเสนตับ มีอาการปวดราวไปอวัยวะสบื พนั ธุได ตามทางเดินเสนลมปราณ (4) ชข่ี องกระเพาะปส สาวะไมพ อ มีอาการปวดแนนทองนอ ย ปสสาวะไมอ อก (5) ไสตงิ่ อกั เสบหรอื เปน หนอง มอี าการปวดและกดเจบ็ ทองนอ ยดา นขวา มีไข เบ่ืออาหาร ทอ งอดื (6) พยาธิไสเ ดอื น ปวดบิดเปนพกั ๆ และมกี อ นในทองซึ่งเคลอื่ นทหี่ รือหายไปเม่อื กดอาจ อาเจียนเปนพยาธิออกมาหูและตา 10) หอู อ้ื มเี สยี งในหูอาจเปน ขางเดยี วหรอื สองขา ง เปนตลอดเวลาหรือเปนพกั ๆ

144 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน (1) กลมุ อาการแกรง มเี สยี งดงั เหมือนเคร่อื งจกั รทนั ที ยงิ่ กดปดหูยิ่งกาํ เริบ เปนมากเวลา กลางวนั บรรเทาเวลากลางคนื เกิดจากไฟตับและถุงนาํ้ ดลี กุ โชนสเู บื้องบน หรือมคี วามชนื้ ทม่ี า มรว มดว ย (ทําใหหยางไมขนึ้ ไปสมองเบอื้ งบนทําใหหอู ื้อ) (2) กลุมอาการพรอ ง มีเสยี งไมด ังมากเกิดขน้ึ ชา ๆ กดปดหูจะทเุ ลา บรรเทาเวลากลางวนั กาํ เริบเวลากลางคนื เกดิ จากไตพรอ ง 11) หูตงึ ลมและไฟหรอื ไฟตับปด กัน้ ทาํ ใหหูตงึ ฉับพลันรวมกับรสู กึ หายใจไมอ อกปวดหัว อนิ ไตพรอ ง มอี าการหูตึงอยา งชา ๆ รว มกับปวดเอวเขาออ นแรง 12) หูหนวก ความเย็นกระทําตอ เสา หยาง มอี าการหูหนวกเฉยี บพลนั รว มกับรอ นสลับหนาวปากขม คอแหง วิงเวียน เหวยี นชีพ่ รอง อาการหูหนวกคอ ยเปน คอยไปในผูปว ยเรอื้ รงั หรอื ผูสงู อายุ 13) ปวดตา ปวดตารุนแรง ปวดศีรษะ คลนื่ ไสอ าเจยี น มานตาขยาย เลนสต าขุน เปน โรคภายในตาซงึ่ เกิดจากลมชนดิ ตา ง ๆ ปวดตาเหมอื นถกู ท่มิ แทง ปวดศีรษะ วิงเวยี น เกิดจากไฟของเสนหัวใจกระทําข้ึน เบอ้ื งบน ตาท้งั สองขางกลัวแสงโดยไมปวดตา ไมม ไี ข พบในภาวะเลือดพรอง หากตาแหง และมวั พบได ในภาวะชแ่ี ละเลอื ดพรอ ง ปวดบวมตา ตาแดง กลวั แสง กลัวลม เกดิ จากโรคระบาดตาแดง 14) ความกระหายนาํ้ สามารถชว ยจาํ แนกภาวะแกรง -พรอง รอ น-เย็น ไดด งั น้ี (1) ไมกระหายนํ้า พบในกลุมอาการเย็น รางกายไมสูญเสยี ของเหลวในรางกาย หากกระหาย กด็ มื่ นํา้ อนุ ปรมิ าณเลก็ นอยก็ดีขนึ้ (2) กระหายนาํ้ และดืม่ มาก บง บอกวารา งกายสูญเสยี นํา้ กระหายและด่มื น้าํ เยน็ ปรมิ าณมาก รวมกบั มีไข เหงอ่ื ออก พบในภาวะรอนแกรง กระหายนํา้ ปส สาวะบอ ย ทานอาหารบอ ย แตซ บู ผอม เปน อาการของเบาหวาน กระหายนํา้ มาก พบไดห ลังจากเสยี เหงอ่ื เสียนํ้าจากอาเจียนหรือทองเสีย หรือใชยาขับ ปส สาวะ (3) กระหายนาํ้ แตด ่มื ไมมาก เนอื่ งจากสูญเสียไมม าก จาํ แนกไดดังน้ี ถา อินพรองจะมอี าการ ปากแหง ไขตํา่ เตาฮ่ัน ไมอยากกนิ นํ้า ถาความรอ นช้ืน ทําใหช ตี่ ิดขดั มีอาการตัวรอ นที่ตอ งสมั ผัสนาน ๆ ปวดเม่อื ยหนัก ลน้ิ มฝี า เหนียวเหลือง ถาเสมหะตกคา งในกระเพาะอาหาร จะกระหายนาํ้ อยากดื่มนา้ํ อุน แตด ม่ื ไดไมม าก ดมื่ แลว อาเจียนเปนนํ้า วิงเวียนตาลาย มเี สยี งนํา้ ในกระเพาะอาหารหรอื ลาํ ไส ถาเลอื ด คง่ั ปากแหงตองการกลวั้ คอ แตจะไมก ลืนนา้ํ ลงไป ล้ินเปน จ้ําคล้าํ มว ง

การตรวจวนิ ิจฉัยโรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 145 3.4 อาหารและรสชาติ 1) เบือ่ อาหาร (1) เบือ่ อาหาร ซูบผอม ทองอืด ถา ยเหลว ออ นเพลีย ลนิ้ ซีด ชีพจรออน เปน กลมุ พรอง พบ ในกลุม อาการชขี่ องมา มและกระเพาะอาหารพรอง (2) เบอ่ื อาหารและอดึ อดั กระเพาะอาหาร รูส กึ หนกั ตวั และแขนขา ล้ินมฝี าเหนียว พบในกลมุ ความชนื้ ตกคา งในมาม หรือกลุมหยางของมา มพรอง (3) เบอ่ื อาหาร รังเกยี จอาหารมนั ดซี า น ปวดชายโครง คลื่นไส อาเจยี น รอนท่ตี องสัมผสั นาน ๆ พบในกลมุ อาการรอ นชน้ื สะสมและค่งั ในตบั และถงุ น้าํ ดี (4) รังเกยี จอาหาร ปวดอดื แนน ใตลน้ิ ป เรอบอย เรอเปร้ยี ว ฝาลิ้นหนา พบในภาวะอาหาร ตกคางเนื่องจากทานมากเกนิ ไป (5) สตรที ก่ี ลัวกลนิ่ อาหาร อาเจียนทนั ทหี ลังทานอาหาร ใหค ิดถึงการต้งั ครรภ 2) อยากอาหารมาก หิวบอย กระหายนาํ้ มาก ลมหายใจมกี ลิ่น ทอ งผกู รําคาญ พบในไฟกระเพาะอาหารมากรับประทาน ทานมาก แตถ า ยเหลว พบในภาวะกระเพาะอาหารแกรง แตมามออ นแออยากอาหารมากทนั ทีทนั ใดกอน อาการทรุดหนัก พบในภาวะชีข่ องมา มและกระเพาะอาหารใกลส ญู สน้ิ 3) หวิ แตเ บื่ออาหาร หวิ แตเบ่ืออาหาร รว มกบั ปวดแบบเฉาจา ไมส บายทอ ง เรอเปรี้ยว ชพี จรเบาเรว็ พบในภาวะ อินกระเพาะอาหารพรอง หากไมม อี าการปวดเปนเพียงอินกระเพาะอาหารไมเพียงพอ 4) อยากรับประทานสิง่ ใดส่ิงหนงึ่ อยา งผิดปกติ อยากกนิ ดิน หรอื ขา วสารดบิ รว มกบั ทองอดื ปวด ซูบผอม มกี อ นรอบสะดือในเด็ก พบใน โรคพยาธิในลําไส อยากกนิ ของเปร้ียว รวมกับคลื่นไส ขาดประจาํ เดอื น พบในสตรีต้งั ครรภ 5) รสชาติในปากและกลนิ่ ไมมีรสชาติ และเบ่ืออาหาร พบในภาวะช่ีของมา มและกระเพาะอาหารพรอ ง รสหวานเหนียว ในปาก และปวดเมอื่ ยหนกั ตวั ลน้ิ มฝี าหนาเหนียว พบในภาวะเสมหะและความช้นื ในจงเจยี ว ปากขม หรือเปรีย้ ว พบในกลมุ อาการรอ นของกระเพาะอาหารหรอื ถุงน้ําดี ตองซักอาการแตละอวยั วะประกอบ รสเปรย้ี วและมกี ล่ินปากพบในภาวะอาหารไมยอ ย รสเค็มพบในภาวะไตพรอง ลมหายใจมีกลิ่น พบใน ภาวะไฟกระเพาะอาหารแกรง 3.5 การนอนหลับ ในทฤษฎีการแพทยนแผจีน หยางทาํ ใหตื่น อินทําใหหลับ การนอนไมหลับเปนผลจากการที่ หยางไมส ามารถรวมตัวกบั อิน ในขณะทอ่ี าการออนเพลยี อยากนอนเปน ผลจากหยางไมสามารถแยกตัวจากอิน

146 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบือ้ งตน 1) นอนไมหลบั (1) นอนหลบั ยาก รวมกบั อาการหงดุ หงิดรําคาญ รอนทฝี่ า มือฝาเทา เหงือ่ ออกตอนนอน ฝน มาก ปวดเอวเขาออ น พบในภาวะที่หัวใจและไตไมป ระสานกัน (2) ต่นื งา ย รว มกบั ใจสัน่ หลงลมื เบ่ืออาหาร ออนเพลยี สีหนาซดี ชีพจรออนแรง พบใน ภาวะหวั ใจและมามพรอง หรือเลือดพรอ ง (3) นอนไมหลับ และอดื แนน อดึ อดั ใตล ้ินป เรอเปร้ียว ลนิ้ มีฝา หนาเหมอื นเตา หู พบในภาวะ อาหารตกคางในกระเพาะอาหาร (4) นอนไมห ลบั และเหน่อื ยหอบ ใจสั่น บวม พบในภาวะหยางของหวั ใจและไตพรอ ง (5) นอนหลบั ๆ ตน่ื ๆ เวยี นศรี ะษะ ตกใจงา ย คลนื่ ไส อาเจยี น ปากขม พบในภาวะชี่ถงุ นา้ํ ดี ตดิ ขดั มีเสมหะรบกวนเสนิ ของหัวใจ 2) งวงนอนผดิ ปกติ (1) งว งนอน รูส กึ หนกั เปลอื กตาไมอ ยากลืม แนน อึดอัดทรวงอก เมื่อยหนกั ตามตัว เบอ่ื อาหาร ถายเหลว ลิน้ มฝี า เหนียว ชพี จรออ น พบในภาวะเสมหะความชื้นสะสมกระทบหยางของมาม (2) งวงนอนหลงั มอ้ื อาหาร หายใจส้ัน ออนเพลยี เบอื่ อาหาร ซบู ผอม ชีพจรออ นแรง พบใน ภาวะช่ีมา มพรอง (3) งวงนอน ออ นเพลียและมไี ข เพอ หรือซมึ กาํ เรบิ มากเวลากลางคืน ลน้ิ แดงจดั ชพี จรเรว็ พบในภาวะไฟรกุ รานเยอ่ื หุม หวั ใจ ออนเพลียมาก อยากนอน ไมทนหนาว มอื เทา เยน็ พบในภาวะหยาง ของหัวใจและไตพรอ งอจุ จาระ 3.6 ปส สาวะและอุจจาระ 1) ทองผกู (1) อุจจาระแหง แขง็ ถา ยลาํ บากเกิดจากความรอ นสะสมในลาํ ไสหรือน้าํ ในลําไสไ มเพยี งพอ (2) ทอ งผกู ไขส งู ทองอืด ลิ้นแดง ฝาเหลอื ง พบในภาวะรอ นแกรง เผาผลาญนาํ้ ในลําไส (3) ทอ งผกู สหี นาซีดขาว ชอบด่มื น้าํ อุน ล้ินซีด ชีพจรจมชา พบในกลุม ความเยน็ (ความ เย็นสะสมในลาํ ไสแ ละปดกนั้ การไหลเวยี นของชแ่ี ละอจุ จาระ) (4) ทอ งผกู โหนกแกม แดง ไขต าํ่ ๆ ล้ินแดง ฝานอ ย ชีพจรเลก็ เรว็ พบในภาวะอินพรอง (5) ทอ งผูกในผปู วยเรอื้ รงั ผสู งู อายุ สตรหี ลังคลอด เกิดจากภาวะชแี่ ละนํ้าพรอ ง 2) ทอ งเสีย (1) ทอ งเสีย เบอ่ื อาหาร อืดแนน ทอ ง พบในภาวะมา มพรอง (ทาํ ใหน ้ําเขาสูลําไสโดยตรงเนอ่ื งจาก การลําเลียงนา้ํ ผดิ ปกติ)

การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดวยศาสตรการแพทยแผนจีน 147 (2) ปวดทองและทอ งเสยี เวลาเชา มืด เม่อื ถา ยแลวหายปวด รสู กึ ปวดและเย็นบริเวณเอวและ ขา พบในภาวะหยางไตพรอ ง (ไมสามารถอนุ มาม) (3) ทอ งเสีย อืดแนนทอง เรอเปร้ยี ว ถายแลวรสู ึกโลง หายปวด เกิดจากอาหารไมย อย (ดมื่ รบั ประทานมากเกนิ ไป หรอื อาหารปนเปอ น กระทาํ ตอมา มและกระเพาะอาหาร จงึ หายปวด) (4) ทองเสยี ปวดทองรว มกบั อารมณเครียดหรือตน่ื เตน พบในภาวะชขี่ องตบั ตดิ ขดั แลวขมมาม สขี องอจุ จาระ สีเหลืองเขมออกน้าํ ตาล พบในภาวะความรอนตกคา งในลาํ ไส สดี ําเหมือนนํ้ามนั ดนิ พบในกลมุ เลือดค่งั มเี ลอื ดออกในลาํ ไส สแี ดงปนขาว (เลือดปนมกู ) พบในโรคบดิ เกิดจากความรอ นชนื้ ในลาํ ไส ใหญ สเี ทาขาว พบในภาวะดีซา นจากความรอ นชน้ื ความรสู กึ ขณะถา ย แสบรอ นทวารหนกั พบในภาวะรอ นชืน้ ในลาํ ไสใ หญ ถา ยไมคลอ งสะดวก ทั้งทถ่ี า ยเหลวเหนยี ว เกิดจากความรอนชืน้ ในลําไสใ หญ ถา มอี าการ ปวดทอ งรว มดว ย พบในภาวะชขี่ องตับติดขดั แลว ขม มา ม และกระทบการไหลเวียนของชใ่ี น ลาํ ไส ปวดเบง เหมือนถา ยไมส ุด ปวดทนั ทีทนั ใด หนกั ทวารหนกั ตองรบี ไปถา ย พบในโรคบิด เกิดจากความ รอนช้นื อดุ กั้นการไหลเวียนของชใี่ นลําไส อน้ั ถา ยไมไ ด ถา ยไหลออกมาเอง พบในทอ งเสยี เรอ้ื รัง ผูสูงอายุที่ สภาพรา งกายทรดุ โทรม หูรดู ทวารหนกั หมดแรง หรอื พบในภาวะชข่ี องมา มพรอ ง หรอื ภาวะหยางของมาม และไตพรอง ปวดหนวงและถวงทวารหนกั ถา เปน มากลาํ ไสต รงหยอ น (ดากออก) พบในกลุมภาวะจงช่ีตก 3) ปสสาวะ การปส สาวะเกยี่ วของกับหนาท่แี ปรสภาพของปอด มาม และไต คนปกติปส สาวะ 3-5 คร้ัง ในเวลากลางวนั และ 0-1 ครง้ั ในเวลากลางคืน ปริมาณปสสาวะประมาณ 1.5-2.0 ลิตร/วนั ความถ่แี ละ ปรมิ าณปส สาวะยงั เกี่ยวของกบั อุณหภูมิของอากาศ การด่ืมนํ้ามากหรือนอย การสญู เสยี นา้ํ และอายุ (1) ปริมาณ ปส สาวะมากมักเกิดจากไต โดยเฉพาะภาวะหยางของไตพรอ ง ไมสามารถแปร สภาพนํ้าทําใหน ํ้าไหลลงสูเบื้องลาง ปส สาวะมาก ใส ไมท นหนาว พบในกลุมความเยน็ พรอง (หยางของ ไตพรอ ง) ปส สาวะมาก กระหายน้ํา ดม่ื น้ํามาก รางกายผายผอม พบในโรคเบาหวาน ปส สาวะนอย สี เขม พบในกลมุ รอน หรือสูญเสยี นา้ํ (จิน) ปส สาวะนอ ย และบวม เกิดจากหยางปอด มาม และไตพรอ ง ไมส ามารถแปรสภาพนํ้า ทาํ ใหน าํ้ และความช้ืนตกคาง (2) ความถี่ ปส สาวะบอ ย ตองรีบปสสาวะ แตออกนอ ย สีเขม พบในภาวะความรอ นชื้นในเซย่ี เจยี วกระทบกระเพาะปส สาวะ ปส สาวะบอ ย ใส คุมปส สาวะไมคอยได พบในภาวะช่ีของไต ไมเสถยี รไม สามารถควบคุมนํ้าได ปสสาวะบอยเวลากลางคืน สีใส พบในโรคไตระยะทาย หรอื ในผสู งู อายุ เกดิ จาก หยางของไตพรอ ง

148 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้ืองตน (3) ความรสู กึ หรืออาการ ปสสาวะลําบากและออกนอ ย ในกลุมแกรงจากความรอ นชื้นกระทํา ตอกระเพาะปส สาวะ (หรอื พบในโรคนิว่ หรอื เลือดคั่งก็ได) ในกลมุ พรองพบในภาวะหยางของไตพรอ ง กระทบกระเพาะปส สาวะ ปส สาวะรดทน่ี อนในเด็กเกิดจากชี่ของไตยังไมส มบรู ณ ในผใู หญพ บในภาวะช่ี ของไตไมเ พียงพอไมสามารถควบคุมนา้ํ เหวยี นช่ีพรอง หรอื กลุมเย็นพรอ งในเซีย่ เจยี ว (4) ปสสาวะราด พบในภาวะชขี่ องไตไมส ามารถควบคุมนํา้ รว มกบั กระเพาะปส สาวะไมส ามารถ เก็บนํา้ หากพบในผปู ว ยหมดสติอาการหนกั (โคมา) เปน สัญญาณวาไตกําลังเสอื่ ม (5) สขี องปส สาวะ ปสสาวะเหลืองเขม พบในภาวะรอนแกรง ปสสาวะใส พบในภาวะเย็น พรอง ปส สาวะในกลมุ อาการภายนอก บงชี้วาเสยี ช่ียงั ไมร กุ รานเขา สภู ายใน ปสสาวะขุน พบในภาวะรอ น ช้นื กระทบกระเพาะปส สาวะ 4) ประจาํ เดือนและตกขาว รอบเดอื นปกตคิ อื 28 วนั และมาเดือนละ 3-5 วัน ตามหลักการ แพทยแผนจีน สตรจี ะเริ่มมีประจําเดอื นเมื่ออายุ 14 ป และหมดประจาํ เดือนเมือ่ อายุ 49 ป แตอ าจ แตกตางกนั ไปในแตล ะบุคคลได (1) รอบเวลา มาเรว็ กวาปกติ 8-9 วัน ปรมิ าณมาก สีแดงสด หนืดขน เกิดจากภาวะเลือดรอ น ปรมิ าณมาก สีแดงไมสด ใสไมหนดื เกิดจากภาวะชี่พรอ ง (มามและไต) สีมว งแดง และมอี าการปวดอดึ อัด แนน ชายโครง คัดหนา อก เกิดจากชีข่ องตับถกู รบกวน มาชากวาปกติ 8-9 วนั ปรมิ าณนอ ย สแี ดงไมส ด ใสไมห นดื เกิดจากภาวะเลือดพรอ ง ปรมิ าณนอ ย สีคล้ํามวง เปน ลิม่ เกิดจากภาวะความเย็นกระทาํ ปริมาณนอ ย สีคล้ําแดง เปน ล่มิ ปวดแนน ทองนอ ย พบในภาวะชี่ติดขดั แลว เลอื ดคัง่ (2) รอบเดือนไมแนน อน มานอ ย สมี ว งแดง เปน ลิ่ม ปวดคดั หนาอก เกดิ จากช่ขี องตับตดิ ขัด มกั มีอารมณแ ปรปรวนงาย สแี ดงไมสด ใสไมห นืด ปริมาณไมแ นน อน มากบางนอยบาง เกดิ จากมาม และไตพรอง (3) ปวดประจําเดอื น ปวดกอนมีประจาํ เดอื น ปวดแนน ทองนอ ย เมอื่ มปี ระจาํ เดอื นมาจะ ทุเลาปวดลง เปน กลมุ อาการแกรง เกิดจากชตี่ ิดขดั เลอื ดคั่ง ปวดเมอ่ื มปี ระจําเดือน ปวดทึบพอรําคาญ ปวดเมอ่ื ยเอว เปน กลมุ พรอง มักเกดิ จาก ไตพรองหรอื ชแี่ ละเลือดไมพอ ปวดเมอื่ มีประจาํ เดือน ปวด เยน็ บรรเทาดวยความอุน (ประคบรอ น) ประจาํ เดือนสคี ลาํ้ มว ง เกดิ จากถูกความเยน็ กระทํา (4) ขาดประจาํ เดือน หมายถงึ ประจาํ เดอื นไมเ คยมาเลย หรือขาดประจําเดือนมากกวา 3 เดือน ซงึ่ ตองแยกกลมุ สตรตี ง้ั ครรภ ใหน มบตุ ร หรอื หมดประจําเดือนออกไป - กลมุ แกรง ชี่ติดขัดเลอื ดคงั่ ประจําเดือนไมมาตดิ ตอ กันเปน เวลานานรว มกบั มกี ลุมอาการ ช่ขี องตบั ติดขัด เสมหะความช้ืนอดุ กน้ั พบไดในสตรีอวน

