พัฒนาภาวะผู้นำคนรุ่นใหม่ในพื้นที่ภาคใต้

101 บทความโดย : พชิ ชารศั มิ์ www.marumura.com Kiyoshi Kimura ประธานบรษิ ัทซูชิ ซนั ไม ผ้พู ชิ ติ โจรสลัดโซมาเลยี ด้วยมอื เปลา่ และหวั ใจ Kiyoshi Kimura เจา้ ของรา้ นซชู ซิ นั ไมผโู้ ดง่ ดงั ไปทวั่ โลก จากการประมลู ปลาทนู า่ ตวั แรกของปที ต่ี ลาดซกึ จิ ไิ ปในราคา สงู ถงึ 14 ลา้ นเยน แตเ่ รอ่ื งของเขาไมไ่ ดน้ า่ สนใจเพยี งเทา่ นนั้ แตเ่ ขายงั เปน็ ผทู้ ส่ี ามารถเปลย่ี นโจรสลดั โซมาเลยี ใหก้ ลายมา เปน็ ชาวประมงจบั ปลาทนู า่ ใหก้ บั รา้ นซชู ขิ องเขาเองอกี ดว้ ย! คุณผู้อ่านคงเคยได้ดูหนังเร่ืองกัปตัน แตค่ ุณคิมูระบอกว่าคงไมม่ ใี ครเกิดมา ฟิลลิปที่เรือขนสินค้าของสายเรือที่ใหญ่ท่ีสุด แลว้ อยากเปน็ โจรหรอกถา้ ไมจ่ ำ� เปน็ จรงิ ๆ คณุ ของโลกถกู โจรสลดั โซมาเลยี ปลน้ แบบไรค้ วาม คมิ รุ ะจงึ ไดน้ ดั ไปจบั เขา่ พดู คยุ กบั โจรสลดั เหลา่ ปราณซี งึ่ ทำ� ใหโ้ จรสลดั โซมาเลยี ดเู ปน็ ผรู้ า้ ยใน นั้นท�ำให้รู้ว่าแท้จริงเพราะความสูญเสียใน สายตาชาวโลก เม่ือโจรสลัดเพ่ิมจ�ำนวนข้ึน สงครามกลางเมอื งและความอดอยากทำ� ใหค้ น เรอื ขนสนิ คา้ ตา่ งตน่ื ตระหนกไมก่ ลา้ ผา่ นแถวนนั้ เหลา่ นนั้ ตอ้ งผนั ตวั มาเปน็ โจรเพราะไมม่ คี วาม ตอ่ ใหน้ า่ นนำ้� แถวนนั้ เปน็ แหลง่ ปลาทนู า่ ชกุ ชมุ รใู้ นการประกอบอาชพี อน่ื แตก่ ไ็ มม่ กี ลา้ ไปแหยมเพราะกลวั เจอโจรสลดั ปลน้

102 ภาพจาก Confederation of Somali Community in Minnesota (CSCM). คณุ คมิ รุ ะจงึ เสนอใหโ้ จรสลดั เหลา่ นนั้ มา คณุ คมิ รุ ะกเ็ ลยใหเ้ รอื ประมงญป่ี นุ่ ทใี่ ช้ ท�ำมาหาเลี้ยงชีพสุจริตด้วยการจับปลาทูน่า งานแลว้ ไปหลายลำ� ซอ่ มหอ้ งเยน็ ให้ และหา ขายโดยทเี่ ขาจะรบั ซอ้ื ไวเ้ อง เปน็ ทน่ี า่ ประหลาด ทางใหโ้ ซมาเลยี เขา้ รว่ มสมาคมปลาทนู า่ แหง่ ใจมากเพราะความคดิ ของคณุ คมิ รุ ะไดร้ บั การ มหาสมทุ รอนิ เดยี จนได้ นอกจากนเ้ี ขายงั ไดเ้ ดนิ ตอบรบั อยา่ งดเี กนิ คาดจากกลมุ่ โจรสลดั เหลา่ ทางไปโซมาเลยี นบั สบิ ครงั้ เพอ่ื สอนวธิ กี ารจบั นน้ั ปญั หาตอ่ มากค็ อื โจรสลดั เหลา่ นนั้ ไมร่ วู้ ธิ ตี ก ปลาทนู า่ ใหอ้ ดตี โจรสลดั เหลา่ นน้ั ดว้ ยตวั เอง! ปลาทนู า่ ไมม่ เี รอื ทจ่ี ะออกไปจบั ไมม่ หี อ้ งเยน็ ทจ่ี ะเกบ็ ปลาหลงั ตก และกไ็ มไ่ ดเ้ ปน็ สว่ นหนง่ึ ทุกวันน้ีชาวโซมาเลียได้เปล่ียนอาชีพ ใน IOCT หรอื สมาคมปลาทนู า่ แหง่ มหาสมทุ ร หลักจากการหากินด้วยการปล้นมาเป็นการ อนิ เดยี ทำ� ใหไ้ มม่ ชี อ่ งทางการสง่ ออกทนู า่ ส่งออกปลาทนู า่ แทน และไดส้ ง่ ออกประมาณ 100 ตนั ตอ่ ปี จำ� นวนโจรสลดั ทอี่ อกปลน้ ใน น่านน้�ำโซมาเลียก็ลดลงจนเป็นศูนย์ในปีที่ ผ่านมา คณุ คมิ รุ ะยงั ไดร้ บั เหรยี ญรางวลั จาก รฐั บาล Djibouti ในความพยายามทลี่ ดจำ� นวน โจรสลดั ดว้ ย การช่วยเหลือของคุณคิมุระอาจมี เหตผุ ลในดา้ นธรุ กจิ แตก่ ถ็ อื ไดว้ า่ เปน็ ไอเดยี ทด่ี ี มากทไ่ี ดช้ ว่ ยคนอนื่ ดว้ ยไปในตวั และเรื่องนี้สอนให้เห็นว่าปัญหาบาง อย่างท่ีดูเหมือนหนักหนาบางครั้งก็แก้ไขได้ ง่ายๆ ด้วยการเปลี่ยนทัศนคติเพียงอย่าง เดียวคะ่

103 แสวงหารากฐานของชวี ติ ในโลกแหง่ กจิ กรรม ปาฐกถามลู นธิ โิ กมลคมี ทอง ประจำ� ปี 2527 โดยพระไพศาล วสิ าโล

104 ความบางตอนจากบทที่ 6 เขา้ ถงึ รากฐานของสงั คมไทย, .......................... หนา้ 106-137 ชวี ติ ของบคุ คลในฐานะทเ่ี ปน็ สว่ นหนงึ่ ของสงั คมจำ� ตอ้ งมรี ากฐานดว้ ยเชน่ กนั เปน็ รากฐานทจ่ี ะเกอื้ หนนุ ใหช้ วี ติ สว่ นนน้ั สามารถสรา้ งสรรคจ์ รรโลงสงั คมไดอ้ ยา่ งมากทสี่ ดุ โดยทชี่ วี ติ ทง้ั 2 ดา้ นเกยี่ วเนอื่ งกนั สมั พนั ธก์ นั อยา่ งแยกไมอ่ อก ดงั นนั้ องคค์ ณุ 4 ประการทก่ี ลา่ วมา จงึ ยอ่ ม เปน็ รากฐานทส่ี ำ� คญั ของชวี ติ ทางสงั คมสว่ นรวมดว้ ย แตก่ ระนน้ั กย็ งั ไมส่ มบรู ณท์ เี ดยี วนกั การกระ ท�ำทีก่ ่อให้เกดิ ประโยชนส์ ุขแกส่ ังคมวงกวา้ งอยา่ งมากทส่ี ดุ น้นั ตอ้ งประกอบดว้ ยปัจจยั ส�ำคญั อีก ประการหนง่ึ คอื ความเขา้ ใจในรากฐานของสงั คมนน้ั กลา่ วอยา่ งเฉพาะเจาะจงกค็ อื หากเราเปน็ สว่ นหนงึ่ ของสงั คมไทย หมายมงุ่ ทจ่ี ะรว่ มทกุ ขร์ ว่ มสขุ กบั ผคู้ นสว่ นใหญใ่ นสงั คม เราจะตอ้ งเขา้ ใจ รากฐานของสงั คมไทย ความรคู้ วามเขา้ ใจขอ้ นี้ อาจสงเคราะหเ์ ขา้ ในองคค์ ณุ ประการท่ี 4 กไ็ ด้ แต่ ขา้ พเจา้ เหน็ ควรทจี่ ะเนน้ ใหพ้ เิ ศษออกไปในฐานะทเี่ ปน็ รากฐานทสี่ ำ� คญั ของชวี ติ ทางสงั คมสว่ นรวม ในการรบั ใชสงั คม ความเขา้ ใจในสงั คมไทยเปน็ สงิ่ จำ� เปน็ แตเ่ ราจะเขา้ ใจสงั คมไทยไมไ่ ดต้ ลอด หากขาดความเขา้ ใจในแนวคดิ ความเชอ่ื ความรสู้ กึ ตลอดจนประเพณี วถิ ชี วี ติ ของคนใน สงั คม อนั อาจรวมเรยี กวา่ “วฒั นธรรม” ซงึ่ เปน็ รากฐานทม่ี าอนั สำ� คญั ของสภาพการณต์ า่ ง ๆ ใน สงั คมไทย ปจั จบุ นั แมจ้ ะมปี จั จยั ภายนอกมากระทบ แตท่ ศิ ทางและนำ้� หนกั การเปลยี่ นแปลงของสงั คม กต็ อ้ งมรี ากฐานดงั กลา่ ว เปน็ ตวั กำ� หนดทส่ี ำ� คญั เมอื งไทยทกุ วนั นี้ กำ� ลงั อยใ่ ู นยคุ ของการ “พฒั นา” แตก่ ารพฒั นาทป่ี รากฏนนั้ ไมไ่ ดน้ ำ� มาแตป่ ระยกุ ตว์ ทิ ยาเครอ่ื งยนตก์ ลไก และสง่ิ กอ่ สรา้ งใหม่ ๆ เขา้ มาในเมอื งไทยเทา่ นน้ั หากยงั นำ� สำ� นกึ และวธิ คี ดิ แบบใหมม่ าใหแ้ กช่ นชนั้ กลาง ผไู้ ดร้ บั การศกึ ษาสมยั ใหมด่ ว้ ย ทำ� ใหค้ นเหลา่ นเ้ี หนิ หา่ ง แปลกแยกจากวถิ ชี วี ติ ของคนสว่ นใหญใ่ นสงั คม เราทา่ นกล็ ว้ นแต่ เปน็ ผลผลติ ของการพฒั นาและการศกึ ษาดงั กลา่ วดว้ ยกนั ทงั้ สนิ้ ไมว่ า่ จะเปน็ ความปรารถนาดตี อ่ สงั คมไทยเพยี งใดแตส่ ง่ิ ทเี่ รามกั จะขาดกค็ อื ความเขา้ ใจในวฒั นธรรมไทยซง่ึ ดำ� รงอยใู่ นวถิ ชี วี ติ และ ความรสู้ กึ นกึ คดิ ของชนชนั้ ลา่ ง การแกป้ ญั หาสงั คมเพอื่ ยกระดบั ความเปน็ อยขู่ องเขาใหด้ ขี น้ึ จงึ มกั ไมป่ ระสบผลเทา่ ทคี่ วร ขา้ พเจา้ ขอยกตวั อยา่ งดา้ นสาธารณสขุ เชน่ การวางแผนครอบครวั การใหก้ ารบรกิ ารทาง ดา้ นนแ้ี กป่ ระชาชนมกั อยบู่ นพน้ื ฐานความคดิ ทวี่ า่ ลกู เปน็ ภาระของพอ่ แม่ การมลี กู มากเปน็ การเพมิ่ ภาระแกค่ รอบครวั แตข่ ณะเดยี วกนั ชาวชนบทสว่ นใหญม่ ไิ ดม้ ที ศั นคตเิ ชน่ นน้ั ตรงกนั ขา้ มกลบั เหน็ วา่ ลกู เปน็ กำ� ลงั ของพอ่ แม่ ยง่ิ มลี กู มากกช็ ว่ ยแบง่ เบาภาระของทางบา้ น เนอ่ื งจากชาวชนบทสว่ นใหญ่

