มรดกโลกทางธรรมชาติ

แสดงถงึ ความงามตามธรรมชาตทิ ห่ี าทเ่ี ปรยี บไดย้ าก และเปน็ ตวั อยา่ งของกระบวนการทางชวี ภมู ศิ าสตร์ ทท่ี ำ� ใหเ้ กดิ ระบบนเิ วศและมสี ภาพอยา่ งทเ่ี ปน็ อยู่ ในปจั จบุ นั เมอ่ื รวมกนั ทง้ั หมดเปน็ เสมอื นหอ้ งเรยี น และหนังสืออ้างอิงของโลกธรรมชาติที่มารวมอยู่ ด้วยกันในระยะห่างเส้นละติจูดเพียง 4 องศา และอยใู่ นขอบเขตของประเทศเพยี งประเทศเดยี ว พนื้ ทแ่ี หลง่ อนรุ กั ษท์ ะเลอนั ดามนั เปน็ ผลรวมทพ่ี เิ ศษ โดดเดน่ ของลกั ษณะทางกายภาพและตำ� แหนง่ ทาง ธรณีวิทยาที่ท�ำให้เกิดเป็นภูมิประเทศท่ีซับซ้อน และหลากหลายอยา่ งทไี่ มม่ ที ใี่ ดเหมอื นและกอ่ ให้ เกดิ ทง้ั พนื้ ทขี่ วางกนั้ (Barriers) และพนื้ ทเี่ ชอื่ มโยง (Corridors) ส�ำหรับส่ิงมีชีวิตและระบบนิเวศ เปน็ สว่ นยอ่ ยแยกกระจายอยใู่ นภมู ภิ าค และยงั กอ่ ให้ เกดิ เรอื่ งราวลกั ษณะเฉพาะของการมาบรรจบกนั ทางชวี ภาพและทางชวี ภมู ิศาสตร์ มรดกโลกทางธรรมชาติ 151

• สะพานเชอื่ มระหวา่ งสายพนั ธส์ุ งิ่ มชี วี ติ แผน่ ดนิ เชอ่ื มตอ่ คอคอดกระเปน็ พนื้ แผน่ ดนิ แนว เชอื่ มแคบๆ ระหวา่ งสายพนั ธส์ุ ง่ิ มชี วี ติ ทแ่ี ตกตา่ ง กนั 2 สายพนั ธุ์ ลกั ษณะเช่นเดยี วกนั กับแผ่นดนิ เชอื่ มตอ่ คอคอดปานามา คาบสมทุ รไทยมลี กั ษณะ เปน็ สะพานเช่ือมต่อระหวา่ งขอบเขตภมู ศิ าสตร์ บรรพกาลใหญ่ที่สำ� คญั 2 เขต คอื เขตอนิ โดจนี และเขตซุนดามาเกือบตลอดระยะเวลาในช่วง มหายคุ ซีโนโซอกิ (Cenozoic Age) ในปจั จุบัน แผ่นดินเชื่อมต่อคอคอดของไทยยังคงเป็นทั้ง บรเิ วณท่เี ชอ่ื มตอ่ หลกั และบริเวณคอขวดหลกั สำ� หรบั การแลกเปลยี่ นสายพนั ธส์ุ งิ่ มชี วี ติ ระหวา่ ง เอเชยี และซุนดา ทำ� ใหค้ าบสมุทรไทยมีลักษณะ ทางชวี ภมู ศิ าสตรท์ ซี่ บั ซอ้ นของการกระจายพนั ธ์ุ และเป็นศนู ย์รวมของขอบเขตการกระจายพนั ธุ์ ของสงิ่ มชี วี ติ มากกวา่ บรเิ วณอนื่ ใดในโลก เขตการ กระจายพนั ธพ์ุ ชื และสตั วท์ างชวี ภมู ศิ าสตรท์ สี่ ำ� คญั ต่างมาส้ินสุดและซ้อนเหลื่อมกันในบริเวณน้ี ท�ำให้คาบสมุทรไทยเป็นจุดเปล่ียนแปลงที่ ส�ำคัญมากในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้สิ่งเหล่านี้ เปน็ เหตผุ ลหน่ึงที่ทำ� ให้ภูมภิ าคนเี้ ปน็ แหลง่ ทอ่ี ยู่ อาศัยของส่ิงมีชีวติ จำ� นวนมากของประเทศไทย ในขณะท่ีพ้ืนท่ีแหล่งอนุรักษ์ทะเลอันดามันนั้น มีรายงานการพบชนิดพรรณพืชอย่างน้อย 1,018 ชนิด สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม 139 ชนิด สัตว์สะเทินน�้ำสะเทินบกและสัตว์เลื้อยคลาน 149 ชนดิ นก 453 ชนิด 152 มรดกโลกทางธรรมชาติ ภาพ : กรมอุทยานแหง่ ชาติ สตั ว์ปา่ และพันธ์พุ ชื

มรดกโลภกาทพาง: ธกรรรมมอชุทายตาิ นแหง่ ชาติ สัตวป์ ่า และ1พ5ัน3ธ์พุ ชื

• การเปลี่ยนแปลงทางภูมิประเทศและภูมิอากาศ ภมู ปิ ระเทศชายฝง่ั ของคาบสมทุ รไทยมสี ภาพแวดลอ้ มหลากหลายมาก ลกั ษณะทางธรณวี ทิ ยาทซ่ี บั ซอ้ น บวกกบั จุดเปลยี่ นอยา่ งฉับพลันของสภาพอากาศในชว่ งระยะละตจิ ูดเพยี งส้ันๆ น้ี ท�ำใหเ้ กดิ การแยกกระจาย ของแหลง่ ทอี่ ยอู่ าศยั และเกดิ สงิ่ มชี วี ติ เฉพาะถน่ิ ความหลากหลายนแ้ี สดงใหเ้ หน็ ชดั เจนในความเฉพาะถน่ิ ของ 154 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : กรมอทุ ยานแหง่ ชาติ สัตว์ปา่ และพนั ธุพ์ ืช สงั คมสงิ่ มชี วี ติ บนบก ซงึ่ เกยี่ วขอ้ งกบั การแบง่ แยกทางธรณวี ทิ ยาและเขตการเปลยี่ นแปลงทางภมู อิ ากาศตามแนว ความยาวแผน่ ดนิ เช่ือมตอ่ คอคอดไทยซง่ึ ทำ� ใหเ้ กิดนเิ วศภูมิภาคที่แตกต่างกัน การบรรจบรวมกนั ของเรือ่ งราว ทางชีวภูมิศาสตร์ในชีวภูมิภาคอันดามันเป็นพื้นฐานในการอธิบายลักษณะการกระจายพันธุ์ และขอบเขต การกระจายพนั ธุข์ องพืชและสัตวใ์ นบรเิ วณทม่ี ีความสำ� คญั อยา่ งมากตอ่ ความหลากหลายทางชวี ภาพของโลก มรดกโลกทางธรรมชาติ 155

• การบรรจบกนั ของสองมหาสมทุ ร ท้องทะเลในบริเวณชายฝั่งอันดามัน มีระบบนิเวศท่ีจัดว่าเป็นหน่ึงในระบบนิเวศท่ีมี ความชกุ ชมุ และความหลากหลายมากทส่ี ดุ ในโลก ความหลากหลายของส่งิ มชี ีวิตในทะเลบรเิ วณน้ี เปน็ ผลมาจากการผสมผสานกนั ของสง่ิ มชี วี ติ จาก มหาสมทุ รอนิ เดยี ทางเหนอื และมหาสมทุ รแปซฟิ กิ ตะวนั ตกหรอื อนิ โดนเี ซยี บรเิ วณนเ้ี ปน็ เพยี งแหง่ เดยี วในโลกทส่ี งิ่ มชี วี ติ ทแี่ ตกตา่ งกนั จากมหาสมทุ ร เขตรอ้ น 2 เขต ผสมผสานกันเองตามธรรมชาติ นำ�้ ทะเลจากมหาสมทุ รรอบเกาะนอกฝง่ั เปน็ แหลง่ ทอ่ี ยขู่ องสงั คมแนวปะการงั ทห่ี ลากหลายจงึ เปน็ แหลง่ อาศยั หากนิ ของสตั วท์ ะเลจำ� นวนมากรวม ทงั้ สตั วท์ ะเลหายากอยา่ งเตา่ ทะเลและฉลามวาฬ ขณะทท่ี ะเลบรเิ วณชายฝง่ั รอบภมู ปิ ระเทศคาสต์ หินปูนเป็นแหล่งหญ้าทะเลขนาดใหญ่ที่เป็น แหล่งที่อยู่อาศัยของประชากรพะยูนอันดามัน สันทรายชายหาดยาวเป็นแหล่งวางไข่ของเต่า ทะเล ชายหาดท้ายเหมืองเป็นแหล่งวางไข่ของ เตา่ มะเฟอื งทเี่ หลอื อยเู่ พยี งแหง่ เดยี วบนฝง่ั ตะวนั ออกเฉยี งเหนือของมหาสมทุ รอนิ เดีย 156 มรดกโลกทางธรรมชาติ

มรดกโลกทางธรรมชาติ 157

ภาพ : กรมอุทยานแห่งชาติ สตั ว์ป่า และพนั ธพุ์ ืช • ความผสมผสานสอดคล้องรว่ มกนั ของนเิ วศภูมภิ าค ในการประชุมเรื่องมรดกโลกทางความหลากหลายทางชีวภาพทางทะเลท่ี IUCN (International Union of Conservation of Nature and Natural Resources) เป็นองค์กรสนับสนุนจัดข้ึนท่ีฮานอย เม่ือปี พ.ศ. 2545ได้จัดล�ำดับหมู่เกาะสุรินทร์ซึ่งเป็นพ้ืนที่หน่ึงของเขตนิเวศภูมิภาคหมู่เกาะทะเลลึกตอนบน อยใู่ นลำ� ดบั ทสี่ องของพน้ื ทท่ี ม่ี ศี กั ยภาพทจ่ี ะขน้ึ ทะเบยี นเปน็ มรดกโลก (พน้ื ทท่ี ม่ี อี งคป์ ระกอบสำ� คญั ของคณุ คา่ โดดเดน่ อนั เปน็ สากล) ซงึ่ ในครงั้ นน้ั เรอื่ งราวทใี่ หญก่ วา่ ของนเิ วศภมู ภิ าคทง้ั หกทก่ี ลา่ วมาในเอกสารนยี้ งั ไมเ่ ปน็ ทีท่ ราบของผู้เข้าร่วมประชมุ มิฉะนั้นแล้ว ชีวภูมิภาคอนั ดามนั แหง่ ประเทศไทยน่าจะได้รบั การจัดอันดบั ให้ เป็นพ้นื ทท่ี ่มี คี วามสำ� คัญล�ำดบั แรก ท่ตี ้องมกี ารเพม่ิ มาตรการการอนรุ ักษ์อย่างแน่นอน ทัง้ น้ีเน่ืองจากนักวิจยั ท้ังชาวไทยและตา่ งชาติ ไดศ้ กึ ษาคน้ ควา้ ข้อมลู ในเชงิ ลึกมากข้นึ เกย่ี วกบั โลกธรรมชาตขิ องภมู ภิ าคน้ตี อ่ มาราว 7 ปี ท�ำให้คณุ ค่าอนั โดดเดน่ ของภูมภิ าคนี้ได้เริ่มปรากฎชัดเจนมากข้นึ ในแต่ละนเิ วศภมู ภิ าคเองก็แสดงองค์ ประกอบที่แตกต่างกันออกไป เช่ือมโยงผสมผสานสอดคล้องกันเป็นชีวภูมิภาคอันดามัน ไม่ได้เป็นเพียงการ 158 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : กรมอทุ ยานแหง่ ชาติ สตั ว์ป่า และพนั ธ์ุพชื 159 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : กรมอุทยานแห่งชาติ สตั ว์ปา่ และพนั ธพ์ุ ืช รวบจุดเด่นของแต่นิเวศภูมิภาคท่ีไม่มีความเชื่อมโยงกัน ตัวอย่างเช่น แม้ว่านเิ วศภมู ภิ าคหมเู่ กาะทะเลลึกตอนบน (พ้นื ท่ีอทุ ยานแห่งชาติหมู่ เกาะสุรินทร์ และอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะสิมิลัน) จะมีความโดดเด่น ในตัวเองอยู่แล้ว โดยมีทั้งความสวยงามและหลากหลายทางชีวภาพ ทางทะเลสูงมาก และเป็นแหล่งท่ีอยู่อาศัย หาอาหารและวางไข่ของ สตั วท์ ะเลหายากขนาดใหญ่ ทง้ั เตา่ ทะเลและวาฬหลายชนดิ แตเ่ มอื่ มอง ภาพรวมทงั้ หมดร่วมกบั นเิ วศภูมิภาคหมู่เกาะทะเลลึกตอนลา่ ง (พื้นที่ หมเู่ กาะอาดงั ราวี ในเขตอทุ ยานแหง่ ชาตติ ะรเุ ตา และกองหนิ แดง-หนิ มว่ ง เกาะห้า ในเขตอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะลันตา) ท�ำให้เกิดคุณค่าของ 160 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : กรมอทุ ยานแหง่ ชาติ สตั ว์ปา่ และพนั ธ์ุพชื ความเปน็ องคร์ วมของทงั้ ระบบทม่ี คี วามยงิ่ ใหญก่ วา่ เปน็ เพยี งแคก่ ารนำ� คณุ คา่ ของแตล่ ะนเิ วศภมู ภิ าคมารวมกนั กล่าวคือคุณค่าในการเป็นเขตการเปลี่ยนแปลงทางชีวภูมิศาสตร์ทางทะเลของสิ่งมีชีวิตทางทะเลเขตร้อนที่ ไม่สามารถพบไดใ้ นที่แหง่ ใดในโลก • ทรัพยากรทม่ี ลี ักษณะเฉพาะพิเศษ ชวี ภมู ภิ าคอนั ดามนั แหง่ ประเทศไทยแสดงถงึ ชดุ กระบวนการทางนเิ วศวทิ ยาทมี่ ลี กั ษณะเฉพาะและรปู แบบนเิ วศทไ่ี ดส้ ญู หายไปจากบรเิ วณอน่ื มตี วั อยา่ งของการแบง่ แยกระหวา่ งประชากรทางเหนอื และทางใตแ้ มใ้ น สง่ิ มชี วี ติ ชนดิ เดยี วกนั ภายในภมู ภิ าคนี้ มกี ระบวนการเกดิ สงิ่ มชี วี ติ ชนดิ ใหม่ (Speciation) ปรากฎใหเ้ หน็ อยา่ ง ชดั เจน ไมม่ บี รเิ วณใดทแี่ สดงถงึ อทิ ธพิ ลจากอดตี และชวี ภมู ศิ าสตรป์ จั จบุ นั ซอ้ นเหลอ่ื มกนั อยา่ งหนาแนน่ เทา่ ใน คาบสมทุ รไทย นอกจากนน้ั ภมู ภิ าคนย้ี งั เปน็ เพยี งแหง่ เดยี วทคี่ วามเชอื่ มตอ่ ทางชวี ภาพนเี้ กดิ ขน้ึ ภายในขอบเขต มรดกโลกทางธรรมชาติ 161

