เอกสารวิชาการชีวภัณฑ์ป้องกันกำจัดศัตรูพืช

เอกสารวิชาการ ชีวภณั ฑ์ ป้องกันก�ำจดั ศัตรพู ื ช ส�ำนักวจิ ัยพั ฒนาการอารกั ขาพื ช กรมวิชาการเกษตร ประจ�ำปีงบประมาณ 2563

เอกสารวิชาการ ชีวภัณฑ์ปอ้ งกันกำ� จัดศตั รพู ื ช ขอ้ มูลทางบรรณานกุ รมของสำ� นักหอสมดุ แห่งชาติ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data สำ� นกั วิจยั พฒั นาการอารักขาพืช กรมวิชาการเกษตร เอกสารวิชาการ ชวี ภณั ฑ์ป้องกันก�ำจดั ศตั รูพืช - กรุงเทพฯ สำำ�นัักวิจิ ััยพััฒนาการอารักั ขาพืชื กรมวิชิ าการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์์ 2563 ISBN 978-616-358-465-6 สงวนสิทธิ์ ปีทพี่ มิ พ์: 2563 จำำ�นวนหน้้า: 240 หน้้า จ�ำนวนท่พี ิมพ:์ 1,000 เลม่ จดั พมิ พโ์ ดย ส�ำนักวจิ ัยพัฒนาการอารกั ขาพืช กรมวชิ าการเกษตร เลขท่ี 50 ถนนพหลโยธิน แขวงลาดยาว เขตจตจุ กั ร กรงุ เทพฯ 10900 โทร. 0 2579 5583 โทรสาร 0 2940 5396 เวบ็ ไซต์ http://www.doa.go.th/plprotect/ พมิ พท์ ี่ บรษิ ัท นิวธรรมดาการพมิ พ์ (ประเทศไทย) จำ� กัด เลขท่ี 202 ซอยเจรญิ กรุง 57 แขวงยานนาวา เขตสาทร กรงุ เทพฯ 10120

สารบญั หน้า คำ� น�ำ 1....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... บทนำ� 2...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 4ชีีวภัณั ฑ์ป์ ้อ้ งกันั กำำ�จััดโรคพืื ช............................................................................................................................................................................................................................................ แบคทีีเรียี Bacillus subtilis สายพัันธุ์� BS-DOA24, 20W1, 20W16 และ 20W33 4............................................................. ราไตรโคเดอร์ม์ า Trichoderma harzianum สายพัันธุ์ � DOA-TH50 18................................................................................................. เหด็ เรืองแสงสริ นิ รัศมี Neonothopanus nambi 30.............................................................................................................................................................. 43ชีีวภััณฑ์ป์ ้อ้ งกัันกำำ�จัดั แมลงศัตั รูพู ืื ช............................................................................................................................................................................................................ ไวรััส NPV (Nucleopolyhedrovirus) 43................................................................................................................................................................................................. แบคทีเรีย Bacillus thuringiensis 63............................................................................................................................................................................................................. ราเขียี วเมตาไรเซียี ม Metarhizium anisopliae สายพันั ธุ์� DOA-M5 72................................................................................................... ไส้เดือนฝอยศัตรแู มลงแบบผงละลายน�ำ้ Steinernema carpocapsae 84........................................................................................ แตนเบยี นไข่ไตรโคแกรมมา Trichogramma confusum 101................................................................................................................................. แตนเบยี นไข่ไตรโคแกรมมา Trichogramma pretiosum 112................................................................................................................................ แตนเบยี นอะนาไกรัส Anagyrus lopezi 117....................................................................................................................................................................................... แตนเบียนอะซีโคเดส Asecodes hispinarum 128.................................................................................................................................................................... แตนเบยี นเตตระสตคิ ัส Tetrastichus brontispae 140..................................................................................................................................................... แตนเบียนโกนโิ อซัส Goniozus nephantidis 147...................................................................................................................................................................... แมลงช้างปกี ใส Plesiochrysa ramburi 163....................................................................................................................................................................................... มวนพฆิ าต Eocanthecona furcellata 171...................................................................................................................................................................................... มวนเพชฌฆาต Sycanus versicolor 180................................................................................................................................................................................................ แมลงหางหนบี ขาวงแหวน Euborellia annulipes 186..................................................................................................................................................... 202ชีวี ภัณั ฑ์ป์ ้อ้ งกัันกำำ�จัดั ไรศัตั รูพู ืื ช....................................................................................................................................................................................................................... ไรตััวห้ำำ�� Amblyseius longispinosus 202.............................................................................................................................................................................................. 219ชีวี ภััณฑ์ป์ ้อ้ งกัันกำำ�จััดหนู.ู ................................................................................................................................................................................................................................................. โปรโตซััว Sarcocystis singaporensis 219........................................................................................................................................................................................... ดรรชนี 229......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Index 231........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... เอกสารวิชาการ iii ชีวภัณฑป์ อ้ งกนั กำ� จดั ศตั รพู ื ช

รายชอื่ ชนิดชีวภณั ฑ์ 1. แบคทเี รยี Bacillus subtilis สายพันธุ์ BS-DOA24, 20W1, 20W16 และ 20W33 2. ราไตรโคเดอรม์ า Trichoderma harzianum สายพันธุ์ DOA-TH50 3. เหด็ เรืองแสงสิรินรศั มี Neonothopanus nambi 4. ไวรสั NPV (Nucleopolyhedrovirus) 5. แบคทเี รีย Bacillus thuringiensis 6. ราเขยี วเมตาไรเซียม Metarhizium anisopliae สายพนั ธุ์ DOA-M5 7. ไสเ้ ดือนฝอยศตั รแู มลงแบบผงละลายน�ำ้ Steinernema carpocapsae 8. แตนเบยี นไข่ไตรโคแกรมมา Trichogramma confusum 9. แตนเบียนไขไ่ ตรโคแกรมมา Trichogramma pretiosum 10. แตนเบยี นอะนาไกรัส Anagyrus lopezi 11. แตนเบยี นอะซโี คเดส Asecodes hispinarum 12. แตนเบียนเตตระสตคิ สั Tetrastichus brontispae 13. แตนเบยี นโกนิโอซสั Goniozus nephantidis 14. แมลงชา้ งปกี ใส Plesiochrysa ramburi 15. มวนพฆิ าต Eocanthecona furcellata 16. มวนเพชฌฆาต Sycanus versicolor 17. แมลงหางหนีบขาวงแหวน Euborellia annulipes 18. ไรตััวห้ำำ�� Amblyseius longispinosus 19. โปรโตซัว Sarcocystis singaporensis iv เอกสารวชิ าการ ชีวภัณฑ์ปอ้ งกนั ก�ำจดั ศตั รพู ื ช

ค�ำน�ำ สำำ�นัักวิิจััยพัั ฒนาการอารัักขาพืื ช มีีหน้้าที่่�ศึึกษา ค้้นคว้้า วิิจััย ทดลอง และพััฒนาวิชิ าการเกษตรด้า้ นอารัักขาพืืช ตามนโยบายสำำ�คัญั และแนวทาง การปฏิิบััติิงานของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์์ เรื่�องการลดการใช้้สารเคมีี ทางการเกษตร กรมวิิชาการเกษตรจึึงมีีนโยบายอารัักขาพืืชที่�มุ่�งเน้้นหาสิ่่�งทดแทน สารเคมีีกำำ�จััดศััตรููพืืช เพื่�อลดปััญหาพิิษตกค้้างของสารเคมีีที่�เป็็นอัันตรายต่่อเกษตรกร และผู้�บริิโภค และยกระดัับมาตรฐานการผลิิตพืืชและผลิิตภััณฑ์์สู่�เกษตรปลอดภััย อย่่างยั่ �งยืนื การศึึกษาวิิจััยพััฒนางานด้้านชีีวภััณฑ์์ป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููพืืช ทางสำำ�นัักวิิจััย พัฒั นาการอารักั ขาพืชื ได้ม้ ีกี ารวิจิ ัยั พัฒั นามาอย่า่ งต่อ่ เนื่�อง โดยมีเี ป้า้ หมายเพื่�อนำำ�เทคโนโลยีี การผลิิตขยายชีีวภััณฑ์์ส่่งต่่อให้้กัับหน่่วยงานเครืือข่่ายของกรมวิิชาการเกษตร และ กรมส่่งเสริิมการเกษตร เพื่�อนำำ�ไปเผยแพร่่สู่�เกษตรกรให้้สามารถผลิิตขยายและ ใช้้ชีีวภััณฑ์์ได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพตามวิิธีีการที่่�ถููกต้้องและเหมาะสม เอกสารวิิชาการ ชีีวภััณฑ์์ป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููพืืชเล่่มนี้้�จััดทำำ�ขึ้้�นเพื่ �อเป็็นคู่่�มืือการผลิิตขยายชีีวภััณฑ์์และ ถ่่ายทอดองค์์ความรู้้�ด้้านชีีวภััณฑ์์ป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููพืืชตามโครงการพััฒนาศัักยภาพ กระบวนการผลิิตสิินค้้าเกษตร เป็็นการรวบรวมข้้อมููลทางวิิชาการและองค์์ความรู้� จากนัักวิิจััยที่่�มีีประสบการณ์์ทำำ�งานด้้านชีีวภััณฑ์์หลายชนิิด ได้้แก่่ ชีีวภััณฑ์์ป้้องกััน กำำ�จััดโรคพืืช จำำ�นวน 3 ชนิิด และชีีวภััณฑ์์ป้้องกัันกำำ�จััดแมลง ไร และหนููศััตรููพืืช จำำ�นวน 16 ชนิิด ที่่�ผ่่านการพิิจารณากลั่�นกรองตรวจสอบความถููกต้้องสมบููรณ์์ ของเนื้�อหาจากนัักวิิจััยผู้�ทรงความรู้�และเชี่�ยวชาญเฉพาะด้้าน และคณะทำำ�งาน สำำ�นัักวิิจััยพััฒนาการอารัักขาพืืชหวัังเป็็นอย่่างยิ่ �งว่่าเอกสารวิิชาการเล่่มนี้ �จะเป็็น ประโยชน์์สำำ�หรัับท่่านเพื่ �อนำำ�ไปปฏิิบััติิหรืือใช้้ประโยชน์์ในการควบคุุมป้้องกััน กำำ�จัดั ศัตั รูพู ืชื โดยใช้ช้ ีีวภััณฑ์์ได้อ้ ย่่างมีีประสิิทธิภิ าพต่อ่ ไป (ศรุุต สุุทธิิอารมณ์)์ ผู้้�อำำ�นวยการสำำ�นักั วิิจัยั พัฒั นาการอารัักขาพืชื เอกสารวิชาการ 1 ชวี ภณั ฑ์ปอ้ งกนั กำ� จัดศัตรูพื ช

บทนำำ� ชีีวภััณฑ์์ป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููพืืช (Biological Control Agents; BCA) ประกอบไปด้้วยสิ่�งมีีชีีวิิตและ สารออกฤทธิ์�ที่�เป็็นองค์ป์ ระกอบของสิ่�งมีีชีีวิิต โครงการระบบอาหารเกษตรอย่่างยั่�งยืนื แห่ง่ อาเซียี น และองค์์กรอื่�นๆ ได้้แบ่ง่ BCA เป็น็ 4 ประเภท ได้แ้ ก่่ จุลุ ินิ ทรีีย์ก์ ำำ�จัดั ศััตรููพืืช (Microbial control agents) สิ่�งมีีชีวี ิิตขนาดใหญ่่ (Macro-organisms) Semiochemicals (คืือ Pheromone, Kairomones) และผลิิตภััณฑ์์จากธรรมชาติิ (สารสกััดจากพืืช (botanicals) หรืือสารที่�เกิิดจากการหมััก และสารอื่�นๆ) โดยชีีวภััณฑ์์เหล่่านี้้�ล้้วนมีีประโยชน์์ ในการช่่วยควบคุมุ ป้อ้ งกันั กำำ�จัดั ศััตรูพู ืชื ได้้แก่่ แมลงศัตั รููพืืช โรคพืชื วัชั พืชื และสัตั ว์ศ์ ััตรููพืืช ที่่�สำำ�คััญคืือการใช้้ ชีีวภััณฑ์์มีคี วามปลอดภััยต่่อตัวั เกษตรกรผู้�ใช้้ ผู้�บริโิ ภค และสิ่�งแวดล้้อม ตั้้�งแต่่ปีี 2512 จนถึึงปััจจุุบัันกว่่าครึ่�งศตวรรษที่�กรมวิิชาการเกษตรได้้ริิเริ่�มบุุกเบิิกงานวิิจััยด้้านการ ปราบศััตรููพืืชทางชีีวภาพ โดยนัักวิิจััยอาวุุโสได้้วางรากฐานงานวิิจััยทางด้้านนี้�ไว้้อย่่างเข้้มแข็็งในเรื่�องของการ พััฒนาชีีวิินทรีีย์์ควบคุุมแมลงศััตรููพืืช และได้้นำำ�มาใช้้ร่่วมกัับระบบการจััดการศััตรููพืืช ตั้�งแต่่ปีี พ.ศ. 2524 โดยกองกีีฏและสััตววิิทยาเริ่�มดำำ�เนิินการโครงการป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููข้้าวโดยวิิธีีผสมผสาน ได้้รัับการสนัับสนุุน และความช่่วยเหลืือทางวิิชาการจากองค์์การอาหารและเกษตรแห่่งสหประชาชาติิ (Food and Agriculture Organization of the United Nations, (FAO))/องค์์การสหประชาชาติิ (UN) และจากปััญหาการระบาด ของแมลงศััตรููพืืชต่่างถิ่�นหลายชนิิดตั้�งแต่่ปีี 2547 เป็็นต้้นมา ทางสำำ�นัักวิิจััยพััฒนาการอารัักขาพืืชได้้มีีการ นำำ�เข้้า (introduce) แมลงศััตรููธรรมชาติิ (natural enemies) ที่่�มีีความจำำ�เพาะเจาะจง (specific) กัับ แมลงแต่่ละชนิิดจากถิ่�นกำำ�เนิิดมาควบคุุมแมลงศััตรููพืืชต่่างถิ่�นนั้�นๆ ซึ่�งเป็็นการดำำ�เนิินการควบคุุมโดยชีีววิิธีีแบบ คลาสสิิค (Classical biological control) ได้้เต็็มรููปแบบตั้�งแต่่การนำำ�เข้้า การศึึกษาวิิจััยด้้านความปลอดภััย กับั แมลงที่่�มีปี ระโยชน์์ ศึึกษาการขยายพัันธุ์� พััฒนาวิธิ ีกี ารเลี้�ยงขยายให้ไ้ ด้้เป็น็ ปริมิ าณมาก การปล่่อยศัตั รููธรรมชาติิ ควบคุุมแมลงศััตรููพืืช การประเมิินความเสีียหายพืืช การประเมิินประชากรแมลงศััตรููพืืชและประสิิทธิิภาพ ในการควบคุมุ แมลงศััตรููพืืช ตัวั อย่่างแมลงศััตรูธู รรมชาติทิ ี่่�นำำ�เข้า้ มา ได้แ้ ก่่ แตนเบีียน Asecodes hispinarum แตนเบีียน Goniozus nephantidis และแตนเบีียน Anagyrus lopezi จากนั้�นได้้ขยายผลให้้กัับหน่่วยงาน ของกรมวิิชาการเกษตรและกรมส่ง่ เสริิมการเกษตร ภาคเอกชน และเกษตรกร ร่่วมกัันบูรู ณาการเพื่�อให้ส้ ามารถ เพาะเลี้�ยงขยายปริิมาณและนำำ�ปล่่อยควบคุุมแมลงศััตรููพืืชในพื้�นที่�ระบาดร่่วมกัับวิิธีีการอื่�นๆ แบบผสมผสานได้้ อย่า่ งประสบความสำำ�เร็็จ ดัังเช่่นในช่่วงปีี 2552-2553 กรมวิิชาการเกษตรร่่วมมืือกัับกรมส่่งเสริิมการเกษตร สถาบัันพััฒนา มัันสำำ�ปะหลัังแห่่งประเทศไทย (ห้้วยบง) ผู้�ประกอบการโรงงานมัันสำำ�ปะหลััง และเกษตรกร ช่่วยกัันเพาะเลี้�ยง ขยายแตนเบีียน A. lopezi และนำำ�ปล่่อยอย่่างท่่วมท้้นในพื้�นที่�ระบาดร่่วมกัับการใช้้วิิธีีการควบคุุมอื่�นแบบ ผสมผสาน ทำำ�ให้้ประสบความสำำ�เร็็จในการควบคุุมเพลี้�ยแป้้งมัันสำำ�ปะหลัังสีีชมพููอย่่างรวดเร็็วภายในระยะเวลา อัันสั้�น และได้้ถ่่ายทอดเทคโนโลยีีวิิธีีการเพาะเลี้�ยงแตนเบีียน A. lopezi และวิิธีีการควบคุุมแบบผสมผสาน ให้้กัับประเทศเพื่�อนบ้้านที่�พบการระบาดของเพลี้�ยแป้้งมัันสำำ�ปะหลัังสีีชมพูู ตามโครงการความร่่วมมืือทาง วิิชาการ (Technical Cooperation Programme, TCP) : “Capacity Building for Spread Prevention and Management of Cassava Pink Mealybug in the Greater Mekong Subregion” ซึ่�งดำำ�เนิินงาน ในช่ว่ งปีี 2554-2555 ต่่อมาในปีี 2558 ทางองค์์การอาหารและเกษตรแห่่งสหประชาชาติิ (FAO) ได้ม้ อบรางวััล 2 เอกสารวชิ าการ ชวี ภัณฑ์ปอ้ งกันก�ำจัดศตั รูพื ช