105 มอี าชพี ทำ� ไรท่ ำ� นา แรงงานของลกู จงึ มคี วามหมายมาก ยงิ่ ปจั จบุ นั กรงุ เทพฯ และเมอื งใหญ่ ๆ มี ความตอ้ งการแรงงานเดก็ มาก ครอบครวั ชนบททมี่ ลี กู มาก ยอ่ มมคี วามหวงั วา่ ลกู จะนำ� รายไดท้ ี่ เปน็ กอบเปน็ กำ� ใหแ้ กท่ างบา้ น ครอบครวั ในชนบททไี่ รท้ ท่ี ำ� กนิ เปน็ อนั มาก มรี ายไดห้ ลกั จากลกู ๆ ทมี่ าทำ� งานในกรงุ เทพฯ เปน็ รายปี (โดยทเ่ี ดก็ เหลา่ นนั้ จำ� นวนไมน่ อ้ ยตอ้ งประสบชะตากรรมทเี่ ลว รา้ ยยงิ่ อยา่ งทพ่ี อ่ แมค่ าดไมถ่ งึ ) ดว้ ยเหตทุ ม่ี ที ศั นคตสิ วนทางกนั การวางแผนครอบครวั ในชนบทโดย เฉพาะทด่ี ำ� เนนิ การโดยรฐั จงึ มกั ไมป่ ระสบผล แมจ้ ะมตี วั เลขออกมาวา่ ความตอ้ งการยาคมุ กำ� เนดิ ในชนบทมเี พมิ่ ขนึ้ นน่ั กเ็ พราะชาวบา้ นนยิ มเอาไปใหห้ มกู นิ เพอื่ ระงบั อาการหน่ื สง่ เสยี งดงั ในฤดสู ดั ซง่ึ ปรากฏใหผ้ ลชะงดั นกั ปญั หาโภชนาการในชนบทกเ็ ชน่ กนั ผทู้ คี่ ลกุ คลกี บั งานดา้ นนย้ี อ่ มตระหนกั ดวี า่ สาเหตสุ ำ� คญั ประการหนงึ่ ทที่ ำ� ใหท้ ารกในชนบทเปน็ โรคขาดสารอาหาร กค็ อื ความเชอ่ื ของแมใ่ นเรอื่ งของแสลงซง่ึ ทำ� ใหเ้ ดก็ ไมไ่ ดร้ บั ธาตอุ าหารทจี่ ำ� เปน็ จากไข่ เนอื้ ผกั อยา่ งทค่ี วร ดว้ ยถอื วา่ เปน็ ของแสลงตอ่ เดก็ ออ่ น แตใ่ นการใหก้ ารศกึ ษาแกช่ าวบา้ นเพอื่ ปรบั เปลย่ี นทศั นคตนิ น้ั นอกจากนกั พฒั นาหรอื นกั โภชนา จะใช้ส่ือภาษาและวิธกี ารตา่ ง ๆ ซ่งึ ชาวบา้ นเขา้ ใจได้ยากแล้ว ยงั ไม่เขา้ ใจว่าแรงยดึ เหนีย่ วทาง ธรรมเนยี มประเพณขี องชมุ ชนนน้ั มอี ทิ ธพิ ลตอ่ ชาวบา้ นแตล่ ะคนเพยี งใดบา้ ง เพราะถงึ แมแ้ มแ่ ละ พอ่ ของเดก็ จะมแี นวโนม้ เหน็ คลอ้ ยตามความคดิ กระแสใหม่ แตค่ วามรสู้ กึ ผกู พนั กบั แบบแผนทถี่ อื ปฏบิ ตั ใิ นชมุ ชนและความไมต่ อ้ งการทจ่ี ะทำ� ตนใหแ้ ตกตา่ งจากคนอน่ื กอ็ าจจะมอี ทิ ธพิ ลผลกั ดนั ให้ กลบั ไปเลยี้ งลกู แบบเดมิ ๆ ได้ พรอ้ มกนั นนั้ กไ็ มค่ วรทเ่ี ราจะประณามทศั นคติ ความเชอื่ ดงั กลา่ ว งา่ ย ๆ ตราบใดทย่ี งั มไิ ดศ้ กึ ษาคา่ นยิ มดงั กลา่ วใหถ้ อ่ งแทร้ อบดา้ น ไมใ่ ชแ่ ตม่ องในดา้ นสาธารณสขุ อยา่ ง เดยี ว แตร่ วมถงึ ดา้ นวฒั นธรรม เพราะความเชอ่ื เหลา่ นอี้ าจมคี วามเปน็ มาทมี่ เี หตผุ ลอยู่ เชน่ เดยี ว กบั ประเพณพี ธิ กี รรมตา่ ง ๆ เชน่ ประเพณงี านศพ ประเพณที ำ� บญุ ทอดกฐนิ ซง่ึ เคยมเี นอื้ หาสาระ มวี ตั ถปุ ระสงคท์ แ่ี นช่ ดั แตต่ อ่ มาไดห้ ายไปคงเหลอื แตร่ ปู แบบ ซงึ่ หากไมต่ ายตวั เกนิ ไปกถ็ กู ตอ่ เตมิ จนพสิ ดาร การเขา้ ใจรากฐานความเปน็ มาของประเพณคี วามเชอ่ื เหลา่ น้ี อาจเปน็ ประโยชนใ์ นการใช้ ประเพณี ความเชอื่ นน้ั เอง ปรบั ทศั นคตขิ องชาวบา้ นดว้ ยวธิ กี ารทชี่ าวบา้ นเขา้ ใจและยอมรบั ได้ ดี กวา่ จะประณามความเชอื่ ทเี่ ขาผกู พนั ซงึ่ อาจกอ่ ใหเ้ กดิ ปฏกิ ริ ยิ าตอ่ ตา้ นอยใู่ นสว่ นลกึ ของชาวบา้ น น่ี กระมงั ทเี่ ปน็ เหตใุ หค้ วามเชอื่ ดงั กลา่ วยงั คงผงั แนน่ อยใู่ นชนบท โดยเฉพาะภาคอสี าน ทงั้ ๆ ทกี่ าร พฒั นา การศกึ ษาและการสาธารณสขุ ไดแ้ พรเ่ ขา้ ไปเปน็ เวลากวา่ 2 ทศวรรษมาแลว้ ในการสนทนาครง้ั หนงึ่ เกยี่ วกบั ปญั หาเดก็ ขาดสารอาหารในชนบท มกี ารปรารภถงึ สภาพของ เดก็ อสี านจำ� นวนมากทไ่ี ดก้ นิ อาหารเพยี งมอ้ื เดยี วตอ่ วนั ชาวเมอื งซงึ่ มกี ารศกึ ษาผหู้ นง่ึ ไมร่ รี อทจ่ี ะ เสนอความเหน็ วา่ ปญั หาเชน่ นแ้ี กไ้ ดไ้ มย่ ากดว้ ยการเปลย่ี นใหเ้ ดก็ กนิ ขา้ วตม้ เพอ่ื จะไดม้ ขี า้ วกนิ 2 มอ้ื ตอ่ วนั ตวั อยา่ งนี้ ทำ� ใหข้ า้ พเจา้ นกึ ถงึ รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงการคลงั ทา่ นหนง่ึ ซง่ึ ปจั จบุ นั เปน็ นายก ราชบณั ฑติ ยสถาน เมอื่ ประมาณ 12-15 ปที แ่ี ลว้ ทา่ นไดเ้ สนอแนะชาวบา้ นทย่ี ากจน ใหแ้ กป้ ญั หา ขา้ วแพงดว้ ยการหากลว้ ยมากนิ แทนขา้ ว

106 สองตวั อยา่ งแรกเปน็ เรอ่ื งความเชอื่ และทศั นคตขิ องชาวบา้ น สองตวั อยา่ งหลงั เปน็ เรอื่ งของ– ความคดิ ความเขา้ ใจของคนเมอื ง แตท่ ง้ั หมดสะทอ้ นสงิ่ เดยี วกนั คอื ผมู้ กี ารศกึ ษาสมยั ใหม่ ไมว่ า่ นกั พฒั นา ขา้ ราชการ หรอื รฐั มนตรี ลว้ นมชี อ่ งวา่ งอยา่ งมากกบั คนสว่ นใหญท่ เี่ ปน็ ตวั แทนของวฒั นธรรม ไทย ไมใ่ ชเ่ พยี งแตท่ ศั นคติ ความเชอื่ ของเขาเทา่ นนั้ ทเ่ี ราไมเ่ ขา้ ใจ หากยงั รวมไปถงึ คณุ คา่ ความดี ของชวี ติ ทเี่ ขายดึ ถอื อกี ดว้ ย พทุ ธศาสนาตามทเี่ ขาเขา้ ใจนนั้ เปน็ แกนวถิ ชี วี ติ และมอี ทิ ธพิ ลตอ่ เขา ทง้ั นยั บวกนยั ลบอยา่ งไรเรากม็ องไมเ่ หน็ เพราะแมแ้ ตพ่ ทุ ธศาสนาเองเรากเ็ ลอื นรางเตม็ ที วถิ ชี วี ติ และสภาพรอบตวั เราไดถ้ กู “พฒั นา” จนไมส่ ามารถมองเหน็ ผอู้ น่ื จากแงม่ มุ ของเขาได้ โดยทก่ี ารมอง จากแงม่ มุ ของเราเอง กถ็ กู ตกี รอบดว้ ยทศั นคตแิ บบตะวนั ตก จนแทบจะถกู ตดั ขาดจากวฒั นธรรม ไทย และรากฐานของสงั คมไทยยงิ่ ขน้ึ ทกุ ที ผลทต่ี ามมากค็ อื แมเ้ ราจะรปู้ รากฏการณต์ า่ ง ๆ ในสงั คม ไทย แตก่ ห็ าไดเ้ ขา้ ใจสงั คมไทยไมเ่ พราะไมเ่ ขา้ ใจสงั คมไทย หาไมก่ เ็ ขา้ ใจอยา่ งงอ่ นแงน่ เราจงึ รบั ความ คดิ และผลติ ผลของตะวนั ตกมาใชก้ บั เมอื งไทยไดง้ า่ ย ๆ ถา้ เปน็ เทคนคิ วธิ กี าร หรอื ประยกุ ตว์ ทิ ยา กจ็ ำ� ลองเอามาปฏบิ ตั ทิ งั้ กระบวนประหนงึ่ ของสำ� เรจ็ รปู โดยไมม่ กี ารเลอื กสรรดดั แปลงอยา่ งจรงิ จงั ถา้ เปน็ มตขิ อ้ สรปุ หรอื ทฤษฏี กเ็ อามาเปน็ กรอบ เปน็ แวน่ ของสงั คมไทยเลยทเี ดยี ว ศกั ดนิ าฝรง่ั เปน็ เชน่ ไรศกั ดนิ าไทยกเ็ ปน็ เชน่ นน้ั ศาสนจกั รในยโุ รปเอาเปรยี บสงั คมอยา่ งไร สถาบนั สงฆไ์ ทยกเ็ อา เปรยี บสงั คมอยา่ งนน้ั ทเี่ ราเอามาเทยี บเคยี งกนั ไดอ้ ยา่ งงา่ ย ๆ กเ็ พราะมองเหน็ ไดแ้ ตเ่ พยี งรปู แบบทใี่ กลเ้ คยี งกนั แต่ ไมอ่ าจมองลกึ ลงไปถงึ เนอื้ หาสาระของสองสง่ิ ทแ่ี ตกตา่ งกนั ได้ จะวา่ ไปแลว้ การเอาความคดิ และ ผลติ ผลของตะวนั ตกสว่ นใหญก่ เ็ ปน็ ไปในทำ� นองนที้ งั้ สน้ิ คอื รบั มาแตร่ ปู แบบแตไ่ มอ่ าจเขา้ ถงึ เนอื้ หา สาระ ตวั อยา่ งเชน่ ความคดิ เรอื่ งการพฒั นา กจ็ ะเหน็ แตเ่ ฉพาะรปู แบบหรอื มองในแงป่ รมิ าณ อนั หมายถงึ ตกึ ราม อาคาร ถนน เขอ่ื นไฟฟา้ ผลติ ภณั ฑม์ ลรวมประชาชาติ สว่ นเนอ้ื หา อนั ไดแ้ ก่ คณุ ภาพของชวี ติ โดยรวมนนั้ หาเขา้ ถงึ ไม่ เวลาพดู ถงึ การศกึ ษากม็ กั มองไปทร่ี ปู แบบ วธิ กี าร คอื โรงเรยี น หลกั สตู ร การสอบวดั ผล ปรญิ ญา มไิ ดม้ องใหล้ กึ ไปถงึ การบม่ เพาะสตปิ ญั ญา อารมณห์ รอื ความเขา้ ใจในชวี ติ และโลก เมอื่ ความคดิ ประชาธปิ ไตยเขา้ มากม็ กั หมายไปถงึ รฐั ธรรมนญู สภาผแู้ ทน ราษฎร การเลอื กตงั้ อนั ลว้ นแตเ่ ปน็ รปู แบบ หรอื สญั ลกั ษณ์ แตม่ ใิ ชเ่ นอื้ หาสาระของประชาธปิ ไตย จรงิ ๆ อนั ไดแ้ ก่ การทป่ี ระชาชนมอี ำ� นาจในการตดั สนิ ชะตากรรมของตนเอง และกำ� หนดความเปน็ ไปของชมุ ชนหมคู่ ณะ การรบั เอาประเพณขี องตะวนั ตก อยา่ งประเพณโี ซตสั ประเพณวี าเลนไทน์ ก็ เปน็ การเอามาแตร่ ปู แบบ แตห่ าไดเ้ ขา้ ใจเนอ้ื หาหรอื วตั ถปุ ระสงคข์ องประเพณนี นั้ ๆ ไม่ เพราะสำ� คญั ผดิ วา่ รปู แบบนนั้ เปน็ สาระ และเพราะไมเ่ ขา้ ใจแกน่ ของสงั คมไทยอยา่ งเพยี งพอ เมอ่ื มามองสงั คมไทยไมเ่ หน็ ตกึ อาคาร มแี ตก่ ระทอ่ ม เรอื นไม้ คคู ลอง กเ็ ลยตดั สนิ วา่ เมอื งไทยไร้ การพฒั นา ปา่ เถอื่ น เมอื่ เหน็ เมอื งไทยไมม่ โี รงเรยี นในแบ บของตะวนั ตก กส็ รปุ วา่ คนไทยไรก้ ารศกึ ษา เปน็ อนารยะ และเพราะเมอื งไทยไมม่ รี ะบบรฐั สภา รฐั ธรรมนญู กเ็ ลยเขา้ ใจวา่ คณุ คา่ ทางประชาธปิ ไตย ไมม่ อี ยใู่ นสงั คมไทย เมอื่ มองสงั คมไทยโดยเอารปู แบบของตะวนั ตกมาเปน็ เกณฑต์ ดั สนิ เชน่ นี้ ผล สรปุ จงึ เปน็ อยา่ งอน่ื ไปไมไ่ ด้ นอกจากเหน็ วา่ สงั คมไทยแตเ่ ดมิ นนั้ ลา้ หลงั ไรค้ วามศวิ ไิ ลเมอื่ เหน็ อยา่ ง