162 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ประเทศเดียวท�ำให้เกิดความต่อเน่ืองของการจัดการ และการอนุรักษ์ ซากดึกดำ� บรรพ์จากคาบสมุทรไทยมี ความสมบรู ณแ์ ละแสดงภาพการเปลยี่ นแปลงทส่ี ำ� คญั ในอดีตของโลก แผน่ ดินเชอ่ื มตอ่ คอคอดของไทยเป็น องค์ประกอบส�ำคัญของประวัติศาสตร์ทางธรณีวิทยา และชีววทิ ยาของโลก และเปน็ องคป์ ระกอบหลักของ เรอื่ งราวทางชวี ภมู ศิ าสตรข์ องเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ คาบสมุทรไทยมีต�ำแหน่งของพื้นท่ีบนผิวโลกคงท่ี ไม่เปล่ียนแปลงในช่วงหลายล้านปี ซ่ึงหมายความว่า รปู แบบทางชวี ภมู ศิ าสตรต์ ามแนวละตจิ ดู ไดถ้ กู บนั ทกึ ไวใ้ นธรรมชาติ สง่ิ ทถ่ี กู บนั ทกึ ไวท้ างธรณวี ทิ ยาทถ่ี กู คน้ พบในแหล่งอนุรักษ์ทะเลอันดามันนี้ประกอบไปด้วย ซากดึกด�ำบรรพ์ตั้งแต่ยุคแคมเบรียน (Cambrian) จนถึงสมัยไพลสโตซีน (Pleistocene) เน่ืองจาก ประวัติศาสตร์ของภูมิภาคและความส�ำคัญทาง ชวี ภมู ศิ าสตรเ์ หลา่ น้ี ทำ� ใหแ้ หลง่ อนรุ กั ษท์ ะเลอนั ดามนั มีคุณค่าโดดเด่นทางวิทยาศาสตร์และชีววิทยาใน ระดับโลก ภาพ : กรมอุทยานแหง่ ชาติ สตั วป์ า่ และพันธ์พุ ืช มรดกโลกทางธรรมชาติ 163

ภา1พ64: วรรณชนก สวุ รรณกร มรดกโลกทางธรรมชาติ

CHAPTER 5 นโยบาย กฎหมาย อนุสัญญาอื่นๆ ข้อตกลงและแผนงานต่างๆ ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง กบั การจัดการพน้ื ท่ีมรดกโลกทางธรรมชาติ มรดกโลกทางธรรมชาติ 165

นโยบาย กฎหมาย อนุสัญญาอื่นๆ ข้อตกลง และแผนงานตา่ งๆ ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั การจดั การ พื้นท่ีมรดกโลกทางธรรมชาติ เน่ืองจากการจัดการจัดการพื้นที่มรดกโลกทาง ภาพ : วรรณชนก สุวรรณกร ธรรมชาติ จะตอ้ งมคี วามสอดคลอ้ งกบั นโยบาย วสิ ยั ทศั น์ ภารกจิ ขององคก์ ร และกฎหมาย ขอ้ กำ� หนดหรอื ระเบยี บ ปฏบิ ตั ขิ องหนว่ ยงาน ดงั นน้ั หนว่ ยงานทรี่ บั ผดิ ชอบในการ บริหารพื้นท่ีมรดกโลกทางธรรมชาติจะต้องมีข้อมูลด้าน นโยบายและกฏหมายที่เกยี่ วข้องดงั นี้ 1) นโยบาย วิสัยทศั น์ และยทุ ธศาสตร์ดา้ นการ จัดการทรัพยากรป่าไม้และส่ิงแวดล้อมขององค์กรและ ผู้บริหารระดับสูง เชน่ นโยบายปา่ ไม้แหง่ ชาติ นโยบาย วสิ ยั ทศั น์ และยทุ ธศาสตรใ์ นระดบั ประเทศ และกระทรวง ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดล้อม แนวทางการด�ำเนนิ งานในการจัดการพื้นท่ีอนุรักษ์ของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช รวมถึงแผนและนโยบายด้านการ พัฒนาการท่องเท่ียวด้วย นกจาบคาหัวสีส้ม / Chestnut-headed Bee-eater 2) กฎหมายทีเ่ ก่ยี วขอ้ ง เชน่ พระราชบญั ญตั ิ (Merops leschenaulti) อุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2504 พระราชบัญญัติสงวน และคมุ้ ครองสตั วป์ า่ พ.ศ. 2535 พระราชบญั ญตั สิ ง่ เสรมิ และรักษาคุณภาพส่ิงแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2535 รวมถงึ กฎหมาย ขอ้ กำ� หนด กฎ ระเบยี บ อนื่ ๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ ง 3) แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ แผนแม่บทการอนุรักษ์ทรัพยากรสัตว์ป่าแห่งชาติ และแผนแม่บทการจัดการพ้ืนที่ของพ้ืนที่อนุรักษ์เดิม ในพนื้ ท่ีกลมุ่ ปา่ ทเี่ ปน็ มรดกโลก 4) แผนการจัดการด้านทรัพยากรป่าไม้ และส่งิ แวดล้อมอนื่ ๆ ท่เี กย่ี วขอ้ ง ภาพ : วรรณชนก สุวรรณกร 166 มรดกโลกทางธรรมชาติ

กระรอกปลายหางด�ำ / Grey-bellied Squirrel Callosiurus caniceps 5) อนุสัญญาหรือข้อตกลงระหว่างประเทศต่างๆ ท่ีเก่ียวข้องกับกับการก�ำหนดแนวทางการด�ำเนิน การของพน้ื ทค่ี มุ้ ครอง เชน่ อนสุ ญั ญาวา่ ดว้ ยพนื้ ทชี่ มุ่ นำ้� ทม่ี คี วามสำ� คญั ระดบั นานาชาติ อนสุ ญั ญาวา่ ดว้ ยความ หลากหลายทางชีวภาพ อนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซ่ึงชนิดสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้จะสูญพันธุ์ อนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และอนุสัญญาว่าด้วยการคุ้มครองมรดก ทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลก เป็นตน้ นโยบาย (Policy) หมายถึง แนวทางการด�ำเนินงานหรือการบริหารราชการ ซ่ึงรัฐบาลก�ำหนดข้ึน เพื่อให้ข้าราชการหรือประชาชนปฏิบัติ ซ่ึงนโยบายส�ำคัญที่ต้องใช้เวลาในการด�ำเนินงานให้บรรลุเป้าหมาย ล้วนมีความจ�ำเป็นที่จะต้องท�ำการวางแผนรองรับ เพ่ือเป็นหลักประกันว่าการน�ำนโยบายไปปฏิบัติจะบรรลุ เป้าหมายที่วางไว้อย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ดังนั้นจึงกล่าวได้ว่า แผน (Plan) คือ รูปธรรมของ นโยบายที่ประกอบไปด้วยมาตรการและกิจกรรมต่างๆ ท่ีท�ำให้การน�ำนโยบายไปปฏิบัติปรากฏเป็นจริง โดยการดำ� เนนิ การใดๆ จะตอ้ งไมข่ ดั ตอ่ กฎหมาย เนอ่ื งจาก กฎหมายเปน็ เครอ่ื งมอื ในการบรหิ ารงานทมี่ หี นา้ ที่ ควบคมุ ทางสังคม (social control) เพอ่ื ประโยชน์ในการระงับข้อพิพาทและความขัดแย้งในสังคม (dispute settlement) โดยมจี ดุ มงุ่ หมายคอื การรกั ษาความยตุ ธิ รรม รวมทงั้ การสง่ เสรมิ ศลี ธรรมอนั ดขี องประชาชนใน มรดกโลกทางธรรมชาติ 167

นกแขกเตา้ / Red-breasted parakeet Psittacula alexandri ภาพ : วรรณชนก สวุ รรณกร สังคมด้วย ซงึ่ กฎหมายทีเ่ ก่ยี วขอ้ งกบั การจดั การทรพั ยากรปา่ ไม้ เปน็ กฎหมายที่กำ� หนดความสมั พันธร์ ะหว่าง รฐั กบั ประชาชน ในฐานะทรี่ ฐั เปน็ ฝา่ ยมหี นา้ ทใี่ นการบรหิ ารทรพั ยากรปา่ ไมข้ องประเทศ ใหเ้ ปน็ ไปตามกฎเกณฑ์ กตกิ าท่ีก�ำหนดไว้ในรัฐธรรมนญู รวมทั้งกฎหมายอนื่ ๆ ทเี่ ก่ยี วข้อง ในสว่ นของพนกั งานเจา้ หนา้ ทด่ี า้ นการจดั การทรพั ยากรปา่ ไมน้ น้ั จำ� เปน็ อยา่ งยงิ่ ตอ้ งเขา้ ใจเนอื้ หาของ กฎหมาย เนอื่ งจากตอ้ งใชด้ ลุ พนิ จิ ในการบรหิ าร (Administrative discretion) ซง่ึ เจา้ หนา้ ทต่ี อ้ งใชอ้ ำ� นาจหรอื สทิ ธใิ นการปฏบิ ตั งิ านทมี่ อี ยตู่ ามกฎหมายหรอื ระเบยี บขอ้ บงั คบั ใดๆ โดยใชด้ ลุ พนิ จิ เลอื กปฏบิ ตั กิ ารหรอื วนิ จิ ฉยั ส่ังการในทางใดทางหนึ่งตามความรู้สึกนึกคิดและความเห็นดีเห็นชอบของตนแต่อยู่ในกรอบแห่งกฎหมาย ระเบยี บแบบแผนหรอื ประเพณีนิยม นโยบายระดับนานาชาติ นโยบายระดบั นานาชาตทิ เ่ี กย่ี วขอ้ งกบั การจดั การพน้ื ทม่ี รดกโลกทางธรรมชาตมิ อี ยหู่ ลายฉบบั แตใ่ นท่ี นจี้ ะมงุ่ เนน้ เฉพาะนโยบายในระดบั อนสุ ญั ญาทมี่ คี วามสำ� คญั มภี าคอี ยมู่ ากพอสมควรและมเี จตนารมณท์ มี่ งุ่ ใน การอนุรกั ษ์ความหลากหลายทางชวี ภาพในพ้ืนทีม่ รดกโลกโดยตรง นอกจากนยี้ ังเป็นอนุสัญญาที่ประเทศไทย เปน็ ภาคี อนุสัญญาเหล่านี้ โดยภาพรวมแลว้ จะเหน็ ไดว้ า่ มีบทบญั ญัตคิ รอบคลมุ ในหลายเรอื่ ง แต่พอจะกล่าว โดยสรุปได้ว่า อนสุ ญั ญาสว่ นใหญเ่ ปน็ การอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพใน 2 ลักษณะ คือ การอนรุ ักษ์ ชนดิ พนั ธ์ุ (Species conservation) และการอนุรกั ษแ์ หล่งทอี่ ยู่อาศัย (Habitat conservation) ซงึ่ จะกล่าว โดยสรุปสาระส�ำคญั ไดด้ ังนี้ (ส�ำนักงานนโยบายและแผนสงิ่ แวดล้อม, 2539) อนุสัญญาวา่ ดว้ ยความหลากหลายทางชวี ภาพ (Convention on Biological Diversity, 1992) ความเป็นมา อนสุ ญั ญาว่าด้วยความหลากหลายทางชวี ภาพ ไดร้ บั การลงนามรับรอง เม่ือปี ค.ศ. 1992 จากท่ปี ระชมุ UNCED หรือ Earth Summit ทีก่ รงุ รโิ อเดอ จาเนโร ประเทศบราซลิ อนุสญั ญาฉบบั นอ้ี าจ 168 มรดกโลกทางธรรมชาติ