E. Saouma Award 2014-2015 ให้้กัับกรมวิิชาการเกษตร และกรมส่่งเสริิมการเกษตร กระทรวงเกษตรและ สหกรณ์์ ในฐานะที่่�มีบี ทบาทสำำ�คััญในการดำำ�เนินิ งานโครงการดัังกล่า่ ว จุุลิินทรีีย์์และแมลงศััตรููธรรมชาติิหลายชนิิดที่�สามารถพบได้้ในประเทศไทย โดยนัักวิิจััยได้้นำำ�มาศึึกษาวิิจััย และพััฒนาจนสามารถนำำ�มาเพาะเลี้ �ยงขยายปริิมาณและผลิิตเป็็นชีีวภััณฑ์์ที่่�มีีประสิิทธิิภาพสููงในการควบคุุมศััตรููพืืช เช่่น แบคทีีเรีีย Bs สายพัันธุ์์�ต่่างๆ ราไตรโคเดอร์์มา และเห็็ดเรืืองแสงซึ่�งค้้นพบครั้�งแรกในประเทศไทยเมื่�อ ปีี 2544 ในเขตพื้�นที่�ของโครงการอนุุรัักษ์พ์ ัันธุุกรรมพืืชอัันเนื่�องมาจากพระราชดำำ�ริิ สมเด็็จพระกนิิษฐาธิิราชเจ้า้ กรมสมเด็็จพระเทพรัตั นราชสุุดาฯ สยามบรมราชกุมุ ารีี (อพ.สธ.) ที่�โคกภููตากา อำำ�เภอเวียี งเก่า่ จัังหวัดั ขอนแก่่น ต่อ่ มาทรงโปรดเกล้้าฯ พระราชทานชื่�อเห็ด็ เรือื งแสงชนิิดนี้้�ว่า่ “เห็็ดสิริ ิินรัศั มี”ี เนื่�องจากเห็ด็ ชนิิดนี้�ได้ม้ ีีการสำำ�รวจ พบและมีีการศึึกษาวิิจััยถึึงการบ่่งชี้�และการนำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ โดยเฉพาะด้้านการเกษตรและการแพทย์์ รวมทั้�ง เป็็นการสนองพระราชดำำ�ริิโครงการ อพ.สธ. ในด้้านการปกปัักพัันธุุกรรมพืืชและการใช้้ประโยชน์์ สำำ�หรัับ แมลงศััตรููธรรมชาติิที่ �พบได้้ในสภาพธรรมชาติิสามารถเก็็บนำำ�มาเพาะเลี้ �ยงขยายพัันธุ์ �เพิ่ �มปริิมาณในห้้องปฏิิบััติิการ และนำำ�ปล่่อยกลัับสู่�สภาพธรรมชาติิเพื่�อควบคุุมแมลงศััตรููพืืช ได้้แก่่ แตนเบีียนไข่่ไตรโคแกรมมา แตนเบีียน ดัักแด้้แมลงดำำ�หนามมะพร้้าว มวนพิิฆาต มวนเพชฌฆาต แมลงช้้างปีีกใส และแมลงหางหนีีบขาวงแหวน รวมถึึงไรตััวห้ำำ�� อีีกทั้�งโปรโตซััวที่�สามารถคััดแยกออกจากมููลงููเหลืือมและนำำ�มาเลี้�ยงขยายเพิ่�มปริิมาณใน ห้อ้ งปฏิิบัตั ิกิ ารและนำำ�กลัับไปกำำ�จััดหนูไู ด้้อย่่างมีีประสิทิ ธิิภาพ สำำ�นัักวิิจััยพััฒนาการอารัักขาพืืชได้้ร่่วมวิิจััยและพััฒนาสููตรสำำ�เร็็จชีีวภััณฑ์์เชิิงพาณิิชย์์กัับภาคเอกชน มหาวิิทยาลััย และองค์์กรอื่�นๆ ที่�สนัับสนุุนส่่งเสริิมศัักยภาพในการผลิิตขยายชีีวภััณฑ์์เพื่�อจำำ�หน่่ายทางการค้้า ในลัักษณะเป็็นโครงการนำำ�ร่่อง ศููนย์์ต้้นแบบ (pilot plant) ได้้แก่่ ไวรััส NPV แบคทีีเรีีย Bt แบคทีีเรีีย Bs และไส้้เดืือนฝอยศััตรููแมลง Steinernema carpocapsae รวมถึึงวิิจััยและพััฒนารููปแบบการเก็็บรัักษา ชีีวภััณฑ์์ให้้คงประสิิทธิิภาพสููง เก็็บได้้เป็็นเวลานาน ต้้นทุุนต่ำำ�� เช่่น ราเขีียวเมตาไรเซีียมในรููปแบบอััดเม็็ด ไส้้เดืือนฝอยศััตรููแมลงแบบผงละลายน้ำำ�� รวมถึึงได้้รัับการสนัับสนุุนงานด้้านชีีวภััณฑ์์ป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููพืืช ภายใต้้โครงการพััฒนาศักั ยภาพกระบวนการผลิิตสินิ ค้า้ เกษตร ซึ่�งปััจจุบุ ัันมีชี ีวี ภัณั ฑ์์กว่า่ 16 ชนิิด ที่�ได้้ดำำ�เนิินการ ผลิิตและแจกจ่่ายไปสู่่�มืือเกษตรกรเพื่ �อนำำ�ไปใช้้ขยายผลต่่อยอดเลี้ �ยงขยายเพิ่ �มปริิมาณและควบคุุมศััตรููพืืชใน พื้�นที่�ประสบปััญหาทั่่�วประเทศไทย เพื่�อลดหรืือทดแทนการใช้้สารเคมีีป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููพืืช โดยคำำ�นึึงถึึงความ ปลอดภัยั ต่อ่ มนุษุ ย์์ สัตั ว์์ พืืช และไม่ส่ ่ง่ ผลกระทบต่อ่ สภาพแวดล้้อม กรมวิิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์์ เล็็งเห็็นความสำำ�คััญและความจำำ�เป็็นในการส่่งเสริิม การใช้้ชีีวภััณฑ์์ชนิิดต่่างๆ จึึงได้้เร่่งดำำ�เนิินการวิิจััยในทุุกด้้านเพื่�อให้้ได้้ชีีวภััณฑ์์ควบคุุมศััตรููพืืชที่่�มีีประสิิทธิิภาพ และสามารถนำำ�ไปใช้้ร่่วมกัับวิิธีีการป้้องกัันกำำ�จััดศััตรููพืืชวิิธีีการอื่�นๆ ได้้ประสบความสำำ�เร็็จ โดยกระทรวงเกษตร และสหกรณ์์สนัับสนุุนการดำำ�เนิินงานในโครงการต่่างๆ ได้้แก่่ โครงการสร้้างเครืือข่่ายการผลิิตชีีวภััณฑ์์ควบคุุม ศััตรููพืืชสนัับสนุุนนโยบายลดการใช้้สารเคมีีทางการเกษตรและส่่งเสริิมเกษตรอิินทรีีย์์ โครงการผลิิตชีีวภััณฑ์์ อย่า่ งง่า่ ยสร้า้ งอาชีพี ให้เ้ กษตรกรผู้�ได้ร้ ับั ผลกระทบภัยั แล้ง้ เป็น็ ต้น้ โดยมีวี ัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พื่�อสร้า้ งเครือื ข่า่ ยเกษตรกร ทำำ�ให้้ชุุมชนเข้้มแข็็ง เกิิดการยอมรัับ และสามารถผลิิตขยายชีีวภััณฑ์์ควบคุุมศััตรููพืืชได้้เองเพื่�อใช้้ในระดัับชุุมชน สามารถนำำ�ไปใช้ใ้ นการผลิติ พืืชปลอดภััยและพืชื อินิ ทรียี ์์ เพิ่�มประสิทิ ธิภิ าพการผลิติ และคุุณภาพผลผลิิต ส่่งผลให้้ มีีแหล่่งผลิิตพืืชปลอดภััยในระบบเกษตรดีีที่�เหมาะสม (GAP) และระบบเกษตรอิินทรีีย์์ (Organic) เพิ่�มมากขึ้�น และเกษตรกรมีีคุุณภาพชีีวิิตที่่�ดีีขึ้�น สามารถลดการใช้้สารเคมีีทางการเกษตรลงได้้ตามนโยบายของกระทรวงเกษตร และสหกรณ์์ ตามแผนปรัับโครงสร้า้ งภาคการเกษตรของประเทศไทย เอกสารวิชาการ 3 ชีวภณั ฑป์ อ้ งกนั กำ� จดั ศตั รพู ื ช

ชวี ภัณฑ์ปอ้ งกันกำ� จดั โรคพื ช แบคทีเรยี Bacillus subtilis สายพั นธุ์ BS-DOA24, 20W1, 20W16 และ 20W33 ชอ่ื วิทยาศาสตร์: Bacillus subtilis (Ehrenberg, 1835) Cohn, 1872 วงศ์: Bacillaceae Fischer, 1895 อันดับ: Eucoccidiorida ทมี่ าและความสำ� คญั /ปญั หาศตั รพู ื ช แบคทีเรีย Bacillus subtilis เป็นแบคทีเรียที่อาศัยอยู่ในดินพบได้ท่ัวไปในธรรมชาติ เป็นแบคทีเรีย แกรมบวก รูปร่างเป็นท่อน (rod shaped) ชนิด aerobic หรือ facultative anaerobic สร้างเอนโดสปอร์ (endospore) ที่�ทนทานต่่อสภาพแวดล้้อมที่�ไม่่เหมาะสมต่่อการเจริิญได้้ดีี สามารถทนต่่ออุุณหภููมิิตั้�งแต่่ -5 ถึึง 75 องศาเซลเซีียส เจริิญเติิบโตได้้ใน pH 2-8 ทนความเค็็มเกลืือ NaCl ได้้ถึึง 25% แบคทีีเรีีย B. subtilis สร้้างสารปฏิิชีีวนะที่่�มีีคุุณสมบััติิยัับยั้�งการเจริิญของเชื้�อสาเหตุุโรคพืืชได้้หลายชนิิด ได้้แก่่ bacillomycin, iturin, mycosubtilin, bacilysin, fengymycin และ mycobacillin นอกจากนั้�นยัังสร้้างเอนไซม์์ ที่่�สำำ�คััญ ได้้แก่่ glucanase ที่่�ย่่อยสลาย glucans และ chitinase ที่่�ย่่อยผนัังเซลล์์ของเชื้�อราได้้ นอกจากนี้� ยัังพบว่่าแบคทีีเรีีย B. subtilis บางสายพัันธุ์์�มีีคุุณสมบััติิช่่วยส่่งเสริิมการเจริิญเติิบโตของพืืช (Plant Growth Promoting Rhizobacteria: PGPR) และชัักนำำ�ให้้พืืชเกิิดความต้้านทาน (Induce Systemic Resistant: ISR) ต่่อเชื้�อสาเหตุุโรคพืืชได้้ 4 เอกสารวิชาการ ชีวภณั ฑ์ป้องกนั ก�ำจดั ศตั รูพื ช

ประเทศไทยมีรายงานการน�ำแบคทีเรีย B. subtilis มาใช้ควบคุมโรคพืชค่อนข้างหลากหลาย มีทั้ง การทดสอบประสิิทธิิภาพในโรงเรืือนปลููกพืืชทดลองและในสภาพแปลงเกษตรกร รวมทั้�งการพััฒนาเป็็นชีีวภััณฑ์์ แบคทีีเรีีย B. subtilis เพื่�อใช้้ในการควบคุุมโรคพืืชหลายชนิิด จากรายงานของณััฎฐิิมา และคณะ ในปีี 2547 ได้แยกแบคทีเรีย Bacillus spp. จากดินรากพืชและปุ๋ยคอกได้จ�ำนวน 525 ไอโซเลท ทดสอบประสิทธิภาพ ในการยับย้ังการเจริญของแบคทีเรีย Ralstonia solanacearum พบว่ามีจ�ำนวน 4 ไอโซเลท ที่สามารถ ควบคุมและลดการเกิดโรคเห่ียวของขิงได้ประมาณ 70-100% ในสภาพโรงเรือนปลูกพืชทดลอง และมีรายงาน การทดสอบประสิทธิภาพแบคทีเรีย B. subtillis สายพันธุ์ BS-DOA24 ควบคุมโรคเหี่ยวของขิงในสภาพ แปลงเกษตรกรที่่�อำำ�เภอเขาค้้อ จัังหวััดเพชรบููรณ์์ พบว่่าการใช้้ชีีวภััณฑ์์ BS-DOA24 สามารถควบคุุมโรคเหี่�ยว ของขิิงในสภาพแปลงได้้ 62% มีีรายงานผลการทดสอบประสิิทธิิภาพของแบคทีีเรีีย B. subtilis ควบคุุมโรค ใบจุุดคะน้้าของบุุษราคััม และณััฎฐิิมา ในปีี 2550 พบว่่า แบคทีีเรีีย B. subtilis สายพัันธุ์� 20W1, 20W4, 17G18 และ 20W5 ลดการเกิิดโรคใบจุุดคะน้า้ ในสภาพแปลงเกษตรกรได้้ 32.88 34.70 34.97 และ 38.67% ตามล�ำดับ เมื่อเปรียบเทียบกับการควบคุมโรคด้วย mancozeb 80% WP สรุปผลได้ว่าการใช้ชีวภัณฑ์ B. subtilis สามารถควบคมุ โรคใบจุดคะนา้ ในสภาพแปลงได้ดี ชวี ภณั ฑ์แบคทีเรีย Bacillus subtilis สายพั นธุ์ BS-DOA24 ชีวภัณฑ์แบคทีเรีย B. subtilis สายพันธุ์ BS-DOA24 พัฒนาโดยคัดเลือกแบคทีเรีย B. subtilis ที่มี ประสิทธิภาพในการยับย้ังการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย R. solanacearum ในห้องปฏิบัติการ น�ำมาทดสอบ ประสิทธิภาพการควบคุมโรคเห่ียวท่ีเกิดจากแบคทีเรียในสภาพโรงเรือนปลูกพืชทดลอง แปลงทดลอง และ ในสภาพแปลงเกษตรกร จนได้แบคทีเรีย B. subtilis สายพันธุ์ที่มีประสิทธิภาพในการควบคุมโรคเหี่ยวที่เกิด จากแบคทีีเรีีย โดยณััฎฐิิมา และคณะ ในปีี 2547 และ 2557 แยกแบคทีีเรีีย B. subtilis สายพัันธุ์� BS-DOA24 จากดิินบริิเวณรอบรากยาสููบ จากแปลงปลููกยาสููบในพื้�นที่่�จัังหวััดกาญจนบุุรีี ผลการทดสอบในห้้องปฏิิบััติิการ พบว่่าสามารถยัับยั้�งการเจริิญของแบคทีเี รีีย R. solanacearum สาเหตุโุ รคเหี่�ยวในขิงิ ได้้ การทดสอบประสิทิ ธิภิ าพ ในการควบคุุมโรคเหี่�ยวของขิิงในสภาพโรงเรืือนปลููกพืืชทดลอง พบว่่าสามารถควบคุุมและลดการเกิิดโรคเหี่�ยว ของขิิงได้้ 70-100% ต่่อมาในปีี 2557 ณััฎฐิิมา และคณะ ได้้พััฒนา B. subtilis สายพัันธุ์� BS-DOA24 เป็็นชีีวภััณฑ์์ และได้้ทดสอบประสิิทธิิภาพชีีวภััณฑ์์ B. subtilis สายพัันธุ์� BS-DOA24 ควบคุุมโรคเหี่�ยวของขิิง ในสภาพแปลงเกษตรกรที่่�อำำ�เภอเขาค้อ้ จัังหวัดั เพชรบูรู ณ์์ พบว่่าการใช้้ชีวี ภััณฑ์์ B. subtilis สายพัันธุ์� BS-DOA24 สามารถควบคุมุ การเกิิดโรคเหี่�ยวของขิงิ ได้้ 62% ชีวภัณฑแ์ บคทเี รยี Bacillus subtilis สายพั นธุ์ 20W1 แบคทีีเรีีย B. subtilis สายพัันธุ์� 20W1 คััดเลืือกจากแบคทีีเรีียหลายๆ สายพัันธุ์�ที่�ได้้จากการนำำ�เมล็็ด ข้้าวเปลืือกมาแยกเชื้�อในห้้องปฏิิบััติิการ นำำ�ไปทดสอบประสิิทธิิภาพการยัับยั้�งเชื้�อรา Alternaria brassicicola สาเหตุุโรคใบจุุดคะน้้าในห้้องปฏิิบััติิการ คััดเลืือกสายพัันธุ์์�ที่่�มีีประสิิทธิิภาพสููงสุุดมาทดสอบประสิิทธิิภาพ ในโรงเรืือนปลููกพืืชทดลอง จากนั้�นนำำ�ไปทดสอบประสิิทธิิภาพในแปลงปลููกของเกษตรกรที่่�จัังหวััดกาญจนบุุรีี พบว่า่ สามารถลดการเกิิดโรคได้้ 32.88% จึงึ นำำ�สายพัันธุ์์�ดัังกล่า่ วมาพััฒนาเป็็นชีีวภััณฑ์ส์ ููตรผง เอกสารวชิ าการ 5 ชีวภัณฑ์ปอ้ งกันกำ� จดั ศัตรพู ื ช

ชวี ภณั ฑ์แบคทีเรยี Bacillus subtilis สายพั นธ์ุ 20W16 และ 20W33 แบคทีีเรีีย B. subtilis สายพัันธุ์� 20W16 และ 20W33 แยกจากเมล็็ดข้้าวเปลืือกและเก็็บรัักษาไว้้ใน แหล่่งเก็็บรัักษาจุุลิินทรีีย์์ (culture collection) ของกลุ่�มวิิจััยโรคพืืช นำำ�มาทดสอบในห้้องปฏิิบััติิการและใน แปลงปลกู พริก จนได้สายพนั ธุ์ 20W16 และ 20W33 ทีม่ ีประสิทธิภาพในการป้องกันกำ� จัดโรคแอนแทรคโนสพรกิ จากน้นั จึงนำ� มาพฒั นาเปน็ ชีวภัณฑส์ ตู รผง ทง้ั น้ีในปี 2561 บุษราคมั และคณะ ไดร้ ายงานวา่ เกษตรกรผ้ปู ลกู พริก ในพ้ืนท่ีจังหวัดสงขลา นครศรีธรรมราช และอุบลราชธานี ท่ีใช้ชีวภัณฑ์แบคทีเรีย B. subtilis ตามค�ำแนะน�ำ อย่่างสม่ำำ��เสมอ โดยพ่่นครั้�งแรกในระยะกล้้าหลัังการย้้ายปลููก พ่่นครั้�งที่� 2 เมื่�อพริิกเริ่�มออกดอก และพ่่น ทุุก 5-7 วัันในอััตรา 40-50 กรััม ในแปลงที่่�มีีการระบาดรุุนแรงใช้้อััตรา 70 กรััม/น้ำำ�� 20 ลิิตร พบว่่าผลผลิิต พริิกเพิ่�มขึ้�นถึึง 1,555 กิิโลกรััม ในพื้�นที่� 1.5 ไร่่ จากการประเมิินพบว่่าเกษตรกรมีีความพึึงพอใจในการใช้้ ชวี ภัณฑแ์ บคทเี รยี B. subtilis เฉลยี่ 91.66% วงจรชวี ิต แบคทีีเรีีย B. subtilis เป็็นแบคทีีเรีียชนิิดแกรมบวก มีีรููปร่่างเป็็นท่่อนยาวตรง เพิ่�มปริิมาณโดยการ แบ่ง่ ตัวั แบบ binary fission หากสภาพแวดล้้อมไม่เ่ หมาะสมจะสร้า้ งเอนโดสปอร์์ โดยปกติิ 1 vegetative cell จะสร้้างได้้ 1 เอนโดสปอร์์ ซึ่�งสามารถทนทานต่่อสภาพแวดล้้อมที่�ไม่่เหมาะสม สารเคมีี รัังสีี และความร้้อน ได้ดีกว่าเซลลป์ กติ วงจรชวี ิตของแบคทเี รีย Bacillus subtilis (Ehrenberg, 1835) Cohn, 1872 (ที่�มา: https://www.wikiwand.com/en/Sporulation_in_Bacillus subtilis) 6 เอกสารวิชาการ ชวี ภัณฑป์ ้องกนั ก�ำจดั ศตั รูพื ช

ลักั ษณะโคโลนีี รูปู ร่า่ งเซลล์์ และเอนโดสปอร์ข์ องแบคทีีเรียี Bacillus subtilis (Ehrenberg, 1835) Cohn, 1872 กลไกการท�ำลายศัตรพู ื ช จากคุณสมบัติของ B. subtilis สามารถนำ� ไปใช้ควบคุมโรคพืชได้ ดงั น้ี 1. การแข่งขัน (competition) แบคทีเรีย B. subtilis เจริญเติบโตได้เร็วกว่าเชื้อโรคพืช มีีความสามารถในการหาอาหารได้้ดีี เจริิญเติิบโตครอบครองพื้�นที่�บนผิิวพืืชได้้เร็็ว ทำำ�ให้้เชื้�อโรคพืืชไม่่สามารถ เจริิญแข่ง่ ขันั เข้า้ ทำำ�ลายพืืชได้้ ทำำ�ให้เ้ กิิดโรคน้้อยลง 2. การผลิิตสารที่่�มีีคุุณสมบััติิยัับยั้�งหรืือทำำ�ลายเชื้�อโรคพืืช (antibiotic) แบคทีีเรีีย B. subtilis สามารถสร้้างสารปฏิิชีีวนะ ได้้แก่่ polymyxin, dificidin, subtilin และ mycobacillin เพื่�อทำำ�ลายเชื้�อโรค หรืือจุุลินิ ทรียี ์์ชนิดิ อื่�นได้้ ทำำ�ให้เ้ กิดิ โรคน้อ้ ยลง 3. การอาศัยร่วมกับรากพืช (mutualism หรือ symbiosis) แบคทีเรีย B. subtilis สามารถอยู่ร่วมกับ รากพืืชและไม่่เป็็นโทษกัับพืืช เพื่�อส่่งเสริิมการใช้้ธาตุุอาหารของพืืช ตลอดจนกระตุ้�นให้้พืืชผลิิตสารต่่างๆ ออกมายับั ยั้�งการเจริิญของเชื้�อโรคด้ว้ ยกลไก Systemic Acquired Resistance (SAR) และ Induced Systemic Resistance (ISR) รวมทั้�งการผลิติ สารกระตุ้�นให้พ้ ืืชเจริิญเติบิ โตซึ่�งช่ว่ ยส่ง่ เสริิมการเจริญิ เติบิ โตของพืชื กลไกของแบคทีเรยี Bacillus subtilis (Ehrenberg, 1835) Cohn, 1872 ต่อเช้อื สาเหตโุ รคพืช (ที่�มา: Adapted from Kilian et al., 2000) เอกสารวชิ าการ 7 ชวี ภณั ฑ์ป้องกันก�ำจดั ศตั รพู ื ช