107 นี้ กเ็ ทา่ กบั หนนุ สง่ ใหเ้ ทคนคิ วธิ กี าร แบบแผน และการแกป้ ญั หาอยา่ งตะวนั ตก ถกู สงั่ เขา้ มาใชใ้ น เมอื งไทยหนกั มอื ยง่ิ ขนึ้ โดยไมค่ ำ� นงึ ถงึ เงอื่ นไขเฉพาะของสงั คมไทยกรงุ เทพฯ ซงึ่ เคยรม่ เยน็ ดว้ ยตน้ ไม้ และลำ� คลองจงึ ถกู “พฒั นา” ใหก้ ลายเปน็ เมอื งสมยั ใหมต่ ามแบบตะวนั ตก อาคารคอนกรตี อยา่ งฝรง่ั เขา้ มาแทนทเี่ รอื นแพและเรอื นไทย ถนนเขา้ มาแทนทคี่ ลองซง่ึ ถกู ถมและทวิ ตน้ ไมซ้ งึ่ ถกู ตดั และแลว้ ปญั หาทสี่ รา้ งความปวดเศยี รเวยี นเกลา้ ใหแ้ กค่ นกรงุ เทพฯ ทกุ วนั นกี้ บ็ งั เกดิ ขนึ้ มา คอื ปญั หานำ้� ทว่ มกรงุ กวา่ จะรตู้ วั ปญั หานกี้ ร็ นุ แรงจนยากทจ่ี ะเยยี วยาได้ เวน้ แตจ่ ะ “ผา่ ตดั ” เทา่ นนั้ ทเ่ี ปน็ เชน่ นก้ี เ็ พราะความไมร่ ว้ ู า่ กรงุ เทพฯ ตงั้ แตแ่ รกเปน็ ราชธานถี กู สรา้ ง ขน้ึ มาเพอื่ รบั กบั สภาพนำ�้ ทว่ ม โดยเฉพาะคคู ลอง เรอื นไม้ และเรอื นแพ จงึ เปน็ สญั ลกั ษณข์ อง กรงุ เทพฯ ครง้ั ดง้ั เดมิ วถิ ชี วี ติ ของคนบางกอกถกู หลอ่ หลอมดว้ ยวฒั นธรรมแบบทลี่ มุ่ ซง่ึ สมั พนั ธ์ กยั นำ้� อยา่ งใกลชด้ิ เพอ่ื จะไดอ้ ยรู่ ว่ มกบั แมน่ ำ้� ลำ� คลอง ฤดนู ำ�้ หลากอยา่ งผาสกุ ดงั นนั้ เมอ่ื เอาเมอื ง และวฒั นธรรมแบบตะวนั ตกเขา้ มาแทนทอ่ี ยา่ งไมค่ ำ� นงึ ถงึ สภาพทางภมู ศิ าสตรแ์ ละวฒั นธรรม วถิ ี ความเปน็ ไปของคนกรงุ เทพฯ ทง้ั ในทางกายภาพและจติ วทิ ยาจงึ ผนั แปรเปลยี่ นไป ปรากฏการณ์ ทางธรรมชาตปิ ระจำ� ปที ด่ี ำ� เนนิ ตดิ ตอ่ มาเปน็ ศตวรรษ กลายมาเปน็ อปุ สรรคตอ่ ความสขุ ของคน กรงุ เทพฯ อยา่ งไมเ่ คยมมี ากอ่ นในประวตั ศิ าสตรอ์ นั ยาวนานของกรงุ เทพฯ การศกึ ษาแตเ่ ดมิ ซง่ึ เคยอยใู่ นวดั ตงั้ แตค่ รงั้ คนไทยยงั ไมร่ จู้ กั คำ� วา่ โรงเรยี น โรงสอน แมเ้ มอ่ื คำ� นเ้ี ขา้ มาในสมยั รชั กาลท่ี 4 พระองคก์ ท็ รงสนบั สนนุ ใหพ้ ระภกิ ษสุ งฆจ์ ดั การศกึ ษาอยา่ งเตม็ ที่ แต่ ครน้ั ความนยิ มในความเจรญิ แบบตะวนั ตกแพรเ่ ขา้ มา การศกึ ษากถ็ กู งดั ออกจากวดั เขา้ มาอยู่ ในอณาเขตของโรงเรยี น ซงึ่ แยกตวั ออกมาอยนู่ อกชมุ ชน ครกู เ็ ปน็ คนภายนอกซงึ่ มเี งนิ เดอื น จงึ ไมม่ ี ความจำ� เปน็ ตอ้ งขอ้ งเกย่ี วกบั ชาวบา้ นแตอ่ ยา่ งใด ยง่ิ กวา่ นนั้ หลกั สตู รกไ็ มส่ มั พนั ธก์ บั วถิ ชี วี ติ ทอ้ งถนิ่ การศกึ ษาแบบใหมจ่ งึ กลายเปน็ ของแปลกปลอมของชมุ ชน ลกู หลานชาวบา้ นทผ่ี า่ นโรงเรยี นจงึ มแี ต่ จะเหนิ หา่ งจากชมุ ชน มคี วามรสู้ กึ และรสนยิ มทตี่ า่ งไปจากชาวบา้ นทกุ ขณะ ยง่ิ เรยี นมาก ทศั นคติ ยง่ิ ตา่ งกนั กลายเปน็ การดถู กู ชมุ ชนและวถิ ชี วี ติ แบบเดมิ และพอใจทจ่ี ะมชี วี ติ แบบใหมใ่ นเมอื ง มากกวา่ ทจ่ี ะทำ� ประโยชนใ์ หแ้ กห่ มบู่ า้ นของตน เราลมื ไปแลว้ กกระมงั วา่ ในอดตี วดั กบั ชมุ ชนเปน็ อนั หนง่ึ อนั เดยี วกนั พระกเ็ ปน็ คนในหมบู่ า้ น มชี วี ติ ทผ่ี กู พนั และหนนุ เนอื่ งดว้ ยชาวบา้ นโดยตลอดการ ศกึ ษาทมี่ วี ดั เปน็ แกนจงึ ไมเ่ ปน็ สง่ิ แปลกปลอมของชมุ ชน ผลติ ผลของการศกึ ษาชนดิ นจ้ี งึ เปน็ อนั หนง่ึ อนั เดยี วกบั หมบู่ า้ น มคี วามรกั ผกู พนั ในทอ้ งถนิ่ ไมก่ รดี กรายทำ� ตวั เหนอื ชาวบา้ นทไี่ มไ่ ดเ้ รยี นหรอื เรยี นตำ่� กวา่ ดงั ทเี่ ปน็ อยใู่ นปจั จบุ นั ตวั อยา่ งทยี่ กมาน้ี ไมเ่ พยี งแตจ่ ะชว้ี า่ การไมเ่ ขา้ ใจสงั คมไทยไดก้ อ่ ใหเ้ กดิ ผลเสยี อยา่ งไร หาก ยงั แสดงใหเ้ หน็ อกี ดว้ ยวา่ ในการทจี่ ะเขา้ ใจสงั คมไทยตลอดจนวฒั นธรรมไทยนน้ั เราจำ� ตอ้ งรจู้ กั ภมู ิ หลงั เขา้ ใจอดตี ของสงั คมไทยดว้ ย เพราะอดตี เปน็ รากฐานสำ� คญั ของปจั จบุ นั เปน็ ทงั้ จดุ เรมิ่ ตน้ และ ความคลค่ี ลายขยายตวั ทแี่ สดงอาการออกมาใหเ้ หน็ เปน็ สภาพปจั จบุ นั การรจู้ กั อดตี ยงั ทำ� ใหเ้ ราได้ เหน็ บทเรยี นและปรชี าญาณ ในทางภมู จิ ติ ภมู ปิ ญั ญาในอดตี อนั มคี ณุ คา่ ตอ่ การสรรคส์ รา้ งปจั จบุ นั และ

108 อนาคต เพราะไมร่ จู้ กั อดตี และไมเ่ หน็ ปรชี าญาณและเหตผุ ลของคนรนุ่ กอ่ น จงึ ไมเ่ หน็ คณุ คา่ ของ วฒั นธรรมไทย ไมภ่ มู ใิ จในอดตี ของตน การแสวงหาความหมายจากวฒั นธรรมและการเรยี นรจู้ าก อดตี จงึ เกดิ ขนึ้ ไมไ่ ด้ เมอื่ ไมม่ กี ารสบื ตอ่ ความรแู้ ละประสบการณ์ ทกุ อยา่ งกเ็ หมอื นกบั เรม่ิ ตน้ กนั ใหม่ หมด แมจ้ ะไปรบั เอาของใหมจ่ ากภายนอกเขา้ มาแทน แตก่ ห็ ลกี เลย่ี งไมไ่ ดท้ จี่ ะลม้ ลกุ คลกุ คลานอยา่ ง ไมจ่ ำ� เปน็ โทษแหง่ การไมร่ จู้ กั คณุ คา่ ของอดตี นี้ พระยาอนมุ านราชธน ไดก้ ลา่ วไวว้ า่ “ถา้ ผใู้ ดมแี ต่ ปจั จบุ นั ไมม่ อี ดตี เปน็ รากฐาน ผนู้ นั้ กเ็ ปน็ คนเกดิ ใหมอ่ ยรู่ ำ�่ ไป ไมม่ วี นั เตบิ โตเปน็ ผใู้ หญข่ นึ้ มาได”้ (รวมคำ� นำ� ) ในทศั นะของขา้ พเจา้ การไมม่ คี วามภมู ใิ จจนเกดิ ความรสู้ กึ ดถู กู ภมู จิ ติ ภมู ปิ ญั ญาใน รากฐานของไทยนเี้ อง เปน็ ทมี่ าของความกง่ึ ดบิ กง่ึ ดใี นสงั คมไทย โดยปรากฏใหเ้ หน็ เดน่ ชดั มาแตส่ มยั จอมพลป. พบิ ลู สงคราม เปน็ ตน้ มา ในยคุ นเ้ี อง ทเี่ ราไดเ้ หน็ นโยบายชาตนิ ยิ มทม่ี งุ่ สรา้ งชาตดิ ว้ ยการ สรา้ งทศั นคตแิ บบใหมใ่ หป้ ระชาชนดแู คลนขนบประเพณแี ละวถิ ชี วี ติ แบบเดมิ ของตน การนงุ่ ผา้ ขาวมา้ โจงกระเบน นงั่ พบั เพยี บ กนิ หมาก กลายเปน็ ของนา่ รงั เกยี จ การปลกู ตน้ พลเู ปน็ เรอ่ื งผดิ กฎหมาย ศลิ ปะดงั้ เดมิ อยา่ งละครชาตรี ลเิ ก หนุ่ กระบอก ตลอดจนเครอื่ งดนตรอี ยา่ งซอดว้ ง ซออู้ กลองยาว ถกู สงั่ หา้ มเพราะเปน็ การเสอื่ มเสยี เกยี รตขิ องชาตแิ ละไมใ่ ชข่ องไทยมาแตเ่ ดมิ ............................ การสรา้ งชาตดิ ว้ ยวธิ อี ดั ฉดี คา่ นยิ มแบบตะวนั ตก (ซงึ่ ลว้ นเปน็ ประเภทเปลอื ก ประเภทกระพ้ี ทงั้ สน้ิ ) เขา้ ไปในสงั คมไทยอยา่ งเตม็ ท่ี ดว้ ยหวงั วา่ จะทำ� ใหไ้ ทยเปน็ อารยะประเทศระดบั มหาอำ� นาจ อยา่ งทเี่ รยี กวา่ “มหาอาณาจกั รไทย” นน้ั ไมเ่ พยี งแตจ่ ะทำ� ใหค้ นไทยดถู กู ขนบธรรมเนยี ม แลกริ ยิ า อาการภายนอกอยา่ งเดมิ ๆ ของตนเทา่ นน้ั หากความรสู้ กึ ดงั กลา่ วยงั ลงลกึ ไปถงึ วฒั นธรรม สติ ปญั ญา และคณุ คา่ อยา่ งไทยอกี ดว้ ย สภาพเชน่ นถี้ กู ซำ�้ เตมิ ใหท้ รดุ หนกั ขนึ้ เมอ่ื ถงึ สมยั จอมพลสฤษดิ์ ธนะรชั ต์ ผลกระทบมไิ ดถ้ กู จำ� กดั อยแ่ ู ตบ่ รเิ วณตวั เมอื งเทา่ นน้ั หากยงั แผข่ ยายเขา้ ไปในหมบู่ า้ นทวั่ ประเทศ คณุ คา่ และความภมู ใิ จในวฒั นธรรมไทย ซงึ่ สงั่ สมสบื ทอดกนั มาในหมบู่ า้ นเปน็ เวลาชา้ นาน ไดถ้ กู ทำ� ลายจนเกอื บปลาสนาการไป ดว้ ยผลแหง่ การพฒั นาตามตะวนั ตก ภายใตค้ ำ� ขวญั “งานคอื เงนิ เงนิ คอื งาน บนั ดาลสขุ ” ชาวบา้ นในสมยั กอ่ นทก่ี ารพฒั นาจะระบาดเขา้ ไปนนั้ มคี วามพงึ พอใจในวถิ ชี วี ติ ของตน อยา่ ง ทค่ี นเมอื งในปจั จบุ นั ยากจะเขา้ ใจได้ แมก้ ารยงั ชพี จะตอ้ งขนึ้ อยกู่ บั การใชแ้ รงงานอยา่ งหนกั ฝา่ แดด ฝา่ ฝน ทนหนาวตลอดทง้ั ปี แตก่ ารทำ� งานกม็ ไิ ดเ้ ปน็ ไปอยา่ งนา่ เบอ่ื หนา่ ย เพราะมใิ ชว่ า่ ตา่ งคนตา่ ง ทำ� แตช่ าวบา้ นในหมบู่ า้ นจะมาชว่ ยกนั ชว่ ยงาน ไมแ่ ตเ่ พยี งในไรน่ าเทา่ นน้ั แมก้ ารสรา้ งบา้ น ตลอด จนขดุ บอ่ นำ�้ ซอ่ มสรา้ งถนนหาทางสำ� หรบั สว่ นรวม และกฏุ ศิ าลาในวดั ประเพณลี งแขกกม็ สี ว่ น สำ� คญั การรอ้ งรำ� ทำ� เพลงรว่ มกนั ทำ� ใหเ้ กดิ ความครกึ ครน้ื มชี วี ติ ชวี าในการทำ� งาน นอกจากจะพงึ่ พา อาศยั กนั ในดา้ นแรงงานแลว้ ชาวบา้ นยงั พงึ่ พากนั ในดา้ นปจั จยั สด่ี ว้ ยการแลกเปลย่ี น หยบิ ยมื หรอื ขอจากกนั และกนั โดยทเ่ี งนิ ตราแทบจะไมม่ คี วามหมายเอาเลย