จะถูกเรียกว่าเป็น “Framework Convention” เช่นเดียวกับอนุสัญญาว่าด้วยการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิ อากาศ (Framework Convention on Climate Change) เนอื่ งจากอนุสัญญาน้มี ีบทบัญญตั ิส่วนใหญเ่ ป็น เพยี งกรอบกว้างๆ (framework) อกี ทงั้ ยังก�ำหนดวัตถุประสงค์และพันธกรณีของอนุสญั ญาไวค้ อ่ นขา้ งกว้าง อกี ด้วย ซ่ึงจะเป็นการน�ำไปสกู่ ารกำ� หนดรายละเอียดในเรอ่ื งต่างๆ โดยผา่ นทางกลไกของพธิ ีสาร (protocol) ข้อมติ (resolutions) ข้อตกลงระดับภมู ภิ าค (regional agreements) และการออกกฎหมายภายในของรัฐ ภาคี (national legislation) ในโอกาสต่อๆ ไป แตอ่ ยา่ งไรก็ตาม บทบัญญตั ิบางประการของอนุสัญญานกี้ ็มี การก�ำหนดที่เฉพาะเจาะจงชัดเจนในบางเรือ่ งเชน่ กัน วัตถุประสงค์ อนสุ ญั ญาวา่ ด้วยความหลากหลายทางชวี ภาพ มีวตั ถปุ ระสงค์ท่ีกำ� หนดไว้ในมาตรา 1 ดงั น้ี วตั ถปุ ระสงคข์ องอนสุ ัญญานี้ คอื การอนรุ กั ษ์ความหลากหลายทางชวี ภาพ การใช้ ประโยชน์จากองค์ประกอบของความหลากหลายทางชีวภาพอย่างยั่งยืน การแบ่งปันผลประโยชน์อย่าง เท่าเทียมกันในการใช้ทรัพยากรพันธุกรรม ทั้งน้ีโดยการเข้าถึงทรัพยากรพันธุกรรมอย่างเหมาะสม และโดย การถ่ายทอดเทคโนโลยีท่ีเก่ียวข้องอย่างเหมาะสม โดยการค�ำนึงถึงสิทธิเหนือทรัพยากรและเทคโนโลยีนั้น และโดยการใหค้ วามสนบั สนนุ ดา้ นเงนิ ทนุ อย่างเหมาะสม ดังน้ัน จะเหน็ ไดว้ า่ วตั ถปุ ระสงคข์ องอนุสัญญาจะครอบคลมุ เรอ่ื งราวตา่ งๆ คอื - การอนุรักษค์ วามหลากหลายทางชีวภาพ (the conservation of biological diversity) - การใช้ประโยชนอ์ งคป์ ระกอบของความหลากหลายทางชีวภาพอยา่ งยั่งยืน (the sustainable use of its components) - ความเสมอภาคและยตุ ธิ รรมในการแบง่ ปนั ผลประโยชนท์ เ่ี กดิ จากการใชท้ รพั ยากร พันธุกรรมโดยวิธีการท่ีเหมาะสมในการเข้าถึงทรัพยากรพันธุกรรม (access to genetic resources) การถา่ ยทอดเทคโนโลยีท่ีสอดคลอ้ งเหมาะสม (transfer of relevant technologies) และเงินทนุ สนบั สนุน (funding) สาระสำ� คญั ของอนสุ ญั ญาทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั การจดั การพน้ื ทมี่ รดกโลกทางธรรมชาติ อนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพมีสาระส�ำคัญที่เกี่ยวข้องกับการจัดการพื้นที่ มรดกโลกทางธรรมชาติโดยสรปุ มาตราตา่ งๆ ที่เกีย่ วข้องโดยตรงดังนี้ มาตรา 3 อนุสัญญาได้กำ� หนดหลักการ ซึง่ เป็นการน�ำมาจากแผนปฏบิ ตั กิ ารท่ี 21 (Agenda 21) ของปฎญิ ญารโิ อวา่ ด้วยส่งิ แวดล้อมและการพฒั นา (The Rio Declaration on Environment and De- velopment) กลา่ วคือ หลักการน้เี ปน็ กรอบกวา้ งๆ ใหภ้ าคีจะต้องค�ำนงึ ถึงและปฏิบตั ิ เปน็ การยอมรับอำ� นาจ อธปิ ไตยของรัฐใดๆ ต่อทรัพยากรของตนเองตามนโยบายของรัฐนน้ั ๆ ซง่ึ การใช้ทรพั ยากรนนั้ อาจจะมีทงั้ การ สงวนรักษา (preserve) การใช้ประโยชน์ (exploit) และการท�ำลาย (destroy) อ�ำนาจอธิปไตยดงั กล่าวนี้ ตกอยู่ภายใต้บังคับของหลักกฎหมายระหว่างประเทศ (subject to principle of international law) กลา่ วคอื ถงึ แมร้ ฐั จะมอี ำ� นาจอธปิ ไตยอยา่ งเตม็ ทใี่ นดนิ แดนของตนเองกต็ าม แตบ่ างกรณกี จ็ ะตอ้ งถกู จำ� กดั หรอื ถกู กำ� หนดใหป้ ฏบิ ตั ติ ามกฎหมายระหว่างประเทศ เชน่ อนสุ ัญญาว่าดว้ ยกฎหมายทะเล (UNCLOS) กำ� หนด มรดกโลกทางธรรมชาติ 169

หมคี วาย / Asiatic black bear ภาพ : วรรณชนก สุวรรณกร  Ursus thibetanus เขตทะเลอาณาเขต, เขต EEZ, เขตทะเลหลวง (high sea) เหล่าน้ี ประเทศตา่ งๆ กจ็ ะตอ้ งปฏบิ ัตติ ามหลกั ของ อนสุ ัญญาวา่ ด้วยกฎหมายทะเล UNCLOS นอกจากนั้น ยงั ต้องมคี วามรบั ผดิ ชอบทีจ่ ะรบั ประกันวา่ กิจกรรมภายในเขตอ�ำนาจรฐั หรือ ภายใต้การควบคุมของรัฐจะไม่ก่อให้เกิดความเสียหายต่อส่ิงแวดล้อมของรัฐอ่ืนหรือบริเวณอ่ืนที่ไม่อยู่ในเขต อ�ำนาจของรฐั ใดๆ มาตรา 4 ภายใต้สิทธิของรัฐอื่นๆ เว้นแต่จะมีบทบัญญัติใดๆ ในอนุสัญญาน้ีได้ยกเว้นไว้ บทบัญญัติของอนุสัญญาน้ีก�ำหนดให้ภาคีสมาชิกจะต้องปฏิบัติ ในกรณีขององค์ประกอบของความหลาก หลายทางชีวภาพ ภาคีมีอ�ำนาจอย่างเต็มท่ีต่อองค์ประกอบของความหลากหลายทางชีวภาพ ท่ีอยภู่ ายในเขต อ�ำนาจของรัฐตน ซ่ึงในข้อนี้ มีประเด็นที่จะต้องวิเคราะห์ คือ ค�ำว่าองค์ประกอบของความหลากหลายทาง ชวี ภาพ “components of biological diversity” ซง่ึ หมายถงึ ความหลากหลายในระบบนเิ วศ (ecosystem diversity) ความหลากหลายในชนดิ พันธ์ุ (species diversity) และ ความหลากหลายในพันธกุ รรม (genetic diversity) บทบญั ญัติทสี่ �ำคญั เกย่ี วกบั การอนุรักษค์ วามหลากหลายทางชวี ภาพ (the conservation of biological diversity) ของอนสุ ญั ญานี้ ก�ำหนดไว้ในมาตรา 6 มาตรา 7 มาตรา 8 มาตรา 9 มาตรา 10 มาตรา 11 มาตรา 14 และมาตรา 22 โดยมีรายละเอยี ด ดงั น้ี มาตรา 6 ก�ำหนดกรอบวิธีปฏบิ ัติอยา่ งกวา้ งๆ สำ� หรบั การอนรุ ักษแ์ ละการใชป้ ระโยชน์ อยา่ งย่ังยนื (conservation and sustainable use) ภาคีมพี ันธกรณตี ้องปฏิบตั คิ อื -พัฒนานโยบายของชาติ แผนการหรือโครงการเพ่ือการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์อย่าง ยง่ั ยืนของความหลากหลายทางชีวภาพ -ผนวกการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ และการใช้ประโยชน์อย่างย่ังยืนขององค์ ประกอบความหลากหลายทางชวี ภาพเข้ากบั แผนการย่อย โครงการย่อย หรือนโยบายอืน่ ๆ ท่ีเก่ยี วขอ้ ง 170 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : พศิ าล ปานจำ� รูญ กระทงิ / Gaur Bos gaurus มาตรา 7 การจำ� แนกวนิ จิ ฉยั (identification) และตรวจสอบ (monitoring) องคป์ ระกอบ 171 ของความหลากหลายทางชีวภาพท่ีส�ำคัญ เพือ่ ดำ� เนินการอนรุ กั ษแ์ ละการใชป้ ระโยชนอ์ ย่างยั่งยนื มาตรา 8 การอนรุ ักษใ์ นถิน่ ทีอ่ ยู่อาศัยตามธรรมชาติ (in situ conservation) โดยวาง มาตรการต่างๆ คอื -การจดั ตงั้ ระบบพน้ื ทค่ี มุ้ ครอง (protected areas) ซงึ่ ตอ้ งการดำ� เนนิ การดว้ ยมาตรการพเิ ศษ -การควบคมุ ดแู ล (ของเอกชน) หรอื จดั การ (ของรฐั ) ทรพั ยากรชวี ภาพทมี่ คี วามสำ� คญั ในการ อนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพเพื่อเป็นหลักประกันให้แก่การอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน (ในการน้หี มายความว่า แหลง่ ปรมิ าณสำ� รองของสัตว์นำ้� ปา่ ธรรมชาติดั้งเดิม ดิน ฯลฯ ตอ้ งไดร้ ับการควบคมุ ดแู ลเพื่อเปน็ หลกั ประกันแก่การอนรุ ักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ) -ฟืน้ ฟูระบบนิเวศทเ่ี สื่อมโทรม และส่งเสรมิ การท�ำนบุ ำ� รุงชนดิ พันธุท์ ่ีถกู คุกคาม -ป้องกันการนำ� ชนดิ พนั ธ์ุจากต่างถิ่นต่างประเทศเข้ามาปลอ่ ย -สนับสนนุ และธ�ำรงรักษาการดำ� เนินการทเี่ กีย่ วข้องของชุมชนท้องถนิ่ มาตรา 9 การอนรุ กั ษน์ อกถน่ิ ทอี่ ยอู่ าศยั ตามธรรมชาติ แตล่ ะรฐั ภาคี มพี นั ธะผกู พนั ทจี่ ะตอ้ ง สนบั สนนุ การอนรุ กั ษน์ อกถน่ิ ทอี่ ยอู่ าศยั ตามธรรมชาติ “เหนอื อน่ื ใดเพอ่ื วตั ถปุ ระสงคใ์ นการดำ� เนนิ งานควบคไู่ ป กบั การอนรุ กั ษใ์ นถนิ่ ทอ่ี ยอู่ าศยั ตามธรรมชาต”ิ และเพอ่ื สนบั สนนุ การจดั ตง้ั สง่ิ อำ� นวยความสะดวกในประเทศ ซง่ึ เป็นถิ่นกำ� เนดิ โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งประเทศกำ� ลงั พัฒนาและเพื่อชว่ ยฟนื้ ฟแู ละนำ� ชนดิ พนั ธ์ุท่ถี ูกคกุ คามกลบั เขา้ ไปใหม่ ในการน้ี ตอ้ งมกี ารควบคมุ ดแู ลการดำ� เนนิ การรวบรวม สะสมชนดิ พนั ธแ์ุ ละมกี ารสนบั สนนุ การรว่ ม มือทางการเงนิ มาตรา 10 การใชป้ ระโยชน์อยา่ งยงั่ ยนื มาตรา 10 วางมาตรการหลายประการ ซ่งึ จะตอ้ ง ด�ำเนินการโดยภาคี เพื่อส่งเสริมการใช้ประโยชน์องค์ประกอบของความหลากหลายทางชีวภาพอย่างย่ังยืน ในการนร้ี วมถงึ การเชอ่ื มประสานนโยบายการใชป้ ระโยชนอ์ ยา่ งยง่ั ยนื ใหเ้ ขา้ กบั การพจิ ารณาตดั สนิ ใจดำ� เนนิ งาน ด้านต่างๆ ในการหลกี เลีย่ งหรือลดผลกระทบต่อความหลากหลายทางชวี ภาพ มรดกโลกทางธรรมชาติ