BS-DOA24 BS 20W1 BS 20W16 BS 20W33 ลักษณะการยบั ยั้งการเจริญเติบโตของแบคทเี รียและเช้ือราสาเหตุโรคพชื ของแบคทีเรีย Bacillus subtilis (Ehrenberg, 1835) Cohn, 1872 วิธีการใชช้ วี ภัณฑ์ควบคุมศตั รูพื ช ชวี ภณั ฑ์ Bacillus subtilis สายพั นธ์ุ BS-DOA24 เป็นชีวภัณฑ์ชนิดผง มีประสิทธิภาพในการควบคุมโรคเห่ียวที่เกิดจากแบคทีเรียในพืชตระกูลมะเขือ เช่น พริก มะเขือเทศ มะเขือเปราะ มะเขือยาว มันฝร่ัง และพืชตระกูลขิง เช่น ขิง ไพล ปทุมมา ขม้ิน มีลกั ษณะการใช้ 2 รปู แบบ ได้แก่ 1. แช่หัวพันธุ์หรือเมล็ดก่อนปลูก น�ำหัวพันธุ์หรือเมล็ดพันธุ์แช่ในชีวภัณฑ์ B. subtilis สายพันธุ์ BS-DOA24 อัตรา 50 กรมั /นำ�้ 20 ลติ ร แช่เป็นเวลา 30 นาที จากน้นั ผง่ึ ใหแ้ หง้ ก่อนนำ� ไปปลูก 2. ในแปลงปลูก หลังปลูกแล้วให้รดด้วยชีวภัณฑ์ B. subtilis สายพันธุ์ BS-DOA24 อัตรา 50 กรัม/ น�้ำ 20 ลิตร โดยรดใหท้ ัว่ แปลง และรดต่อเนือ่ งทุก 30 วัน เพ่อื เปน็ การป้องกันการเกิดโรคเห่ยี ว ชีวภณั ฑ์ Bacillus subtilis สายพั นธ์ุ 20W1 ชีวภัณฑ์ B. subtilis สายพันธุ์ 20W1 เป็นชีวภัณฑ์ชนิดผง มีประสิทธิภาพในการป้องกันก�ำจัด โรคใบจุดสาเหตจุ ากเชอ้ื รา A. brassicicola และ A. brassicae ในพชื ตระกลู กะหล�่ำ เช่น คะน้า กะหลำ่� ปลี ผกั กาดขาวปลี การใช้้ชีีวภััณฑ์์ B. subtilis สายพัันธุ์� 20W1 ใช้้ในอััตรา 40-50 กรััม/น้ำำ�� 20 ลิิตร พ่่นเมื่�อเริ่�มพบ การระบาดของโรค หลังั จากนั้�นพ่่นทุุก 5 วััน จำำ�นวน 4-5 ครั้�ง เนื่�องจากเชื้�อราอาจติิดมากับั เมล็็ดพันั ธุ์�ได้้ ดัังนั้�น เพื่�อป้อ้ งกันั การเกิดิ โรคสามารถพ่่นได้ต้ั้�งแต่่ระยะกล้า้ ชวี ภณั ฑ์ Bacillus subtilis สายพั นธ์ุ 20W16 และ 20W33 ชีีวภัณั ฑ์์ B. subtilis สายพันั ธุ์� 20W16 และ 20W33 เป็น็ ชีวี ภััณฑ์์ชนิิดผง มีีประสิทิ ธิภิ าพในการป้้องกััน กำำ�จััดโรคแอนแทรคโนสพริิก (โรคกุ้�งแห้ง้ ) ใช้ชีวภัณฑ์ในอัตรา 40-50 กรมั /น้�ำ 20 ลิตร พน่ เมื่อเริ่มพบการระบาดของโรค หรอื เมื่อพรกิ เรมิ่ ออกดอก หลงั จากนนั้ พน่ ทุก 5 วนั จ�ำนวน 4-5 ครั้ง เนอื่ งจากโรคนสี้ ามารถเข้าทำ� ลายพืชไดท้ ุกระยะการเจริญเติบโตของพืช 8 เอกสารวิชาการ ชีวภณั ฑ์ป้องกนั ก�ำจดั ศตั รพู ื ช

และแฝงตัวอยู่บนต้นพริกโดยไม่แสดงอาการของโรค ดังนั้นในแปลงท่ีเคยพบการระบาดของโรค หรือในช่วงท่ี มฝี นตกชุก ควรเร่มิ พน่ ตง้ั แตร่ ะยะหลงั ยา้ ยกล้าพรกิ หลังจากนน้ั พน่ ทุก 5 วนั จนกวา่ จะเก็บผลพรกิ หมด ข้อดี มีความปลอดภยั ตอ่ ผูใ้ ช้และส่งิ แวดล้อม ไม่มกี ารตกคา้ งในพชื ผลเกษตร ข้อจำ� กัด 1. ไม่ควรพน่ ในสภาพท่มี ีแสงแดดจัด 2. ไมค่ วรผสมกับสารเคมีกลุ่มทองแดง หรอื สารที่มที องแดงเปน็ องคป์ ระกอบ และสารปฏชิ วี นะ 3. หากการระบาดของโรครุนแรง การพ่นด้วยชีวภัณฑ์อาจไม่ได้ผล ดังน้ันควรพ่นป้องกันโรคก่อนท่ีจะ มีการระบาดรุนแรง การตรวจสอบคุณภาพ/การเกบ็ รักษาชวี ภัณฑ์ ตรวจสอบคุณภาพชีวภัณฑ์ทุกคร้ังหลังการผลิตโดยตรวจนับปริมาณแบคทีเรีย B. subtilis ด้วยวิธี serial dilution method ให้มีปริมาณไม่ต่�ำกว่า 109 โคโลนี/กรัม การเก็บรักษาชีวภัณฑ์ควรเก็บไว้ในที่ร่ม อณุ หภูมหิ อ้ ง ชนิดของศตั รูพื ช โรคเหีย่ วทเ่ี กิดจากแบคทเี รยี (Bacterial wilt) ชอื่ วิทยาศาสตร:์ Ralstonia solanacearum (Smith 1896) Yabuuchi et al., 1996 วงศ์: Burkholderiaceae อนั ดบั : Burkholderiales แบคทีเรีย Ralstonia solanacearum เป็นแบคทีเรียแกรมลบ มีขนาดเฉลี่ย 0.5-1.0x1.5-4.0 ไมโครเมตร เป็็นแบคทีีเรีียสาเหตุุโรคพืืชที่่�มีีความหลากหลายทั้�งทางพัันธุุกรรมและพืืชอาศััย มีีพืืชอาศััย มากกว่่า 200 ชนิิด เป็็นแบคทีีเรีียที่�อาศััยอยู่�ในดิิน สามารถอยู่่�ข้้ามฤดููในดิินได้้โดยปราศจากพืืชอาศััย และแฝงอยู่ในส่วนขยายพันธุ์หรือหัวพันธุ์ได้ เมื่อน�ำไปปลูกจะเกิดการระบาดเป็นวงกว้าง เจริญเติบโตและ เข้าท�ำลายพืชได้ดีในดินที่มีค่า pH ประมาณ 6.8 ลักษณะโคโลนีของเช้ือมีสีขาวขุ่น เยิ้ม รูปร่างไม่แน่นอน เขา้ ท�ำลายพชื ได้ทางราก บาดแผล หรือทางช่องเปิดธรรมชาติ และสามารถตดิ ไปกับเมล็ดหรอื ส่วนขยายพันธ์ุได้ แบคทีีเรีียเข้้าไปเพิ่�มปริิมาณในต้้นพืืช ไปอุุดตัันส่่วนของท่่อลำำ�เลีียงน้ำำ��และอาหาร ส่่งผลให้้พืืชแสดงอาการเหี่�ยว โดยเริ่�มที่�ใบพืืชแสดงอาการเฉาและลู่�ลง พืืชบางชนิิดใบม้้วนห่่อ สีีของใบซีีดและเปลี่�ยนเป็็นสีีเหลืืองและแห้้ง บริิเวณโคนต้้นมีีอาการฉ่ำำ��น้ำำ�� ลำำ�ต้้นเน่่าและหัักพัับ แต่่ไม่่มีีกลิ่�นเหม็็น เมื่�อตรวจดููที่่�ลำำ�ต้้นจะพบส่่วนของ ท่่อลำำ�เลีียงน้ำำ��และอาหารมีีสีีน้ำำ��ตาลเข้้ม เมื่�อนำำ�ต้้นพืืชมาตััดตามขวางแช่่ในน้ำำ��สะอาดประมาณ 5-10 นาทีี จะเห็็นของเหลวสีีขาวข้้นคล้้ายน้ำำ��นมไหลออกมาจากส่่วนของท่่อลำำ�เลีียงน้ำำ��และอาหาร เรีียกว่่า Bacterial exudate (ooze) เอกสารวชิ าการ 9 ชวี ภณั ฑ์ปอ้ งกนั ก�ำจดั ศตั รพู ื ช

โรคเห่ียวที่เกิดจากแบคทีเรีย (Bacterial wilt) เป็นโรคที่พบระบาดท�ำความเสียหายต่อพืชเศรษฐกิจ ส�ำคัญหลายชนิด ท้ังพืชผัก พืชไร่ และไม้ดอกไม้ประดับ โดยพบว่าท�ำให้ผลผลิตเสียหายทั้งแปลงเกือบ 100% และไมส่ ามารถปลูกพืชซ้�ำในพนื้ ทเี่ ดิมได้อกี การป้องกันก�ำจัดโรคจึงท�ำไดย้ าก และไม่มีสารเคมที มี่ ีประสิทธิภาพ ส�ำหรับใช้ในการปอ้ งกนั ก�ำจดั โรคน้ไี ด้ ลัักษณะโคโลนีีของแบคทีีเรียี Ralstonia solanacearum (Smith 1896) Yabuuchi et al., 1996 ลักั ษณะอาการโรคเหี่�ยวที่�เกิิดจากแบคทีีเรีีย Ralstonia solanacearum (Smith 1896) Yabuuchi et al., 1996 10 เอกสารวิชาการ ชวี ภณั ฑป์ อ้ งกนั กำ� จัดศตั รพู ื ช

โรคใบจดุ คะน้า ชอ่ื วิทยาศาสตร์: Alternaria brassicicola (Schw.) Wiltshire และ A. brassicae (Berk) Sacc. วงศ:์ Pleosporaceae อันดับ: Pleosporales เชื้�อรา Alternaria brassicicola (Schw.) Wiltshire และ A. brassicae (Berk) Sacc. สาเหตุุโรคใบจุุดในพืืชตระกููลกะหล่ำำ��เป็็นเชื้�อราที่่�สามารถติิดไปกัับเมล็็ดพัันธุ์� (seed-borne) สปอร์์สามารถ แพร่่กระจายไปตามลม น้ำำ�� แมลง สััตว์์ มนุุษย์์ และติิดไปกัับเครื่�องมืือการเกษตร พบระบาดมากในฤดููฝน หรืือในสภาพที่่�มีีความชื้�นสููง พบได้้ทุุกระยะการเจริิญเติิบโตและทุุกส่่วนของพืืช อาการในต้้นแก่่มัักพบบนใบ และก้้าน เกิิดเป็็นแผลจุุดเล็็กๆ สีีเหลืือง ต่่อมาแผลขยายใหญ่่ขึ้�น สีีน้ำำ��ตาลเข้้มถึึงดำำ� แผลมีีลัักษณะเป็็น วงค่อ่ นข้้างกลม เรียี งซ้้อนกันั เป็็นชั้�นๆ เชื้�อราก่่อให้้เกิิดโรคใบจุุดกัับพืืชตระกููลกะหล่ำำ�� เช่่น คะน้้า ผัักกาดขาว ผัักกาดเขีียว บรอกโคลีี กวางตุ้�ง กะหล่ำำ��ปลีี ฯลฯ โรคนี้�พบได้้ทุุกแหล่่งปลููกพืืช เชื้�อราสามารถแพร่่ระบาดได้้อย่่างรวดเร็็ว ทำำ�ความเสีียหาย ต่่อผลผลิิตทำำ�ให้้คุุณภาพของผลผลิิตเสีียหาย ซึ่�งส่่วนใหญ่่ใช้้ใบเพื่�อบริิโภคส่่งผลต่่อราคาของพืืชผััก หากเกิิดโรค ในระยะกล้า้ จะทำำ�ให้พ้ ืชื ไม่่เจริญิ เติบิ โตและตายในที่่�สุดุ ไม่ส่ ามารถเก็็บผลผลิติ ได้้ ลัักษณะโคโลนีีของเชื้�อรา Alternaria brassicicola (Schw.) Wiltshire บนอาหารเลี้�ยงเชื้�อ PDA ลักั ษณะอาการโรคใบจุุดคะน้้าที่�เกิิดจากเชื้�อรา Alternaria brassicicola (Schw.) Wiltshire และ Alternaria brassicae (Berk) Sacc. เอกสารวิชาการ 11 ชวี ภณั ฑป์ อ้ งกนั ก�ำจดั ศัตรพู ื ช

โรคแอนแทรคโนสพรกิ ชื่�อวิิทยาศาสตร์:์ Colletotrichum gloeosporioides Penz. C. capcisi และ C. piperatum วงศ์: Glomerellaceae อันดับ: Glomerellales เชื้�อรา Colletotrichum gloeosporioides C. capcisi และ C. piperatum สาเหตุุโรคแอนแทรคโนส หรืือโรคกุ้�งแห้้งซึ่�งเป็็นโรคที่่�มีีความสำำ�คััญทางเศรษฐกิิจ อาการของโรคแอนแทรคโนสมีีลัักษณะจุุดช้ำำ��สีีน้ำำ��ตาล บนผลพริิก แผลขยายเป็็นวงกลมหรืือวงรีีซ้้อนกัันเป็็นชั้�น เนื้�อเยื่�อยุุบตััวเป็็นวงกลมหรืือวงรีีรููปไข่่ และเมื่�อมีี ความชื้�นสููงจะเห็็นเป็็นเมืือกสีีส้้มอ่่อน หากเชื้�อราเข้้าระยะผลอ่่อน ทำำ�ให้้ผลบิิดเบี้�ยว คล้้ายกุ้�งแห้้ง ชาวบ้้าน จึึงเรีียกว่่า โรคกุ้�งแห้้ง เมื่�ออาการรุุนแรงผลจะเน่่าและร่่วงไม่่สามารถเก็็บผลผลิิตได้้ โรคนี้�พบระบาดได้้ในพริิก ทุกุ สายพันั ธุ์�และทุุกแหล่่งปลููก แปลงที่่�มีีการระบาดของโรคจะทำำ�ให้้ผลผลิิตลดลงมากกว่า่ 50% ลัักษณะโคโลนีขี องเชื้�อรา Colletotrichum gloeosporioides Penz. บนอาหารเลี้�ยงเชื้�อ PDA ลักั ษณะอาการโรคแอนแทรคโนสพริกิ ที่�เกิิดจากเชื้�อรา Colletotrichum gloeosporioides Penz. 12 เอกสารวชิ าการ ชวี ภณั ฑป์ อ้ งกนั กำ� จดั ศตั รพู ื ช

การประเมนิ ประสทิ ธภิ าพในการควบคมุ โรคเหีย่ วท่เี กดิ จากแบคทีเรีย ประเมิินเปอร์์เซ็็นต์์การเกิิดโรคเหี่�ยวในแปลงด้้วยสายตาทุุก 30 วััน ก่่อน-หลัังการใช้้ชีีวภััณฑ์์ทุุกครั้�ง และเก็็บข้้อมููลปริิมาณผลผลิิต เปอร์์เซ็็นต์์การเกิิดโรคเหี่�ยวในแปลงปลููกจะลดลงและได้้ปริิมาณผลผลิิตมากกว่่า เมื่อเปรียบเทียบกบั แปลงทไี่ มไ่ ดใ้ ชช้ ีวภัณฑ์ BS-DOA24 โรคใบจดุ ในพื ชตระกลู กะหล�ำ่ ประเมิินเปอร์์เซ็็นต์์การเกิิดโรคด้้วยสายตา โดยให้้สัังเกตการเกิิดจุุดแผลทั้�งบนใบและก้้านใบ หลัังพ่่น ชีวี ภัณั ฑ์์ครั้�งที่� 1 การเกิิดโรคควรลดลงไม่่ต่ำำ��กว่า่ 30% จากนั้�นหมั่�นสังั เกตอาการบนใบที่�สร้้างใหม่ซ่ึ่�งการเกิดิ โรค ควรลดลง และเมื่�อพ่น่ ครบ 4-5 ครั้�ง การเกิิดโรคไม่่ควรเกิิน 20% โรคแอนแทรคโนสพริก เร่ิมสังเกตตั้งแต่ระยะพริกออกดอก การเกิดโรคบนใบไม่ควรเกิน 20% หลังจากนั้นประเมินผลพริก ในระยะเก็บเกีย่ ว ไมค่ วรพบการเกดิ โรคเกนิ 15% (พริก 100 ผล พบโรคไม่เกนิ 15 ผล) การผลติ ขยายชวี ภัณฑ์ 1. เตรยี มอาหาร Tryptic Soy Agar (TSA) และนง่ึ ฆา่ เช้อื ทอี่ ุณหภมู ิ 121 องศาเซลเซียส ความดัน 15 ปอนด์/ตารางนิว้ เป็นเวลา 15 นาที 2. เทอาหารเล้ยี งเชื้อ TSA ใส่จานเลย้ี งเชอ้ื ทิ้งไวข้ ้ามคนื ก่อนใช้เพ่ือให้หนา้ อาหารแห้ง 3. เล้ียงแบคทีเรีย B. subtilis บนอาหาร TSA ที่เทเตรียมไว้ แล้วบ่มเช้ือไว้ 3 วัน ก่อนน�ำมาท�ำ ชวี ภณั ฑ์ ใชเ้ ชื้อจำ� นวน 40 จานเลี้ยงเช้อื /talcum 1 กโิ ลกรัม 4. เตรียมสารละลาย 2.45% MgSO4.7H2O น่ึงฆ่าเชื้อที่อุณหภูมิ 121 องศาเซลเซียส ความดัน 15 ปอนด์/ตารางนิว้ เปน็ เวลา 15 นาที 5. เตรียมสารละลาย 2.5% Carboxymethyl-cellulose sodium salt (CMC) นึ่งฆ่าเช้ือทอ่ี ุณหภูมิ 121 องศาเซลเซยี ส ความดัน 15 ปอนด/์ ตารางน้ิว เป็นเวลา 15 นาที 6. ช่งั talcum ถงุ ละ 1 กิโลกรัม นำ� ไปน่ึงฆา่ เชอ้ื ท่ีอณุ หภูมิ 121 องศาเซลเซียส ความดัน 15 ปอนด์/ ตารางน้วิ เป็นเวลา 15 นาที 7. ผลิตชวี ภณั ฑ์แบคทเี รีย B. subtilis ในรูปแบบผง (สตู รส�ำหรบั 1 กิโลกรมั ) 7.1 ตวงสารละลาย 2.45% MgSO4.7H2O จากข้้อ 4 ปริิมาตร 200 มิิลลิิลิิตร เทใส่่จานเลี้�ยงเชื้�อ ในข้อ้ 3 ประมาณ 5 มิลิ ลิลิ ิติ ร/จานเลี้�ยงเชื้�อ จากนั้�นขูดู เชื้�อ จำำ�นวน 40 จานเลี้�ยงเชื้�อใส่บ่ ีีกเกอร์์ เอกสารวิชาการ 13 ชีวภณั ฑ์ปอ้ งกันก�ำจัดศตั รพู ื ช