109 ตลอดทงั้ ปี ยงั มเี ทศกาลงานบญุ และงานประเพณเี ปน็ ประจำ� ซงึ่ นอกจากจะทำ� ใหช้ วี ติ ชมุ ชน ไมแ่ หง้ แลง้ ชาวบา้ นยงั มโี อกาสแสดงออกซงึ่ ความสามารถในทางศลิ ปะของตน ไมว่ า่ ในทางรอ้ งรำ� ทำ� เพลง หตั ถกรรม หรอื กระทง่ั การทำ� อาหาร งานรน่ื เรงิ ของชมุ ชนเหลา่ นล้ี ว้ นจดั ขนึ้ ทวี่ ดั เพราะ วดั เปน็ ศนู ยก์ ลางของหมบู่ า้ น เปน็ แหลง่ รวมศลิ ปวทิ ยาการของชมุ ชน ทง้ั ยงั เปน็ ศนู ยก์ ลางของวถิ ี ชวี ติ ชาวบา้ นแตล่ ะคน ตงั้ แตเ่ กดิ จนตายลว้ นเกยี่ วขอ้ งกบั พระและวดั โดยตลอด ความทพี่ ระไดร้ บั การยกยอ่ งเปน็ ผนู้ ำ� ของชมุ ชน อทิ ธพิ ลในทางศาสนธรรมกแ็ ผเ่ ขา้ ไปในชวี ติ ของชาวบา้ น ความสมั พนั ธ์ ในชมุ ชนจงึ เปน็ ไปดว้ ยดี กจิ การงานทเ่ี ปน็ ของสว่ นรวมกเ็ กดิ ขน้ึ ได้ ดว้ ยความสมั พนั ธท์ แ่ี นน่ แฟน้ และ ดว้ ยความเปน็ ผนู้ ำ� ของพระเหน็ ไดว้ า่ ความผาสกุ ในวถิ ชี วี ติ ของหมบู่ า้ น เกดิ ขนึ้ ไดด้ ว้ ยปจั จยั 3 ประการ ไดแ้ ก่ การพง่ึ พาอาศยั กนั ศลิ ปประเพณี และศาสนธรรม อนั นบั เปน็ บอ่ เกดิ แหง่ พลงั พลงั ชวี ติ ของชมุ ชน และเปน็ ผลจากปรชี าญาณของคนโบราณ ทงั้ 3 ประการตา่ งองิ อาศยั ใหค้ ณุ แกก่ นั และกนั อยา่ งไมอ่ าจแยกจากกนั ได้ ดงั เหน็ ไดว้ า่ การพง่ึ พาอาศยั กนั กระชบั ความสมั พนั ธใ์ หแ้ นน่ แฟน้ ทำ� ใหศ้ ลิ ปะประเพณขี องชมุ ชนมคี วามหมาย เปน็ ไปอยา่ งคกึ คกั สนกุ สนานเพราะคนทง้ั หมบู่ า้ นมี สว่ นรว่ มอยา่ งเตม็ ท่ี โดยอาศยั ประเพณี ผคู้ นกไ็ ดใ้ กลช้ ดิ กบั วดั ทง้ั ศาสนธรรมยงั ถกู สอดแทรกเขา้ ไป ในชวี ติ จติ ใจของชาวบา้ น เมอ่ื ใดเปน็ เชน่ นน้ั ความสมั พนั ธก์ ก็ ลมเกลยี ว ราบรนื่ ทำ� ใหก้ ารพง่ึ พาอาศยั กนั เปน็ ไปโดยปกตสิ ขุ ในอกี ทางหนง่ึ การพง่ึ พาอาศยั กนั ทำ� ใหเ้ งนิ มคี วามหมายนอ้ ยลง ความเออ้ื เฟอ้ื เกอ้ื กลู และ ความใฝใ่ นคณุ ธรรมกม็ ขี นึ้ ได้ ศาสนธรรมมคี วามสำ� คญั ตอ่ ชวี ติ ขนึ้ มา ความประทบั ใจในศาสนายอ่ ม เปน็ แรงดลใจใหเ้ กดิ ศลิ ปะ ประเพณี และเทศกาลงานบญุ ความรน่ื เรงิ บนั เทงิ ใจทเ่ี กดิ ขน้ึ ตามมาทำ� ให้ ชมุ ชนเกดิ มชี วี ติ ชวี า และชว่ ยเสรมิ ใหช้ าวบา้ นมคี วามสมคั รสมานสามคั คหี นนุ เนอื่ งใหเ้ กดิ การพงึ่ พา อาศยั กนั ดว้ ยนำ�้ ใจไมตรี หากความขยนั ขนั แขง็ หมายถงึ การทำ� งานหนกั ไมย่ อ่ ทอ้ ตอ่ ความยากลำ� บาก หนกั เอาเบา สแู้ ลว้ ความขยนั ยอ่ มมอี ยใู่ นวถิ ชี วี ติ ของชาวบา้ นอยา่ งเตม็ เปย่ี ม กอปรไปดว้ ยความสขุ และความ ภมู ใิ จในวฒั นธรรมของตน โดยไมม่ คี วามจำ� เปน็ ทจี่ ะตอ้ งดน้ิ รนขวนขวายหาสงิ่ อน่ื มาปรนเปรออกี แตแ่ ลว้ เมอื่ การพฒั นาอยา่ งตะวนั ตกแพรเ่ ขา้ มาโดยปราศจากความเคารพในคณุ คา่ ดง้ั เดมิ ของหมบู่ า้ น ความเปลย่ี นแปลงทเี่ กดิ ขน้ึ ถนนหนทางและระบบสอื่ สารมวลชน ทำ� ใหร้ ะบบเงนิ ตราและระบบของ ตลาด เขา้ มามอี ทิ ธพิ ลแทนการแลกเปลย่ี น หรอื ขอปนั กนั การโฆษณาสนิ คา้ ปลกุ เรา้ ชาวบา้ นทำ� ให้ เกดิ ความตอ้ งการอยา่ งใหม่ ทตี่ อ้ งใชเ้ งนิ ตอบสนอง เงนิ จงึ มคี วามหมายขน้ึ มา การลงแขกชว่ ยเหลอื กนั หดหายไป เพราะชาวบา้ นแตล่ ะคนขวนขวายหาเงนิ แบบตวั ใครตวั มนั การทำ� งานกเ็ รม่ิ กลายเปน็ ของนา่ เบอื่ และเมอื่ การผลติ เพอื่ ขายเขา้ มาแทนทกี่ ารผลติ เพอ่ื ยงั ชพี หนสี้ นิ กเ็ กดิ ขน้ึ มาไมร่ จู้ บเพราะ ชาวบา้ นไมเ่ ทา่ ทนั เลห่ ก์ ลในระบบตลาด ในขณะเดยี วกนั การศกึ ษาในโรงเรยี นและการปกครองจาก สว่ นกลาง กท็ ำ� ใหช้ าวบา้ นรสู้ กึ ดอ้ ยกวา่ คนเมอื ง ไมภ่ มู ใิ จในวถิ ชี วี ติ และวฒั นธรรมของตนอกี ตอ่ ไป การใชแ้ รงงานกลายเปน็ ของตำ�่ ความรสู้ กึ ดงั กลา่ วรนุ แรงขน้ึ เมอ่ื เขา้ ไปเรยี นหนงั สอื และไปหาเงนิ ใน เมอื ง อนั เปน็ เหตใุ หค้ วามผกู พนั ซาบซงึ้ ในศลิ ปประเพณขี องชมุ ชนเจอื จางในคนหนมุ่ สาว วดั กอ็ อ่ น

110 บทบาทลงไปเพราะคนรนุ่ ใหมท่ จ่ี ะเขา้ ไปสบื ตอ่ ความเปน็ ผนู้ ำ� ของพระรนุ่ กอ่ นมนี อ้ ยลง เนอื่ งจาก หลงใหลในวถิ ชี วี ติ แบบใหมต่ ามแบบคนเมอื ง เมอ่ื พลงั ชวี ติ ของหมบู่ า้ นออ่ นแอลง เนอื่ งจากวดั ขาด ความแขง็ ขนั ดว้ ยเลอื ดใหมท่ มี่ คี ณุ ภาพเขา้ มานอ้ ย ขณะเดยี วกนั เทศกาลงานบญุ กจ็ ดื ชดื เพราะขาด การสบื ตอ่ ประกอบกบั มคี วามบนั เทงิ อยา่ งใหมท่ เ่ี ปน็ ของสว่ นตวั (เชน่ วทิ ย)ุ เขา้ มา อกี ทงั้ ความ สมั พนั ธก์ ไ็ มแ่ นน่ แฟน้ เหมอื นเดมิ ดว้ ยไมม่ กี ารพงึ่ พาอาศยั กนั อกี ตอ่ ไปรากฐานแหง่ ความภาคภมู ใิ จ ในวถิ ชี วี ติ แบบเดมิ ของชาวบา้ นกพ็ งั ทลาย ชวี ติ ในหมบู่ า้ นดำ� เนนิ ไปอยา่ งแกน ๆ ความพงึ พอใจใน วฒั นธรรมของตนหมดไป กระแสแหง่ คณุ คา่ และปรชี าญาณทเี่ คยสบื ตอ่ กนั มาแตค่ รงั้ ปยู่ า่ ตายายก็ แทบขาดสะบน้ั ความเลอื่ มใสศรทั ธาในคา่ นยิ มแบบใหมใ่ นเมอื งกอ่ ตวั ขน้ึ มาชวี ติ จงึ มแี ตค่ วามทกุ ข์ ขอ้ ขดั เพราะไดไ้ มส่ มอยากและมากไปดว้ ยหนส้ี นิ ประเทศนั้นประกอบขน้ึ มาจากหมู่บ้าน เมื่อหมบู่ า้ นมีอนั ต้องเปน็ ไปเชน่ นี้แลว้ จึงไม่น่า ประหลาดใจทสี่ งั คมไทยจะเปน็ สงั คมทข่ี าดพลงั ชวี ติ ไรค้ วามผาสกุ และไมม่ คี วามเชอ่ื มน่ั ในสตปิ ญั ญา ของตนเอง กลบั ยอมตนอยใู่ ตก้ ารครอบงำ� ความคดิ ของตะวนั ตกอกี ตอ่ หนงึ่ อยา่ งไมล่ มื หลู มื ตา นแ้ี ล คอื ผลพวงแหง่ การพฒั นาทข่ี าดความเขา้ ใจและความภมู ใิ จในวฒั นธรรมของตน ........................................... ถา้ มองสงั คมของเราไดอ้ ยา่ งถกู ทศิ ทางไดม้ ากเทา่ ไหร่ เราจะเหน็ พลงั ทสี่ ง่ั สมอยใู่ นวฒั นธรรม ของเราไดม้ ากเทา่ นนั้ พลงั ดงั กลา่ วไดร้ อ้ ยรดั ชวี ติ และจติ ใจของคนสว่ นใหญใ่ หเ้ ขา้ ดว้ ยกนั และสง่ั สม อยใู่ นสงั คมนานนบั ศตวรรษ หากเราสามารถสอ่ื สารกบั เขาไดด้ ว้ ยภาษาสญั ลกั ษณแ์ ละรปู แบบทเี่ ขา คนุ้ เคยผกู พนั สามารถเขา้ ถงึ ความรสู้ กึ นกึ คดิ จติ ใจของเขา ดว้ ยเคารพความเขา้ ใจในภมู จิ ติ ภมู ปิ ญั ญา ของเขา เราจะสามารถดงึ พลงั ทางวฒั นธรรมนนั้ ออกมาใชใ้ นการสรา้ งสรรคจ์ รรโลงสงั คมไดอ้ ยา่ งเตม็ ที่ ........................................ ความภมู ใิ จในรากฐานของเรามไิ ดห้ มายถงึ ความมน่ั ใจจนแลไมเ่ หน็ ขอ้ ดอ้ ยขอ้ เสยี อนั มอี ยู่ มากมายในวฒั นธรรมในอดตี ของเรา แตห่ มายถงึ การเคารพสง่ิ เปน็ รากฐานของเราและเขา้ ใจไดว้ า่ อะไรเปน็ แกน่ อะไรเปน็ กระพ้ี ดว้ ยทา่ ทแี ละความเขา้ ใจดงั กลา่ ว เราจะเหน็ ขอ้ ดอ้ ยขอ้ เสยี เหลา่ นนั้ อยา่ งเทา่ ทนั และสามารถปลดเปลอ้ื งแกไ้ ขสว่ นเสยี ดงั กลา่ วไดอ้ ยา่ งมอี บุ ายแยบคาย ขอใหด้ ตู วั อยา่ ง การเลกิ ทาสและการแกไ้ ขประเพณอี นั ลา้ สมยั ของพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั วา่ เปน็ ไปอยา่ งสขุ มุ รอบคอบ รอบรใู้ นวฒั นธรรมไทย และอดทนตอ่ กาลเวลาเพยี งใด ในขณะเดยี วกนั กข็ อ ใหด้ บู ทเรยี นจากการสรา้ งสงั คมใหมข่ องเขมรพอลพต วา่ มคี วามเทา่ ทนั ในวฒั นธรรมของตนหรอื ไม่ และการพยายามทำ� ลายวฒั นธรรมกำ� พดึ เดมิ ซงึ่ สำ� คญั วา่ เปน็ ของเลวรา้ ยทง้ั หมด ใหพ้ นิ าศภายใน ชวั่ พรบิ ตานน้ั ใหผ้ ลสะทอ้ นเปน็ อยา่ งไร ในเรอ่ื งนพ้ี ระราชปรารภของพระพทุ ธเจา้ หลวง ในคราวท่ี ทรงมพี ระราชดำ� รใิ หเ้ ลกิ ทาส ควรทเี่ ราจะรบั ฟงั เปน้ อยา่ งยง่ิ ดงั มคี วามตอนหนง่ึ วา่

111 “ขา้ พเจา้ มคี วามปรารถนาวา่ การสง่ิ ไรซง่ึ เปน็ การเจรญิ มคี ณุ แกร่ าษฎร ควรจะเปน็ ไปใหท้ ี ละเลก็ ละนอ้ ยตามกาลตามเวลา การสงิ่ ไรซง่ึ เปน็ ธรรมเนยี มบา้ นเมอื งมาแตโ่ บราณ แตไ่ มส่ เู้ ปน็ สงิ่ ท่ี ยตุ ธิ รรม กอ็ ยากจะเลกิ ถอนเสยี แตจ่ ะจโู่ จม โหมหกั เอาทเี ดยี วนนั้ ไมไ่ ด้ จะตอ้ งคอยตดั รอนไปไดท้ ี ละเลก็ ทลี ะนอ้ ยพอใหเ้ บาบางเขา้ ทกุ ที เมอื่ เปน็ อยดู่ งั น้ี การกค็ งจะเปน็ ไปทลี ะนอ้ ยๆ เยบรอ้ ยไปตาม เวลาตามกาล” (พระราชปรารภวา่ ดว้ ยทาสและเกษยี ณอายุ 12 กรกฎาคม 2417) วฒั นธรรม แตล่ ะวฒั นธรรมนน้ั แมจ้ ะมจี ดุ ดอ้ ยและขอ้ เสยี แตช่ อ่ งทางแกไ้ ขปลดเปลอ้ื งกม็ อี ยใู่ นวฒั นธรรมนน้ั เอง สำ� คญั อยทู่ เ่ี ราจะคน้ พบไดห้ รอื ไม่ กลา่ วอกี นยั หหนง่ึ คอื เราจะสามารถใชป้ ระเพณคี วามเชอื่ ใน วฒั นธรรมนนั้ เอง เปน็ ตวั เออื้ ตอ่ การเปลยี่ นแปลงในทางทด่ี ขี นึ้ หรอื ไม่ ความเชอื่ เกย่ี วกบั จณั ฑาลนนั้ นบั ถอื ไดว้ า่ เปน็ แงล่ บ ซงึ่ คานธเี รยี กวา่ “เนอื้ รา้ ย” ของวฒั นธรรมอนิ เดยี แตเ่ ขาสามารถใชค้ วามเชอ่ื ในวฒั นธรรมอนิ เดยี นนั้ เองทำ� ใหค้ นจณั ฑาลกกลายเปน็ “หรชิ น” คอื คนของพระเจา้ ขนึ้ มาได้ แม้ ทศั นคตใิ หมน่ ย้ี งั ไมส่ ามารถลบลา้ งความเชอ่ื ดงั เดมิ ไดห้ มด แตก่ ส็ ง่ ผลบวกตอ่ สงั คมอนิ เดยี มใิ ชน่ อ้ ย ในระดบั บคุ คล เรายงั สามารถเรยี นรไู้ ดจ้ ากแนวปฏบิ ตั ขิ องพระพทุ ธองค์ เมอ่ื จะทรงเปลย่ี นความเชอ่ื ของชาวบา้ น ในเรอื่ งอทิ ธปิ าฏหิ ารยิ ์ กม็ ทิ รงใชว้ ธิ ลี บลา้ งลบหลคู่ วามเชอื่ นนั้ แตท่ รงใชค้ วามเชอื่ ดงั กลา่ วเปน็ ปจั จยั ใหเ้ กดิ กศุ ลธรรมขนึ้ ในตวั ผนู้ น้ั พรอ้ มกนั นนั้ กย็ กระดบั หรอื ขยายความเชอ่ื นนั้ ใหเ้ ปน็ ไปในทางทสี่ อดคลอ้ งกบั ธรรม หรอื ความถกู ตอ้ งโดยลำ� ดบั จนเปลย่ี นแปลงไปในทส่ี ดุ ผู้ท่ีมีความภูมิใจในรากฐานแห่งสังคมของตน มิใช่ผู้ท่ีหลงของเก่าและเห็นทางออกของ ปจั จบุ นั จำ� กดั อยเ่ ู พยี งการรกั ษา แกไ้ ขปรบั ปรงุ ของเกา่ ตามยคุ ตามสมยั เทา่ นนั้ หากยงั เหน็ ถงึ ความ สำ� คญั ของการสรา้ งสรรคส์ งิ่ ใหมจ่ ากรากฐานทม่ี อี ยเู่ ดมิ เพราะวฒั นธรรมนน้ั ยอ่ มมที งั้ คณุ คา่ ทเ่ี ปน็ สากลและคณุ คา่ ทมี่ คี วามสมเฉพาะกาลเฉพาะเวลา เมอ่ื ยคุ สมยั แปรเปลย่ี นไป ของเกา่ ในวฒั นธรรม ยอ่ มไมอ่ าจสนองประโยชนข์ องสงั คมนนั้ ไดอ้ ยา่ งเตม็ ทเ่ี หมอื นกอ่ น จำ� ตอ้ งมขี องใหมเ่ ขา้ มาสบื ตอ่ แทน ตอ่ เมอื่ เขา้ ถงึ ของเกา่ ไดอ้ ยา่ งลกึ ซง้ึ และสมั พนั ธก์ บั สงั คมของตนอยา่ งเขา้ ใจ จงึ จะสามารถรงั สรรค์ ศลิ ปะวทิ ยารว่ มสมยั ทถ่ี งึ พรอ้ มซงึ่ ความเปน็ เลศิ เปน็ ศรขี องสมยั ไดอ้ ยา่ งแทจ้ รงิ ดงั วดั เบญจมบพติ ร และหนงั สอื พทุ ธรรม อนั เปน็ ผลงานอยา่ งวเิ ศษ ทสี่ ะทอ้ นถงึ ความภมู ใิ จในรากฐานของไทย ของ ปราชญต์ า่ งสมยั ไดอ้ ยา่ งดใี ชแ่ ตเ่ ทา่ นนั้ ในกรณที รี่ บั เอาสงิ่ ใหมจ่ ากภายนอกเขา้ มา ไมว่ า่ จะเปน็ ศลิ ปวทิ ยา เทคโนโลยรี ะบบ ระเบยี บวธิ ี หรอื คณุ คา่ อนั เปน็ ประโยชนต์ อ่ สงั คม เขา้ ถงึ วฒั นธรรมยอ่ ม เหน็ ความจำ� เปน็ ในการเชอื่ มโยงของใหมเ่ หลา่ นนั้ ใหต้ อ่ กบั ของเดมิ ทม่ี อี ยท่ ู งั้ ในรปู แบบและสาระ หรอื อยา่ งใดอยา่ งหนงึ่ ขณะเดยี วกนั กป็ รบั ของเกา่ ใหเ้ ขา้ กบั ของใหม่ เพอื่ ใหข้ องใหมก่ ลมกลนื จนเปน็ เนอ้ื เดยี วกบั วฒั นธรรมทมี่ อี ยู่ อนั จะเกอ้ื กนนุ ใหข้ องใหมน่ น้ั เขา้ ถงึ และอำ� นวยประโยชนแ์ กค่ นวง กวา้ งอยา่ งมากทสี่ ดุ และยงั เปน็ การบำ� รงุ วฒั นธรรมของเดมิ ใหเ้ จรญิ งอกงามไปได้ ...................................... การสบื เนอ่ื งทางวฒั นธรรม มคี วามสำ� คญั เพยี งใดนน้ั พระยาอนมุ านราชธนไดก้ ลา่ วเปรยี บ เทยี บเอาไวด้ งั นี้