มาตรา 11 การสร้างเสริมแรงจูงใจ นกหัวขวานสามนว้ิ หลังทอง / มาตราน้ีเป็นมาตราท่ีส�ำคัญท่ีเรียกร้องให้แต่ละภาคีรับเอา Common Flameback มาตรการซงึ่ เปน็ แรงจงู ใจการอนรุ กั ษแ์ ละการใชป้ ระโยชนค์ วาม Dinopium javanense หลากหลายทางชีวภาพอยา่ งย่ังยนื มาปฏิบตั ิ มาตรา 14 การประเมนิ ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม มาตรา 14 ก�ำหนดให้แต่ละภาคีรับเอาวิธีการประเมินผลก ระทบส่งิ แวดล้อม (EIA) มาปฏบิ ัติส�ำหรับโครงการที่ “มีแนว โน้มจะมีผลกระทบท่ีส�ำคัญต่อความหลากหลายทางชีวภาพ โดยพจิ ารณาถงึ การหลกี เลยี่ งหรอื การลดผลกระทบดงั กลา่ ว” ประเดน็ เกย่ี วกบั ความรบั ผดิ ชอบในการชดใชค้ า่ เสยี หายไดร้ บั การอนุโลมให้ขยายรายละเอียดในพธิ สี าร มาตรา 22 วรรค 1 เป็นบทบญั ญัตทิ ย่ี อมรับ สิทธิและพันธกรณีของรัฐต่ออนุสัญญาอ่ืนๆ ที่รัฐนั้นๆ เป็น ภาคีอยู่ อนุสัญญาดังกลา่ ว ได้แก่ อนุสัญญาไซเตส (CITES) อนุสัญญาแรมซาร์ (Ramsar Conservation) ตลอดจน อนสุ ญั ญาอนื่ ๆ ท่แี มจ้ ะไมม่ เี ร่ืองของการอนุรักษ์ เช่น แกตต์ (GATT) กต็ าม แตถ่ า้ หากกรณปี รากฏวา่ สทิ ธแิ ละพนั ธกรณใี ดๆ กอ่ ใหเ้ กดิ ผลเสยี หายอยา่ งรนุ แรง (serious damage) หรอื เปน็ การคุกคาม (threat) ต่อความหลากหลายทางชีวภาพ ดังน้ี ภาคีจักต้องปฏิบัติตามบทบัญญัติของอนุสัญญาว่าด้วย ภาพ : วรรณชนก สุวรรณกร ความหลากหลายทางชีวภาพ ท่ีมุ่งเน้นการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ ซึ่งในกรณีดังกล่าวถือว่า อนุสญั ญาฉบบั นี้ มคี วามส�ำคัญกวา่ อนสุ ญั ญาอน่ื ๆ แต่อยา่ งไรก็ตามในทางปฏิบตั ิ กจ็ ะตอ้ งมาตคี วาม (define) ค�ำวา่ “serious damage” หรอื “threat” ว่าคอื อะไร แคไ่ หน เพยี งไร อนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้จะสูญพันธุ์ (The Conservation on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora- CITES) ความเปน็ มาของอนสุ ัญญา CITES CITES เป็นค�ำยอ่ ของอนุสญั ญาวา่ ด้วยการค้าระหว่างประเทศ ซึ่งชนิดสัตว์ป่าและพืชปา่ ท่ี ใกล้จะสญู พนั ธ์ุ (The Conservation on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) หรือที่เรียกกันทัว่ ไปว่า อนสุ ญั ญาวอชิงตนั (Washington Convention) เร่มิ มีผลบงั คับใชเ้ มอ่ื เดือนกรกฎาคม ค.ศ.1975 ในปี ค.ศ.1973 สหภาพนานาชาติเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติหรือ 172 มรดกโลกทางธรรมชาติ

นกหัวขวานสามนว้ิ หลังทอง / Flying dragon ภาพ : วรรณชนก สุวรรณกร IUCN ได้จดั การประชมุ นานาชาติข้ึนที่กรงุ วอชิงตนั ดี.ซ.ี เพ่อื รา่ งอนสุ ญั ญาไซเตสดงั กล่าว มผี เู้ ขา้ ร่วมประชมุ รวม 88 ประเทศ และมผี ้ลู งนามรับรองอนสุ ญั ญาฉบบั นท้ี ันที 21 ประเทศ สำ� หรบั ประเทศไทยน้นั ไดส้ ่งผู้ แทนเข้าร่วมประชมุ ด้วย แตล่ งนามรับรองอนุสัญญาในปี ค.ศ.1975 และให้สตั ยาบนั ในวันท่ี 21 มกราคม ค.ศ. 1983 (พ.ศ. 2526) นบั เป็นสมาชกิ ลำ� ดบั ท่ี 80 ในปี ค.ศ. 1975 UNEP (CITES Secretariat) ไดท้ ำ� หนา้ ทบี่ รหิ ารอนสุ ญั ญาฉบบั นภี้ ายใตก้ าร ดแู ลของ IUCN จนถงึ ปี ค.ศ. 1984 เมอื่ จำ� นวนภาคเี พมิ่ ขน้ึ เรอื่ ยๆ จงึ ไดจ้ ดั ตง้ั สำ� นกั งานถาวรขนึ้ ทเี่ มอื งโลซานน์ ประเทศสวสิ เซอรแ์ ลนด์ บริหารงานโดย UNEP (United Nations Environment Program) และในเดอื น พฤษภาคม พ.ศ. 2536 ส�ำนักเลขาธิการไซเตส ไดย้ า้ ยส�ำนกั งานไปอย่ทู เ่ี มืองเจนวี า ประเทศสวสิ เซอรแ์ ลนด์ วตั ถุประสงค์ เปา้ หมายของอนสุ ญั ญาไซเตส คอื การอนรุ กั ษท์ รพั ยากรสตั วป์ า่ และพชื ปา่ ในโลก เพอ่ื ประโยชน์ แห่งมวลมนุษยชาติโดยเน้นทรัพยากรสัตว์ป่าและพืชป่าท่ีใกล้จะสูญพันธุ์ หรือถูกคุกคามท�ำให้ปริมาณ ร่อยหรอจนอาจเป็นเหตุให้สูญพันธุ์ วิธีการอนุรักษ์กระท�ำโดยสร้างเครือข่ายท่ัวโลกในการควบคุมการค้า ระหวา่ งประเทศ (international trade) ทัง้ สัตว์ป่า พืชปา่ และผลติ ภัณฑ์ อนุสญั ญาไซเตสไม่ควบคมุ การค้า ภายในประเทศส�ำหรบั ชนดิ พนั ธทุ์ อ้ งถ่นิ (native species) มรดกโลกทางธรรมชาติ 173

หมาไน /  DholeNycticebus ภาพ : วรรณชนก สวุ รรณกร Cuon alpinus ระบบการควบคุมของไซเตส การค้าสัตว์ป่า พืชป่าและผลิตภัณฑ์ระหว่างประเทศ จะถูกคุกคามโดยระบบใบอนุญาต (permit) ซ่ึงหมายถึงวา่ สัตว์ป่าและพืชปา่ ทีอ่ นสุ ญั ญาควบคมุ จะตอ้ งมีใบอนุญาตในการ -น�ำเขา้ (import) -ส่งออก (export) -นำ� ผ่าน (transit) -ส่งกลับออกไป (re-export) ชนดิ พนั ธข์ุ องสตั ว์ป่าและพชื ปา่ ท่ีอนุสญั ญาควบคมุ จะระบไุ ว้ในบัญชีหมายเลข 1, 2, 3 (Appendix I, II, III) ของอนสุ ญั ญา โดยได้กำ� หนดหลกั การไว้ดงั นี้ ชนิดพนั ธ์ใุ นบัญชีหมายเลข 1 : เปน็ ชนดิ พนั ธขุ์ องสตั ว์ปา่ และพชื ป่าทห่ี า้ มค้าโดยเดด็ ขาด เนอื่ งจากใกลจ้ ะสญู พนั ธ์ุ ยกเวน้ เพอ่ื การศกึ ษา วจิ ยั หรอื เพาะพนั ธ์ุ ซง่ึ กจ็ ะตอ้ งไดร้ บั ความยนิ ยอมจากประเทศ ท่ีจะนำ� เข้าเสยี กอ่ น ประเทศสง่ ออกจงึ จะออกใบอนุญาตส่งออกได้ ทงั้ นี้ ตอ้ งคำ� นึงถึงความอยรู่ อดของชนดิ 174 มรดกโลกทางธรรมชาติ

พนั ธุน์ ้ันๆ ด้วย ตวั อย่างของไทย เช่น กระทิง จระเขน้ �ำ้ จืด จระเขน้ ำ้� เคม็ ชา้ งเอเชยี เสอื โคร่ง แรด หมคี วาย สมเสรจ็ เต่าหลายชนดิ นกหลายชนดิ กล้วยไม้หายากบางชนดิ ฯลฯ ตัวอยา่ งทัว่ ไป เชน่ อุรังอตุ งั กอรลิ ล่า หมแี พนดา้ ยกั ษ์ วาฬยกั ษ์ เสอื ซีตาร์ เสอื ดาว เสือโครง่ เต่าทะเล นกกะเรยี น ฯลฯ ชนดิ พนั ธใ์ุ นบญั ชหี มายเลข 2 : เปน็ ชนดิ พนั ธข์ุ องสตั วป์ า่ และพชื ปา่ ทย่ี งั ไมถ่ งึ กบั ใกลจ้ ะสญู พนั ธ์ุ จงึ ยงั อนญุ าตให้ค้าได้ แต่ต้องมีการควบคุมไมใ่ หเ้ กิดความเสยี หาย หรอื ลดปริมาณลงอย่างรวดเร็วจนถงึ จดุ ใกลจ้ ะสูญพนั ธุ์ โดยประเทศที่จะส่งออกตอ้ งออกหนังสืออนญุ าตใหส้ ่งออกและรับรองวา่ การส่งออกแต่ละ ครง้ั จะไมก่ ระทบกระเทอื นตอ่ การดำ� รงอยขู่ องชนดิ พนั ธน์ุ นั้ ๆ ในธรรมชาติ ตวั อยา่ งเชน่ คา้ งคาวแมไ่ กท่ กุ ชนดิ ลิง ค่าง นกหลายชนดิ ชะมด นาก โลมา งูหลายชนิด พืชประเภทหมอ้ ข้าวหม้อแกงลิง ฯลฯ ชนดิ พนั ธใ์ุ นบญั ชหี มายเลข 3 : เปน็ ชนดิ พนั ธท์ุ ไ่ี ดร้ บั การคมุ้ ครองตามกฎหมายของประเทศ ใดประเทศหน่ึงแลว้ ขอความรว่ มมอื ประเทศภาคสี มาชิกใหช้ ว่ ยดแู ลการนำ� เขา้ คอื จะตอ้ งมหี นงั สอื รับรองการ สง่ ออก จากประเทศถิ่นกำ� เนิด เช่น ควาย (เนปาล) นกขนุ ทอง (ไทย) นกกระทาดง (มาเลเซยี ) ฯลฯ ความตกลงอาเซยี นวา่ ดว้ ยการอนรุ กั ษธ์ รรมชาตแิ ละทรพั ยากรธรรมชาติ (The ASEAN Agreement on the Conservation of Nature and Natural Resources, 1985) ความเป็นมา สบื เนอื่ งจาก Manila Declaration, 1981 ในเรอ่ื งทเ่ี กยี่ วกบั สงิ่ แวดลอ้ มของภมู ภิ าค ASEAN ได้ตระหนกั ถงึ ความส�ำคัญของสภาพแวดล้อมทางชวี ภาพ กายภาพ และสังคมเพือ่ วัตถปุ ระสงคใ์ นการพฒั นา อย่างย่ังยืนในภูมิภาคอาเซียน ภาคีจักต้องผูกพันในการก�ำหนดให้มีกฎหมายและการบังคับใช้กฎหมายเพ่ือ การคุ้มครองส่ิงแวดล้อม การพัฒนาโครงการให้ความรู้เรื่องสิ่งแวดล้อม รวมท้ังการปฏิบัติการตามโครงการ สง่ิ แวดลอ้ มของอาเซียน ตอ่ มา Bangkok Declaration, 1984 ไดเ้ รยี กรอ้ งใหม้ กี ารขยายความรว่ มมอื ในระดบั ภมู ภิ าค ในการแก้ไขปัญหาสงิ่ แวดลอ้ ม โดยทว่ี ัตถปุ ระสงค์ของปฏญิ ญานจ้ี ะเนน้ เรื่องการผนวกเรื่องสิง่ แวดล้อมเข้าไป ในแผนการพัฒนาแนวทางในการปฏิบตั ิ จะด�ำเนนิ การให้ทกุ ประเทศในภูมิภาคอาเซียนจัดการสงิ่ แวดลอ้ มไป ในทศิ ทางเดยี วกนั ไมว่ า่ จะเปน็ เรอ่ื งสง่ิ แวดลอ้ มทางทะเล สงิ่ แวดลอ้ มในเมอื งอตุ สาหกรรม การศกึ ษาและการ ฝกึ อบรม นอกจากนน้ั ปฏญิ ญาฉบบั นยี้ งั กำ� หนดใหภ้ าคมี กี ฎหมายทเี่ หมาะสมตอ่ การพฒั นาและการจดั การสงิ่ แวดลอ้ ม รวมทั้งการให้ความรว่ มมอื ระหว่างภาคดี ว้ ย วัตถุประสงค์ ความตกลงอาเซยี นวา่ ดว้ ยการอนรุ กั ษธ์ รรมชาตแิ ละทรพั ยากรธรรมชาติ เปน็ การกำ� หนดกฎ เกณฑ์การปฏิบตั ิเพอื่ ให้บรรลุวัตถปุ ระสงค์ของ Bangkok Declaration ดังท่ีกล่าวข้างต้นโดยแนวทางปฏิบัติ กค็ อื กำ� หนดให้ภาคตี ้องรวบรวมกฎหมายทีม่ อี ยู่ ปรบั ปรุงกฎหมายใหม่ และใช้กฎหมายท่มี ีอย่เู ป็นเครือ่ งมือ ในการจัดการสง่ิ แวดลอ้ ม มรดกโลกทางธรรมชาติ 175