7.2 เตมิ สารละลาย 2.5% CMC จากข้อ 5 ปรมิ าตร 200 มิลลิลิตร ลงในบกี เกอร์ผสมให้เข้ากนั 7.3 น�ำสารแขวนลอยแบคทีเรียท่ีเตรียมไว้คลุกผสมกับ talcum ท่ีผ่านการน่ึงฆ่าเช้ือแล้ว จ�ำนวน 1 กิโลกรัม นวดใหเ้ ปน็ เนอ้ื เดยี วกัน 7.4 นำำ�ชีีวภััณฑ์์ B. subtilis ที่�ได้้ ตากในถาดอลููมิิเนีียมที่�รองด้้วยอลููมิิเนีียมฟอยล์์ และปิิดถาดด้้วย อลูมเิ นยี มฟอยลผ์ ึง่ ตากลมใหแ้ หง้ เปน็ ระยะเวลา 3 วัน 7.5 เชค็ ปรมิ าณแบคทีเรีย B. subtilis ท่ีผลติ ได้ด้วยวิธี dilution plating 7.6 นำ� ชวี ภณั ฑ์ B. subtilis ท่ีแหง้ มาบดใหล้ ะเอยี ดเปน็ ผง และบรรจใุ ส่ถงุ ฟอยลถ์ ุงละ 1 กโิ ลกรัม 14 เอกสารวิชาการ ชีวภัณฑ์ป้องกันก�ำจดั ศตั รพู ื ช

การผลิติ ขยายชีีวภััณฑ์แ์ บคทีีเรีีย Bacillus subtilis (Ehrenberg, 1835) Cohn, 1872 เลี้�ยงแบคทีีเรียี BS บนอาหาร TSA อายุุ 3 วััน ใช้เ้ ชื้�อจำำ�นวน 40 จานเลี้�ยงเชื้�อ/talcum 1 กิิโลกรัมั เติมสารละลาย 2.45% MgSO4.7H2O ปรมิ าตร 200 มิลลิลิตร ขดู เช้ือออกจากหน้าอาหารเทใส่บกี เกอร์ เติมสารละลาย 2.5% CMC ปรมิ าตร 200 มิลลิลติ ร ผสมให้เข้ากัน แล้วคลุกผสมกับ talcum 1 กโิ ลกรัม โดยผสมให้เป็นเน้อื เดยี วกัน ตากไว้ใ้ ห้้แห้้งประมาณ 3 วันั แล้้วนำำ�ไปบดให้ล้ ะเอียี ด บรรจุุใส่่ถุุงฟอยล์์ถุงุ ละ 1 กิิโลกรัมั เอกสารวชิ าการ 15 ชีวภัณฑป์ ้องกันก�ำจัดศตั รูพื ช

Link / QR code / Clip ของชวี ภัณฑ์ https://www.youtube.com/watch?v=GTMcWsu_nVU https://www.youtube.com/watch?v=07J-Qq0_eeo https://www.youtube.com/watch?v=5lufCcjoLPI BS-DOA24 BS 20W1 BS 20W33 บรรณานกุ รม กฤติิกา จัันทรางศุุ. 2549. การจำำ�แนกความแตกต่่างทาง phenotype และ genotype ของแบคทีีเรีีย Bacillus spp. ที่่�เป็็นปฏิิปัักษ์์ต่่อเชื้้�อสาเหตุุโรคพืืช. วิิทยานิิพนธ์์ปริิญญาวิิทยาศาสตรมหาบััณฑิิต มหาวิทิ ยาลัยั ขอนแก่่น. ณััฎฐิิมา โฆษิิตเจริิญกุุล วงศ์์ บุุญสืืบสกุุล อรพรรณ วิิเศษสัังข์์ และทััศนาพร ทััศคร. 2547. การศึึกษาการใช้้ ประโยชน์์จากเชื้�อ Bacillus spp. ในการควบคุุมโรคเหี่�ยวของขิิงและมะเขืือเทศ. ใน: รายงานผล การวิิจััยประจำำ�ปีี 2547. กลุ่�มวิจิ ัยั โรคพืืช สำำ�นัักวิิจััยพัฒั นาการอารักั ขาพืชื . ณััฎฐิิมา โฆษิิตเจริิญกุุล บููรณีี พั่�ววงษ์์แพทย์์ ทิิพวรรณ กัันหาญาติิ และรุ่�งนภา ทองเคร็็ง. 2557. การพััฒนา ผลิิตภััณฑ์์ Bacillus subtilis สายพัันธุ์� BS-DOA24 ในการควบคุุมโรคเหี่�ยวของขิิงที่�เกิิดจาก เชื้�อ Ralstonia solanacearum. วารสารวิิชาการเกษตร. 32(3): 234-251. ณัฎฐิมา โฆษิตเจริญกุล บูรณี พั่ววงษ์แพทย์ ทิพวรรณ กันหาญาติ และรุ่งนภา ทองเคร็ง. 2562. เทคนิค การปลููกเชื้�อ Ralstonia solanacearum เพื่�อประเมิินระดับั ความต้า้ นทานโรคเหี่�ยว (Bacterial wilt) ของพริิกและมะเขืือเทศ. หน้้า 1-18. ใน: เทคนิิคการปลููกเชื้้�อโรคพืืชเพื่่�อประเมิินระดัับความต้้านทาน ของพืืช. สมาคมนักั โรคพืืชแห่่งประเทศไทย. บุุษราคััม อุุดมศัักดิ์์� และณััฎฐิิมา โฆษิิตเจริิญกุุล. 2550. การคััดเลืือกสายพัันธุ์�แบคทีีเรีียกลุ่�ม Bacillus spp. ที่่�มีีศัักยภาพในการยัับยั้�งเชื้�อรากลุ่�ม Fusarium สาเหตุุโรคเหี่�ยวในมะเขืือเทศและแตงกวา. หน้า้ 210-211. ใน: รายงานการประชุุมวิิชาการอารักั ขาพืืชแห่่งชาติิ ครั้�งที่่� 8. 20-22 พฤศจิกิ ายน 2550. ณ โรงแรมอัมรินทรล์ ากนู จ. พิษณโุ ลก. 16 เอกสารวิชาการ ชวี ภณั ฑป์ อ้ งกันกำ� จัดศัตรพู ื ช

บุษุ ราคััม อุุดมศัักดิ์์� ณัฎั ฐิิมา โฆษิติ เจริิญกุุล สุุรีีย์พ์ ร บััวอาจ บูรู ณีี พั่�ววงษ์์แพทย์์ และรสสุุคนธ์์ รุ่�งแจ้้ง. 2557. พััฒนาแบคทีีเรีีย B. subtilis สายพัันธุ์�ใหม่่ ในการควบคุุมโรคใบจุุดคะน้้าสาเหตุุจากเชื้�อรา A. brassicicola. หน้้า 1-16. ใน: รายงานผลงานวิิจััยดีีเด่่น กรมวิิชาการเกษตร ประจำ�ำ ปีี 2557. กรมวชิ าการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ.์ บุุษราคััม อุดุ มศักั ดิ์์� ณัฎั ฐิมิ า โฆษิิตเจริญิ กุลุ วิิไลวรรณ พรหมคำำ� สุุรีีย์พ์ ร บัวั อาจ บูรู ณีี พั่�ววงษ์์แพทย์์ รุ่�งนภา ทองเคร็ง นพวรรณ นิลสุวรรณ ฐปนีย์ ทองบุญ กิรนันท์ เหมาะประมาณ ไพบูรณ์ เปรียบยิ่ง วราภรณ์์ อุุดมดีี และรสสุุคนธ์์ รุ่�งแจ้ง้ . 2561. ชีวี ภัณั ฑ์์ บีีเอสควบคุุมโรคกุ้�งแห้ง้ พริิกสู่�การใช้้ประโยชน์์ เพื่�อเพิ่�มผลผลิิตพริกิ . หน้้า 42-56. ใน: รายงานผลงานวิจิ ัยั ดีีเด่่น กรมวิชิ าการเกษตร ประจำำ�ปีี 2561. กรมวิิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์์. ศิิริิพงษ์์ คุ้�มภััย และพรพิิมล อธิิปััญญาคม. 2554. โรคแอนแทรคโนสพริิก. หน้้า 3-4. ใน: คู่่�มืือโรคผัักและ การป้อ้ งกัันกำำ�จััด. สำำ�นักั วิจิ ัยั พััฒนาการอารัักขาพืชื กรมวิชิ าการเกษตร. El-Hassan, S.A. and S.R. Gowen. 2006. Formulation and delivery of the bacterial antagonist Bacillus subtilis for management of lentil vascular wilt caused by Fusarium oxysporum f.sp. lentis. J. Phytopath. 154: 148-155. Kloepper, J.W., C.M. Ryu and S. Zhang. 2004. Induced systemic resistance and promotion of plant growth by Bacillus spp. J. Phytopath. 94: 1259-1266. Prathuangwong, S. 2016. Biological Pest Management as Alternative and Supplemented- Pesticide Use in IPM Program. Pages 8-26. In: Conference Proceedings ASEAN+6 Organic Agriculture Forum 2016 Sustainable Agriculture. June 28-30. The Imperial Mae Ping Hotel, Chiang Mai. ตดิ ต่อสอบถามขอ้ มูลเพิ่มเติม: กลุม่ งานบกั เตรีวิทยา กลุม่ วจิ ัยโรคพืช ส�ำนักวจิ ัยพฒั นาการอารักขาพืช โทร. 0 2579 8599 (B. subtilis สายพัันธุ์� BS-DOA24) กลุ่มงานวทิ ยาไมโค กลุ่มวิจยั โรคพชื สำ� นกั วิจยั พัฒนาการอารกั ขาพืช โทร. 0 2579 9581 (B. subtilis สายพัันธุ์� 20W1, 20W16 และ 20W33) เอกสารวชิ าการ 17 ชีวภัณฑ์ป้องกันกำ� จัดศัตรพู ื ช

ราไตรโคเดอร์มา Trichoderma harzianum สายพัั นธุ์์� DOA-TH50 ชื่อวิทยาศาสตร:์ Trichoderma harzianum Rifai วงศ์: Hypocreaceae อนั ดับ: Hypocreales ท่มี าและความส�ำคญั /ปญั หาศตั รูพื ช ไตรโคเดอร์มา (Trichoderma spp.) เป็นราท่ีพบได้ทั่วไปในดินเกือบทุกชนิด ท้ังดินในป่า (forest soil) ดินท่ีเพาะปลูกพืช (cultivated soil) เศษซากพืช ซากสัตว์ อินทรียวัตถุ และบริเวณระบบรากพืช ชอบสภาพดินที่ช้ืนแต่ไม่แฉะ มีอินทรียวัตถุอุดมสมบูรณ์ ราไตรโคเดอร์มาสามารถแยกให้บริสุทธิ์จากดินธรรมชาติ ได้ง่าย เจริญบนอาหารเลี้ยงเช้ือราได้หลายชนิด เป็นราท่ีมีการเจริญเติบโตและเพิ่มปริมาณได้อย่างรวดเร็ว ขยายพันธ์โุ ดยการสร้างสปอร์ ไตรโคเดอร์์มาเป็็นราปฏิิปัักษ์์ (antagonistic fungus) ที่่�มีีประสิิทธิิภาพสููงในการเจริิญแข่่งขััน ควบคุุม ยัับยั้�งการเจริิญของราสาเหตุุโรคพืืชได้้หลายชนิิด เช่่น ใช้้ในการควบคุุมยัับยั้�งการเจริิญของรา Pythium spp. สาเหตุุโรคเน่่าคอดิิน กล้้าเน่่า โคนเน่่า ยอดเน่่าของพืืชผััก รา Fusarium spp. สาเหตุุโรคกล้้าไหม้้ของข้้าว โรคกอเน่่าแห้้งของกล้้วยไม้้ โรคเหี่�ยวของพืืชผัักและไม้้ดอกไม้้ประดัับ รา Sclerotium rolfsii สาเหตุุโรคโคนเน่่า โรคกล้้าไหม้้ ราเม็็ดผัักกาด โรคเหี่�ยวในพืืชผััก รา Rhizoctonia spp. สาเหตุุโรคเน่่าระดัับคอดิินของผััก รา Phytophthora spp. สาเหตุโรครากเน่า-โคนเน่าของพริก ทุเรียน ส้ม มะนาว พริกไทย แตงโม แตงกวา มะเขือเทศ รา Colletotrichum spp. สาเหตโุ รคแอนแทรกโนสในพริก หอม กระเทียม รา Macrophomina phaseolina สาเหตโุ รคเมล็ดเนา่ และโคนเน่าของพชื ตระกลู ถั่ว 18 เอกสารวชิ าการ ชีวภัณฑ์ป้องกันก�ำจัดศัตรพู ื ช

วงจรชวี ติ T. harzianum เจริญได้อย่างรวดเร็วบนอาหาร PDA ที่อุณหภูมิห้อง วัดเส้นผ่านศูนย์กลางโคโลนีได้ 9 เซนติเมตร ภายใน 5 วัน ผิวหน้าโคโลนีมีเส้นใยเจริญหนาฟู บริเวณท่ีสร้างโคโลนีระยะแรกมีสีขาว ต่อมา เปลยี่ นเป็นสีเขียวออ่ นและเมื่อรามอี ายุมากขนึ้ จะเปลย่ี นเปน็ สีเขยี วเข้มจากการสร้างสปอร์จ�ำนวนมาก กข ลักษณะโคโลนีและก้านชสู ปอร์ของรา Trichoderma harzianum Rifai ก) โคโลนอี ายุ 5 วัน บนอาหาร PDA ข) ลัักษณะ conidiophore, phialide และสปอร์์ของรา (ที่�มา: นิิยม, 2542) กลไกการท�ำลายศตั รูพื ช กลไกการควบคุมราสาเหตุโรคพืชของไตรโคเดอรม์ า 1. การสร้างสารปฏิชีวนะ (antibiotic) เป็นการยับย้ังการเจริญของจุลินทรีย์อีกชนิดหนึ่งโดยการสร้าง สารของส่ิงมีชีวิตอีกชนิดหนึ่ง สารดังกล่าวอาจมีผลต่อการยับย้ังการเจริญหรืออาจท�ำให้เชื้อจุลินทรีย์อ่ืนตาย สารเคมีดังกล่าวอาจเป็นสารปฏิชีวนะ หรือเอนไซม์ (extracellular enzymes) มีผลในการยับยั้งและท�ำลาย ราสาเหตโุ รคพืช Trichoderma spp. สามารถผลิิตสารปฏิิชีีวนะได้้หลายชนิิด เช่่น สาร Tricholin ที่�ผลิิตโดย รา T. viride มีีผลยัับยั้�งรา R. solani และสาร Trichorzianine ที่�ผลิิตโดยรา T. harzianum มีีผลยัับยั้�ง การเจริิญของเส้น้ ใยรา Sclerotium rolfsii และ R. solani 2. การแข่งขัน (competition) คือการท่ีสิ่งมีชีวิตสองชนิดหรือมากกว่าสองชนิดเจริญอยู่ด้วยกัน มีความต้องการอาหารและท่ีอยู่อาศัยที่มีจ�ำกัดเหมือนกัน ท�ำให้เกิดการแข่งขันกันและเข้าแทนท่ีเพื่อให้ได้ อาหารและปจั จัยอืน่ ในการเจริญเตบิ โต Trichoderma spp. จัดเป็นราที่มีความสามารถในการแข่งขันสูง เข้าครอบครองรากพืชได้รวดเร็ว กว่าราสาเหตุโรคพืช ดังน้ันถ้าในดินมีปริมาณราไตรโคเดอร์มาจ�ำนวนมากจะสามารถแข่งขันเข้าครอบคลุมพ้ืนท่ี บรเิ วณรากพชื ได้ดีกวา่ ราสาเหตุโรคพืช เอกสารวิชาการ 19 ชวี ภณั ฑ์ป้องกันกำ� จัดศัตรพู ื ช

กข การแข่่งขันั ของ Trichoderma harzianum Rifai ก) Phytophthora botryosa (ที่�มา: กาญจนา, 2557) ข) Fusarium oxysporum 3. การเป็นปรสิต (mycoparasitism) คือการท่ีราไตรโคเดอร์มาสร้างเส้นใยพันรัดเส้นใยของราสาเหตุ โรคพืชแล้วปลดปล่อยเอนไซม์ออกมาเพ่ือสลายผนังเส้นใยก่อนท่ีจะแทงส่วนของเส้นใยเข้าไปภายในเส้นใยของ ราสาเหตุโรคพืช ใช้อาหารจากภายในเส้นใยของราสาเหตุโรคพืช ท�ำให้การเจริญของเส้นใยราสาเหตุโรคพืช ลดลงหรอื ทำ� ใหเ้ สน้ ใยของราสาเหตโุ รคพชื เหย่ี วแฟบลง ซงึ่ เปน็ กลไกหนง่ึ ของ Trichoderma spp. ในการควบคมุ ราสาเหตโุ รคพชื ก ข การเป็็นปรสิิตของรา Trichoderma harzianum Rifai ก) Phytophthora botryosa (ที่�มา: ขจรเกียี รติิ และพิิภัทั ร, 2554) ข) Fusarium oxysporum (ที่�มา: ธิิติิ และคณะ, 2556) 20 เอกสารวิชาการ ชีวภณั ฑป์ อ้ งกันกำ� จดั ศัตรูพื ช

4. การชักน�ำให้เกิดความต้านทานในพืช (induced resistance) การชักน�ำให้เกิดความต้านทาน ต่อเช้ือสาเหตุโรคพืชเกิดขึ้นได้กับทุกพืช ซ่ึงเป็นกลไกการต่อต้านการเกิดโรคของพืชเอง ราไตรโคเดอร์มา ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นตััวกระตุ้�น (elicitors) ช่่วยกระตุ้�นให้้พืืชสร้้างความต้้านทานต่่อราสาเหตุุโรคพืืช หรืือสารทุุติิยภููมิิ ที่ �ราไตรโคเดอร์์มาสร้้างขึ้ �นอาจมีีคุุณสมบััติิเป็็นตััวชัักนำำ�ให้้พืืชสร้้างกลไกความต้้านทานต่่อราสาเหตุุโรคพืืช ส่ง่ ผลทำำ�ให้้พืืชแสดงอาการของโรคน้อ้ ยกว่า่ ปกติิ 5. การกระตุ้�นการเจริิญเติิบโตของพืืช (plant growth promotion regulator: PGPR) การส่่งเสริิม การเจริิญเติิบโตของพืืชอาจมีีผลมาจากสารที่ �ราไตรโคเดอร์์มาสร้้างขึ้ �นไปกระตุ้ �นให้้พืืชสร้้างสารที่่�ช่่วยเร่่ง การเจริิญเติิบโต หรืืออาจเนื่�องจากราไตรโคเดอร์์มาไปขััดขวางทำำ�ลายราสาเหตุุโรคพืืชที่�รบกวนระบบรากของพืืช ทำำ�ให้้ระบบรากพืืชสมบููรณ์์แข็็งแรง สามารถดููดอาหารและแร่่ธาตุุต่่างๆ ในดิินได้้ดีีขึ้�น จึึงเป็็นการช่่วยให้้พืืช เจริิญเติิบโตได้้ดีีขึ้�น โดยพบว่่า เมื่�อมีีการใส่่ราไตรโคเดอร์์มาให้้พืืชหลายๆ ชนิิด เช่่น ผัักกาดหอม มะเขืือเทศ พริกไทย ไม้ดอกไม้ประดับท่ีปลูกในกระถาง ท�ำให้พืชเหล่าน้ีมีการเจริญเติบโตเพ่ิมขนาด ความสูง น�้ำหนัก ของต้น และมกี ารสร้างดอกได้ดกี ว่าเมอ่ื เทียบกับการไมใ่ ช้ราไตรโคเดอร์มา วิธีการใชช้ วี ภณั ฑ์ควบคุมศตั รูพื ช รา T. harzianum สายพัันธุ์� DOA-TH50 จากกลุ่�มวิิจััยโรคพืืช สำำ�นัักวิิจััยพััฒนาการอารัักขาพืืช ทดสอบแล้้วว่่ามีีประสิิทธิิภาพในการควบคุุมโรคตายพรายของกล้้วยที่่�มีีสาเหตุุจากรา Fusarium oxysporum f. sp. cubense การเตรียมหวั เชอ้ื ไตรโคเดอรม์ าชนดิ สดผสมกบั ปุย๋ อินทรีย์ ใช้เช้ือสดท่ีเลี้ยงบนข้าวเปลือก 1 กิโลกรัม ผสมกับร�ำข้าวละเอียด 4-5 กิโลกรัม และปุ๋ยอินทรีย์ (ปุ๋ยหมัก/ปุ๋ยคอกเก่า) หรือปุ๋ยหมักจากฟางข้าว หรือเศษต้นข้าวโพด หรือเปลือกถ่ัว จ�ำนวน 90-95 กิโลกรัม หรอื ตามอัตราสว่ น 1:4:95 โดยน้�ำหนกั วิธีการดังนี้ 1. เติมร�ำข้าวเล็กน้อยลงไปในถุงราไตรโคเดอร์มาชนิดสด คลุกเคล้าและบีบให้เชื้อท่ีเกาะเป็นก้อน แตกออก จากนนั้ จงึ เทเชือ้ ที่คลุกร�ำข้าว ผสมกบั ร�ำขา้ วทีเ่ หลือให้ครบตามจ�ำนวน แลว้ คลกุ ใหเ้ ข้ากันอีกคร้ัง 2. นำำ�หัวั เชื้�อสดที่�ผสมกัับรำำ�ข้า้ ว (อััตราส่่วน 1:4 โดยน้ำำ��หนััก) ผสมกัับปุ๋�ยอินิ ทรียี ์์ (ปุ๋�ยหมักั /ปุ๋�ยคอกเก่า่ ) หรืือปุ๋�ยหมัักจากฟางข้้าว หรืือจากเศษต้้นข้้าวโพด หรืือเปลืือกถั่�วจำำ�นวน 95 กิิโลกรััม คลุุกเคล้้าจนเข้้ากััน พรมน�้ำพอชื้น เพื่อลดการฟุ้งกระจายและเพ่ือให้มีความชื้นที่เหมาะสมต่อการเจริญและขยายเส้นใยของ ราไตรโคเดอร์มา 3. เม่ือผสมเชื้อสดกบั ป๋ยุ อินทรยี ์แลว้ ให้แผ่กระจายไว้บนพนื้ ดินเปน็ กองสูงประมาณ 15-20 เซนติเมตร ใช้ตาข่ายสแลนสีด�ำคลุม (ไม่ควรใช้พลาสติกทึบที่ไม่สามารถระบายอากาศได้ เพราะจะท�ำให้กองเชื้อเกิด ความร้อน จะท�ำให้มีเชื้อจุลินทรีย์ชนิดอ่ืนปนเปื้อนได้) ทิ้งไว้เป็นเวลา 2-3 วัน เพื่อให้เชื้อเจริญเส้นใยขยาย เต็มวัสดุท่ีผสมจ�ำนวน 100 กิโลกรัม หรือจนพบว่ามีเส้นใยและสปอร์ราสีเขียวเจริญคลุมท้ังกอง จึงน�ำไปใช้ ควบคมุ โรคพชื ตอ่ ไป เอกสารวชิ าการ 21 ชีวภัณฑป์ ้องกนั ก�ำจดั ศัตรพู ื ช