การตรวจวินจิ ฉยั โรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 149 - กลมุ พรอ ง ตับ ไต อิน และเลือดพรอง พบในสตรอี ายุ 18 ป แตยงั ไมเ คยมีประจําเดอื น หรอื เคยมาแตน อยลงเรอื่ ยๆ จนไมม า - ชีแ่ ละเลือดพรอ ง มักมานอ ย และเลอื่ นออกไป จนไมม าในที่สุด (5) อนิ พรอ งเลอื ดแหง ประจาํ เดอื นจะนอ ยลงเรื่อย ๆ จนไมมา รว มกบั มกี ลมุ อาการอินพรอ ง ประจาํ เดือนมามากและมากะปรบิ กะปรอย เรียก ปงโลว (崩漏) ถาสแี ดงสด มลี ิม่ เกดิ จากความรอ น ถาสีแดงไมส ด ไมมลี ม่ิ เกดิ จากความผิดปกตขิ องเสนลมปราณชง-เริ่น หรือจงช่ตี ก - ตกขาว ปริมาณมาก ขาว ไมข น ไมม ีกล่ิน พบในกลุมเยน็ พรอ ง เกิดจากความเย็นช้ืนลง สูเบอื้ งลา ง หรือเกดิ จากมา มพรองปรมิ าณมาก เหลอื ง ขน เหนยี ว เหมน็ พบในกลมุ รอ นช้ืน ลงสูเซ่ียเจียว สีแดง (ปนเลอื ด) ไมม ีกล่ินหรือมีกลน่ิ เลก็ นอย เหนยี ว บง บอกวาช่ตี บั ถกู ปดก้ัน ทาํ ใหติดขัดแลว แปร เปนความรอ น ตกขาวภายหลงั เขา สูวยั หมดประจาํ เดือน กล่นิ เหมน็ เปร้ยี ว อาจมเี ลอื ดออกมาก อาจเปน มะเร็งการตัง้ ครรภ สตรีสมรสแลวทขี่ าดประจําเดอื น และมีชีพจรล่ืน บงบอกวา อาจตัง้ ครรภร ะยะแรก - แพท อง รวมกบั ออ นเพลยี ปากไมม รี สชาติ ทอ งอืด เกิดจากชข่ี องมามและกระเพาะ อาหารพรองรวมกับอารมณซึมเศรา กระสบั กระสา ย ปากขม เรอเปร้ียว เกดิ จากช่ีตับติดขดั แปรเปน ไฟ กระทําตอกระเพาะอาหาร รว มกบั อดึ อดั แนนทรวงอก เบ่ืออาหาร อาเจียนเปนเสมหะน้ําลาย เกดิ จาก เสมหะยอนกระทําตอ กระเพาะอาหาร - แทง คุกคาม จะมีอาการปวดเอวและทอง มีเลอื ดออกทางชอ งคลอด และเดก็ เคลื่อนไหว ตลอดเวลา หากรว มกับสหี นา ซดี ขาว เซ่ืองซึม ออ นเพลยี พบในภาวะมา มพรอ ง เลือดพรอ ง หากรวมกับ สีหนา หมอง วงิ เวยี น หอู อ้ื ปวดเอวเขาออ น ปสสาวะบอ ย พบในภาวะชข่ี องไตพรอง และเสนลมปราณ ชง-เร่ินผดิ ปกติ - ภาวะหลงั คลอด นํา้ คาวปลาไมหยุด (ภายหลังคลอด 20 วนั ) ปริมาณมาก สจี าง ไมขน ออ นเพลยี หายใจส้ัน พบในชขี่ องมามพรอ งและช่ตี ก สแี ดงขนเหนยี ว รว มกับหนา แดง กระหายน้าํ ทองผกู ปส สาวะเขม พบในภาวะ เลือดรอ น สีคลาํ้ มวง เปน ล่ิม ปวดเหมอื นถูกท่ิมแทงทอ งนอย กดแลว ปวดมาก ไมบรรเทาพบในภาวะเลอื ดคง่ั ไขห ลงั คลอด ไขแ ละหนาว ปวดศรี ษะและลาํ ตวั เกดิ จากความเย็นภายนอก กระทาํ ถามีไขส งู ฉนุ เฉียว กระหายนํ้า ชอบด่ืมน้าํ เยน็ ทองผูก ปส สาวะเขม เกดิ จากไฟ ภายในลกุ โชน ไขต า่ํ ตอเน่อื ง ปวดทอง วิงเวยี น สหี นา ซีดขาว ตามัว ทอ งผูกแหง แขง็ พบในภาวะเลือดและอินพรอง เกิดความรอน

150 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบ้อื งตน 4. การตรวจชพี จร (脉诊 มา ยเจ่ิน) การตรวจชีพจร มีประวัติความเปนมายาวนานหลายพันปในสาธารณรัฐประชาชนจีน แพทย จีนใชการตรวจชีพจรเปนการวินิจฉัยโรค และใชหลักการรักษาโรคโดยทดลองใชกับมนุษยตามหลัก วทิ ยาศาสตรธ รรมชาติ เม่ือประมาณ 2,500 ปกอน มีแพทยจีนท่ีมีชื่อเสียงทานหน่ึงชื่อ เปยนเซฺว่ีย (扁鹊) เช่ียวชาญวิธีการวินิจฉัยโรคดวยการตรวจชีพจร ในสมัยจักรพรรดิหวงตี้ (黄帝) ไดแตงคัมภีรเนยจิง 《内经》กลา วถงึ ซานปูจวิ่ โฮว (三部九候) คําวา ซานปู (三部) หมายถึง ตาํ แหนงการตรวจชีพจร ของมือทั้งสองขาง แตละขางมีอยู 3 ตําแหนง คือ ตําแหนงชุน (寸) ตําแหนงกวน (关) และตําแหนง ฉื่อ (尺) แตละตําแหนงใชนิ้วกดดวยแรงหนักเบา 3 แบบ คือ แบบลอย (浮ฝู) แบบกลาง (中 จง) และ แบบจม (沉 เฉิน) รวมท้ังสามตําแหนงจึงมี 9 แบบ เรียกวา “ซานปูจ่ิวโฮว” ตอมาสมัยราชวงศฮ่ัน จางจง จง่ิ (张仲景) ไดแ ตง ตําราวนิ ิจฉัยโรคโดยสรุปวา การวินิจฉัยโรคไดอยางถูกตองสมบูรณแบบตอง มี 4 วิธี ประกอบดวย การมอง (望 วาง) การถาม (问 เวิ่น) การดม-ฟง (闻 เหวิน) การตรวจชีพจร และการคลํา (切诊 เชี่ยเจิ่น) ตอมาในสมัยราชวงศซีจ้ิน หวางซูเหอ (王叔和) ไดแตงคัมภีรมายจิง《脉 经》โดยรวบรวมคัมภีรสมัยกอนราชวงศฮั่น ไดแก คัมภีรเนยจิง《内经》และคัมภีรหนานจิง《难 经》แตงโดยจางจงจิ่ง และฮัวถวอ (华佗) คัมภีรมายจิงน้ี ไดแบงชีพจรออกเปน 24 แบบ ซึ่งเปน คัมภีรลาสุดท่ีใชในการศึกษาการตรวจชีพจร คัมภีรน้ีไดแพรหลายไปท่ัวโลก ตอมาในสมัยราชวงศหมิง หลี่สือเจิน (李时珍) ไดแตงคัมภีรผิงหูมายเสฺวีย《频湖脉学》โดยไดรวบรวมความโดดเดนของ “มา ยเสฺวีย《脉学》” ตั้งแตสมัยกอนราชวงศหมิง คมั ภีรน ีม้ าจากพื้นฐานของคัมภีรมา ยจิง ซ่ึงมีชีพจร 24 แบบ และไดเพ่ิมเติมข้ึนอีก 3 แบบ รวมเปน 27 แบบ ซ่ึงไดแตงเปนบทกลอนเพ่ือใหงายตอการ ทอ งจํา ตอ มาแพทยจีนหลซ่ี ื่อไฉ (李士材) ไดแตงตําราเจินเจียเจ้ิงเหยี่ยน《诊家正眼》เพ่ิมเติมชีพจร แบบ “จี๋มาย (疾脉)” ข้ึนอีก 1 แบบ รวมเปน 28 แบบ ซ่ึงยังคงใชมาจนถึงปจจุบัน นอกจากน้ันยังมี คัมภีรมา ยจเฺ หวียฮุย เปย น《脉诀汇辩》ซ่ึงแตงโดยหลี่เอี๋ยนกัง (李延罡) หลังจากน้ันมีแพทยจีนอีก หลายทานสนใจศกึ ษาการตรวจโรคดว ยการตรวจชีพจรเพือ่ นาํ ไปใชวนิ ิจฉยั โรคตา ง ๆ ได การตรวจชีพจรตองผานการเรียนรูศึกษาขั้นพ้ืนฐานตามวิธีตาง ๆ ตองอาศัยประสาทสัมผัส ที่ไวของนิ้ว และตองฝกปฏิบัติหาประสบการณจากผูเชี่ยวชาญ อีกทั้งตองอาศัยการไตรตรองอยาง ละเอยี ดถ่ีถวนและหมัน่ ฝก ฝนอยา งสมา่ํ เสมอ เพอ่ื ที่จะสามารถวินิจฉัยโรคไดอ ยางถูกตอ ง 4.1 ตําแหนง ของชีพจร ตําแหนงของชพี จรอยทู บ่ี รเิ วณขอ มอื ดานในทงั้ 2 ขาง โดยวางนวิ้ กลางทีต่ าํ แหนง “กวน” ซึ่ง อยูบริเวณท่ีมีกระดูกขอมือนูนขึ้นมา วางน้ิวชี้ถัดจากน้ิวกลางขึ้นไปทางปลายน้ิวมือของผูปวยท่ีตําแหนง

การตรวจวินจิ ฉยั โรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 151 “ชุน” สวนตําแหนง “ฉื่อ” ใหวางนิ้วนางถัดจากน้ิวกลางคอนไปทางตนแขน โดยใหวางทั้งสามน้ิวเรียง ตดิ กนั โดยทั่วไปชีพจรจะอยูท่ีขอมอื ดานใน แตใ นผูปว ยบางรายอาจพบท่บี รเิ วณขอ มือดา นนอก 尺关寸 ฉ่ือ กวน ชุน รูปที่ 8-1 แสดงตําแหนง การจบั ชีพจร ตาํ แหนงชนุ กวน ฉ่ือ ท้ัง 3 ตาํ แหนงนี้สามารถตรวจลักษณะการเตน ของชีพจรได 3 แบบ คือ 1) แบบลอย (浮 ฝ)ู เปนการสมั ผสั ชพี จรโดยใชปลายนวิ้ สัมผสั เพียงเบา ๆ จะพบการเตน ของชพี จร 2) แบบกลาง (中 จง) เปนการสัมผัสชีพจรโดยใชปลายน้ิวสมั ผสั กดลงจนถงึ ระดับกลา มเนอ้ื โดย ไมล กึ และไมต ื้นจนเกนิ ไป จะพบการเตนของชพี จร 3) แบบจม (沉 เฉนิ ) เปนการสมั ผสั ชพี จรโดยใชปลายนว้ิ กดแรงจนใกลจ ะถงึ กระดกู จะพบการ เตนของชพี จร 浮 ลอย ผิวหนัง 中 กลาง ชพี จรเตนอยูสว นบน 沉 จม ชีพจรเตน อยูสวนกลาง รูปที่ 8-2 ชีพจรเตนอยูสว นลึก กระดูก แสดงระดับการเตนของชพี จรทต่ี รวจพบในแตล ะระดบั

152 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน 指压 แรงกดของน้วิ เบา กลาง หนกั รูปที่ 8-3 แสดงแรงกดของนิ้วในแตล ะระดบั ชพี จรทั้ง 3 ตาํ แหนงของขอ มอื แตละขา งสามารถตรวจสอบอวัยวะภายในของรา งกายได ดังน้ี ตาํ แหนง ขอ มือ ตําแหนงของอวัยวะภายใน ชนุ ซา ย หัวใจ และเยื่อหุมหวั ใจ ขวา ปอด และทรวงอก กวน ซา ย ตับ ถุงนํา้ ดี และกระบังลม ขวา มาม กระเพาะอาหาร และบริเวณชอ งทองตั้งแตลิ้นปไ ปจนถึงสะดอื ฉอื่ ซา ย ไตและกระเพาะปสสาวะ ทองนอ ยตง้ั แตใ ตส ะดอื ลงไป รวมถงึ เอว และแขนขา ขวา ไตและมิ่งเหมิน (命门) บริเวณเอวและทอ งนอยตงั้ แตใตสะดือลงไป รวมถงึ แขนและขา ถึงแมแพทยจีนไดสะสมประสบการณมากมายจากการตรวจชีพจร โดยการกําหนดตําแหนง ของอวัยวะแบบนี้ แตตามหลักวิทยาศาสตรยังตอ งมกี ารศกึ ษาวจิ ยั ใหมากข้นึ 4.2 วธิ ีการตรวจวินจิ ฉยั โรคโดยการตรวจชีพจร แพทยจีนท่ีทําการตรวจวินิจฉัยโรคโดยวิธีนี้ ตองอาศัยสมาธิและจิตใจท่ีสงบน่ิง กําหนดลม หายใจเขาออกสมํ่าเสมออยางเปนธรรมชาติ โดยนิ้วมือท่ีสัมผัสชีพจรของผูปวยตองมีจังหวะการกดเบา หนกั และแรงท่ถี กู ตอ ง การตรวจชีพจรจําเปนตองใหผูปวยนั่งพักสักครู เพ่ือใหจิตใจสงบกอนและไมมีสิ่งใดมารบกวน จึงจะสงผลใหตรวจพบชีพจรที่แทจริงไดมากข้ึน ในระหวางการตรวจชีพจร ใหผูปวยนั่งตัวตรงในทาท่ีสบาย ยื่นแขนออกมาในลกั ษณะหงายฝา มือขึ้น โดยวางแขนบนโตะใหอ ยูใ นระดบั เดียวกับตําแหนงหัวใจ ในการ วนิ จิ ฉัยโรคแตละคร้ังควรใชเ วลาไมตํ่ากวา 1 นาที เพื่อใหแ พทยจ ีนมีเวลาวินจิ ฉัยการเปลี่ยนแปลงของชีพจร

การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจนี 153 ลักษณะชีพจรของคนปกติ คือ การหายใจเขาออกแตละคร้ัง ชีพจรจะเตน 4~5 คร้ัง หรือ 72~80 ครัง้ /นาที ตาํ แหนง ชพี จรจะอยูที่กึ่งกลาง ไมลอย ไมจม ไมยาว ไมสั้น จังหวะการเตนสมํ่าเสมอ ราบรื่น มแี รงสม่าํ เสมอทงั้ ตาํ แหนง ชุน กวน ฉือ่ เมอ่ื ใชนิ้วกดจมลงหาชพี จรก็ยงั มีชีพจรเตน อยู การเปล่ียนแปลงของชีพจรโดยธรรมชาติท่ีเก่ียวของกับความเปลี่ยนแปลงในรางกายและ ส่ิงแวดลอม ชีพจรของรางกายมีการเปล่ียนแปลงเก่ียวของกับสภาพรางกาย ส่ิงแวดลอม อายุ เพศ ลักษณะภายนอก (อวนหรือผอม) ลักษณะการกินอยู และอารมณจิตใจ ทําใหเกิดการเปล่ียนแปลง แตกตา งกันทั้งส้นิ เชน เด็ก ๆ หายใจเขาออกหนึง่ ครง้ั ชีพจรจะเตน ถึง 7 ครงั้ หนุมสาวปกตกิ ารเตนของชีพจร จะราบลื่นไมติดขัด ผูสูงอายุชีพจรจะตึงและแข็ง ผูหญิงเม่ือเปรียบเทียบกับผูชาย ชีพจรจะออนนุมเล็กเร็ว กวาปกติเล็กนอย หญิงต้ังครรภชีพจรจะลื่นและเร็ว คนอวนชีพจรจะจมเล็ก คนผอมชีพจรจะลอยใหญ คนสงู ชพี จรจะยาว คนเตย้ี ชีพจรจะสัน้ การออกกําลังกายหลงั รบั ประทานอาหารและหลังดื่มแอลกอฮอล ชีพจรจะลน่ื เร็วมแี รง ความหิวจะทําใหชพี จรออนนมุ ไมม แี รง คนทนี่ ่งั สมาธปิ ฏบิ ัตธิ รรมชีพจรจะออ นนมุ เม่ือจิตใจอารมณเปล่ียนแปลงชีพจรก็จะเปล่ียนแปลงตามไปดวย เชน ความโกรธ สงผล กระทบตอตับ ชีพจรจะตึงเล็ก ความตกใจกลัวทําใหชีพจรเตนไมเปนจังหวะ เพราะฉะนั้น คนที่อยู ระหวางกลัว ตกใจ ดีใจ หรือ เสียใจ ต่ืนเตน เครียดมาก กังวล ท้ังหมดน้ีทําใหชีพจรเปล่ียนแปลงไปตาม อารมณ เมื่ออารมณกลับสูภาวะปกติแลว ชีพจรจะเตนกลับคืนสูปกติ ฤดูกาลทั้ง 4 ก็มีผลทําใหการเตน ของชีพจรเปลี่ยนแปลงไป เชน ฤดูใบไมผลิทําใหชีพจรตึง ฤดูรอนชีพจรเตนใหญ ฤดูใบไมรวงชีพจรจะ เตน เบาเล็ก ฤดูหนาวชีพจรจะจมแนน ระหวา งกลางวันและกลางคืนจะมีการเปลี่ยนแปลง กลางวันชีพจร จะลอยและแรง สวนกลางคืนชีพจรจะจมเล็กชา สวนมากคนท่ีอยูเมืองหนาวมักชอบรับประทานอาหาร ประเภทปงยาง การเตนของชีพจรจะจม แกรง ถาคนอยูเมืองรอน อากาศจะรอนอบอาว รูขุมขนจะ ขยายตัว ภายในและภายนอกกลามเน้ือจะผอนคลาย การเตนของชีพจรจะเร็วและออนนุมกวาเล็กนอย นอกจากน้ันสําหรับนักกีฬาหรือผูท่ีออกกําลังกายเปนประจํา การเตนของชีพจรจะชาและใหญ ซึ่งถือเปน การเตนของชีพจรที่ปกติ ดงั นน้ั ในการตรวจวดั ชพี จรควรพจิ ารณามลู เหตุตา ง ๆ อยา งรอบคอบ ในการตรวจชีพจร แพทยจีนจะวางน้ิวมือหางกันแคไหนนั้นข้ึนอยูกับแขนของผูปวยวายาว หรือส้ันและน้ิวมือของแพทยจีนเล็กหรือใหญ ถาแขนของผูปวยยาวหรือน้ิวมือของแพทยจีนเล็ก ใหวาง น้ิวทั้งสามหางกันเล็กนอย ถาแขนของผูปวยสั้นหรือน้ิวมือของแพทยจีนใหญ ใหวางนิ้วทั้งสามชิดกัน เล็กนอย สวนผูปวยเด็กไมสามารถแบงออกเปน 3 ตําแหนงเหมือนกรณีทั่ว ๆ ไป แพทยจีนตองทําการ ตรวจชพี จรโดยใชนวิ้ สมั ผสั เพยี ง 1 นวิ้ อาจเปน นวิ้ หวั แมม ือหรือนิ้วช้กี ็ได แพทยจีนที่ทาํ การตรวจชีพจร ตอ งวางนิว้ มอื ทัง้ สามคว่ําลงเพ่ือสมั ผสั หาชพี จรของผปู ว ย โดยลักษณะการสมั ผสั แบง ออกเปน 7 วธิ ี ดงั นี้

154 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบือ้ งตน 1) แบบยก (จฺหวีฝา 举法) คือ วิธีการท่ีแพทยจีนใชน้ิวมือกดเพียงเบา ๆ เพ่ือสัมผัสการเตนของ ชีพจร วธิ ีน้ีเรียกวา การสัมผัสชีพจรแบบลอย 2) แบบกด (อ้ันฝา 按法) คือ วิธีการท่ีแพทยจีนใชน้ิวมือกดโดยใชแรงมากกวาแบบยก กดจนถึง เสนเอ็นหรือใกลกับกระดูกเพื่อสัมผัสการเตนของชีพจร วิธีนี้เรียกวา การสัมผัสชีพจรแบบจม อีกวิธี หนึ่งท่ีแพทยจีนใชน้ิวกดโดยใชแรงปานกลาง กดจนถึงกลามเนื้อ เพื่อสัมผัสการเตนของชีพจร วิธีนี้ เรยี กวา การสมั ผสั ชีพจรแบบกลาง 3) แบบหา (สฺวินฝา 寻法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชน้ิวมือกดโดยใชแรงตั้งแตเบาจนถึงหนักและ แรงกดหาชีพจรทั้งขอมือดา นซายและขวา โดยกดทงั้ ตําแหนงชุน กวน ฉื่อ พรอมกัน แลวสลับกันหาชีพจร ทลี ะตาํ แหนง จนกระทัง่ พบตาํ แหนง ทช่ี พี จรเตน ชัดเจนที่สุด 4) แบบเคล่ือน (สฺวินฝา 循法) คือ วิธีการท่ีแพทยจีนใชน้ิวมือกดหาการเคล่ือนไหวไปมา ทั้งข้ึน และลงไปตามแนวแขน เพอ่ื ดูวา การเตนของชพี จรเปน ลักษณะยาวหรือสั้น แกรง หรอื พรอง 5) แบบถูไปมา (ทุยฝา 推法) คือ วิธีการท่ีแพทยจีนใชน้ิวมือสัมผัสถูไปมาตามแนวเสนของชีพจร โดยสมั ผสั เพยี งเบา ๆ เพอ่ื ดูลักษณะการเตน ของชีพจรวา เร็วหรอื ชา มแี รงมากหรือนอ ย 6) แบบกดรวม (จง อัน้ ฝา 总按法) คอื การท่ีแพทยจีนใชน้วิ มือกดแรงหรือเบาพรอมกัน ทั้งสาม นิ้ว หรือกดแตละนิ้วแรงตางกันในตําแหนงชุน กวน ฉ่ือ เพื่อดูลักษณะการเตนของชีพจรวาลอยหรือจม หรอื มีการเปล่ยี นแปลงอยา งไร 7) แบบสัมผัสทลี ะจดุ (ตนั เจนิ่ 单诊) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชนิ้วมือกดสัมผัสสลับกันเพียงคร้ัง ละ 1 น้ิว โดยกดทีละจุดในตําแหนงชุน กวน ฉ่ือ เพื่อสัมผัสการเตนของชีพจรในแตละตําแหนงวามีการ เปลย่ี นเเปลงอยา งไร 4.3 ลกั ษณะของชีพจร ลกั ษณะของชพี จรท้งั หมดแบง ออกเปน 28 แบบ แตละแบบใชประกอบการวินิจฉัยโรคตาง ๆ ดังนี้ 1) ฝมู า ย (浮脉): ชีพจรลอย ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรอยูใกลกับผิวหนังดานบนเหมือนไมเบาลอยบนผิวน้ํา เมอื่ ใชนว้ิ สัมผัสชีพจรเบา ๆ กส็ ามารถพบการเตนของชพี จรได แตถ ากดแรงกลบั ไมพบ การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยโรคท่ีเกิดจากภายนอก หรือหยางพรอง ภายใน แตความรอนเทยี มลอยอยภู ายนอก ดงั นี้ (1) ถาผูปวยถูกสภาวะอากาศภายนอกมากระทบ อาจกอใหเกิดโรคตาง ๆ ได เพราะภูมิตานทาน ตอ สูกบั แรงกระทบภายนอก ฉะนน้ั ชีพจรก็จะลอย

การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 155 (2) คนปกติ เมอื่ สมั ผสั อากาศรอน ทําใหห ยางชี่ลอยข้ึน ชพี จรจะลอยและเรว็ (3) ผปู ว ยโรคเร้อื รงั รางกายออ นแอ ชพี จรจะลอยไมม ีแรง (4) ผูปวยหนกั จนหยางชจ่ี ะหลดุ ลอย ชีพจรจะลอยไมม ีแรงยึดเหนีย่ ว ผวิ หนัง ชพี จรลอย กระดูก การเตน ของชีพจรเบาเหมือนไมเบาลอยบนผิวน้ํา รูปที่ 8-4 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบฝมู า ย 2) ซานมา ย (散脉): ชีพจรลอยกระจาย ลักษณะของชีพจร: ชีพจรลอยใหญ ไมมีแรง แตกกระจาย กดแรงจะไมพบชีพจร จังหวะ การเตนไมสมํ่าเสมอ เด๋ียวมีแรง เดีย๋ วไมมแี รง เปรยี บเหมอื นดอกเหมยลอยอยูในอากาศ หายใจ 1 ครัง้ ชีพจรลอยกระจาย ผวิ หนัง กระดูก รูปที่ 8-5 แสดงลักษณะของชพี จรแบบซา นมาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเกี่ยวกับพลังช่ีที่สูญเสียไปมาก สารจําเปนในอวัยวะ ภายใน (脏腑 จ้ังฝู) ใกลจะหมดส้ิน ผูปวยท่ีมีการเตนของชีพจรในลักษณะนี้มักจะมีอาการโรคหนัก เร้อื รัง

156 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบ้อื งตน 3) โควมาย (芤脉): ชพี จรลอยใหญแ ตชวงกลางวางเปลา ลกั ษณะของชีพจร: ชพี จรลอยใหญแตช วงกลางวางเปลา การสัมผัสชีพจรจะรูสึกเหมือนกด หลอดของตน หอม นว้ิ สมั ผัสแลว ชพี จรจะลอยใหญน ุม กดแรงลงไปรสู กึ พบเพยี งผนงั หลอดเลอื ด หายใจ 1 คร้งั ชพี จรลอยใหญ ผิวหนัง ชว งกลางวางเปลา กระดูก รปู ที่ 8-6 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบโควมา ย การวินจิ ฉัยโรค: ชพี จรลกั ษณะน้สี ว นมากมกั พบในผปู วยทีต่ กเลือดเฉียบพลัน สูญเสียเลือด และนํ้าในรางกาย ทําใหเลือดในรางกายลดลงอยางมากและในหลอดเลือดมีเลือดไมเพียงพอ ทําใหรูสึก เหมอื นหลอดเลอื ดวางเปลา หรือเกิดจากรางกายเสียน้ํามาก เชน อาเจียนหรือทองเสียอยางรุนแรง ทําให เลอื ดขาดนาํ้ หลอ เลยี้ ง อินของเลอื ดไมสามารถควบคุมหยางช่ี หยางช่จี ะหลดุ ลอยกระจาย 4) เฉนิ มา ย (沉脉): ชพี จรจม ลักษณะชีพจร: เมอื่ ใชน ิ้วสัมผสั ชีพจรเบา ๆ จะไมพ บ ตอ งกดลึกใตบ ริเวณเสนเอ็นจึงจะพบ การเตนของชีพจร หายใจ 1 คร้งั ผิวหนัง ชีพจรจม กระดกู รูปท่ี 8-7 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบเฉนิ มา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยกลุมอาการโรคท่ีเกิดอยูภายในเปนหลัก หากการเตนของชีพจรจมและมีแรงมักจะเกี่ยวกับโรคแกรง ถาอวัยวะตันทั้ง 5 (五脏 อูจ้ัง) กับอวัยวะ กลวงทง้ั 6 (六腑 ลว่ิ ฝ)ู พรองหรอื ออนแอ ชีพจรจะจมและไมมีแรง

การตรวจวินจิ ฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 157 คนที่รางกายแข็งแรง ไมมีโรคภัยไขเจ็บ ก็สามารถพบชีพจรจมได เชน คนอวนมีกลามเนื้อ ไขมันหนา ชีพจรจะอยูลึก หรืออาจข้ึนกับสภาพภูมิอากาศ เชน คนในประเทศที่มีอากาศหนาวเย็น มักจะมชี ีพจรจม นอกจากนี้ยังมีคนท่ีมีชีพจรทั้ง 2 ขางจมเล็ก แตรางกายไมมีโรค เรียกวา “ล่ิวอินมาย (六阴脉)” พบไดมากในคนทีไ่ มออกกําลังกาย ซ่งึ ถือวาเปนชีพจรของคนปกติ 5) ฝูมาย (伏脉): ชีพจรจมลึกกวา เฉินมา ย ลักษณะชีพจร: ชีพจรจมลึกกวาเฉินมาย ตองใชน้ิวกดถึงบริเวณกระดูก การจับหาชีพจร ลักษณะน้ีเปนการสมั ผสั ไดยาก คลา ยกับหลบซอ นอยู บางครง้ั ไมช ัดเจน หายใจ 1 คร้งั ผิวหนัง ชีพจรจมลึก กระดกู รูปท่ี 8-8 แสดงลักษณะของชพี จรแบบฝูมา ย การวนิ จิ ฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยโรคท่ีเกิดจากกลุมอาการภายใน หรือเกิดจาก โรคท่ีทําใหร า งกายเจ็บปวดอยางรุนแรง หรือ โรคลมชกั หมดสติ 6) เหลามา ย (牢脉): ชพี จรจมตึงแนน ลักษณะชีพจร: ชีพจรจมแนนใหญ ตึงและยาว ใชน้ิวแตะเบา ๆ จะไมเจอการเตนของชีพจร กดลึกจึงจะเจอชีพจรแขง็ ดานอยกู บั ท่ี หายใจ 1 ครงั้ ผวิ หนัง ชพี จรจมตงึ แนน กระดกู รปู ท่ี 8-9 แสดงลักษณะของชพี จรแบบเหลามาย การวนิ จิ ฉยั โรค: ชีพจรลักษณะน้มี ักพบในผูป วยโรคกลมุ อาการเยน็ ภายในท่ีมสี าเหตจุ าก การอุดกั้น ทาํ ใหช ี่และเลือดไหลเวียนไมส ะดวก ในเลือดมขี องเสยี มาก เกบ็ สะสมเปนเวลานาน กอ ตัว เปนกอ น เชน เปนเน้ืองอก หรอื เปน ไสเลอ่ื น

158 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบื้องตน 7) ฉอื มา ย (迟脉): ชพี จรเตนชา ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนชา การหายใจเขาออก 1 ครั้งจะมีการเตนของชีพจร 3~4 ครั้ง (นอ ยกวา 60 ครงั้ /นาท)ี โดยพบไดท้งั 3 ระดับ ซ่งึ บง บอกโรคท่ีแตกตา งกนั หายใจ 1 ครงั้ ชพี จรเตน ชา รูปที่ 8-10 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบฉอื มา ย การวนิ จิ ฉยั โรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผปู วยท่ีเปนโรคเยน็ ทม่ี ีสาเหตุจากความเย็นปดก้ัน ทาํ ใหหยางชี่ติดขัด การไหลเวียนไมคลอง รางกายขาดความอบอุน ถาชีพจรเตนชามีแรง จะเกี่ยวกับโรค กลมุ อาการเยน็ แกรง ถาชีพจรเตนชา ไมมแี รงจะเกี่ยวกบั โรคกลุมอาการเยน็ พรอง นอกจากน้ียังมีกลุมอาการโรคที่พบไดอีก คือ โรครอนซอนภายใน หยางชี่ถูกปดกั้นไมกระจาย เชน กระเพาะอาหารอกั เสบ ลาํ ไสอกั เสบ ความรอนอุดก้ันภายใน ธาตุแข็งถายไมออก แนนทอง มือเทาเย็น ชีพจรเตนชา และยังพบไดในภาวะปกติของนักกีฬา ซ่ึงชีพจรจะเตนชาอยางสม่ําเสมอ หรือคนปกติเม่ือ นอนหลับ ชพี จรก็จะเตนชา เชน กนั 8) หว นมา ย (缓脉): ชพี จรเตน เชอื่ งชา ลกั ษณะชีพจร: ชีพจรเตนเชื่องชาเปนจังหวะ พบไดท้ัง 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคที่แตกตางกัน แบง เปน 2 แบบ คือ (1) ชีพจรเตนเชื่องชาเปนจังหวะอยางสม่ําเสมอ การหายใจเขาออก 1 คร้ัง เตน 4 คร้ัง (60~70 คร้ัง/นาที) ลักษณะของชพี จรแบบน้ีถอื วาเปน ชีพจรทป่ี กติ (2) ชีพจรเตนเช่ืองชาเปนจังหวะและออนไมมีแรง สวนมากพบในผูปวยที่เปนโรคเก่ียวกับ มามพรอง ชี่กับเลือดไมเพียงพอ ชีพจรดังกลาวเกี่ยวกับโรคที่เกิดจากความชื้นปดกั้น ทําใหหยางช่ี ติดขดั เลอื ดไหลเวยี นชา ลง หายใจ 1 คร้งั ชีพจรเตนเช่อื งชา รูปที่ 8-11 แสดงลักษณะของชีพจรแบบหวนมา ย

การตรวจวินจิ ฉยั โรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 159 9) สูมา ย (数脉): ชีพจรเตน เรว็ ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนเร็ว การหายใจเขาออก 1 ครั้ง ชีพจรเตน 5~6 ครั้ง (มากกวา 90 คร้งั /นาที) โดยพบไดท ้งั 3 ระดับ ซง่ึ บง บอกโรคทแ่ี ตกตางกัน หายใจ 1 ครัง้ ชพี จรเตน เรว็ รปู ที่ 8-12 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบสมู า ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้สวนมากมักพบในผูปวยโรคเก่ียวกับความรอนสูง (อาจพบ อาการพรอ งในผปู ว ยบางราย) แบง เปน 2 แบบ คือ (1) ถาชพี จรเตนเรว็ มีแรง จะเก่ยี วของกับโรครอ นแกรง ความรอนจะสูงจดั (2) ถาชีพจรเตน เรว็ ไมม แี รง จะเกยี่ วขอ งกับโรครอ นเทยี ม ในกรณีของคนปกติระหวางออกกําลังกาย หรือจิตใจอารมณแปรเปล่ียน ต่ืนเตน ชีพจรจะ เตน เร็ว การหายใจเขาออก 1 ครงั้ ชีพจรจะเตน เรว็ ประมาณ 6 คร้ัง (ประมาณ 110 คร้ัง/นาที) สวนเด็ก ทารก การหายใจเขาออก 1 ครงั้ ชีพจรจะเตน ประมาณ 7 ครง้ั (120 ครั้ง/นาที) ซึ่งถือวา เปนปกติ 10) จม๋ี าย (疾脉): ชีพจรเตน เรว็ กวา สูม าย ลักษณะของชีพจร: ชีพจรลักษณะน้ีจะเตนเร็วกวาสูมาย การหายใจเขาออก 1 ครั้ง ชีพจร เตน มากกวา 7 ครั้ง โดยพบไดท ั้ง 3 ระดบั ซงึ่ บงบอกโรคท่ีแตกตางกัน หายใจ 1 คร้ัง ชพี จรเตน เร็วกวา สูมา ย รูปท่ี 8-13 แสดงลักษณะของชีพจรแบบจ๋ีมาย การวินิจฉัย: ชีพจรลักษณะน้ีสวนมากพบในผูปวยโรคท่ีเกิดจากหยางแกรง ความรอนขึ้นสูง มาก ทาํ ใหส ญู เสยี อินชี่ (ธาตุนาํ้ ) ถาชีพจรพรอ งออนไมมีแรง แสดงวา หยางชข่ี องรา งกายจะสญู ส้นิ ไป 11) หงมาย (洪脉): ชีพจรใหญมพี ลัง ลักษณะของชีพจร: ชพี จรลอยกวา งใหญ มาแรงไปออน มาใหญไ ปยาว การวนิ ิจฉัยโรค: ชพี จรลกั ษณะนีส้ ว นมากเกี่ยวกับความรอ นในรา งกายสงู มาก ทําใหห ลอด เลือดขยาย ถา ผปู ว ยเปนโรคเรอื้ รงั และพบลกั ษณะการเตนของชพี จรลอยใหญ แสดงวา โรคนัน้ จะเปน

160 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบอื้ งตน หนักขึน้ ในกรณีท่ีอากาศรอ น คนทร่ี างกายแขง็ แรงปกติอาจตรวจพบชพี จรลอยใหญและเตน สมํ่าเสมอ การเตน ของชีพจรข้ึนและลงท้งั สูงใหญและยาว 2 มม. ความกวางของชพี จรใหญกวาปกติ หายใจ 1 ครัง้ ชนุ กวน ฉือ่ จังหวะการเตนขึ้น ชีพจรจะแรงใหญมีพลังมาก ชพี จรเตนเลยตําแหนง ชุน กวน ฉ่อื จังหวะการเตนลง ชีพจรจะออ นเบาเล็กนอย รูปท่ี 8-14 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบหงมาย 12) ซีม่ า ย (细脉): ชพี จรเลก็ ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเล็กเหมือนเสนไหมหรือเสนดาย การสัมผัสรูสึกถึงการเตนชัดเจน ถงึ แมวา กดลงไปก็ยงั สัมผัสไดไ มขาดหาย 2 มม. ความกวา งของชีพจรเลก็ กวาปกติ รปู ที่ 8-15 แสดงลักษณะของชพี จรแบบซ่มี าย การวินจิ ฉยั โรค: ชพี จรลกั ษณะนี้สวนมากเกี่ยวขอ งกับโรคท่ีเกิดจากชี่และเลือดพรอง ดังนี้ (1) ทัง้ ชแ่ี ละเลือดพรอง เปนโรคปวยเรอื้ รังทําใหร างกายออนแอ (2) รางกายออนแอและกระทบความหนาวเย็น ทําใหหลอดเลือดหดตัว ตึงแนน มีอาการ เจบ็ ปวดตามรา งกาย ชพี จรจงึ ตงึ เล็กแนน

การตรวจวนิ ิจฉยั โรคดว ยศาสตรการแพทยแผนจนี 161 (3) ความช้ืนอุดก้ันหลอดเลือด ทําใหช่ีและเลือดไหลเวียนไมสะดวก มีอาการปวดเม่ือย กลา มเนื้อชพี จรจึงเลก็ และเชอ่ื งชา 13) ฉางมาย (长脉): ชพี จรยาว ลักษณะชีพจร: เมือ่ ใชน ิว้ สมั ผัสชพี จรแลว ชีพจรจะเตนยาวเลยตาํ แหนง ชนุ กวน ฉ่ือ ชุน กวน ฉื่อ ชีพจรเตน เลยตําแหนงชุน กวน ฉ่อื รปู ที่ 8-16 แสดงลักษณะชีพจรของแบบฉางมา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้สวนมากเกี่ยวของกับกลุมอาการของโรคหยางแกรง หรือ กลุมอาการรอนแกรงปะทะกับภูมิตานทานโรคแกรงซึ่งมีความแกรงทั้งคู ทําใหชีพจรยาว ถาชีพจรใหญ ยาวและเร็ว แสดงวาพิษรอนอยูภายในมาก อยางไรก็ตามชีพจรยาวก็ยังพบไดในคนปกติ เชน คัมภีรซูเว่ิน 《素问》มายเอ้ียวจิงเหวยลุน《脉要精微论》กลาววา “ชีพจรยาวก็คือชี่แกรง ในคนปกติท่ีมีช่ีและ เลือดแข็งแกรง พลังช่ีของรางกายจะเต็มเปยมและพลังช่ีของชีพจรมีสวนเกิน ทําใหชีพจรเตนเกิน ตําแหนงชุน กวน ฉ่ือ และชีพจรมีลักษณะยาว ออนนุม เตนสม่ําเสมอ มีพลัง แสดงวารางกายแข็งแรง สวนในผูสูงอายุท่ีรางกายแข็งแรงปกติ ถาชีพจรท่ีตําแหนงฉื่อของมือท้ังสองขางยาวและลื่นแกรง สวนมากจะอายุยืนยาว ฉะนั้นชีพจรยาวก็จะเก่ียวกับชี่และเลือดเต็มอ่ิม พลังชี่หมุนเวียนไมมีการ ตดิ ขัด” 14) ตวนมา ย (短脉): ชีพจรส้นั ลกั ษณะชีพจร: การเตนของชพี จรจะส้นั กวาปกติ ปรากฏอยูที่ตําแหนงชุนและกวน สวนมาก จะไมพบท่ตี าํ แหนงฉื่อ ความยาวของชีพจรไมถ ึงตําแหนง ชุน กวน ื่ ฉ่อื รูปที่ 8-17 แสดงลักษณะของชพี จรแบบตวนมา ย การวนิ ิจฉัยโรค: ชพี จรลกั ษณะนี้มักเกยี่ วขอ งกบั พลังชีใ่ นรางกายทผี่ ิดปกติ

162 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน (1) ถาสั้นมีแรง จะเกี่ยวกับชี่ตีบ ล่ิมเลือดอุดก้ัน หรืออาหารตกคาง ทาํ ใหชี่และเลือด ไหลเวยี นติดขดั (2) ถาสน้ั ไมม แี รง จะเกยี่ วกับพลงั ชสี่ ญู เสยี ทาํ ใหพลังชีไ่ มมแี รงผลกั ดันการหมนุ เวยี นของเลือด 15) ซวฺ ีมาย (虚脉): ชพี จรพรองไมม แี รง ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรจะออนนุมมาก เม่ือใชน้ิวกดเบา การเตนของชีพจรจะ ไมมีแรง ถากดแรง การเตนของชีพจรจะวางเปลา ซฺวีมายเก่ียวของกับชีพจรท้ังหลายที่ไมมีแรง ซ่ึง แบงเปน 2 แบบ ไดแก (1) ชพี จรใหญไ มม ีแรง เชน โควมาย ซา นมาย เปนตน (2) ชีพจรเลก็ ไมม แี รง เชน หรูมาย รว่ั มาย เหวยมา ย เปนตน พรองไมม ี 2 มม. ปกติ ความกวา งของชีพจรเลก็ กวา ปกติ การเคลอ่ื นไหวของชีพจรตา่ํ และออ น หายใจ 1 ครง้ั ความยาวของชีพจร ไมถ ึงตําแหนงฉ่อื ชุน กวน ฉอ่ื ลักษณะของชพี จรเตน ออนนมุ ความยาวของชีพจรไมถึงตําแหนงฉือ รูปที่ 8-18 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบซวฺ ีมา ย การวนิ ิจฉยั โรค: ชีพจรลักษณะนี้ จะเก่ยี วของกับกลมุ อาการชแี่ ละเลือดพรอ ง ถา เตน ชาไมมี แรง จะเกีย่ วกับหยางพรอ ง ถา เตน เรว็ ไมมีแรง จะเกี่ยวกบั อนิ พรอง 16) ร่วั มาย (弱脉): ชีพจรออนนมุ และจมเลก็ ลักษณะของชีพจร: ชีพจรท้ังออนนุมและจมเล็ก ตองใชน้ิวกดแรงลึกจึงจะพบการเตนของ ชพี จร เลก็ ไมม ีแรง

การตรวจวินิจฉัยโรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจีน 163 การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยโรคที่เก่ียวกับหยางชี่พรอง หรืออาจจะ พรองทั้งช่ีและเลือด เพราะเลือดในหลอดเลือดไมเพียงพอ การผลักดันหยางช่ีไมมีแรง สวนมากพบใน ผปู วยโรคทเี่ กี่ยวกับกลุม อาการพรอง ปว ยเรื้อรังมานาน หายใจ 1 ครง้ั ผิวหนัง ชีพจรออนนมุ และจมลึก กระดกู รปู ท่ี 8-19 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบร่ัวมา ย 17) เหวยมาย (微脉): ชพี จรเล็กกวา ซี่มายและออนนมุ ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเล็กกวาซ่ีมายและออนนุม ไมมีแรง บางครั้งสัมผัสได บางครั้ง สมั ผัสไมไ ด หายใจ 1 ครัง้ ผิวหนัง ชีพจรเลก็ กวาซมี า ย และออ นนุม 2 มม. กระดูก ชีพจรเลก็ มากกวา ปกติ รปู ที่ 8-20 แสดงลักษณะของชพี จรแบบเหวยม า ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเกี่ยวของกับสภาวะอินหยางชี่และเลือดพรองมาก ๆ พลังขับเคลื่อนไมมีแรง หรือโรคปวยเรื้อรังมานาน ภูมิตานทานต่ํา พลังช่ีใกลจะหมดสิ้น ถาเปนภาวะ วกิ ฤต มกั จะเกีย่ วของกบั หยางช่ีหมดอยางเฉยี บพลัน 18) สอื มา ย (实脉): ชีพจรแกรง ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรเต็มอิ่มมีแรงและมีพลังไมวาจะกดเบาหรือกดแรง สือ มา ยเกีย่ วขอ งกบั ชีพจรทัง้ หลายทมี่ ีแรง การวนิ จิ ฉยั โรค: ชีพจรลกั ษณะน้ีมกั เกีย่ วของกบั โรคแกรง ดงั นี้

