คู่มือการโค้ช เพื่อพัฒนาทีมชุมชน

คู่มือการโค้ช เพื่อพัฒนาทีมชุมชน ผเู้ ขยี น ปยิ นาถ ประยรู หนเู พยี ร แสนอนิ ทร์ บรรณาธกิ าร กรรณจรยิ า สขุ รงุ่

คมู่ อื การโคช้ กรรณจรยิ า สขุ รงุ่ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน ปยิ นาถ ประยรู , หนเู พยี ร แสนอนิ ทร์ หนเู พยี ร แสนอนิ ทร์ บรรณาธกิ ารหนงั สอื Media by friends และกระบวนกรถอดบทเรยี น คณะผเู้ ขยี น ออกแบบปกและรปู เลม่ ดแู ลการผลติ พมิ พค์ รง้ั ท่ี 1 เดอื นตลุ าคม 2563 ทปี่ รกึ ษาโครงการ ดร.พลู สขุ ศริ พิ ลู , ฐาณชิ ชา ลมิ้ พานชิ , จติ ตมิ า ภาณเุ ตชะ ทมี มลู นธิ เิ ครอื ขา่ ยสขุ ภาพ (HealthNet) ทพิ วลั ย์ โมกภา, ศกั ดชิ์ ยั ไชยเนตร, ธวลั พร สริ วิ ารนิ ทร,์ ธงชยั พนั ธม์ กร, ศริ พิ งษ์ สงั ขข์ าว, อจั ฉรา ทาทา่ หวา้ ทมี โคช้ เมธาวี นนิ นานนท,์ มนสั ปลกี ชยั ภมู ,ิ ราตรี จมู วนั ทา, พรรณงาม หวายเค, จริ าภรณ์ จงสถติ รกั ษ,์ ณฏั ฐ์ นงภา, เสาศลิ ป์ เพง็ สวุ รรณ, อฐิ ธชิ ยั กก๊ ศร,ี ศริ พิ งษ์ สงั ขข์ าว ประเมนิ ภายใน จติ ตมิ า ภาณเุ ตชะ ทมี ถอดบทเรยี น ปยิ นาถ ประยรู , หนเู พยี ร แสนอนิ ทร,์ กรรณจรยิ า สขุ รงุ่ จดั พมิ พแ์ ละเผยแพร่ มลู นธิ พิ ฒั นาเครอื ขา่ ยสขุ ภาพ สำ� นกั งานภาคอสี าน 9/32 หมบู่ า้ นพมิ านธานี ต.เมอื งเกา่ อ.เมอื ง จ.ขอนแกน่ 40000 สนบั สนนุ โดย สำ� นกั สนบั สนนุ สขุ ภาวะเดก็ เยาวชน และครอบครวั สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.)

คำ�นำ� ทกุ ครง้ั ทเี่ ราเหน็ ใครสกั คนประสบความสำ� เรจ็ บคุ คลทยี่ ง่ิ ใหญ่ ผลงานท่ี นา่ ทง่ึ เรอื่ งราวทม่ี ปี ระโยชนม์ คี ณุ คา่ มหาศาล เรามกั อยากจะรวู้ า่ “เบอ้ื งหลงั ความ สำ� เรจ็ นนั้ เกดิ จากอะไร” หรอื คนคนนที้ ำ� เรอ่ื งทนี่ า่ ทงึ่ เชน่ นไี้ ดอ้ ยา่ งไร อะไรคอื ปจั จยั ทน่ี ำ� ไปสคู่ วามสำ� เรจ็ นน้ั เมอ่ื ครงั้ ทไ่ี ดอ้ า่ นหนงั สอื “เซตสฝู่ นั จากเดก็ เกบ็ บอล สมู่ อื เซตอนั ดบั หนง่ึ ของโลก” ซง่ึ เปน็ เรอ่ื งราวของ นศุ รา ตอ้ มคำ� นกั วอลเลยบ์ อลหญงิ ไทย ทไี่ ดช้ อ่ื วา่ เปน็ มอื เซตทด่ี ที ส่ี ดุ ในโลก เบอื้ งหลงั ของการกา้ วขน้ึ มายนื ในระดบั น้ี นอกจากความ ตงั้ ใจทมุ่ เทฝกึ ซอ้ มและใจรกั ในวอลเลยบ์ อลแลว้ เธอยงั มี “โคช้ ” ทด่ี ี โคช้ ทม่ี องเหน็ บางอยา่ งในตวั ของเธอ และดงึ ศกั ยภาพของเธอได้ โคช้ ทส่ี รา้ งพลงั ใจ เตมิ ไฟฝนั ชว่ ยกนั สรา้ ง “ทมี ” ทเี่ ขม้ แขง็ ชนดิ มองตากร็ ใู้ จ ทกุ คนมคี วามมงุ่ มน่ั ทจ่ี ะไปสฝู่ นั เดยี วกนั มกี ารวางยทุ ธศาสตรใ์ นทกุ จงั หวะกา้ วเพอ่ื นำ� พาทมี ชาตไิ ทยไปสกู่ ารแขง่ ขนั ระดบั โอลมิ ปกิ ทกุ อยา่ งเปน็ ปจั จยั สง่ พลงั ผลกั ดนั ใหเ้ ธอกา้ วขนึ้ ไปยนื ในตำ� แหนง่ ของ ผเู้ ลน่ ทม่ี ไี หวพรบิ การเลน่ ทน่ี า่ เกรงขามทส่ี ดุ ความสำ� เรจ็ ของแตล่ ะคน แตล่ ะงาน จงึ มเี บอ้ื งหลงั แมแ้ ตต่ วั เราเองกเ็ ชน่ กนั อยทู่ วี่ า่ เรามองเหน็ พลงั ทเี่ กอ้ื หนนุ เราอยหู่ รอื ไม่ มองเหน็ คนทเี่ ปน็ “ลมใตป้ กี ” ของเรา เป็นใครบางคนท่ีท�ำให้เราได้ค้นพบศักยภาพของตัวเราเอง ใครบ้างท่ี สนบั สนนุ เราในบางกา้ วและบางขนั้ ใหเ้ ราไดเ้ ดนิ ไปสเู่ ปา้ หมายทม่ี าไดไ้ กลกวา่ จดุ ท่ี เคยเรม่ิ ตน้ อยา่ งมากมายในวนั นี้ คนเหลา่ นนั้ อาจจะไมไ่ ดเ้ รยี กตวั เองวา่ “โคช้ ” หรอื “พเ่ี ลยี้ ง” แตเ่ ขาอาจจะทำ� บางอยา่ งทท่ี ำ� ใหเ้ ราเปน็ เราเชน่ ทกุ วนั นี้ หากเราอยากรวู้ า่ คนทเ่ี ปน็ “โคช้ ” เขาคดิ อยา่ งไร ทำ� อะไร และทำ� อยา่ งไร คนทค่ี ดิ จะนำ� “การโคช้ ” มาใชน้ น้ั มแี นวคดิ อยา่ งไร หนงั สอื เลม่ นน้ี า่ จะทำ� ใหผ้ อู้ า่ น ไดเ้ ขา้ ใจ และมองเหน็ แนวทางการพฒั นาฝกึ ฝนตนเองไปสู่ “ความเปน็ โคช้ ” ได้ หวงั วา่ หนงั สอื เลม่ นจ้ี ะมโี อกาสเปน็ เบอ้ื งหลงั ของบางกา้ วในเสน้ ทางเดนิ ของ บางคน ปยิ นาถ ประยรู

4 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน สารบญั สำ�รวจแนวคดิ หรอื ความเชอื่ ของเราท่มี ตี ่อชมุ ชน 10 ทำ�ไมชมุ ชนยังแก้ปญั หาไม่ได้ 13 ปลุกพลังชุมชนแกป้ ัญหาของตนเอง 15 เข้าใจกระบวนการโคช้ กบั การทำ�งานชุมชน 19 การโคช้ จะชว่ ยให้ทมี ชมุ ชนดีข้นึ ได้อย่างไร 25 คุณสมบตั ขิ องโค้ชทด่ี ี 28 คณุ สมบตั ิของทมี ชมุ ชนที่พรอ้ มสำ�หรบั การโคช้ 33 ความสมั พนั ธ์ของโค้ชกบั ชมุ ชน 34 โค้ช และ การโคช้ กระบวนการเพ่ือสรา้ งทีมใหไ้ ปสูเ่ ป้าหมาย 38 นยิ ามความหมายของ “โค้ช” 40 การโค้ชคอื อะไร 42 คุณลกั ษณะทด่ี ีของโคช้ 45 ประเภทของโค้ช 47 บทบาทหน้าท่ขี องโคช้ 51 สิ่งท่โี ค้ชควรตระหนักในการโค้ชทมี 53 ทักษะ และความสามารถในการโค้ช 55 แนวทางการโคช้ โครงสร้างแหง่ การเตบิ โต (Grow model) 86 กระบวนการสรา้ งทีม 106 สิง่ ทโ่ี คช้ ควรทำ�และไม่ควรทำ� 110 หนังสอื และแหลง่ ข้อมลู ประกอบการเขียน 111

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 5

องค์กร – รากฐานแนวคิด มองโลก มองชุมชน แนวคิดการโค้ชและการสร้างทมี

แนวคดิ ทงั้ ระดบั บคุ คลและแนวคดิ ขององคก์ รมคี วามสำ� คญั ตอ่ การ ออกแบบงาน ไมว่ า่ เราจะใชท้ ฤษฎใี ดมาอธบิ าย เรากจ็ ะพบวา่ องคก์ รนน้ั กอ่ ตง้ั ขน้ึ มาดว้ ยแนวคดิ หรอื ความเชอ่ื บางอยา่ ง ซง่ึ ความคดิ ความเชอื่ เหลา่ นเ้ี ปน็ เหมอื นฐานรากทนี่ ำ� ไปสกู่ ารสรา้ งวสิ ยั ทศั น์ (Vision) ขององคก์ ร การออกแบบ ยทุ ธศาสตร์ กลยทุ ธต์ า่ งๆ เปน็ พน้ื ฐานการคดิ การมองโลกทกี่ ำ� หนดทศิ ทาง องคก์ ร นำ� ไปสกู่ ารกอ่ รปู กอ่ รา่ งโครงการตา่ งๆ และปรากฎอยใู่ นกระบวนการ วธิ กี ารทำ� งานของคนในองคก์ ร สรา้ งวฒั นธรรมขององคก์ ร และดงึ ดดู ใหค้ นที่ เขา้ มาทำ� งานในองคก์ ร ผนวกความคดิ ความเชอ่ื สว่ นบคุ คลกบั แนวคดิ ทศิ ทาง ขององคก์ ร ทำ� ใหเ้ กดิ รปู ธรรมในผลลพั ธก์ ารทำ� งานหรอื ผลงานทบี่ ง่ บอกไดถ้ งึ ความเปน็ มาและแนวทางทจี่ ะขบั เคลอ่ื นตอ่ ไป ทศั นคติ ความคดิ ความเชอ่ื นนั้ มคี วามหมายตอ่ การสรา้ งแนวรว่ มของ คนทำ� งาน และการผลกั ดนั ประเดน็ เปน็ อยา่ งมาก เพราะมนษุ ยน์ น้ั ขบั เคลอ่ื น ดว้ ยความรสู้ กึ อารมณ์ อยา่ งเชน่ ความรสู้ กึ สงสาร เหน็ ใจ อยากชว่ ยเหลอื แบง่ ปนั นำ� ไปสกู่ ารอยากทำ� อะไรดๆี ยง่ิ มเี พอ่ื นยงิ่ อบอนุ่ ยงิ่ รสู้ กึ ดี ยงิ่ อยากมี สว่ นรว่ ม ยง่ิ สรา้ งสายสมั พนั ธ์ สง่ิ เหลา่ นจี้ ะขยายขอบเขตหากเราหลอ่ เลยี้ งบำ� รงุ สงิ่ เหลา่ นขี้ บั เคลอ่ื นมนษุ ยแ์ ละสงั คมใหก้ ระทำ� และไมก่ ระทำ� หากเรา เรยี นรแู้ ละทำ� ความเขา้ ใจ เหน็ ความสำ� คญั วา่ จะนำ� ไปสกู่ ารขบั เคลอื่ นสงิ่ ตา่ งๆ ได้ อยา่ งไร เรากจ็ ะทำ� ความเขา้ ใจและเรยี นรคู้ วามเปน็ มนษุ ยข์ องทกุ คนได้ และทำ� สงิ่ ทม่ี คี วามหมายตามความคดิ และความเชอ่ื ของเราใหอ้ อกดอกออกผลทด่ี งี าม

8 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน สำ�รวจแนวคดิ หรอื ความเชอ่ื ของเราทม่ี ตี อ่ ชมุ ชน กอ่ นทำ� งานกบั ชมุ ชน องคก์ รหรอื หนว่ ยงานควรสำ� รวจแนวคดิ หรอื ความเชอื่ ของคนทำ� งานกอ่ นวา่ เรามคี วามเชอ่ื ตอ่ ชมุ ชนอยา่ งไร โดยพน้ื ฐานแลว้ มนษุ ยเ์ รานน้ั ขบั เคลอื่ นไปตามสงิ่ ทเ่ี ชอ่ื จงึ จะมงุ่ มน่ั ตง้ั ใจทำ� ตามความเชอ่ื นนั้ จนสำ� เรจ็ เชน่ เดยี วกบั ทเ่ี ราเคยไดย้ นิ แนวคดิ ของนกั พฒั นาหลายคนเชอ่ื วา่ “คำ� ตอบอยทู่ ห่ี มบู่ า้ น” คนทเี่ ชอ่ื เชน่ นก้ี จ็ ะเรมิ่ ตน้ งานพฒั นาทหี่ มบู่ า้ น ทช่ี มุ ชน ฝงั ตวั ทำ� งานในหมบู่ า้ นหรอื ชมุ ชนนนั้ ๆ จนเกดิ ความเขม้ แขง็ ขนึ้ มาได้ นอกจาก นนั้ ยงั มเี รอ่ื งของฐานคดิ ความเชอื่ ของเราตอ่ ประเดน็ ตา่ งๆ เชน่ ฐานคดิ เรอ่ื ง ทรพั ยากร ฐานคดิ เรอื่ งการศกึ ษา ฐานคดิ เรอ่ื งประชาธปิ ไตย เปน็ ตน้ ซง่ึ ฐาน คดิ ความเชอื่ ตา่ งๆ จะมผี ลตอ่ การออกแบบการทำ� งานของเรา ในการทำ� งานกบั ชมุ ชนโดยเนน้ ชมุ ชนเปน็ ตวั ตงั้ องคก์ รทจ่ี ะเขา้ ไปเปน็ หนว่ ยสนบั สนนุ งานนค้ี วรมแี นวคดิ หรอื ความเชอื่ ตอ่ ชมุ ชน 5 ประการสำ� คญั ดงั ตอ่ ไปนี้ 1. เชอื่ วา่ ชมุ ชนแกป้ ญั หาของชมุ ชนเองได้ แนวคดิ นม้ี คี วามหมาย มากสำ� หรบั การทำ� งานชมุ ชน เปน็ ความเชอื่ มน่ั และความไวว้ างใจวา่ ชมุ ชน สามารถลกุ ขน้ึ มาจดั การแกป้ ญั หาและสรา้ งสรรคช์ มุ ชนเองได้ พฒั นาชมุ ชนให้ เตบิ โตและเขม้ แขง็ ดว้ ยศกั ยภาพทเี่ ปน็ “คนใน” ชมุ ชน ซง่ึ เผชญิ ปญั หาและ สถานการณต์ า่ งๆ ของชมุ ชนเอง การจะลกุ ขน้ึ มารวมตวั กนั และคดิ หาหนทาง แกป้ ญั หาทเ่ี หมาะสมกบั บรบิ ท ความคดิ ความเชอ่ื คณุ คา่ และวฒั นธรรมของ ชมุ ชน จะสรา้ งความเชอื่ มน่ั ในตนเองและเตบิ โตไดอ้ ยา่ งยงั่ ยนื กวา่ การคดิ แทน ทำ� แทน ทไ่ี มส่ ามารถแกป้ ญั หาไดอ้ ยา่ งยง่ั ยนื ยงิ่ การแกป้ ญั หาโดยใชว้ ธิ เี ดยี วกนั กบั ทกุ ชมุ ชน นอกจากไมส่ ามารถแกป้ ญั หาไดแ้ ลว้ อาจจะสรา้ งปญั หาใหมข่ นึ้ มา กไ็ ด้

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 9 2. เชอื่ วา่ คนในชมุ ชน รจู้ กั และเขา้ ใจชมุ ชนเปน็ อยา่ งดี เนอ่ื งจาก ชมุ ชนทเี่ ราทำ� งานดว้ ยนน้ั เปน็ ชมุ ชนในชนบท และกง่ึ เมอื งกง่ึ ชนบท ซง่ึ โดย สว่ นใหญแ่ ลว้ คนในชมุ ชนรจู้ กั กนั เปน็ อยา่ งดี มคี วามสมั พนั ธต์ อ่ กนั ในหลายรปู แบบ ทงั้ ทเี่ กยี่ วโยงกนั เปน็ เครอื ญาติ เปน็ เพอ่ื น พน่ี อ้ ง ไปจนถงึ เคยเรยี น โรงเรยี นเดยี วกนั บา้ นใกลเ้ รอื นเคยี งกนั ไปทำ� พธิ ที างศาสนาทเี่ ดยี วกนั ทำ� งาน ในทเ่ี ดยี วกนั หนว่ ยงานทที่ ำ� งานอยใู่ นตำ� บลเดยี วกนั รวมไปถงึ ทำ� งานในประเดน็ เดยี วกนั เปน็ ตน้ สายสมั พนั ธท์ มี่ ตี อ่ กนั เชน่ นนี้ ำ� ไปสคู่ วามผกู พนั ในเรอ่ื งอนื่ ๆ ทงั้ ตอ่ คน สถานที่ เรอ่ื งราวตา่ งๆ ทเ่ี คยเกดิ ขนึ้ ในชมุ ชน ทงั้ ในประวตั ศิ าสตรผ์ า่ น เรอ่ื งเลา่ เรอ่ื งราวในอดตี เมอื่ แตล่ ะคนยงั เปน็ เดก็ และความเปลยี่ นแปลงตา่ งๆ ในชมุ ชนมาจนถงึ ปจั จบุ นั การทคี่ นในชมุ ชนไดร้ บั รเู้ รอื่ งราวตา่ งๆ ในชมุ ชน รจู้ กั คน คา่ นยิ ม วฒั นธรรมของชมุ ชน อนั เปน็ ขอ้ มลู ตดิ ตวั ของแตล่ ะคน เมอ่ื นำ� มาทำ� ความเขา้ ใจ คดิ วเิ คราะหก์ จ็ ะเหน็ วา่ คนในชมุ ชนนน้ั มคี วามเขา้ ใจชมุ ชนในหลากหลายมติ ิ ทง้ั ในเชงิ ปรากฎการณแ์ ละเบอ้ื งลกึ เบอื้ งหลงั ของเรอ่ื งราว ความเปน็ มา ความ เปลยี่ นแปลงตา่ งๆ วา่ เปลยี่ นแปลงเมอื่ ไหร่ อยา่ งไร เพราะอะไร อนั เปน็ เรอื่ ง ของความเขา้ ใจตอ่ สภาพปญั หาตา่ งๆ ในชมุ ชน รวมไปถงึ สภาพปญั หาของเดก็ เยาวชน และครอบครวั ของคนในชมุ ชนดว้ ย 3. เช่ือว่าคนในชุมชนมีความรู้ และศักยภาพ ข้ึนอยู่กับการน�ำ ศกั ยภาพนน้ั ไปใชใ้ นทางใดไดบ้ า้ ง อกี ทงั้ มศี กั ยภาพทซี่ อ่ นอยทู่ ย่ี งั ไมไ่ ดด้ งึ มาใช้ ความสามารถทมี่ แี ตไ่ มค่ อ่ ยไดใ้ ช้ และศกั ยภาพทเ่ี มอ่ื หลายๆ คนนำ� มารวมกนั กลายเปน็ ศกั ยภาพใหม่ ในชมุ ชนนนั้ เรามผี คู้ นทแ่ี ตกตา่ งหลากหลาย คนท่ีท�ำงานในโรงพยาบาลชุมชนก็มีความรู้ด้านสุขภาพและเข้าถึง ความรดู้ า้ นสขุ ภาพได้ คนทำ� งานในโรงเรยี น ศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ กม็ คี วามรดู้ า้ น การศกึ ษา ดา้ นพฒั นาการเดก็ การดแู ลใหก้ ารเรยี นรกู้ บั เดก็ คนทำ� งานดา้ น