สาระส�ำคัญ บทบัญญัติของ ความตกลงอาเซียนว่าด้วยการอนุรักษ์ธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติ จะเปน็ การก�ำหนดแนวทางปฏบิ ัตคิ รอบคลุมส่ิงแวดล้อมทุกประเภท โดยแบ่งเป็นหมวด ดงั น้ี คือ - หลกั การท่วั ไปของการอนุรักษ์และการพฒั นา - การอนรุ ักษ์ชนดิ พันธ์แุ ละระบบนเิ วศ - การอนุรักษ์ขบวนการนเิ วศวทิ ยา - การด�ำเนินการวางแผนสิง่ แวดล้อม - การด�ำเนนิ การสนบั สนนุ ซึง่ บทบัญญตั หิ ลักท่เี ปน็ การอนรุ ักษค์ วามหลากหลายทางชวี ภาพ ประกอบดว้ ย มาตรา 3 เปน็ การอนรุ กั ษค์ วามหลากหลายทางพนั ธกุ รรมของชนดิ พนั ธ์ุ (Species-genetic diversity) มาตรา 4 เป็นการก�ำหนดแนวทางการใช้ประโยชน์อย่างย่ังยืนของชนิดพันธุ์ (Species- sustainable use) มาตรา 5 เป็นการอนุรักษ์ชนิดพันธุ์ท่ีใกล้จะสูญพันธุ์ และชนิดพันธุ์ท่ีพบในประเทศ (Species-endangered and endemic) มาตรา 6 เป็นการอนุรักษ์พืชและทรัพยากรป่าไม้ (Vegetation Cover and Forest Resource) ปฏิญญาอาเซียนว่าด้วยอุทยานและพ้ืนที่คุ้มครองทางมรดก (ASEAN Declaration on Heritage Parks and Reserves) ปฏิญญาอาเซียนว่าด้วยอุทยานและพื้นท่ีคุ้มครองทางมรดก (ASEAN Declaration on Heritage Parks and Reserves) เป็นปฏิญญาท่ีได้รับการลงนามเมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2531 โดยรัฐมนตรีอาเซียนดา้ นส่งิ แวดลอ้ ม 6 ประเทศในขณะนนั้ ไดแ้ ก่ ไทย บรไู นดารสุ ซาลาม ฟิลิปปินส์ มาเลเซยี สิงคโปร์ และอินโดนีเซีย ซึ่งในปฏิญญาดังกล่าวได้มีการประกาศพ้ืนท่ีมรดกแห่งอาเซียนจ�ำนวน 11 แห่ง ซง่ึ ประกอบดว้ ยพน้ื ทอ่ี นรุ กั ษข์ องประเทศไทยจำ� นวน 2 แหง่ ไดแ้ ก่ อทุ ยานแหง่ ชาตเิ ขาใหญแ่ ละอทุ ยานแหง่ ชาติ ตะรเุ ตา ต่อมา เจ้าหน้าท่ีอาวโุ สอาเซยี นด้านส่งิ แวดลอ้ ม (ASEAN Senior Officials on the Environment : ASOEN) ได้ เสนอให้ทบทวนปฏญิ ญาดังกลา่ วโดยใหร้ วมประเทศอาเซยี นใหม่อกี 4 ประเทศ ได้แก่ กัมพูชา พม่า ลาว และเวียดนาม ซงึ่ รัฐมนตรีอาเซียนดา้ นสิง่ แวดลอ้ มท้งั 10 ประเทศ ไดล้ งนามในปฏิญญา เมอื่ วนั ท่ี 18 ธนั วาคม พ.ศ. 2546 ณ กรุงยา่ งกุง้ ประเทศเมยี นมาร์ พ้ืนที่คุ้มครองซึ่งมีความส�ำคัญควรค่าแก่การอนุรักษ์อย่างมาก ท่ีได้รับการรักษาไว้เป็น ตวั แทนของระบบนเิ วศของภมู ภิ าคอาเซยี น ไดถ้ กู กำ� หนดเปน็ อทุ ยานมรดกอาเซยี น (ASEAN Heritage Parks: AHP) โดยมวี ัตถปุ ระสงคเ์ พ่ือสรา้ งความตระหนกั ในการอนรุ กั ษ์ และเพอ่ื คุ้มครองความหลากหลาย ความเป็น เอกลักษณ์หรือคุณค่าท่ีโดดเด่น ของพ้ืนท่ีมรดกทางธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ของภูมิภาคอาเซียน และเพื่อ สร้างความร่วมมืออันดีระหว่างประเทศในภูมิภาคอาเซียน ในการสงวนมรดกทางธรรมชาติร่วมกัน ส�ำหรับ 176 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : วรรณชนก สวุ รรณกร กระทงิ / Gaur Bos gaurus พน้ื ทค่ี ้มุ ครองของประเทศไทยที่ไดป้ ระกาศเปน็ ASEAN Heritage Parks ได้แก่ 177 - อทุ ยานแห่งชาติเขาใหญ่ เมอ่ื วนั ที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2531 - อุทยานแหง่ ชาตติ ะรุเตา เม่ือวนั ท่ี 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2531 - กลมุ่ อทุ ยานแหง่ ชาตหิ มเู่ กาะสรุ นิ ทร-์ หมเู่ กาะสมิ ลิ นั -อา่ วพงั งา เมอื่ วนั ที่ 18 ธนั วาคม พ.ศ. 2546 - กลมุ่ ป่า อุทยานแห่งชาตแิ กง่ กระจาน-กุยบรุ ี-เขตรักษาพันธุ์สตั วป์ า่ แมน่ ำ้� ภาชี เมือ่ วนั ท่ี 18 ธนั วาคม พ.ศ. 2546 หลักเกณฑ์ส�ำหรับการพิจารณาเป็นพื้นท่ี ASEAN Heritage Parks นั้นมีหลายประการ แตม่ ขี อ้ พจิ ารณาเบ้อื งต้นได้แก่ - มีความสมบูรณ์ทางนิเวศวิทยา (Ecological Completeness) - มคี วามเป็นตัวแทนของภูมภิ าค (Representative ness) - มีความเป็นธรรมชาติ (Naturalness) - มคี วามส�ำคัญต่อการอนุรกั ษ์อย่างสงู (High Conservation Importance) - มขี อบเขตทางกฎหมายชดั เจน (Legally Gazette Areas) - มแี ผนการจดั การพน้ื ที่ (Approved Management Plan) มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภ1า7พ8: กุลพัฒน์ ศรลมั พ์ มรดกโลกทางธรรมชาติ

อเี ห็นขา้ งลาย /  Common Palm Civet Paradoxurus hermaphroditus  CHAPTER 6 ประเทศไทยไดอ้ ะไรจากการเป็น ภาคีสมาชิกอนุสัญญาค้มุ ครองมรดกโลก มรดกโลกทางธรรมชาติ 179

ประเทศไทยได้อะไรจากการเป็น ภาคสี มาชกิ อนสุ ญั ญาคมุ้ ครองมรดกโลก อนุสัญญาคุ้มครองมรดกโลกเกิดข้ึนโดยมี ภาพ : วรานุส กรุ๊ป จุดประสงค์เพ่ือส่งเสริมการระบุแหล่งการปกป้อง คมุ้ ครองการอนรุ กั ษก์ ารนาํ เสนอและการสบื ทอดแหลง่ มรดกทางวฒั นธรรมและธรรมชาตทิ วั่ โลกทม่ี คี ณุ คา่ โดด เด่นต่อมนุษยชาติโดยมีบัญชีมรดกโลกเป็นเคร่ืองมือ เพื่อยกย่องแหลง่ มรดกท่ีมีความสาํ คญั เพียงพอทีส่ งั คม นานาชาติควรได้รู้จักเพราะมีคุณค่าทางธรรมชาติหรือ ทางประวัติศาสตร์ท่โี ดดเด่น ดงั นน้ั ผลประโยชนจ์ ากการเขา้ รว่ มเปน็ ภาคใี น อนสุ ัญญาค้มุ ครองมรดกโลกจึงสามารถสรปุ ได้ดังนี้ 1) เป็นโอกาสให้รัฐภาคีและชุมชนท้องถิ่นได้ ประกาศคุณค่าแหล่งมรดกในฐานะที่เป็นสถานที่ทาง ธรรมชาติและวฒั นธรรมทสี่ าํ คญั ทสี่ ดุ แห่งหน่งึ ของโลก 2) แหล่งมรดกดงั กล่าวมกั จะกลายเป็นแหลง่ สาํ คญั ของพน้ื ทค่ี มุ้ ครอง/ระบบแหลง่ ในระดบั ชาตอิ กี ทง้ั ไดร้ บั การยอมรบั ทลี่ กึ ซงึ้ ยงิ่ ขน้ึ และการปกปอ้ งคมุ้ ครอง ทีด่ ียง่ิ ขน้ึ สําหรับมรดกในวิถชี ีวิตของชมุ ชน 3) ความสนใจมรดกโลกในระดับระหว่าง ประเทศมักจะก่อให้เกิดแรงกระตุ้นด้านความร่วมมือ ระหวา่ งประเทศและความพยายามรว่ มกนั ในการปกปอ้ ง คมุ้ ครองแหลง่ มรดก 4) เปิดโอกาสในการรวบรวมเงินทุนและการ สนบั สนุน ท้ังจากผบู้ ริจาค และจากกองทนุ มรดกโลก 5) มีการจดั หาเทคนิคและปฏิบตั กิ ารด้านการ ปกป้องคุ้มครองการอนุรักษ์และการบริหารจัดการ ซงึ่ สามารถนาํ ไปใชท้ ง้ั กบั แหลง่ มรดกระดบั ชาตแิ ละระดบั ทอ้ งถิน่ (สาํ นกั งานปลดั กระทรวงวัฒนธรรม, 2555) 180 มรดกโลกทางธรรมชาติ

เลียงผา /  Serow Capricornis  มรดกโลกทางธรรมชาติ 181

ภาพ : วรานุส ก ๊รุป หมูปา่ / Wild boar Sus scrofa ความช่วยเหลือระหว่างประเทศภายใต้อนุสัญญาคุ้มครอง มรดกโลก มาตราท่ี 13.1 13.2 และ 19 ถงึ 26 หมายถงึ ความชว่ ยเหลอื ทางการเงินแก่รัฐสมาชิกตามอนุสัญญาคุ้มครองมรดกโลกเพื่อช่วยให้ ประเทศเหล่าน้ันปกป้องมรดกโลกทางวัฒนธรรมหรือทางธรรมชาติ ที่ต้ังอยู่ภายในอาณาเขตของประเทศตน และต้องปรากฏอยู่ในบัญชี รายชอื่ แหลง่ มรดกโลก (The World Heritage List) บญั ชรี ายชอื่ แหลง่ มรดกโลกที่อยู่ในภาวะอันตราย (The List of World Heritagein Danger) หรือท่ีปรากฏอยู่ในบัญชีรายช่ือเบ้ืองต้น (Tentative List) ของแต่ละประเทศ คณะกรรมการมรดกโลกหรือประธานกรรมการ มรดกโลกจะทาํ หนา้ ทใ่ี นการจดั สรรความชว่ ยเหลอื ระหวา่ งประเทศผา่ น ทางกองทนุ มรดกโลก (World HeritageFund) โดยใหค้ วามสําคัญต่อ แหลง่ ทม่ี คี วามเสย่ี งมากทส่ี ดุ กอ่ นคาํ รอ้ งขอรบั การสนบั สนนุ จากกองทนุ มรดกโลกภายใตค้ วามชว่ ยเหลอื ระหวา่ งประเทศจะตอ้ งเขา้ เกณฑข์ อ้ ใด ข้อหนึง่ จากทั้งหมด 3 ขอ้ ไดแ้ ก่ 182 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ช้างเอเชยี / Asian elephant Elephas maximus 1. ความชว่ ยเหลือเรง่ ด่วน (Emergency assistance) เพ่ือช่วยในการศึกษาค้นควา้ หรือภัยคุกคามท่ี สามารถสง่ ผลกระทบตอ่ แหลง่ ทรี่ ะบอุ ยใู่ นบญั ชรี ายชอื่ แหลง่ มรดกโลก ทต่ี อ้ งเผชญิ กบั อนั ตรายอยา่ งใหญห่ ลวง หรอื ตกอยู่ภายใตส้ ภาวะทีเ่ กิดอันตรายฉุกเฉนิ อันเนอื่ งมาจากปรากฏการณ์ทไ่ี ม่คาดฝนั (เชน่ ดนิ ถลม่ ไฟไหม้ เปน็ บรเิ วณกวา้ ง น�ำ้ ทว่ ม หรอื หายนะทเี่ กดิ จากมนษุ ย์) ความช่วยเหลอื ประเภทนีไ้ มไ่ ด้ครอบคลุมถงึ อนั ตราย หรอื ผลกระทบทางลบทีเ่ กดิ ขึ้นจากความเสื่อมโทรมท่เี กิดข้นึ อยา่ งตอ่ เน่ือง มลพิษ หรือการชะล้าง 2. การอนรุ ักษแ์ ละการจดั การ (Conservation and management) ซึง่ ประกอบด้วย 2.1 ความรว่ มมอื ทางเทคนคิ (Technicalcooperation) โดยการใหค้ วามชว่ ยเหลอื อปุ กรณ์ หรือผู้เช่ียวชาญในการอนุรักษ์จัดการตลอดจนนําเสนอเกี่ยวกับแหล่งมรดกแต่ละแหล่งให้ปรากฏอยู่ในบัญชี รายชอ่ื แหลง่ มรดกโลกตวั อย่างเชน่ งานดา้ นการอนรุ กั ษ์การเตรียมการหรอื ปรบั ปรุงแผนการจัดการหรอื การ เตรียมการ เพ่อื รบั กบั ความเสีย่ งท่ีจะเกดิ ขน้ึ 2.2 การให้ความช่วยเหลือ แนะนําเก่ียวกับการฝึกอบรมและการวิจัย (Training and research assistance) เพอ่ื สนบั สนนุ การฝกึ อบรมใหก้ บั เจา้ หนา้ ทแี่ ละผเู้ ชยี่ วชาญแตล่ ะระดบั ในงานดา้ นตา่ งๆ ท่ีเกี่ยวกับการระบุคุณลักษณะ (Identification) การติดตาม (Monitoring) การอนุรักษ์ (Conservation) มรดกโลกทางธรรมชาติ 183