164 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบ้อื งตน (1) ผูปวยโรคแกรงและภูมิตานทานไมพรอง ภูมิตานทานกับสาเหตุของโรคจะตอตานกัน ทําให ชแี่ ละเลอื ดพงุ แรง ชพี จรจะแนน (2) ถาชีพจรลอยและแรง สวนมากจะเกี่ยวขอ งกบั โรครอนแกรง (3) ถาชพี จรจมชาและแกรง จะเกยี่ วของกบั โรคเยน็ แกรง (4) ถามีอาการปวยเปนระยะเวลานาน จะพบชีพจรแบบนี้ สวนมากอาการจะหนัก เก่ียวกับ หยางชี่จะหลดุ ลอย แตท ัง้ น้ตี องวนิ จิ ฉยั ควบคไู ปกับอาการอ่ืน ๆ ดวย (5) ชีพจรแกรงสามารถพบไดในคนปกติ โดยมีลักษณะการเตนสม่ําเสมอ แกรง นุมนวล แสดงวามีพลังช่ีมากกวาคนปกติทั่วไป ทําใหหลอดเลือดเต็มอ่ิม พลังช่ีแข็งแกรง ตําแหนงชุน กวน ฉ่ือ ทมี่ อื ทง้ั 2 ขา งจะแกรงและใหญเรียกวา “ล่ิวหยางมาย (六阳脉)” ซึง่ เปน ลกั ษณะพิเศษ 2 มม. ชีพจรแนน ใหญ ความกวา งของชีพจรใหญ รปู ท่ี 8-21 แสดงลักษณะของชีพจรแบบสอื มาย 19) หวฺ ามา ย (滑脉): ชีพจรลน่ื ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรราบรื่นไมติดขัด เม่ือใชน้ิวสัมผัสแลวจะล่ืนเหมือน สัมผสั ไขมกุ โดยพบไดท ัง้ 3 ระดับ ซึ่งบง บอกโรคทีแ่ ตกตา งกนั หายใจ 1 ครัง้ การไหลเวยี นของชีพจรล่นื ชีพจรลน่ื เหมือนสมั ผัสไขม กุ รูปที่ 8-22 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบหฺวามา ย

การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดว ยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 165 การวนิ ิจฉัยโรค: ชีพจรลกั ษณะนม้ี กั เกย่ี วของกบั โรคทีม่ ีเสมหะ อาหารไมยอยตกคาง ความ รอนแกรงตาง ๆ มีไขสูงกระทบกับเลือด ทําใหการหมุนเวียนของเลือดเร็วกวาปกติ ถาพบหฺวามายใน หญิงวัยเจริญพันธุที่มีรางกายปกติและประจําเดือนขาด อาจแสดงวากําลังต้ังครรภได ถาชีพจรลื่นและชา เตนสม่ําเสมอ สว นมากเปนชพี จรปกตขิ องวยั รนุ 20) ตงมา ย (动脉): ชพี จรสัน่ สะเทอื น ลักษณะของชีพจร: สวนมากพบการเตนของชีพจรที่ตําแหนงกวน มีทั้งชีพจรล่ืน เร็ว ส้ัน ชีพจรท้ัง 3 อยางปรากฏพรอมกัน โดยพบไดท้ัง 3 ระดับ ซ่ึงบงบอกโรคท่ีแตกตางกัน คัมภีรมายจิง 《脉经》กลาววา “ตงมายพบเฉพาะที่ตําแหนงกวน ไมพบท่ีตําแหนงชุนและตําแหนงฉ่ือ เปรียบเหมือน เมลด็ ถ่ัวเขยี วทเ่ี ตน สัน่ สะเทอื นในชีพจร” ชุน กวน ฉ่ือ กวน ชุน ฉอ่ื รูปท่ี 8-23 แสดงลักษณะของชพี จรแบบตงมาย การวินิจฉัยโรค: สวนมากจะพบในผูปวยท่ีเคยประสบเหตุการณท่ีตกใจสุดขีด กลัวสุดขีด หรือรางกายเจ็บปวดมาก ๆ สงผลใหชี่แตกซาน การบาดเจ็บภายในหรือรางกายถูกกระทบกระเทือน จะ เกีย่ วกับชี่ตีบ อินกับหยางปะทะกันกอ ใหเ กดิ ผลตามมา 21) เซอมา ย (涩脉): ชีพจรฝด ลกั ษณะชพี จร: ชพี จรทั้งเลก็ และชา ไปมาฝดไมราบร่ืน ชีพจรเตนแรงไมสมํ่าเสมอ เม่ือใชน้ิว สัมผัสจะรูสกึ ฝดเหมอื นกบั ใชใ บมดี เล็กไปขดู ไมไผ หายใจ 1 คร้ัง การเตน ของชีพจรชาเลก็ และสนั้ ไมราบร่ืน ฝด เหมอื นมดี ขูดไมไ ผ รูปท่ี 8-24 แสดงลักษณะของชพี จรแบบเซอมา ย

166 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบ้อื งตน การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีเก่ียวของกับรางกายสูญเสียอสุจิ เลือดนอย เสมหะหรือ อาหารตกคางภายใน ช่ีตีบ ล่ิมเลือดอุดก้ันตาง ๆ ถาชีพจรฝดมีแรง จะเกี่ยวของกับโรคแกรง ถาชีพจร ฝดไมมแี รงจะเก่ยี วขอ งกบั โรคพรอ ง 22) เสียนมา ย (弦脉): ชีพจรตึง ลักษณะชีพจร: การเตนของชีพจรจะตึงและยาวเหมือนสัมผัสสายขิม เมื่อใชนิ้วสัมผัสจะพบ ไดงา ยและชัดเจนเปน เสนตรง หายใจ 1 คร้ัง ชีพจรเปนเสนตรง ตึงเหมือนสมั ผัสสายขมิ รปู ท่ี 8-25 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบเสยี นมา ย การวินจิ ฉยั โรค: (1) ผูปวยโรคตับ โรคถงุ นาํ้ ดี โรคเจบ็ ปวดตา ง ๆ หรือมเี สมหะกบั สารนาํ้ ตกคา งในรา งกาย (2) ผูปวยโรคเก่ียวกับกลุมอาการเสนลมปราณตับ มีสาเหตุเกิดจากสภาวะความหนาวหรือ ความรอนกระทบกับตับ หรือมีเสมหะสะสมอยูภายใน อารมณทั้งเจ็ดไมปกติ หรือความเจ็บปวดตาง ๆ ทั้งหมดน้ีทําใหช่ีของตับไมสามารถผอนคลาย การกระจายและระบายไมคลอง ระบบชี่ของตับ ไม ครอบคลุมเสน เลือด เสนเอน็ จะตงึ แนน ชกี่ ับเลือดไมเกบ็ กัก การหดขยายของหลอดเลือดไมปกติ ทําให พลงั ขับเคลื่อนโดนรัดแนน เกิดชพี จรตึงแนนขึ้นมา (3) โรคท่ีรายแรง จะพบชีพจรตึง เหมือนจับอยูบนคมมีด เมื่อใชนิ้วสัมผัสจะรูสึกท้ังคมและ แขง็ แสดงวาเวยช่ี (胃气) ใกลจ ะหมดสน้ิ (4) การเปล่ียนแปลงของฤดูกาล จะมีสวนเกี่ยวของกับการเปลี่ยนแปลงของชีพจร เชน ปลายฤดูหนาว หยางช่ีกําลังจะลอยข้ึน เม่ือถึงตนฤดูใบไมผลิ จึงพบชีพจรตึงในคนปกติ สาเหตุเกิดจาก อากาศเปลีย่ นแปลง (5) ถาพบในวยั กลางคนทีร่ า งกายแข็งแรง ชพี จรตึงถือวาเปน ปกติ สว นในผูส ูงอายชุ พี จรจะมี ลกั ษณะตงึ แข็ง เพราะอสุจิและเลือดจะเส่ือมพรองตามธรรมชาติ ในกรณีนี้ก็ถือวาเปนปกติ แพทยจีน จูตันซี (朱丹溪) กลาวไววา “ชีพจรขาดสารนํ้าก็ไมออนนุม ถาอายุเลย 40 ปข้ึนไป อินชี่จะเหลือเพียง ครึ่งเดียว เพราะเหตุนี้เมื่อคนเราอายุมากข้ึน อสุจิและเลือดจะลดนอยลง หลอดเลือดขาดสารนํ้า หลอ เลีย้ ง ทําใหความออ นนุมของชพี จรนอ ยลงหรือแข็งดานข้นึ เหลา นีล้ วนเกดิ จากสภาพรา งกาย เสือ่ มถอย ไปตามธรรมชาต”ิ

การตรวจวินิจฉัยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจนี 167 (6) ชีพจรตึง ลื่น ออน เบา และเปนเสนตรง มักพบในคนปกติ หรือผูปวยที่เปนโรคไม รายแรง 23) จนิ่ มาย (紧脉): ชีพจรตงึ แนน ลักษณะชีพจร: ชีพจรตึงแนนกระช้ันเหมือนเชือกหมุนเปนเกลียว เม่ือใชนิ้วกดทั้งซายและ ขวาเหมือนมีแรงตานกลับ ตึงและมีแรงมากกวาเสียนมาย โดยพบไดท้ัง 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคที่ แตกตางกนั หายใจ 1 ครงั้ ชพี จรเตน ตึงแนนกระชนั เหมอื นเชอื กหมุนเปนเกลียว รูปที่ 8-26 แสดงลกั ษณะของชพี จรแบบจิ่นมาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ี มักเปนโรคกลุมอาการเย็นแกรง เน่ืองจากความเย็น กระทบกับรางกาย ทําใหหลอดเลือดหดตัว เสนหลอดเลือดแนนหนากระช้ันมากขึ้น กอใหเกิดอาการ เจ็บปวด ปวดเม่อื ย อาหารไมย อยตกคา ง 24) เกอ มาย (革脉): ชีพจรลอยตึง ลักษณะของชีพจร: การเตน ของชีพจรจะลอยตึงแนน เม่ือกดแรงชวงกลางจะวางเปลา ชวง นอกแข็งเปรียบเหมือนความตึงของหนังกลอง เมื่อใชน้ิวสัมผัสชีพจรแลว มีความรูสึกวาชีพจร ตึงแนน มากคลายกับเสียนมาย แตพอกดแรงลงไปถึงหลอดเลือด สวนกลางจะวางเปลา หลอดเลือด จะแข็ง กวา โควมาย หายใจ 1 คร้งั ผิวหนัง ชีพจรลอยตึง กระดูก ความตงึ เปรียบเหมอื นหนังกลอง รปู ที่ 8-27 แสดงลักษณะของชีพจรแบบเกอ มา ย

168 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบื้องตน การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยภาวะไตพรอง จิงและเลือดพรอง อสุจิไม เก็บกัก ภมู ติ า นทานไมแข็งแรง มักจะพบในผูปวยที่ขาดเลือด เสียเลือด สูญเสียอสุจิมาก สตรีตกเลือด สตรีมีครรภแทงบุตร หรอื ประจาํ เดือนมามาก 25) หรมู าย (濡脉): ชพี จรลอยออ น ลักษณะชีพจร: ชีพจรลอยออนนุมเล็กไมมีแรง เหมือนกับเกสรดอกไมลอยอยูบนนํ้า ใชนิ้ว สัมผัสเบา ๆ จะมชี พี จรเตน กดหนกั เกนิ ไปจะไมชดั เจน หายใจ 1 ครั้ง ผวิ หนัง ชพี จรลอยออนนมุ เล็กไมมแี รง กระดกู รูปท่ี 8-28 แสดงลกั ษณะของชีพจรแบบหรูมาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยกลุมอาการพรอง รางกายออนแอ ความชื้น อุดก้ัน สวนมากจะพบในสตรีที่มีประจําเดือนมาก ตกเลือด เลือดไหลไมหยุด หรือกะปริดกะปรอย เหน็ดเหน่ือย ออนเพลียงาย ในเพศชายที่สูญเสียอสุจิมาก หรือทองเสียเร้ือรัง ชี่พรอง เหง่ือออกงาย เหนื่อยหอบ หายใจสั้น 26) เจี๋ยมา ย (结脉): ชีพจรเตนชาและจังหวะหยุดไมแนน อน ลักษณะของชีพจร: ชีพจรจะเตนชากวาปกติ ไมสม่ําเสมอ เตนแลวหยุด จังหวะไมแนนอน โดยพบไดท ั้ง 3 ระดับ ซ่ึงบง บอกโรคทแ่ี ตกตางกัน หายใจ 1 ครงั้ หายใจ 1 ครง้ั ชีพจรเตนชา จังหวะหยดุ ไมแ นนอน รปู ท่ี 8-29 แสดงลักษณะของชีพจรแบบเจีย๋ มาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเก่ียวกับอินแกรง ช่ีตีบ เพราะชี่กับเลือดค่ังและเสมหะ หรอื อาหารตกคา ง ความเยน็ ปดก้ันระบบเสนลมปราณ (经络 จิงลั่ว) ทําใหพลังหยางชี่ของหัวใจถูกปดกั้น เลือดไหลเวยี นไมคลอง การเตนของชีพจรจะชาและฝดแตมีพลัง ถาชี่พรองกับเลือดนอย ทําใหการเตน ของชีพจรชาฝด ไมมีแรง มีจงั หวะหยุดไมแนนอน

การตรวจวนิ จิ ฉัยโรคดวยศาสตรก ารแพทยแผนจนี 169 27) ใตมา ย (代脉): ชพี จรเตน ชา มจี ังหวะหยดุ แนนอน ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนชาและออน ชีพจรออนกวาเจ๋ียมาย มีจังหวะหยุดแนนอนและ นานกวา บางครั้งเตนออน บางครั้งเตนเร็ว หรือเตนชาไมสมํ่าเสมอ โดยพบไดท้ัง 3 ระดับ ซ่ึงบงบอก โรคทีแ่ ตกตา งกนั หายใจ 1 ครงั้ หายใจ 1 คร้ัง ชพี จรเตน ชาแลว หยุด มจี ังหวะแนนอน รปู ท่ี 8-30 แสดงลักษณะของชพี จรแบบใตมาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเก่ียวของกับจั้งช่ี (脏气) คือ พลังชี่ของอวัยวะตัน ภายใน (จั้ง) ท้ัง 5ออนแรงมาก ชี่กบั เลอื ดพรองทาํ ใหม า ยชี่ (脉气) หมนุ เวียนไมส มา่ํ เสมอ มีการหยดุ เตน สักพัก แลวจึงกลับมาเตนใหม สามารถพบในผูปวยโรคเหน็บชา อาการเจ็บปวดตาง ๆ เก่ียวกับ อุบัติเหตุบอบชํ้า หรือเกี่ยวกับอารมณท้ังเจ็ดแปรเปล่ียนอยางมาก เหตุของโรคตาง ๆ เหลานี้ทําใหช่ีปดกั้น การหมุนเวียนของเลือดติดขัด หากพบเจี๋ยมายหรือใตมาย โรคเหลานี้สวนมากจะพบในผูปวยที่มีความ ผดิ ปกติของหวั ใจ 28) ชมู า ย (促脉): ชีพจรเตนเร็ว มีจงั หวะหยดุ ไมแ นน อน ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตนเร็วกวาปกติ ไมสม่ําเสมอ เตนแลวหยุด จังหวะหยุดไมแนนอน โดยพบไดท ง้ั 3 ระดบั ซงึ่ บง บอกโรคทแี่ ตกตางกัน หายใจ 1 ครงั้ หายใจ 1 คร้ัง ชีพจรเตน เรว็ เตนแลวหยุด จงั หวะหยดุ ไมแนนอน รูปท่ี 8-31 แสดงลักษณะของชีพจรแบบชูมาย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเกี่ยวของกับโรคความรอนกับหยางชี่แกรง เปนสาเหตุ ของโรคหยางแกรงรุนแรง พลังความรอนเผาผลาญมาก ผลักดันใหเลือดวิ่งเร็ว ทําใหอินชี่ของเลือด นอ ยลง ชใ่ี นหวั ใจถกู ทําลาย เลอื ดไหลเวยี นติดขัดไมส ามารถเชื่อมตอ กัน ชีพจรจะเตนเรว็ มีแรงแลวหยุด และจงั หวะหยดุ เตน ไมแนน อน อีกประเภทหน่ึงคือ จ้ังช่ีกับอินช่ีสูญเสีย ทําใหออนแอมาก พลังแหงชีวิตใกลจะสูญสิ้น ทําให การหมนุ เวยี นของชแ่ี ละเลือดตดิ ขดั ชีพจรจะเตนเรว็ ไมม ีแรง หยุดไมสม่ําเสมอ

170 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบอื้ งตน บทท่ี 9 การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค อาการ กลมุ อาการ และโรค อาการ (症 เจิง้ ) หมายถึง อาการเจบ็ ปว ยทีแ่ สดงออกหรือตรวจพบไดทางกายภาพ ใชเปน ขอมูลเพ่ือการวนิ จิ ฉยั โรคแบบจีน (เปยนเจิ้ง) กลมุ อาการ (证 เจิ้ง) หมายถงึ เปน การประมวลพยาธสิ ภาพของโรคโดยรวม ณ เวลานั้นที่ โรคไดดาํ เนนิ มาถงึ ทาํ ใหท ราบตาํ แหนง ของโรค คณุ ลักษณะของโรค สาเหตขุ องโรค และแนวโนม ของโรค อนึง่ ใหส งั เกตวาอาการนี้เปนการสรปุ ถงึ ภาวะรวม ๆ ตอ ปจ จัยเปน เหตุใหเ กดิ อาการเจ็บปว ย และปฏิกริ ยิ าตอบสนองตอ โรคทง้ั สองดาน กอ นจะไดผ ลสรปุ นั้นตองผานกระบวนการวิเคราะหประมวล อาการอนื่ ๆ บวกกบั ปจจัยทางสง่ิ แวดลอม สภาพจิตใจและปจ จยั อน่ื ๆ ในขณะนนั้ ๆ ดว ย โรค (病 ปง) หมายถงึ รูปแบบของอาการเจบ็ ปว ยท่ีมกี ารดําเนนิ ไปตั้งแตตน จนจบ เปน ลกั ษณะภาพรวมในกลมุ คนท่ีเจบ็ ปว ยดว ยโรคเดยี วกัน นอกจากอาการเจ็บปว ยที่แสดงออกทางคลินกิ จะมี รูปแบบพนื้ ฐานอาการเดยี วกัน เรายังสามารถคาดการณลว งรถู งึ อาการเจ็บปวยทแี่ สดงออกในแตล ะชว งเวลา ของพยาธสิ ภาพท่ีกําลังดาํ เนินไปหรือยอ นกลับ สงิ่ นี้เองทแ่ี พทยจ นี นาํ มาใชว นิ จิ ฉัย (เปย นเจง้ิ ) หรือ วเิ คราะห กลุม อาการเพอ่ื เปนแนวทางการรกั ษา การเปย นเจงิ้ ของแพทยจนี มักเนน เหตุปจจัยกอโรคกบั ปฏิกริ ิยาของรา งกายท่ีตอบสนองตอ โรคในขณะนน้ั ๆ จงึ เปนท่ีมาของ โรคชนดิ เดยี วกนั รกั ษาตางกนั เพราะปฏิกิรยิ าตอบสนองตอ โรคของ แตล ะคนตา งกนั โรคตา งชนดิ กันวิธีการรักษาเปนแบบเดยี วกนั เพราะปฏิกิริยาตอบสนองตอ โรคมกี ลไก การดําเนนิ ของโรคแบบเดียวกนั หากเราเขาใจก็จะทราบวา ทาํ ไม โรคตางชนิดกนั จงึ มกี ลุมอาการเดียวกนั และ โรคชนิดเดียวกนั จงึ มกี ลมุ อาการตา งกันได เปย นเจ้งิ (辩证) หรอื การวนิ ิจฉัยแยกกลมุ อาการ เปนกระบวนทางความคิดในการวนิ จิ ฉัย ใหท ราบถึงกลมุ อาการท่คี รบถว นของอาการเจ็บปว ย โดยจะตอ งอาศัยทฤษฎพี ้นื ฐานของศาสตรการแพทย แผนจนี เปนแนวทางชีน้ าํ เพ่ือใหไดมาถึงขอมลู (อาการทางคลินิก) แลว ทําการวิเคราะห ประมวล กอ นจะ ตัดสินมูลฐานของอาการปว ย ณ เวลาน้ัน ๆ วาตําแหนง ของโรค สาเหตขุ องโรค และคุณลกั ษณะของโรค ใหออกมาเปน ชื่อกลุมอาการปว ยดวยอาการชนดิ ใด