10 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน พฒั นาชมุ ชน พฒั นาอาชพี กม็ คี วามรเู้ กยี่ วกบั อาชพี ตา่ งๆ ในทอ้ งถน่ิ เชน่ เดยี ว กบั ผคู้ นในชมุ ชน ชาวนารเู้ รอ่ื งการปลกู ขา้ วเปน็ อยา่ งดี เกษตรกรรวู้ ธิ กี ารปลกู พชื ผกั ผลไม้ ทเี่ หมาะกบั พนื้ ทน่ี น้ั ๆ ชาวประมงรวู้ ธิ เี ลยี้ งปลาทำ� การประมง คน ค้าขายก็มีความรู้เรื่องการบริโภคสินค้าของคนในชุมชน เราจะเห็นได้ว่า ศกั ยภาพของคนในชมุ ชนนนั้ มเี ตม็ ไปหมด แตอ่ าจจะยงั กระจดั กระจาย ตา่ งคน ตา่ งกท็ ำ� ของตวั เอง ไมไ่ ดม้ กี ารนำ� ศกั ยภาพเหลา่ นน้ั มารวมกนั มาจดั ระบบใหม่ ใหส้ ามารถขบั เคลอื่ นการทำ� งานในแตล่ ะดา้ นได้ 4. เชอ่ื วา่ ชมุ ชนมตี น้ ทนุ ทรพั ยากรทง้ั เรอ่ื งคนทพ่ี รอ้ มจะทำ� งานและ งบประมาณทจี่ ดั สรรได้ ทกุ ชมุ ชนยงั มตี น้ ทนุ สำ� คญั คอื คนมจี ติ อาสาทพ่ี รอ้ ม ทำ� งานเพอ่ื สว่ นรวม และมงี บประมาณทใี่ นชมุ ชนทอ้ งถนิ่ สามารถจดั สรรได้ ทง้ั จากระบบงบประมาณของหนว่ ยงานภาครฐั และองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ รวมไปถงึ งบประมาณจากกองทนุ ในลกั ษณะตา่ งๆ เชน่ กองทนุ สขุ ภาพตำ� บล สำ� นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ (สปสช.) กองทนุ จากหนว่ ยงานภาครฐั อนื่ ๆ รวมไปถงึ การจะระดมทรพั ยากรในชมุ ชนทอ้ งถน่ิ เพอื่ มาชว่ ยกนั พฒั นา ชมุ ชนกม็ คี วามเปน็ ไปสงู 5. เชอ่ื วา่ คนในชมุ ชนอยากทำ� อะไรเพอื่ บา้ นเกดิ รกั ถน่ิ ฐานบา้ นเกดิ รกั ชมุ ชน อยากเหน็ ชมุ ชนมสี ภาพแวดลอ้ มทด่ี ี เหมาะสมทจี่ ะอยอู่ าศยั และเลย้ี ง ดลู กู หลาน ผคู้ นในชมุ ชนดแู ลชว่ ยเหลอื ซง่ึ กนั และกนั มคี วามสมั พนั ธท์ ด่ี ตี อ่ กนั ทำ� ใหผ้ อู้ ยอู่ าศยั รสู้ กึ อบอนุ่ ใจ ชมุ ชนเปน็ พน้ื ทปี่ ลอดภยั มพี นื้ ทใ่ี หค้ นทกุ เพศทกุ วยั ไดท้ ำ� กจิ กรรมสรา้ งสรรค์ ไดแ้ สดงออก ความเชอื่ วา่ ทกุ ชมุ ชนอยากใหช้ มุ ชนของตนเองนา่ อยมู่ คี วามสขุ ซง่ึ หากเราเขา้ ใจเรอื่ งระบบทสี่ ง่ ผลสะทอ้ นตอ่ กนั แลว้ เรากจ็ ะเขา้ ใจและเหน็ แนวทาง วา่ ชมุ ชนทดี่ สี มั พนั ธก์ บั ระบบครอบครวั ระบบชมุ ชน ระบบโรงเรยี น และระบบ อน่ื ๆ ในชมุ ชนทอ้ งถน่ิ ในจงั หวดั และในประเทศ

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 11 ทำ�ไมชมุ ชนยงั แกป้ ญั หาไมไ่ ด้ แมใ้ นหลายพนื้ ที่ คนในชมุ ชนจะรดู้ วี า่ ชมุ ชนเผชญิ กบั ปญั หาอะไรบา้ ง และเกดิ จากอะไร แตก่ ย็ งั ไมไ่ ดล้ กุ ขน้ึ มาแกป้ ญั หา บางพนื้ ทอ่ี าจมคี นลกุ ขนึ้ มา พยายามแกป้ ญั หาแลว้ แตท่ ำ� ไมยงั แกไ้ มไ่ ด้ สาเหตทุ ช่ี มุ ชนยงั แกป้ ญั หาไมไ่ ด้ หรอื ไมไ่ ดท้ ำ� อาจจะเกย่ี วกบั เรอื่ งดงั ตอ่ ไปนี้ 1. ขาดกลมุ่ คนผรู้ เิ รม่ิ ทท่ี ำ� งานตอ่ เนอ่ื งและแกป้ ญั หาจรงิ จงั หลาย ชมุ ชนมคี นทห่ี ว่ งใยชมุ ชนอยจู่ ำ� นวนมาก แตข่ าดคนจดุ ประกายและรเิ รมิ่ เมอื่ ใด ทม่ี คี นรเิ รมิ่ ชวนทำ� กจ็ ะมคี นอยากรว่ มมากมาย ท่ีผ่านมา หลายพื้นท่ีมีผู้ริเริ่มชวนคนในชุมชนลุกข้ึนมาจัดการกับ ปญั หากจ็ รงิ แตเ่ มอื่ เจอกบั สารพดั ปญั หากท็ อ้ แทท้ ำ� ตอ่ ไปไมไ่ หว หรอื แบบแผน ทม่ี กั เหน็ เกดิ ขน้ึ กค็ อื การรวมกลมุ่ คนในชมุ ชนทเี่ กดิ จากการรเิ รมิ่ โดยภาครฐั ทจี่ ดั ตงั้ คนตามนโยบายของรฐั แตล่ ะยคุ แตล่ ะสมยั กำ� หนดสงั่ การลงมา การรวม กลมุ่ แบบนน้ั เมอื่ หมดงบประมาณตา่ งคนตา่ งกแ็ ยกยา้ ยกนั ไป ยงั ไมไ่ ดเ้ รม่ิ แก้ ปญั หากต็ อ้ งเลกิ รากนั ไป การทำ� เชน่ นจี้ ะลดทอนศกั ดศิ์ รแี ละความเขม้ แขง็ ของ ชมุ ชน ทำ� ใหช้ มุ ชนกลายเปน็ ผรู้ อ้ งขอ รอรบั ความชว่ ยเหลอื หวงั พงึ่ พาคนอนื่ โดยไมก่ ระตอื รอื รน้ ลกุ ขนึ้ มามสี ว่ นรว่ มในการแกป้ ญั หาเอง มตี วั อยา่ งทนี่ า่ เรยี นรมู้ ากมาย ทใี่ นชมุ ชนมคี นทรี่ เิ รม่ิ อยากทำ� และชวน ผคู้ นมาทำ� กจิ กรรมในชมุ ชนกนั เปน็ กลมุ่ ๆ แตล่ ะกลมุ่ ชว่ ยกนั แกป้ ญั หาแตล่ ะ ดา้ นตามความสนใจและความถนดั ประสานรว่ มมอื กนั เปน็ เครอื ขา่ ย มองภาพ รวมของชมุ ชนดว้ ยกนั จนสามารถจดั การปญั หาในหลายๆ เรอื่ งได ้ 2. ขาดเจา้ ภาพเปน็ ตวั กลางประสานความรว่ มมอื ในพนื้ ท่ี การมี เจา้ ภาพในการทำ� งานกเ็ ปน็ อกี เรอ่ื งหนงึ่ ทคี่ ลา้ ยๆ กบั การมคี นหรอื กลมุ่ คนทชี่ วน

12 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน กนั ลกุ ขนึ้ มาทำ� งานใหก้ บั ชมุ ชน แตร่ ปู แบบของการมเี จา้ ภาพมาชวนกลมุ่ คน หนว่ ยงาน องคก์ รในชมุ ชนทำ� งานแกป้ ญั หาชมุ ชนนนั้ เจา้ ภาพไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเปน็ องคก์ รชมุ ชน แตเ่ ปน็ องคก์ รทต่ี อ้ งการเขา้ ไปชวนคนในชมุ ชนมาทำ� งานเพอื่ แก้ ปญั หาชมุ ชนในดา้ นทเ่ี ขาถนดั หรอื เขาสนใจจรงิ ๆ หากมเี จา้ ภาพเขา้ ไปสรา้ ง กระบวนการใหช้ มุ ชนเกดิ การรวมกลมุ่ รวมตวั กนั ลกุ ขน้ึ นมาทำ� งานเพอื่ ชมุ ชน และเน้นให้กลุ่มต่างๆ ท่ีเกิดขึ้นในชุมชนด�ำเนินงานอย่างต่อเน่ืองก็จะเกิด ประโยชนก์ บั ชมุ ชนไดเ้ ชน่ เดยี วกนั ยงิ่ เจ้าภาพเข้าไปท�ำงานโดยเริม่ ที่คนหรือกลมุ่ คนทีม่ ีหวั ใจอยากจะ ทำ� งานเพอื่ ชมุ ชนอยแู่ ลว้ ยงิ่ ทำ� ใหก้ ารทำ� งานเพอ่ื ชมุ ชน การแกป้ ญั หาชมุ ชนยงิ่ ทำ� ไดอ้ ยา่ งมคี วามหวงั วา่ จะประสบความสำ� เรจ็ ได้ เพราะจะเปน็ การผสมผสาน องคค์ วามรขู้ ององคก์ รทเ่ี ปน็ เจา้ ภาพกบั องคค์ วามรทู้ คี่ นและกลมุ่ คนในชมุ ชนมี อยแู่ ลว้ กจ็ ะเพมิ่ โอกาสในการทำ� งานไดส้ ำ� เรจ็ 3. หนว่ ยงานตา่ งๆ ในตำ� บล ตา่ งคนตา่ งทำ� ตามภารกจิ ของตวั เอง ในแตล่ ะตำ� บลนนั้ พบวา่ มหี ลายหนว่ ยงานทมี่ กี ลมุ่ เปา้ หมายในการทำ� งานเปน็ กลมุ่ เดยี วกนั แตก่ ารแบง่ หนว่ ยงานตามภารกจิ ทำ� ใหเ้ กดิ จดั การปญั หาแบบ แยกสว่ น เชน่ หนว่ ยงานทมี่ กี ลมุ่ เปา้ หมายเปน็ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั นน้ั มที ง้ั องคก์ ารบรหิ ารสว่ นทอ้ งถนิ่ ทท่ี ำ� งานผา่ นสภาการศกึ ษา ศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บล (รพ.สต.) ยกตวั อยา่ งเชน่ เดก็ หนง่ึ คนใน ตำ� บลนนั้ เรอื่ งการศกึ ษาเปน็ เรอ่ื งของศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ หรอื โรงเรยี น เรอ่ื ง สขุ ภาพเปน็ เรอ่ื งของ รพ.สต. เรอ่ื งการดแู ลเหมาะสมหรอื ไมเ่ ปน็ เรอื่ งของ สำ� นกั งานพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ยจ์ งั หวดั (พมจ.) ยงิ่ ถา้ เดก็ และ ครอบครวั มปี ญั หาอน่ื ๆ กจ็ ะมหี นว่ ยงานทด่ี แู ลเดก็ หลายหนว่ ยงานขนึ้ ไปอกี แต่ คำ� ถามกค็ อื วา่ ทำ� ไมเดก็ ถงึ เขา้ ไมถ่ งึ บรกิ ารบางดา้ นของตำ� บล หรอื การดแู ลใน บางเรอื่ งยงั ทำ� ไดไ้ มด่ พี อ ตกสำ� รวจบา้ ง ไมม่ ขี อ้ มลู ปญั หาทแี่ ทจ้ รงิ ของเดก็ บา้ ง หรอื ไมไ่ ดแ้ กส้ าเหตขุ องปญั หาเพราะไมใ่ ชภ่ ารกจิ ของหนว่ ยงานบา้ ง บางครงั้

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 13 เราอาจจะพบวา่ ภารกจิ ตา่ งๆ ทเี่ กย่ี วกบั เดก็ กม็ กี ารทบั ซอ้ นทำ� ใหโ้ ยนกนั ไป โยนกนั มา ทำ� ใหเ้ ดก็ ไมไ่ ดร้ บั การดแู ลอยา่ งทคี่ วรจะเปน็ กม็ ี การนำ� ภารกจิ ของแตล่ ะหนว่ ยงานมาดดู ว้ ยกนั ใหเ้ หน็ ชดั ๆ วา่ เดก็ หนงึ่ คนจะไดร้ บั การดแู ลอยา่ งไรอยา่ งเปน็ องคร์ วมจงึ สำ� คญั อยา่ งยง่ิ 4. มองความจรงิ จากคนละดา้ นทำ� ใหไ้ มเ่ หน็ ภาพรวมของปญั หา เนอื่ งจากภารกจิ ทแ่ี ตกตา่ งของแตล่ ะหนว่ ยงาน ทำ� ใหก้ ารทำ� งานมงุ่ ไปเฉพาะ ดา้ นและมขี อ้ มลู เฉพาะดา้ น แตล่ ะหนว่ ยงานเมอื่ มองไปทเี่ ดก็ คนหนงึ่ กจ็ ะมอง เหน็ เฉพาะสว่ นของตน เชน่ โรงพยาบาลกจ็ ะเหน็ แตเ่ รอื่ งนำ�้ หนกั สว่ นสงู การ เจรญิ เตบิ โตทางรา่ งกายของเดก็ แตไ่ มเ่ หน็ ดา้ นอนื่ ๆ วา่ เดก็ ไมค่ อ่ ยไดเ้ ลน่ ทำ� ให้ ไมม่ พี ฒั นาการ การเรยี นรขู้ องเดก็ ชา้ กวา่ ทค่ี วรจะเปน็ หรอื เดก็ ไดร้ บั การเลย้ี ง ดไู มเ่ หมาะสม สว่ นหนว่ ยงานทดี่ แู ลอกี ดา้ นกจ็ ะไมเ่ หน็ ดา้ นอนื่ ๆ เปน็ ตน้ รวม ทง้ั ภาพรวมของปญั หาครอบครวั ของเดก็ ดว้ ย เพราะโดยสว่ นใหญแ่ ลว้ ปญั หาของ เดก็ ไมไ่ ดเ้ กดิ ขน้ึ จากตวั เดก็ แตเ่ กดิ จากสภาพแวดลอ้ ม ฐานะของครอบครวั การ เลยี้ งดู การดแู ลเอาใจใสข่ องครอบครวั ความรคู้ วามคดิ ความเชอื่ ในการดแู ลเดก็ ของครอบครวั เปน็ ตน้ การมองความจรงิ ของตวั เดก็ ใหร้ อบดา้ นจงึ เปน็ กระบวน การทต่ี อ้ งทำ� รว่ มกนั ของหนว่ ยงานทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั เดก็ เพอื่ ใหท้ กุ หนว่ ยงานมี ขอ้ มลู ชดุ เดยี วกนั การจดั การปญั หากจ็ ะเกอ้ื กลู กนั ได้ ปลกุ พลงั ชมุ ชนแกป้ ญั หาของตนเอง จากแนวความคดิ ความเชอื่ ตอ่ ชมุ ชนขององคก์ รทต่ี อ้ งการทำ� งานให้ ชมุ ชนลกุ ขน้ึ มาแกป้ ญั หาและสรา้ งสรรคช์ มุ ชนเอง และการวเิ คราะหเ์ กยี่ วกบั การจดั การปญั หาของชมุ ชน นำ� ไปสคู่ ำ� ถามสำ� คญั วา่ “ถา้ อยากเหน็ คนในชมุ ชน ลกุ ขน้ึ มาจดั การกบั ปญั หาของชมุ ชนเอง ตอ้ งทำ� อยา่ งไร”

14 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน กระบวนการทำ� งานทจี่ ะนำ� ไปสกู่ ารลกุ ขนึ้ มาจดั การปญั หาของคนใน ชมุ ชนนนั้ อยทู่ ก่ี ารรเิ รมิ่ สรา้ งสรรคแ์ ละเขา้ ไปทำ� งานรว่ มกบั คนในชมุ ชน โดย เรม่ิ ตน้ จาก 1. การเปน็ เจา้ ภาพชวนคนทเี่ กย่ี วขอ้ งใหม้ ารว่ มมอื กนั ทำ� งานเพอ่ื ชมุ ชน เมอ่ื เรามองเขา้ ไปในชมุ ชนเราจะเหน็ วา่ มหี นว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั การ ทำ� งานในแตล่ ะประเดน็ อยแู่ ลว้ แตห่ นว่ ยงานเหลา่ นยี้ งั ไมม่ ใี ครลกุ ขนึ้ มารเิ รม่ิ เปน็ เจา้ ภาพทจี่ ะชวนคนอนื่ ๆ ในชมุ ชนมารว่ มกนั การเชอ้ื เชญิ ผคู้ นเขา้ มาจงึ ตอ้ ง มหี นว่ ยงานกลางทอี่ ยากทำ� เพอ่ื ใหห้ นว่ ยงานตา่ งๆ ในชมุ ชนไดป้ ระสานรว่ มมอื กนั จรงิ ๆ มองเหน็ ประโยชนข์ องชมุ ชนเปน็ ทตี่ ง้ั การมอี งคก์ รทล่ี กุ ขนึ้ มาเปน็ เจา้ ภาพจะชว่ ยใหช้ มุ ชนเรม่ิ ตน้ หนั หนา้ เขา้ หากนั พดู คยุ กนั เพอ่ื สรา้ งความ รว่ มมอื กนั ได้ การเป็นเจ้าภาพในช่วงเริ่มต้น เมื่อศึกษาข้อมูลของชุมชนว่ามีใคร หนว่ ยงานใดเกย่ี วขอ้ งบา้ ง ไมว่ า่ จะเปน็ หนว่ ยงานขนาดไหน หรอื กลมุ่ ชมรม ตา่ งๆ ในชมุ ชน ทม่ี ใี จอยากจะทำ� บางอยา่ งเพอ่ื ชมุ ชน เจา้ ภาพหรอื องคก์ รควร จะประสานคนจากตา่ งหนว่ ยงานนนั้ เขา้ มาพดู คยุ เชอื่ มโยงผคู้ นใหม้ พี นื้ ทใี่ นการ พบปะพดู คยุ กนั ถงึ สงิ่ ทเี่ กดิ ขนึ้ ในชมุ ชน และบอกถงึ เปา้ หมายทอี่ ยากจะเหน็ วา่ ตอ้ งการความรว่ มมอื จากผคู้ นทอ่ี ยใู่ นตา่ งหนว่ ยงานใหเ้ ขา้ มารว่ มกนั ขบั เคลอื่ น การทำ� งานเพอ่ื ใหช้ มุ ชนดขี น้ึ อยา่ งไร เพอ่ื จดั การกบั ปญั หาดา้ นใดบา้ ง ในขน้ั ตอนนอ้ี งคก์ รตอ้ งแสดงความจรงิ ใจวา่ เขา้ มาเปน็ เจา้ ภาพ เปน็ สอ่ื กลางทำ� งานเพอ่ื อะไร ใหเ้ หน็ วา่ เรายดึ ชมุ ชนเปน็ ตวั ตงั้ คนทม่ี าจากแตล่ ะ หนว่ ยงานมบี ทบาท มคี วามสำ� คญั และประโยชนท์ ไ่ี ดเ้ ปน็ ประโยชนต์ อ่ ชมุ ชน ไมใ่ ชก่ ารทำ� โครงการแคโ่ ครงการ เขา้ มาชวนทำ� แลว้ พอหมดโครงการอนาคตจะ เปน็ อยา่ งไรตอ่ ในฐานะทเ่ี ปน็ องคก์ รสนบั สนนุ ตอ้ งบอกใหช้ ดั แมว้ า่ การทำ� โครงการจะมวี นั ทจี่ บลง แตอ่ งคก์ รมคี วามตง้ั ใจอยา่ งไร คนทเ่ี ขา้ มารว่ มมอื จะ เพมิ่ ความสามารถ และพฒั นาตนเองไปอยา่ งไร และผลลพั ธข์ องการลงมอื ทำ�

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 15 นน้ั เปน็ ประโยชนก์ บั คนทเี่ ขา้ มารว่ มมอื แตล่ ะหนว่ ยงานอยา่ งไร ชมุ ชนจะไดร้ บั ประโยชนอ์ ยา่ งไรบา้ ง 2. ชช้ี วนใหเ้ หน็ ภาพรวมของปญั หาและความจรงิ รอบดา้ นรว่ มกนั เมอื่ เราเชอื่ มโยงคนทเ่ี กยี่ วขอ้ งและสนใจในการจดั การปญั หาทงั้ จากหลากหลาย หนว่ ยงาน กลมุ่ ชมรม ตา่ งๆ เขา้ มาแลว้ การนำ� ขอ้ มลู มาพดู คยุ กนั เปน็ เรอื่ ง สำ� คญั มาก เพอื่ ใหแ้ ตล่ ะหนว่ ยงานไดบ้ อกเลา่ ถงึ ขอ้ มลู ทตี่ นมอี ยู่ สงิ่ ทหี่ นว่ ยงาน กำ� ลงั ทำ� มอี ะไรบา้ ง ทำ� อยา่ งไร มปี ญั หาอปุ สรรคอยา่ งไร เมอื่ ทกุ หนว่ ยงาน แลกเปลย่ี นขอ้ มลู กนั แลว้ เราจดั ระบบของขอ้ มลู เรากจ็ ะเหน็ ความจรงิ ไดอ้ ยา่ ง รอบดา้ น สามารถนำ� ขอ้ มลู ทไ่ี ดม้ าวเิ คราะห์ และถา้ เรามขี อ้ มลู ไมพ่ อ เรากจ็ ะ มองเหน็ วา่ มอี ะไรบา้ งทเี่ รายงั ไมร่ แู้ ละตอ้ งเกบ็ ขอ้ มลู เพม่ิ เตมิ กระบวนการในการ เกบ็ ขอ้ มลู เพมิ่ เตมิ ทำ� ขอ้ มลู ใหเ้ ปน็ ชดุ เดยี วกนั กจ็ ะเปน็ การเรม่ิ ตน้ การทำ� งาน ของกลมุ่ คนทเ่ี ราชวนใหเ้ ขา้ มารว่ มมอื กนั การไดท้ ำ� งานรว่ มกนั ในชว่ งแรกจงึ เปน็ เรอ่ื งของการทำ� ใหเ้ หน็ ขอ้ มลู ความเปน็ จรงิ รว่ มกนั เพอื่ จะนำ� ไปสกู่ ารวเิ คราะห์ ขอ้ มลู รว่ มกนั ตอ่ ไป 3. นำ� กระบวนการหลอมใจ สรา้ งเปา้ หมายรว่ ม สงิ่ ทอี่ งคก์ รควรศกึ ษา ก็คอื กระบวนการในการท�ำให้คนในชุมชนทมี่ าจากต่างหนว่ ยงานมาท�ำงาน รว่ มกนั ได้ คนที่ต่างภารกิจ ต่างวัฒนธรรมองค์กร มีความรู้ ความสามารถ ประสบการณใ์ นการทำ� งานในหนา้ ทข่ี องตนมาพอสมควร เราจะทำ� อยา่ งไร หรอื มกี ระบวนการอยา่ งไรใหเ้ ขาเหลา่ นรี้ สู้ กึ ตระหนกั ตอ่ ปญั หา เหน็ เปา้ หมายรว่ ม แลว้ อยากลกุ ขน้ึ มาทำ� บางอยา่ งเพอ่ื จดั การกบั ปญั หานนั้ รว่ มกนั กระบวนการท�ำเป้าหมายร่วมต้องไม่ไปติดกับอยู่กับวิสัยทัศน์หรือ เปา้ หมายรว่ มทเ่ี ปน็ เหมอื นคำ� ขวญั แตต่ อ้ งเปน็ ภาพทชี่ ดั กวา่ นนั้ ทกุ คนมองเหน็ ตนเองอยใู่ นภาพฝนั ของชมุ ชน และรวู้ า่ จะตอ้ งไปใหถ้ งึ จดุ นน้ั ใหไ้ ด้

16 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน ภาพฝนั ทก่ี ระจา่ งชดั จะมพี ลงั มากพอทจ่ี ะเขา้ ไปอยใู่ นใจของผคู้ น เปน็ สว่ นหนงึ่ ของเจตจำ� นงคอ์ นั มงุ่ มนั่ ของคนทเ่ี ขา้ มารว่ มกนั ตรงน้ี เพราะฉะนนั้ กระบวนการสรา้ งเปา้ หมายรว่ มหรอื สรา้ งภาพฝนั อาจจะตอ้ งคอ่ ยๆ ทำ� เหมอื น เปน็ การนำ� จก๊ิ ซอวข์ องแตล่ ะคนมาคอ่ ยๆ วางใหไ้ ดภ้ าพฝนั รว่ ม และทกุ คนเปน็ เจา้ ของเปา้ หมายรว่ มกนั เมอ่ื ภาพฝนั ของชมุ ชนทท่ี กุ คนอยากเหน็ ชดั เจนแลว้ กม็ ามองภาพนน้ั กนั ทลี ะเรอ่ื ง เปา้ หมายของแตล่ ะเรอื่ งนนั้ คอื อะไร เปา้ หมายยอ่ ยนจ้ี ะตอ้ งทำ� ให้ สำ� เรจ็ ภายในชว่ งเวลาใด ยกตวั อยา่ ง เชน่ ถา้ เราจะบรรลเุ ปา้ หมายรว่ มทเี่ ปน็ ภาพฝันของชุมชน เราต้องแก้ปัญหาเร่ืองเด็กยากจน ต้องแก้ปัญหาเร่ือง สขุ ภาพเดก็ แกป้ ญั หาเรอื่ งการเลย้ี งดเู ดก็ ทไี่ มถ่ กู ตอ้ ง ทำ� ใหค้ รอบครวั มคี วามรู้ ในการดแู ลเดก็ ใหม้ พี ฒั นาการทดี่ ี เปน็ ตน้ เปา้ หมายยอ่ ยเหลา่ นเ้ี มอื่ ทำ� สำ� เรจ็ แตล่ ะเรอื่ ง นำ� มาเชอ่ื มโยงกนั แลว้ จะนำ� ไปสเู่ ปา้ หมายใหญท่ ต่ี งั้ ไวร้ ว่ มกนั ได้ อยา่ งไร เปน็ การมองเหน็ ภาพของเปา้ หมายตลอดเสน้ ทาง 4. วางแผนและลงมอื ทำ� เพอื่ ภาพฝนั ชมุ ชน เมอ่ื ทมี ชมุ ชนมเี ปา้ หมาย และภาพฝนั รว่ มกนั อยา่ งชดั เจนแลว้ ขนั้ ตอ่ ไปกเ็ ปน็ เรอื่ งกระบวนการวางแผน รว่ มกนั เพอ่ื เดนิ ไปสเู่ ปา้ หมายของชมุ ชน ในแตล่ ะขนั้ ตอนมเี ปา้ หมายยอ่ ยอะไรบา้ ง มเี รอ่ื งใดทส่ี ำ� คญั ตอ้ งทำ� กอ่ น รว่ มกนั คดิ วางแผนเพอื่ ลงมอื ปฏบิ ตั กิ าร แบง่ บทบาทของคนในทมี ใคร ทำ� อะไร อยา่ งไร ฯลฯ ลงรายละเอยี ดใหท้ กุ คนเหน็ ภาพการทำ� งานรว่ มกนั การวางแผนไมใ่ ชก่ ารตงั้ หวั ขอ้ แตต่ อ้ งทำ� ใหท้ กุ คนเหน็ ถงึ รายละเอยี ด ในการลงมอื ปฏบิ ตั ิ และอยบู่ นพนื้ ฐานความรู้ ความสามารถ ความถนดั ความ ตอ้ งการและความพรอ้ มของคนในทมี ทอี่ ยากจะทำ� ดว้ ย หากสว่ นไหนทย่ี งั ขาด ความรู้ ความสามารถ ควรเพมิ่ เตมิ ความรคู้ วามสามารถเหลา่ นน้ั ไดจ้ ากทไี่ หน อยา่ งไร เหลา่ นอ้ี ยใู่ นขนั้ ตอนการวางแผนและการเตรยี มในการลงมอื ปฏบิ ตั กิ าร

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 17 หลงั จากลงมอื ปฏบิ ตั กิ าร ควรมกี ารถอดบทเรยี น สรปุ บทเรยี นเพอ่ื ให้ เหน็ วา่ กจิ กรรมทที่ ำ� ลงไปนน้ั ทำ� ไดส้ ำ� เรจ็ หรอื ไมส่ ำ� เรจ็ เพราะอะไร มปี ญั หา อปุ สรรคอะไรบา้ ง หากทำ� กจิ กรรมอกี ควรปรบั ปรงุ อะไรบา้ ง และสงิ่ ทท่ี ำ� ไดด้ อี ยู่ แลว้ จะพฒั นาอยา่ งไรใหด้ ยี งิ่ ขน้ึ พรอ้ มกนั นน้ั กต็ อ้ งประเมนิ ตนเอง วา่ เราทำ� งาน ถงึ จดุ ไหนแลว้ ใกลห้ รอื ไกลเปา้ หมายแคไ่ หน เพอ่ื ใหเ้ รานำ� มาวางแผนการ ทำ� งานของเราเพมิ่ ในขนั้ ตอ่ ไป ใหเ้ ราไดข้ ยบั เขา้ ใกลเ้ ปา้ หมายหรอื ภาพฝนั ท่ี วางไว้ ทงั้ หมดนน้ี ำ� ไปสแู่ นวคดิ เรอื่ ง “การโคช้ ” เพอื่ ใหค้ นจากตา่ งหนว่ ยงาน ในชมุ ชนเขา้ มารว่ มมอื กนั เปน็ ทมี มกี ารแบง่ ปนั และคน้ หาขอ้ มลู เพอื่ เขา้ ใจภาพ รวมสถานการณร์ ว่ มกนั มเี ปา้ หมายรว่ ม วางแผนการทำ� งานและลงมอื ปฏบิ ตั ิ การรว่ มกนั โดยมี “โคช้ ” เปน็ ผใู้ ชท้ กั ษะโคช้ ในการเชอ่ื มโยงผคู้ นและการ ทำ� งานใหไ้ ปดว้ ยกนั ได้ เขา้ ใจกระบวนการโคช้ กบั การทำ�งานชมุ ชน องคก์ รตา่ งๆ ทที่ ำ� งานกบั ชมุ ชน หากจะนำ� เรอื่ ง “การโคช้ ” และ “การ สรา้ งทมี ” มาใชใ้ นการทำ� งาน ควรมคี วามเขา้ ใจในเรอ่ื งตา่ งๆ ตอ่ ไปน้ี เพอ่ื ชว่ ย ใหส้ ามารถนำ� ความเปน็ “โคช้ ” มาใชท้ ำ� งานใหป้ ระสบความสำ� เรจ็ ตามบทบาท หนา้ ทแ่ี ละคณุ คา่ ความหมายของ “โคช้ ” ทแี่ ทจ้ รงิ 1. การวางบทบาทขององคก์ รตอ่ ชมุ ชน การโคช้ เปน็ กระบวนการทำ� งานทม่ี คี วามชดั เจนในแงท่ วี่ า่ ผทู้ เ่ี ปน็ โคช้ ไม่ ไดเ้ ปน็ ผลู้ งมอื ปฏบิ ตั กิ าร การวางบทบาทแบบนต้ี งั้ แตต่ น้ ในการทำ� งาน จะทำ� ให้ ทมี ชมุ ชนไมร่ สู้ กึ วา่ กำ� ลงั จะมคี นเขา้ มาทำ� ใหก้ บั ชมุ ชน หรอื มคี นเขา้ มาจดั การ ปญั หาให้ แตเ่ ปน็ การบอกชดั วา่ มาโคช้ ใหค้ นในชมุ ชนลกุ ขน้ึ มาทำ� เอง โคช้ เปน็

18 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน เพยี งผทู้ ค่ี อยดแู ล สนบั สนนุ ใหค้ นในชมุ ชนรวมตวั กนั เปน็ ทมี และจดั การปญั หา ในชมุ ชนตนเองโดยโคช้ มที กั ษะการโคช้ การสรา้ งทมี และเสรมิ ทกั ษะในการ ทำ� งานใหท้ มี ชมุ ชนทำ� งานเองได้ 2. กระบวนการโคช้ เปน็ กระบวนการทเ่ี หมาะสมกบั การทำ� งานชมุ ชน องคก์ รทใี่ หค้ วามสำ� คญั ในการพฒั นาศกั ยภาพของคนทำ� งานใหเ้ ตบิ โต อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง จะเลอื กใชก้ ารโคช้ มาเปน็ เครอื่ งมอื ในการชว่ ยพฒั นาคนและการ ทำ� งานไปพรอ้ มกนั ผา่ นรปู แบบของทงั้ การอบรม (training) การโคช้ ทมี (Team Coaching) และการโคช้ ตวั ตอ่ ตวั เพราะกระบวนการโคช้ จะชว่ ยในเรอื่ งตอ่ ไปน ้ี • การกระตนุ้ ใหค้ นในทมี รจู้ กั ตนเอง วเิ คราะหแ์ ละอยากจะพฒั นา ตนเอง หลายคนอาจไมร่ วู้ า่ ตวั เองมจี ดุ แขง็ อะไร ทำ� ใหไ้ มอ่ าจนำ� ศกั ยภาพทดี่ ี ภายในออกมาใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนต์ อ่ สว่ นรวม แตโ่ คช้ สามารถใชท้ กั ษะ การโคช้ ชว่ ยดงึ ศกั ยภาพของแตล่ ะคนออกมาได้ ชว่ ยใหเ้ ขารจู้ กั ตวั เอง จดุ เดน่ จดุ แขง็ และจดุ ทตี่ อ้ งปรบั ปรงุ พฒั นาตนเอง • การโคช้ เปน็ เครอ่ื งมอื ในการสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มและอำ� นาจรว่ มของทมี การโคช้ ใชว้ ธิ กี าร/หรอื กระบวนการสนทนาอยา่ งสรา้ งสรรค์ เปดิ พนื้ ท่ี ทเ่ี ออื้ ใหท้ กุ คนไดม้ สี ว่ นรว่ มในการแสดงความคดิ เหน็ และความรสู้ กึ เพอ่ื จดั การปญั หาในชมุ ชนดว้ ยกนั การใหค้ วามสำ� คญั กบั ทกุ เสยี งทำ� ใหท้ กุ คนเกดิ ความมน่ั ใจ กลา้ คดิ กลา้ ทำ� กลา้ แสดงออก กลา้ นำ� เสนอสง่ิ ใหมๆ่ และเกดิ ความรสู้ กึ รว่ มเปน็ ทมี เดยี วกนั

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 19 • การโคช้ เปน็ กระบวนการพฒั นาศกั ยภาพ การโคช้ เปน็ กระบวนการในการชว่ ยพฒั นาศกั ยภาพ คอ่ ยๆ ปรบั ปรงุ การทำ� งาน และทำ� ใหแ้ ตล่ ะคนมคี วามสามารถในการทำ� งานเพม่ิ ขน้ึ เปดิ โอกาสใหค้ นในทมี ไดช้ ว่ ยกนั คดิ ชว่ ยกนั ทำ� สง่ิ ใหมๆ่ แสวงหาแนว ทางใหมๆ่ ดว้ ยการตง้ั คำ� ถามของโคช้ ทจ่ี ะกอ่ ใหเ้ กดิ ความคดิ ตอ่ ยอด ทมี ฟงั กนั มากขนึ้ สะทอ้ นความคดิ เพมิ่ มมุ มองจากโคช้ ทำ� ใหก้ าร สอ่ื สารภายในทมี ดขี นึ้ สรา้ งความสมั พนั ธท์ ด่ี แี ละกอ่ ใหเ้ กดิ ความรว่ ม มอื ของทมี เพอื่ ทำ� งานในชมุ ชนอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ 3. การโคช้ เปน็ กระบวนการทเ่ี นน้ ศกั ยภาพดา้ นใน หลกั การโคช้ เกดิ ขน้ึ จากความเชอ่ื ทวี่ า่ “แตล่ ะคนมคี วามสามารถ มี ศกั ยภาพทยี่ งั ไมไ่ ดน้ ำ� ออกมาใช้ และมคี วามสามารถในการคน้ หาวธิ กี ารทดี่ แี ละ เหมาะสมของตวั เอง นำ� ไปสเู่ ปา้ หมายของตวั เองไดด้ กี วา่ วธิ ขี องคนอน่ื ” จงึ มกี าร ออกแบบกระบวนการและทกั ษะทแ่ี ตกตา่ งจากการพฒั นาคนในแบบอนื่ ๆ การ โคช้ เปน็ ทางเลอื กหนง่ึ สำ� หรบั คนทม่ี คี วามเชอื่ ในแนวทางนที้ จ่ี ะนำ� ไปใช้ การโคช้ เปน็ กระบวนการชว่ ยเหลอื ใหผ้ อู้ น่ื เตบิ โตจากภายใน ใหเ้ ขารจู้ กั ตวั เอง โคช้ จงึ มลี ะเอยี ดออ่ นมากในการฟงั การใชค้ ำ� ถาม เพอื่ ใหเ้ ขา้ ใจผรู้ บั การโคช้ อยา่ งแทจ้ รงิ อยา่ งทเ่ี ขาเปน็ ไมใ่ ชม่ าตรฐานทโ่ี คช้ เปน็ คนตดั สนิ วา่ อยากใหเ้ ปน็ ปจั จบุ นั น้ี หลายองคก์ รไดน้ ำ� เรอื่ งการโคช้ เขา้ มาใช้ โดยใหห้ วั หนา้ งาน โค้ชการท�ำงานให้กับคนในทีม เพ่ือให้การท�ำงานเป็นทีมสามารถสร้าง ประสทิ ธภิ าพประสทิ ธผิ ลไดม้ ากยง่ิ ขนึ้ ใหค้ นในทมี มคี วามรคู้ วามเขา้ ใจตอ่ งาน ทที่ ำ� มแี รงบนั ดาลใจในการทำ� งาน และรวู้ า่ งานทท่ี ำ� อยนู่ นั้ เปน็ ประโยชนอ์ ยา่ งไร รวมทงั้ โอกาสในการเตบิ โตของคนทำ� งานทง้ั ในเรอ่ื งของศกั ยภาพทเ่ี พม่ิ ขน้ึ และ ความกา้ วหนา้ ในหนา้ ทกี่ ารงาน

20 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน “การโคช้ ” จงึ เปน็ เครอ่ื งมอื ใหมท่ มี่ กี ารนำ� มาใชก้ นั มากขนึ้ ในเกอื บทกุ วงการ เรอ่ื งราวเกย่ี วกบั หลกั การโคช้ ทกั ษะการโคช้ จงึ เปน็ ความรทู้ แี่ พรห่ ลาย สามารถหาอา่ นไดจ้ ากหนงั สอื หลายเลม่ เวบ็ ไซตเ์ ผยแพรค่ วามรจู้ ากหลายแหง่ และมหี ลกั สตู รใหไ้ ดเ้ รยี นรแู้ นวคดิ หลกั การ ทดลองฝกึ ฝน รวมไปถงึ หลกั สตู ร การโคช้ ทตี่ อ้ งมกี ารฝกึ กนั อยา่ งจรงิ จงั และตอ้ งมปี ระสบการณใ์ นการโคช้ หลาย ชวั่ โมง หรอื เปน็ ปี เพอ่ื ใหโ้ คช้ เกดิ ความแมน่ ยำ� ในการใชเ้ ครอ่ื งมอื และทกั ษะที่ เกยี่ วขอ้ งกบั การโคช้ กอ่ นทจ่ี ะไดใ้ บรบั รองจากสถาบนั ทฝี่ กึ สอนใหไ้ ปทำ� งานดา้ น การโคช้ ไดจ้ รงิ ๆ การทอ่ี งคก์ รนำ� เรอ่ื งของการโคช้ มาใชใ้ นการทำ� งาน กห็ มายความวา่ องคก์ รเชอื่ วา่ กระบวนการโคช้ เปน็ เครอ่ื งมอื สำ� คญั เครอื่ งมอื หนงึ่ ทจี่ ะชว่ ยให้ องคก์ รสามารถขบั เคลอ่ื นการทำ� งานเพอื่ ใหท้ มี ชมุ ชนทำ� งานไดต้ ามเปา้ หมายที่ วางไวไ้ ด้ สง่ิ สำ� คญั สำ� หรบั องคก์ รกค็ อื การเลอื กคนทเ่ี ปน็ “โคช้ ” ทใ่ี ชเ้ ครอื่ งมอื ในการโคช้ เปน็ มที กั ษะการโคช้ (การจะเรยี กวา่ มที กั ษะไดน้ น้ั ตอ้ งสามารถใชไ้ ด้ อยา่ งดไี มต่ ดิ ขดั ใชเ้ ปน็ ทำ� เปน็ ทำ� ได)้ และเขา้ ใจเรอื่ งหรอื ประเดน็ ทจี่ ะทำ� การโคช้ “ทำ� งานเปน็ ทมี ” สำ� คญั อยา่ งไร • เพราะเรอื่ งยาก ทำ� คนเดยี วไมไ่ ด้ องคก์ รหรอื หนว่ ยงานตา่ งๆ ทนี่ ำ� เรอื่ ง “การทำ� งานเปน็ ทมี ” มาใชใ้ นการทำ� งาน เพราะตระหนกั ดวี า่ การทำ� งาน เรอ่ื งยากๆ เรอื่ งทซี่ บั ซอ้ นนน้ั ทำ� งานคนเดยี วไมไ่ ด้ ทำ� งานแคเ่ ฉพาะในองคก์ ร ตนเองไมไ่ ด้ องคก์ รจงึ ตอ้ งมแี นวคดิ เรอ่ื งของการรว่ มมอื กนั เปน็ ทมี หรอื การ ทำ� งานเปน็ ทมี ดว้ ย และยกระดบั สกู่ ารเปน็ ทมี เรยี นรู้ เพราะวา่ ความเปน็ ทมี นน้ั ไมใ่ ชเ่ รอื่ งของความสามคั คี ความขดั แยง้ กส็ ามารถทำ� ใหค้ นรว่ มมอื กนั เปน็ ทมี ได้ เรยี นรแู้ ละปฏบิ ตั กิ ารกนั เปน็ ทมี ได้ หากมคี วามเขา้ ใจในความเปน็ ทมี อยา่ ง แทจ้ รงิ