คา่ งแวน่ ถิ่นใต้ /  Dusky leaf monkey Trachypithecus obscurus  การจัดการ (Management) และการนําเสนอเกี่ยวกับแหล่งมรดกโลกโดยมุ่งเน้นให้นํา้หนักความสําคัญไป ทีก่ ารฝกึ อบรม เปน็ กลุ่ม นอกจากน้ยี งั สามารถร้องขอการสนบั สนนุ เพื่อการศกึ ษาวิจัยเก่ยี วทางวทิ ยาศาสตร์ เก่ยี วกับผลประโยชนท์ ี่เกิดขึน้ ต่อแหล่งมรดกโลกไดด้ ้วย 2.3 การใหค้ วามชว่ ยเหลอื เพอื่ สนบั สนนุ ใหเ้ กดิ การเรยี นรู้ (Promotional and educational assistance) (วงเงนิ สงู สุด 10,000 USD) เพ่ือเพิ่มความตระหนัก และพัฒนาส่ือการเรียนรเู้ พอื่ สง่ เสรมิ ให้เกิด ความเข้าใจอันดีตอ่ อนุสญั ญาคุ้มครองมรดกโลก และบญั ชีรายชอื่ แหลง่ มรดกโลก 184 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : วรานสุ กรปุ๊ 3. ความชว่ ยเหลอื ดา้ นการเตรยี มการ (Preparatoryassistance) (วงเงินสงู สดุ 30,000 USD) เพอื่ ใช้ ในการเตรยี มการและปรบั ปรงุ บญั ชรี ายชอ่ื เบอ้ื งตน้ ใหม้ คี วามทนั สมยั ตลอดจนจดั เตรยี มขอ้ มลู เกยี่ วกบั แหลง่ ที่ ไดร้ บั การบรรจไุ วใ้ นบญั ชรี ายชอื่ เบอื้ งตน้ ของชาตหิ รอื การเตรยี มคาํ รอ้ งเพอ่ื ขอความชว่ ยเหลอื ดา้ นการอนรุ กั ษ์ และการจดั การ มรดกโลกทางธรรมชาติ 185

แมลงปอเข็ม / Damselfly ภาพ : ศิริวุฒิ ธรี ธวชั กลุ อย่างไรก็ตาม หากจะมองถึงผลเสียจากการประกาศแหล่งเป็นมรดกโลกอาจมีเพียงประเด็นเดียว คอื การสญู เสียโอกาสในการพฒั นาพน้ื ท่แี หลง่ มรดกดังกล่าว เพอื่ การพฒั นาดา้ นเศรษฐกิจทีเ่ พิ่ม GDP ของ ประเทศ เพราะเมอื่ ประกาศแลว้ การพฒั นาพนื้ ทจี่ ะตอ้ งเปน็ การพฒั นาในเชงิ อนรุ กั ษ์ มใิ ชก่ ารพฒั นาเพอื่ สนอง ตอบผลประโยชนท์ างเศรษฐกจิ อยา่ งเขม้ ขน้ ไมว่ า่ จะเปน็ การพฒั นาเพอ่ื เปน็ แหลง่ อตุ สาหกรรมการพฒั นาเพอื่ เปน็ เมอื งศนู ยก์ ลางทางเศรษฐกจิ ฯลฯซง่ึ การพฒั นาดงั ทก่ี ลา่ วมานจี้ ะไมส่ ามารถดาํ เนนิ ไปไดอ้ ยา่ งกลมกลนื กบั การอนุรกั ษแ์ ละคุ้มครองแหลง่ มรดกท่ีได้รบั การประกาศขึ้นทะเบียนเป็นแหลง่ มรดกโลก ดงั นน้ั กอ่ นทจี่ ะนาํ เสนอแหลง่ มรดกใดๆ เพอื่ ขนึ้ ทะเบยี นเปน็ แหลง่ มรดกโลก ภาครฐั และภาคประชาชน ควรพจิ ารณารว่ มกนั ถงึ แนวทางและทศิ ทางในการบรหิ ารจดั การในพน้ื ทแ่ี หลง่ ดงั กลา่ ว หากเหน็ วา่ แนวทางใน การปกปอ้ งคมุ้ ครองแหลง่ มรดกเปน็ แนวทางทเี่ หมาะสมแลว้ จงึ คอ่ ยพจิ ารณาดาํ เนนิ การนาํ เสนอแหลง่ เพอื่ ขนึ้ ทะเบียนเป็นแหลง่ มรดกโลกต่อไป 186 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : วรานสุ กร๊ปุ มรดกโลกทางธรรมชาติ 187

กระทงิ / Gaur Bos gaurus 18ภ8าพ : วรรณชนก สวุ รรณมกรรดกโลกทางธรรมชาติ

CHAPTER 7 การประเมนิ ประสทิ ธิภาพการจัดการ พนื้ ทมี่ รดกโลกทางธรรมชาติของไทย กรณศี ึกษา : กล่มุ ปา่ ดงพญาเย็น-เขาใหญ่ มรดกโลก มรดกโลกทางธรรมชาติ 189

การประเมินประสิทธิภาพการจดั การ พ้ืนทีม่ รดกโลกทางธรรมชาตขิ องไทย กรณีศึกษา : กลมุ่ ป่าดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ มรดกโลก คมู่ อื การประเมนิ ประสทิ ธภิ าพจดั การพนื้ ทม่ี รดกโลกทางธรรมชาตสิ ำ� หรบั ประเทศไทย ไดพ้ ฒั นาขนึ้ เพอื่ การประเมนิ ประสทิ ธิภาพจดั การพ้นื ท่ีมรดกโลกทางธรรมชาติ โดยไดป้ ระยกุ ตร์ ปู แบบการประเมนิ จากเครือ่ ง มอื Enhancing our Heritage Toolkit ของ UNESCO World Heritage Centre (IUCN) ซงึ่ เป็นเครอ่ื งมือ เพ่ือการประเมินประสิทธิภาพการจัดการพ้ืนท่ีมรดกโลกทางธรรมชาติ ท่ีได้ถูกพัฒนาข้ึนบนพื้นฐานของการ เรียนรทู้ ี่ผ่านการปฏบิ ัติงานจริงในพนื้ ทม่ี รดกโลกในหลายพ้ืนที่ เช่น แอฟริกา เอเชียใต้ และละตินอเมรกิ า รปู แบบพนื้ ฐานของการประเมินได้จดั ท�ำขึ้นโดย WCPA เพือ่ เปน็ กรอบการท�ำงานในการประเมนิ ค่า ประสิทธิภาพการจัดการ โดยกรอบการทำ� งานของคณะกรรมการพื้นทคี่ ุม้ ครองแห่งโลก (WCPA) เล็งเหน็ ว่า การจัดการน้นั เปน็ กระบวนการหรอื วงจรท่ปี ระกอบด้วย 6 ข้ันตอนหรอื องคป์ ระกอบ บริบทของคุณคา่ หรือภยั คกุ คามทม่ี อี ยู่ ดำ� เนนิ การวางแผน จดั สรรทรพั ยากร (ปจั จัยสนับสนนุ ) ดำ� เนนิ การจัดการ ผลิตสินคา้ และการบรกิ าร (ผลผลิต) ผลกระทบหรือผลลัพธ์ โดยในแต่ละข้ันตอนจะมีการใช้เครื่องมือในแต่ละข้ันตอนเพื่อการประเมินประสิทธิภาพการจัดการ ทง้ั 6 ขั้นตอนหลกั ดังภาพดา้ นลา่ ง และมีรายละเอยี ดของแต่ละชดุ เครือ่ งมือสามารถอธบิ ายได้ ดังนี้ ภาพข้ันตอนการประเมนิ ประสทิ ธิภาพการจัดการ 190 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : ศริ วิ ุฒิ ธีรธวชั กลุ โดยการบริหารกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ในลักษณะบูรณาการ มีการก�ำหนดการบริหารไว้หลาย ระดับ ส�ำหรับในระดับกรมได้มีการแต่งต้ัง “คณะกรรมการบริหารพื้นท่ีมรดกโลกทางธรรมชาติ” และ “ผอู้ �ำนวยการส�ำนกั งานมรดกโลกทางธรรมชาติ” คณะกรรมการกระทรวง ได้แก่ คณะนุกรรมการมรดกโลก ทางธรรมชาติ ในการบริหารจัดการพ้ืนที่มรดกโลกแต่เนื่องจากการบริหารงานตามแผนงานและโครงการ ภายใต้แผนแม่บทการจัดการพ้ืนที่มรดกโลกกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่มีปัญหาและอุปสรรคในด้านต่างๆ รวมถึงโครงการพัฒนาที่ด�ำเนินการในพื้นที่กลุ่มป่าดงพญาเย็น–เขาใหญ่มีความเปลี่ยนแปลงไปจากก่อน การประกาศใหเ้ ปน็ พน้ื ทแี่ หลง่ มรดกโลกทางธรรมชาติ การอนรุ กั ษร์ ะบบนเิ วศและถน่ิ ทอี่ ยอู่ าศยั ทง้ั ระบบยงั คง มีช่องว่างในการจัดการปกป้องระบบนเิ วศ ถิ่นทอ่ี ยู่อาศัยและชนดิ พันธ์ุท่ถี กู คกุ คามต่างๆ โดยเฉพาะอยา่ งยิ่ง แผนการจัดการพ้ืนท่ีมรดกโลกกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ที่มีการใช้มาหลายแผนต้ังแต่ ปี พ.ศ.2548 นั้น พบว่ายังขาดการบูรณการส่วนตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกับพื้นท่มี รดกโลกไวด้ ้วยอยา่ งเป็นเอกภาพ ดงั น้ัน จึงมคี วาม จำ� เปน็ ในการสอ่ื สารและสรา้ งความชดั เจนทว่ี า่ พน้ื ทคี่ มุ้ ครองเหลา่ นจ้ี ะมสี ว่ นสนบั สนนุ ยทุ ธศาสตรใ์ นการอนรุ กั ษ์ ความหลากหลายทางชวี ภาพและการพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื ของประเทศไดอ้ ยา่ งไร การทบทวนชอ่ งวา่ งในการจดั การ ทผ่ี า่ นมาจงึ มคี วามจำ� เปน็ ในการชว่ ยออกแบบระบบพนื้ ทค่ี มุ้ ครองทม่ี คี วามสมบรู ณ์ ครอบคลมุ และเปน็ ตวั แทน ของระบบนิเวศต่างๆ อย่างเพียงพอ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืชโดยส�ำนักงานมรดกโลกทาง ธรรมชาติ เหน็ วา่ เพอ่ื ใหก้ ารบรหิ ารจดั การพน้ื ทมี่ รดกโลกกลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญข่ องประเทศไทยเปน็ ไปตาม ข้อผูกพันของสมาชิกท่ีได้ให้ไว้กับคณะกรรมการมรดกโลกสมัยสามัญเป็นที่ยอมรับจากนานาประเทศพ้ืนท่ี มรดกโลกทางธรรมชาติ 191

ภาพ : ศริ ิวฒุ ิ ธรี ธวัชกลุ มรดกโลกดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ ควรมกี ารประเมนิ ประสทิ ธภิ าพในการจดั การพนื้ ทตี่ ามมาตรฐานของ UNESCO ทดี่ ำ� เนนิ การตามแผนการจดั การกลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ ปี พ.ศ.2557-2561 เพอ่ื ใหไ้ ดข้ อ้ มลู ทเี่ ปน็ ปจั จบุ นั ของพนื้ ทมี่ รดกโลกดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ อนั ไดแ้ ก่ คณุ คา่ และสถานภาพของทรพั ยากร ภาวะภยั คกุ คาม บทบาท ของผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี กรอบนโยบายในระดบั ตา่ งๆ แผนการจดั การพนื้ ที่ สมรรถภาพการปฏบิ ตั งิ านตามแผน และผลลัพธข์ องการดำ� เนนิ งาน รวมไปถงึ การรวบรวมแนวทางขอ้ เสนอแนะและมาตรการในการแกไ้ ขปญั หา เพื่อนำ� มาใช้ในการปรบั ปรุงประสทิ ธภิ าพการจัดการพ้นื ท่ีมรดกโลกกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ต่อไป ในการประเมนิ ดงั กลา่ วเปน็ การประเมนิ ประสทิ ธภิ าพในการจดั การพน้ื ทม่ี รดกโลกกลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ - เขาใหญจ่ ากแผนการจดั การกลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ ปี พ.ศ.2557-2561 โดยกรอบการประเมนิ พจิ ารณาใน 6 ประเดน็ หลกั คอื 1. กำ� หนดบรบิ ทของคณุ คา่ หรอื ภยั คกุ คามทมี่ อี ยู่ 2.ดำ� เนนิ การวางแผน 3.จดั สรรทรพั ยากร (ปจั จัยสนบั สนนุ ) 4.ด�ำเนนิ การจดั การ 5.ผลิตสนิ ค้าและการบรกิ าร (ผลผลิต) และ 6.ผลกระทบหรือผลลัพธ์ โดยใชเ้ คร่อื งมอื Enhancing Our Heritage Toolkit อันประกอบดว้ ย 12 แบบรายงาน เปน็ เครือ่ งมอื ในการ ประเมนิ ประสทิ ธภิ าพในการจดั การพนื้ ทมี่ รดกโลกกลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ ทงั้ 6 ประเดน็ ทงั้ นอี้ าศยั ขอ้ มลู ทั้งปฐมภูมิท่ีได้จากการเก็บรวบรวมข้อมูลจากบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการด�ำเนินงานในพื้นที่ดังกล่าวและผู้มี สว่ นได้ส่วนเสีย ได้แก่ กลุ่มคณะกรรมการที่ปรึกษาพ้ืนที่ค้มุ ครอง (Protected Area Committees: PAC) ประกอบดว้ ยประชาชน หนว่ ยงานราชการและหนว่ ยงานเอกชนทอ่ี ยใู่ นพนื้ ทแี่ ละขอ้ มลู ทตุ ยิ ภมู ิ ไดแ้ ก่ เอกสาร รายงานต่างๆ ทีเ่ ก่ยี วข้องกบั การจดั การพื้นท่ีมรดกโลกกล่มุ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ ซง่ึ มผี ลการประเมนิ ดังตอ่ ไปนี้ 192 มรดกโลกทางธรรมชาติ