การวิเคราะหก ลุมอาการโรค 171 กระบวนขน้ั ตอนทางความคิดในการเปยนเจง้ิ (1) ตองใชก ารตรวจพน้ื ฐาน 4 ประการ (四诊 ซอ่ื เจ่ิน) เกบ็ รวบรวมขอมลู ทกุ ดา นทเี่ ก่ยี วขอ ง กับอาการเจ็บปวย ณ เวลาน้นั (2) จับประเด็นหลกั (กลุมอาการหลกั อาการรอง อาการรว ม) ทเี่ กย่ี วของโดยใชแ นวทางชนี้ าํ จากทฤษฎีความรูพ นื้ ฐานแพทยจีนมาวิเคราะหป ระมวลเพอ่ื เปย นเจง้ิ (3) เลือกใชวิธกี ารเปย นเจง้ิ ชนิดตาง ๆ เชน การวินจิ ฉัยแยก 8 กลมุ อาการหลกั (八纲辨 证 ปากังเปยนเจิ้ง) (4) พจิ ารณาจากอาการหลักของผูปว ยท่ีมาพบแพทย เพอ่ื หาตาํ แหนงของโรคโดยอาศัยการ วินจิ ฉัยแยกกลมุ อาการอวยั วะภายใน (脏腑辨证 จัง้ ฝเู ปย นเจ้ิง) 1. การวเิ คราะหโ รคตามทฤษฏีของชแี่ ละเลอื ด ความผดิ ปกติของชีแ่ ละเลือดมีความสัมพันธกับอวัยวะภายใน เพราะวา การสรางและการไหลเวียน ของชแี่ ละเลือดขนึ้ กับการทํางานของอวยั วะภายใน 1) โรคของกลุมช่ี (1) โรคของชพี่ รอ ง (气虚 ชซ่ี ฺว)ี เกิดจากการทํางานของอวยั วะภายในนอยลง มอี าการเวยี น ศีรษะ สายตาพรา ไมอยากพูด ออนเพลยี ไมม แี รง เหงอ่ื ออกเอง อาการเหลา น้ีจะเปนมากขึ้นถามีกิจกรรม การออกแรง ลน้ิ ซดี และชีพจรแบบพรอ งหรือไมมีแรง ชพี จรทง้ั สามตาํ แหนง และสามระดบั ลว นออ นแรง สาเหตุของพยาธิสภาพ เกิดจากเจ็บปวยเร้อื รงั ทาํ ใหร างกายออนแอ ผูปวยสูงอายรุ ับประทาน อาหารไมเพยี งพอ มีภาวะตงึ เครียดหรอื ทํางานหนกั การทไ่ี มอยากพูด ออนเพลยี ไมมแี รง เกิดจากการขาด ชใี่ นการตานทานโรค และการทาํ งานของอวัยวะภายในลดลง เวยี นศีรษะและสายตาพราจากช่พี รอ ง ทําให ไมมแี รงในการผลกั ดันเลอื ดตามปกติ เลอื ดและชไี่ มสามารถข้ึนไปเล้ียงสมองและตาได เหง่อื ออกเองเกดิ จากขาดช่ใี นดานการดดู รั้ง ทําใหไ มสามารถควบคุมการเปดและปดของรูขุมขนได เนือ่ งจากการออกกําลงั ตอ งใชพลงั งาน จึงทําใหเ หง่ือออกมากข้ึน ลน้ิ ซีดเพราะช่ีจากอาหารที่จะขนึ้ ไปเลยี้ งลน้ิ ไมพ อ ชพี จรแบบ พรอ งเกดิ จากการออ นแรงของชใี่ นการสง เลอื ดไปเลี้ยง (2) โรคของชีจ่ มลงลา ง (气陷 ชีเ่ ซี่ยน) เกดิ จากชพ่ี รอ งทาํ ใหไมส ามารถทําหนาที่ในการพยุง อวัยวะตาง ๆ ไดเตม็ ท่ี สวนใหญเกดิ ในตาํ แหนงกลางลาํ ตวั บริเวณทอง จึงเรียกวา โรคของชีส่ ว นกลาง จมลงลา ง (ชข่ี องจงเจยี วพรอ ง) อาการแสดง เวยี นศรี ษะ ตาพรา ออ นเพลียไมม ีแรง ความรสู กึ แนน อึดอัดบริเวณทองสว นลาง มีการหยอนตวั ของทวารหนกั หรอื มดลกู กระเพาะอาหารและไต ลน้ิ สจี าง ชพี จรเปน แบบพรอ ง

172 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบอื้ งตน สาเหตุและพยาธิสภาพ เหมือนช่พี รองแตเนือ่ งจากความสามารถในการพยงุ อวยั วะลดลง จึง ทาํ ใหเกิดการหยอ นตวั ของอวัยวะตาง ๆ ท่ีกลา วมา (3) โรคของชต่ี ดิ ขัด (气滞 ชีจ่ ้อื ) เกิดขึ้นเมือ่ ชี่บางสว นในรา งกายหรือชี่ของอวยั วะภายใน เกิดการเคลื่อนไหวชา อดุ ตัน อาการแสดง แนนอดึ อดั และปวด สาเหตุและพยาธิสภาพ เกิดจากอารมณไ มพึงพอใจหรอื เกดิ ปจจยั ท่กี อ ใหเ กดิ โรค เชน เสมหะ เลอื ดค่งั อาหารที่ไมย อ ย มีพยาธิอุดตนั และน่ิว การไหลเวียนของชไี่ มดีทาํ ใหเ กดิ อุดตัน ซง่ึ เปนสาเหตุ ใหเ กดิ อาการอดึ อดั และปวด โดยอาการอดึ อดั จะรนุ แรงกวาปวด อาการทั้งสองจะไมม ตี าํ แหนง ทแี่ นน อน มกั เกดิ ขึ้นเมือ่ มีการเปล่ยี นแปลงทางอารมณ อาการดขี ้ึน พอบรรเทาชัว่ คราว เมื่อผายลมหรอื เรอ การอุด กน้ั ของชม่ี หี ลายสาเหตแุ ละเก่ียวของกับอวยั วะภายในหลายชนิด เน่ืองจากแนนอึดอดั หายใจลาํ บากและ ปวดทอ ง นอกจากนัน้ ยังขึน้ กบั อาการของอวัยวะภายในตา ง ๆ ทีเ่ กี่ยวของดวย (4) โรคของชี่สวนทางลอยข้นึ หรือชี่ไหลยอ น (气逆 ชีห่ นี้) เกดิ จากความบกพรอ งของชใี่ น การเคลอื่ นไหวทาํ ใหมีผลตอ ชขี่ องอวัยวะภายใน ท่ีพบบอ ยเกดิ จากชี่ทปี่ อดและกระเพาะอาหารลอยขน้ึ และ ช่ขี องตบั มีมากเกนิ ไป อาการแสดง ชขี่ องปอดยอนขนึ้ จะทาํ ใหมอี าการไอและหอบหดื ช่ขี องกระเพาะอาหารยอนขึ้น ทาํ ใหเรอ สะอกึ คลื่นไส และอาเจยี น ชีข่ องตบั ขนึ้ มากเกนิ ไป ทําใหป วดศรี ษะ เวยี นศรี ษะ บา นหมุน หมดสติ และไอเปนเลือด สาเหตแุ ละพยาธสิ ภาพ ปจ จยั ท่กี อ ใหเกิดโรคจากภายนอกและ/หรือมเี สมหะของเสียตกคา ง อยูใ นปอด ทําใหช่ีของปอดกลบั ยอ น ชี่ของปอดไมส ามารถกระจายและเคลอ่ื นลงลา ง แตกลบั ข้ึนบนและ ทาํ ใหม ีการไอและหอบหืด การคั่งของน้ํา ของเสยี และอาหารในกระเพาะอาหาร อารมณโกรธทาํ ใหช ี่ของตบั ขึ้นสูง กอ ใหเกิดอาการปวดศรีษะ เวยี นศรีษะ บา นหมนุ ในรายท่ีรุนแรงมากอาจหมดสติ ไอเปนเลอื ด 2) โรคของเลอื ด โรคของเลือดแบง ไดเ ปน 3 กลุม ดงั น้ี (1) โรคเลอื ดพรอ ง เกดิ จากมีเลอื ดไปเล้ยี งอวยั วะภายในและเสน ลมปราณไมเ พียงพอ อาการแสดง อาการซดี หรอื เหลือง รมิ ฝป ากซีด เวยี นศรี ษะ ตาพรา ใจสั่น นอนไมห ลบั ชา ปลายมอื และเทา ลนิ้ ซดี จาง และชพี จรเล็ก สาเหตแุ ละพยาธิสภาพ มกั เกิดจากการออ นแรงของมา มและกระเพาะอาหาร ทําใหข าดแหลง สรางชแี่ ละเลอื ด หรอื เกดิ จากสูญเสยี เลือด การเปลย่ี นแปลงทางอารมณท ร่ี นุ แรง ทําใหม ีการใชพลังอนิ ของเลือด

การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 173 อาการเวยี นศรี ษะ สายตาพรา ซดี หรือเหลอื ง ปากซีด จากการทขี่ าดเลอื ดไปเลย้ี งสมอง ใบหนา และตา การนอนไมหลบั ใจสน่ั เนือ่ งจากเลือดไปเล้ียงหัวใจไมพ อ ชาปลายมือและเทา เกิดจากการขาด เลอื ดไปเลีย้ งจงิ ลวั่ ล้นิ ซดี จากการขาดเลือดไปเลยี้ งที่ลิน้ ชพี จรเลก็ จากการทมี่ เี ลือดไมพอ (2) การไหลเวยี นของเลอื ดชา หรือเกดิ จากเลอื ดคง่ั ตําแหนงใดตําแหนงหนงึ่ หรอื การท่ีเลอื ดออก นอกเสนเลอื ดไมสามารถกระจายไปได อาการแสดง ปวดกอนเนอื้ งอก เลือดออก จุดเขยี วจํา้ หรือจดุ เลอื ดออก สาเหตแุ ละพยาธสิ ภาพ อาจเกิดจากการกระแทกหรือบอบชา้ํ การที่เลอื ดออก การไหลของชี่ ชาทาํ ใหเลอื ดไหลชา ชพี่ รอ งทําใหก ารเคลอ่ื นไหวของเลือดลดลง ปจ จยั ภายนอกจากความเยน็ หรือความ รอ น การอุดกั้นของเลือดทําใหมีอาการปวด มักมตี าํ แหนงแนนอนและปวดแบบเข็มแทง การค่ังของเลือด ที่อดุ กน้ั ในตาํ แหนงเฉพาะที่ทาํ ใหเกิดกอ นทตี่ าํ แหนง และคลาํ ไดช ัดเจน การคั่งของหลอดเลือดจากเลอื ด คง่ั ทําใหเ ลอื ดไมส ามารถไหลเวยี นได เกิดอาการเลอื ดออก สาเหตนุ ี้มกั จะเกดิ ซํ้า สงั เกตพบบรเิ วณน้นั มสี ี มวงคลํา้ และกอใหเกดิ กอ นเลอื ดได ดังนนั้ จงึ ทาํ ใหเ กดิ จุดมวงท่ีผิวหนังและลนิ้ ความรอนและความเย็น ที่มากหรือนอยอาจทาํ ใหเ กดิ การอุดกัน้ ของเลือด อาการและอาการแสดงจะเหมือนดังที่กลาวขา งตน (3) การมคี วามรอนในเลอื ด อาจเกดิ จากปจ จัยภายในหรอื ภายนอกได อาการแสดง กระสับกระสาย ในรายรนุ แรงอาจบา คล่ังได ปากแหง ไมอ ยากดื่มนาํ้ ลิ้นแดง จดั ชพี จรเร็ว อาจมีเลือดออกตามสวนตาง ๆ เกดิ ขึ้นบอย ๆ และพบวามเี ลอื ดประจาํ เดือนมาก สาเหตแุ ละพยาธสิ ภาพ อาจเกดิ จากปจจยั ภายนอกจากความรอ น หรอื ช่ขี องตบั อดุ กน้ั ทาํ ให เกิดพยาธิสภาพไฟท่ีตบั การท่คี วามรอนในเลอื ดเพิ่มข้ึนจะมีผลตอ จติ ใจ ทาํ ใหก ระสบั กระสาย บาคลั่ง ปากแหง แตเนอื่ งจากความรอนไมไ ดอยูใ นระบบช่ีจงึ ไมก ระหายนํา้ การท่ีล้ินแดง ชพี จรเรว็ จากการทมี่ ี ความรอนเกินทําใหเ ลือดไหลเวยี นเรว็ การที่มีความรอ นสงู ในระบบเลือด อาจทาํ ใหม ีอนั ตรายตอ หลอด เลอื ด ทําใหม ีเลือดกําเดาออก ถา ยเปนเลือด ปสสาวะเปน เลอื ด และประจําเดือนมามาก การฝงเขม็ และการรมยา อาจชว ยปรับชแี่ ละเลอื ด ในหนงั สอื Miraculous Pivot กลา ววาการ ฝง เขม็ สามารถปรับการอดุ กั้นของเสน ลมปราณควบคุมการไหลเวยี นของช่ีและเลือด 3) โรคกลมุ อาการของเสมหะ (ถนั เจง้ิ 痰证) อาการทางคลนิ กิ ไอหอบมีเสมหะ แนนหนาอก อดึ อดั ล้ินป เบ่ืออาหารพะอดื พะอม อาเจยี น น้าํ ลายเหนยี ว วงิ เวียน ตาลาย สตสิ มั ปชัญญะเลอะเลอื น หรอื คลมุ คลั่ง ในลําคอมเี สยี งเสมหะตลอด มี อาการชาตามแขนขา มซี ีกหนง่ึ ของรางกายใชก ารไมได เกิดเปน ตมุ กอนบรเิ วณคอ หรอื เปนกอนที่เตานม ในลาํ คอรสู กึ มีบางสิง่ อดุ ตนั ลิ้นมีฝาขาวเหนียวหรอื เหลอื งเหนยี ว ชพี จรล่ืน

174 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบื้องตน สาเหตขุ องการเกดิ กลุมอาการเสมหะ กลมุ อาการเสมหะ หมายถงึ สภาวะท่นี ้ําเกดิ การจบั ตัวเองเปน กอ นมีลักษณะคอนขา งขนเหนียว สามารถตกคา งตามอวัยวะภายใน เสน ลมปราณหรอื ระหวา งเน้อื เยือ่ ตาง ๆ กอใหเกิดอาการเจบ็ ปว ยตาง ๆ มักมสี าเหตุเกิดไดจ ากรา งกายถกู กระทําจากภายนอกดว ยสภาพอากาศท้ัง 6 จากภายในอนั เกี่ยวขอ งกับ อารมณท ง้ั 7 แลว สง ผลตอ การทาํ งานของอวยั วะภายใน ใหผ ดิ ปกติเกดิ เปนเสมหะ (痰 ถนั ) ขอสาํ คญั ในการวนิ จิ ฉัยอาจใชข อ อา งอิงดงั ตอ ไปนี้ เพือ่ ตดั สินวาเกดิ จากเสมหะ หากเปน เสมหะ หรอื อาเจียนเปนเสมหะนาํ้ ลายเหนียว มสี ตสิ มั ปชัญญะเลอะเลอื น และไดยินเสยี งเสมหะในลาํ คอ หรอื เกิดอาการชาตามแขนขา อาจตรวจพบวา มีตุมกอนตามบริเวณตาง ๆ ฝา เหนียว ชีพจรลื่น เสมหะแบง ไดเปน 2 ชนิด คือ เสมหะทมี่ รี ูปรา งแสดงออกมาใหเ หน็ ชัดเจน และเสมหะท่ีไมม ี รูปรา งจะแสดงออกใหเ หน็ ในลกั ษณะเปนความผิดปกติทางดานจิตประสาท 4) โรคกลมุ อาการนา้ํ เสยี ตกคาง (饮 อิน่ ) อาการทางคลนิ กิ ไอ หายใจหอบ แนน ทรวงอก ลกั ษณะน้าํ ลายมกั ใส สขี าว มปี รมิ าณมาก อาจไดยินเสยี งมีเสมหะติดในลาํ คอ ไมสามารถนอนราบตอ งนงั่ จงึ จะหายใจไดถนัด หากรนุ แรงจะมีอาการ ใจเตนผิดปกติ มีบวมนา้ํ ที่ขาหรือทอง ลิ้นปแนน อึดมเี สยี งน้ําในชอ งทอ ง มักจะสํารอกเปน นาํ้ ใส ๆ ออก บอย รบั ประทานอาหารไดน อ ยลงเรอื่ ย ๆ หรอื อาจจะเสยี ดแนน ทรวงอกชายโครง เวลาไอจะปวดราวไป ชายโครง ลิน้ ฝา ขาวล่ืน ชพี จรตึง สาเหตุของการเกิด ลกั ษณะของอ่ินจะคอ นขางใสไมเ หนยี ว ตกคางตามชองวางระหวางอวยั วะ หรือเนื้อเยือ่ แลวกอ ใหเ กิดอาการเจ็บปวย สาเหตุสําคญั เกดิ จากความเส่ือมถอยลง หรอื เกดิ การขดั ขวาง การทํางานของอวยั วะภายใน ขอสาํ คญั ในการวินิจฉยั มีอาการปรากฏใหเ หน็ มนี า้ํ เสียตกคา งบริเวณปอด กระเพาะอาหาร ลาํ ไส ทรวงอก ตามตัว (การวนิ จิ ฉัย) โดยพจิ ารณาจากสาเหตุการเกดิ โรคจากภายนอกใหเ ขา ใจถงึ คุณสมบัติ ของเสียชแี่ ตล ะตวั กอน และใหส ังเกตอาการทีเ่ ดน ชดั เม่ือมีอาการโรคแลว ดว ย 2. การวิเคราะหโรคดวยปากงั เปย นเจิง้ (八钢辨证) ปากงั เปยนเจงิ้ เปนการแยกกลมุ อาการที่ซบั ซอนใหด ูงา ยข้ึน โดยวิเคราะหจ ากหลักท้งั แปด ไดแ ก อนิ -หยาง นอก-ใน เยน็ -รอน พรอง-แกรง แมอ าการจะสลบั ซับซอ น แตถาใชหลักท้งั แปดน้ี จะ สามารถแยกแยะไดวา - ตําแหนงอยูทไ่ี หน (นอก-ใน: 表里 เปยวหล)่ี - โรคมลี ักษณะอยางไร (เย็น-รอน: 寒热 หานเรอ) - สภาพรา งกายเปนอยา งไร (แกรง -พรอง: 虚实 ซวฺ สี ือ)

การวิเคราะหกลุมอาการโรค 175 - อาการเจ็บปวยน้นั จดั เปน กลุมของอนิ หรือกลมุ หยาง (อนิ -หยาง 阴阳) ในกรณีวเิ คราะหโรคจากหลกั ทงั้ แปดจะแบงกลมุ อาการเปนคูดังน้ี 1) กลุมอาการภายนอก-ใน (表里 เปย ว-หล)่ี เปน การวนิ จิ ฉัยแยกวา บริเวณทเี่ ปน โรคมคี วามตนื้ ลกึ เพียงใด โดยสวนนอกและสว นในของ รางกายเปน 2 สง่ิ ทตี่ รงกนั ขา มกันตามทฤษฎอี ิน-หยาง กลมุ อาการนอก-ใน เปนการแสดงถึงความลึกของ โรค (ตําแหนง ของโรค) ทิศทางของการดาํ เนินโรค (ในออกสนู อกหรือนอกเขาสใู น) และอาการหนกั หรือเบา (1) กลุมอาการภายนอก (表证 เปย วเจ้งิ ) เกิดจากสาเหตภุ ายนอก (เสยี ช)่ี โดยเฉพาะจาก อากาศทั้ง 6 กระทบรางกาย พบไดบ อยในระยะตน ๆ ของโรค มีอาการฉับพลนั หรือระยะเจบ็ ปว ยส้ัน อาการทีแ่ สดงออก ไดแก กลวั หนาวหรอื กลวั ลม มไี ขตวั รอนพรอมกบั มีฝา บางที่ลน้ิ และชีพจรลอย อาจ มปี วดศีรษะ หรือปวดกลา มเนอ้ื มนี ํ้ามูก ไอ คอแหง เจ็บคอ โดยระยะนี้เวยชี่ (ภูมิตา นทาน) บริเวณผวิ กายยงั สามารถปะทะเสยี ชี่ไดอยู (2) กลุม อาการภายใน (里证 หลเี่ จ้งิ ) เกิดจากสาเหตุ 3 ประการ คือ กลมุ อาการภายนอก ท่รี ักษาไมห าย หรือไมไ ดข จัดเสียชอี่ อกไป ทาํ ใหโรคเขาสภู ายใน หรอื เสียชีภ่ ายนอกรุนแรงเขา สูอวยั วะ ภายในโดยตรง หรอื เกิดจากอารมณท้ัง 7 ภายในรางกาย หรอื การกินอาหารผิดสุขลกั ษณะ หรือทาํ งาน หนกั พักผอ นไมเพยี งพอ การเจบ็ ปวยภายในมีผลตอ อวยั วะภายใน ช่ี เลือด ไขกระดกู ทาํ ใหก ารทํางาน ผิดปกติไป อาการทั่วไปท่พี บ ไดแ ก ไขต วั รอ น (มากกวา 39 องศาเซลเซยี ส) หงุดหงิด กระสับกระสา ย สติสมั ปชัญญะไมดี กระหายนา้ํ ปวดทอ ง ทองผกู หรอื ทองเสยี อาเจยี น ปส สาวะสีเขม และนอย อาจ หมดสติ ลิน้ มีฝาเหลืองหนา ชพี จรจม หากมอี าการหนาว หรือไขอ ยางใดอยางหนง่ึ จะเปนกลมุ อาการหลี่ เจิ้งซง่ึ เกดิ จากความผดิ ปกติข้นึ ที่อวยั วะภายใน การดาํ เนนิ โรคจะคอ ยเปนคอยไปและหายชา ตารางที่ 9-1 ความแตกตา งระหวางกลุมอาการภายนอกและกลมุ อาการภายใน กลุมอาการ กลมุ อาการภายนอก กลุมอาการภายใน อาการ ไขตวั รอน กลวั หนาว ไข หรือหนาว อยา งใดอยางหน่งึ การดําเนินโรค ระยะเรมิ่ ตน ส้ัน ๆ ชว งปลาย ๆ ของโรคนาน ลิน้ ฝา ลน้ิ ฝา บาง ฝา มีการเปล่ียนแปลง ชีพจร ลอย จม (3) กลุม อาการก่ึงนอกก่ึงใน (半表里 ปนเปยวปน หล่ี) เปนกลมุ อาการจากภายนอกเขา สู ภายใน แตไมไ ดเขาสูภายในทีเดียว หรือจากภายในสภู ายนอกก็ไดในลกั ษณะก้าํ กึง่ เกดิ จากเจ้ิงช่แี ขง็ แรง แตไมสามารถขบั เสียช่อี อกไปจากรางกายได และเสียชก่ี ็ไมสามารถเขาสภู ายในรา งกายไดเชนกนั อาการ