112 “สง่ิ ตา่ ง ๆ ทเี่ ปน็ วฒั นธรรม ยอ่ มตกอยใู่ นขา่ ยของววิ ฒั นาการทง้ั นน้ั เมอ่ื กลา่ วรวมกต็ อ้ งมี การเปลย่ี นแปลงคลค่ี ลายขยายตวั รดุ หนา้ เปน็ ความเจรญิ อยมู่ ากและสบื เนอ่ื งกนั ตอ่ ไป ไมข่ าดตอน และหยดุ ยง้ั เปน็ ดงั่ กระแสธารทไ่ี หลเรอ่ื ย เกา่ ไป ใหมม่ าและตอ่ เปน็ สายเดยี ว หาไดห้ ยดุ ทแ่ี คค่ นแต่ กอ่ นสรา้ งไวใ้ หเ้ ราเพยี งเทา่ นนั้ ไม่ ถา้ เกา่ ไมต่ อ่ ใหม่ และใหมไ่ มต่ อ่ เกา่ เมอื่ เปรยี บกเ็ หมอื นลำ� ธารทไ่ี ม่ เปน็ กระแสธารทไี่ หลเรอ่ื ย ฉะนน้ั ถา้ ไมไ่ หลเรอ่ื ย นำ้� กค็ งเนา่ ถา้ นำ้� เนา่ ไมไ่ หล นำ้� ใหมก่ ไ็ หลไมไ่ ด้ ถา้ ไมม่ นี ำ้� เกา่ ไวค้ อยตา้ นทานนำ�้ ใหม่ นำ�้ ใหมก่ จ็ ะไหลแรงและเรว็ เกนิ ขอบเขตจนหมด นำ้� ลำ� ธารกจ็ ะไม่ เปน็ ลำ� ธารอกี ตอ่ ไป” (ชวี ติ ชาวไทยสมยั กอ่ น) แตล่ ะสงั คม ยอ่ มสรา้ งสรรคแ์ ละสงั่ สมปรชี าญาณไว้ ในวฒั นธรรมของตน ปรชี าญาณเหลา่ นจ้ี ะสามารถสบื ทอดตอ่ เนอื่ งจากอดตี ถงึ ปจั จบุ นั ไปยงั อนาคต ได้ กต็ อ่ เมอื่ สงั คมนน้ั ๆ มคี วามเคารพในวฒั นธรรมของตน ประชาชนมคี วามภมู ใิ จทไี่ ดเ้ ตบิ โตในทาง สตปิ ญั ญาและจติ ใจมาจากวฒั นธรรมของตน ในสงั คมเชน่ นี้ เราจะไดเ้ หน็ การสรา้ งสรรคศ์ ลิ ปวทิ ยา ทเ่ี ปน็ เยย่ี มและการประพฤตปิ ฏบิ ตั ทิ เ่ี ปน็ แบบอยา่ ง เพราะอาการเหลา่ นเ้ี ปน็ ทง้ั ผลติ ผลของปรชี า ญาณ และเปน็ สอื่ สำ� คญั ทจ่ี ะถา่ ยทอดคณุ คา่ ตา่ ง ๆ ในสงั คม ทน่ี ยิ มยดึ ถอื ใหส้ ง่ ผา่ นไปยงั คนรนุ่ ตอ่ ไปไดแ้ ตห่ ากสงั คมใดไรค้ วามภมู ใิ จในวฒั นธรรมของตน ประชาชนดแู คลนสตปิ ญั ญาทมี่ ใี นสงั คมของ ตน ในสงั คมเชน่ น้ี กระแสแหง่ ปรชี าญาณทเ่ี คยสบื ตอ่ กนั มาจะขาดสะบนั้ และคณุ คา่ ดงั้ เดมิ จะฝงั จม อยใู่ นวฒั นธรรม ทมี่ แี ตจ่ ะลบเลอื นหายไปสงั คมไทยกำ� ลงั ตกอยใู่ นสภาพอยา่ งหลงั เราจงึ แทบไมไ่ ด้ เหน็ ศลิ ปวทิ ยาอยา่ งไทยทเี่ ปน็ งานอนั เลศิ ยงิ่ ไปกวา่ นน้ั การประพฤตปิ ฎบิ ตั ิ อนั ควรเปน็ แบบอยา่ งก็ หาไดย้ าก ทง้ั หมดนเี้ ปน็ อปุ สรรคสำ� คญั ทนี่ อกจากจะทำ� ใหเ้ ราไมอ่ าจภมู ใิ จในรากฐานของเราแลว้ ยงั ทำ� ใหเ้ ราอบั จนโอกาสทจี่ ะไดร้ บั สง่ิ ทดี่ งี ามสำ� หรบั ชวี ติ ของเราเอง ม.ล.บญุ เหลอื เทพยสวุ รรณ ทา่ นเปน็ คนรนุ่ เกา่ ทเ่ี ตบิ โตมาจากวฒั นธรรมไทยเกอื บจะโดยตลอด แตท่ า่ นกไ็ ดม้ ชี วี ติ รว่ มสมยั กบั คนรน่ ุ ใหม่ และเหน็ ความเปลยี่ นแปลงของสงั คมไทยมาเปน็ ลำ� ดบั แตเ่ มอื่ นกึ เปรยี บเทยี บอดตี กบั ปจั จบุ นั แลว้ ความรสู้ กึ อยา่ งหนงึ่ กเ็ กดิ ขนึ้ กบั ทา่ น เปน็ ความรสู้ กึ ตอ่ คนรนุ่ ใหมเ่ มอ่ื 13 ปที แี่ ลว้ วา่ “ขา้ พเจา้ สงสารคนรนุ่ ใหม่ (อายใุ นคราว 40 ป)ี มาก ขา้ พเจา้ เตบิ โตจากเดก็ มาเปน็ ผใู้ หญ่ โดยไดเ้ หน็ คนเสยี สละความสว่ นตวั ใหพ้ อ่ แม่ ลกู เมยี พระมหากษตั รยิ ์ ทงั้ ทคี่ นเหลา่ นนั้ กม็ คี วาม บกพรอ่ งอยา่ งนน้ั อยา่ งนบ้ี า้ งเปน็ จำ� นวนมาก ไดเ้ หน็ ครทู เ่ี สยี สละใหแ้ กศ่ ษิ ย์ เชน่ แมช่ ี ครขู องขา้ พเจา้ ทกี่ ลา่ วแลว้ วา่ เปน็ คนดกี วา่ ตวั ละครนนั้ มมี าก ดงั นนั้ คนรนุ่ ใหมอ่ าจไดเ้ ปรยี บในเชงิ วชิ าการ แตอ่ าจ จะเสยี เปรยี บคนรนุ่ ขา้ พเจา้ ในเรอื่ งคณุ ธรรมของผใู้ หญแ่ ละผบู้ งั คบั บญั ชา ซง่ึ ขา้ พเจา้ ไดพ้ บมา เปน็ ผทู้ น่ี า่ นบั ถอื เปน็ สภุ าพบรุ ษุ และมคี วามตอ้ งจดตี อ่ บา้ นเมอื งอยา่ งแทจ้ รงิ ประกอบกบั คณุ ธรรมที่ สำ� คญั เชน่ ไมพ่ ยาบาท เปน็ ตน้ ” (ความสำ� เรจ็ และความลม้ เหลว) บางทที า่ นอาจสงสารคนรนุ่ ใหมม่ ากขนึ้ เมอ่ื ไดพ้ บวา่ 5 ปตี อ่ มา ผใู้ หญ่ “ทนี่ า่ นบั ถอื เปน็ สภุ าพบรุ ษุ ” ของไทยอกี ผหู้ นงึ่ .......หลงเหลอื อยู่ ตอ้ งถกู ขบั ไลไ่ สสง่ ออกจากมาตภุ มู ิ ทตี่ นรบั ใช.้ .. มาตลอด จนตอ้ งอาศยั แผน่ ดนิ องั กฤษเปน็ ทพ่ี กั พงิ กระทงั่ บดั น้ี

113 ในสภาพเชน่ น้ี เมอ่ื ผนวกกบั การศกึ ษาสมยั ใหม่ ทโี่ นม้ ไปทางตะวนั ตกอยา่ งเลยเถดิ คนรนุ่ ปจั จบุ นั จงึ นอกจากจะไมร่ จู้ กั รากฐานของสงั คมตนแลว้ ยงั ไมเ่ หน็ วา่ สงิ่ นน้ั จะมคี วามหมายตอ่ ตนเอง และสงั คมอยา่ งไร ความภมู ใิ จจงึ เกดิ ขน้ึ มาไมไ่ ด้ แมต้ อ่ มาจะเรมิ่ แลเหน็ ความจำ� เปน็ ในการทจี่ ะ ทำ� ความเขา้ ใจรากฐานของสงั คมไทย แตค่ รน้ั จะสรา้ งความเขา้ ใจดงั กลา่ วใหเ้ กดิ ขน้ึ มขี นึ้ กบั ตวั กม็ ใิ ช่ เรอ่ื งงา่ ย เพราะเราไดเ้ หนิ หา่ งจากรากฐานของสงั คมเราเองมาเปน็ เวลานาน จนถกู ตดั ขาดไปเลยก็ วา่ ได้ ภมู จิ ติ ภมู ปิ ญั ญาทเ่ี ปน็ ของไทยเองเรากแ็ ทบไมร่ จู้ กั สง่ิ ทจี่ ะเปน็ แบบอยา่ งแหง่ ปรชี าญาณดงั กลา่ วทรี่ ว่ มสมยั กบั เรากห็ าไดย้ าก ไมว่ า่ จะเปน็ วตั ถหุ รอื บคุ คล การสบื คน้ เขา้ ไปในอดตี ในมรดกทาง วัฒนธรรมจึงเป็นสิ่งส�ำคัญที่จะท�ำให้เรารู้จักและเข้าใจปรีชาญาณอย่างไทย โดยเฉพาะในทาง ภมู ปิ ญั ญา สว่ นในทางภมู จิ ติ นน้ั เปน็ สง่ิ ทต่ี อ้ งเรยี นรจู้ ากการปฏบิ ตั ใิ หเ้ กดิ ขนึ้ กบั เนอื้ กบั ตวั อยา่ งไร กต็ าม ปรชี าญาณในดา้ นนน้ี บั วนั จะสญู หายไปมากแลว้ เชน่ กนั ขณะเดยี วกนั กไ็ มค่ วรมองขา้ มการ เรยี นรจู้ ากชาวบา้ น ซงึ่ เปน็ ตวั แทนอนั สำ� คญั ของวฒั นธรรมไทย แมว้ า่ คณุ คา่ และปรชี าณเปน็ อนั มาก ทเี ่ คยดำ� รงอยใู่ นวถิ ชี วี ติ และวฒั นธรรมของเขา จะถกู ทำ� ลายไป อนั เปน็ ผลมาจากการพฒั นา สมยั ใหม่ แตก่ ย็ งั มอี กี ไมน่ อ้ ย ทยี่ งั หลงเหลอื อยกู่ ารหยง่ั ความคดิ เขา้ ไปในอดตี และโยงประสบการณ์ เขา้ กบั วฒั นธรรมดงั กลา่ ว ไมเ่ พยี งแตจ่ ะทำ� ใหเ้ ราคน้ พบบทเรยี นและปรชี าญาณสำ� หรบั ปจั จบุ นั เพอื่ เปน็ ฐานหนนุ เนอื่ งกจิ กรรมของเราใหเ้ ปน็ ประโยชนต์ อ่ สงั คมวงกวา้ งอยา่ งมากทส่ี ดุ เทา่ นนั้ หากเรา ยงั จะไดเ้ ขา้ ถงึ คณุ คา่ และความลมุ่ ลกึ ในชวี ติ ของคนแตก่ อ่ น ซง่ึ เออ้ื ตอ่ การเสรมิ สรา้ งรากฐานของชวี ติ สว่ นบคุ คลอกี ดว้ ย