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 21 • เพราะเมอื่ ความแตกตา่ งมาอยรู่ ว่ มกนั จะเกดิ พลงั และศกั ยภาพ ใหมท่ สี่ รา้ งสรรคก์ วา่ เดมิ คนทม่ี ศี กั ยภาพ บทบาทหนา้ ทตี่ า่ งกนั ไมว่ า่ จะอยใู่ น องคก์ รเดยี วกนั หรอื ตา่ งองคก์ ร เมอ่ื ไดพ้ น้ื ทท่ี จ่ี ะนำ� เอาศกั ยภาพทแ่ี ตกตา่ ง เหลา่ นน้ั มาหลอมรวมกจ็ ะเกดิ เปน็ มมุ มองใหมท่ ส่ี รา้ งสรรค์ หรอื ชว่ ยเตมิ เตม็ ความรใู้ หก้ นั กวา้ งขวางยง่ิ ขนึ้ รวมถงึ ชว่ ยปดิ ชอ่ งวา่ งในการทำ� งานของกนั และกนั • เพราะเมอ่ื เรารวมทมี กนั ทรพั ยากรทเี่ รามจี ะทวคี ณู ในแตล่ ะ องคก์ รตา่ งกจ็ ดั สรรงบประมาณและทรพั ยากรตา่ งๆ ในการทำ� งานเพอ่ื กลมุ่ เปา้ หมายกลมุ่ เดยี วกนั อยแู่ ลว้ สามารถนำ� ทรพั ยากรเหลา่ นน้ั มาทำ� งานดว้ ยกนั จดั สรรการเปน็ เจา้ ภาพของงานไปตามหนว่ ยงานตา่ งๆ ใหเ้ ปา้ หมายของการทำ� โครงการและกจิ กรรมนนั้ ๆ เหมาะสมกบั ภารกจิ ของหนว่ ยงาน เชอ่ื มโยงการ ทำ� งานกนั ดว้ ยเปา้ หมายสงู สดุ ทมี่ ตี อ่ กลมุ่ เปา้ หมาย อยา่ งเชน่ ในโครงการทท่ี กุ หนว่ ยงานมเี ปา้ หมายสงู สดุ เปน็ เปา้ หมายเดยี วกนั คอื การพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ อยา่ งรอบดา้ นใหก้ บั เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั • เพราะทมี จะเตมิ เตม็ กนั และกนั งานทแี่ ตล่ ะหนว่ ยงานเคยทำ� ซำ�้ ซอ้ นกนั หรอื ทคี่ ดิ วา่ อกี หนว่ ยงานทำ� แลว้ จากไมเ่ คยไดพ้ ดู คยุ กนั มากอ่ นจนกลาย เปน็ ชอ่ งโหว่ กจ็ ะไดร้ บั การเตมิ เตม็ ตา่ งหนว่ ยงาน ภารกจิ ตา่ ง หากมาเปน็ ทมี กนั กม็ องเหน็ ภาพรวม เชอ่ื มโยงกจิ กรรมและโครงการตา่ งๆ ทจี่ ะชว่ ยแกป้ ญั หา ได้ กลมุ่ เปา้ หมายกจ็ ะไดร้ บั การเตมิ เตม็ แตล่ ะหนว่ ยงานสามารถเปน็ เจา้ ภาพใน งานทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั ภารกจิ ของตนเอง และมที มี งานจากหนว่ ยงานตา่ งๆ ชว่ ยเสรมิ การทำ� งานกนั อยา่ งไร เพอ่ื ใหก้ ารทำ� งานมคี วามรอบดา้ นและไดผ้ ลมากทส่ี ดุ สามารถทำ� งานไดต้ ามเปา้ หมายของแตล่ ะหนว่ ยงานและไดต้ ามเปา้ หมายรว่ มท่ี ทมี ไดว้ างไวร้ ว่ มกนั ได้

22 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน ทำ�ไมตอ้ งมขี อ้ มลู ทเี่ ปน็ จรงิ และรอบดา้ น ขอ้ มลู ทเ่ี ปน็ จรงิ และรอบดา้ นนน้ั สำ� คญั มากในการวางแผนการทำ� งาน เพราะขอ้ มลู ทเี่ ปน็ ปจั จบุ นั เมอื่ นำ� ไปวเิ คราะหจ์ ะทำ� ใหร้ ปู้ ญั หา มองเหน็ จดุ แขง็ จดุ ออ่ น อปุ สรรคและโอกาสในการทำ� งาน เราจงึ ควรศกึ ษาความจรงิ ใหร้ อบดา้ น ทกุ เรอ่ื งทกุ ประเดน็ ตอ้ งไมม่ อง ความจรงิ เปน็ สว่ นๆ เพราะจะทำ� ใหเ้ ราแกป้ ญั หาไดเ้ ฉพาะสว่ นและเปน็ เพยี งการ แกป้ ญั หาเฉพาะหนา้ เทา่ นน้ั ความจรงิ รอบดา้ นของชมุ ชนนนั้ ตอ้ งมาจากหลายหนว่ ยงาน หลาย องคก์ รในชมุ ชน รวมทงั้ การสำ� รวจจากคนในชมุ ชนเองดว้ ย เพราะแตล่ ะคน แตล่ ะหนว่ ยงานนน้ั มองเหน็ ปญั หาไมเ่ หมอื นกนั และมองปญั หาจากคนละมมุ เพอื่ ใหเ้ รามองภาพรวมของปญั หา การเชอ่ื มโยงของปญั หา เหตปุ จั จยั ทที่ ำ� ใหเ้ กดิ ปญั หา เราตอ้ งชว่ ยกนั สำ� รวจ ชว่ ยกนั เตมิ ขอ้ มลู ใหเ้ หน็ บรบิ ท สภาพแวดลอ้ ม แลว้ นำ� ขอ้ มลู ความจรงิ นนั้ มาวเิ คราะหว์ า่ จะหาทางออกไดอ้ ยา่ งไร แลว้ เรามี ตน้ ทนุ คน ปจั จยั ทรพั ยากรอะไรบา้ งทจี่ ะนำ� มาใชท้ ำ� งานเพอ่ื แกป้ ญั หา เมอื่ เราเอาขอ้ มลู จรงิ มานำ� เสนอใหค้ นในชมุ ชนไดเ้ หน็ เราจะเหน็ ถงึ พลงั ของขอ้ มลู วา่ สามารถปลกุ ใหค้ นตน่ื ขน้ึ มาไดเ้ พราะขอ้ มลู ทม่ี าจากการรว่ มกนั สำ� รวจอยา่ งรอบดา้ นทำ� งานเสมอื นกระจกทสี่ ะทอ้ นปญั หาทคี่ นในชมุ ชนกำ� ลงั เผชญิ อยา่ งตรงไปตรงมา ทำ� ใหห้ ลายคนไมอ่ าจทนนง่ิ ดดู ายตอ่ ไปได้ ตอ้ งลกุ ขนึ้ มาทำ� อะไรบางอยา่ งเพอื่ ใหช้ มุ ชนดขี นึ้ นคี่ อื พลงั ของความเปน็ จรงิ การมองเหน็ ความจรงิ วนั นี้ และทำ� ความเขา้ ใจ วเิ คราะห์ วางแผน

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 23 ทำ� งาน และลงมอื ปฏบิ ตั เิ พอื่ คลค่ี ลายปญั หา คอื การใชค้ วามจรงิ ทำ� งาน และใช้ จนิ ตนาการเพอ่ื สรา้ งความจรงิ ใหม่ ทำ� ใหเ้ ราบอกไดว้ า่ สงิ่ ทเ่ี ราทำ� นน้ั ไดส้ รา้ งการ เปลย่ี นแปลงอยา่ งไร การกระทำ� ของเราตอ้ งทำ� แคไ่ หนจงึ จะเปลยี่ นแปลงจาก ความจรงิ ปจั จบุ นั ไปสคู่ วามจรงิ ใหมไ่ ด้ และเราจะสรา้ งสรรคส์ งิ่ ใหมท่ ไ่ี มท่ ำ� ให้ ปญั หาวนกลบั ไปทเ่ี กา่ ไดอ้ ยา่ งไร ดงั นนั้ การทำ� งานจงึ ตอ้ งยนื อยบู่ นความจรงิ เสมอ การโคช้ จะชว่ ยใหท้ มี ชมุ ชนดขี น้ึ ไดอ้ ยา่ งไร การโคช้ นนั้ มปี ระโยชนท์ งั้ ตอ่ บคุ คลและทมี หากผทู้ เ่ี ปน็ โคช้ เขา้ ใจการ ใชท้ กั ษะและเครอื่ งมอื ตา่ งๆ ไดถ้ กู ทถ่ี กู เวลา นอกจากจะชว่ ยใหแ้ ตล่ ะคนพฒั นา ความสามารถไดม้ ากขน้ึ แลว้ ยงั เปน็ การพฒั นาความเปน็ ทมี ใหม้ งุ่ มนั่ พฒั นา ชมุ ชนใหด้ ขี น้ึ อกี ดว้ ย ประโยชนข์ องการโคช้ จะทำ� ใหช้ มุ ชนดขี น้ึ ไดใ้ นหลายสถานการณ์ ดงั นี้ 1. จดุ ประกายความฝนั และหลอ่ เลยี้ งแรงบนั ดาลใจ บางครงั้ คน ทำ� งานในหนว่ ยงานตา่ งๆ ถงึ แมจ้ ะมหี นา้ ทโ่ี ดยตรงในการทำ� งานนนั้ ๆ และมใี จ อยากจะทำ� งานเพอ่ื แกป้ ญั หาใหไ้ ด้ แตก่ ย็ งั ไมม่ แี รงบนั ดาลใจทม่ี ากพอ ยง่ิ ถา้ มี สงิ่ มาบนั่ ทอนแรงใจในการทำ� งาน ยงิ่ ทำ� งานปญั หากย็ ง่ิ มากขน้ึ ไมไ่ ดล้ ดลงเลย หนำ� ซำ�้ ยงั มปี ญั หาใหมๆ่ เขา้ มาอกี แรงใจทเี่ คยมกี ล็ ดนอ้ ยถอยลง บางคนอาจ จะหมดไฟ การมโี คช้ จะชว่ ยทำ� ใหผ้ ปู้ ฏบิ ตั งิ านรสู้ กึ เหมอื นมเี พอ่ื น ทจ่ี ะชว่ ยจดุ แรงบนั ดาลใจใหท้ กุ คนอยากลกุ ขน้ึ มาจดั การกบั ปญั หาในชมุ ชนใหส้ ำ� เรจ็ เปลย่ี น มมุ มองใหเ้ ปน็ เรอื่ งทา้ ทาย โคช้ จะมกี ระบวนการทชี่ ว่ ยใหท้ มี ชมุ ชนไดส้ นทนา กนั เรอ่ื งเปา้ หมาย ทง้ั ทเี่ ปน็ เปา้ หมายสว่ นตวั และเปา้ หมายสว่ นรวมทเี่ ปน็ เปา้ หมาย รว่ ม มกี ระบวนการในการวางเปา้ หมายระยะสน้ั ระยะกลาง ระยะยาว ทำ� ให้ ชมุ ชนอยากเรยี นรมู้ ากขน้ึ พฒั นาตนเองใหม้ คี วามสามารถเพม่ิ ขน้ึ อยากลงมอื ปฏบิ ตั กิ ารพชิ ติ เปา้ หมาย และทกุ คนมคี วามหวงั มคี วามฝนั ทจี่ ะไปใหถ้ งึ

24 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 2. ร่วมเดินสู่เป้าหมาย รักษาไม่ให้หลงทิศผิดทาง หลายคนมี แรงบนั ดาลใจ มเี ปา้ หมายในการทำ� งานทช่ี ดั เจน แตม่ คี วามไมแ่ นใ่ จในแนวทาง ทจี่ ะไปสเู่ ปา้ หมาย นอกจากโคช้ จะชว่ ยรกั ษาพลงั ใจ ในการทำ� งานและทำ� เปา้ หมาย ใหช้ ดั เจนขน้ึ แลว้ โคช้ จะชว่ ยตงั้ คำ� ถามใหท้ กุ คนในทมี ไดช้ ว่ ยกนั วางแนวทาง ทจี่ ะไปสเู่ ปา้ หมายไดช้ ดั เจนยงิ่ ขนึ้ ทำ� ใหท้ มี มเี ปา้ หมายและอยากจะบรรลุ เปา้ หมายไปดว้ ยกนั โคช้ จะชว่ ยใหท้ มี มองเหน็ หนทางและความสามารถของทมี แลว้ ลงมอื ทำ� รว่ มกนั จนบรรลผุ ลเปา้ หมายระยะสนั้ และมงุ่ มน่ั พชิ ติ เปา้ หมายตอ่ ไปๆ จนสำ� เรจ็ เปา้ หมายระยะยาวทว่ี าดหวงั ไว้ 3. หลอมความแตกตา่ ง ลดชอ่ งวา่ งคนทำ� งาน การมโี คช้ เปรยี บ เสมอื นการมเี พอ่ื นทพี่ รอ้ มจะฟงั และสะทอ้ นความคดิ ใหก้ บั คนทำ� งาน โคช้ มี เจตนารมณท์ ดี่ ี ไมม่ ผี ลประโยชนท์ บั ซอ้ น คนทเ่ี ปน็ โคช้ จะมจี รรยาบรรณของ โคช้ ทตี่ อ้ งยดึ ถอื ทำ� ใหโ้ คช้ ชไี่ วใ้ จไดว้ า่ โคช้ เปน็ ผทู้ ชี่ ว่ ยเหลอื ดว้ ยความจรงิ ใจ โคช้ มที กั ษะการตงั้ คำ� ถามทจี่ ะชว่ ยใหท้ กุ คนในทมี ไดช้ ว่ ยกนั คดิ ใหช้ ดั เจนขนึ้ และ ตดั สนิ ใจลงมอื ทำ� ไดด้ ขี นึ้ การโคช้ จะชว่ ยลดชอ่ งวา่ งระหวา่ งคนทำ� งาน โดย เฉพาะคนท�ำงานในชุมชนท่ีมีความแตกต่างหลากหลาย ทั้งหน้าท่ีการงาน วฒั นธรรมองคก์ ร ความคดิ ความเชอ่ื และคา่ นยิ ม เนอื่ งจากกระบวนการโคช้ นน้ั เนน้ ใชท้ กั ษะการตง้ั คำ� ถามเพอื่ ใหท้ กุ คนแสดงความคดิ เหน็ อยา่ งอสิ ระ โดย ไมม่ กี ารตดั สนิ กนั ทกุ คนจะรบั ฟงั กนั เหน็ และเขา้ ใจกนั 4. เกดิ การรว่ มมอื กนั ทำ� งานเปน็ ทมี เปน็ อกี เรอ่ื งหนงึ่ ทที่ ำ� ใหต้ อ้ งมโี คช้ หลายคนอาจจะเคยประสบปญั หาวา่ แมแ้ ตค่ นในหนว่ ยงานเดยี วกนั ทำ� งานใน ฝา่ ยงานเดยี วกนั ยงั ทำ� งานรว่ มกนั เปน็ ทมี ไมไ่ ด้ หลายหนว่ ยงานแตล่ ะคนตา่ งก็ ทำ� งานตามหนา้ ทท่ี ตี่ วั เองรบั ผดิ ชอบ คดิ แคว่ า่ ตนเองทำ� หนา้ ทใี่ หด้ ที สี่ ดุ กจ็ ะชว่ ย ใหส้ ว่ นรวมดี ในโลกแหง่ ความจรงิ หาเปน็ เชน่ นน้ั ไม่ ยกตวั อยา่ ง การทำ� หนา้ ท่ี ของครแู ตล่ ะคนในการสอนเดก็ นกั เรยี น ทำ� หนา้ ทส่ี อนเดก็ ในหอ้ งเรยี นอยา่ ง เตม็ ที่ ทำ� งานเตม็ เวลาเชา้ จรดเยน็ ทมุ่ เทในเวลางาน เมอ่ื เดก็ กลบั บา้ นอยกู่ บั

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 25 ครอบครวั กม็ องวา่ เปน็ หนา้ ทขี่ องครอบครวั ทต่ี อ้ งดแู ลเดก็ เตม็ ทเ่ี ชน่ กนั จะไมเ่ ขา้ รว่ มทำ� งานกบั ครใู นโรงเรยี นหรอื หนว่ ยงานตา่ งๆ ในการชว่ ยเหลอื ดแู ลเดก็ ท่ี ไมใ่ ชง่ านในหนา้ ทข่ี องตนเอง ซงึ่ เดก็ อาจจะประสบปญั หาในครอบครวั ทสี่ ง่ ผลตอ่ เดก็ ไปจนถงึ ปญั หาเมอ่ื เดก็ อยทู่ โี่ รงเรยี น ดงั นน้ั การจะเชอื่ มโยงใหแ้ ตล่ ะคนเขา้ มาทำ� งานรว่ มกนั เปน็ ทมี และ ทำ� งานดแู ลชว่ ยเหลอื เดก็ ทอี่ ยนู่ อกกรอบความคดิ และแนวทางการทำ� งานของ แตล่ ะคนจงึ เปน็ เรอื่ งยาก แตไ่ มใ่ ชเ่ ปน็ ไปไมไ่ ด้ การเขา้ รว่ มของคนจากหลาก หลายหนว่ ยงาน หลากหลายแนวคดิ จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งมคี นทจี่ ะคอยเชอื่ มโยงใหท้ กุ คนปรบั แนวคดิ และแนวทางในการทำ� งานเขา้ หากนั มองเหน็ สงิ่ ทตี่ นอยากทำ� ให้ สำ� เรจ็ เปน็ เปา้ หมาย และลงมอื ลงแรงทำ� งานรว่ มกนั เปน็ ทมี เพอื่ ไปสเู่ ปา้ หมาย นน้ั หนา้ ทขี่ องโคช้ จะชว่ ยใหค้ นทแ่ี ตกตา่ งหลากหลายเหลา่ นร้ี ว่ มมอื กนั เปน็ ทมี ได้ มองเหน็ เปา้ หมายรว่ มกนั แบง่ บทบาทหนา้ ทกี่ นั กา้ วขา้ มขดี จำ� กดั ที่ ตนเคยมี ออกจากกรอบความคดิ เดมิ ได้ และทำ� อะไรตา่ งๆ ไดม้ ากกวา่ ทเ่ี คยทำ� 5. คน้ พบศกั ยภาพภายในตนและของทมี นำ� ไปสแู่ นวทางสรา้ งสรรค์ ใหมๆ่ การทำ� งานอยกู่ บั เรอ่ื งราวเดมิ ๆ หนา้ ทเี่ ดมิ ๆ ทำ� ใหบ้ างคนมองไมเ่ หน็ ถงึ ศกั ยภาพทเ่ี ป็นจดุ แขง็ ของตัวเอง ขณะเดยี วกนั กไ็ ม่เห็นจดุ ออ่ นของตนเอง เพราะการอยกู่ บั การทำ� งานเดมิ ๆ จะไมส่ ามารถทำ� ใหส้ งิ่ ใหมป่ รากฎขน้ึ มาได้ อกี ทงั้ การทำ� งานในแบบเดมิ ๆ กไ็ มส่ ามารถบรรลเุ ปา้ หมายใหมๆ่ ได้ การมโี คช้ จะชว่ ยแตล่ ะคนคน้ พบศกั ยภาพของตนเองทซ่ี อ่ นอยหู่ รอื เคยมองขา้ ม ใหไ้ ด้ นำ� ศกั ยภาพนน้ั มาใช้ ชว่ ยดงึ ศกั ยภาพของคนทำ� งานในชมุ ชน ใหก้ ลา้ ออกจาก พน้ื ทป่ี ลอดภยั (comfort zone) ตงั้ ใจเรยี นรสู้ ง่ิ ใหมๆ่ ไปพรอ้ มกบั ทมี และทำ� ให้ อยากเรยี นรเู้ พมิ่ ศกั ยภาพเพอื่ ใหส้ ามารถทำ� สงิ่ ใหมๆ่ ทไ่ี มเ่ คยทำ� มากอ่ น มี การเรยี นรเู้ พมิ่ ขน้ึ ตง้ั ใจพฒั นาตนเองเพอื่ ใหท้ มี ทำ� งานตามเปา้ หมายไดส้ ำ� เรจ็ รว่ มมอื รว่ มใจกบั คนในทมี เพอ่ื ใหส้ ามารถทำ� ตามเปา้ หมายทวี่ างไวไ้ ด้