176 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน ท่พี บ ไดแ ก รอน ๆ หนาว ๆ ไมส บายตัว ปวดเสยี ดแนนชายโครง อึดอดั ท่ที รวงอกและลิน้ ป เบ่ืออาหาร อาเจียน คอแหง ตามัว เชน โรคมาลาเรยี และกลมุ อาการเสาหยาง 2) กลมุ อาการเยน็ -รอน (寒热 หาน-เรอ ) เปนการแสดงออกจากพ้ืนฐานของรา งกาย และภาวะของอิน-หยางท่ีแกรง หรือพรอ ง ความเย็น เกดิ จากความเย็นกระทํา ทาํ ใหหยางในรา งกายเสือ่ ม สาเหตุจากความเย็นจากภายนอกมากระทํา หรอื การรับประทานอาหารทมี่ ีรสเย็นเกนิ ไป หรือหยางภายในรา งกายพรอ ง ความรอนสาเหตจุ ากความรอ น ภายนอกมากระทาํ หรอื อินในรางกายพรอ งหรือออ นแอลง การวินจิ ฉยั ไมสามารถแยกอนั ใดอันหน่งึ ได จะตองดอู าการทัง้ หมดกอนโดยดูในเรือ่ งความเยน็ -ความรอน กระหายนาํ้ และกลุมอาการความเย็น-ความ รอนอื่น ๆ แขนขาทั้งส่ีขา ง การขับถา ย ลิ้นและฝาบนลนิ้ รวมทงั้ ชพี จร จงึ สรปุ ออกมาไดด งั ตาราง 9-2 ตารางท่ี 9.2 สาเหตุและอาการของกลมุ อาการความเย็นและความรอ น สาเหตุ กลมุ อาการความเยน็ กลุมอาการความรอ น อาการ ความเย็นภายนอก (เย็นแกรง ) ความรอ นภายนอก (รอ นแกรง ) หยางภายในพรอ ง (เยน็ พรอง) อินภายในพรอง (รอ นพรอ ง) ล้ินและฝา กลัวหนาว ชอบอนุ ปากไมมรี สชาติ ไขตวั รอ น ชอบความเย็น กระหายนํ้า ชีพจร ไมก ระหายนํ้า สหี นา ซีดไมม ีสเี ลือด เยน็ หนาแดง ตาแดง ไอเปน เลอื ด แขนขาเยน็ ชอบนอน นอนขดตวั เลือดกาํ เดาออก นาํ้ มูกขน เหลอื ง ไวตอ อจุ จาระเหลว ปส สาวะใสมปี ริมาณ ความรูส ึก อยูไ มส ุข กระสับกระสาย มาก แขนขาอนุ ทอ งผกู ปส สาวะนอ ยขน ลิ้นซดี ฝาขาวชน้ื ล้ินแดง ฝา นอยสเี หลือง ตงึ และชา เร็ว นอกจากน้ียังพบความสัมพันธระหวางกลุมอาการเยน็ และรอ นดงั น้ีคือ เกิดพรอมกนั เปลย่ี น จากหนาวไปรอ น หรอื รอ นไปหนาว เมอ่ื โรคถงึ ระยะรา ยแรง มีรอ นจริงเย็นหลอก หรอื เยน็ จริงรอ นหลอก เกิดพรอ มกนั มีรอ นดานบน เย็นดานลา งพบไดบ อ ย อาการรอ นดานบน ไดแ ก ปอดเกดิ การไอ มีเสมหะ เหลือง เจ็บคอ กระหายน้ํา อยากด่ืมนํ้าเย็น อาการเยน็ ดานลาง ไดแก ปวดทอ งซง่ึ อาการดขี ้นึ โดยใชความ อบอนุ และถา ยเหลว กลมุ อาการรอ นบนเยน็ ลา ง หรือเยน็ บนรอ นลา ง เปนอาการเจ็บปว ยที่แสดงอาการออกตรง ขา มกัน แตเกดิ ในเวลาเดียวกนั มักบง บอกใหท ราบถึงกลไกของโรคมกี ารดําเนนิ โรคทต่ี า งกัน ซ่งึ หากบน

การวเิ คราะหกลุมอาการโรค 177 เย็นลางรอน หมายถงึ อินมีมากสวนบนและหยางมีมากในสวนลาง เม่ือบนรอน ลางเย็น เปนกลไกกก็ ลบั ตรงขามกนั เกดิ การเปล่ียนแปลงระหวางเยน็ และรอ น (1) เยน็ เปน รอ น ไดแ ก เสียชีท่ ่เี ปน ความเยน็ กระทบรางกายเกดิ อาการเยน็ นอก มอี าการกลวั หนาว และหากรว มกบั มีไข ปวดเมอ่ื ย ไมม ีเหง่ือ ลิ้นมฝี าขาว และชีพจรลอยตงึ และหากโรคกําเริบเขา สู รางกาย อาการของความเยน็ จะหายไป เกดิ มีอาการไข และกลุมอาการความรอ น เชน ไวตอ ความรสู กึ กระหายนํา้ ฝา สเี หลือง (2) รอนเปนเยน็ ไดแก ผูปวยกาํ ลงั มีไขส งู เหงอ่ื ออกมาก กระหายนํา้ ไวตอความรสู ึกชีพจร เตนเรว็ ตอ มามีอาการแขนขาเยน็ เฉียบและซดี ชพี จรจมชา การเปล่ียนแปลงเหลานี้ขน้ึ กับกําลงั ของเสีย ชี่และเจ้ิงช่ีวา ปจจัยใดจะแกรงหรือพรอ งกวา กนั กอใหเ กิดอาการผดิ ปกตขิ น้ึ (3) เย็นและรอ นหลอก การแยกหลอกและจริงใหส ังเกตจากการเตน ของชีพจร แรงหรือออ น ลน้ิ ซดี หรือแดง ฝา ชนื้ หรอื แหง กระหายนาํ้ หรือไม ตองการดมื่ นาํ้ เยน็ หรอื น้ําอนุ มีอาการรอ นทีห่ นา อก- ทอ งหรอื ไม ปส สาวะสเี ขมหรือใส ผปู ว ยหนาวใชผ า หมหรือไม ตารางท่ี 9-3 แสดงอาการและสาเหตขุ องกลมุ อาการรอ นภายในเย็นภายนอกและกลมุ อาการเยน็ ภายในรอนหลอกภายนอก รอนภายในเยน็ หลอกภายนอก เยน็ ภายในรอ นหลอกภายนอก อาการ มือเทา เยน็ แตมีความรอนในหนาอก ไข หนา แดง กระหายนํา้ ชอบอุน กลวั ไมก ลัวหนาว แตกลวั รอ น กระหายนา้ํ เยน็ หนาวตอ งการหม ผาและดม่ื นํา้ อนุ ไวตอ ความรูสกึ คอแหง กล่นิ หายใจแรง ปสสาวะใส อจุ จาระออน ปส สาวะนอ ยและขน ทอ งผูก สาเหตุ รอ นแกรง ถกู กกั อ้ันอยภู ายใน ขวางไมใ ห อนิ แกรง ภายในขบั ดันหยางช่ีออกสู หยางชอี่ อกสภู ายนอก ภายนอก ลน้ิ และฝา ล้นิ แดงมฝี า ล้ินซดี ฝา ขาว ชพี จร จมและแรง ลอยและออน นอกจากน้ี สามารถนําความสัมพันธเปย ว-หลี่ (นอก-ใน) และหาน-เรอ (เยน็ -รอ น) มารว ม วเิ คราะหบอกคณุ สมบัติและตาํ แหนง ของโรคได ดงั น้ี (1) กลมุ อาการเย็นภายนอก (表寒证 เปยวหานเจงิ้ ) เกดิ จากปจจัยภายนอกความเย็นมา กระทํา มอี าการไขต ัวรอ นและกลวั หนาวเวลาเดียวกนั แตก ลวั หนาวมากกวา ปวดศรี ษะ ปวดเม่ือยตามตวั

178 ศาสตรก ารแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน ไมมีเหง่อื ล้นิ ฝา ขาวบางและชน้ื ชพี จรลอยตงึ (2) กลุมอาการเย็นภายใน (里寒证 หล่ีหานเจงิ้ ) เกิดจากปจ จยั ภายนอกความเยน็ เขา สูภายใน โดยตรง (ภาวะแกรง ) หรอื ปจ จยั ภายในพรอ ง หยางชใ่ี นรา งกายไมพอ รว มกบั มอี าการของอวยั วะภายใน ผิดปกติดว ย มอี าการตัวเยน็ มือเทา เยน็ ใบหนาขาวซีด ปากจืด ไมกระหายนาํ้ ถา ดื่มน้ําเปนน้ําอนุ ชอบ อยูนงิ่ ๆ ไมคอยพดู ปส สาวะมากและใส ถา ยเหลว ล้นิ ซดี ฝาขาวชมุ ชื้น ชพี จรจมชา (3) กลุม อาการรอนภายนอก (表热证 เปย วเรอ เจ้ิง) เกิดจากปจจัยภายนอกความรอนมา กระทาํ มีอาการไขตวั รอ นมากกวา กลวั หนาวหรอื กลวั ลม ปวดศรี ษะ มีเหง่อื ลิน้ สแี ดงบรเิ วณปลาย ๆ หรือขอบ ๆ ฝาอาจจะเหลอื งหรอื ไมก็ได ชีพจรลอยเรว็ (4) กลุมอาการรอ นภายใน (里热证 หลีเ่ รอ เจ้ิง) เกดิ จากปจจยั ภายนอกความรอนเขา สูภายใน โดยตรง (ภาวะแกรง ) หรอื ปจจยั ภายนอกประเภทอ่นื เขาสูภายในแลว แปรสภาพเปนความรอ นภายหลงั หรอื เกิดจากปจ จัยภายในพรอง คอื อินภายในรา งกายไมพ อเกิดความรอ นขน้ึ ภายใน มีอาการไขต ัวรอ น หนา แดง กระหายน้าํ ชอบดม่ื น้ําเย็น กระสับกระสา ย จติ ใจไมสงบ พูดมาก ปส สาวะสเี ขม ทองผกู ล้นิ แดง ฝา เหลือง ชีพจรเร็ว 3) กลุมอาการแกรง -พรอง (虚实 สอื ซฺว)ี เปน การสะทอ นถงึ เจิง้ ชแ่ี ละเสยี ชท่ี ่ีตอสูกนั มีความแข็งแรงหรอื ออนแอเปน ผลใหเ กิดโรคและ ความรนุ แรงของโรค (1) กลมุ อาการพรอ ง (虚证 ซวฺ ีเจง้ิ ) เกิดจากเจ้งิ ชี่ไมพ อหรอื ออ นแอ เสยี ชอ่ี าจมากหรือนอ ยก็ ได สาเหตุจากทุนกาํ เนิดไมเพียงพอ (ไต) หรือทุนท่ีสองผิดปกติ เกิดจากการรับประทานอาหารท่ีไม ถูกตอ ง อารมณท ้ัง 7 มากระทํา การทาํ งานหนักมากเกนิ ไป (แรงงาน สมอง) หรือสบายมากเกนิ ไป หรอื มีเพศสมั พนั ธม ากเกินไป หรอื ปว ยเรือ้ รงั หรือเสยี เลอื ด-นํ้ามากเกินไป ทาํ ใหเ กิดการไมส มดุลของชี่ เลือด และของเหลวในรางกาย (2) กลมุ อาการแกรง (实证 สือเจิง้ ) เกดิ จากเจ้งิ ชม่ี ีมาก แขง็ แรง สว นเสียช่ีก็มีมาก ทาํ ให เกดิ การตอ สรู ุนแรง สาเหตจุ ากเสียชี่จากการเปลย่ี นแปลงของสภาพแวดลอม หรอื โรคระบาด แมลงหรอื สัตวใหญทําราย เนือ่ งจากกลมุ อาการแกรง-พรอ งมคี วามสัมพนั ธก บั อินหยาง ชี่ เลือด ของเหลวในรางกาย และอวยั วะภายใน อาการทางคลินิกจึงมีหลากหลายไมส ามารถบอกไดแ นนอน แตก พ็ อที่จะจําแนกเพอ่ื เปนแนวทางไดดงั ตาราง 9-5

การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 179 ตารางที่ 9-5 แสดงลักษณะแสดงของกลุม อาการพรอ งและแกรง กลมุ อาการพรอ ง กลุม อาการแกรง อาการ ผอมมาก หายใจออน ไมอยากพดู ไขต ัวรอ น หรือหนาวอยา งเดียว เวียน ซีด ใจสน่ั หายใจตื้น นอนไมห ลบั ศรี ษะ อยูไ มสขุ พดู จาเพอ เจอ เสยี งกอง ความจาํ ไมดี เหงอ่ื ออกเองและออก มีชีวติ ชวี า เสยี หายใจหยาบใหญ หายใจ ตอนกลางคืน ขบั ถายกลางคนื มาก หอบลกึ ปอดและทอ งขยายและแนน อาการปวดหายเม่ือกด อาการปวดรนุ แรงขน้ึ เม่ือกด ทองผกู และ ปวดเบง ปส สาวะลาํ บาก ลน้ิ และฝา ล้ินแหง ไมมีฝา หรือฝา เล็กนอ ย ล้นิ หยาบ ฝา หนาและเหนยี ว ชพี จร พรอ ง ไมม ีแรง แกรง มแี รง นอกจากนย้ี ังมคี วามสมั พันธร ะหวางความพรองและความแกรง อืน่ ๆ ผลแทรกซอ นของพรอ งและแกรง บางครง้ั อาการพรอ งและแกรง จะผลดั กนั เดน หรอื มพี รอม ๆ กนั ตองแยกใหออกวาขณะนนั้ อาการน้นั เปนของพรอ งหรอื แกรงเดน และใหการรกั ษาอะไรกอน-หลงั - พรอมกนั การเปลี่ยนไปมาระหวา งพรองและแกรง บางครง้ั เสยี ชค่ี อย ๆ ลดความรนุ แรงลง แตเจิง้ ชยี่ งั ไมม กี ารทดแทนจากการรกั ษาท่ชี า ทาํ ใหเ กิดการเปลยี่ นแปลงจากแกรง เปน พรอง เชน รอนแกรง (ไข กระหายน้ํา เหงอ่ื ออก และชีพจรเรว็ ลอย) ถาเปนอยเู วลานาน และมกี ารใชน ้าํ ของรางกายไปมาก ทาํ ให เกดิ อาการพรอ งตามมา ทําใหผา ยผอม ซดี เสยี งเบา มฝี านอ ยหรอื ไมมเี ลย และมีชีพจรเล็ก ตารางที่ 9-6 แสดงลักษณะอาการของกลมุ อาการแกรงจรงิ และพรอ งหลอกและกลมุ อาการพรอ งจริง และแกรงหลอก กลุม อาการแกรง จริงและพรองหลอก กลมุ อาการพรองจรงิ และแกรงหลอก อาการ ขีห้ นาว มอื เทา เย็น ชีพจรจมเลก็ และ อาการตึง ปวดในทอ ง อาการปวดจะดีขน้ึ ชา เสยี งปกติ หายใจลกึ มีอาการตึง ในบางเวลา (ถาแกรงจะปวดตลอด) เม่ือ แนน ในทอ ง ทองผูก กดแลวกไ็ มไ ดป วดแตอ าจทําใหดขี นึ้ ลน้ิ และฝา ล้นิ แดง ฝาเหลอื ง ตัวลนิ้ ดหู ยาบ ล้ินซดี ขาว อว นและออ นนมุ ชพี จร จมชา แตม ีแรง ออ นเล็กจมไมม แี รง ในกรณีพรอง เจิ้งชท่ี ่มี ีนอยจะทาํ ใหเกดิ ความผดิ ปกติของหนาทขี่ องอวยั วะบางชนิด ทาํ ใหเ กดิ พยาธสิ ภาพภายในข้นึ สงผลใหเ กดิ อาการแกรงหลายแบบ ซงึ่ ความแกรง ท่ีเกดิ จากพืน้ ฐานความพรอ งน้ี

180 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบื้องตน บางคร้ังเรียกวา ความพรอ งซึง่ มีผลแทรกซอ นเปนความแกรง เชน ชข่ี องมามและปอดพรอง ทาํ ใหเ กิด ความผดิ ปกติของการขนสง และการเปลีย่ นแปลง การกระจายลงทาํ ใหเกิดพยาธสิ ภาพภายในขึน้ ไดแก เสมหะเกดิ การคงั่ ของเลือดและของเสยี และความชนื้ ซงึ่ สงิ่ เหลานี้จัดเปนลกั ษณะแกรง 4) กลุมอาการ อนิ -หยาง (阴阳) เปน การวิเคราะหแ บบหยาบ ๆ ในภาพรวมวา อาการเจบ็ ปว ยนนั้ เปนกลมุ อิน เพือ่ ใหงา ยใน การสบื คนวา โรคอยภู ายนอกหรอื ภายใน ลักษณะอาการแกรง หรอื พรอง กลมุ อาการเยน็ หรือรอน (1) กลุมอาการอนิ (阴证 อินเจงิ้ ) พบในกลุมอาการภายใน กลมุ อาการความเย็น และกลมุ อาการพรอ ง ลกั ษณะเดนคือ สีหนาหมองคลา้ํ ไมสดใส เสนิ ไมสดชน่ื ปวดเม่ือยตวั ชอบนอน ปลายมือ ปลายเทาเยน็ ขี้หนาว ออนเพลยี เสียงไมม พี ลงั เบือ่ อาหาร ทานไดน อ ย ปากจดื ไมกระหายนาํ้ ปสสาวะ มากและใส อจุ จาระเหลว ทอ งเสยี ลิ้นซดี ขาว อว น และออนนมุ ชีพจรจม ชา เล็ก ออน ฝด แสดงถงึ การทาํ งานหรือประสทิ ธภิ าพของอวัยวะเสือ่ มถอยลง (2) กลุมอาการหยาง (阳证 หยางเจง้ิ ) พบในกลุมอาการภายนอก กลุม อาการความรอน และกลุมอาการแกรง ลกั ษณะเดน คือ สหี นาแดง ตวั รอ น ปลายมอื ปลายเทา อนุ หงดุ หงดิ งา ย กระสบั กระสา ย กระวนกระวาย เสินไมส งบ หรอื คลมุ คลั่ง เสียงพูดดงั หายใจดังและหยาบ ไอหอบ เสมหะมาก กระหาย น้าํ มาก ทองผกู และมกี ล่นิ แรง ปสสาวะสเี ขมและนอย ลน้ิ แดง ฝาเหลือง (ถา รนุ แรงฝาแหง ) ล้ินมีตมุ หนาม ชพี จรใหญ ลอย เร็ว และลืน่ แสดงถึงภาวการณต ่นื ตวั มาก ไมอ ยนู ิ่งมกี ารเปล่ยี นแปลงมาก อาการดงั กลา วขา งตน เปน อาการโดยรวม ๆ ซงึ่ จะมรี ายละเอยี ดเปน หวั ขอ สรุปไดดงั นี้ ตารางที่ 9-7 แสดงลกั ษณะอาการกลุมอนิ พรอ งและกลมุ หยางพรอ ง สาเหตุ อินพรอ ง หยางพรอ ง อาการ อินและจินไมพ อไปควบคมุ หยาง หยางในรา งกายไมเพียงพอ ไมสามารถควบคมุ จนเกดิ ความรอ น กลายเปน รอนพรอ ง อินได เกดิ ความเย็น เปนเยน็ พรอ ง ลน้ิ และฝา ผายผอม ปากคอแหง วงิ เวยี น ตาลาย ไมก ระตอื รือรน ออนเพลยี ไมม ีแรง ไมคอ ย ชีพจร ใจสน่ั นอนไมห ลับ รอนทง้ั 5 รอนเปน พดู ขหี้ นาว ตัวเย็น ปากจดื ไมกระหายน้าํ เวลา เตา ฮนั่ แกมแดง ถาดืม่ น้าํ กเ็ ปน น้ําอุน สหี นาซีดขาว ปส สาวะ ใสออกมาก อจุ จาระเหลว ลน้ิ แดง มฝี า นอ ย ลิน้ ซีดขาว ฝาบาง ชีพจร เล็ก เรว็ แตไมค อ ยมีแรง ชพี จรจม ชา และไมม แี รง

การวิเคราะหก ลุมอาการโรค 181 นอกจากกรณีดงั ตารางขา งบนแลว เมอื่ อินและหยางภายในรา งกายพรอ งลงมาก ๆ ถงึ ขีดสุด กอใหเ กดิ กลุม อาการดงั นี้คอื กลุมอาการหยางดบั เปน การเส่อื มลงถงึ ขีดสุดของหยางในรางกาย กลมุ อาการ อินดบั เปนภาวการณที่ของเหลวในรางกายสูญเสียมากจนถงึ ขดี สดุ หยางดบั อินดบั อาการ เหงอื่ ออกเมด็ ใหญ รสจดื และใส ตัวเยน็ เหงอื่ ออกเม็ดใหญ รสเคม็ และมนั เหนียว ปลายมอื ปลายเทาเย็น เซื่องซมึ ไมคอ ย เหมือนไขมกุ ตัวอุน กระวนกระวาย ตอบสนอง ลมหายใจรวยรนิ สหี นา กระสับกระสาย ข้ีรอ น กระหายน้าํ มาก ซดี ขาว ผิวหนงั แหงเหยี่ ว หนาแดง รมิ ฝป ากแดง จดั ปส สาวะนอ ย ลนิ้ และฝา ลิ้นซดี ขาวและชมุ ช้ืน ลิน้ แดงและแหง ชพี จร เลก็ มาก เล็กเรว็ เรว็ มาก ความสมั พันธร ะหวา งการวเิ คราะหโ รคทั้ง 8 หมวด (1) มอี าการรว มกนั หมายถงึ มีกลมุ อาการทไี่ มตรงขา มกนั 2 ถงึ 3 กลุม อาการปรากฏใน เวลาเดยี วกัน เชน กลุมรอนภายนอก กลุมเยน็ ภายนอก กลมุ รอ นภายใน กลมุ เยน็ ภายนอก กลมุ รอ น ภายใน กลมุ เย็นภายใน กลุมพรอ งภายใน (อาจเปนกลุมรอนพรองภายใน หรือ เยน็ พรองภายใน) กลมุ แกรง ภายใน (กลุมรอนแกรงภายใน หรอื เยน็ แกรง ภายใน) (2) มีกลุมอาการทต่ี รงขามกันปะปนผสมกันอยใู นเวลาเดียวกนั เชน มีทั้งเย็นและรอนปนกนั (3) มลี กั ษณะอาการแปรเปลยี่ นไปมา โดยภายใตเ งื่อนไข ณ เวลาหนงึ่ กลมุ อาการทปี่ รากฏอยู น้ันจะเปลย่ี นไปในทศิ ทางตรงกันขาม เชน จากกลุมภายนอกเปลย่ี นเปนกลมุ อาการภายใน กลมุ อาการ เยน็ เปล่ยี นเปนกลุมอาการรอน เปนตน โดยมักเกดิ จากเง่อื นไขบางประการดงั ที่กลาวไวแ ลว เชน ปรมิ าณ กาํ ลงั ของเสยี ชี่และเจิ้งชใ่ี นเวลาน้นั สภาพพื้นฐานของรา งกาย การรักษาและดแู ลพยาบาล เปนตน 3. การวิเคราะหกลุมอาการของอวัยวะตนั ท้งั 5 3.1 การวเิ คราะหก ลุมอาการของหัวใจ 1) ช่ขี องหวั ใจพรอง อาการทางคลนิ กิ มักมอี าการหลักคอื ใจเตน ผิดปกติ หายใจส้นั ดูออนเพลีย เปนมากขน้ึ หากเคลอ่ื นไหวทาํ งาน สีหนาขาวซีด หรอื มเี หง่อื ออกงาย ตวั ลน้ิ สีซดี ชีพจรไมม ีแรง สาเหตุ พบในคนทอ่ี อนแอมานาน หรือปว ยมานานไมไดรับการบํารุง หรอื อายมุ ากรา งกายถดถอย วิเคราะหอาการ หากชี่ของหัวใจออนแรง ทําใหการเตนของหัวใจไมมีแรง เกิดอาการใจสั่น