114 แบบฝกึ หดั : การออกแบบระบบ (Process System Design) Gregory Bateson (เกรกเกอร่ี เบทสนั (1904-1980) เปน็ นกั สงั คมมานษุ ยวทิ ยา นกั ทฤษฎรี ะบบ ภาษาศาสตร)์ defined information as “a difference which makes a difference.” Good process design depends on information. (Dances. Cp. 142 ) เปา้ หมายคอื เขา้ ใจกระบวนการทด่ี ำ�รงอยจู่ รงิ ในองคก์ รวนั น้ี โดยเปรยี บเทยี บกบั version ใหญ่ ทด่ี ที ส่ี ดุ 1. นยิ ามกระบวนการในองคก์ รของคณุ ทจ่ี ำ�เปน็ ตอ้ งออกแบบใหม่ (Redesign) - มสี กั กเ่ี รอ่ื ง 2. เปา้ หมายของการออกแบบกระบวนการใหมค่ อื อะไร? มนั เพม่ิ “คณุ คา่ ” (Value) ใหมอ่ ะไร ใหก้ บั ระบบเดมิ ? ระบบใหมจ่ ะนำ�หรอื สรา้ งผลลพั ธอ์ ะไร ทไ่ี มม่ ใี นวนั นบ้ี า้ ง 3. ออกแบบการลน่ื ไหลของกระบวนการ (Process flow) เปน็ กระบวนการทเ่ี ราปรารถนา จะไดด้ ที ส่ี ดุ จากกา้ วหนง่ึ ถงึ กา้ วสดุ ทา้ ย --- จากซา้ ยไปขวาลงในกระดาษ เปน็ ไดอะแกรมทม่ี หี ลายสี เสน้ และโนต้ บนเสน้ 4. แตล่ ะกา้ วใหใ้ ชค้ นละสี ของ Information flow เมอ่ื ทำ�แตล่ ะเสน้ เสรจ็ แลว้ คดิ วา่ “ใคร” ตอ้ งรเู้ รอ่ื งนบ้ี า้ ง? การสนทนาแบบใดจำ�เปน็ ตอ้ งมขี น้ึ ในฐานของ Information 5. ทบทวนดวู า่ กระบวนการนแ้ี ขง็ แรงมน่ั คงดหี รอื ไม?่ ถา้ เกดิ มคี อขวดหรอื วกิ ฤตเิ กดิ ขน้ึ ระบบ กระบวนการนจ้ี ะพงั ไหม? หรอื จะฟน้ื ใหมไ่ ดห้ รอื ไม?่ (ระบบจะฟน้ื ตวั ไดเ้ รว็ ถา้ มกี ระบวนการคขู่ นานไหล ลน่ื เปน็ ทางเลอื กอกี สายหนง่ึ กระบวนการใหม่ (New design) งา่ ยและโปรง่ ใสไหม คนทำ�งานพอจะจบั ไดไ้ หมวา่ องคก์ ร อยากใหพ้ วกเขาทำ�อะไร (เมอ่ื ทมี เราออกแบบแลว้ ) พวกเขาจะเขา้ ใจชดั เจนหรอื ไมว่ า่ พวกเขาควร ใหค้ วามเหน็ หรอื เตมิ ความรอู้ ะไรเพม่ิ เขา้ ไปอกี ? เชน่ คนหรอื สถานถี ดั ไป จะตอบสนองอะไรหรอื ไมว่ า่ เมอ่ื กระบวนการเปลย่ี น เขาตอ้ งทำ�อะไร? กระบวนการนด้ี สู วยไหม? 6. คณุ พอจะนกึ ออกไหมวา่ ใครคอื คนทม่ี คี า่ มคี วามหมายในการออกแบบระบบ? ถา้ จะมกี าร redesign ขน้ั ตอนตอ่ ไป คณุ จะชกั ชวนเขามารว่ มไดอ้ ยา่ งไร

แบบฝกึ หดั : 115 ระบบทม่ี ชี วี ติ (Living Systems) ในสำ�นกั นค้ี ดิ วา่ แทนทจ่ี ะหา “จดุ คานงดั ” เราควรตง้ั คำ�ถามวา่ “ระบบมเี ปา้ หมายจะไปทไ่ี หน” เมอ่ื มกี ารเพม่ิ ขยายหรอื สรา้ งความตระหนกั รอู้ ยา่ งเขม้ ขน้ วา่ ทศิ ทางใหมค่ อื อะไร พฤตกิ รรม ใหมๆ่ กจ็ ะเกดิ ตามมาและขยายตวั เรว็ จน แบบแผนพฤตกิ รรม (pattern) ของระบบกา้ วขา้ มพรมแดน เกา่ ไปสพู่ รมแดนใหม่ (ดกู ารประทว้ งสผี วิ ใน USA ชนชาตอิ เมรกิ นั เกดิ ความเขา้ ใจใหมห่ รอื ตระหนกั รใู้ น ความเปน็ อเมรกิ นั new self awareness กา้ วขา้ มจากกรอบเกา่ ไปสเู่ สน้ ทางใหม่ พฤตกิ รรม กจิ กรรม และความสมั พนั ธใ์ หมๆ่ คอ่ ยๆ เปลย่ี นไป 1. ระบบมชี วี ติ : มองโลกดว้ ยสายตาแหง่ การเรยี นรู้ สมั พนั ธท์ ส่ี รา้ งตนขน้ึ มาเปน็ องคร์ วม ผบู้ กุ เบกิ ระบบมชี วี ติ เนน้ โลกทเ่ี ปลย่ี นแปลงไปตลอดเวลา เปน็ โลกทเ่ี ชอ่ื มโยงระบบกนั ไปมาดว้ ยสาย สมั พนั ธ์ จากความโกลาหลวนุ่ วาย ไรร้ ะเบยี บ เกดิ ความเปน็ ระเบยี บใหมข่ น้ึ มา ในมมุ มองของระบบ มชี วี ติ เกดิ จากวทิ ยาศาสตรใ์ หม่ ไมว่ า่ จะเปน็ ควอนตมั ฟสิ กิ ส์ ระบบนเิ วศวทิ ยา ระบบซบั ซอ้ นทาง คณติ ศาสตรแ์ ละทฤษฎไี รร้ ะเบยี บ มมุ มองนเ้ี นน้ วา่ ระบบมนษุ ย์ กระบวนการและกจิ กรรมเปน็ self organizing (จดั ตง้ั ตนเอง) 2. Living system organization works in…  อะไรคอื DNA ทางวฒั นธรรมองคก์ ร? มมี ติ ใิ ดทอ่ี งคก์ รไมเ่ คยเปลย่ี น ทา่ มกลางการ ไหลเขา้ -ออกของผคู้ น ขอ้ มลู ขา่ วสาร และงาน (ดมู หาดไทย/ ทหาร) คณุ คา่ อะไร? วถิ แี หง่ การกระ ทำ� กจิ กรรมและพฤตกิ รรมความเชอ่ื ทเ่ี นน้ ยำ้ �/ตอกยำ้ � (reinforce) เอกลกั ษณข์ องพวกคณุ (พวก เขา) --- คนนอกระบบสามารถชว่ ยนยิ ามได้ (ยกตวั อยา่ ง โรงเรยี นวฒั นา มาแตร์ สวนกหุ ลาบ)  ใครทค่ี ดิ วา่ ตวั เองเปน็ สว่ นหนง่ึ หรอื ผกู พนั กบั ระบบ? พวกเขารไู้ หมวา่ เขาเปน็ พวก เปน็ สว่ นหนง่ึ กบั ระบบ (belong) พวกเขาเลอื กทจ่ี ะรสู้ กึ เปน็ พวกเปน็ สว่ นหนง่ึ กบั ระบบหรอื ไม่ ถา้ เขา ตระหนกั เขาอาจจะมสี ว่ นเกดิ พลงั ... 3. อะไรคอื เปา้ หมายสงู สดุ (Purpose) มนั ควรมอี ะไรทเ่ี กดิ ขน้ึ หรอื เปลย่ี นแปลงในองคก์ รน?้ี เปน็ อนาคตทเ่ี ราปรารถนา? (change vision) 4. องคก์ รนม้ี สี ตติ ระหนกั รตู้ อ่ ตนเองไหม ตระหนกั ตอ่ สภาพแวดลอ้ มภายนอก? ระบบมชี วี ติ ทกุ ระบบโดยธรรมชาตแิ ลว้ มกั เปลย่ี นแปลงตวั เอง เมอ่ื การเรยี นรไู้ มถ่ กู บลอ็ ก (สตั ว์ ตน้ ไม้ ปรบั ตนเอง ตามฤดกู าล) ทำ�ไมจงึ ใหข้ อ้ มลู ขา่ วสาร (Information) และอำ�นาจแกเ่ ขาทเ่ี ขาตอ้ งการ เพอ่ื ปรบั ปรงุ เปลย่ี นแปลง ผคู้ นในองคก์ รรไู้ หมวา่ เขาทำ�ไดด้ หี รอื ไมด่ ี ในพน้ื ท่ี ในสงั คม? เขาสงั เกตสญั ญาณทส่ี ง่ มา จากขา้ งนอกไหม? คนจะใสใ่ จหรอื ไมแ่ ครส์ งั คมขา้ งนอก?

116 แบบฝกึ หดั : ระบบทางสงั คม (Social System) 1. สำ�รวจและนยิ ามระบบเปดิ ทม่ี ชี วี ติ ทเ่ี ราหว่ งใย เกย่ี วขอ้ งหรอื เปน็ ระบบทม่ี อี ทิ ธพิ ลกบั เรา และชว่ ยระบพุ น้ื ทท่ี ร่ี ะบบนน้ั ๆ ครอบคลมุ วา่ เกย่ี วขอ้ งหรอื สง่ อทิ ธพิ ลกบั อะไรบา้ ง อยา่ งไร 2. ระบกุ ลมุ่ หรอื ผคู้ น ทเ่ี กย่ี วขอ้ งสมั พนั ธก์ บั ระบบนน้ั ๆ ไมว่ า่ จะอยใู่ นระบบบน กลาง ลา่ ง ท่ี จะไดร้ บั ผลประโยชนจ์ ากระบบ โดยระบชุ อ่ื ของคนในแตล่ ะกลมุ่ ทเ่ี รานกึ ได้ 3. คนกลมุ่ เหลา่ นน้ั (ทเ่ี ราทำ�รายชอ่ื ไว)้ รสู้ กึ หรอื ยอมรบั ไหมวา่ ตนเองเปน็ สว่ นหนง่ึ ในกลมุ่ นน้ั ๆ อะไรคอื ความรบั ผดิ ชอบหรอื สทิ ธพิ เิ ศษ (อภสิ ทิ ธ)์ิ ทพ่ี วกเขาไดร้ บั จากระบบ พวกเขารสู้ กึ วา่ ตนเองมี สทิ ธมิ เี สยี งในฐานะทเ่ี ปน็ สว่ นหนง่ึ ของระบบโดยรวมหรอื ไม่ 4. กลมุ่ ตา่ งๆ มองกนั และกนั อยา่ งไร มอี คตติ อ่ กนั หรอื ไม่ กลมุ่ เหลา่ นน้ั เหน็ กลมุ่ อน่ื ๆ ตรงตาม ทเ่ี ปน็ อยา่ งทพ่ี วกเขามองตวั เองหรอื ไม่ 5. มมุ มองทพ่ี วกเขามตี อ่ ตนเองหรอื มตี อ่ กลมุ่ หรอื คนอน่ื สง่ ผลอยา่ งไรตอ่ ความสมั พนั ธ์ ระหวา่ งกนั และสง่ ผลอยา่ งไรตอ่ ประสทิ ธภิ าพ ประสทิ ธผิ ลในการรว่ มงาน

117 แบบฝกึ หดั : ระบบเปดิ (Open System) ระบบเปดิ เปน็ มากกวา่ ผลบวกของสว่ นตา่ งๆ มารวมกนั องค์กรเป็นมากกว่าเคร่อื งจักร เพราะองค์กรท่เี ป็นระบบเปิดท่มี ีชีวิต มีการแปรเปล่ยี น (transform) ปจั จยั ทไ่ี หลเขา้ มาในระบบ ผา่ นการรบั รู้ ซมึ ซบั รบั เขา้ มา ซง่ึ จะสง่ ผลตอ่ ความเปน็ องคก์ ร (เปรยี บดง่ั การหายใจ ทเ่ี รารบั เอาลมหายใจเขา้ ไป และลมนน้ั กแ็ ปรเปลย่ี นเปน็ พลงั งาน ทำ� ปฏกิ ริ ยิ าตอ่ รา่ งกาย กอ่ นจะออกมาเปน็ ลมหายใจออก) – ตวั อยา่ ง บทเรยี นทน่ี า่ สนใจเปน็ เรอ่ื งของ การทำ�งานเปน็ ทมี ของไปรษณยี ร์ ะหวา่ งประเทศ 1. ระบบทเ่ี ราเกย่ี วขอ้ งสมั พนั ธด์ ว้ ยครอบคลมุ อะไรบา้ ง? เฉพาะทมี ของเรา? แผนกของเรา? เราสนใจเฉพาะกระบวนการหรอื สายพานของการผลติ ของเราหรอื ไม่ หรอื เราเหน็ ทง้ั องคก์ ร หรอื ยง่ิ กวา่ นน้ั เราเหน็ ไปถงึ แวดวงอตุ สาหกรรม (ถา้ ใหด้ บี อกดว้ ยวา่ ทำ�ไม) 2. อะไรคอื ปจั จยั ภายนอกทไ่ี ดร้ บั (ยกตวั อยา่ ง เชน่ ขอ้ มลู ทนุ สนิ คา้ แรงงาน) แลว้ ปจั จยั เหลา่ นน้ั ถกู แปรสภาพไปอยา่ งไร อะไรคอื ผลผลติ ทร่ี ะบบสรา้ งขน้ึ (ยกตวั อยา่ ง เชน่ รายงาน สนิ คา้ บรกิ าร ขยะ เปน็ ตน้ ) และสงั คม/โลก ตอบรบั ตอบสนองตอ่ ผลผลติ ของระบบอยา่ งไร แลว้ ปฏกิ ริ ยิ า ของสงั คมทม่ี ตี อ่ ผลผลติ ของเรานน้ั สง่ ผลอยา่ งไรหรอื ไมก่ บั การรบั ปจั จยั ภายนอกเขา้ มาเพอ่ื การผลติ หรอื สรา้ งสรรคง์ านของเราในครง้ั ตอ่ ๆ ไป --- หลายๆ ครง้ั หนว่ ยทท่ี ำ�เรอ่ื งวจิ ยั การตลาด (Market Research) ไมไ่ ดส้ ง่ ขอ้ มลู ไปใหฝ้ า่ ยวจิ ยั และพฒั นา (Research and Development) หรอื หนว่ ยงา นอน่ื ๆ ใหร้ ดู้ ว้ ย เชน่ วา่ ตลาดเปลย่ี นไปแลว้ 3. คดิ ขยายกรอบการมองออกไปอกี ระดบั --- ผคู้ นภายนอก เชน่ ผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ลกู คา้ ผทู้ ร่ี บั บรกิ าร ซพั พลายเออร์ คนออกนโยบาย เปน็ ตน้ --- พวกเขาเหลา่ นน้ั เปน็ สว่ นหนง่ึ ของระบบ (องคก์ ร) ของเราหรอื ไม่ ใครบา้ ง 4. ในระบบทเ่ี ปน็ อยปู่ จั จบุ นั ใครบา้ งทต่ี ระหนกั เหน็ ภาพทเ่ี กดิ ขน้ึ --- เปน็ ภาพทเ่ี ราคดิ ขน้ึ และ เหน็ เชน่ ผงั การบรหิ าร จดั การ และระบบขอ้ มลู ทไ่ี หลลน่ื สนิ คา้ วสั ดตุ า่ งๆ คนทำ�งาน การเงนิ การก ระจายสนิ คา้ ความรู้ บรกิ าร หรอื มติ ติ า่ งๆ ของผลผลติ ทเ่ี กดิ ขน้ึ รวมถงึ ผลสะเทอื นทผ่ี ลผลติ ทเ่ี กดิ ขน้ึ สง่ ผลตอ่ ปจั จยั ทจ่ี ะนำ�เขา้ มาในภายหนา้ 5. องคก์ รมคี วามสนใจ ใสใ่ จเรอ่ื งปจั จยั ทจ่ี ะไหลเขา้ สรู่ ะบบเพยี งพอหรอื ไม่ และนำ้ �หนกั ทใ่ี หก้ บั เรอ่ื งนน้ั ๆ สมดลุ และเหมาะสมหรอื เปลา่ เชน่ วา่ สนใจเรอ่ื งปจั จยั ดา้ นเงนิ ทนุ การเงนิ วสั ดอุ ปุ กรณ์ หรอื เรอ่ื งผคู้ นทท่ี ำ�งานดว้ ย เปน็ ตน้