26 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน องคก์ รควรเลอื กใครมาทำ�หนา้ ทเ่ี ปน็ โคช้ การเลอื ก “โคช้ ” นน้ั เปน็ สว่ นสำ� คญั ของปจั จยั ความสำ� เรจ็ อยา่ งทเี่ รา เคยไดย้ นิ ในขา่ วบอ่ ยๆ นกั กฬี าบางทมี เมอื่ เปลยี่ นโคช้ กส็ ามารถทำ� ผลงานใหด้ ี ขนึ้ ได้ บางทมี เปลยี่ นโคช้ แลว้ ทำ� ผลงานไดไ้ มด่ ี นกั บรหิ ารธรุ กจิ หลายคนใชเ้ วลา ในการเลอื กโคช้ นาน เพราะตอ้ งหาคนทส่ี ะดวกใจ สบายใจทจ่ี ะมอบความไว้ วางใจให้ บางองคก์ รจา้ งโคช้ ชวี ติ (Life coach) มาเพอ่ื ใหเ้ จา้ หนา้ ทใี่ นองคก์ รใช้ ชวี ติ อยา่ งมคี วามสขุ มเี ปา้ หมาย มคี วามหมาย ดงั นน้ั การเลอื ก “โคช้ ” จงึ เกยี่ วขอ้ งกบั เปา้ หมายขององคก์ รวา่ ตอ้ งการอะไรจากโคช้ แลว้ โคช้ มผี ลงานหรอื มคี ณุ สมบตั ทิ ท่ี ำ� ใหเ้ หน็ วา่ องคก์ รจะบรรลเุ ปา้ หมายนน้ั ไดห้ รอื ไม่ คณุ สมบตั ขิ องโคช้ ทด่ี ี คณุ สมบตั ขิ องโคช้ นนั้ เปน็ สงิ่ ท่ี “โคช้ ” ควรจะมหี รอื พฒั นาตนเองใหม้ ี สง่ิ เหลา่ น้ี และสำ� หรบั ผทู้ ตี่ อ้ งการโคช้ กพ็ อจะใชค้ ณุ สมบตั เิ หลา่ นมี้ าเปน็ เกณฑ์ ในการมองหาโคช้ ได้ ในหลักสูตรพัฒนาศักยภาพเรื่อง “การเป็นโค้ชและกัลยาณมิตร” (Coaching and Mentoring) โดยอาจารยช์ ยั วฒั น์ ถริ ะพนั ธ์ุ กระบวนกรดา้ น การพฒั นาศกั ยภาพ ไดก้ ลา่ วถงึ คณุ สมบตั ขิ องโคช้ ทดี่ วี า่ ควรมคี วามสามารถ 3 ดา้ น คอื ความฉลาดทางอารมณ์ ความฉลาดทางสงั คม และความฉลาดทางสตปิ ญั ญา ความฉลาดทางอารมณ์ หรอื EQ (Emotional Quotient) เปน็ ความ สามารถในการรบั รู้ เขา้ ใจอารมณต์ นเองและผอู้ น่ื สามารถควบคมุ อารมณแ์ ละ ยบั ยงั้ ชง่ั ใจตนเองและแสดงออกอยา่ งเหมาะสม รจู้ กั เอาใจเขามาใสใ่ จเรา รจู้ กั รอคอย รจู้ กั กฎเกณฑร์ ะเบยี บวนิ ยั มจี ติ ใจรา่ เรงิ แจม่ ใส และ มองโลกในแงด่ ี

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 27 ความฉลาดทางสงั คม หรอื SQ (Social Quotient) ความฉลาดทาง สงั คมทจ่ี ะใชช้ วี ติ อยรู่ ว่ มกบั ผอู้ น่ื เพราะมนษุ ยไ์ มส่ ามารถอยคู่ นเดยี วได้ ตอ้ ง พงึ่ พาอาศยั ซงึ่ กนั และกนั มนี า้ํ ใจเออื้ อาทรตอ่ เพอ่ื นรว่ มสงั คมดว้ ยกนั ไมค่ ดิ วา่ ตนเองเหนอื กวา่ ใคร ตอ้ งมใี จเปดิ กวา้ งยอมรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ของผอู้ นื่ อกี ทง้ั ตอ้ งไมเ่ บยี ดเบยี นซง่ึ กนั และกนั ความฉลาดทางสตปิ ญั ญา หรอื IQ (Intelligence Quotient) มคี วาม สามารถในการคดิ วเิ คราะห์ การคำ� นวณ และการใชเ้ หตผุ ล คณุ สมบตั โิ ดยภาพรวมทตี่ อ้ งมคี วามฉลาดทง้ั 3 ดา้ นแลว้ ในราย ละเอยี ดของคณุ สมบตั ขิ องโคช้ สรปุ ได้ ดงั น้ี 1. เปน็ ผทู้ เ่ี ชอื่ มนั่ ในคณุ คา่ และศกั ยภาพของมนษุ ย์ เชอ่ื วา่ มนษุ ยน์ น้ั พฒั นาได้ คนทกุ คนอยากเปลยี่ นแปลงตวั เองใหเ้ ตบิ โต อยากพฒั นาตวั เองให้ ดขี นึ้ และอยากประสบความสำ� เรจ็ 2. เปน็ ผทู้ ต่ี อ้ งการชว่ ยเหลอื ผอู้ นื่ อยากเหน็ ผอู้ นื่ ประสบความสำ� เรจ็ อยา่ งแทจ้ รงิ มคี วามเมตตา กรณุ าและอทุ ศิ ตวั รวมไปถงึ มคี วามเหน็ อกเหน็ ใจ ผอู้ น่ื 3. เปน็ ผทู้ ม่ี คี วามรเู้ รอื่ งการโคช้ และใชท้ กั ษะการโคช้ เปน็ ไมใ่ ชแ่ คร่ ู้ วา่ ทกั ษะโคช้ มอี ะไรบา้ ง แตต่ อ้ งใชท้ กั ษะเปน็ ดว้ ย เชน่ ทกั ษะการฟงั ทกั ษะการ ตงั้ คำ� ถาม การสอื่ สารสรา้ งแรงบนั ดาลใจหรอื สอ่ื สารเชงิ บวก การสงั เกต และ การสงั เคราะห์ เปน็ ตน้ 4. มเี ครอื่ งมอื และกระบวนการโคช้ เชน่ เดยี วกบั เรอ่ื งของทกั ษะการ โคช้ ผทู้ เ่ี ปน็ โคช้ ตอ้ งมกี ระบวนการในการโคช้ โดยกระบวนการดงั กลา่ วเปน็ การ ออกแบบของโคช้ ทน่ี ำ� ไปใชก้ บั แตล่ ะคน เพราะวา่ โคช้ ชแ่ี ตล่ ะคนนน้ั มคี วามแตก ตา่ งกนั การทโี่ คช้ มเี ครอ่ื งมอื และกระบวนการโคช้ จะทำ� ใหโ้ คช้ สามารถทำ� การ

28 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน โคช้ ไดต้ รงกบั กลมุ่ เปา้ หมาย เนอ่ื งจากการโคช้ เปน็ ศลิ ปะทใี่ ชค้ วบคกู่ บั จติ วทิ ยา ทางสงั คม มนษุ ยแ์ ตล่ ะคนนน้ั มคี วามแตกตา่ งกนั เพอื่ ใหก้ ารโคช้ ไดผ้ ล แผนใน การโคช้ ของแตล่ ะคนจงึ ไมเ่ หมอื นกนั คณุ สมบตั ขิ องโคช้ นนั้ เปน็ สว่ นหนง่ึ ของการพฒั นาตนของโคช้ เอง ดงั นน้ั โคช้ โดยสว่ นใหญจ่ งึ มกั ใชค้ ณุ สมบตั เิ หลา่ นใ้ี นการสะทอ้ นยอ้ นมองตนเองวา่ ตน มคี ณุ สมบตั เิ พยี งพอทจี่ ะเปน็ โคช้ หรอื ไม่ นอกจากคณุ สมบตั หิ ลกั ๆ แลว้ โคช้ ยงั มคี ณุ สมบตั อิ น่ื ๆ ขนึ้ อยกู่ บั การกำ� หนดคณุ สมบตั ขิ องผทู้ คี่ ดั เลอื กโคช้ และ คณุ สมบตั ทิ โ่ี คช้ จะกำ� หนดใหต้ นเองควรมี อาทิ • โคช้ เปน็ ผทู้ มี่ สี มาธิ มสี ติ อยกู่ บั ปจั จบุ นั เปน็ คนทม่ี สี ามารถทำ� ใหต้ นเอง จิตใจสงบ ดึงสติมาอยู่กับตัวได้ แสดงให้เห็นถึงความพร้อมในการ สนทนากบั โคช้ ช่ี • โคช้ เปน็ คนทเี่ ขา้ ใจเรอื่ งราวตา่ งๆ ไดด้ ี เรยี กไดว้ า่ มคี วามเขา้ ใจโลก เขา้ ใจ ชวี ติ พอสมควร มคี วามเหน็ อกเหน็ ใจผอู้ นื่ แตไ่ มถ่ งึ กบั จมลงไปในเรอื่ งที่ โคช้ ชเ่ี ลา่ ใหฟ้ งั สามารถจดั ระยะหา่ งของความสมั พนั ธแ์ ละความรสู้ กึ ได้ เพอ่ื ใหโ้ คช้ สามารถชว่ ยเหลอื โคช้ ชไ่ี ดอ้ ยา่ งมสี ติ เพราะหากโคช้ จมอยใู่ น ความรสู้ กึ ไมส่ ามารถดงึ ตนเองออกมาได้ อาจมผี ลตอ่ การตดั สนิ ใจใน การโคช้ การเหน็ อกเหน็ ใจเปน็ เรอื่ งทด่ี แี ละโคช้ ควรมี แตอ่ ยา่ เอาความ รสู้ กึ นนั้ มาเปน็ ความรสู้ กึ ของตนเอง • โคช้ ตอ้ งรจู้ กั รกั ษาระยะหา่ งของความสมั พนั ธ์ เพอื่ ใหส้ ามารถรกั ษามมุ มองแบบไมม่ อี คตแิ ละเปน็ กลาง แมโ้ คช้ จะมคี วามปรารถนาดที จ่ี ะ ชว่ ยเหลอื โคช้ ชี่ แตต่ อ้ งไมใ่ หอ้ ารมณห์ รอื ความผกู พนั สว่ นตวั ทำ� ใหก้ าร ชว่ ยเหลอื นนั้ ยงิ่ ทำ� ใหโ้ คช้ ชก่ี ลายเปน็ ผทู้ ตี่ อ้ งพงึ่ พาโคช้ แตต่ อ้ งทำ� ใหเ้ ขา เปน็ ตวั ของตวั เอง

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 29 • โคช้ ทด่ี ตี อ้ งไมต่ ดั สนิ ผอู้ น่ื โดยใชก้ รอบความคดิ หรอื มมุ มองของตวั เอง หลายเรอ่ื งมที ม่ี าและเหตผุ ลทแ่ี ตกตา่ งกนั การตดั สนิ ใจวา่ จะทำ� อะไร ของแตล่ ะคนกม็ คี วามซบั ซอ้ นแตกตา่ งกนั โคช้ ตอ้ งเปดิ มมุ มอง ความ คดิ และรบั ฟงั ดว้ ยใจทนี่ ง่ิ พอ • โคช้ ตอ้ งมคี วามเชอ่ื มนั่ ในตนเองวา่ สามารถชว่ ยเหลอื ผอู้ นื่ ดว้ ยการโคช้ ได้ แตต่ อ้ งไมม่ อี ตั ตาหรอื มอี ตั ตานอ้ ย เพราะหากโคช้ มอี ตั ตาสงู มองตนเอง เปน็ ศนู ยก์ ลางอาจทำ� ใหโ้ คช้ ครอบงำ� ทางความคดิ และชน้ี ำ� ใหโ้ คช้ ชไี่ ปใน ทศิ ทางทต่ี นตอ้ งการ • โคช้ ตอ้ งรจู้ กั ปลอ่ ยวาง เชน่ เดยี วกบั เรอ่ื งของการมอี ตั ตานอ้ ย บางครงั้ โคช้ ตอ้ งวางความรู้ ประสบการณ์ กรอบความคดิ ความเชอ่ื และคา่ นยิ ม ของตนไวก้ อ่ น เพอ่ื ใหส้ ามารถมองเหน็ ความรู้ ประสบการณ์ ความคดิ ความเชอื่ คา่ นยิ มของโคช้ ช่ี และทำ� ความเขา้ ใจเขาจากสงิ่ เหลา่ นนั้ • โค้ชท่ีดีต้องไม่ใช้การโน้มน้าวหรือช้ีน�ำให้โค้ชช่ีไปในเส้นทางที่โค้ช ตอ้ งการ สงิ่ ทคี่ วรใสใ่ จมากทส่ี ดุ คอื เปา้ หมายของโคช้ ชี่ และตวั ตนของ เขา สง่ิ ทโ่ี คช้ ควรทำ� คอื การทำ� ใหโ้ คช้ ชไี่ ปถงึ เปา้ หมายของเขาดว้ ยตวั ของ เขาเอง รายละเอยี ดของคณุ สมบตั ทิ โี่ คช้ ควรมเี หลา่ น้ี แมจ้ ะไมใ่ ชเ่ รอื่ งหลกั ๆ แตเ่ ปน็ เรอ่ื งทสี่ ำ� คญั มาก เพราะโคช้ ทดี่ นี น้ั ตอ้ งใสใ่ จในรายละเอยี ด มองเหน็ ขอ้ ควรระวงั สง่ิ ทค่ี วรทำ� และไมค่ วรทำ� เพอ่ื ใหก้ ารโคช้ นน้ั เปน็ ประโยชนก์ บั โคช้ ชใ่ี ห้ มากทสี่ ดุ 1 1 ศกึ ษาเพม่ิ เตมิ มมุ มองอน่ื ๆ ไดท้ ่ี https://coachbee.wordpress.com/2013/05/27/the-spirit-of- coaching-part2

30 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน ตวั อยา่ งการทำ� งานเกยี่ วกบั การสนบั สนนุ และพฒั นาทมี กลไกชมุ ชน เพอ่ื สรา้ งความเปลยี่ นแปลงดา้ นสขุ ภาวะของเดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ทมี ถอด บทเรยี นไดส้ รปุ คณุ สมบตั ขิ องโคช้ ไวด้ งั นี้ 1. มคี วามเชอ่ื มน่ั ในคณุ คา่ และศกั ยภาพของมนษุ ย์ วา่ ทกุ คนสามารถ สรา้ งการเปลย่ี นแปลงใหก้ บั ชมุ ชนและสงั คมทต่ี นอยไู่ ด้ 2. มคี วามตอ้ งการสนบั สนนุ คนทม่ี คี วามตงั้ ใจและมแี นวคดิ ในการลงมอื ทำ� เพอื่ สรา้ งการเปลยี่ นแปลง 3. มคี วามเขา้ ใจในบทบาท หนา้ ทข่ี องโคช้ 4. มีความรู้เรื่องการโค้ช ใช้ทักษะการโค้ชเป็น มีเคร่ืองมือและ กระบวนการทใี่ ชใ้ นการโคช้ 5. มคี วามรเู้ รอื่ งการสรา้ งทมี การทำ� งานเปน็ ทมี และการเรยี นรกู้ นั เปน็ ทมี หรอื ทมี เรยี นรู้ 6. มปี ระสบการณท์ ำ� งานเพอื่ เปลย่ี นแปลงสงั คม ประสบการณใ์ นการทำ� กจิ กรรมหรอื โครงการ และการทำ� งานเปน็ ทมี 7. สามารถใหเ้ วลาในการโคช้ การทำ� งานใหก้ บั ทมี ชมุ ชนทต่ี นดแู ลได้ ตลอดระยะเวลาโครงการอยา่ งนอ้ ย 1 ปี คณุ สมบตั ขิ องโคช้ ในขอ้ 1 - 4 นน้ั ถอื เปน็ คณุ สมบตั หิ ลกั ทโ่ี คช้ ควรมี อยแู่ ลว้ สว่ นขอ้ อนื่ ๆ นน้ั หากเปน็ โคช้ การทำ� งานดา้ นอน่ื ๆ กส็ ามารถ เพม่ิ เตมิ คณุ สมบตั เิ ฉพาะดา้ นเขา้ ไปได้

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 31 คณุ สมบตั ขิ องทมี ชมุ ชนทพ่ี รอ้ มสำ�หรบั การโคช้ ความสำ� เรจ็ ของการแกป้ ญั หาชมุ ชนดว้ ยกระบวนการโคช้ นนั้ ความ สำ� เรจ็ ไมไ่ ดอ้ ยทู่ โี่ คช้ เพยี งลำ� พงั แตท่ มี่ ากกวา่ นน้ั กอ็ ยทู่ ท่ี มี ชมุ ชนทเี่ ปดิ ใจรบั การ โคช้ ดว้ ย นอกจากจะดทู คี่ นมใี จ มคี วามมงุ่ มน่ั จะพฒั นาตวั และชมุ ชนแลว้ ใน ชว่ งแรก จำ� เปน็ ทจ่ี ะตอั งคดั เลอื กคนเขา้ รว่ มทมี จากคณุ สมบตั ทิ สี่ อดคลอ้ งกบั ประเดน็ งานทจี่ ะทำ� รว่ มกนั และคณุ สมบตั เิ กยี่ วขอ้ งสำ� คญั อนื่ ๆ อยา่ งเชน่ • เป็นคนท่ีมีใจอยากเอาชนะปัญหา อยากแก้ปัญหาและสนใจใน ประเดน็ นน้ั ๆ เชน่ ในโครงการทเ่ี ปน็ ประเดน็ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ไมว่ า่ คน เหลา่ นน้ั จะสนใจโดยหนา้ ทกี่ ารงานทร่ี บั ผดิ ชอบในหนว่ ยงาน หรอื สนใจเพราะ เปน็ ประเดน็ ทหี่ ว่ งใยอยากแกป้ ญั หา • เปน็ คนทตี่ อ้ งการคดิ นอกกรอบ มองทะลปุ ญั หา มกี ระบวนการคดิ วเิ คราะหป์ ญั หาได้ คดิ รอบดา้ น • เปน็ คนทอี่ ยากทำ� งานอยา่ งมเี ปา้ หมาย มคี ณุ คา่ และมคี วามสขุ อยาก เหน็ อยากทำ� อยากมเี ปา้ หมายทช่ี ดั เจนและผลกั ดนั ตนเองใหก้ า้ วไปสเู่ ปา้ หมาย นน้ั อยา่ งมนั่ ใจ และอยากทำ� ใหส้ ำ� เรจ็ • เปน็ คนทอ่ี ยากกา้ วขา้ มอปุ สรรคปญั หา กรอบความคดิ ความเชอ่ื ทม่ี าขวางกน้ั ใหไ้ มส่ ามารถทำ� สง่ิ ทต่ี อ้ งการใหส้ ำ� เรจ็ ได้ • เปน็ คนทตี่ อ้ งการเพมิ่ ศกั ยภาพของตวั เอง เพม่ิ โอกาสและทางเลอื ก ทเี่ ปน็ ไปไดใ้ นการทำ� งานตามเปา้ หมาย