การใชห้ วั เชือ้ ไตรโคเดอร์มาชนิดสดทผี่ สมกบั ปุ๋ยอินทรียใ์ นกลว้ ยน�้ำว้า 1. การใสร่ องก้นหลุมกอ่ นปลกู พชื ใช้สว่ นผสมของเช้ือสด อตั รา 100-200 กรมั /หลมุ (1 กระป๋องนมขน้ ) รองก้นหลุมก่อนปลูกโดยคลุกเคล้ากับวัสดุรองก้นหลุม เช่น เปลือกถ่ัว ฟางข้าวแช่น้�ำ หรือต้นข้าวโพดสับ กอ่ นปลกู กลว้ ย 2. การหว่านใต้ทรงพุ่มหรือโรยโคนต้นกล้วยหลังจากปลูกกล้วย เพ่ือป้องกันการเกิดโรคตายพราย โดยหว่านส่วนผสมเช้ือสดให้ทั่วบริเวณใต้ทรงพุ่มจนถึงรอบชายพุ่มอัตรา 400-500 กรัม/กอ ข้ึนอยู่กับขนาด ของกอ พรวนดินใหเ้ ชื้อผสมคลุกเคล้าลงในดนิ ลกึ อย่างนอ้ ย 15 เซนตเิ มตร รดน�ำ้ ทีโ่ คนตน้ พอให้ชน้ื อยา่ ใหแ้ ฉะ หรือมีน�้ำขัง หากมวี สั ดุ เช่น เปลอื กถั่ว ฟางข้าว หรอื ตน้ ขา้ วโพดท่ีสบั แล้ว สามารถนำ� ไปกลบท่โี คนต้นเพอ่ื เกบ็ รักษาความชื้นและเป็นอาหารส�ำหรับราไตรโคเดอร์มา ทิ้งไว้ประมาณ 3 วัน เชื้อราจะเจริญเป็นเส้นใยสีขาว แล้วเปลี่ยนเป็นสีเขียวภายใน 5-7 วัน จากน้ันพรวนดินให้เชื้อผสมคลุกเคล้าและกระจายลงในดินมากขึ้น พรวนดนิ ใหม้ คี วามลกึ อยา่ งนอ้ ย 15 เซนติเมตร ควรใช้้ราไตรโคเดอร์์มาทัันทีีหลัังการปลููกกล้้วยตั้�งแต่่กล้้วยยัังไม่่แสดงอาการของโรคตายพราย หากพบการระบาดของโรคตายพรายระดัับรุุนแรงการใช้้ราไตรโคเดอร์์มาอาจไม่่ได้้ผล เนื่�องจากราไตรโคเดอร์์มา จะไม่่สามารถแทรกเข้า้ สู่่�ลำำ�ต้น้ กล้้วยเพื่�อไปกำำ�จััดเชื้�อราสาเหตุโุ รคที่�เจริิญเข้า้ สู่่�ภายในลำำ�ต้้นของกล้ว้ ยได้้ ข้้อแนะนำำ� 1. การใช้ราไตรโคเดอร์มาชนิดสดมีประสิทธิภาพสูงกว่าการใช้ราไตรโคเดอร์มาชนิดรูปผงแห้ง จึงควร น�ำราไตรโคเดอร์มาที่อยู่ในรูปผงแห้งมาเลี้ยงให้เกิดเป็นเช้ือสดก่อน โดยการเลี้ยงบนข้าวสุก ข้าวเปลือกน่ึงสุก หรือเมล็ดธัญพืชท่ีน่ึงฆ่าเชื้อแล้ว เม่ือเช้ือเจริญจนเห็นสปอร์สีเขียวกระจายทั่ว จึงน�ำไปผสมกับร�ำละเอียดและ ปยุ๋ อินทรีย์ เพอ่ื ใช้ในการรองก้นหลุมหรอื คลกุ ดนิ เตรียมแปลงก่อนปลูกพืช 2. ควรใช้ราไตรโคเดอร์มาชนิดสดผสมร�ำข้าวละเอียดและปุ๋ยอินทรีย์หว่านลงดินในช่วงของการเตรียมดิน ก่อนการปลูกพชื และใชเ้ ชอ้ื สดละลายนำ�้ ราดหรือพน่ ลงดินบนแปลงปลกู รอบโคนตน้ หรอื ใตท้ รงพมุ่ ในระยะท่ีพืช กำ� ลังเจริญเตบิ โตตอ่ เนอ่ื งเปน็ ระยะๆ 3. ควรใส่ปุ๋ยอินทรีย์ หรือวัสดุอินทรีย์ลงดินเป็นระยะๆ โดยแบ่งใส่ทีละน้อยอย่างต่อเน่ืองเพ่ือเป็น แหล่งอาหารให้กับราไตรโคเดอร์มา และเพื่อช่วยปรับสภาพแวดล้อมในดินให้เหมาะสมต่อการเจริญของ ราไตรโคเดอรม์ า 4. ควรใช้เศษหญ้า เศษใบไม้ หรือวัสดุต่างๆ คลุมผิวดิน เพ่ือรักษาความช้ืน อินทรียวัตถุในดิน ซ่ึงจะ ช่วยให้ราไตรโคเดอรม์ าเจรญิ ไดด้ ี และมชี วี ิตอยู่รอดในดนิ ได้นานยงิ่ ขนึ้ 5. ควรใช้้ราไตรโคเดอร์์มาเพื่�อการป้้องกัันโรคพืืชอย่่างต่่อเนื่�อง เช่่น ใช้้ก่่อนปลููกพืืชรุ่�นใหม่่ทุุกครั้�ง ในกรณีีของการปลููกพืืช ผััก ไม้้ดอกไม้้ประดัับ และพืืชไร่่ หรืือใช้้อย่่างน้้อยปีีละ 2 ครั้�ง ต้้นฝนและปลายฝน ห่างกัน 6 เดือน ในกรณีของไมผ้ ลยนื ตน้ สามารถใช้ได้บ่อยครงั้ ไม่เปน็ อันตรายตอ่ พชื ขอ้ จำ� กดั 1. ไม่ใช้ราไตรโคเดอร์มาในดินท่ีมีโครงสร้างแน่นทึบ การระบายอากาศและความช้ืนต่�ำ ดินแฉะ หรือ มีอนิ ทรียวตั ถุตำ�่ ควรให้นำ้� เพื่อให้ดนิ มคี วามชน้ื หรือให้น�้ำทันทีก่อนใช้ราไตรโคเดอรม์ า 2. ควรใชป้ ยุ๋ หมักหรอื ปยุ๋ คอกท่ีผา่ นกระบวนการหมกั โดยสมบรู ณ์แล้ว หรือเป็นกองปยุ๋ เก่า 22 เอกสารวิชาการ ชวี ภณั ฑ์ป้องกนั กำ� จดั ศตั รพู ื ช

3. ไม่ใชป้ ยุ๋ เคมแี ละสารเคมที กุ ชนดิ คลกุ เคลา้ หรือผสมรว่ มกบั เชื้อสด 4. ไม่ควรใช้ราไตรโคเดอร์มาชนิดสดในดินท่ีเป็นกรดหรือด่างจัดเกินไป ควรปรับ pH ของดินให้อยู่ ระหว่าง 5.5-6.5 ซ่งึ เปน็ ชว่ ง pH ทพี่ ชื ปลูกสว่ นใหญเ่ จรญิ เติบโตไดด้ ี 5. ราไตรโคเดอร์มาเจรญิ ได้ดที ่ีอณุ หภูมิ 25-28 องศาเซลเซียส หากอณุ หภูมิสูงกว่า 30 องศาเซลเซยี ส หรอื ตำ�่ กว่า 18 องศาเซลเซยี ส การเจรญิ และการสรา้ งสปอร์ของราไตรโคเดอร์มาจะลดลง 6. ไม่ควรเก็บรักษาราไตรโคเดอร์มาชนิดสดไว้นานเกิน 30 วัน เพราะอาจเกิดการปนเปื้อนและ ประสิทธิภาพลดลง การตรวจสอบคุณภาพ/การเกบ็ รักษาชวี ภัณฑ์ ราไตรโคเดอร์์มาชนิิดเชื้�อสดบนเมล็็ดธััญพืืช หลัังจากที่�เชื้�อเจริิญเต็็มถุุงก้้อนเชื้�อแล้้วถ้้ายัังไม่่ได้้นำำ�ไปใช้้ ควรเก็็บรัักษาไว้้ในที่่�ร่่ม อุุณหภููมิิห้้องปกติิเก็็บไว้้ได้้ประมาณ 15 วััน หรืือถ้้าเก็็บรัักษาไว้้ในที่�เย็็นอุุณหภููมิิ 7-10 องศาเซลเซยี ส สามารถเกบ็ ได้นาน 30-45 วนั หากเก็บไว้นานกวา่ น้ีจะทำ� ให้ประสิทธิภาพลดลง ชนิดของศัตรพู ื ช โรคตายพราย (Fusarium wilt/Panama disease) ชื่�อวิทิ ยาศาสตร์์: Fusarium oxysporum f. sp. cubense วงศ์: Nectriaceae อนั ดับ: Hypocreales โรคตายพรายสาเหตุมาจากเช้ือรา Fusarium oxysporum f. sp. cubense (Foc) เป็นโรคที่ส�ำคัญ ที่่�สุุดของการปลููกกล้้วย ซึ่�งทำำ�ความเสีียหายให้้กัับผลผลิิตกล้้วยอย่่างรุุนแรง มีีความจํําเพาะในการเขาทํําลาย พืืชตระกููลกล้วย เช่น สกุุล Musa และสกุุล Heliconia ตั้�งแต่่ตอนต้้นศตวรรษที่� 19 โรคตายพรายที่�เกิิดจาก เชื้�อรา Foc สายพัันธุ์� race 1 ทำำ�ความเสีียหายให้ก้ ับั กล้้วยสายพัันธุ์� Gros Michel ซึ่�งเป็็นกล้้วยที่่�มีคี วามสำำ�คััญ ทางการค้้าในภููมิิภาคลาติินอเมริิกาที่่�เป็็นแหล่่งปลููกกล้้วยสำำ�คััญของโลก ทำำ�ให้้มีีการพััฒนาพัันธุ์�กล้้วยที่่�ต้้านทาน คืือ พัันธุ์�คาเวนดิิช (Cavendish) มาปลููกทดแทนในช่่วงปีี 1960 อย่่างไรก็็ตามในช่่วง 20 ปีีต่่อมา พบว่่า กล้้วยพัันธุ์�คาเวนดิิชที่�ปลููกในพื้�นที่�เขตร้้อนกลัับอ่่อนแอและเกิิดโรคตายพรายได้้ เมื่�อจำำ�แนกชนิิดของเชื้�อสาเหตุุโรค พบว่า่ มีสี าเหตุุมาจากเชื้�อรา Foc ซึ่�งเป็น็ สายพันั ธุ์� race ที่่�ยังั ไม่่เคยพบมาก่อ่ น คืือ เชื้�อ Foc Tropical Race 4 หรืือ TR4 แหล่่งกำำ�เนิิดของสายพัันธุ์� TR4 อยู่�ในเอเชีียตะวัันออกเฉีียงใต้้ และมีีรายงานการระบาดใน แถบประเทศลาติินอเมริิกา ออสเตรเลีีย มาเลเซีีย อิินโดนีีเซีีย จีีน ฟิิลิิปปิินส์์ จอร์์แดน โมซััมบิิก ปากีีสถาน เลบานอน โอมาน ลาว และเวียี ดนาม เอกสารวิชาการ 23 ชีวภัณฑ์ป้องกันก�ำจดั ศัตรูพื ช

ลักั ษณะอาการของโรค: เชื้�อรา Foc เขาสููพืืชทางราก และแพร่กระจายสู่�ท่อลํําเลีียงน้ำำ�� ทํําให้เกิิดอาการเนื้�อเยื่�อตายเป็นสีีน้ำำ��ตาล ในทอลําเลียงของลําตนเทียมของกลวย และลุกลามข้ึนสูกานใบ โคนใบแกดานนอกมีสีซีดเหลือง และผืนใบ เปลี่�ยนเป็นสีีน้ำำ��ตาลโดยเริ่�มจากขอบใบเขาสูู่กลางใบและใบหัักพัับภายใน 1-2 สััปดาห์ และในที่่�สุุดลํําต้นเทีียม จะยืืนต้นตาย เมื่�อผาลํําต้นเทีียมหรืือกาบใบที่�อยูู่ใกล้ระดัับผิิวดิินตามยาวจะพบกลุุ่มท่อลํําเลีียงที่�เปลี่�ยนเป็น สีีน้ำำ��ตาล เมื่�อผาเหงา โคนต้น ลํําต้นเทีียม กานเครืือ จะพบลัักษณะอาการซึ่�งตางจากต้นปกติิที่�เนื้�อเยื่�อเหลานี้้� มสี ขี าว โรคน้ีมักจะพบในกลวยท่ีมีอายุ 4-5 เดือนขึ้นไปจนแสดงอาการชัดเจนเมื่อตนกลวยอายุได 7 เดือน โดยจะเห็นทางสีเหลืองออนตามกานใบของใบลางหรือใบแกกอน ตอมาปลายใบหรือขอบใบจะเริ่มเหลือง และ ขยายออกไปอยางรวดเร็็วจนเหลืืองทั่�วใบ ใบอ่อนมีีอาการเหลืืองไหม้หรืือตายนึ่�งและบิิดเป็นคลื่�น ใบกล้วย จะหัักพัับบริิเวณโคนกานใบ ใบยอดจะเหลืืองตั้�งตรงอยูู่ในระยะแรกและตายในที่่�สุุด กล้วยที่่�มีีเครืือแล้ว จะเหี่�ยว ผลลีีบเล็็กไม่สม่ำำ��เสมอหรืือแก่่ก่่อนกํําหนด เนื้�อฟามจืืด บางครั้�งพบใบกล้วยหัักพัับที่�โคนใบโดย ไม่แสดงอาการใบเหลืืองหรืือเหลืืองเพีียงเล็็กน้อยเทานั้้�น ถาตััดลํําต้นตามขวางจะพบวาเนื้�อในของกาบใบ บางส่วนเป็นสีีน้ำำ��ตาลแดง และอาจมีีเส้นใยของเชื้�อราปรากฏ เส้้นใยและสปอร์์ของเชื้�อราจะฝัังตััวอยู่�ในเศษซาก ของต้้นกล้้วยที่�ตาย เมื่�อต้้นกล้้วยเน่่าสลายลงในดิินสปอร์์ของเชื้�อรายัังมีีชีีวิิตอยู่�จะกระจายสู่่�ดิินต่่อไป และ เริ่�มต้น้ วงจรการเข้า้ ทำำ�ลายพืชื อีกี ครั้�งในฤดูปู ลููกใหม่่ ลกั ษณะโรคตายพรายของกล้วยที่มีสาเหตจุ ากรา Fusarium oxysporum f. sp. cubense 24 เอกสารวชิ าการ ชีวภัณฑ์ปอ้ งกันกำ� จัดศตั รพู ื ช