1. การก�ำหนดบรบิ ทของคณุ คา่ จากประเมินพบว่า แผนการจัดการกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ ปี พ.ศ.2557-2561 ได้มีการระบุ คณุ ค่าโดดเดน่ ตามหลักเกณฑ์ขอ้ ที่ 10 ในการเป็นถนิ่ ท่อี ยอู่ าศยั ของชนิดสตั วแ์ ละพนั ธพ์ุ ืชที่หายากหรือท่ตี ก อยูใ่ นสภาวะใกลส้ ูญพนั ธแุ์ ต่ยงั คงสามารถดำ� รงชวี ติ อยู่ได้ ไดแ้ ก่ เสอื โครง่ ชา้ ง วัวแดง กระทงิ จระเขน้ �้ำจืด ไม้กฤษณา ไม้พะยูง นอกจากน้ียังมีการระบุภัยคุกคามพร้อมแนวทางการแก้ไขไว้ เช่น การผนวกพื้นท่ีป่า การเพ่ิมกันชน โดยมูลเหตุท่ีส�ำคัญของภัยคุกคาม คือ ประชาชนขาดความรู้ความเข้าใจในคุณค่าของพ้ืนท่ี การลกั ลอบตัดต้นไมส้ ำ� คญั และกฎหมายมบี ทลงโทษไม่ทนั สถานการณ์ ดา้ นความสัมพันธข์ องพ้นื ที่กับผูม้ สี ่วนไดส้ ่วนเสีย พบว่า ผู้มีส่วนได้สว่ นเสียในพืน้ ที่พง่ึ พาพื้นที่มรดก โลกด้านเศรษฐกิจเป็นหลักแต่ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียท�ำให้เกิดผลกระทบทางลบเชิงกายภาพกับคุณค่าพื้นท่ีท้ังที่ ถูกกฎหมายและไม่ถูกกฎหมาย แม้ว่าผู้มีส่วนได้ส่วนเสียมีศักยภาพและความพร้อมในการมีส่วนร่วมในการ จัดการพ้ืนที่ในส่วนต่างๆ แต่ก็มีส่วนร่วมในการจัดการไม่มากเท่าที่ควร โดยเฉพาะข้ันตอนการวางแผนการ จดั การ อกี ท้ังยังผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ขาดความรคู้ วามเขา้ ใจและความซาบซ้งึ ในคุณคา่ พ้นื ทมี่ รดกโลก ในขณะ ที่ในระดับนโยบายมีกฎหมายที่เก่ียวข้องและครอบคลุมกับการจัดการพื้นท่ีมรดกโลกดงพญาเย็น-เขาใหญ่ แต่อยู่ในลักษณะกระจัดกระจายตามหน่วยงานต่างๆ มิได้ถูกจัดให้รวมเป็นเป็นหมวดหมู่เฉพาะส�ำหรับพ้ืนที่ มรดกโลก ขาดการบรู ณาการรว่ มกนั ทง้ั เชงิ นโยบายและการปฏบิ ตั ิ โดยเฉพาะในระดบั ทอ้ งถน่ิ และบทลงโทษ ไมท่ ันสถานการณ์ 2. การด�ำเนินการวางแผนการจดั การ ในด้านการวางแผนการจัดการน้ัน พบว่า แผนการจัดการกลุ่มป่าดงพญาเย็น–เขาใหญ่ ได้รับการ อนมุ ตั จิ ากรฐั บาล แตไ่ มใ่ ชว่ ธิ กี ารทางกฎหมาย มขี อ้ มลู พอเพยี งสำ� หรบั ใชใ้ นแผนการจดั การในระดบั กลมุ่ ปา่ ดง พญาเยน็ –เขาใหญ่ แตใ่ นระดบั อทุ ยานทมี่ บี รบิ ทตา่ งกนั สง่ ผลตอ่ การไมส่ ามารถดำ� เนนิ การตามแผนการจดั การ กลมุ่ ป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ แผนการจัดการจงึ ไม่ไดถ้ ูกน�ำมาใช้ในการจดั การจรงิ ตามแผนท้ังหมด นอกจากนี้ ชมุ ชนท้องถนิ่ ไมม่ สี ว่ นรว่ มในการพฒั นาแผนการจัดการและก�ำหนดทิศทางสำ� หรับการจดั การพ้นื ทม่ี รดกโลก จึงสง่ ผลต่อการเขา้ มสี ่วนร่วมในการดำ� เนนิ การตามแผนการจัดการและประสทิ ธภิ าพของการจัดการ ในดา้ นการออกแบบพืน้ ที่ พบวา่ 1.ดา้ น ecological integrity พบวา่ ขนาดพื้นทีเ่ หมาะสมเป็นแหล่ง ที่อยู่อาศัยท่ีมีความหลากหลายทางชีวภาพและคุณค่าทางธรรมชาติรวมท้ังเป็นแหล่งท่องเท่ียวแต่มีปัญหา ส�ำคญั ไดแ้ ก่ พ้ืนท่ีมรดกโลกทับซ้อนที่ทำ� กินของประชาชนบางส่วน ปญั หาการท�ำปศุสตั วใ์ นพน้ื ท่มี รดกโลก ปญั หาการใชพ้ น้ื ท่ี (Land use) ในเขตพนื้ ทม่ี กี ารเปลยี่ นแปลงไป เชน่ การสรา้ งเขอื่ น ปญั หาการรกุ รานของพชื ตา่ งถนิ่ ปัญหาดา้ นกฎหมายเกีย่ วกับท่ดี นิ 2.คุณภาพชีวิตชุมชน ชมุ ชนพง่ึ พาพื้นทีโ่ ดยเฉพาะในดา้ นเศรษฐกจิ จากแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศจนมีการรวมตัวกันเป็นองค์กรต่างๆ ที่สนับสนุนการจัดการภายในพ้ืนท่ีกลุ่มป่า ดงพญาเยน็ –เขาใหญ่ เชน่ กลมุ่ อนรุ กั ษต์ า่ งๆ แตม่ ปี ญั หาทส่ี ำ� คญั คอื ชมุ ชนฝา่ ฝนื กฎหมายขอ้ มลู บงั คบั ตา่ งๆ ใน การเขา้ ถงึ ทรพั ยากรในพน้ื ทกี่ ลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ –เขาใหญ่ รวมถงึ ขอ้ ขดั แยง้ ในสถานะทางกฎหมายเกย่ี วกบั ทด่ี นิ และ 3.ปจั จยั เพอื่ การจดั การดา้ นกฎหมายนนั้ มขี อ้ กฎหมายชดั เจนครอบคลมุ พนื้ ทกี่ ลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ –เขาใหญ่ แตค่ นในพืน้ ท่ีขาดความเขา้ ใจเรอ่ื งความสำ� คญั ของมรดกโลกและบทบัญญตั ิของการจัดการพ้นื ท่ี มรดกโลกทางธรรมชาติ 193

3. การจดั สรรทรพั ยากรเพือ่ สนบั สนนุ การทำ� งาน ในการพัฒนาศักยภาพของบุคลากรของหน่วยงานท่ีรับผิดชอบโดยตรงในการจัดการของกลุ่มป่า ดงพญาเย็น-เขาใหญ่และพนื้ ท่มี รดกโลกนน้ั ยงั ไม่ได้รบั การจัดสรร นอกจากน้ีการจดั การดา้ นงบประมาณจาก โครงการในปี 2557 จำ� นวน 46 โครงการไดร้ บั งบประมาณใหด้ ำ� เนินการเพียง 11 โครงการ หรือคดิ เป็นเพียง 24% แม้วา่ โครงการทไ่ี ดร้ ับโครงการจะไดร้ บั งบประมาณมากกวา่ ของงบประมาณทตี่ อ้ งการ 4. การด�ำเนินการจดั การ ในการด�ำเนินการด้านโครงสร้างและระบบของการจัดการและการจัดการการท่องเที่ยว มีการวาง ระบบในการบริหารจัดการไว้อย่างชัดเจนแล้ว แต่ขาดการจัดการทรัพยากร เช่น สาธารณูปโภค บุคลากร ประจ�ำองค์กร งบประมาณสำ� หรบั ดำ� เนนิ การและการจดั การชมุ ชน เช่น การพัฒนาประสิทธภิ าพคนในพืน้ ที่ เก่ียวกับการจัดการพ้ืนที่มรดกโลก รวมท้ังความร่วมมือจากบริษัทน�ำเที่ยวต่อการจัดการในพ้ืนท่ีมรดกโลก ซง่ึ ล้วนแตเ่ ป็นตวั ขบั เคลือ่ นให้การจดั การพืน้ ท่ดี �ำเนินการได้อย่างราบร่นื 5. ผลผลติ ยุทธศาสตร์ท้ัง 6 ด้านที่ถูกบรรจุลงในแผนจัดการกลุ่มป่าดงพญาเย็น–เขาใหญ่ พ.ศ.2557-2561 โดยไดเ้ รม่ิ ด�ำเนินการอยา่ งเป็นรูปธรรมบางส่วนแล้วและมคี วามกา้ วหนา้ ในการดำ� เนินการ เช่น 1.ขนาดพน้ื ท่ี และความชัดเจนของแนวเขต ได้ด�ำเนินโครงการจัดท�ำป้ายแนวเขตมรดกโลกเพิ่มเติมในพื้นท่ีมีความขัดแย้ง ระหวา่ งชุมชนกบั สตั ว์ปา่ 2. การจดั การทรพั ยากรธรรมชาติเชงิ คณุ ภาพ ไดด้ ำ� เนนิ โครงการพฒั นามาตรการ ควบคุมชนิดพันธุ์พืช ต่างถ่ินรุกราน 3. การเพิ่มประสิทธิภาพการจัดการให้ได้มาตรฐานสากล ได้ด�ำเนิน โครงการตงั้ คณะกรรมการทป่ี รกึ ษามรดกโลก 1 ชดุ 4. การมีส่วนรว่ มจากภาคสว่ นต่างๆ อยา่ งเปน็ ระบบ ได้ ด�ำเนนิ โครงการส่งเสรมิ ความเข้มแขง็ ของเครอื ขา่ ยเยาวชนมรดกโลกดงพญาเย็น-เขาใหญ่ 5. การเปน็ แหลง่ เรียนรธู้ รรมชาตศิ กึ ษาและมรดกโลก ได้ด�ำเนินโครงการจดั การประชุมคณะกรรมการที่ปรึกษามรดกโลก และ 6. ความรว่ มมอื ระหวา่ งประเทศ ไดด้ ำ� เนนิ โครงการแลกเปลย่ี นประสบการณใ์ นอทุ ยานพ-ี่ อทุ ยานนอ้ งเปา้ หมาย แต่อย่างไรก็ดี การด�ำเนินตามตัวชี้วัดที่ก�ำหนดไว้ในแผนการจัดการของส�ำนักงานมรดกโลกทางธรรมชาติ ยงั ไมป่ รากฏไมม่ ากนกั เนอ่ื งจากสำ� นกั งานมรดกโลก ทางธรรมชาตยิ งั ไมส่ ามารถดำ� เนนิ การไดอ้ ยา่ งเตม็ รปู แบบ เนอ่ื งจากขาดบุคลากรและกลไกทางการเงนิ 6. ผลกระทบหรือผลลพั ธ์ ในการจัดการพื้นท่ีกลุ่มป่าดงพญาเย็นเขาใหญ่ตามแผนการจัดการนั้นมีการด�ำเนินการจัดการต่างๆ ทง้ั ในดา้ นงบประมาณ บุคลากร การระบุภยั คุกคาม ตัวชีว้ ัดในการท�ำงาน ลว้ นม่งุ สกู่ ารรกั ษาคุณค่าโดดเดน่ อันเป็นสากลของการเป็นพ้ืนที่มรดกโลกทางธรรมชาติของกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ แต่ยังมีปัญหาบาง ประการที่ส่งผลประสิทธิภาพในการจัดการได้อย่างมีประสิทธิภาพ ได้แก่ 1.การขาดการบูรณาการแผนการ จดั การหลักเขา้ กบั แผนการจดั การในพื้นท่เี ข้าดว้ ยกนั 2. ส�ำนกั งานมรดกโลกทางธรรมชาติทเ่ี ปน็ ผู้รบั ผดิ ชอบ โดยตรงในการจดั การตามแผนการจดั การกลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ ยงั ไมส่ ามารถดำ� เนนิ การไดอ้ ยา่ งรปู แบบ โดยเฉพาะการเปน็ แหลง่ ขอ้ มลู สำ� คญั เกย่ี วกบั มรดกโลก ขอ้ มลู ในปจั จบุ นั จงึ อยใู่ นลกั ษณะกระจดั กระจายตาม แต่ละอุทยาน 194 มรดกโลกทางธรรมชาติ