32 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน • เปน็ คนทอ่ี ยากมคี วามสมั พนั ธท์ ด่ี ตี อ่ คนอนื่ ทง้ั ในครอบครวั ในที่ ทำ� งาน ในชมุ ชน ในการทำ� งานรว่ มกบั คนอนื่ (ในทมี ) • เปน็ คนทอ่ี ยากมคี วามมน่ั ใจ รคู้ ณุ คา่ ในตนเอง ภมู ใิ จในตนเอง และ ตอ้ งการใชช้ วี ติ อยา่ งมคี วามหมาย อยากใชช้ วี ติ อยา่ งสรา้ งสรรค์ มมี มุ มองความ คดิ เชงิ บวก • เป็นคนที่อยากเห็นประเด็นท่ีตนท�ำงานหรือกลุ่มเป้าหมายท่ีตน ทำ� งานดว้ ยมคี วามสขุ มพี ฒั นาการทด่ี ี อยากพฒั นาตนเองทงั้ IQ และ EQ ความสมั พนั ธข์ องโคช้ กบั ชมุ ชน ความแตกตา่ งระหวา่ งโคช้ ทม่ี คี วามสมั พนั ธภ์ ายนอก กบั โคช้ ทม่ี คี วามสมั พนั ธภ์ ายใน ปจั จบุ นั ทกั ษะการโคช้ เปน็ หนงึ่ ในทกั ษะของผนู้ ำ� ดงั นนั้ ผนู้ ำ� องคก์ ร สมยั ใหม่ ผนู้ ำ� ทมี ทมี่ ภี าวะผนู้ ำ� มกั จะใชท้ กั ษะการโคช้ ในการทำ� งานกบั คนในทมี เพอื่ ใหท้ มี ทำ� งานไดป้ ระสบผลสำ� เรจ็ การโคช้ ของคนทที่ ำ� งานดว้ ยกนั หรอื อยู่ องคก์ รเดยี วกนั เปน็ โคช้ ทมี่ คี วามสมั พนั ธภ์ ายใน รวมทง้ั ผทู้ เี่ ปน็ โคช้ เปน็ คนทอ่ี ยู่ ในชมุ ชนเดยี วกนั กบั โคช้ ชกี่ ถ็ อื ไดว้ า่ เปน็ โคช้ ทม่ี คี วามสมั พนั ธภ์ ายใน โคช้ ทม่ี คี วามสมั พนั ธภ์ ายใน มกั จะใหค้ วามสนใจอยา่ งมากในเรอ่ื งของ การตดั สนิ ใจของผรู้ บั การโคช้ เพราะเกยี่ วขอ้ งกบั คณุ ภาพของงาน รวมทง้ั คนเปน็ โคช้ รเู้ รอื่ งราวตา่ งๆ มากมายภายในองคก์ ร ภายในชมุ ชน หรอื ในสายงานนน้ั ๆ และเขาจะสามารถโคช้ ไดเ้ ปน็ อยา่ งดเี พราะเขามสี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี กบั ผลลพั ธท์ ผี่ รู้ บั

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 33 การโคช้ ตดั สนิ ใจทำ� ดงั นนั้ โคช้ ภายในจงึ มกั คาดการณล์ ว่ งหนา้ ถงึ ผลลพั ธ์ และ สามารถโคช้ ใหผ้ รู้ บั โคช้ ไปถงึ เปา้ หมายไดต้ ามแผนทโ่ี คช้ ไดค้ าดการณล์ ว่ งหนา้ ไวแ้ ลว้ สว่ นโคช้ ทเ่ี ปน็ โคช้ ภายนอก อาจจะเปน็ โคช้ ทเ่ี ขา้ มาเพราะมที กั ษะ มี คณุ สมบตั ใิ นการโคช้ หรอื เปน็ โคช้ มอื อาชพี ทไี่ ดร้ บั การเลอื กเขา้ มาทำ� หนา้ ทโี่ คช้ แตเ่ ขาจะไมไ่ ดเ้ ชยี่ วชาญในงานของผรู้ บั การโคช้ อกี ทงั้ ไมม่ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ในการ ตดั สนิ ใจใดๆ เปน็ คนทโ่ี คช้ ดว้ ยความรสู้ กึ ยนิ ดที เี่ หน็ ผรู้ บั การโคช้ ประสบความ สำ� เรจ็ โคช้ อาจจะไมร่ จู้ กั แตล่ ะคนมากอ่ น ไมม่ ภี าพความคดิ ตอ่ บคุ คลนนั้ ๆ และ ไมเ่ กย่ี วขอ้ งกบั การมผี ลงานในหนา้ ทก่ี ารงานของคนเหลา่ นนั้ ไมม่ สี ว่ นไดส้ ว่ น เสยี กบั คณุ ภาพของผลงานทเี่ กดิ ขน้ึ ในแตล่ ะหนว่ ยงาน หมายความวา่ ไมใ่ ชค่ นท่ี จะตดั สนิ ใจวา่ งานนนั้ ออกมาดหี รอื ไมด่ ี สำ� เรจ็ หรอื ไมส่ ำ� เรจ็ แตเ่ ปน็ กลั ยาณมติ ร ทช่ี ว่ ยใหผ้ รู้ บั การโคช้ สามารถทำ� ตามเปา้ หมายทเี่ ขาตอ้ งการได้ ถา้ งานสำ� เรจ็ ทำ� ใหช้ มุ ชนนา่ อยขู่ น้ึ แกป้ ญั หาในชมุ ชนได้ โคช้ กย็ นิ ดกี บั ความสำ� เรจ็ ของผรู้ บั การโคช้ โคช้ ทม่ี คี วามสมั พนั ธภ์ ายนอก จงึ เนน้ กระบวนการโคช้ เพอื่ ใหโ้ คช้ ชไี่ ด้ เขา้ ใจสงิ่ ทเ่ี ขาไดเ้ รยี นรู้ ไมว่ า่ เขาจะนำ� สงิ่ ทไ่ี ดเ้ รยี นรนู้ นั้ ไปปรบั ใชก้ บั การทำ� งาน ใดๆ กต็ าม โคช้ ภายนอกจงึ เนน้ กระบวนการระหวา่ งทางทจี่ ะทำ� ใหผ้ รู้ บั การโคช้ ไปถงึ เปา้ หมายไดด้ ว้ ยตวั เอง ขณะทโี่ คช้ ภายใน จะใชก้ ระบวนการโคช้ เพอื่ ใหโ้ คช้ ชไี่ ดเ้ รยี นรทู้ จ่ี ะ ทำ� งาน หรอื ทำ� กจิ กรรมนนั้ ใหป้ ระสบผลสำ� เรจ็ โคช้ ภายในจะสนใจประสทิ ธภิ าพ ประสทิ ธผิ ลเปน็ อยา่ งมาก อาจจะแนะนำ� เทคนคิ กระบวนการ วธิ กี ารทจี่ ะทำ� ให้ ประสบความสำ� เรจ็ ตามเปา้ หมายได้ และอาจเปน็ ไปไดว้ า่ เปา้ หมายของผรู้ บั การ โคช้ กบั เปา้ หมายของโคช้ นน้ั เปน็ เปา้ หมายเดยี วกนั

34 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน โค้ชภายนอก จะใช้กระบวนการโค้ชในการช่วยเหลือให้แต่ละคน พฒั นาการแกป้ ญั หาของตนเอง ไมเ่ ขา้ ไปเปน็ ผเู้ ชย่ี วชาญทแ่ี สดงความคดิ เหน็ ชนี้ ำ� แตจ่ ะใชก้ ระบวนการตงั้ คำ� ถามแบบเปดิ ชวนใหค้ รนุ่ คดิ ใครค่ รวญคน้ หาคำ� ตอบ จนทา้ ยทส่ี ดุ ผรู้ บั การโคช้ จะคน้ พบคำ� ตอบของเขาเอง แนน่ อนวา่ โคช้ ทด่ี จี ะไมก่ ระโจนเขา้ สกู่ ารแกป้ ญั หาของผรู้ บั การโคช้ แต่ จะใชก้ ระบวนการโคช้ ใหโ้ คช้ ชส่ี ำ� รวจปญั หาดว้ ยวธิ กี ารของตวั เอง ตงั้ คำ� ถามให้ เขาวเิ คราะหป์ ญั หา คน้ หาทางออกของปญั หาดว้ ยตวั เอง และเมอ่ื เขาลงมอื แก้ ปญั หาเขาจะไดเ้ รยี นรผู้ า่ นกระบวนการทงั้ หมดดว้ ยตวั เอง ซงึ่ ในประเดน็ นโี้ คช้ ภายนอกสามารถทำ� ไดง้ า่ ยกวา่ เพราะไมม่ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี กบั การแกป้ ญั หานน้ั แตถ่ า้ เปน็ โคช้ ภายในซงึ่ เปน็ ผทู้ เ่ี กย่ี วขอ้ งกบั ปญั หาทโ่ี คช้ ชตี่ อ้ งการแก้ อาจทำ� ให้ โคช้ กระโจนเขา้ สกู่ ารแกป้ ญั หาได้ ข้อควรระวังไม่ว่าโค้ชภายในหรือโค้ชภายนอก ก็คือ โค้ชที่ดีต้อง ตระหนกั ถงึ สมมตุ ฐิ านหรอื ขอ้ สนั นษิ ฐานของตนเอง โคช้ จงึ ตอ้ งเขา้ ใจเรอื่ ง บนั ไดแหง่ การวนิ จิ ฉยั (อา่ นเพมิ่ เตมิ เรอ่ื งบนั ไดแหง่ การวนิ จิ ฉยั ในทกั ษะและ ความสามารถของโคช้ หนา้ 66) เพอ่ื ชว่ ยใหโ้ คช้ มคี วามตระหนกั รจู้ กั แขวน ความคดิ ของตนเองไวก้ อ่ น ถา้ วนิ จิ ฉยั บางอยา่ งเรว็ เกนิ ไปอาจทำ� ใหเ้ กดิ ความผดิ พลาดได้ ส�ำหรบั ผู้รบั การโคช้ มขี ้อพงึ ระวังคอื เมอ่ื มโี ค้ชที่มคี วามสัมพนั ธ์ ภายใน บางครงั้ อาจจะมคี วามคาดหวงั ความรสู้ กึ พง่ึ พาโคช้ อยมู่ าก ไมพ่ ยายาม คน้ หาทางออกดว้ ยตวั เอง เพราะคดิ วา่ อยา่ งไรเสยี โคช้ กจ็ ะชว่ ยเหลอื เอง อาจ ทำ� ใหร้ สู้ กึ เฉอ่ื ยชาไมก่ ระตอื รอื รน้ แตห่ ากบคุ ลกิ ภาพของโคช้ ภายในคอ่ นขา้ ง เขม้ งวด กอ็ าจจะทำ� ใหเ้ กรง็ ไมก่ ลา้ คดิ ไมก่ ลา้ ตดั สนิ ใจ กเ็ ปน็ ความรสู้ กึ พง่ึ พา อกี แบบหนง่ึ

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 35 แตห่ ากเปน็ โคช้ ภายนอก ความรสู้ กึ พงึ่ พาในรปู แบบของโคช้ ภายในอาจ จะไมเ่ กดิ ขน้ึ สงิ่ ทคี่ วรระวงั สำ� หรบั โคช้ ทม่ี คี วามสมั พนั ธภ์ ายนอกและทำ� ใหช้ ดั เจน ตง้ั แตเ่ รมิ่ ตน้ กค็ อื บางครง้ั ผรู้ บั การโคช้ อาจเกดิ ความไมเ่ ชอื่ มน่ั ในตวั โคช้ ลงั เล สงสยั อนั เนอ่ื งมาจากกระบวนการโคช้ ทค่ี อยรบั ฟงั ตงั้ คำ� ถามชวนคดิ อาจทำ� ให้ ผรู้ บั การโคช้ ไมเ่ ขา้ ใจวา่ ทำ� ไมตอ้ งถามอะไรมากมาย ทำ� ไมไมบ่ อกวา่ ตอ้ งทำ� อะไร จงึ จะทำ� ใหต้ นเองประสบความสำ� เรจ็ ดงั นน้ั โคช้ ภายนอกจงึ ตอ้ งใชเ้ วลาในการสรา้ งความไวว้ างใจ ความเชอ่ื มน่ั เชอ่ื ถอื มากกวา่ โคช้ ภายใน ยง่ิ ไมม่ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ในความสำ� เรจ็ หรอื ความ ลม้ เหลวของผรู้ บั การโคช้ ยง่ิ ถา้ เจอกบั ผรู้ บั การโคช้ ทอ่ี ยากจะกระโจนเขา้ สกู่ าร แกป้ ญั หาเลย กจ็ ะเกดิ ความรสู้ กึ วา่ ทำ� ไมโคช้ ไมท่ ำ� อะไรเสยี ที ซงึ่ ความรสู้ กึ เหลา่ นี้ เปน็ เรอ่ื งปกตทิ อี่ าจเกดิ ขนึ้ ได้ เพยี งแตโ่ คช้ และผรู้ บั การโคช้ ตอ้ งคยุ กนั ใหช้ ดั เจน ตงั้ แตเ่ รม่ิ ตน้ และโคช้ ตอ้ งอธบิ ายกระบวนการ วธิ กี ารโคช้ ของตนใหผ้ รู้ บั การโคช้ เขา้ ใจเสยี กอ่ นตง้ั แตเ่ รม่ิ ตน้ เพอื่ ไมใ่ หเ้ กดิ ปญั หาในความสมั พนั ธภ์ ายหลงั

โคช้ และ การโคช้ กระบวนการเพ่อื สรา้ งทมี ใหไ้ ปส่เู ป้าหมาย

Coach เรามกั ใชท้ บั ศพั ทว์ า่ “โคช้ ” เปน็ คำ� ทใ่ี ชก้ นั มานานจนคอ่ นขา้ ง เหน็ ภาพวา่ เปน็ อยา่ งไร โดยมากเราคนุ้ กบั การมโี คช้ ในวงการกฬี า เบอ้ื งหลงั นกั กฬี าเกง่ ๆ มกั จะมโี คช้ ทช่ี ว่ ยมองสถานการณ์ วางแผนทง้ั ในการฝกึ ซอ้ มและการ แขง่ ขนั ใหค้ ำ� ปรกึ ษาและชแ้ี นะ ชว่ ยใหน้ กั กฬี าเอาชนะในการแขง่ ขนั ได้ การโคช้ ไดร้ บั ความสนใจมากขนึ้ ในชว่ งปี ค.ศ. 1980 (พ.ศ.2523) เมอื่ มนี กั คดิ ในสหรฐั อเมรกิ า สนใจศกึ ษาวา่ เหตใุ ดทมี บาสเกต็ บอลหลายทมี เมอื่ เปลย่ี นตวั โคช้ ทมี สามารถทำ� ผลงานไดด้ ขี น้ึ ในทางกลบั กนั กม็ หี ลายทมี ทผี่ ล งานแยล่ งเมอื่ โคช้ คนเดมิ ออกไป ทง้ั ๆ ทป่ี จั จยั อนื่ ๆ กย็ งั คงเดมิ ไมว่ า่ จะเปน็ นกั กฬี า คแู่ ขง่ สภาพแวดลอ้ มในการแขง่ ทส่ี ำ� คญั เหตกุ ารณเ์ ชน่ นเ้ี กดิ ขน้ึ กบั ทกุ ทมี และเกดิ ขนึ้ ซำ�้ แลว้ ซำ�้ เลา่ นกั คดิ เหลา่ นน้ั จงึ ทำ� การศกึ ษาวา่ โคช้ ทำ� อะไรในทมี เหตใุ ดจงึ มคี วาม สำ� คญั และสง่ ผลมากมายตอ่ ผลงานของทมี ผลการศกึ ษาพบวา่ แนวทางและ กจิ กรรมหลายอยา่ งของโคช้ กฬี าสามารถนำ� มาปรบั ใชเ้ พอ่ื เพมิ่ ศกั ยภาพของคน ทำ� งานในวงการธรุ กจิ ได้ ทำ� ใหค้ นทำ� งานมปี ระสทิ ธภิ าพเพมิ่ ขนึ้ เชน่ เดยี วกบั การ พฒั นาความสามารถของนกั กฬี า1 ปจั จบุ นั การโคช้ (Coaching) กำ� ลงั เปน็ ทน่ี ยิ มแพรห่ ลายในเมอื งไทย ในวงการธรุ กจิ นำ� การโคช้ มาปรบั ใชก้ บั การทำ� งานในองคก์ ร การมโี คช้ สำ� คญั มากสำ� หรบั คนทจี่ ะขนึ้ ไปทำ� งานในตำ� แหนง่ ทส่ี งู ขน้ึ เชน่ ผบู้ รหิ ารระดบั สงู มกั มี โคช้ ทที่ ำ� หนา้ ทตี่ ง้ั คำ� ถาม ชวนคดิ และเปน็ เหมอื นกระจกทช่ี ว่ ยสอ่ งใหผ้ รู้ บั การ โคช้ มองเหน็ อะไรบางอยา่ งทม่ี คี วามหมายนนั่ เอง 1 สรปุ ความจาก https://thaiappreciative.wordpress.com/2017/01/31/การโคช้

38 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน นอกจากน้ี ในการทำ� งานขององคก์ รสมยั ใหมท่ เ่ี นน้ การทำ� งานเปน็ ทมี ผนู้ ำ� องคก์ ร และผนู้ ำ� ทมี ทำ� งานมกั นำ� ทกั ษะการโคช้ มาปรบั ใชก้ บั การทำ� งาน เพอ่ื ใหท้ มี สามารถทำ� ผลงานไดด้ ี มปี ระสทิ ธภิ าพยงิ่ ขนึ้ หลกั สตู รทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั การโคช้ จงึ เปน็ ทแี่ พรห่ ลาย ซง่ึ มแี นวทางและหลกั การไมไ่ ดแ้ ตกตา่ งกนั มากนกั ขนึ้ อยกู่ บั ความสามารถในการนำ� ไปปรบั ใชว้ า่ เหมาะสมกบั ผทู้ รี่ บั การโคช้ บรบิ ท สถานการณ์ รวมไปถงึ สภาวะและหวั ใจของผเู้ ปน็ โคช้ การโคช้ ในการทำ� งานทางสงั คมกม็ กี ารนำ� แนวทางและหลกั การมาใช้ มากขน้ึ เชน่ กนั หลายองคก์ รปรบั บทบาทคนทำ� งานจากผปู้ ระสานงาน พเี่ ลยี้ ง มาเปน็ “โคช้ ” และสนใจการใชท้ กั ษะการโคช้ มากยงิ่ ขนึ้ รวมทงั้ มกี ารโคช้ ผา่ น การอบรมพฒั นาศกั ยภาพขององคก์ รทางสงั คมตา่ งๆ อยบู่ า้ ง แตไ่ มไ่ ดเ้ รยี กตวั เองวา่ เปน็ “โคช้ ” เหมอื นกบั ในแวดวงธรุ กจิ ทเี่ รามกั จะเหน็ ผทู้ เี่ รยี กตวั เองวา่ “โคช้ ” อยมู่ ากมายผา่ นสอ่ื Social media ซงึ่ อาจมขี อ้ สงสยั วา่ โคช้ เหลา่ นนั้ เปน็ โคช้ ของใคร มใี ครบา้ งทเ่ี ปน็ “ผรู้ บั การโคช้ ” หรอื โคช้ ช่ี (Coachee) ซงึ่ อยใู่ น หวั ขอ้ ประเภทของโคช้ เพอ่ื ใหม้ องเหน็ ภาพของโคช้ แตล่ ะประเภทไดช้ ดั ขนึ้ นยิ ามความหมายของ “โคช้ ” อยา่ งทเ่ี คยกลา่ วไปแลว้ วา่ เราคนุ้ เคยกบั “โคช้ ” ในวงการกฬี า เมอ่ื เรา กลา่ วถงึ โคช้ ดเู หมอื นวา่ เราจะเขา้ ใจ แตเ่ มอื่ หลายคนตอ้ งมาทำ� หนา้ ทเี่ ปน็ “โคช้ ” กต็ อ้ งนยิ ามตวั เองใหช้ ดั วา่ โคช้ คอื ใคร มคี วามหมายกวา้ งหรอื เฉพาะเจาะจงแค่ ไหน เพอ่ื ใหค้ ำ� อธบิ ายในเรอ่ื งอน่ื ๆ ทเ่ี ปน็ คำ� ถามตามมาชดั เจนทง้ั คำ� ตอบและใน การลงมอื ทำ� ดว้ ย แมจ้ ะมนี ยิ ามความหมายของ “โคช้ ” ในหนงั สอื ตำ� ราตา่ งๆ ที่ ค่อนข้างหลากหลาย แตกต่างกันไปตามกลุ่มเป้าหมายท่ีเป็นผู้รับการโค้ช (Coachee) ยกตวั อยา่ ง เชน่