การประเมินประสิทธภิ าพในการควบคมุ ทำำ�การประเมิินประสิิทธิิภาพของราไตรโคเดอร์์มาในการควบคุุมโรคตายพรายของกล้้วยทุุก 1 เดืือน โดยสัังเกตอาการจากส่่วนของต้้นกล้้วยที่�อยู่�เหนืือดิิน ได้้แก่่ ต้้นกล้้วยมีีการเจริิญเติิบโตดีี ใบมีีสีีเขีียว และ ขนาดปกติไม่เล็กแคระแกร็น ไม่พบอาการเหลือง เหี่ยว หักพับของใบล่าง กรณีสุ่มเพื่อตรวจอาการที่เหง้า ไม่พบอาการเน้ือเยื่อภายในเหง้าเน่าเป็นสีน้ําตาล โดยเทียบกับต้นกล้วยที่แสดงอาการโรคตายพรายจะพบอาการ เนือ้ เยือ่ ภายในเหง้าเน่าเปน็ สนี าํ้ ตาล ใบมขี นาดเลก็ ผิดปกติพบอาการเหลืองเหยี่ วหกั พับของใบลา่ ง การผลิตขยายชีวภณั ฑ์ วิิธีีการเพาะเลี้้�ยงราไตรโคเดอร์ม์ าอย่่างง่า่ ย   (ที่�มา: http://www.bio-agri.com) วธิ กี าร 1. หุุงปลายข้้าวสารด้้วยหม้้อหุุงข้้าวไฟฟ้้า ใช้้ปลายข้้าว 3 ส่่วน/นํ้้�าสะอาด 2 ส่่วน (หุุงให้้สุุกประมาณ 90% อย่าใหส้ กุ มากเกินไปเพราะจะท�ำใหข้ ้าวแฉะ) 2. ท�ำความสะอาดมือ ช้อนตัก และพ้ืนโต๊ะบริเวณท่ีจะท�ำการขยายเชื้อด้วยส�ำลีชุบแอลกอฮอล์ เพื่อฆ่าเชอ้ื จลุ นิ ทรยี ์ท่อี ยู่โดยรอบไมใ่ หป้ นเปอื้ น 3. ตักข้าวใส่ถุงพลาสติกทนร้อนประมาณ 200-250 กรัม ควรตักข้าวในขณะท่ียังร้อนอยู่เพื่อช่วย ทำ� ลายจุลนิ ทรียอ์ น่ื ๆ ทอี่ าจปนเปือ้ น 4. รีดเอาอากาศออกจากถุงให้ถุงพลาสติกแนบกับข้าว เพื่อลดการเกิดหยดน้ําในถุงพลาสติก รอให้ ข้าวอุ่นหรอื เยน็ 5. ใส่่หััวเชื้�อไตรโคเดอร์์มาประมาณครึ่�งช้้อนโต๊๊ะ (1-1.5 กรััม) รััดปากถุุงด้้วยยางรััดให้้แน่่น ขยำำ�ข้้าว กัับหััวเชื้�อเข้้าด้้วยกัันเบาๆ อย่่าให้้เม็็ดข้้าวถููกบี้�จนเละ เพราะต้้องให้้มีีอากาศถ่่ายเทได้้สะดวกเพื่�อการเจริิญของ เส้นใยราจะง่ายขึ้น (ขั้นตอนการถ่ายหัวเชื้อนี้ต้องเลือกสถานท่ีที่สะอาดและต้องระมัดระวังการปนเปื้อนของ เชื้อจุลนิ ทรยี ์จากสง่ิ แวดลอ้ ม) 6. รวบถุงให้บริเวณปากถุงพองแล้วใช้ปลายเข็มแทงถุงพลาสติกบริเวณรอบๆ ปากถุงท่ีรัดยางเอาไว้ ประมาณ 20-30 รู เพอ่ื ใหม้ ีอากาศถา่ ยเทไดท้ ่ัวถุง 7. กดข้าวในถุงให้แน่นให้แผ่กระจายและแบนราบ แล้วดึงบริเวณกลางถุงข้ึนเพ่ือเพิ่มอากาศ ข้อควรระวัง ในขัน้ ตอนน้ีคอื ไมค่ วรวางถงุ ซ้อนทับกนั 8. บ่่มเชื้�อในบริิเวณที่่�มีีอากาศถ่่ายเท ไม่่มีีแมลงและมดรบกวน ข้้อแนะนำำ�ในการบ่่มเชื้�อควรวางถุุงเชื้�อ ในบริเวณท่ีได้รับแสงสว่างจากหลอดไฟฟลูออเรสเซนต์ โดยให้แสงสว่างนาน 10-12 ช่ัวโมง/วัน หรือตลอด 24 ชวั่ โมง เพอ่ื กระตุ้นการสรา้ งสปอร์ของเช้อื เชอ้ื ทเ่ี จรญิ ดีจะมีสเี ขียวเข้ม 9. เม่ือบ่มเช้ือได้ 2 วัน จะพบเส้นใยของราเริ่มเจริญ ให้ขย�ำข้าวในถุงเบาๆ กดข้าวให้แบนราบ เช่นเดิม แล้วดงึ กลางถุงใหโ้ ป่งขน้ึ บม่ ต่ออีก 4-5 วัน จะเห็นเช้อื สีเขียวอย่างหนาแนน่ 10. น�ำไปใช้ทันที หรือเก็บไว้ในตู้เย็นช่องธรรมดา อุณหภูมิอยู่ในช่วงระหว่าง 7-10 องศาเซลเซียส การเก็บรักษาไมค่ วรเกบ็ ไวน้ านเกิน 15 วนั เอกสารวชิ าการ 25 ชีวภัณฑ์ปอ้ งกันก�ำจดั ศตั รูพื ช

วิธีการเพาะเล้ยี งราไตรโคเดอรม์ าในหอ้ งปฏบิ ัตกิ าร วิธีการ 1. ลา้ งข้าวเปลอื กใหส้ ะอาดจนหมดฝนุ่ หรอื ส่ิงทีป่ ะปนมา 2. แชข่ ้าวเปลอื กในน้�ำสะอาด ท้ิงไว้ 1 คนื 3. นำ� ข้าวเปลอื กท่ีแชไ่ ว้ ใสถ่ ุงพลาสติกทนรอ้ นประมาณ 200 กรมั แล้วรดั ปากถงุ ด้วยยางรัด 4. นำ� ถุงขา้ วเปลือกมาเรียงในชัน้ วาง 5. นำ� ชั้นวางใส่ในถงั นง่ึ ฆา่ เช้ือ ปิดฝาถงั ให้สนทิ ท�ำการนึ่งฆ่าเช้ือเป็นเวลา 2 ชั่วโมง 6. เมื่�อนึ่�งเสร็็จแล้ว้ นำำ�ออกมาทิ้้�งไว้้ให้เ้ ย็็น แล้้วจึึงตัักหััวเชื้�อราไตรโคเดอร์์มาใส่ใ่ นถุงุ ปริมิ าณ 1 ช้อ้ นโต๊๊ะ/ถุุง รััดปากถุุง แล้้วเขย่่าให้ห้ ัวั เชื้�อกระจายทั่�วถุงุ 7. บ่มเชื้อในบริเวณที่มีอากาศถ่ายเท ไม่มีแมลงและมดรบกวน เมื่อบ่มเชื้อได้ในระยะแรกๆ จะเห็น เส้นใยของราเร่ิมเจริญเป็นเส้นใยสีขาว แล้วต่อมาจะเปลี่ยนเป็นสีเขียว ท�ำการบ่มเช้ือเป็นเวลา 14 วัน จึงจะ นำ� ไปใชไ้ ด้ 8. นำำ�ไปใช้้ทัันทีี หรืือหากยัังไม่่นำำ�ไปใช้้ควรเก็็บในที่่�ร่่มอุุณหภููมิิห้้องปกติิหรืือเก็็บไว้้ในที่�เย็็นอุุณหภููมิิ 8-10 องศาเซลเซียส ข้อควรระวัง  ไม่ควรเก็บเชอ้ื ท้งิ ไว้นานเกนิ 30 วัน เน่ืองจากประสิทธภิ าพของเชื้อจะลดลง 26 เอกสารวชิ าการ ชวี ภณั ฑป์ อ้ งกันก�ำจดั ศัตรูพื ช

การผลิติ ขยายราไตรโคเดอร์์มา Trichoderma harzianum Rifai หวั เชือ้ ไตรโคเดอร์มา ช้นั วางถงุ ข้าวเปลอื ก ถังนึ่งฆา่ เชอ้ื ระบบไอน้�ำขนาด 200 ลติ ร ภายในถงั นึง่ ฆ่าเชือ้ ราไตรโคเดอรม์ าทเ่ี ลี้ยงจนเจรญิ เต็มถุงเมล็ดขา้ วเปลือกใช้เป็นหัวเชอื้ เอกสารวิชาการ 27 ชีวภณั ฑ์ปอ้ งกันกำ� จดั ศัตรูพื ช

บรรณานุกรม กาญจนา มณีีศรีี. 2557. การคััดเลืือกเชื้้�อราเอนโดไฟท์์ Trichoderma spp. จากเนื้้�อไม้้ยางพารา (Hevea bresiliersis Muell. Arg.) สำ�ำ หรัับควบคุุมเชื้�้อ Phytophthora palmivora (Butler) และ P. botryosa (Chee) โดยชีวี วิิธี.ี วิิทยานิพิ นธ์ว์ ิิทยาศาสตรมหาบัณั ฑิิต สาขาโรคพืชื . มหาวิิทยาลััย สงขลานคริินทร์์. สงขลา. 100 หน้้า. ขจรเกีียรติิ ธิิปทา และพิิภััทร เจีียมพิิริิยะกุุล. 2554. การคััดเลืือกเชื้�อรา Trichoderma spp. เพื่�อการ ควบคุุมเชื้�อรา Pythium spp. สาเหตุุโรคเน่่าคอดิิน. หน้้า 488-495. ใน: การประชุุมวิิชาการ ของมหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์ ครั้ง� ที่่� 49. มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์.์ กรุุงเทพฯ. จิิระเดช แจ่่มสว่่าง วรรณวิิไล อิินทนูู และถวััลย์์ คุ้�มช้้าง. 2544. ประสิิทธิิภาพของเชื้�อรา Trichoderma harzianum. หน้้า 236-242. ใน: สููตรสำ�ำ เร็็จต่่างๆ ในการควบคุุมโรคโคนเน่่าของถั่่�วฝัักยาวที่่� เกิิดจากเชื้้�อรา Sclerotium rolfsii การประชุุมทางวิิชาการประจำำ�ปีีของมหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์ ครั้�งที่่� 39. พืชื ศาสตร์์ การส่ง่ เสริมิ การเกษตร และการสื่�อสารการเกษตร กรุงุ เทพฯ). จิริ ะเดช แจ่่มสว่่าง. 2547. การควบคุุมโรคผัักโดยชีวี วิิธี.ี หน้า้ 2-7 ใน: เอกสารประกอบการฝึกึ อบรม “การควบคุมุ ศััตรููพืืชโดยชีีววิิธีีในการปลููกผัักระบบไม่่ใช้้ดิิน และภายในโรงเรืือน” สำ�ำ นัักงานกองทุุนสนัับสนุุน การวิิจััย (สกว.) (ชุุดโครงการ-การจััดการศััตรููพืืชแบบผสมผสาน) และคณะเทคโนโลยีีการเกษตร สถาบัันเทคโนโลยีีพระจอมเกล้้าเจ้้าคุุณทหารลาดกระบััง. วัันที่� 13 กุุมภาพัันธ์์ 2547 อาคาร เจ้าคุณทหาร คณะเทคโนโลยีการเกษตร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง กรุงเทพฯ. แซมซููร รอฮอมาน สุุชาดา เวีียนศิิลป์์ และสมบััติิ ศรีีชููวงศ์์. 2545. การควบคุุมเชื้�อรา Macrophomina phaseolina ที่่�ติิดกัับเมล็็ดพัันธุ์�ถั่�วเขีียวโดยการคลุุกเมล็็ดด้้วยเชื้�อราปฏิิปัักษ์์. วารสารวิิชาการเกษตร. 18(1): 33-39. ธิติ ทองค�ำงาม พรหมมาศ คูหากาญจน์ และกนิมมันต์ เจนอักษร. 2556. การประเมินความสามารถ ในการเป็็นเชื้�อราปฏิิปัักษ์์ในสภาพห้้องปฏิิบััติิการของ Trichoderma ไอโซเลทต่่อเชื้�อรา Fusarium oxysporum f. sp. lactucae สาเหตุุโรคเหี่�ยวของผัักสลััดที่�ปลููกในระบบไฮโดรโพนิิกส์์. วารสาร เกษตรพระจอมเกล้้า. 31: 57-63. นิิยม สุดุ เพราะ. 2542. ความหลากหลายของราดิิน และราโรคพืืชในดินิ ปลูกู พืืชไร่่ จังั หวัดั สกลนคร. วิทิ ยานิิพนธ์์ วิิทยาศาสตรมหาบัณั ฑิิต (เกษตรศาสตร์์). มหาวิทิ ยาลััยเกษตรศาสตร์์. กรุงุ เทพฯ. 321 หน้า้ . อภิริ ััชต์์ สมฤทธิ์� ยุุทธศักั ดิ์์� เจีียมไชยศรีี และสุุณีีรัตั น์์ สีมี ะเดื่�อ. 2560. การทดสอบประสิทิ ธิิภาพรา Trichoderma harzianum ในการควบคุุมโรคตายพรายของกล้้วยน้ำำ��ว้า้ ที่่�มีีสาเหตุจุ ากรา Fusarium oxysporum f. sp. cubense ในสภาพแปลงปลููก. ใน: รายงานผลงานวิิจััยประจำำ�ปีี 2556. สำำ�นัักวิิจััยพััฒนา การอารัักขาพืชื กรมวิชิ าการเกษตร. 2552-2557. กลุ่�มวิิจััยโรคพืชื สำำ�นักั วิจิ ััยพััฒนาการอารัักขาพืืช. Benitez, T., M.A. Rincon, M.C. Limon and C.A. Codon. 2004. Biocontrol mechanisms of Trichoderma strains. Int. Microbiol. 7(4): 249-260. 28 เอกสารวิชาการ ชีวภัณฑป์ อ้ งกันกำ� จัดศัตรูพื ช

Elad, Y., I. Chet and J. Katan. 1980. Trichoderma harzianum: A biocontrol agent effective against Sclerotium rolfsii and Rhizoctonia solani. J. Phytopath. 70: 119-12. Harman, G.E., C.R. Howell, A. Viterbo, I. Chet and M. Lorito. 2004. Trichoderma species opportunistic, avirulent plant symbionts. Nature Reviews Microbiology. 2: 43-56. Inbar, J., A. Menendez and I. Chet. 1996. Hyphal interactions between Trichoderma harzianum and Sclerotinia sclerotiorum and its role in biological control. Soil Biol. Biochem. 28: 757-763. Rifai, M.A. 1969. A revision of the genus Trichoderma. Mycological Papers. 116: 1-56. Tang, W., H. Yang and M. Ryder. 2001. Research and Application of Trichoderma spp. in Biological Control of Plant Pathogens. In: Bio-Exploitation of Filamentous Fungi. Pointing, S.B. and Hyde, K.D. (eds.), Fungal Diversity Research. 6: 403-435. ติดต่อสอบถามขอ้ มูลเพิ่มเตมิ : กลมุ่ งานวทิ ยาไมโค กลุ่มวิจยั โรคพชื ส�ำนกั วจิ ัยพฒั นาการอารกั ขาพชื   โทร. 0 2579 5581 เอกสารวชิ าการ 29 ชีวภัณฑป์ ้องกนั กำ� จัดศัตรพู ื ช

เหด็ เรอื งแสงสิรินรัศมี Neonothopanus nambi ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์: Neonothopanus nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai วงศ์: Marasmiaceae อนั ดบั : Agaricales ทมี่ าและความสำ� คัญ/ปญั หาศตั รูพื ช เห็ดเรืองแสง คือเห็ดที่สามารถเรืองแสงหรือเปล่งแสงได้ในท่ีมืด จัดเป็นเห็ดท่ีมีลักษณะพิเศษ คือ มีแสงในตัวเอง โดยแสงที่เปล่งออกมาเป็นกลไกท่ีเกิดขึ้นตามธรรมชาติ สามารถสังเกตเห็นได้อย่างชัดเจน เม่ืออยู่ในสภาพที่ไม่มีแสงหรืออยู่ในท่ีมืด ส่วนใหญ่เรืองแสงสีเขียวอมฟ้า หรือสีเขียวอมเหลืองตามชนิดของเห็ด การเปล่่งแสงเพื่�อดึึงดููดให้้แมลงที่�หากิินในเวลากลางคืืนเข้้ามาหาดอกเห็็ด และพาสปอร์์ของเห็็ดติิดไปกัับตััว แมลง ซึ่�งเป็น็ การช่่วยแพร่่กระจายสปอร์์ กลไกของการเรือื งแสงนั้�นยังั ไม่เ่ ป็็นที่�แน่ช่ ัดั โดยเฉพาะในเห็็ดเรือื งแสง Neonothopanus nambi มีีนัักวิิทยาศาสตร์์กล่่าวว่่า เป็็นปฏิิกิิริิยาทางชีีวเคมีีคล้้ายกัับการเรืืองแสงของหิ่�งห้้อย (luciferase-luciferin) และอีีกแง่่หนึ่�งกล่่าวว่่า การเปล่่งแสงคืือปฏิิกิิริิยาออกซิิเดชัันของสารอิินทรีีย์์เคมีี โดยไม่่มีี เอนไซม์์ที่่�จำำ�เพาะตามแบบที่�เกิดิ ในหิ่�งห้้อย ได้ม้ ีกี ารศึกึ ษาการเปล่ง่ แสงของเห็็ดเรืืองแสง N. nambi ในประเทศ 30 เอกสารวชิ าการ ชวี ภัณฑ์ปอ้ งกันกำ� จัดศตั รูพื ช

เวีียดนามตอนใต้้พบว่่าสามารถเปล่่งแสงได้้เป็็นเวลานานมากกว่่า 2 สััปดาห์์ สำำ�หรัับ spectrum ของแสง อยู่ในช่วงแสงที่มองเห็นได้ (visible light) โดยมีช่วงความยาวคลื่นระหว่าง 480-700 นาโนเมตร และ ท่ีความยาวคลื่นสูงสุด 527-535 นาโนเมตร การเปล่งแสงของเห็ดเรืองแสงชนิดนี้ขึ้นอยู่กับปริมาณก๊าซออกซิเจน โดยเมื่อขาดออกซิเจนการเปล่งแสงจะลดลงจนเกือบหมด แต่เมื่อเพ่ิมออกซิเจนมากข้ึนการเปล่งแสงจะกลับมา นอกจากนั้นการกระตุ้นเส้นใยด้วยไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ (H2O2) ท�ำให้เห็ดเปล่งแสงได้มากยิ่งข้ึน ซ่ึงสอดคล้อง กับเหตุผลท่ีว่าราช้ันสูงมีกิจกรรมของเอนไซม์ย่อยลิกนินสูงและมีความซับซ้อน โดยเอนไซม์เหล่าน้ันมีหลาย เอนไซม์ทแี่ สดงกิจกรรมของ peroxidase ทง้ั น้ีแมงกานีสอิออน (Mn2+) จะกระตนุ้ ท�ำให้มีการเปล่งแสงมากขึ้น ส่วนแคลเซียมอิออน (Ca2+) จะลดการเปล่งแสงลง ซ่ึงในผลงานวิจัยดังกล่าวเป็นการวิจัยเบื้องต้นเพ่ือค้นหา กลไกการเปล่งแสงของเห็ดเรืองแสง N. nambi โดยสรุปได้ว่าการเปล่งแสงของเห็ดเรืองแสงชนิดน้ีต้องการ ออกซิเจน ปฏิกิริยาน่าจะเกิดขึ้นท่ีเยื่อหุ้มเซลล์หรือโครงสร้างอื่นของเส้นใย และ Mn2+ กระตุ้นการเปล่งแสง แสดงว่ามี Mn-peroxidase รวมอยู่ในเอนไซม์ที่เก่ียวข้องกับการย่อยลิกนิน นอกจากน้ียังพบสารโมเลกุลต่�ำ ทีท่ นความรอ้ นสามารถชว่ ยเพ่มิ การเปล่งแสง เห็็ดเรืืองแสงถููกค้้นพบครั้�งแรกในประเทศไทยเมื่�อปีี 2544 โดย ศ.ดร.วีีระศัักดิ์์� และคณะ ในเขตพื้�นที่� ของโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จ พระเทพรััตนราชสุุดาฯ สยามบรมราชกุุมารีี (อพ.สธ.) ที่�โคกภููตากา อำำ�เภอเวีียงเก่่า จัังหวััดขอนแก่่น ลัักษณะ คล้้ายเห็ด็ นางรมแต่่จััดเป็น็ เห็ด็ พิษิ ในสภาพตอนกลางวััน ก้า้ น ดอก และครีีบมีีสีขี าว แต่่ในสภาพกลางคืืนหรืือ ท่ีไม่มีแสงดอกเห็ดจะเปล่งแสงสีเขียวอมเหลือง มีการศึกษาข้อมูลล�ำดับนิวคลีโอไทด์ส่วน ITS1-5.8S-ITS2 rDNA ของเห็็ดเรืืองแสงที่�พบในเขตโคกภููตากาไอโซเลท PW1 และไอโซเลท PW2 กัับไอโซเลทที่�พบในเขต มหาวิิทยาลััยขอนแก่่น (KKU) พบว่่าเห็็ดเรืืองแสงทั้�ง 3 ไอโซเลท มีีความคล้้ายกัับเห็็ดเรืืองแสง N. nambi มากถึึง 94% เมื่�อเปรีียบเทีียบลัักษณะรููปร่่างและสีีของดอกกัับข้้อมููลจากผู้�เชี่�ยวชาญด้้านเห็็ดเรืืองแสง (Prof. Dr. Roy Watling, Kew Garden, Surley, United Kingdom, Dr. Matin Kirchmair, Institute Microbiology, University of Innsbruck, Innsbruck, Austria and Dr. J.M. Monclavo, Centre for Biodiversity and Conservation Biology, Toronto, Canada) สรุปได้ว่าเห็ดเรืองแสงท้ัง 3 ไอโซเลท คือเห็ดเรืองแสง N. nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai ซ่ึง ปี ค.ศ. 1999 Petersen and Krisai-Greilhuber ได้อธิบายถึงเห็ดเรืองแสง N. nambi ว่าเป็นเห็ดท่ีสามารถเรืองแสงสีเขียวอมเหลือง และได้รายงานลักษณะทางสัณฐานของเห็ดเรืองแสงชนิดน้ี ต่อมาเมื่อวันท่ี 21 มิถุนายน 2559 สมเด็จพระ กนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี องค์ประธานโครงการ อพ.สธ. ทรงโปรดเกล้้าฯ พระราชทานชื่�อเห็็ดเรืืองแสงชนิิดนี้้�ว่่า “เห็็ดสิิริินรััศมี”ี เนื่�องจากเห็็ดชนิิดนี้�ได้้มีีการสำำ�รวจพบ และมีีการศึึกษาวิิจััยถึึงการบ่่งชี้�และการนำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ โดยเฉพาะด้้านการเกษตรและการแพทย์์มาอย่่างต่่อเนื่�อง รวมทงั้ เป็นการสนองพระราชด�ำรโิ ครงการ อพ.สธ. ในด้านการปกปกั พนั ธกุ รรมพืชและการใช้ประโยชน์ เอกสารวชิ าการ 31 ชวี ภณั ฑ์ป้องกันกำ� จดั ศตั รพู ื ช