182 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบื้องตน เตน ผิดปกติ อาการเหงอ่ื ออกงา ยเกิดจากเวยชท่ี ห่ี อหมุ ไมเสถียร ไมมแี รงดดู รัง้ เปน ลักษณะรวมของ อาการชีพ่ รอง อาการใจส่นั ออ นเพลีย แสดงถงึ สมรรถนะของการทํางานของชใ่ี นรา งกาย ออนแอลง อาการเปนมากข้ึนเม่อื ทาํ งานเคลอ่ื นไหว เน่ืองจากการทํากจิ กรรมตองอาศัยช่ี หากชพี่ รองอยแู ลวใชอีกก็ จะรุนแรง สีหนาดขู าวซดี ชพี จรออนแรง เกดิ จากช่ไี มมแี รงผลักดัน การไหลของโลหิตไมเตม็ ที่ สว นสาํ คัญในการวินิจฉยั ดทู ี่ใจสั่นผิดปกติและมกี ลมุ อาการชพี่ รอ ง 2) หยางของหวั ใจพรอง อาการทางคลนิ กิ มีอาการใจสนั่ เตนผดิ ปกติ แนนอึดอดั ทรวงอกหรือปวด หายใจส่นั เหงื่อ ออกงา ย มีลกั ษณะข้หี นาว หนาซดี หรือหนาดูหมอง ริมฝป ากคล้าํ ล้นิ ซดี ดูอวนหรอื สีมวงคลํ้า ฝา ขาวลืน่ ชพี จรจมเล็กออนไมม ีแรง หรอื จังหวะการเตน ของชพี จรหยุดผดิ ปกติ สาเหตุ มีพื้นฐานชีข่ องหวั ใจพรอ ง รุนแรงพัฒนาขน้ึ มาอกี ระดับหนงึ่ วเิ คราะหอ าการ ชีห่ วั ใจพรอ ง ใจส่นั หายใจสน้ั เหงอ่ื ออกงาย ชพี จรออนนุมและจมเลก็ มี การไหลเวียนตดิ ขัดจากถูกความเย็น แนนหรือปวดทรวงอก (บริเวณหัวใจ) สีหนาหรอื รมิ ฝปากอมคลา้ํ ลิ้นมวงคลา้ํ ชพี จรเตนชา มจี งั หวะหยุดไมแ นนอน กลมุ อาการความเย็น ลักษณะทาทางขี้หนาว หนา ซดี ขาว ลน้ิ อว นซดี ฝาขาวลน่ื ขอ สําคญั ในการวนิ ิจฉยั ใจส่นั กลมุ ช่ีพรองและกลมุ ความเย็น 3) อนิ ของหัวใจพรอง อาการทางคลนิ กิ มอี าการใจเตนผดิ ปกติ ใจวาวุน นอนไมห ลบั มฝี น มาก หรอื รอนทั้งหา หลงั บายมไี ขก ลางคนื เตาฮนั่ บรเิ วณโหนกแกมแดง ลิ้นแดงดอู อกแหง ชีพจรเลก็ เรว็ สาเหตุ ครุนคิดใชสมองมากเกนิ ไป ทาํ ใหบ ่ันทอนอนิ ของหัวใจ หรอื ปว ยดว ยโรคกลุม ความ รอ นระยะทาย ๆ ของโรคอินในรางกายถกู ทาํ ลายไป หรอื จากอินของตบั และไตพรอ ง แลว ลุกลามไปถงึ อนิ ของหวั ใจ วิเคราะหอาการ อาการใจเตนผดิ ปกติ เม่อื อินของหวั ใจลดลงนน่ั หมายถงึ การหลอ เล้ียงบํารงุ หวั ใจไมเพียงพอจงึ ทาํ ใหการเตนของหัวใจผิดปกติ ผลตอเนือ่ งเม่ืออนิ พรอ งเกดิ ความรอ น (พรอง) ความ รอ นทไ่ี ปรบกวนเสนิ ของหวั ใจ จงึ ทําใหเ กิดอาการวา วุน นอนไมหลบั ฝนมาก อาการโหนกแกม แดง รอ นทงั้ หา มีไขหลังบาย กลางคนื เตา ฮั่น เปนผลจากอินไมพอทจ่ี ะ ควบคุมหยาง เกดิ กลมุ รอ นพรอ งภายใน จงึ ปรากฏอาการดังกลาว ลิน้ แดงดลู ิ้นออกแหง ชพี จรเล็ก เรว็ ลว นเปน ลักษณะบงบอกมีอาการพรองรอ นภายใน ขอ สาํ คัญในการวนิ ิจฉยั ใจเตน ผดิ ปกตไิ มส งบ นอนไมห ลับฝน มาก และกลมุ อาการรอ นพรอ ง

การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 183 4) เลือดของหวั ใจพรอ ง อาการทางคลนิ กิ มอี าการใจเตน ผิดปกติ วิงเวยี นศรี ษะ นอนไมห ลบั มฝี น มาก หลงลืม ความจาํ ไมดี สีหนาอมเหลืองหรอื ขาวซีด รมิ ฝป ากลน้ิ ออกซดี ชีพจรเล็กออนไมมีแรง สาเหตุ เกิดจากมามพรอ ง การสรา งเลอื ดไมพอ หรอื จากเสียเลอื ดออกไปมาก หรือปวยมา นาน ขาดการบาํ รุง หรือทมุ เทใจทํางานมากไป บ่ันทอนเลอื ดของหวั ใจ วเิ คราะหอ าการ อาการใจเตนผดิ ปกติ เกดิ จากเลือดหัวใจไมพอ ทําใหข าดการหลอ เลยี้ งจงึ เตนผดิ ปกติ อาการนอนหลบั ฝนมากหรือไมหลบั เกิดจากเลือดหลอเลี้ยงหวั ใจไมพอ เสินท่หี ัวใจจงึ ไม สงบ อาการหลงลมื งาย วงิ เวยี น ล้นิ ซดี หรอื อมเหลอื ง เกิดจากเลอื ดไปหลอ เลยี้ งไมพ อ อาการชพี จรเลก็ ไมมีแรง เพราะหลอดเลือดมปี รมิ าณเลอื ดไมพอ ขอ สําคัญในการวินิจฉยั ใจเตน ผิดปกติ นอนไมหลับและกลุม อาการเลอื ดพรอง 5) หลอดเลือดหัวใจตบี ตนั อาการทางคลนิ กิ หวั ใจเตนผิดปกติ บริเวณทรวงอกปวดดุจมอี ะไรกดทับแนนอดึ อัด ปวดรา ว ไปถึงไหลแ ขนดานใน มีอาการกําเริบเปนระยะ ซงึ่ อาการเหลา น้ีเปนอาการรว มของกลมุ มกี ารคั่งของหลอด เลอื ดหวั ใจ บางคนมอี าการปวดท่บี ริเวณหัวใจดจุ เข็มทิม่ แทง ล้ินคล้ําหรือมรี อยจ้ําจุดช้ําบนล้ิน ชีพจรเลก็ ฝด บางคนมอี าการแนน อึดอดั ทรวงอก ลกั ษณะรา งกายคอ นขา งอว น หรอื มีเสมหะมาก มักจะเม่ือย เหน่ือยงาย ลิ้นฝา ขาวเหนียว ชพี จรจมล่นื หรอื จมฝด (จมลน่ื ชว งทมี่ ีเสมหะมาก จมฝดชวงเสมหะไปอดุ ตนั เกิดการค่งั แลว) บางคนมีอาการหากถกู ความเย็นกระทบมกั จะปวดรุนแรง หากไดป ระคบรอนหรือ สัมผสั ความอุนจะปวดลดลง ดลู ิน้ ขาวซดี ฝาขาว ลักษณะชีพจรจม ชา หรอื จมและตงึ สาเหตุ อาการดังกลา วเบ้อื งตนจะมลี กั ษณะตา ง ๆ กนั ข้ึนอยกู บั สาเหตกุ ารตบี ตัน อุดกัน้ นั้น เกิดจาก มีเลือดค่งั มเี สมหะ ถูกความเยน็ (จากภายนอกหรอื เกดิ ภายใน) หรอื ชี่ติดขดั ตามลาํ ดับ วเิ คราะหอาการ อาการใจสน่ั ผิดปกติ ใจหววิ เกิดจากหยางของหัวใจขาดการกระตนุ ไมมี พลัง ความรอ นไปหลอเลี้ยงใหหัวใจ จงึ เกิดอาการเตนผดิ ปกติมากขึ้น เมื่อหยางชีข่ องหวั ใจไมพ อเลอื ด จะไหลเวียนไมดี เพราะขาดทง้ั แรงผลกั ดันและจากอุณหภูมิท่ลี ดลง มีผลใหก ารไหลเวยี นยง่ิ จะชา ลงมาก ข้ึน หลอดเลือดหัวใจจงึ เร่มิ เกดิ ภาวะคง่ั นานเขา จงึ เกิดอาการปวดเหมอื นถกู กดทับ แนน อดึ อดั เสนลมปราณ ของหวั ใจโคจรอยบู รเิ วณรกั แรไ ปตามแขนดา นใน ดังน้นั เม่อื ไหลเวยี นไมค ลอ งจึงปวดไปตามแนวดงั กลา ว 3.2 การวเิ คราะหกลุมอาการของปอด 1) ช่ขี องปอดพรอง อาการทางคลนิ กิ ไอไมค อ ยมแี รงไอหรอื หอบ หายใจสน้ั ไมเ ตม็ อม่ิ หากเคลือ่ นไหวจะเปนมาก ข้ึน ไอเสมหะมกั จะดใู ส พูดจาเสียงเบา หรอื มเี หงือ่ ออกงา ย เปนหวัดงาย ออ นเพลียไมมีแรง สีหนาขาว

184 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบือ้ งตน ซดี ล้นิ ซีด ชีพจรจมเล็กออ นไมมแี รง สาเหตุ ในผปู วยท่ีไอหอบมานานไมห าย จะทาํ ใหช่ขี องปอดสูญเสียไปเรื่อย ๆ หรอื จากการที่ ปอดไมไดร บั การหลอเลยี้ งบาํ รุงอยางเพยี งพอ เกดิ จากมา มพรองไมส ามารถแปรสภาพ สารอาหารใหเปน ชีส่ ง ตอไปท่ปี อดได วเิ คราะหอ าการ หากชข่ี องปอดพรอ ง หนาทก่ี ารกระจายออกหมดสภาพ เกิดชย่ี อ นกลบั ข้ึน และยงิ่ การสรางของจงชไ่ี มพอดวยแลว ประสทิ ธภิ าพของการทํางานดา นการหายใจก็ยงิ่ เส่อื มลง ทําให เกิดอาการไอ หอบในลักษณะไมมีแรงไอ หรอื ผอมแหง ไมมกี ําลัง ถาใชก ําลงั อาการจักเปนมากข้นึ หากช่ี ของปอดกระจายนาํ้ ไมดี เกิดการจับตวั เปน เสมหะเคล่อื นไปตามชที่ ่ยี อ นกลับสะสมท่ีปอด จงึ ไอเปน เสมหะ ใส เมื่อช่ขี องปอดพรอ ง ระบบการหายใจเขาออกเส่อื มลงจงึ หายใจสั้น ไมมีพลงั เสยี ง หรอื อาการหนา ขาว ซดี ดทู า ทางไมม ีแรง ลนิ้ ซีดฝาขาว ชีพจรออ นนุมและจมเล็ก เปนอาการบงบอก การเส่อื มของสมรรถนะ การทํางาน เมื่อชขี่ องปอดพรองแลว ความสามารถกระจายชไี่ ปถึงผิวหนังภายนอกจงึ ไมเ ต็มท่ี เวยช ไี่ ม อาจเขาประจาํ การทีผ่ วิ หนังทําหนา ทีป่ กปอ ง และควบคุมการปดเปด รขู ุมขนไมปกติ จึงทําใหเหงื่อออก งา ย ขหี้ นาว เปน หวัด 2) อนิ ของปอดพรอง อาการทางคลนิ กิ ไอแหง หรือเสมหะนอยหรือเหนยี วขากออกยาก ปากคอแหง ผา ยผอม มีไข หลงั บา ย เตา ฮนั่ โหนกแกม ดูแดง หรอื เสมหะมีเลอื ดปน เสยี งแหบ ลิ้นแดงดูแหง ชพี จรเล็กเรว็ สาเหตุ มกั เกดิ จากความแหงกระทบปอด หรอื จากเช้อื วัณโรคที่ปอด ทาํ ใหอินของปอดถกู ทาํ ลาย หรอื เกิดจากเสียน้ําไปมากจากเหงอ่ื ออก ไอนานไมห าย ลว นมีผลตอ อนิ ของปอด วิเคราะหอาการ ปอดเปนอวยั วะทอ่ี อ นนมุ ชอบความชมุ ชื้น ทาํ หนา ท่หี ายใจและผลกั ดนั ชี่ให กระจายและลงเบื้องลา ง หากอนิ ของปอดไมพ อจะเกิดรอ นพรอ งเผาผลาญปอด ทําใหป อดเร่มิ แหง หนาที่ ของปอดจะสูญเสียไปเกิดชป่ี อดยอ นกลบั มีอาการไอแหง ไมม ีเสมหะ หรือเสมหะนอยเหนยี วขากออกยาก หากความรอ นมีมากขนึ้ อกี จะทาํ ลายลว่ั ของปอด (เสน เลอื ดฝอย) ทาํ ใหเกดิ เลอื ดออก ไอมเี ลอื ดปน คอแหง เสียงแหบ เพราะอินปอดไมพอหลอ เลย้ี งใหเกดิ ความชุมชนื้ รา งกายจึงผายผอมไปดว ย เมอื่ อนิ พรองทาํ ให หยางคอ นขางมีมาก มผี ลใหบายมไี ขร อนทัง้ หา กลางคืนเตา ฮ่ันเพราะความรอ นน้ันไปรบกวน โหนกแกม แดง จากไอของความรอ นพรอง ลนิ้ แดงแหง ชพี จรเลก็ เรว็ เปน ลักษณะของกลมุ อาการอนิ พรอ งมีความรอน เกดิ ขึน้ 3) ลมเยน็ กระทบปอด อาการทางคลนิ กิ มีอาการไอ เสมหะใส มีกลวั หนาวตวั รอนบา ง คดั จมกู น้าํ มกู ไหลใน คัน คอหรอื อาจมีปวดเมอ่ื ยตามตัว ไมมเี หงอื่ ออก ลิน้ ฝา ขาวบาง ชพี จรลอย ตงึ แนน

การวเิ คราะหกลุมอาการโรค 185 สาเหตุ เกิดจากลมเยน็ จากภายนอกกระทบตอเวยชี่ ทําใหช ีป่ อดกระจายออกไมดี วเิ คราะหอาการ ลมเยน็ เม่อื กระทบปอดทําใหช่ีปอดกระจายไมอ อกจงึ ทาํ ใหไ อ พอชก่ี ระจายไม ดนี าํ้ เกดิ ตกคา งเกาะตัวเปน เสมหะขณะทช่ี ่ปี อดยอนข้นึ เวลาไอจึงชกั นาํ เอาเสมหะออกมาดวย แตเ นอื่ งจาก เปนลมเยน็ เสมหะจงึ ออกใสหรือขาว ปอดเปด ทวารท่ีจมูกเม่อื ชไ่ี มก ระจายจงึ คัดจมกู มนี ้าํ มกู ลมเยน็ กระทบ ตอเวย ห ยางบรเิ วณผวิ ทําใหหยางถกู ก้นั ไมก ระจายตามผิวหนังจงึ รสู ึกกลวั หนาว ขณะเดียวกันเวยห ยาง ไมมีทางระบายออกจงึ รสู กึ ตวั รอ นจากดานใน ความเย็นทําใหจ ิงลว่ั ไหลเวยี นตดิ ขดั จึงทาํ ใหปวดเมือ่ ย ปวดศรี ษะ รูขุมขนจะปดเมอ่ื ถูกความเยน็ ฉะน้นั ไมม ีเหงอื่ ออก ลิน้ ฝา ขาว ชพี จรลอยตงึ เปนลกั ษณะ ของถกู ความเยน็ จากภายนอก ขอ สําคญั ในการวินิจฉัย ไอ เสมหะ และกลุม อาการลมเย็นจากภายนอกกระทํา 4) ลมรอนกระทบปอด อาการทางคลนิ กิ จะมอี าการไอ เสมหะขน เหลือง คดั จมกู นา้ํ มกู ขน มไี ขต ัวรอ นอาจกลวั ลม กลัวหนาวเลก็ นอย กระหายน้ําบา ง เจบ็ คอ ปลายล้ินแดง ฝา ขาวเหลอื งซีด ชีพจรลอยเร็ว สาเหตุ ลมรอ นจากภายนอกเขากระทบปอด ทําใหเ วย ชป่ี อดกระจายตัวผิดปกติ วิเคราะหอาการ ลมรอนกระทบปอดทาํ ใหช ข่ี องปอดกระจายไมด ีเกิดยอ นข้ึนจึงทําใหไอ พอ ช่ขี องปอดกระจายไมด ี ทวารจมกู ไดรบั ผลกระทบ นา้ํ ที่ไหลเวยี นยงั ถกู ความรอ นเผาผลาญ จนมลี ักษณะ ขน ๆ ทาํ ใหจมกู คัด น้ํามูกขน เสมหะขน ระบบของปอดผา นลําคอ ความรอ นผา นมาจงึ ทาํ ใหเ กดิ บวม แดงเจ็บคอ เวย ช่ปี กคลมุ ผิวภายนอกตอตานความรอ นท่ีเขามากระทบจงึ ทําใหมีไขสงู และในขณะเดียวกัน เวย ชกี่ ระจายออกไมไ ดจงึ มอี าการกลวั หนาวบา ง กระหายน้าํ เพราะความรอ นทาํ ลายของเหลวในรา งกาย ปลายลิ้นแดง ฝา ขาวเหลอื ง ชพี จรลอยเรว็ เปน อาการของลมรอ นกระทบปอด ขอ สาํ คัญในการวนิ ิจฉัย ไอและกลุม ลมรอ นกระทบปอด 5) ปอดถกู ความชืน้ เสมหะอุดกนั้ อาการทางคลนิ กิ ไอมเี สมหะมากสขี าวเหนยี ว แนนหนา อก หากเปนมากจะไอหอบมีเสียง ของเสมหะดงั ตดิ ลําคอ ลนิ้ ซดี ฝาขาวเหนยี ว ชพี จรล่ืน สาเหตุ พบไดทัง้ แบบเฉียบพลันและเรื้อรัง แบบเฉยี บพลนั มกั ถูกความเย็นช้ืนจากภายนอก แบบเร้ือรงั มกั เกดิ จากมามพรอ งกระจายลาํ เลยี งนํ้าผิดปกติ หรอื ไอนานจนช่ปี อดออ นแอการลาํ เลยี งกระจาย นาํ้ ไดไ มดี หรอื กรณชี ่ีของมามพรอ งแลว ยงั สูบบหุ รีไ่ มเลิกมกั เปนสาเหตหุ น่ึงที่ทาํ ใหเกิดเสมหะอุดตันปอด วิเคราะหอาการ ความเยน็ ช้ืนเขา จูโ จมปอดทาํ ใหห นาที่ปอดเสยี ไป นาํ้ ไมกระจายลงเกดิ รวมตัว กนั เปนเสมหะความชน้ื เมอื่ ไปอุดกั้นปอดชป่ี อดยอ นข้ึนทําใหไอมีเสมหะมากสขี าวเหนยี วแตข ากออกงาย