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 39 โคช้ คอื ครู หรอื เพอ่ื นรว่ มทาง ทใ่ี ชท้ กั ษะเฉพาะของการโคช้ (Coaching skills) กระตนุ้ ใหผ้ รู้ บั การโคช้ เกดิ กระบวนการเรยี นรู้ จากภายใน เพอื่ พฒั นาและแสดงศกั ยภาพทซี่ อ่ นอยู่ เรยี นรู้ หาคำ� ตอบ และตดั สนิ ใจดว้ ยตนเอง ซงึ่ โคช้ จะไมไ่ ดส้ ง่ั สอน เหมอื นครู และโค้ชจะเชอ่ื ม่นั ในความสามารถ ให้ก�ำลงั ใจ กระตนุ้ และเคยี งขา้ งผรู้ บั การโคช้ เพอ่ื ใหเ้ ขาไปถงึ เปา้ หมายใน ชวี ติ ดว้ ยตวั เอง 2 (ธาดา เศวตศลิ า) โคช้ คอื บคุ คลทม่ี คี วามรคู้ วามสามารถและประสบการณใ์ น การชว่ ยแนะนำ� ชแ้ี นะ ผา่ นศาสตรต์ า่ งๆ ทต่ี วั เองเชย่ี วชาญ เพอ่ื ใหค้ ณุ เปลย่ี นแปลงตนเองไปสคู่ วามสำ� เรจ็ และจดุ หมายท่ี ตงั้ ไว้ 3 (ดร.เมธยา ปอ้ มสวุ รรณ) สำ� หรบั คนทท่ี ำ� งานดา้ นการพฒั นาศยั กภาพ ไดใ้ หค้ วามหมายไวว้ า่ โคช้ คอื คนทชี่ ว่ ยพฒั นาทกั ษะในการบรรลถุ งึ ศกั ยภาพของ บคุ คลเพอื่ ใหป้ ระสบความสำ� เรจ็ ในสง่ิ ทบี่ คุ คลนน้ั ตอ้ งการ การนยิ ามความหมายของโคช้ นนั้ มคี วามสำ� คญั กอ่ นเรม่ิ นำ� เรอ่ื งของ การโคช้ มาใชใ้ นการทำ� งาน ทกุ ฝา่ ยทเ่ี กยี่ วขอ้ งจะตอ้ งนยิ ามความหมายเพอื่ ให้ เกดิ ความเขา้ ใจทตี่ รงกนั เสยี กอ่ น เพราะนยิ ามของโคช้ นน้ั จะบง่ บอกถงึ บทบาท หนา้ ทแ่ี ละแนวทางการโคช้ วา่ จะไปในทศิ ทางใด 2 ธาดา เศวตศลิ า ผเู้ ขยี น People Champion ยอดคน ชนะใจคน แหลง่ ทม่ี า : http://coachthada. com/โคช้ -coach-คอื อะไร/ 3 โคช้ ชวี ติ (Life Coach) ดร.เมธยา ปอ้ มสวุ รรณ แหลง่ ทม่ี า : https://www.livingwisecoaching.com/

40 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน การโคช้ คอื อะไร เมอื่ มกี ารคน้ พบวา่ นกั กฬี าทปี่ ระสบความสำ� เรจ็ ตา่ งกม็ โี คช้ เปน็ ผอู้ ยู่ เบอ้ื งหลงั และไดม้ กี ารคน้ ควา้ วา่ โคช้ ไดท้ ำ� อะไรกบั นกั กฬี าบา้ ง หากจะนำ� มาปรบั ใชก้ บั ธรุ กจิ และการทำ� งานดา้ นอนื่ ๆ สำ� หรบั คนทจี่ ะเปน็ “โคช้ ” ไมว่ า่ จะเปน็ โคช้ ประเภทใด ตอ้ งเขา้ ใจวา่ “การโคช้ (Coaching) คอื อะไร” ในการทำ� งานของตน เพราะการโคช้ เปน็ เครอื่ งมอื และกระบวนการทผ่ี เู้ ปน็ โคช้ นำ� มาใชก้ บั ผรู้ บั การ โคช้ แตล่ ะประเภทซง่ึ มคี วามแตกตา่ งกนั อาทิ ในภาคธรุ กจิ การโคช้ ผบู้ รหิ ารระดบั สงู สหพนั ธก์ ารโคช้ นานาชาติ (ICF) หรอื International Coach Federation กลา่ ววา่ “การโคช้ คอื การเปน็ หนุ้ สว่ นกบั ผรู้ บั การโคช้ ในกระบวนการ กระตนุ้ ความคดิ อยา่ งสรา้ งสรรค์ เพอื่ สรา้ งแรงบนั ดาลใจให้ พวกเขาเอาศกั ยภาพทง้ั สว่ นตวั และวชิ าชพี มาใชอ้ ยา่ งสงู สดุ ” 4 นอกจากนยี้ งั มกี ารใหค้ วามหมายโดยโคช้ แตล่ ะคน อาทิ “การโคช้ ” (Coaching อา่ นวา่ โคช้ ชงิ่ ) คอื กระบวนการทำ� งาน รว่ มกนั ระหวา่ งโคช้ ซง่ึ เปน็ ผทู้ ช่ี ว่ ยเหลอื ชวนคดิ หรอื ปลดลอ๊ คบางอยา่ งในตวั ผรู้ บั การโคช้ (Coachee อา่ นวา่ โคช้ ช)่ี มี ศกั ยภาพสงู ขน้ึ หรอื มคี วามสขุ อยา่ งทเ่ี ขาตอ้ งการ ผา่ นวธิ กี าร และเครอื่ งมอื ตา่ งๆ เพอ่ื ใหผ้ รู้ บั การโคช้ ไดเ้ รยี นรู้ ตระหนกั ใน ตวั เอง และลงมอื ทำ� ดว้ ยความคดิ ความถนดั ความสามารถ 4 แหลง่ ทม่ี า : http://www.smartcoachthailand.com/what-is-coaching/

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 41 ตวั เองของตวั เอง การโคช้ จงึ เปน็ การทำ� งานรว่ มกนั ระหวา่ ง โคช้ (Coach) และผรู้ บั การโคช้ (Coachee) ใหถ้ งึ จดุ หมายที่ โคช้ ชตี่ อ้ งการ 2 (ศศมิ า สขุ สวา่ ง) 5 สำ� หรบั การโคช้ กลมุ่ เปา้ หมายทเี่ ปน็ นกั กฬี า กม็ กี ารใหค้ วามหมายเฉพาะวา่ การโคช้ หมายถงึ การวางแผน การฝกึ สอนทกั ษะใหก้ บั ผเู้ ลน่ ดงึ ศกั ยภาพของผเู้ ลน่ ในตำ� แหนง่ ตา่ งๆ มองเหน็ จดุ ออ่ น จดุ แขง็ ของผเู้ ลน่ การวางตวั ผเู้ ลน่ กำ� หนดยทุ ธศาสตรห์ ลกั และวธิ กี าร ในการเลน่ ของทมี แกป้ ญั หาระหวา่ งการเลน่ ทงั้ การตง้ั รบั และ การรกุ ของทมี กระตนุ้ ขวญั และกำ� ลงั ใจของคนทมี เพอ่ื ให้ นกั กฬี าสามารถเอาชนะในการแขง่ ขนั ได้ 6 การโค้ชกล่มุ เป้าหมายท้งั สองประเภทนนั้ มคี วามแตกต่างกันอย่าง ชดั เจน เนอ่ื งจากการโคช้ ผบู้ รหิ ารระดบั สงู ไมส่ ามารถใชว้ ธิ กี ารเดยี วกบั การโคช้ นกั กฬี า เพราะโดยธรรมชาตขิ องผบู้ รหิ ารนนั้ ยอ่ มมคี วามรคู้ วามเชยี่ วชาญใน สายงานของตน การทโ่ี คช้ จะไปสงั่ การใหผ้ บู้ รหิ ารทำ� แบบนนั้ แบบนจี้ งึ เปน็ สงิ่ ท่ี ไมส่ มควร นอกจากนนั้ บคุ คลทเ่ี ปน็ ผบู้ รหิ ารสว่ นใหญช่ นิ กบั การบงั คบั บญั ชา ไม่ชินกับการตกเป็นเบ้ียล่างในทุกสถานการณ์ การโค้ชผู้บริหารอย่างมี ประสทิ ธภิ าพ คอื การใช้ “คำ� ถาม” กระตนุ้ ใหผ้ บู้ รหิ ารคดิ ไดด้ ว้ ยตนเอง หรอื กลา่ วอกี นยั หนง่ึ วา่ การใชค้ ำ� ถามหรอื การทำ� ตวั เปน็ กระจกสะทอ้ นเปน็ การโคช้ ทเี่ หมาะสมทส่ี ดุ ในการโคช้ ผบู้ รหิ าร 7 5 อาจารยศ์ ศมิ า สขุ สวา่ ง โคช้ ดา้ นการพฒั นาองคก์ รและพฒั นานวตั กรรม แหลง่ ทม่ี า : https://www. hcdcoaching.com/17013723/การโคช้ คอื อะไร-what-is-coaching 6 การโคช้ นกั กฬี า แหลง่ ทม่ี า : https://th.wikipedia.org/wiki/ผฝู้ กึ สอน 7 สรปุ ขอ้ มลู จาก https://thaiappreciative.wordpress.com/2017/01/31/

42 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน แตก่ ลมุ่ เปา้ หมายทเ่ี ปน็ นกั กฬี านน้ั การโคช้ สว่ นใหญเ่ ปน็ การสง่ั การเพอื่ ใหฝ้ กึ ฝนและเลน่ ตามแผนทวี่ างไว้ นกั กฬี าจงึ ตอ้ งฝกึ ฝนตามแผนการฝกึ อยา่ ง เครง่ ครดั แกไ้ ขจดุ ออ่ น พฒั นาจดุ แขง็ ตามคำ� แนะนำ� ของโคช้ ใหไ้ ด้ และสามารถ เลน่ ไดต้ ามแผนทโ่ี คช้ วางไว้ นกั กฬี าทป่ี ระสบความสำ� เรจ็ จงึ คอ่ นขา้ งมวี นิ ยั ใน การฝกึ ฝนและมคี วามมงุ่ มน่ั ปรารถนาอนั แรงกลา้ ทจี่ ะเอาชนะในการแขง่ ขนั สำ� หรบั คนทำ� งานเพอ่ื เปลยี่ นแปลงสงั คม ทมี ถอดบทเรยี นของโครงการ ไดส้ รปุ ความหมายของการโคช้ ไวว้ า่ การโคช้ คอื การสนบั สนนุ การเรยี นรแู้ ละพฒั นาผรู้ บั การโคช้ ดว้ ยกระบวนการรบั ฟงั ความคดิ ตง้ั คำ� ถาม สะทอ้ นความคดิ เชงิ บวก ดงึ ศกั ยภาพ สรา้ งแรงบนั ดาลใจและใหก้ ำ� ลงั ใจ แบง่ ปนั ประสบการณแ์ ละมมุ มองทจ่ี ะชว่ ยสง่ เสรมิ สนบั สนนุ ใหผ้ รู้ บั การโคช้ สามารถบรรลเุ ปา้ หมายทต่ี งั้ ไวไ้ ดด้ ว้ ยตวั เอง เกรด็ ความรู้ : คำ� ทมี่ คี วามหมายและมนี ยั ยะคลา้ ยกนั อยมู่ าก คอื คำ� วา่ โคช้ (coach) และ เมนเทอร์ (mentor) โคช้ นนั้ มี ความหมายวา่ ดว้ ยการดแู ลกนั และชว่ ยดงึ ศกั ยภาพสงู สดุ ใหผ้ ู้ อนื่ ลกั ษณะการโคช้ มกั เปน็ การชวนคยุ ตง้ั คำ� ถาม ทำ� หนา้ ที่ เหมอื นกระจกสอ่ งใหผ้ รู้ บั การโคช้ เหน็ นนั่ เอง สว่ นเมนเทอรน์ นั้ ความหมายตามพจนานกุ รมแปลความหมายเปน็ ไทยวา่ ทปี่ รกึ ษา, พเ่ี ลยี้ ง แตอ่ ยา่ เพงิ่ มองไปวา่ ความหมายตามภาษาไทยนจี้ ะ คล้ายกบั ต�ำแหนง่ ทีป่ รกึ ษาท่เี รามักเรยี กวา่ คอนซลั แทนต์

(consultant) และ พเี่ ลยี้ ง ซง่ึ คนไทยมกั ใชใ้ นแงข่ องพเ่ี ลยี้ งเดก็ (nanny) หรอื ความหมายของการเปน็ พเี่ ลย้ี งทวั่ ไป แทท้ จี่ รงิ แลว้ คำ� วา่ เมนเทอร์ นน้ั มคี วามยงิ่ ใหญ่ เปน็ ผทู้ ด่ี แู ลฟมู ฟกั ให้ ความรู้ ความสามารถ เปน็ ทง้ั ครแู ละทปี่ รกึ ษาในคนเดยี วกนั และอาจจะตอ้ งทำ� ความเขา้ ใจผา่ นตวั อยา่ ง เชน่ พระมหาเถร คนั ฉอ่ งเปน็ เมนเทอรข์ องสมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช เปน็ ตน้ ทง้ั น้ี ทมี่ าของคำ� วา่ เมนเทอร์ (mentor) นน้ั มาจากชอ่ื ของคน mentor เปน็ ชอื่ ของพระสหายของกษตั รยิ ก์ รกี นาม โอดสิ เซยี ส เมอื่ กษตั รยิ ต์ อ้ งออกรบในศกึ โทรจนั เขาไดม้ อบหมายให้ เมนเทอร์ ชว่ ยดแู ล เทเลมาคสั ลกู ชายของเขา เมนเทอรไ์ ดท้ ำ� หน้าที่ฟูมฟักอบรมดูแลเทเลมาคัสจนเขาเติบใหญ่เก่งกล้า มคี วามรู้ ความสามารถ ทำ� ใหช้ อ่ื ของ เมนเทอร์ กลายเปน็ คำ� เรียกผู้ที่ได้รับมองหมายให้ดูแลฟูมฟักผู้อ่ืนให้เติบโต ให้มี ความรู้ ความสามารถทพี่ รอ้ มจะทำ� งาน ดงั นนั้ ไมว่ า่ เราจะใชท้ บั ศพั ทใ์ นความหมายของ โคช้ เมนเทอร์ หรอื ใชภ้ าษาไทยวา่ ทปี่ รกึ ษา พเ่ี ลยี้ ง ใหเ้ ราใชค้ ำ� เหลา่ นอ้ี ยา่ ง ตระหนกั วา่ เปน็ เรอื่ งของการดแู ลใหผ้ อู้ น่ื มศี กั ยภาพ มคี วาม สามารถ ใหเ้ ขาทำ� ตามเปา้ หมายทต่ี อ้ งการไดด้ ว้ ยตวั เอง ไมใ่ ช่ การดแู ลในแงข่ องพเี่ ลยี้ งทตี่ อ้ งประคบประหงม ทำ� ทกุ อยา่ งให้ จนเขาไมส่ ามารถคดิ และทำ� ไดด้ ว้ ยตวั เอง

44 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน คณุ ลกั ษณะทดี่ ขี องโคช้ คณุ ลกั ษณะคอื สงิ่ ทช่ี ใ้ี หเ้ หน็ วา่ คนทจ่ี ะเปน็ “โคช้ ” ควรมลี กั ษณะเชน่ นี้ คณุ ลกั ษณะทส่ี ำ� คญั ทสี่ ดุ ของโคช้ คอื เปน็ คนทต่ี อ้ งการชว่ ยเหลอื คนอนื่ มจี ติ ทเี่ ปน็ ผใู้ ห้ (givers) หมายถงึ เปน็ คนทช่ี อบเปน็ ฝา่ ยใหม้ ากกวา่ รบั ใหด้ ว้ ยใจ ใหด้ ว้ ยความรกั ใหใ้ นสง่ิ ทด่ี ี ทถี่ กู ตอ้ ง มคี วามปรารถนาทอี่ ยากจะเหน็ ผอู้ น่ื ประสบความสำ� เรจ็ อยา่ งแทจ้ รงิ ใจกวา้ ง มที ศั นคตเิ ชงิ บวก ละเอยี ดออ่ น ไวตอ่ ความรสู้ กึ และเปน็ กลั ยาณมติ ร คณุ ลกั ษณะเหลา่ นจี้ ะสะทอ้ นตวั ตน (Being) ของโคช้ อนั เปน็ เรอื่ งของ คณุ คา่ ความหมายของการดำ� รงอยขู่ องโคช้ เพราะการเปน็ โคช้ นนั้ ใหค้ วาม สำ� คญั กบั การชว่ ยเหลอื ใหผ้ อู้ นื่ เจรญิ งอกงาม ไดเ้ รยี นรแู้ ละพฒั นาไปในทางทดี่ ี บคุ ลกิ (Character) ของโคช้ จงึ มกั เปน็ คนใจกวา้ ง คดิ บวก คนรอบ ขา้ งอยใู่ กลแ้ ลว้ รสู้ กึ อบอนุ่ พงึ่ พาได้ และเปน็ คนออ่ นนอ้ มถอ่ มตน รกั การเรยี น รแู้ ละพฒั นาตนเองอยเู่ สมอ เพราะโคช้ ทด่ี นี นั้ ตอ้ งไมเ่ หน็ วา่ ตนเองดกี วา่ คนอน่ื หรอื เปน็ ผเู้ ชย่ี วชาญทสี่ ามารถแกไ้ ขปญั หาไดท้ ง้ั หมดและมคี ำ� ตอบกบั ทกุ เรอ่ื ง แตโ่ คช้ จะเปน็ คนทรี่ ว่ มเรยี นรแู้ ละเปน็ ผสู้ นบั สนนุ การเรยี นรขู้ องผรู้ บั การโคช้ กลา่ วกนั วา่ คณุ ลกั ษณะขอ้ แรกของคนทคี่ ดิ จะมาเปน็ โคช้ กค็ อื ตอ้ ง เปน็ คนที่ “ชอบเรอื่ งคน” เพราะตอ้ งทำ� เรอ่ื งของการพฒั นาคน จงึ ตอ้ งเปน็ คนที่ มจี ติ วทิ ยาในการรจู้ กั คน และอยรู่ ว่ มกบั คน คนทไ่ี มช่ อบเรอ่ื งคนแมจ้ ะทำ� ได้ ก็ ไมค่ อ่ ยจะมคี วามสขุ นกั ซง่ึ ขดั กบั หลกั การของโคช้ ทตี่ อ้ งทำ� งานอยา่ งมคี วามสขุ ทงั้ ตวั โคช้ เองและผรู้ บั การโคช้ คณุ ลกั ษณะทด่ี อี กี ขอ้ หนงึ่ คอื โคช้ ตอ้ งมจี รยิ ธรรม ขอ้ นส้ี ำ� คญั มาก เพราะคนทเ่ี ปน็ โคช้ นนั้ นอกจากจะเหน็ จดุ เดน่ (ศกั ยภาพ) ของผรู้ บั การโคช้ แลว้

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 45 กย็ อ่ มสามารถเหน็ จดุ ออ่ น (ขอ้ ดอ้ ย) ของผรู้ บั การโคช้ ดว้ ยเชน่ กนั การโคช้ ทจ่ี ะ ใหผ้ ลดนี นั้ ผเู้ ปน็ โคช้ กต็ อ้ งสรา้ งความไวว้ างใจใหก้ บั ผรู้ บั การโคช้ ทจ่ี ะเลา่ ถงึ เรอื่ ง ตา่ งๆ ใหโ้ คช้ ฟงั ทง้ั นห้ี ากผรู้ บั การโคช้ ตอ้ งเลา่ เรอ่ื งราวตา่ งๆ ใหโ้ คช้ ฟงั ซง่ึ บาง เรอื่ งเปน็ เรอ่ื งละเอยี ดออ่ น หากโคช้ ไมร่ กั ษาความลบั ของผรู้ บั การโคช้ ความไว้ วางใจทม่ี ตี อ่ กนั กจ็ ะลดลงหรอื หมดไป ทำ� ใหก้ ารโคช้ ไมป่ ระสบความสำ� เรจ็ นอกจากนน้ั กเ็ ปน็ คณุ ลกั ษณะทเ่ี กดิ จากความเปน็ โคช้ นน่ั คอื การมี ภาวะผนู้ ำ� มคี วามรบั ผดิ ชอบสงู เปน็ ผทู้ มี่ สี มาธิ สติ ตระหนกั รู้ มคี วามสงบ มนั่ คง ไมก่ ลวั ความลม้ เหลว มคี วามกลา้ คดิ กลา้ ทำ� กลา้ ทดลองทำ� สง่ิ ใหมๆ่ คน้ หาความรใู้ หมๆ่ เรยี นรทู้ งั้ จากประสบการณภ์ ายนอกและภายในไดด้ ี มพี ลงั ในตนเพอื่ แผข่ ยายสรา้ งแรงบนั ดาลใจใหก้ บั ผอู้ นื่ ได้ ภาวะผนู้ ำ� นนั้ มสี ว่ นจำ� เปน็ ในแงท่ โ่ี คช้ ตอ้ งมสี ว่ นรว่ มในการกระตนุ้ จงู ใจ และเพมิ่ เตมิ แนวคดิ และมมุ มอง สะทอ้ นความคดิ ใหก้ บั ผรู้ บั การโคช้ และเปน็ สว่ นหนง่ึ ทชี่ ว่ ยผลกั ดนั ใหผ้ รู้ บั การ โคช้ บรรลเุ ปา้ หมาย คณุ ลกั ษณะเหลา่ นี้ จะทำ� ใหผ้ รู้ บั การโคช้ เกดิ ความรสู้ กึ ไวว้ างใจ เปดิ ใจ ยอมรบั การโคช้ หรอื ยอมรบั ใหเ้ ปน็ โคช้ และเปน็ สว่ นสำ� คญั ทอ่ี งคก์ รหรอื หนว่ ยงานใชใ้ นการคดั เลอื กโคช้ หากตอ้ งมกี ารวา่ จา้ งโคช้ ใหเ้ ขา้ มาเปน็ โคช้ ใหก้ บั คนในทมี ในหนว่ ยงาน หรอื เปน็ โคช้ สว่ นตวั โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ การวา่ จา้ งโคช้ สว่ นตวั นน้ั มกั เนน้ กนั ทค่ี ณุ ลกั ษณะมากกวา่ คณุ สมบตั ิ