118 ลขิ ติ ชวี ติ และภาวะผนู้ ำ� “คนเราจะไดร้ บั ในสง่ิ ทต่ี นพรอ้ มจะไดร้ บั และสงิ่ ทเ่ี ขาเองกเ็ ปดิ ใจทจ่ี ะยอมรบั มนั ดว้ ย” กวอี เมรกิ นั โรเบริ ต์ ฟรอส บทความชนิ้ นรี้ วมอยใู่ นหนงั สอื Insights on Leadership: Service, Stewardship, and Servant Leadership, ตรวจตน้ ฉบบั โดย Larry C. Spears, copyright 1998 by the Green- leaf Centre, and จดั พมิ พโ์ ดย John Wiley and Sons. โจเซฟ ยาวอสกี้ คอื ผเู้ ขยี นหนงั สอื Synchronicity: the Inner Path of Leadership เปน็ หนงั สอื ทบี่ อกเลา่ การเดนิ ทางดา้ นในของผนู้ ำ� ในอนั ทจี่ ะหยง่ั ลกึ ถงึ ความจรงิ และพฒั นาศกั ยภาพในการสรา้ งสรรคอ์ นาคต ในชว่ ง 20 ปแี รกของวยั ทำ� งาน ยาวอสก้ี เปน็ อยั การใหก้ บั บรษิ ทั Brace- well & Petterson ทเ่ี มอื งฮสุ ตนั เขาเชย่ี วชาญการวา่ ความทงั้ ระดบั ประเทศและ ระหวา่ งประเทศ นอกจากนน้ั เขายงั ชว่ ยกอ่ ตงั้ ธรุ กจิ ตา่ งๆ ซงึ่ ประสบความสำ� เรจ็ มากมาย ตงั้ แตบ่ รษิ ทั ประกนั ชวี ติ บรษิ ทั กลน่ั นำ�้ มนั และบรษิ ทั เพาะพนั ธม์ุ า้ ในปี 1980 เขากอ่ ตง้ั กลมุ่ ผนู้ ำ� อเมรกิ นั เพอ่ื ทจี่ ะพฒั นาภาวะผนู้ ำ� ใหม่ ช่วง หลังคดีวอเตอร์เกท ต้นทศวรรษท่ี 90 เขาเข้าร่วมกับกลุ่มบริษัท รอยัล

119 ดัชท์ เชล์ล ในกรงุ ลอนดอน โดยนำ� ผเู้ ชยี่ วชาญจากหลายประเทศ ใหม้ ารว่ มทมี เพอ่ื ลองประเมนิ สถานการณโ์ ลกทอี่ าจจะเกดิ ขนึ้ ในอนาคต เขาทำ� งานใกลช้ ดิ กบั ศนู ย์ MIT เรอ่ื งองคก์ รแหง่ การเรยี นรู้ (ซงึ่ ตอนน้ี กลายเปน็ สมาคมเพอ่ื องคก์ ร เรยี นร)ู้ ชว่ ยสรา้ งองคก์ รแหง่ การเรยี นรหู้ ลายๆแหง่ เขายงั เปน็ ผกู้ อ่ ตงั้ และเปน็ ประธาน Centre for Generative Leadership (ตอนน้ี คอื บรษิ ทั Generon Consulting) เขาทำ� งานรว่ มกบั ลกู คา้ เพอ่ื ชว่ ยปรบั เปลยี่ นองคก์ รขนานใหญแ่ ละ พฒั นาผนู้ ำ� ทข่ี บั เคลอ่ื นงานดว้ ยคณุ คา่ จรยิ ธรรม ในบทความน้ี ยาวอสก้ี ศกึ ษาแนวคดิ ของกรนี ลฟี ในประเดน็ ทเี่ ปน็ หวั ใจ ของเรอ่ื งผนู้ ำ� รบั ใช้ โดยสำ� รวจวา่ คนแตล่ ะคน และ องคก์ รแตล่ ะองคก์ ร จะทำ� อยา่ งไรเพอื่ ทจ่ี ะคน้ พบ และเตมิ เตม็ เปา้ หมายในชวี ติ ของตน ผมรจู้ กั แนวคดิ ผนู้ ำ� ผรู้ บั ใช้ ของ โรเบริ ต์ กรนี ลฟี เปน็ ครง้ั แรก ในตอนทผี่ มกำ� ลงั อยากรู้ และเสาะแสวงหาเรอื่ งนอ้ี ยพู่ อดี กรนี ลฟี คงจะเขา้ ใจดวี า่ เรอ่ื งแบบนเ้ี กดิ ขนึ้ ไดอ้ ยา่ งไร เขาเคยพดู ครง้ั หนง่ึ เมอ่ื คราวทพี่ ยายามอธบิ ายบทกวขี อง โรเบริ ต์ ฟรอสวา่ “คนเราจะไดร้ บั ในสงิ่ ทตี่ นพรอ้ มจะได้ รบั และสง่ิ ทเ่ี ขาเองกเ็ ปดิ ใจทจ่ี ะยอมรบั มนั ดว้ ย” กรนี ลฟี กเ็ ชน่ กนั เขาเรมิ่ รจู้ กั แนวคดิ ภาวะผนู้ ำ� ผรู้ บั ใช้ ในหว้ งจงั หวะทเ่ี หมาะเจาะลงตวั ที เดยี ว กรนี ลฟี เปน็ ทปี่ รกึ ษามหาวทิ ยาลยั ในยคุ ปี 60 ซง่ึ เปน็ ชว่ งทเี่ ตม็ ไปดว้ ยความปน่ั ปว่ นโกลาหล ในเวลาเชน่ น้ี เขารสู้ กึ วา่ เขาจำ� เปน็ ทจี่ ะตอ้ งเขา้ ใจนกั ศกึ ษาวา่ พวกเขาเปน็ ใคร มาจากไหน ดงั นนั้ เขาจงึ ตดั สนิ ใจอา่ นหนงั สอื ทนี่ กั ศกึ ษาอา่ น และนนั่ นำ� ใหเ้ ขาพบผลงานของ เฮอมาน เฮสเส ซงึ่ ตอน น้ันเป็นนักเขียนท่ีได้รับความนิยมมากที่สุดคนหน่ึงในหมู่นักศึกษา กรีนลีฟเพียรพยายามอ่าน วรรณกรรมเลม่ แลว้ เลม่ เลา่ ของเฮสเส จนกระทงั่ ปี 1970 เขากไ็ ดอ้ า่ นเรอ่ื ง “ทอ่ งตะวนั ออก” (Journey to the East) ในวรรณกรรมชนิ้ นม้ี เี รอื่ งราวอนั ทรงพลงั ของตวั ละครหนง่ึ ทชี่ อื่ วา่ ลโี อ ผเู้ ปน็ ตน้ แบบของ ผนู้ ำ� ผรู้ บั ใชเ้ ลยกว็ า่ ได้ และเรอื่ งนเี้ องทไี่ ดเ้ ปลย่ี นมมุ มองเกยี่ วกบั ภาวะผนู้ ำ� ของกรนี ลฟี ไปตลอดกาล

120 ในชวี ติ ของผมเอง ผมเหน็ วถิ ขี อง “ความอศั จรรยอ์ นั อาจคาดหมายได”้ อยา่ งนเี้ กดิ มากขนึ้ เรอ่ื ยๆในชวี ติ ของเรา ผมเหน็ วา่ ประตจู ะแงม้ ออก เมอ่ื เราพรอ้ มทจ่ี ะกา้ วเดนิ เขา้ ไป เหน็ วา่ เราจะได้ พบเจอคนหรอื แนวคดิ ในหว้ งเวลาอนั เหมาะเจาะ คำ� ทผี่ มอาจจะสรรหามาอธบิ ายปรากฏการณน์ ้ี อาจเปน็ คำ� วา่ “Synchronicity” (บางคนอาจพยายามแปลวา่ “ธรรมจดั สรร” “พอเหมาะพอ เจาะ” “พอดบิ พอด”ี ---ผแู้ ปล) หรอื อยา่ งทคี่ ารล์ ยงุ อธบิ ายวา่ “เปน็ การทเี่ หตกุ ารณส์ ำ� คญั และ มคี วามหมายสองเหตกุ ารณ์ หรอื มากกวา่ นน้ั ประจวบมาพบกนั เขา้ พอดี และไมใ่ ชแ่ คเ่ รอ่ื งของ โชคหรอื ความเปน็ ไปได”้ ผมไดเ้ ขยี นเลา่ ประสบการณส์ ว่ นตวั ทเ่ี กดิ ภาวะ “ธรรมจดั สรร” ในหนงั สอื “Synchronicity” หนทางภายในสภู่ าวะผนู้ ำ� ” ผมไมม่ เี จตนาใหห้ นงั สอื เลม่ นเี้ ปน็ เรอื่ งเลา่ อตั ชวี ประวตั ิ แมว้ า่ ผมจะ สาธยายแนวคดิ หลายอยา่ งโดยองิ เหตกุ ารณท์ เ่ี กดิ ขน้ึ ในชวี ติ ของผมทมี่ งุ่ เดนิ สดู่ า้ นใน เราทกุ คนลว้ น มเี หตกุ ารณส์ ำ� คญั ในชวี ติ ซง่ึ เปลยี่ นเราไปตลอดกาล สำ� หรบั ผมเอง ประสบการณห์ นงึ่ ในนน้ั คอื ความ อปั ยศของชาตใิ นคดวี อเตอรเ์ กท ซง่ึ นำ� ผมกลบั บา้ นไดพ้ บและรจู้ กั ตวั เอง เพราะพอ่ ของผมเปน็ อยั การ พเิ ศษในคดนี ้ี เหตกุ ารณท์ ส่ี อง คอื วกิ ฤตสว่ นตวั เมอื่ ผมตอ้ งหยา่ จากภรรยา ภายหลงั คดวี อเตอรเ์ กท ผมมงุ่ มน่ั ทบทวนเรอ่ื งราวทง้ั หมดทผี่ มเคยรเู้ กยี่ วกบั ภาวะผนู้ ำ� สว่ น การหยา่ รา้ งทำ� ใหผ้ มออกเดนิ ทางเพอ่ื คน้ หาความหมายของชวี ติ การเดนิ ทางซง่ึ ผมคดิ วา่ ผนู้ ำ� ทกุ คน ตอ้ งจารกิ ไป ในปี 1980 ระหวา่ งทผี่ มเรมิ่ ใครค่ รวญเรอื่ งราวเหลา่ นอ้ี ยา่ งลกึ ซง้ึ กม็ ใี บปลวิ แผน่ หนง่ึ ใน ตจู้ ดหมาย ซงึ่ ตอนนผ้ี มคดิ วา่ มนั นา่ จะสง่ มาจาก วนิ ซ์ ดรกั เกอร์ (Vince Drucker) ลกู ชายของ โรเบริ ต์ ดรกั เกอร์ (Peter Drucker) ใบปลวิ นน้ั เปน็ สำ� เนาบทความของ โรเบริ ต์ กรนี ลฟี เรอ่ื ง “ผนู้ ำ� ในฐานะผรู้ บั ใช”้ ซง่ึ เขาเขยี นขนึ้ หลงั จากไดอ้ า่ นงานของ เฮสเสเรอ่ื ง “ทอ่ งตะวนั ออก” ผม ประหลาดใจอยา่ งยงิ่ วา่ ความคดิ ของเราเหมอื นกนั มาก กรนี ลฟี กำ� ลงั พดู ในสง่ิ ทผ่ี มรสู้ กึ เพยี งแตว่ า่ ผมไมเ่ คยไดย้ นิ ใครพดู ในแบบทเี่ หมอื นเขาพดู เลย กรอบคดิ ทกี่ รนี ลฟี บรรยายาทำ� ใหผ้ มเขา้ ใจแรงผลกั ดนั สำ� คญั ของภาวะผนู้ ำ� กรนี ลฟี เนน้ วา่ ภาวะผนู้ ำ� มมี ติ สิ ำ� คญั อยู่ 2 อยา่ ง อยา่ งแรกซงึ่ เปน็ ทร่ี บั รกู้ นั อยา่ งกวา้ งขวางแลว้ คอื ความปรารถนา ทจ่ี ะรบั ใชช้ ว่ ยเหลอื ผอู้ น่ื อยา่ งทส่ี อง คอื ความปรารถนาทจี่ ะรบั ใชบ้ างสงิ่ บางอยา่ งทพี่ น้ ไปจากตวั เอง คอื ความหมายทสี่ งู สง่ กวา่ กรนี ลฟี ไมไ่ ดย้ ดึ คำ� ใดคำ� หนงึ่ เปน็ พเิ ศษเวลาอธบิ าย ความหมายอนั สงู สง่ นี้ บางครง้ั เขาพดู ถงึ สง่ิ นว้ี า่ เปา้ หมาย ความใฝฝ่ นั หรอื เปา้ ประสงคจ์ ากฟา้ คำ� กลา่ วทว่ี า่ เราตอ้ งเรยี นรแู้ ละรบั ใชเ้ ปา้ หมายอนั สงู สง่ กอ้ งกงั วานอยภู่ ายในตวั ผม กรนี ลฟี ก็ เชน่ กนั เปา้ หมายเพรยี กหาเขาจนเขาพดู วา่ “เปา้ หมายเปน็ บางอยา่ งทเี่ ราตอ้ งขวนขวาย ไขวค่ วา้ กา้ วไปหา และหลอมตนเปน็ หนงึ่ กบั มนั ” เปา้ หมายไมใ่ ชเ่ รอ่ื งพเิ ศษเฉพาะปจั เจกบคุ คล ผทู้ จี่ ะเปน็ ผนู้ ำ� ผรู้ บั ใชต้ อ้ งมองเขา้ ไปดา้ นใน เพอื่ คน้ พบความหมายของตวั เอง สว่ นองคก์ รทป่ี รารถนาจะอยู่