กระทิง / Gaur Bos gaurus ภาพ : ศิริวุฒิ ธรี ธวชั กลุ แนวทาง ขอ้ เสนอแนะและมาตรการในการแกไ้ ขปัญหา เพ่อื ใช้ปรับปรงุ ประสทิ ธิภาพในการจดั การ พน้ื ท่มี รดกโลกกลุ่มปา่ ดงพญาเย็น-เขาใหญ่ จากการประเมินจะเห็นได้ว่าแม้ว่าการจัดการพ้ืนท่ีกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ตามแผนการจัดการ กลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ ปี พ.ศ.2557-2561 ได้เริ่มด�ำเนินการมาระยะหนึ่งแล้ว แต่ก็พบปัญหาในการ ด�ำเนินการที่ สำ� คัญหลายประการทส่ี ่งผลต่อประสิทธภิ าพในการจัดการ ดังต่อไปนี้ 1. การขาดองคก์ รหลกั ในการจดั การ แมว้ า่ จะมกี ารจดั ตงั้ สำ� นกั งานมรดกโลกทางธรรมชาตแิ ตอ่ งคก์ ร ดังกล่าวยังไม่สามารถด�ำเนินได้อย่างเต็มประสิทธิภาพท้ังในการด้านการเป็นแหล่งข้อมูลองค์ความรู้เกี่ยวกับ มรดกโลก และการบริหารจัดการภายในพื้นท่ีมรดกโลกภายใต้แผนและงบประมาณที่เป็นเอกเทศ มีความ ชัดเจน โดยเฉพาะกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ท่ีประกอบด้วยอุทยานแห่งชาติและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าที่ มีแผนการจัดการภายในพ้ืนที่ของตนอยู่แล้วส่งผลให้แผนการจัดการกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ไม่ได้น�ำมา ใชไ้ ดท้ งั้ หมด มรดกโลกทางธรรมชาติ 195

กระทิง / Gaur Bos gaurus มาตรการท่สี �ำคญั คือ การผลกั ดนั ใหส้ ำ� นกั งานมรดกโลกทางธรรมชาตไิ ด้ท�ำงานอยา่ งเต็มรูปแบบให้ เรว็ ทสี่ ุด โดยสนับสนุนดา้ นบุคลากรและงบประมาณในการดำ� เนินการ 2. การขาดความเข้าใจและตระหนักในคุณค่าหรือภัยคุกคามที่มีอยู่ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในพ้ืนที่ มรดกโลก จากการประเมินท่ีพบว่า ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียขาดความรู้ความเข้าใจและความซาบซึ้งในคุณค่านั้น สง่ ผลกระทบอยา่ งมากตอ่ การจดั การพนื้ ทมี่ รดกโลกโดยเฉพาะการอนรุ กั ษค์ ณุ คา่ ในพน้ื ทดี่ า้ นสตั วป์ า่ และพนั ธพ์ุ ชื จงึ กอ่ ใหเ้ กดิ ปญั หาหลายประการ เชน่ การลกั ลอบตดั ไมก้ ฤษณา การลา่ สตั ว์ การเลย้ี งปศสุ ตั วใ์ นพน้ื ทมี่ รดกโลก การใช้พื้นท่ีที่ไม่เหมาะสม เช่น การสร้างรีสอร์ทหรือการน�ำพืชต่างถ่ินเข้ามาปลูกในพื้นที่มรดกโลก ซึ่งเป็น อปุ สรรคต่อการจดั การตามแผนการจัดการท่ีก�ำหนดไว้มาก 196 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : ศริ ิวฒุ ิ ธรี ธวัชกลุ มาตรการทีส่ �ำคัญ คอื 1) เสริมสร้างความรู้ ความเขา้ ใจและความซาบซง้ึ ในคณุ คา่ ทงั้ นค้ี วรดำ� เนนิ การทงั้ ในระดบั พน้ื ท่ี ระดบั ทอ้ งถนิ่ ระดบั จงั หวดั และ ระดบั ชาติ โดยการเพิ่มการประชาสมั พนั ธต์ ามระดับ ความเกย่ี วขอ้ งกบั พนื้ ทร่ี วมทงั้ ประชาสมั พนั ธน์ อกพนื้ ท่ี ดว้ ย เชน่ นกั ทอ่ งเทยี่ ว นกั เรยี นนอกพน้ื ท่ี โดยกำ� หนด แผนการประชาสัมพันธ์อย่างต่อเน่ืองและก�ำหนด หนว่ ยงานทท่ี ำ� หนา้ ทป่ี ระชาสมั พนั ธใ์ หช้ ดั เจน 2) สรา้ ง การมีส่วนร่วมด�ำเนินการวางแผนและการตัดสินใจ โดยเพม่ิ เตมิ การระบแุ นวทางการมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชน และผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในการพัฒนาแผนการจัดการ ให้มากขึ้น เป็นรูปธรรมและมีข้ันตอนท่ีชัดเจนเพื่อ รกั ษาคณุ คา่ และชว่ ยลดภยั คกุ คามทม่ี าจากพน้ื ทแ่ี ละ ส่วนกลางให้มีความสอดรับกัน เช่น การเห็นคุณค่า ของสัตว์ป่าในพ้ืนที่ที่พบว่า ข้อมูลจากส่วนกลาง เจา้ หนา้ ทอี่ ทุ ยานกบั ผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ในพนื้ ทใี่ หค้ ณุ คา่ สตั วท์ แ่ี ตกตา่ งกันในบางประเภทเน่ืองจากเจ้าหนา้ ที่ พิจารณาตามแผนการด�ำเนินงาน ขณะที่ผู้มีส่วนได้ ส่วนเสียพิจารณาจากการด�ำเนินชีวิต การใกล้ชิด กับพื้นท่ี ซึ่งส่งผลต่อการเสริมสร้างความร่วมมือใน เรื่องการอนุรักษ์คุณค่าของพื้นท่ีให้เป็นไปในทิศทาง เดยี วกนั รวมทงั้ การมสี ว่ นรว่ มในการตดั สนิ ใจเกยี่ วกบั การวางแผนการจดั การตา่ งๆ จากบคุ คลนอกพนื้ ท่ี เชน่ บรษิ ัททัวร์ โดยเฉพาะ PAC ควรเลือกบคุ คลทจี่ ะเป็น ผสู้ รา้ งผลกระทบในทางบวกแกก่ ลมุ่ ทต่ี นเปน็ ตวั แทน ไดอ้ ยา่ แทจ้ ริง 3) วางแนวทางลดความขดั แย้ง เพอ่ื เพมิ่ คณุ ภาพชวี ติ ชมุ ชนในพนื้ ทอ่ี ยา่ งเปน็ รูปธรรมและเป็นธรรม โดยมีหน่วยงาน รับผดิ ชอบในการแกไ้ ขโดยเฉพาะ 3. ปัญหาด้านกฎหมาย จากการ ประเมนิ พบวา่ ปญั หาในดา้ นกฎหมาย ในพน้ื ทม่ี รดกโลกมี 3 ประการหลกั คอื 1) กฎหมายที่ใช้ในการจัดการพ้ืนท่ีมี ลักษณะกระจัดกระจายตามกระทรวง มรดกโลกทางธรรมชาติ 197

ภาพ : ศิริวุฒิ ธรี ธวชั กุล กรม กองตา่ งๆ ทำ� ใหเ้ กดิ ความลา่ ชา้ ในการดำ� เนนิ การจดั การ 2)ประชาชนขาดความรเู้ รอ่ื งขอ้ กำ� หนดกฎหมาย เช่น กฎหมายการครอบครองท่ีดินในพ้ืนที่ และ 3) บทลงโทษในการท�ำกระท�ำผิดมีความล้าสมัย ไม่ทัน สถานการณ์และไมเ่ หมาะสมกบั ฐานความผิด มาตรการทสี่ ำ� คญั คอื 1) ดา้ นกฎหมายและนโยบาย ควรเสนอจดั รวบรวมหมวดหมขู่ อ้ กฎหมายตา่ งๆ ทใ่ี ช้ในพ้นื ทใ่ี ห้อย่ใู นหมวดเดยี วกนั เชน่ พระราชบัญญัติพน้ื ที่มรดกโลก 2) สรา้ งความเข้าใจในกฎหมายเกย่ี ว กับพื้นท่ีมรดกโลกในระดับท้องถิ่นให้มากข้ึนโดยผลักดันให้มีการก�ำหนดข้อกฎหมายเก่ียวกับพ้ืนท่ีมรดกโลก ลงในกฎหมายทอ้ งถนิ่ 3) ทบทวนข้อกฎหมายบางประการใหม้ คี วามทนั สมยั และเหมาะสม เชน่ การกำ� หนด เพิ่มบทลงโทษ 4. ปญั หาดา้ นทรพั ยากรบคุ คลและงบประมาณ ในระดบั สำ� นกั งานมรดกโลกทางธรรมชาตพิ บวา่ แมม้ ี การกำ� หนดโครงสรา้ งกรอบอตั รากำ� ลงั ของเจา้ หนา้ ทไ่ี วแ้ ลว้ แตใ่ นทางปฏบิ ตั สิ ำ� นกั งานฯ ยงั ไมส่ ามารถขบั เคลอื่ น ไปได้ เนือ่ งจากขาดบคุ ลากรประจำ� และงบประมาณในการด�ำเนนิ งานซึ่งได้รบั เพยี ง 1 ใน 4 ของงบประมาณ ทข่ี อใน ปี พ.ศ. 2557 ซ่ึงท�ำใหไ้ มส่ ามารถขบั เคลอ่ื นการทำ� งานของส�ำนักฯ ได้อยา่ งมีประสทิ ธภิ าพรวมทงั้ ยงั ไม่ได้รบั จัดสรรงบประมาณในการพฒั นาศักยภาพบคุ ลกรในสำ� นกั งานมรดกโลกทางธรรมชาติ นอกจากนีใ้ น ระดับอุทยานท่ีอยู่ภายในพ้ืนที่มรดกโลกเองแม้เจ้าหน้าที่ได้รับโอกาสในการพัฒนาศักยภาพแต่เน่ืองจากเจ้า 198 มรดกโลกทางธรรมชาติ

ภาพ : ศิริวฒุ ิ ธรี ธวัชกลุ หนา้ ทมี่ ีจ�ำนวนนอ้ ยและมีการโยกย้ายตามวาระ ท�ำใหข้ าดความต่อเน่อื งในการท�ำงานสง่ ผลตอ่ ประสิทธิภาพ การจดั การพืน้ ที่ มาตรการท่สี ำ� คญั คือ 1) เพม่ิ บุคลากรให้ครอบคลุมพ้ืนท่ี 2) ปฏิรปู นโยบายการโยกย้ายและการฝกึ อบรมเจา้ หนา้ ทใ่ี หเ้ หมาะสมกบั การนำ� ไปใชก้ บั พนื้ ทจี่ รงิ ๆ พจิ ารณาเจา้ หนา้ ทท่ี มี่ คี วามรคู้ วามเขา้ ใจในเรอ่ื งพนื้ ท่ี มรดกโลกทางธรรมชาติ 3) จัด In house Training เพื่อลดการเดนิ ทางและคา่ ใชจ้ ่าย 4) จดั สรรงบประมาณ ในการพฒั นาบคุ คลกรใหท้ วั่ ถึง โดยเฉพาะบุคลากรในสำ� นกั งานมรดกโลกทางธรรมชาติ มาตรการอื่นๆ ที่จ�ำเปน็ 1) ส่งเสริมพฒั นาโครงการสำ� รวจ วจิ ยั ระบบตดิ ตามตา่ งๆ ใหม้ มี ากขน้ึ เพอื่ เปน็ พน้ื ฐานในการวางแผนการจดั การพน้ื ที่ เชน่ จากรายงานประสทิ ธภิ าพการจดั การพน้ื ทโ่ี ดยเฉพาะพน้ื ทม่ี รดก โลก 2) การสร้างหน่วยงานเพ่ือการประเมินโดยเฉพาะการผลักดันให้มีหน่วยงานที่ท�ำหน้าท่ีในการประเมิน ต่างๆ โดยเฉพาะภายในกรมอุทยานฯ เพ่อื ลดภาระของหนว่ ยงานในพ้นื ทที่ มี่ ภี าระงานเปน็ จำ� นวนมากอยูแ่ ล้ว โดยสรปุ การจดั การพนื้ ทก่ี ลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญต่ ามแผนการจดั การกลมุ่ ปา่ ดงพญาเยน็ -เขาใหญ่ ในปจั จุบันนัน้ ท่เี พ่งิ เร่ิมดำ� เนนิ การไปเพียงระยะหน่ึงมีแนวโน้มวา่ จะมปี ระสิทธภิ าพดขี ึ้นหากได้รบั การจดั การ ทเ่ี หมาะสมมากขึ้น ซึง่ จากข้อค้นพบในการประเมนิ ซ่งึ น�ำมาซึ่งขอ้ เสนอแนะและมาตรการตา่ งๆ จะช่วยเปน็ แนวทางในการเพ่ิมประสิทธิภาพในการจัดการที่จะได้รับการประเมนิ ในโอกาสต่อไป มรดกโลกทางธรรมชาติ 199

ภาพ : ศิรวิ ฒุ ิ ธรี ธวัชกลุ