46 คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน ประเภทของโคช้ เน่ืองจากเรื่องของการโค้ชก�ำลังได้รับความสนใจในแวดวงของคน ทำ� งานทางสงั คม ซงึ่ เชอื่ มโยงกบั การพฒั นาศกั ยภาพเพอ่ื ใหน้ ำ� ไปใชใ้ นการ ทำ� งานสรา้ งการเปลย่ี นแปลง ดงั นนั้ ความรเู้ รอื่ งของการโคช้ จงึ ไดร้ บั ความสนใจ ในแงข่ องการมโี คช้ เปน็ ผทู้ ำ� ใหค้ นทำ� งานสามารถทำ� งานตามเปา้ หมายได้ นน่ั คอื เอาชนะปัญหา และสร้างสรรค์สังคมได้ โลกปัจจุบันท่ีมีการสื่อสารสังคม ออนไลน์ เราจะไดย้ นิ คำ� วา่ “โคช้ ” อยบู่ อ่ ยๆ แลว้ เขาเหลา่ นน้ั เปน็ โคช้ ใหก้ บั ใคร โคช้ เรอ่ื งอะไรกนั บา้ ง มคี วามแตกตา่ งกนั อยา่ งไร การแบง่ ประเภทกเ็ พอื่ ใหเ้ รา สือ่ สารใหเ้ หน็ ภาพความเขา้ ใจทชี่ ดั เจนมากขึ้นเท่านนั้ ไม่ไดห้ มายความวา่ ประเภทของโคช้ มเี ทา่ ทเ่ี ราสรปุ มาน้ี ประเภทของโคช้ ทพ่ี อจะสรปุ ใหเ้ หน็ ภาพ ไดจ้ งึ มดี งั น้ี • โคช้ กฬี า (Sport Coach) โคช้ จะทำ� หนา้ ทฝี่ กึ แนะนำ� บอกหรอื สอนเทคนคิ การเลน่ การทำ� แตม้ การเลน่ เกมรกุ เกมรบั มโี ปรแกรมการฝกึ ที่ ชดั เจน มองเหน็ จดุ แขง็ จดุ ออ่ นของนกั กฬี าทต่ี นโคช้ และชว่ ยปรบั จดุ แขง็ ใหเ้ กง่ ยงิ่ ขน้ึ แกจ้ ดุ ออ่ น เพมิ่ ศกั ยภาพของนกั กฬี า รวมไปถงึ วางแผนการเลน่ กฬี า การ แขง่ ขนั โคช้ กฬี านนั้ กแ็ บง่ ยอ่ ยลงไปอกี วา่ เปน็ กฬี าประเภทไหน เชน่ โคช้ ฟตุ บอล โคช้ วอลเลยบ์ อล โคช้ วา่ ยนำ้� โคช้ นกั วง่ิ ซงึ่ โคช้ แตล่ ะประเภทกฬี ากจ็ ะ มคี วามรใู้ นกฬี าประเภทนน้ั ๆ เปน็ อยา่ งดี โคช้ กฬี า มที งั้ โคช้ แบบรายบคุ คลและ โคช้ ทมี • โคช้ ผบู้ รหิ าร (Executive coach) โคช้ ทำ� หนา้ ทเ่ี ปน็ คสู่ นทนา ทรี่ บั ฟงั ตงั้ คำ� ถาม สรา้ งแรงบนั ดาลใจ สะทอ้ นความคดิ และเพมิ่ มมุ มอง จดุ ประกายใหผ้ บู้ รหิ ารไดใ้ ชศ้ กั ยภาพทแ่ี ทจ้ รงิ ในการทำ� งานใหส้ ำ� เรจ็ ตามเปา้ หมาย โคช้ จะเปน็ ผสู้ นบั สนนุ และกระตนุ้ การเรยี นรมู้ ากกวา่ ทจี่ ะใชว้ ธิ กี ารบอกหรอื สอน

คมู่ อื การโคช้ เพอื่ พฒั นาทมี ชมุ ชน 47 โคช้ ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเกง่ เทา่ ผบู้ รหิ าร โคช้ จะเปน็ ผสู้ งั เกตการณ์ และหาทางชว่ ยให้ ผบู้ รหิ ารไปสจู่ ดุ ทย่ี อดเยย่ี มยง่ิ ขนึ้ เทา่ ทผ่ี บู้ รหิ ารหรอื ผรู้ บั การโคช้ จะสามารถไป ถงึ ได้ ในแงธ่ รุ กจิ แลว้ โคช้ ไมไ่ ดเ้ ปน็ ผมู้ าสอน แตจ่ ะเปน็ ผทู้ มี่ องจากอกี มมุ มอง หนง่ึ ใหข้ อ้ มลู บางประการเพอื่ สะทอ้ นกลบั ใหผ้ บู้ รหิ ารไดเ้ หน็ ตนเองในมมุ ทไ่ี ม่ เคยมองเหน็ และหารอื รว่ มกนั เพอื่ หาแนวทางแกป้ ญั หาหรอื เพม่ิ ประสทิ ธภิ าพ โคช้ ผบู้ รหิ ารเปน็ การโคช้ รายบคุ คล • โคช้ ชวี ติ (Life Coach) โคช้ ทำ� หนา้ ทเ่ี ปน็ คสู่ นทนา รบั ฟงั แตไ่ ม่ แกป้ ญั หาให้ สะทอ้ นใหผ้ รู้ บั การโคช้ ไดเ้ หน็ สงิ่ ทเ่ี ขาเปน็ เขาคดิ เขาวนุ่ วายใจ ใหเ้ ขาเขา้ ใจจดุ ยนื และความคดิ ของตน คอยตง้ั คำ� ถามเพอ่ื ใหเ้ ขาหาคำ� ตอบได้ ดว้ ยตวั เอง ใหเ้ ขาเรยี นรวู้ า่ เวลาทเ่ี กดิ ปญั หาขน้ึ ในชวี ติ จะจดั ระบบความคดิ ได้ อยา่ งไร หาทางแกไ้ ขปญั หาดว้ ยตวั เองไดอ้ ยา่ งไร และกา้ วเดนิ ตอ่ ไปไดอ้ ยา่ งไร ชว่ ยใหก้ า้ วขา้ มขดี จำ� กดั ตา่ งๆ ทผี่ รู้ บั การโคช้ มกั ใชป้ ดิ กนั้ ตวั เองโดยไมร่ ตู้ วั พรอ้ ม กำ� หนดจดุ มงุ่ หมายใหมท่ ส่ี รา้ งสรรคแ์ ละชดั เจน สรา้ งแรงบนั ดาลใจและทศั นคติ ทด่ี ี แกไ้ ขจดุ ออ่ น คน้ หาจดุ แขง็ และรจู้ กั ใชจ้ ดุ แขง็ นน้ั ทำ� ในสง่ิ ทป่ี รารถนาได้ และ นำ� พาตวั เองไปสกู่ ารใชช้ วี ติ ทม่ี คี วามสขุ โคช้ ชวี ติ ถา้ เปน็ การโคช้ รายบคุ คลแบบ เปน็ คสู่ นทนาจะไดผ้ ลมากกวา่ การโคช้ เปน็ กลมุ่ หรอื โคช้ ผา่ นสอ่ื ทก่ี ลา่ วถงึ หลกั การในการดำ� เนนิ ชวี ติ ใหค้ ำ� แนะนำ� ในการแกป้ ญั หาในชวี ติ ทเ่ี ปน็ ปญั หาซง่ึ หลาย คนประสบแบบเดยี วกนั แตไ่ มส่ ามารถหวงั ผลไดแ้ บบการโคช้ รายบคุ คลทจี่ ะ ชว่ ยแกป้ มปญั หาและกา้ วขา้ มบางอยา่ งในชวี ติ ได้ • โคช้ การเงนิ (Money Coach) โคช้ ทำ� หนา้ ทใ่ี หค้ ำ� แนะนำ� ทางการ เงนิ ความรทู้ างการเงนิ วางแผนดา้ นการลงทนุ การออม สอนวนิ ยั ทางการ เงนิ และความเสยี่ งตา่ งๆ ทง้ั นเ้ี พอ่ื ชว่ ยใหผ้ รู้ บั การโคช้ บรรลเุ ปา้ หมายทางการ เงนิ ตามทต่ี งั้ ใจไว้ โคช้ การเงนิ บางคนนนั้ สามารถใหค้ ำ� ปรกึ ษาทางธรุ กจิ การ บรหิ ารทง้ั การเงนิ และธรุ กจิ ไดอ้ กี ดว้ ย โคช้ การเงนิ หากเปน็ การโคช้ รายบคุ คล จะใชท้ ง้ั วธิ บี อก สอน แนะนำ� ตงั้ คำ� ถามเพอื่ ปลดลอ็ คทางความคดิ บางอยา่ งของ

48 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน ผรู้ บั การโคช้ ฝกึ ใหผ้ รู้ บั การโคช้ มวี นิ ยั ทางการเงนิ ปจั จบุ นั นคี้ นรนุ่ ใหมส่ นใจคำ� แนะนำ� ของโคช้ การเงนิ ทเ่ี ผยแพรผ่ า่ นสอ่ื มากยงิ่ ขนึ้ หากนำ� ไปทดลองปฏบิ ตั แิ ละ ขอคำ� แนะนำ� เฉพาะเพมิ่ เตมิ จากโคช้ ซง่ึ เปน็ ผมู้ คี วามรจู้ รงิ ๆ กช็ ว่ ยใหห้ ลายคน ปลดลอ็ คทางการเงนิ ไดเ้ ชน่ กนั • โคช้ การทำ� งาน (Performance coach) หรอื โคช้ เพอ่ื ผลการ ปฏบิ ตั งิ าน บางคนอาจจะเรยี กวา่ โคช้ งาน โคช้ ประเภทนโ้ี ดยสว่ นใหญเ่ ปน็ โคช้ ภายในองคก์ ร มคี ำ� กลา่ วทวี่ า่ “ทกั ษะทผ่ี นู้ ำ� องคก์ รสมยั ใหมต่ อ้ งมคี อื ทกั ษะ การโคช้ เพอ่ื ดงึ ศกั ยภาพของคนทท่ี ำ� งานรว่ มกบั เรา ใหท้ ำ� งานใหไ้ ดผ้ ลลพั ธต์ าม ทตี่ อ้ งการ” หมายความวา่ ผนู้ ำ� องคก์ ร หวั หนา้ งาน หรอื หวั หนา้ ทมี สามารถ เปน็ โคช้ การทำ� งานใหก้ บั คนในองคก์ ร คนในทมี ได้ ถา้ เขามคี ณุ สมบตั ใิ นการโคช้ มที กั ษะการโคช้ เพราะโคช้ การทำ� งานจะเปน็ คนทสี่ ามารถชว่ ยใหค้ นในองคก์ ร เขา้ ใจการทำ� งานไดเ้ ปน็ อยา่ งดี ชว่ ยดงึ ศกั ยภาพและเพมิ่ ความสามารถในการ ทำ� งานใหก้ บั คนในทมี ได้ สามารถใชท้ กั ษะการฟงั การตง้ั คำ� ถาม การสะทอ้ น กระตนุ้ ความคดิ ใหค้ นในทมี เขา้ ใจวา่ เขาควรทำ� งานอะไร อยา่ งไร ทำ� ไปดว้ ย เหตผุ ลใด มอี ะไรทเ่ี ขาตอ้ งเรยี นรเู้ พม่ิ เตมิ ชว่ ยใหเ้ ขาวางแผนในการทำ� งานการ แกไ้ ขและจดั การกบั ปญั หา สามารถทำ� งานตามแผนทวี่ างไวไ้ ด้ ทสี่ ำ� คญั คนเปน็ โคช้ ตอ้ งมที กั ษะการมองคน อา่ นคนใหอ้ อกวา่ คนในทมี แตล่ ะคนควรเรยี นรดู้ ว้ ย วธิ ใี ด และจะทำ� อยา่ งไรใหเ้ ขาเกดิ การพฒั นาใหม้ ากขน้ึ ได้ โคช้ การทำ� งาน สามารถโคช้ รายบคุ คลไดแ้ ละโคช้ เปน็ กลมุ่ หรอื เปน็ ทมี กไ็ ด้ โคช้ การทำ� งานมี แนวทางการโคช้ พนื้ ฐานคอื GROW Model หลกี เลย่ี งการโคช้ แบบการบอก หรอื สอน เพอ่ื ใหค้ นทำ� งานมแี รงบนั ดาลใจ สรา้ งสรรคผ์ ลงาน เรยี นรแู้ ละพฒั นา ตนเองไดอ้ ยา่ งตอ่ เนอื่ ง ส�ำหรับการน�ำเรื่องโค้ชมาใช้ในการท�ำงานด้านการพัฒนาเพื่อ เปลยี่ นแปลงสงั คม อาจจะยงั ไมม่ กี ารแบง่ ประเภทของโคช้ อยา่ งชดั เจน แตก่ ลา่ ว โดยหลกั การแลว้ กพ็ อจะอธบิ ายไดด้ งั น้ี

คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน 49 • โคช้ ดา้ นการพฒั นาศกั ยภาพ หรอื การโคช้ เพอ่ื การพฒั นาศกั ยภาพ ผู้ทำ� กระบวนการพฒั นาศักยภาพจะทำ� หน้าที่ในฐานะเป็นโคช้ ดำ� เนนิ การ พฒั นาศกั ยภาพใหก้ บั ผรู้ บั การโคช้ ใหม้ คี วามรู้ ความสามารถ มกี ระบวนการ เรยี นรู้ กระบวนการคดิ รวมถงึ พฒั นาคณุ ลกั ษณะทพี่ งึ ประสงค์ พฒั นาสภาวะ ผนู้ ำ� โดยใชว้ ธิ กี ารสรา้ งกระบวนการเตบิ โตทางความคดิ การสรา้ งบรรยากาศ การเรยี นรู้ การใหค้ วามรเู้ พอ่ื กระตนุ้ การเรยี นรู้ การใชพ้ ลงั ของคำ� ถาม การฟงั อยา่ งลกึ ซงึ้ ใหก้ ารดแู ล การตดิ ตามสนบั สนนุ การเรยี นรู้ การประเมนิ เพอ่ื การ เรยี นรู้ การสะทอ้ นความคดิ ทำ� ใหเ้ กดิ วนิ ยั ในการเรยี นรู้ ความเชอื่ มนั่ ในตนเอง นำ� ความรไู้ ปใชใ้ นการวางแผน ทดลองลงมอื ทำ� ถอดบทเรยี น และมกี ระบวนการ ในการพฒั นาตนเองไดอ้ ยา่ งตอ่ เนอื่ ง • โคช้ การทำ� งานเพอ่ื การเปลย่ี นแปลงสงั คม หรอื อาจจะเรยี กวา่ โคช้ นกั ปฏบิ ตั กิ ารทางสงั คม (Social worker coach) นา่ จะเปน็ โคช้ อกี ประเภทหนงึ่ ทท่ี ำ� หนา้ ทเี่ ปน็ คสู่ นทนา หรอื สรา้ งกลมุ่ สนทนาทจ่ี ะมาชว่ ยสนบั สนนุ การทำ� งาน ทางสงั คมใหส้ ามารถทำ� งานไดผ้ ลและเกดิ การเปลยี่ นแปลงไดจ้ รงิ เพราะโคช้ จะ เปน็ ผสู้ งั เกตการณ์ และหาทางชว่ ยใหค้ นทำ� งานทางสงั คมแกป้ ญั หาในประเดน็ ทต่ี นอยากแกใ้ หม้ คี วามคบื หนา้ หรอื แกป้ ญั หาไดส้ ำ� เรจ็ ชว่ ยเพมิ่ มมุ มอง แลก เปลยี่ นความรู้ เครอื่ งมอื กระบวนการทำ� งานเพอ่ื ใหค้ นทำ� งานไดพ้ ฒั นาตนเอง จนเกดิ ความคดิ ทส่ี รา้ งสรรค์ วางแผน ลงมอื ทำ� และถอดบทเรยี นเพอ่ื พฒั นาการ ทำ� งานของตนได้ นอกจากนย้ี งั มโี คช้ เฉพาะดา้ นอกี หลากหลาย เชน่ โคช้ การใชเ้ สยี ง (voice coach) โคช้ ดา้ นบคุ ลกิ ภาพ (Image Coach) โคช้ ดา้ นสขุ ภาพ (health coach) เปน็ ตน้

50 คมู่ อื การโคช้ เพอ่ื พฒั นาทมี ชมุ ชน บทบาทหนา้ ทขี่ องโคช้ บทบาทหนา้ ทข่ี องโคช้ นน้ั กข็ น้ึ อยกู่ บั การเปน็ โคช้ แตล่ ะประเภท ซงึ่ ได้ กลา่ วไปแลว้ ในหวั ขอ้ กอ่ นหนา้ นี้ อยา่ งไรกต็ ามบทบาทและหนา้ ทหี่ ลกั ของโคช้ ทกุ ประเภททมี่ เี หมอื นกนั ไดแ้ ก่ • โคช้ สรา้ งความไวว้ างใจ (trust) ปฏบิ ตั ติ อ่ ผรู้ บั การโคช้ ดว้ ยความ เคารพศกั ดศิ์ รคี วามเปน็ มนษุ ย์ ใหค้ วามสนใจ เอาใจใส่ ตดิ ตาม ดแู ลอยา่ ง สมำ่� เสมอ สำ� หรบั การโคช้ ทมี การสรา้ งความไวว้ างใจจะตอ้ งขยายใหท้ วั่ ถงึ ทกุ คน ปฏบิ ตั ติ อ่ ทกุ คนเหมอื นกนั สรา้ งสมั พนั ธภาพทดี่ รี ะหวา่ งโคช้ กบั ทมี และสรา้ ง ความไวว้ างใจระหวา่ งคนในทมี ใหอ้ ยบู่ นพน้ื ฐานของการยอมรบั นบั ถอื ปฏบิ ตั ติ อ่ คนในทมี ดว้ ยความเคารพศกั ดศ์ิ รคี วามเปน็ มนษุ ย์ ใหค้ วามสนใจ เอาใจใส่ ตดิ ตาม ดแู ล ทกุ คนอยา่ งเทา่ เทยี มกนั • โคช้ มหี นา้ ทรี่ บั ฟงั และทำ� ความเขา้ ใจผรู้ บั การโคช้ วา่ เขามเี ปา้ หมาย อะไร ตอ้ งการทำ� อะไรไดส้ ำ� เรจ็ การฟงั และทำ� ความเขา้ ใจจะชว่ ยใหโ้ คช้ รวู้ า่ ตอ้ ง ตง้ั คำ� ถามอยา่ งไร หรอื ใหเ้ ครอื่ งมอื กระบวนการอะไรทจี่ ะนำ� พาผรู้ บั การโคช้ ไป สเู่ ปา้ หมายได้ • โคช้ มหี นา้ ทก่ี ระตนุ้ ความคดิ ของผรู้ บั การโคช้ ดว้ ยคำ� ถาม ดว้ ยขอ้ มลู ความรู้ ทำ� ใหผ้ รู้ บั การโคช้ เกดิ การเรยี นรแู้ ละคน้ หาศกั ยภาพภายในของตนเอง ชว่ ยใหโ้ คช้ ชเ่ี หน็ ศกั ยภาพนน้ั เพอื่ นำ� ศกั ยภาพมาทำ� ใหเ้ กดิ การเปลยี่ นแปลงใน ทางทดี่ ขี นึ้ • โคช้ ทำ� หนา้ ทสี่ อื่ สารพดู คยุ อยา่ งสมำ่� เสมอ สรา้ งแรงบนั ดาลใจใหเ้ กดิ ในตวั ของผรู้ บั การโคช้ และคงไวซ้ งึ่ พลงั ใจนน้ั • โคช้ ทำ� หนา้ ทผี่ ลกั ดนั ใหผ้ รู้ บั การโคช้ ลงมอื ทำ� สง่ิ ทตี่ งั้ ใจไวใ้ หส้ ำ� เรจ็ ตามเปา้ หมายทต่ี งั้ ใจไดส้ ำ� เรจ็