AB ลกั ษณะเหด็ เรืองแสงสิรินรศั มี Neonothopanus nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai ที่�พบในพื้ �นที่�โคกภูตู ากา; (A) สภาพกลางวันั และ (B) สภาพกลางคืืน (ที่�มา: Saksirirat et al., 2003) AB ลักษณะเห็ดเรอื งแสงสริ นิ รศั มี Neonothopanus nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai ไอโซเลท KKU; (A) สภาพกลางวััน และ (B) สภาพกลางคืนื (ที่�มา: Saksirirat et al., 2003) วงจรชีวิต เห็ดเรืองแสงเป็นเห็ดที่พบอยู่ทั่วไปในหลายประเทศท่ัวโลก มักเจริญอยู่ในพื้นท่ีเฉพาะ เช่น พื้นที่ ทีม่ คี วามช้ืนสูง มอี าหารเหมาะสม อากาศถ่ายเทไดด้ ี และมแี สงในเวลากลางวนั ทไี่ ม่ร้อนจนเกินไป เห็ดเรอื งแสง ส่วนใหญ่เป็นเห็ดที่อาศัยตามซากผุพังของพืชเป็นแหล่งอาหาร อาจจะเกิดอยู่ตามก่ิงไม้ ก่ิงหวาย ต้นปาล์ม ก่ิงหมาก ตอไม้ และท่อนไม้ที่เริ่มถูกย่อยสลาย หรือเจริญอยู่บนดินท่ีมีธาตุอาหารอยู่ข้างใต้ บางคร้ังพบใน ป่่าโปร่่งและทุ่�งหญ้้าในฤดููฝน แต่่ส่่วนใหญ่่จะพบเห็็ดเรืืองแสงในพื้�นที่่�ที่่�มีีความชื้�นสููงและเป็็นป่่าที่่�ค่่อนข้้างสมบููรณ์์ ยกเว้้นบางชนิิดที่�สามารถเจริิญได้้ในพื้�นที่่�ที่่�มีีความชื้�นระดัับปานกลาง เช่่น เห็็ดนางรมเรืืองแสง (Lampteromyces japonicas) และอุุณหภููมิกิ ารเกิิดดอกไม่เ่ กิิน 28 องศาเซลเซีียส 32 เอกสารวชิ าการ ชีวภณั ฑป์ ้องกันกำ� จัดศัตรูพื ช

เห็ดเรืองแสงจัดเป็นเห็ดพิษ จึงไม่ได้รับความสนใจในการปลูกเพาะเล้ียงให้ออกดอก โดยธรรมชาติ เส้้นใยของเห็็ดเรืืองแสงสามารถเรืืองแสงได้้ในที่่�มืืดโดยไม่่ต้้องสร้้างเป็็นดอกเห็็ด แต่่การเรืืองแสงหรืือเปล่่งแสง จะมีีความสว่่างมากเมื่�อเส้้นใยเห็็ดพััฒนาเป็็นดอกเห็็ด ดัังนั้�นการเพาะเลี้�ยงเห็็ดเรืืองแสงให้้ออกดอกได้้อาจเป็็น การเปิดหนทางใหม่ของการเพาะเห็ดสวยงาม เพ่ือดูความสวยงามยามค่�ำคืน สร้างความแปลกใหม่ให้กับวงการ เพาะเห็ดท่ีเดิมเน้นเฉพาะเห็ดที่กินได้เท่านั้น ปี ค.ศ. 2006 ในประเทศเวียดนาม Dao Thi Van ได้เพาะเลี้ยง เห็ดเรืองแสง Omphalotus af. illudens ในถุงเพาะเห็ด โดยใช้วัสดุเพาะหลักเป็นขี้เลื่อยผสมร�ำข้าว พบว่า เหด็ O. af. illudens สามารถออกดอกและใหด้ อกทเ่ี ปลง่ แสงสีเขียวอมเหลอื ง Fruit-body development Primodia formation and Sclerotia fomation Sawdust spawn Spore liveration Mycelia in dark (X40) วงจรชีวี ิิตของเห็ด็ เรืืองแสงสิิรินิ รัศั มีี Neonothopanus nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai ในก้้อนขี้�เลื่�อย (ที่�มา: ดัดั แปลงจาก Dao, 2006) ในประเทศไทย เมื่�อปีี 2554 วีีรวััตร และวีีระศัักดิ์์� ได้้ทดลองเพาะเลี้�ยงเห็็ดเรืืองแสง N. nambi ให้้ออกดอกบนวััสดุุเพาะขี้�เลื่�อยไม้้ยางพาราผสมรำำ�ข้้าว เช่่นเดีียวกัับการเพาะเห็็ดนางรมหรืือนางฟ้้า ในถุุงเพาะเห็็ด พบว่่าประมาณ 1 เดืือน ที่่�มีีการกระตุ้�นโดยความชื้�นในโรงเรืือน เห็็ดเรืืองแสงจะพััฒนาเป็็น ดอกเห็็ดและเรืืองแสงได้้ โดยดอกเห็็ดของแต่่ละไอโซเลทที่�เพาะมีีรููปร่่างที่�แตกต่่างกัันอย่่างเห็็ดได้้ชััดเจน ไอโซเลท KKU2 จะมีีก้้านดอกที่�ยาวกว่่า และมีีพััฒนาการของดอกคล้้ายเห็็ดสกุุลนางรม (Pleurotus sp.) ส่่วนเชื้�อเห็็ดเรืืองแสงไอโซเลท PW2 ก้้านดอกมีีลัักษณะเป็็นริ้�วๆ ขนาดเล็็ก เห็็ดเรืืองแสงไอโซเลท PW2 เส้้นใยเจริิญได้้ดีีที่่�สุุดในขี้�เลื่�อยยางพาราผสมแป้้งข้้าวโพด 10% ขณะที่�ไอโซเลท KKU2 เส้้นใยเจริิญได้้ดีีที่่�สุุด ในขี้�เลื่�อยยางพาราผสมแป้้งสาลีี 10% เอกสารวิชาการ 33 ชีวภณั ฑ์ปอ้ งกนั ก�ำจดั ศตั รพู ื ช

กลไกการท�ำลายศัตรูพื ช จากการศึกษาและวิเคราะห์สูตรโครงสร้างของสารด้วยเทคนิคทางสเปกโทรสโกปีร่วมกับ ศ.ดร.สมเดช เมธากุล และ ดร.รัศมี เหล็กพรหม ภาควิชาเคมี มหาวิทยาลัยขอนแก่น พบว่าสารออกฤทธ์ิทางชีวภาพจาก เห็ดเรืองแสงสิรินรัศมีท่ีมีผลต่อการตายของตัวอ่อนระยะท่ี 2 (J2) ของไส้เดือนฝอยรากปม ซ่ึงเป็นระยะส�ำคัญ ที่่�ทำำ�ให้้พืืชเป็็นโรครากปม คืือ สาร aurisin A ซึ่�งสารนี้้�มีีผลต่่อระบบประสาทของไส้้เดืือนฝอยทำำ�ให้้ไส้้เดืือนฝอย ไม่่สามารถเคลื่�อนที่�และตายในที่่�สุุด นอกจากนี้�ในเส้้นใยของเห็็ดเรืืองแสงยัังมีีสารออกฤทธิ์�อื่�นๆ เช่่น nambinones A-D, 1-epi-nambinone และ aurisin K เป็นต้น ซ่ึงมีผลในการยบั ยั้งการฟักไข่ และฆา่ ตัวออ่ น ของไส้เดือนฝอยรากปมได้อกี ด้วย สูตู รโครงสร้้างของสาร aurisin A ของเห็ด็ เรืืองแสงสิิริินรัศั มีี Neonothopanus nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai ไอโซเลต PW2  (ที่�มา: สุุรียี ์พ์ ร, 2554) 34 เอกสารวชิ าการ ชีวภณั ฑป์ อ้ งกันก�ำจัดศัตรพู ื ช

วธิ กี ารใชช้ วี ภัณฑ์ควบคมุ ศัตรพู ื ช น�ำก้อนเห็ดเรืองแสงสิรินรัศมีที่มีเส้นใยเจริญเต็มก้อนขยี้หรือทุบให้เส้นใยแยกออกจากกัน เก็บในถุง พลาสติกท่สี ะอาด ปริมาณเชอื้ เห็ดเรอื งแสง 2 ใน 3 สว่ น/ถงุ ปิดปากถุงพอหลวมๆ เพอื่ ใหม้ อี อกซิเจนเพยี งพอ ให้้เส้้นใยใหม่่เจริิญ วางไว้้ในอุุณหภููมิิห้้องประมาณ 3-5 วััน จะพบเส้้นใยใหม่่สีีขาวเจริิญออกมา สามารถนำำ�ไป ใช้้ในแปลงปลูกู พืชื ได้้ ลัักษณะของก้้อนเชื้�อเห็ด็ เรือื งแสงสิริ ินิ รััศมีี Neonothopanus nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai ที่�พร้อ้ มใช้ใ้ นแปลงทดสอบ อตั ราการใช้ 1. พริกิ มะเขือื เทศ ใช้อ้ ััตรา 10 กรััม/ต้้น รองก้้นหลุมุ ก่่อนปลููก หากปลูกู พืชื ไปแล้ว้ พบการระบาดของ โรครากปมใหไ้ ถหน้าดนิ จากน้นั โรยรอบทรงพมุ่ ในอตั รา 30 กรมั /ต้น 2. มันฝรัง่ ใช้อัตรา 220 กโิ ลกรมั /ไร่ ผสมกบั ป๋ยุ รองพนื้ โรยพรอ้ มปุ๋ยก่อนปลูก 3. พริกไทย ใช้อัตรา 50 กรัม/ต้น รองก้นหลุมก่อนปลูก หากปลูกพืชไปแล้วพบการระบาดของ โรครากปม ใหไ้ ถหนา้ ดนิ จากนั้นโรยรอบทรงพมุ่ ในอตั รา 50 กรมั /ตน้ 4. มนั สำ� ปะหลัง หวา่ น อัตรา 160 กโิ ลกรัม/ไร่ ก่อนไถยกร่อง 5. พืชในวงศผ์ ักชี และผักกาดหอม ใชอ้ ตั รา 40 กรัม/ตารางเมตร 6. ฝรั่�ง ใช้อ้ ัตั รา 30 กรััม/ต้้น รองก้้นหลุุมก่อ่ นปลูกู หากปลููกพืชื ไปแล้ว้ พบการระบาดของโรครากปม ใหไ้ ถหน้าดนิ จากน้ันโรยรอบทรงพมุ่ ในอตั รา 70 กรัม/ต้น 7. เมลอน ใช้้อัตั รา 30 กรัมั /ต้้น รองก้้นหลุุมก่อ่ นปลููก หากปลููกพืชื ไปแล้้วพบการระบาดของโรครากปม ให้ไ้ ถหน้้าดินิ จากนั้�นโรยรอบทรงพุ่�ม ในอัตั รา 50 กรัมั /ต้้น เอกสารวิชาการ 35 ชีวภณั ฑป์ ้องกันก�ำจดั ศตั รพู ื ช

ข้อดี 1. มีประสิทธภิ าพสงู ทดแทนการใช้สารเคมไี ด้ 2. มคี วามปลอดภัยสูงต่อมนษุ ย์ สตั ว์ สิ่งแวดล้อม และไม่มีพิษตกคา้ ง 3. เกษตรกรสามารถนำ� ไปผลิตขยายใชเ้ องได้ 4. ลดต้นทุนในการผลิตพืช 5. ลดการใช้สารเคมที างการเกษตร 6. มีอายกุ ารเกบ็ รกั ษาได้นานถงึ 12 เดอื น ทีอ่ ณุ หภมู ิห้อง โดยสภาพกอ้ นไม่ย่อยสลาย 7. ชีวภัณฑ์เห็ดเรืองแสงมีความคงทนสามารถเจริญและสร้างสารในดินได้เป็นเวลานาน ซ่ึงต่างจาก สารเคมีที่มกี ารเสื่อมและไม่คงทน ขอ้ จ�ำกัด 1. อัตราและวธิ กี ารใชแ้ ตกต่างกนั ข้ึนอยูก่ บั ชนดิ พชื และความเหมาะสมของพนื้ ท่ี 2. ควรเกบ็ ชวี ภัณฑ์เห็ดเรืองแสงให้พ้นแสงแดด 3. วิธกี ารใชต้ ้องแซะหรือไถหนา้ ดินและกลบเพ่อื ให้ชีวภณั ฑ์เหด็ เรืองแสงพน้ จากแสงแดด ชีวภัณฑ์เห็ดเรืองแสงสิรินรัศมีไม่มีผลต่อจุลินทรีย์ปฏิปักษ์ควบคุมโรคพืช Trichoderma sp. และ B. subtilis แบคทเี รยี ท่ีตรงึ ไนโตรเจน (Rhizobium sp.) เชือ้ ราทีน่ �ำมาเปน็ หวั เช้อื ผลิตปุ๋ยหมัก (Aspergillus sp.) รวมทง้ั ไสเ้ ดือนฝอยศตั รูแมลง (Steinernema carpocapsae) ไส้เดือนดนิ (Earthworm) และท่สี ำ� คัญสามารถ จัดระดับความเป็นพิษตามระบบการจ�ำแนกประเภทและการติดฉลากสารเคมีท่ีเป็นระบบเดียวกันท่ัวโลก (GHS) จัดระดบั ความเปน็ พิษอยู่ใน category ที่ 5 คอื ไม่มคี วามเป็นพิษ และมคี วามปลอดภัยสูง มคี ่า LD50 ที่ 5,000 มิลลิกรัม/กิโลกรัมโดยน�้ำหนักตัว ดังนั้นการใช้ชีวภัณฑ์เห็ดเรืองแสงสิรินรัศมีจึงมีความปลอดภัยไม่มีผลกระทบ ต่อสง่ิ มชี วี ติ และสิง่ แวดล้อม การตรวจสอบคณุ ภาพ/การเก็บรักษาชีวภัณฑ์ การเกบ็ รักษาเหด็ เรอื งแสงสริ ินรศั มี 1. หััวเชื้�อเห็็ดเรืืองแสงสิิริินรััศมีีในขวดข้้าวฟ่่างสามารถเก็็บในตู้�เย็็น 4 องศาเซลเซีียส ไม่่เกิิน 3 เดืือน และกอ่ นยา้ ยหวั เชื้อลงในก้อนข้เี ล่อื ยควรน�ำขวดหวั เชอื้ ออกจากตเู้ ยน็ โดยท้งิ ไวท้ อ่ี ณุ หภูมิห้อง เป็นเวลา 1 วัน 2. ก้อนเห็ดเรอื งแสงสริ ินรศั มที ่ีมีเส้นใยเจรญิ เต็มก้อน สามารถเกบ็ ไว้ท่อี ุณหภมู ิหอ้ งได้นานถงึ 12 เดอื น และควรเก็บใหพ้ ้นแสงแดด 36 เอกสารวิชาการ ชวี ภณั ฑป์ ้องกันก�ำจดั ศัตรูพื ช

ชนดิ ของศตั รูพื ช โรครากปม ทีม่ สี าเหตุจากไส้เดอื นฝอยรากปม (Meloidogyne spp.) ไส้้เดืือนฝอยรากปมเป็็นไส้้เดืือนฝอยศััตรููพืืชที่่�มีีความสำำ�คััญทางเศรษฐกิิจ แพร่่กระจายอยู่�ทั่�วโลก และ เป็็นหนึ่�งในสาเหตุุโรคพืืชที่่�สำำ�คััญลำำ�ดัับต้้นๆ เนื่�องจากสามารถทำำ�ความเสีียหายต่่อพืืชมากมายหลายชนิิด มีีพืืชอาศััยกว้้าง และยัังสามารถก่่อโรคร่่วมกัับเชื้�อโรคพืืชชนิิดอื่�นๆ อีีกด้้วย ไส้้เดืือนฝอยรากปมเป็็นสิ่�งมีีชีีวิิต ขนาดเล็็ก มองไม่่เห็็นด้้วยตาเปล่่า ลอกคราบครั้�งแรกในไข่่ จากตััวอ่่อนระยะที่� 1 เป็็นตััวอ่่อนระยะที่� 2 และ จะฟัักออกมาจากไข่่เพื่�อเข้้าทำำ�ลายรากพืืช ตััวอ่่อนระยะที่� 2 จะชอนไชเข้้ารากพืืชไปฝัังตััวอยู่�บริิเวณท่่อลำำ�เลีียง น้ำำ��และอาหาร จากนั้�นจะลอกคราบอีีก 3 ครั้�งและเจริิญเติิบโตเป็็นตััวเต็็มวััย ตััวเต็็มวััยเพศเมีียออกไข่่เป็็นกลุ่�ม ประมาณ 300-500 ฟองอยู่�ในถุงุ ไข่่ และไข่ส่ ามารถฟักั ออกเป็็นตััวได้้โดยไม่ต่ ้้องมีกี ารผสมพัันธุ์� ไข่่ของไส้้เดืือนฝอย รากปมจะอยู่�ในถุุงไข่่ที่่�มีีลัักษณะเป็็นเจล ในสภาวะที่�ไม่่เหมาะสมไข่่ที่�อยู่�ในกลุ่�มไข่่อาจไม่่ฟัักออกเป็็นตััวทัันทีี แต่่จะสามารถพัักตััวได้้ระยะเวลาหนึ่�ง ซึ่�งจะทำำ�ให้้ไส้้เดืือนฝอยอยู่�รอดได้้จนถึึงการปลููกพืืชครั้�งต่่อไป วงจรชีีวิิต ของไส้้เดืือนฝอยรากปมประมาณ 1 เดืือน ไส้้เดืือนฝอยรากปมชนิิดที่่�สำำ�คััญในประเทศไทยคืือ Meloidogyne incognita และ Meloidogyne javanica ไส้้เดืือนฝอยรากปมสามารถทำำ�ให้้พืืชเกิิดอาการปุ่�มปมที่�ราก โดยการฝัังตััวอยู่�บริิเวณท่่อลำำ�เลีียงน้ำำ��และอาหาร และชัักนำำ�เซลล์์บริิเวณดัังกล่่าวให้้มีีการแบ่่งตััวที่่�ผิิดปกติิ เกิิดเป็็นเซลล์์ขนาดใหญ่่ที่่�มีีหลายนิิวเคลีียสเรีียกว่่าเซลล์์ยัักษ์์ (giant cells) ซึ่�งจะกลายเป็็นแหล่่งอาหาร สำำ�หรับั ไส้เ้ ดือื นฝอยเพื่�อใช้ใ้ นการเจริญิ เติบิ โตต่อ่ ไป ในขณะเดียี วกันั เซลล์ท์ี่�อยู่�บริเิ วณรอบๆ ก็จ็ ะมีกี ารเจริญิ เติบิ โต ที่่�ผิิดปกติิ ทำำ�ให้้รากพืืชมีีลัักษณะเป็็นปุ่�มปม ซึ่�งอาการของรากพืืชที่่�ถููกไส้้เดืือนฝอยรากปมเข้้าทำำ�ลายจะชััดเจน ส่่วนอาการของพืืชส่่วนเหนืือพื้�นดิินจะไม่่ชััดเจน โดยจะแสดงอาการเหมืือนพืืชที่�รากถููกทำำ�ลายเนื่�องจาก สาเหตุุอื่�นๆ พืืชจะมีีการเจริิญเติิบโตลดลง แสดงอาการขาดธาตุุอาหารที่�ใบ เกิิดอาการเหี่�ยวชั่�วคราวในเวลา กลางวันั เป็็นต้้น กลมุ่ ไขข่ องไส้เดือนฝอยรากปมบนรากพืช ตัวเต็มวัยเพศเมยี ไส้เดือนฝอยรากปมก�ำลงั วางไข่ ตััวอ่่อนระยะที่�สองฟักั ออกจากไข่ ่ ตัวั อ่่อนไส้เ้ ดือื นฝอยรากปมระยะที่�สอง เป็น็ ระยะ เข้า้ ทำำ�ลายพืืช มีีขนาดเล็็กไม่่สามารถมองเห็็นด้ว้ ยตาเปล่่า เอกสารวชิ าการ 37 ชีวภณั ฑป์ อ้ งกันก�ำจดั ศัตรพู ื ช