186 ศาสตรการแพทยแผนจนี เบือ้ งตน นอกนั้นเม่อื เสมหะกอ ตวั ตามทางเดนิ ของระบบทางเดินหายใจทาํ ใหแ นนหนาอก เปน มากถงึ หายใจหอบและ มเี สยี งเสมหะติดในลําคอ ลนิ้ ซดี ฝา ขาวเหนยี ว ชีพจรลืน่ เปนอาการเดนมกี ารอดุ ตันของเสมหะความชน้ื 3.3 การวเิ คราะหกลุมอาการของมาม 1) ชข่ี องมา มพรอ ง อาการทางคลนิ กิ รับประทานนอ ยทอ งอืด โดยเฉพาะรบั ประทานแลว จะแนน มากขึ้น ถา ยเหลว ออ นลาไมมีแรง มที า ทางเหนอ่ื ย ไมม แี รงพูด รางกายผอม สหี นา อมเหลืองหรอื ดูอว นแตเ ปนแบบดบู วม ฉุ ลิ้นซดี ฝาขาว ชีพจนคอ นขางชา และดูออนไมม แี รง สาเหตุ จากการรบั ประทานไมถกู สขุ ลักษณะ หรอื ตรากตรําทํางาน ครนุ คิดตลอดเวลา ลว น แลว แตจ ะทําใหม ามออ นแอ อีกกรณีหนึง่ โดยแตกําเนิดสุขภาพออนแอ หรอื ตามวยั ทชี่ รา หรือปว ยหนกั แลว ไมไดค วบคุมดูแลอาหารการกิน วเิ คราะหอาการ เมื่อมามออ นแอลงการลําเลียงสะดดุ ทาํ ใหสารอาหารและการจะลําเลยี งไป ชะงักลง ขณะเดยี วกันความชื้นไมถ ูกลําเลยี งจงึ ทําใหเ บื่ออาหารทองอืด โดยเฉพาะยง่ิ ทานขาวยง่ิ แนน เพราะ ไมล ําเลียงออกไป ขณะท่อี าหารท่ีทานเขา มานไ้ี มถูกแปรสภาพ เกดิ ภาวะของเสยี ปะปนแยกไมออกจาก กนั กถ็ ายเทเขาไปสลู ําไสทําใหถ า ยเหลว เมื่อมามเปนแหลง สรา งเลือดลม จงึ ทาํ ใหร างกายขาดการบํารงุ รา งกายผายผอม ดูเหนือ่ ยออ น สหี นา อมเหลอื ง การเกดิ ของจงชี่ตองอาศัยสารอาหารจากมา มลาํ เลียงมา เพื่อผสมกบั อากาศท่ีบริสุทธ์ิ เม่ือมามพรอ งจงึ ทาํ ใหไ มม ีแรงพูด จงชอ่ี อ นแอตาม หากน้ําลําเลียงไมปกติ จะเกดิ นาํ้ คั่งคางมากจนบวมนาํ้ ตัวฉุ ลน้ิ ซีดขาว ชพี จรคอนชามีแรง ซ่งึ เปนลกั ษณะเดน ของช่ีมา มออนแอ ขอ สาํ คญั ในการวินจิ ฉัย ทานไดน อ ย ทอ งอดื ถา ยเหลวและกลมุ ชีพ่ รอ ง 2) หยางมามพรอ ง อาการทางคลนิ กิ เบ่ืออาหารทอ งอดื ปวดทอ งราํ คาญ ชอบดม่ื นาํ้ อนุ กดแลว จะหายปวด ทาทาง กลัวหนาว มอื เทา ไมอนุ สหี นาไมสดชน่ื แจม ใส หรอื ดูบวม ไมกระหายนาํ้ ปากจดื ถายเหลวเปน นา้ํ หรือ เกดิ บวม ปสสาวะนอย ตกขาวปริมาณมากสีขาวใส ลิน้ ซดี อว นหรือมีรอยฟน ชพี จรจมชาไมม แี รง สาเหตกุ ารเกดิ มีพื้นฐานชี่มา มพรองรุนแรงขนึ้ อีกระดับหนง่ึ มักเกิดจากการทานอาหารไมถ ูก สุขลักษณะ ดื่มกินของเย็นมากเกินไป หรือใชยาท่ีมีฤทธิ์เย็นมากจนทํารายตอหยางของมาม หรือจาก หยางของไตไมเพยี งพอ ไฟแหง ชวี ติ ออ นแอลง ไฟไมสรางดนิ วเิ คราะหอ าการ เม่ือหยางของมามเสื่อมโทรมลง การลาํ เลียงและแปรสภาพหมดสภาพ ทําให แนนทอ งเบือ่ อาหาร ถายเหลวเปนนํ้า เม่ือหยางลดความเยน็ ภายในจึงกอกําเนิด ทําใหการไหลของช่ีติดขัด ทาํ ใหป วดทอ งแตช อบกด ชอบอนุ หากนํ้าไมลาํ เลยี งจะทาํ ใหบวมน้าํ และนาํ้ ท่ีเสยี เหลานีย้ ังเลอ่ื นไหลสู เบือ้ งลาง ปรากฏในสตรีตกขาวมากทา ทางขหี้ นาว หนา ซดี ไมแจมใส หรือดูบวม เพราะหยางขาดกําลงั ให

การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 187 เกดิ ความอบอนุ ลิ้นซดี ดอู ว นหรือมรี อยฟน ฝา ขาวลนื่ ชพี จรจมชาไมม ีแรง เปน ลกั ษณะเดน ของหยาง พรอ ง มีความเย็นภายในเกิดข้นึ ขอ สาํ คัญในการวนิ ิจฉยั มกี ลุมอาการเยน็ พรอง และกลุมอาการของมา มลาํ เลยี งไมป กติ ระบบ การยอยเสอื่ มลง 3) ชต่ี กลงไมมีกาํ ลังพยุง อาการทางคลินกิ มีอาการรสู ึกภายในชองทอ งหนวงถว งเหมอื นแนน ๆ โดยเฉพาะหลังรบั ประทาน อาหารหรือมคี วามรสู กึ อยากจะถายบอย ๆ ทวารหนักหนวง หรอื ถายเร้ือรงั ไมห ยดุ รุนแรงจะทาํ ใหล ําไส ตรงหยอ นลง ในสตรีพบมมี ดลูกหยอ น หรือปสสาวะมสี ดี จุ น้ําซาวขา ว มีอาการไมม แี รงหายใจส้ัน ออ น ลาไมม ีแรงพดู วงิ เวยี นตาลาย สีหนา ไมส ดใส ทานขาวนอยถา ยเละ ล้นิ ซีดฝาขาว ชพี จรเตนเชื่องชา สาเหตุ อาการจงชตี่ กนเี้ ปน ผลสบื ตอ จากชีข่ องมามพรองมากขึน้ อกี ระดับหนง่ึ หรอื เกิดจาก ทอ งเสียเร้อื รงั ถา ยบดิ เรือ้ รงั หรือตรากตราํ ทํางานมากเกินไป หรือสตรมี บี ตุ รมากไปหรอื หลังคลอดขาด การดูแลสขุ ภาพ สาเหตเุ หลา น้ีลวนมีผลเสยี ตอ มา มท้งั สนิ้ วเิ คราะหอ าการ ชม่ี า มจะตอ งเคลอ่ื นสเู บือ้ งบนศีรษะโดยจะพยงุ ใหอวยั วะภายในอยกู บั ท่ีได หากแรงพยงุ นีอ้ อ นแอลงยอ มทําใหอ วัยวะเหลา นีห้ ยอ นเคลอ่ื นลง จงึ ทําใหเกิดอาการถว งหรือหนว งโดยเฉพาะ หลังรบั ประทานขา ว ยังสง ผลใหม อี าการอยากถายอุจจาระบอย ๆ เหมอื นทวารหนกั มอี ะไรมาถวง หาก ทอ งเสยี เร้ือรังไมห าย จะทําใหล ําไสต รงหยอนลง ในสตรีชี่ไมม ีกาํ ลังพยงุ จะเกดิ มดลูกหยอ น หนา ทีข่ อง มา มในดานลาํ เลียงแปรสภาพยอดสารอาหาร คัดนาํ สารอาหารและไมใ ชแ ยกจากกนั เพ่ือสงตอ ใหปอด เมื่อ หนาท่ีบกพรองสว นหนึง่ จะถกู สง ไปกระเพาะปส สาวะ ทําใหป สสาวะขนุ ดจุ นํ้าซาวขาวยอดสารอาหารไมถ กู สง ขน้ึ ศรี ษะจงึ ทาํ ใหวงิ เวยี นตาลาย ชขี่ องมา มออนแอทาํ ใหทานขา วไดน อย ถา ยเละ ประสิทธภิ าพของระบบ ทํางานทัง้ รางกายออ นแอลง จึงรสู ึกไมม ีกาํ ลงั ออ นเพลีย ไมชอบพูด หนา ออกซีดไมส ดใส ลนิ้ ซดี ออกขาว ชพี จรเตน เชื่องชา ออ นนุม และจมเล็ก ขอ สําคัญในการวินจิ ฉยั มกี ลมุ อาการอวยั วะภายในหยอ นและกลุม อาการช่มี า มพรอ ง มา ม สูญเสยี ความสามารถในการควบคุมเลอื ด สหี นาจะดูอมเหลอื งหรอื ขาวซีดไมม ีสีเลือด รับประทานขาวได นอ ยถา ยเละ ออนเพลยี ไมมเี ร่ยี วแรง หายใจส้นั พูดนอย และมีเลอื ดออกบรเิ วณตา งกัน เชน ถายเปนเลอื ด ปสสาวะเปนเลือด หรือออกใตผวิ หนงั เลอื ดกาํ เดาออก ประจําเดือนมาทีละมาก ๆ ตกเลอื ด ลน้ิ ซดี ชพี จร เล็กไมมีแรง สาเหตุ เกิดจากาการปว ยมานานจนชีพ่ รอ งมาก หรือทาํ งานเหนด็ เหน่อื ยเกนิ ไปจนมผี ลกระทบ ตอ ข่ขี องมาม

188 ศาสตรก ารแพทยแผนจนี เบื้องตน วิเคราะหอาการ ชี่มามพรองจนสูญเสยี ความสามารถในการควบคุมเลอื ด ทาํ ใหเ ลือดออก บริเวณตางกันได เชน ออกท่กี ระเพาะลาํ ไสท าํ ใหถ า ยมเี ลอื ดออกท่ีกระเพาะปสสาวะทาํ ใหป สสาวะเปน เลอื ดออกที่ผวิ หนังทําใหเห็นเปนรอยจ้าํ ทําใหเสนลมปราณชง-เญ่นิ อนั เปนทางเดินที่เก่ยี วขอ งกบั ประจาํ เดอื น ไมมีกําลงั ในการดดู รง้ั จึงเกิดตกเลือดหรือประจาํ เดือนมามาก เม่ือช่ีของมามพรอ งทําใหก ารลาํ เลียงอาหาร นอยลง จงึ เบ่ืออาหารหรอื รบั ประทานไดนอย ถา ยเหลว การสรา งเลือดลดลง ทําใหห นาซีดหรืออมเหลอื ง ออ นเพลีย ลน้ิ ซดี ขาว ขอสาํ คัญในการวนิ จิ ฉยั มีกลมุ อาการชีม่ ามพรองรว มกบั มีอาการเลือดออก 3.4 การวเิ คราะหก ลมุ อาการของตับ 1) ชี่ตับติดขัด อาการทางคลนิ กิ มอี าการทางอารมณห ดหอู ดั อั้น ปวดเสยี ดทรวงอกชายโครงสีขา ง ชอบถอน หายใจ หรือมอี าการผดิ ปกติเหมอื นมีสง่ิ ของอดุ ตันทีค่ อหอย หรอื เกิดกอนโตที่บริเวณลาํ คอ ตอ มนาํ้ เหลอื ง โต หรือคลาํ พบกอนใตช ายโครง ในสตรีจะคัดปวดเตานม ปวดประจาํ เดือน ประจําเดอื นรอบไมป กติ หรอื ไมม า ลนิ้ ฝา ขาวบาง ชพี จรตึงหรอื ฝด อาการเบ้ืองตนจะรุนแรงหรอื เบาลงขึน้ อยูกบั อารมณด วย สาเหตุ สาเหตุทีท่ ําใหชีต่ บั ตดิ ขดั อารมณท ม่ี ากระทบทําใหไมพอใจ หรือไดร บั การกระทบ จิตใจรนุ แรง หรอื ถกู เสยี ช่ีจากภายนอกเขาทางเสน ลมปราณตบั วเิ คราะหอ าการ เมือ่ ตบั กระจายชอี่ อกไมด ที ําใหช จี่ ีตดิ ขดั การไหลเวยี นของชใ่ี นจ่งิ ลวั่ ไมค ลอ ง เกดิ อาการปวดเสียด หรอื ปวดทอ งนอ ย อารมณไมดี ชอบถอนหายใจ ในสตรีเกดิ คัดเตานม ปวดประจาํ เดอื น ประจําเดือนไมปกตหิ รือไมม า เนือ่ งจากเสนลมปราณชง-เญ่ินลว นแตอยใู ตอาณัติเลอื ดของตับทีส่ ง มาหลอ เลยี้ งเม่ือช่ีตบั ตดิ ขดั เลือดยอมไหลเวยี นไมดี ทาํ ใหเ สน ลมปราณชง-เญิ่นทํางานผดิ ปกติ ชขี่ องตบั ติดขัดยงั ทาํ ใหข องเหลวในรา งกายไหลเวียนไมค ลอ งกอ ตัวเปนเสมหะ หรอื เม่ือช่ีตับ ติดขัดนานยงั แปรสภาพใหเกิดเปน ความรอ น เผาทาํ ลายนา้ํ ใหเ กิดความขน ขึน้ กลายเปนเสมหะ เมื่อเสมหะ นี้เคล่ือนตัวไปตามแนวเสนลมปราณตับถึงคอหอย ทําใหมีความรูส กึ เหมือนสิ่งของจุดติดท่ีคอ หรอื ท่ีเกิด เปนกอ นบริเวณตอ มไทรอยด กรณีทเ่ี กิดคลําพบเปนกอ นใตช ายโครงเน่อื งจากชี่ตดิ ขัดนานจะทาํ ใหเกิด เลือดคงั่ เกดิ เปนกอ นเลอื ดใตช ายโครง ชพี จรตงึ เปนจดุ เดนของชี่ตับติดขดั ขอสาํ คญั ในการวนิ ิจฉัย อารมณอ ัดอั้นไมสบายใจ ปวดเสียดชายโครงทองนอย สตรปี ระจาํ เดือน ผดิ ปกติ 2) อนิ ของตบั พรอ ง อาการทางคลนิ กิ อาการวงิ เวียนตาลาย สองตาแหง สายตาเส่ือม ใบหนา ท่ีอาการรอนวบู หรอื แดงท่ีบริเวณโหนกแกม ปากคอแหงผาก รอนท้ังหนา มีไขหลังบาย เตาฮ่ัน หรืออาจมีมือเทาสั่น หรือ

การวเิ คราะหก ลุมอาการโรค 189 ปวดเสยี ดรอนท่ชี ายโครง ลิ้นแดงดูแหง ชีพจรตงึ -เล็ก-เร็ว สาเหตุ เกดิ จากอารมณอดั อัน้ ชตี่ ิดขัดนานจนเกดิ เปน ไฟ ความรอ นมีผลกระทบตออนิ ตบั หรือ ปว ยจากกลุมโรคจําพวกความรอน ซึ่งจะพบวา ในระยะทายของโรคจะทําใหอ ินของตับลดลง หรือจากเหตุ ทอ่ี ินของไตไมพ อแลวอินของตบั ลดลงตาม วเิ คราะหอ าการ เมอ่ื อินของตับไมพ อไมขึ้นไปหลอ เลย้ี งลูกตาและศรี ษะ ทําใหเ วียนศีรษะ ตาลาย สองตาแหง สายตาเสอื่ มลง เสนลมปราณตับเกดิ สภาพอินของเลอื ดพรอง มคี วามรอนพรองขึ้น แทนจึงทําใหป วดแสบรอน มอื ไมส่ันเพราะเอน็ ขาดการหลอเลยี้ ง อินคุมหยางไมได เกดิ รอนพรองเวลา หลงั บา ย รอ นท้งั หา กลางคนื ความพรอ งเขารบกวนอินจงึ มีเตาฮั่น ใบหนา รอนวบู เพราะความรอ นลอยข้นึ จากอินพรอ ง เมือ่ อนิ ลดลงจงึ คอแหง ล้ินแดงดแู หง ชพี จรตงึ เลก็ เร็ว เปนจุดเดน ของอินของตบั พรอ ง ขอ สาํ คญั ในการวนิ ิจฉยั มีอาการหลอ เลย้ี งไมพอท่ศี รี ษะ ดวงตา เอน็ และกลมุ อาการรอ นพรอ ง 3) เลือดของตับพรอง อาการทางคลนิ กิ มีอาการวิงเวยี นศรี ษะตาลาย หนา ไมมีสีเลือด เลบ็ ซีด ตามัวหรอื มองไมชดั เวลากลางคนื หรือเกดิ อาการชาตามแขนขา ขอ ตอเคลือ่ นไหวไมค ลอง มือเทา สนั่ กลา มเนือ้ กระตกุ หรือ สตรีประจาํ เดอื นมานอ ย สีจางหรือไมม าเลย ลนิ้ ซดี ชีพจรเล็ก สาเหตุ เกิดจากมามและกระเพาะอาหารออนแอสรางเลอื ดไมพ อหรือเสยี เลอื ดออกไปมาก หรอื ปวยมานาน วเิ คราะหอ าการ เลอื ดของตบั ไมพอ สองตามัว เวียนศรี ษะหรือมองไมชัดในเวลากลางคืน เอน็ ไมมีเลือดหลอ เลย้ี งเกดิ อาการชา ขอ ตอ ขดั มอื เทาส่ัน กลา มเนอ้ื กระตกุ ในสตรถี า เลือดของตบั ไม เพยี งพอ ทาํ ใหป ระจาํ เดือนมานอ ย สจี างหรอื ไมม า หนา ไมมีสเี ลือด เวียนศีรษะ ล้ินซดี ชีพจรเล็กเปน อาการเดนของเลอื ดพรอ ง 4) หยางตับแกรง อาการทางคลนิ กิ วิงเวียน หอู ื้อ ปวดตาหรือศรี ษะลักษณะพองออก หนา แดงตาแดง อารมณ หงุดหงดิ ขโ้ี มโห นอนหลบั จะฝนมาก หลับไมสนทิ เม่อื ยเอวเขา ออน ศรี ษะหนกั เทาเบา ลิ้นแดงดูแหง ชพี จรตึง-เล็ก-เร็ว สาเหตุ จากอารมณทโ่ี กรธมากไป เกดิ ไฟเผาผลาญอนิ ของตับและไต หรือมีเพศสัมพนั ธม าก เกนิ ไป หรืออายุมากอินของตบั และไตพรองลดลง ลวนเปนเหตุใหอ ินของตบั ลด หยางของตับจงึ มีมากกวา วเิ คราะหอ าการ ตับมพี ื้นฐานที่คอ นแกรง อยแู ลว หากอินของตับและไตลดลง หยางของตับมี มากข้นึ จะชักนําใหเ ลอื ดพงุ ขึ้นสว นบนศีรษะมากตาม จะทาํ ใหเวียนศรี ษะหูอื้อ ปวดศรี ษะและลกู ตาใน แบบขยายพองออก หนา แดงตาแดง อารมณหงดุ หงดิ ไดง าย

190 ศาสตรการแพทยแผนจีนเบอ้ื งตน ตับเกยี่ วกับเอน็ ไตเกยี่ วกบั กระดูก เมื่ออินของตับและไตพรอ ง ทาํ ใหเ อน็ กระดกู ขาดการหลอ เล้ียงมอี าการเมอื่ ยเอวเขา ออน อินพรองที่สว นลา ง หยางมีมากสว นบน จงึ ทําใหศ ีรษะหนกั เทาเบา เดินเหิน เหมือนจะลม ล้ินแดงฝา นอ ย ชพี จรตึงหรือชีพจรตึง-เล็ก-เรว็ เปนอาการเดน ของอนิ ของตับและไตพรอ ง หยางตับมีมากเกิน ขอ สําคญั ในการวินิจฉัย วิงเวยี นศีรษะ ปวดศรี ษะ หัวหนกั เทาเบา เมอ่ื ยเอวเขา ออนไมมีแรง ลมตับภายใน หมายถึง ผูปว ยมีอาการเดนในลักษณะส่ัน กระตุก เคลอ่ื นไหว วิงเวียนเหมือน จะลม ตาง ๆ เหลานี้รวมเรยี กวา เกิดลมตับภายใน แบง เปน 4 รปู แบบ (1) หยางตับแปรสภาพเปนลม อาการทางคลินกิ มีอาการวิงเวยี นศีรษะเหมอื นจะลม ศรี ษะสั่น ตัวแขง็ คอเกรง็ พดู ล้นิ แขง็ ไม ชดั มอื เทาชา เดินไมตรงแนวหรือเปนลมหมดสติไมร ูสึกตวั อยา งเฉยี บพลนั ปากเบีย้ วหนา เบย้ี ว อัมพฤกษ พดู ไมได มีเสียงของเสมหะตดิ ในลาํ คอ ลิ้นแดงฝา ขาวหรอื เหนียว ชีพจรตึงมแี รง สาเหตุ จากทอี่ ินของตบั และไตเสอ่ื มถอยลงเปนเวลานานจนหยางของตับแกรงอยางเฉียบพลนั วิเคราะหอ าการ เมอื่ หยางของตบั มีมากขนึ้ จะมีทิศทางเคลอ่ื นขน้ึ สวนศีรษะ จงึ ทําใหเกดิ เวียน ศรี ษะเหมือนจะลม คลอนศรี ษะ ขณะเดียวกนั ช่ีและเลือดตางถูกผลกั ดันใหข ึน้ ตาม จงึ ไปอดั แนน สวนบนของศีรษะทาํ ใหเ กดิ อาการปวด เนอ่ื งจากตบั กาํ กับเสน เอน็ หากเกิดลมตับยอมทําใหเ กิดอาการ สัน่ เกร็งกระตุก คอแขง็ ลมปราณตบั มาผา นท่ลี ิน้ ดังนัน้ เมื่อลมตบั กาํ เริบจงึ มผี ลใหพ ดู ไมชัด เดินเซ เหมือนจะลม เพราะลางพรองบนแกรง ลิ้นแดง ชีพจรตึงเลก็ มีแรง เปน ลักษณะเดน ของอินของตับและ ไตพรอ ง หยางของตับแกรง เมือ่ ลมและหยางของตบั ระเบิดอยางเฉยี บพลนั เลือดลมแปรปรวนยอ นกลับ ลมตบั พัดนําเอา เสมหะขน้ึ มาบดบังทวารสมอง ทําใหหมดสตไิ มรสู ึกตัว ไดย ินเสียงเสมหะดังในลาํ คอ ลมและเสมหะยงั แทรกซึมไปตามจงิ ลว่ั ทาํ ใหชี่ตดิ ขัด มอี าการปากเบ้ียว อัมพฤกษ ลนิ้ แขง็ พูดไมช ัด ขอ สําคัญในการวนิ ิจฉยั ปกตผิ ูปวยจะมีพ้ืนฐานหยางของตบั มคี อ นขางมาก เมอ่ื กําเรบิ อยา ง ฉับพลันและมีกลุมอาการดงั กลา วไปแลว (2) รอ นจดั เกดิ เปนลม อาการทางคลนิ กิ มักมไี ขต ัวรอ นสงู กระสับกระสา ยดจุ จะเปน บา มอื เทา เกร็งกระตกุ คอแขง็ หลังแอน ตาเหลอื กคาง กดั ฟนแนน ลนิ้ แดงหรือแดงจดั ชีพจรตงึ เร็ว สาเหตุ จากการทเ่ี สน ลมปราณตบั ถกู ความรอนสะสมคุกคามอยา งแรง วเิ คราะหอ าการ เม่อื ไฟไปแผดทาํ ลายจินเยในเสน ลมปราณตบั เสนเอน็ ขาดการหลอเลี้ยง ทําใหมอื เทา เกร็งกระตกุ คอแขง็ ตาเหลอื กคาง กัดฟน แนน เสียชี่จําพวกความรอนจะทําใหมไี ขส งู ความ