ลักษณะอาการรากปมของพริก ลกั ษณะอาการรากปมของฝรงั่ ลัักษณะอาการหูดู บนหัวั ของมัันฝรั่�ง การประเมินประสทิ ธิภาพในการควบคุม ประเมิินการเกิิดโรคหลัังการใช้้ชีีวภััณฑ์์เห็็ดเรืืองแสงสิิริินรััศมีีเป็็นเวลา 1 เดืือน โดยสัังเกตอาการ ของพืืชบนดิิน พืชื แตกยอดอ่อ่ น ไม่แ่ สดงอาการเหี่�ยว แคระแกร็็น เหลือื งโทรม และแห้ง้ ตาย ส่ว่ นอาการใต้ด้ ินิ สุ่�มถอนเพื่�อเช็็คระบบรากพืืชว่า่ มีีอาการรากบวมพองและเป็็นปุ่�มปมหรือื ไม่่ 38 เอกสารวชิ าการ ชวี ภณั ฑป์ ้องกนั กำ� จดั ศตั รพู ื ช

การผลิตขยายชีวภัณฑ์ วธิ กี ารผลิตหวั เช้อื เหด็ เรืองแสงสิรินรัศมี 1. น�ำเมล็ดข้าวฟ่างล้างท�ำความสะอาด 2-3 คร้ัง และคัดส่ิงเจือปนออก แช่น้�ำทิ้งไว้ประมาณ 8-12 ชว่ั โมง เพอ่ื ให้เมลด็ ขา้ วฟา่ งนม่ิ และตม้ เมล็ดสกุ ได้งา่ ย 2. น�ำข้าวฟ่างไปต้มจนกระทั่งสุกพอดี สังเกตโดยน�ำเมล็ดข้างฟ่างมาบีบจะนิ่มและเมล็ดข้าวฟ่างเร่ิม ปริเล็กน้อย 3. น�ำเมล็ดข้าวฟ่างที่ต้มสุกเทใส่ตะแกรง แล้วเกลี่ยบางๆ ผึ่งลมท้ิงไว้ประมาณ 20-30 นาที เพ่ือลด ความร้อนและความชน้ื 4. น�ำเมล็ดข้าวฟ่างที่เย็นแล้วบรรจุลงในขวด 2 ใน 3 ส่วน ปิดจุกด้วยส�ำลี และหุ้มด้วยกระดาษ อีกชน้ั หน่งึ 5. นำำ�ขวดเมล็็ดข้้าวฟ่่างไปนึ่�งฆ่่าเชื้�อในหม้้อนึ่�งความดัันที่่�อุุณหภููมิิ 121 องศาเซลเซีียส ความดััน 15 ปอนด/์ ตารางนว้ิ นาน 30 นาที เพือ่ ฆา่ เชื้อภายในขวดเมล็ดข้าวฟา่ ง ปลอ่ ยให้เย็น จากน้นั น�ำเชอื้ เหด็ เรืองแสง ที่�เลี้�ยงบนจานอาหารเลี้�ยงเชื้�อ potato dextrose agar (PDA) เป็็นเวลา 7 วััน โดยใช้้ cork borer ขนาด เส้้นผ่่านศููนย์์กลาง 0.8 เซนติิเมตร เจาะบริิเวณปลายเส้้นใย แล้้วใช้้เข็็มเขี่�ยเชื้�อลงในขวดข้้าวฟ่่าง โดยให้้ชิ้�นวุ้�น อยู่ก่ึงกลางของขวดข้าวฟ่าง ลนปากขวด ปิดจุกส�ำลี หุ้มกระดาษ และรัดด้วยยางวง บ่มเช้ือท่ีอุณหภูมิห้อง เปน็ เวลา 7-10 วนั เพอ่ื ให้เสน้ ใยเจรญิ เต็มขวดข้าวฟ่าง วิธกี ารผลติ ขยายเห็ดเรืองแสงสริ นิ รศั มใี นก้อนขีเ้ ลือ่ ยโดยเกษตรกร น�ำหัวเชื้อเห็ดเรืองแสงสิรินรัศมีที่เจริญในขวดข้าวฟ่าง เขย่าให้เมล็ดข้าวฟ่างร่วนออกจากกัน และ เทเมลด็ ขา้ วฟา่ งประมาณ 15-20 เมลด็ (ประมาณ 2 กรัม) ลงในถุงก้อนขี้เลือ่ ยทีผ่ า่ นการนึง่ ฆ่าเช้ือ ปดิ จกุ ส�ำลี ห้มุ กระดาษ และรดั ดว้ ยยางวง นำ� ไปเก็บท่อี ุณหภมู ิห้องประมาณ 45 วนั เพือ่ ให้เสน้ ใยเจรญิ เตม็ ก้อน เอกสารวิชาการ 39 ชีวภัณฑป์ อ้ งกนั กำ� จัดศตั รพู ื ช

การผลิติ ขยายเห็็ดเรืืองแสงสิริ ินิ รััศมีี Neonothopanus nambi (Speg.) R.H. Petersen & Krisai นำ� เมลด็ ข้าวฟ่างทีต่ ม้ สกุ เกลยี่ บางๆ น�ำเมลด็ ขา้ วฟา่ งทีเ่ ย็นแล้วบรรจุ 100 กรมั /ขวด ผ่งึ ลมทิง้ ไว้ประมาณ 20-30 นาที แลว้ นำ� ไปนึง่ ฆ่าเชอื้ ในหม้อน่ึงความดนั เพอ่ื ลดความรอ้ นและความชน้ื นำำ�เชื้�อเห็็ดเรืืองแสงสิิริินรััศมีีที่�เลี้�ยงบนจานอาหารเลี้�ยงเชื้�อ PDA เป็็นเวลา 7 วััน เขี่�ยเชื้�อลงในขวดข้า้ วฟ่่างที่�นึ่�งฆ่า่ เชื้�อ บม่ เชื้อท่ีอุณหภูมิหอ้ ง เปน็ เวลา 7 วัน เพ่อื ให้เส้นใยเจริญเต็มขวดขา้ วฟ่าง 40 เอกสารวชิ าการ ชีวภัณฑป์ ้องกันก�ำจดั ศัตรพู ื ช

Link / QR code / Clip ของชีวภณั ฑ์ https://www.youtube.com/watch?v=k3iyFldHPQY https://www.youtube.com/watch?v=5Ken0kNkpl4 https://www.technologychaoban.com/agricultural-technology/article_131767 บรรณานุกรม นุชุ นารถ ตั้�งจิิตสมคิิด. 2550. การควบคุุมโรครากปมในพริิก. กรมวิชิ าการเกษตร. กรุงุ เทพฯ. 4 หน้า้ . วีีรวััตร นามานุุศาสตร์์ และวีีระศัักดิ์์� ศัักดิ์์�ศิิริิรััตน์์. 2554. การทดสอบวััสดุุในการเพาะเลี้�ยงและกิิจกรรมของ เอนไซม์ย์ ่อ่ ยสลายของเห็ด็ เรือื งแสง Neonothopanus nambi Speg. แก่่นเกษตร. 39 (ฉบับั พิเิ ศษ): 202-207. วีีระศัักดิ์์� ศักั ดิ์์ศ� ิริ ิิรัตั น์์. 2560. เห็็ดสิิริินรััศมีี (Neonothopanus nambi) และการใช้้ประโยชน์.์ หจก. โรงพิิมพ์์ คลัังนานาวิิทยา. ขอนแก่น่ . 96 หน้า้ . สุุรีีย์์พร บััวอาจ. 2550. ข้้อมููลลำำ�ดัับนิิวคลีีโอไทด์์ในส่่วนไรโบโซมอลดีีเอ็็นเอของเห็็ดเรืืองแสง และผลของ สารออกฤทธิ์�ทางชีีวภาพจากเห็็ดต่่อไส้้เดืือนฝอยรากปม (Meloidogyne incognita Chitwood). วิิทยานิิพนธ์์ปริิญญาวิิทยาศาสตรมหาบััณฑิิต สาขาโรคพืืชวิิทยา บััณฑิิตวิิทยาลััย มหาวิิทยาลััย ขอนแก่น่ . 126 หน้า้ . สุุรีีย์์พร บััวอาจ. 2554. ผลของสารออกฤทธิ์�จากเห็็ดเรืืองแสง (Neonothopanus nambi Speg.) ต่่อ ไส้้เดืือนฝอยรากปม (Meloidogyne incognita Chitwood) และสิ่�งที่่�มีีชีีวิิตนอกเป้้าหมาย. วิทยานิพนธ์ปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาโรคพืชวิทยา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัย ขอนแกน่ . Agrios, G.N. 1997. Plant pathology (4th eds, p. 803) Acadamic Press INC. London. Anonymous. 2006. Sirohikaritakae. (Online). Available. http://www.sirohikaritakae.html (April 25, 2019). Bondar, V.S., A.P. Puzyr, K.V. Purtov, S.E. Medvedeva, E.K. Rodicheva and J.I. Gitelson. 2011. The luminescent system of the luminious fungus Neonothpanus nambi. Doklady. Biochem. Biophys. Rep. 438: 138-140. Dao, T.V. 2006. The successful cultivation of a new luminescent mushroom Omphalotus af. illudens. University of Natural Science Ho Chi Minh City, Viet Nam. เอกสารวชิ าการ 41 ชวี ภณั ฑป์ อ้ งกันกำ� จดั ศตั รูพื ช

Kanokmedhakul S., R. Lekprom, K. Kanokmedhakul, C. Hahnvajanawong, S. Bua-art, W. Saksirirat, S. Prabpai and P. Kongsaeree. 2012. Cytotoxic sesquiterpenes from luminescent mushroom Neonothopanus nambi. Tetrahedron. 68: 8216-8266. Kirchmair M, R. Poder and C.G. Huber. 1999. Identification of illudins in Omphalotus nidiformis and Omphalotus olivascens var. indigo by column liquid chromatography-atmospheric pressure chemical ionization tandem mass spectrometry. J. Chromatography A. 832: 247-252. Kirchmair, M.R., Poder, C.G. Huber and O.K. Miller. 2002. Chemotaxonomical and morphological observations in the genus Omphalotus Fayod (Omphalotaceae). Persoonia. 17(4): 583-600. Mayer, A., M. Kilian, B. Hoster, O. Sterner and H. Anke. 1999. In-vitro and in-vivo nematicidal activities of the cyclic dodecapeptide omphalotin A. Pesticide Science. 55: 27-30. Petersen, R.H. and I. Krisai-Greilhuber. 1999. Type specimen studies in Pleurotus. Persoonia. 17: 201-219. Rees, J.P., B. De Wergifosse, O. Noiset, M. Dubuisson, B. Jensens and E.M. Thompson. 1998. The origins of marine bioluminescence: Turning oxygen defense mechanisms into deep-sea communication tools. J. Exp. Biol. 201: 1211-1221. Saksirirat, W., N. Sanoamuang, K. Thomma, J. Kamkajorn, S. Komain and S. Saepaisan. 2003. A new record of luminescent mushroom (Omphalotus sp.) in Thailand and studies on its cultivation and application. Pages 251-257 In: Proceeding of Medicinal Mushroom & Biodiversity and Bioactive compound. BIOTEC, PEACH Pattaya, Chon Buri, Thailand. Sivinski J., 1981. Arthropods attracted to luminescent fungi. Psyche. 88: 383-390. Taylor, A. L. and J. N. Sasser. 1978. Biology, Identification, and Control of Root-Knot Nematodes (Meloidogyne Species). International Meloidogyne Project. North Carolina State University, Raleigh. Triantaphyllou, A.C. 1981. Oogenesis and the chromosomes of the parthenogenetic root-knot nematode Meloidogyne incognita. J. Nematology. 13: 175-180. ตดิ ตอ่ สอบถามข้อมลู เพ่ิมเตมิ : กลมุ่ งานวทิ ยาไมโค กลุ่มวิจยั โรคพืช ส�ำนกั วจิ ยั พฒั นาการอารกั ขาพืช โทร. 0 2579 9581 42 เอกสารวิชาการ ชวี ภณั ฑป์ ้องกนั กำ� จัดศตั รพู ื ช

ชวี ภณั ฑ์ป้องกันกำ� จดั แมลงศัตรูพื ช ไวรสั NPV (Nucleopolyhedrovirus) ชื่�อสามััญ: ไวรััส NPV (Nucleopolyhedrovirus) วงศ:์ Baculoviridae ท่ีมาและความสำ� คัญ/ปัญหาศตั รูพื ช ในปี ค.ศ. 1949 ได้มีนักโรควิทยาช่ือว่า Steinhaus เป็นผู้บุกเบิกการศึกษาและเขียนหนังสือเกี่ยวกับ โรคท่ีเกิดกับแมลงซ่ึงเป็นที่ยอมรับกันว่าเป็นหนังสือโรคของแมลงที่ดีท่ีสุดและมีความส�ำคัญท่ีสุดในสมัยน้ัน ในช่่วงสงครามโลกครั้�งที่� 2 ได้้มีีการนำำ�ผ้้าไหมไปใช้้เป็็นร่่มชููชีีพ ในหลายประเทศที่่�มีีการเลี้�ยงหนอนไหม ประสบปััญหาการเกิดิ โรคจากไวรัสั NPV จึึงมีกี ารค้้นคว้้าทดลองโรคไวรััสของหนอนไหม จากการค้น้ คว้า้ ทดลอง ด้้วยกล้้องจุลุ ทรรศน์์อิเิ ล็็คตรอนของ Bergold ในปีี ค.ศ. 1963 ทำำ�ให้้เห็น็ รููปร่า่ งของผลึึกไวรััส NPV อย่า่ งชััดเจน และยัังพบว่่าผลึึกโปรตีีนนี้้�ถููกย่่อยสลายได้้ด้้วยสารละลายที่ �เป็็นด่่างและสามารถแยกเชื้ �อไวรััสที่ �บริิสุุทธิ์ �โดย การปน่ั ด้วยเครอื่ งป่นั เหวี่ยงตกตะกอน (centrifuge) ท่คี วามเรว็ รอบสงู ในปีี ค.ศ. 1973 องค์์การอนามััยโลก (The World Health Organization: WHO) ได้ป้ ระกาศรายชื่�อ ของแมลงและไรที่่�สำำ�คััญทางเศรษฐกิิจที่�พบเป็็นโรคจากไวรััส NPV 261 ชนิิด ในปีี ค.ศ. 1985 Tinsley and Kelly ได้รายงานว่าไวรัสในวงศ์ Baculoviridae สามารถเกิดโรคกับสัตว์ในอาณาจักร Arthopoda ได้ ต่อมา ในปีี ค.ศ. 1986 Martignoni and Iwai ได้้รายงานว่่าสามารถเกิิดโรคกัับแมลงในอัันดัับ Coleoptera, Hymenoptera, Diptera, Neuroptera, Siphonaptera, Thysanura, Trichoptera และ Lepidoptera ไวรััส NPV ของแมลงศััตรููพืืชได้้ถููกจััดอยู่�ในวงศ์์ Baculoviridae สกุุล Baculovirus ซึ่�งประกอบด้้วย ไวรััส NPV ไวรััส Granulosis และไวรััส Oryctes ไวรััสในสกุุลนี้�อนุุภาคเป็็นรููปแท่่งกลมยาว (Bacilliform) โดยมีีผลึึกโปรตีีน (inclusion body) ห่่อหุ้�มอนุุภาคของไวรััสเอาไว้้แต่่ไม่่พบใน Oryctes ไวรััส ลัักษณะ โครงสร้้างของไวรััส NPV อนุุภาคของไวรััสหรืือนิิวคลีีโอแคปสิิด (nucleocapsid) NPV จะเป็็น DNA ประกอบด้้วยกรดนิิวคลีีอิิคชนิิด double stranded DNA โมเลกุุลเดี่�ยว มีีน้ำำ��หนัักโมเลกุุลตั้�งแต่่ 50-100x106 ดาลตััน (dalton) นิิวคลีีโอแคปสิิดจะถููกห่่อหุ้�มด้้วยผนัังซึ่�งเป็็น triple layer lipoprotein ไวรััส NPV มีีการ เรียงตัวของ virion ภายในผลึกโปรตีน (polyhedra) ได้ 2 แบบคอื เอกสารวิชาการ 43 ชวี ภัณฑ์ป้องกนั ก�ำจัดศัตรูพื ช

ก. virion ท่ีประกอบด้วยนิวคลีโอแคปสิดเพียงอนุภาคเดียวเท่านั้น และกระจัดกระจายอยู่ในผลึก โปรตนี เรยี กวา่ single-embeded NPV (S-NPV) ข. virion ท่ีประกอบด้วยนิวคลีโอแคปสิดตั้งแต่ 2 อนุภาคขึ้นไป ดังนั้นขนาดของ virion ข้ึนอยู่กับ จำ� นวนอนุภาคของนิวคลีโอแคปสิด เรียกวา่ multiple-embeded NPV (M-NPV) จากการวิจัยของ Burgold ในปี ค.ศ. 1963 และ Adams and Wilcox ในปี ค.ศ. 1982 พบวา่ ผลึกโปรตีน (polyhedra) ที่ห่อหุ้มนิวเคลียสของไวรัส NPV มีขนาดเฉล่ีย 0.5-15 ไมโครเมตร ประกอบด้วย polypeptide ท่ีเรียกว่า polyhedrin มีน�้ำหนักโมเลกุล 26,000-30,000 ดาลตัน ในแต่ละผลึกโปรตีนจะมีจ�ำนวนนิวคลีโอ แคปสิดแตกต่างกนั ไป อาจมมี ากกว่า 100 นิวคลีโอแคปสิด แลว้ แต่ชนดิ ของไวรสั NPV รูปรา่ งของผลกึ โปรตีน ของไวรัส NPV อาจมีรูปร่างแตกต่างกันไปแล้วแต่ชนิดของไวรัส เช่น รูปสี่เหล่ียม หกเหล่ียม แปดเหลี่ยมหรือ รูปเหล่ียมหลายด้าน (polyhedra) และในปี ค.ศ. 1986 Hunter and Hall ได้ศึกษารูปร่างของผลึกโปรตีน ที่ห่อหุ้มนิวคลีโอแคปสิดของไวรัส NPV ของหนอนกระทู้หอม Spodoptera exigua (Hübner) พบว่า มีีลัักษณะเป็็นรููปหลายเหลี่�ยมมีีขนาดเส้้นผ่่านศููนย์์กลางระหว่่าง 1-6 ไมโครเมตร มีีนิิวคลีีโอแคปสิิดประกอบด้้วย virion 2-3 อนุุภาค และในปีี ค.ศ. 1989 Attathom และคณะ ได้ร้ ายงานว่่า ไวรััส NPV ของหนอนเจาะสมอฝ้า้ ย Helicoverpa armigera (Hübner) มีี 1 นิิวคลีีโอแคปสิิด ในแต่่ละ virion ขนาดเส้้นผ่่านศููนย์์กลางของ polyhedra เฉลี่�ย 0.98 ไมโครเมตร ไวรััส NPV ของหนอนกระทู้้�ผักั มีี 3-5 นิิวคลีีโอแคปสิิด ใน 1 virion ลักั ษณะโครงสร้า้ งและส่ว่ นประกอบของไวรััส NPV ชนิดิ อนุุภาคเดี่�ยว (Singly-enveloped nucleocapsid) และอนุภุ าครวมกัันเป็น็ กลุ่�ม (Multiple-enveloped nucleocapsid)  (ที่�มา: Payne and Kelly, 1981) 44 เอกสารวิชาการ ชีวภัณฑป์ ้องกันกำ� จัดศัตรพู ื ช