121 รอดและกา้ วลำ�้ นำ� หนา้ กต็ อ้ งออกเดนิ ทางดว้ ยเพอื่ คน้ พบเหตผุ ลในการดำ� รงอยขู่ ององคก์ ร ผมเชอื่ เหมอื นกรนี ลฟี วา่ หากเรายนิ ยอมทจ่ี ะเดนิ ไปบนหนทางทยี่ ากลำ� บากทส่ี ดุ เพอ่ื เขา้ ถงึ ตวั เอง และเรยี นรไู้ ปชวั่ ชวี ติ แลว้ ละก็ เราจะมชี วี ติ อยอู่ ยา่ งเตม็ เปย่ี ม อดุ มดว้ ยความหมาย และ การผจญภยั ยง่ิ กวา่ นน้ั เราจะพบศกั ยภาพอนั สรา้ งสรรค์ และหนทางกอ่ รา่ งอนาคตใหก้ บั ตวั เรา และองคก์ รในวธิ ที เี่ ราคดิ ไมถ่ งึ มากอ่ น ความคดิ เรอ่ื งการรบั ใชผ้ อู้ น่ื ของกรนี ลฟี ไดร้ บั ความสนใจอยา่ งมากแลว้ ดงั นน้ั ในทนี่ ้ี ผมอยาก มงุ่ เนน้ ไปทแี่ นวคดิ ของเขาเรอื่ งกระบวนการทแ่ี ตล่ ะบคุ คล แตล่ ะองคก์ ร จะเดนิ ทางเพอื่ คน้ พบและ รบั ใชเ้ ปา้ หมาย หรอื ลขิ ติ ชวี ติ ของตวั เอง “หากเรายินยอมท่ีจะเดินไปบนหนทางที่ยากล�ำบาก ท่ีสุดเพอื่ เขา้ ถงึ ตวั เอง และเรยี นรไู้ ปชว่ั ชวี ติ แลว้ ละก็ เราจะมี ชวี ติ อยอู่ ย่างเต็มเปี่ยม อุดมด้วยความหมาย และการ ผจญภัย ยิ่งกวา่ นน้ั เราจะพบศกั ยภาพอนั สรา้ งสรรค์ และ หนทางกอ่ รา่ งอนาคตใหก้ บั ตวั เราและองคก์ รในวธิ ที เี่ ราคดิ ไมถ่ งึ มากอ่ น” การเดนิ ทางเพอ่ื นคน้ หาลขิ ติ ชวี ติ ของแตล่ ะคน เมอ่ื ครง้ั ทผ่ี มเรมิ่ การเดนิ ทางคน้ หาลขิ ติ ชวี ติ ตนเอง ชายผหู้ นง่ึ สง่ สำ� เนาหนงั สอื ของ เฮอ มาน เฮสเส เรอ่ื ง เดเมยี น (Demian) มาให้ มรี อยพบั ในหนงั สอื ตรงสว่ นทว่ี า่ “มนษุ ยแ์ ตล่ ะคนมี อาชพี ทแ่ี ทจ้ รงิ เพยี งหนงึ่ เดยี วเทา่ นนั้ คอื การหาทางกลบั สตู่ วั ตนของตวั เอง ภารกจิ ของเขา คอื การคน้ พบลขิ ติ ชวี ติ ของตน และใชช้ วี ติ นน้ั อยา่ งเตม็ เปย่ี ม สมบรู ณ”์ หลายสปั ดาหห์ ลงั จากนนั้ ผมอทุ ศิ ตนมงุ่ มนั่ สกู่ ารเดนิ ทางเพอื่ การคน้ พบตวั เอง ผมตดั สนิ ใจ ลาออกจากสำ� นกั งานกฎหมายอนั เปน็ ทที่ ผ่ี มไดร้ บั ความสำ� เรจ็ และเรมิ่ ทำ� หลกั สตู รผนู้ ำ� จนถงึ ทกุ วนั นผ้ี มยงั จำ� ความรสู้ กึ เจบ็ ปวดอนั ลกึ ซง้ึ ทต่ี อ้ งจากผคู้ นคนุ้ เคยทเ่ี ปน็ สว่ นหนงึ่ ในชวี ติ ผมมากวา่ 20 ปี พวกเขาไมเ่ ขา้ ใจเปา้ หมายและหนทางทผี่ มกำ� ลงั เสาะแสวงหา และเนอ่ื งจากผมเองกย็ งั ไมร่ ดู้ นี กั กเ็ ลยไมอ่ าจจะอธบิ ายใหพ้ วกเขา้ ใจได้ หลงั จากนน้ั ผมคอ่ ยรสู้ กึ ดขี น้ึ เมอ่ื นกึ ถงึ คำ� พดู ของ กรนี ลฟี

122 ทว่ี า่ แคเ่ ราไดก้ า้ วเดนิ ไปตามหนทางทต่ี นฝนั กเ็ พยี งพอแลว้ ตอนนนั้ สง่ิ ทผ่ี มรู้ คอื ความรสู้ กึ มงุ่ มนั่ ทจ่ี ะออกเดนิ ทางไปสโู่ ลกทผ่ี มเองกไ็ มร่ จู้ กั มผี คู้ นมากมายเคยเขยี นวา่ เราจำ� เปน็ ตอ้ งแสวงหาและพบเปา้ หมายชวี ติ ของตน นกั เขยี น และจติ แพทย์ ชอ่ื วคิ เตอร์ แฟรงเกล กลา่ ววา่ ความตอ้ งการพนื้ ฐานของมนษุ ยค์ อื “เสยี งเรยี กรอ้ ง ภายในใหท้ ำ� ในสงิ่ มคี วามหมายใหส้ ำ� เรจ็ ” เสยี งเรยี กจากภายในนน้ั ชว่ ยชวี ติ ของเขาไวต้ อนทเ่ี ขามา ถงึ คา่ ยกกั กนั เชลย เอาชวทิ ช์ เจา้ หนา้ ทไี่ ดย้ ดึ ตน้ ฉบบั หนงั สอื ทเี่ ขาอตุ สา่ หเ์ ขยี นและพรอ้ มสำ� หรบั ตี พมิ พ์ ความปรารถนาของเขาในอนั ทจ่ี ะเขยี นหนงั สอื ขน้ึ มาใหม่ ทำ� ใหเ้ ขารอดชวี ติ ออกมาจากคา่ ย กกั กนั อนั โหดรา้ ยของพวกนาซี ประสบการณข์ องแฟรงเกลิ นำ� เขาเขา้ ไปพบกบั ปญั ญาญาณเดยี วกบั ท่ี นทิ เช่ กลา่ ววา่ “เขา หรอื เธอ ทถ่ี ามตวั เองวา่ มชี วี ติ อยไู่ ปเพอ่ื อะไรยอ่ มจะทนทานกบั สภาพชวี ติ ไมว่ า่ จะมาในรปู แบบ ใดกต็ าม” แฟรงเกลิ เรมิ่ เชอื่ วา่ สง่ิ สำ� คญั ไมใ่ ชว่ า่ เราคาดหวงั อะไรจากชวี ติ แตเ่ ปน็ วา่ ชวี ติ มงุ่ หวงั อะไรจากเรา แนวคดิ ทวี่ า่ เราอยทู่ นี่ ด่ี ว้ ยเหตผุ ลอะไรบางอยา่ ง ชา่ งเหมอื นกบั ความคดิ ของ มารต์ นิ บเู บอร์ (Martin Buber) ทว่ี า่ ลขิ ติ ชวี ติ รอ้ งหาเราอยู่ ผมไดข้ อ้ คดิ แบบเดยี วกนั นจี้ ากหนงั สอื ของ เจมส์ ฮลิ แมน (James Hillman) เรอ่ื ง “รหสั จติ วญิ ญาณ การคน้ หาบคุ ลกิ ภาพและเสยี งภายใน” (The Soul’s Code: In Search of Character and Calling) ฮลิ แมนเชอื่ วา่ “คนแตล่ ะคนเกดิ มาในโลกอยา่ งมเี ปา้ ประสงค”์ หนง่ึ ในหลายเรอ่ื งที่ ผมประทับใจในหนังสือเล่มนี้ คือ เร่ืองของหญิงสาววัย 16 ปี ช่ือ แอลล่า ฟิท์สเจอรัล (Ella Fitzgerald) เธอวางแผนทจ่ี ะเปดิ ตวั ในฐานะนกั เตน้ ทโ่ี รงละครโอเปรา ฮารเ์ ลม แตใ่ นขณะทมี่ กี าร ประกาศการแสดง เธอกลบั เปลย่ี นใจ หรอื ที่ ฮลิ แมนกลา่ ววา่ “เธอคน้ พบเสยี งภายใน” และ ตดั สนิ ใจทจ่ี ะรอ้ งเพลงแทน เสยี งเรยี กภายในคอื ความเชอ่ื ทว่ี า่ “มเี หตผุ ลอะไรบางอยา่ งท่ี ฉนั มชี วี ติ อย”ู่ เปน็ ความคดิ เกา่ แก่ นบั แตส่ มยั เพลโต เขยี นหนงั สอื The Repulbic เลย ในงานเขยี นและการสมั ภาษณผ์ คู้ นมากมายกบั บลิ มอยส์ นกั ปกรณมั วทิ ยา โจเซฟ แคมเบล อธบิ ายการคน้ หาเสยี งเรยี กภายใน หรอื เปา้ ประสงคว์ า่ เปน็ “การเดนิ ตามพรแหง่ ชวี ติ ” หลายคน ตคี วามคำ� พดู ของเขาวา่ เปน็ เสยี งของ “การทำ� ตามใจตวั เอง” แตแ่ คมเบลไมไ่ ดส้ นบั สนนุ ใหเ้ รามชี วี ติ เสเพลเสพสขุ เขาบอกใหเ้ ราออกเดนิ ทางเพอื่ แสวงหาและตอบสนอง เปา้ หมาย ลขิ ติ ชวี ติ ของตนเอง หรอื ทเ่ี ขาเรยี กมนั วา่ “เบา้ -แบบชวี ติ ” เราหลายคนดจู ะเลยี่ งการเดนิ ทางเพอื่ คน้ พบเปา้ หมาย และสนองตอบจดุ หมายของตน เรา ปฏเิ สธเสยี งเรยี ก เพราะวา่ ลกึ ๆ แลว้ เรารดู้ วี า่ การยอมรบั ลขิ ติ นี้ ไมเ่ พยี งแตจ่ ะนำ� มาซง่ึ พลงั แตย่ งั เปน็ ความรบั ผดิ ชอบอนั มหาศาลอกี ดว้ ย ในทสี่ ดุ เมอื่ เราตอบรบั เสยี งเรยี กขานของตนเอง เราจะออก เดนิ ทางสกู่ ารผจญภยั การเรยี นรู้ และคน้ หาความหมายไปตลอดชวี ติ

123 ในกระบวนการเรยี นรู้ เตบิ โตและพฒั นาอยา่ งตอ่ เนอื่ ง เราจะผา่ นการเปลยี่ นแปลงภายใน จติ ใจสามขน้ั ดว้ ยกนั เพอ่ื จะมศี กั ยภาพ ความพรอ้ มทจ่ี ะรบั มอื และทำ� งานรว่ มกบั อนาคตทรี่ อการ เปดิ เผย การยกระดบั จติ ในขนั้ แรก คอื การเปลย่ี นวธิ คี ดิ เกย่ี วกบั โลก แทนทจี่ ะเหน็ วา่ จกั รวาลเปน็ กลไกถกู ซง่ึ กำ� หนดไวแ้ ลว้ ไมเ่ ปลย่ี นแปลง เราจะเรม่ิ เหน็ จกั รวาลนนั้ เปดิ ออก เคลอ่ื นไหว ไมห่ ยดุ นงิ่ และมชี วี ติ ชวี า การยกระดบั จติ ขนั้ ทสี่ อง เกดิ ขนึ้ เมอ่ื เราเขา้ ใจวา่ ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ ง เชอื่ มโยงกนั ไปหมด และ ความสมั พนั ธข์ องสรรพสงิ่ นี้ คอื กฎระเบยี บแหง่ จกั รวาล การยกระดบั จติ ขนั้ ทสี่ าม เกดิ ขน้ึ เมอ่ื เรามคี วามมงุ่ มนั่ ตอ่ พนั ธะกจิ ซง่ึ ไมใ่ ชก่ ารทำ� อะไรเพอ่ื ใหบ้ างสง่ิ บางอยา่ งเกดิ ขน้ึ อยา่ งทผ่ี มเคยเขา้ ใจ หากแตเ่ ปน็ การยนิ ยอมพรอ้ มใจทจี่ ะฟงั ยอมจำ� นน และตอบรบั เสยี งภายในทสี่ อ่ งทางนำ� เราไปสเู่ ปา้ หมายของชวี ติ เมอื่ เราดำ� เนนิ ชวี ติ ตามเปา้ ประสงค์ และสมั ผสั กบั การยกระดบั จติ พน้ื ฐานทง้ั สามขนั้ เรา จะสมั ผสั ไดถ้ งึ ความเลอื่ นไหลของชวี ติ เราจะพบตวั เองอยใู่ นกระแสทส่ี อดรบั ประสานกนั กบั ผคู้ น ทร่ี ว่ มเหน็ ความหมายเดยี วกนั กบั เรา เราจะเรม่ิ เหน็ วา่ แคค่ วามเคลอื่ นไหวเลก็ ๆ นอ้ ยๆ ของเรา ในจงั หวะที่ ใช่ และ ในทท่ี ่ี ใช่ (กาลเทศะ) ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งกจ็ ะบงั เกดิ ขน้ึ เราจะเหน็ วา่ ผคู้ นทเี่ ขา้ มาหาเราไดพ้ บปะเจอะเจอกนั คอื คนทม่ี คี วามสำ� คญั ตอ่ พนั ธะกจิ ของเรา และประตตู า่ งๆ ดเู หมอื น จะเปดิ ทางใหเ้ ราสวู่ ถิ ที เ่ี ราไมค่ าดคดิ มากอ่ น กรนี ลฟี กลา่ วถงึ สถานการณเ์ ชน่ นว้ี า่ เปน็ การปะทะ สงั สรรคข์ องโอกาสทเ่ี ราไมอ่ าจคาดการณไ์ ด้ แคมเบลเรยี กมนั วา่ เปน็ เรอื่ งทเี่ ราไดร้ บั การชว่ ยเหลอื จากมอื ทม่ี องไมเ่ หน็ ผมคดิ วา่ ประสบการณส์ ว่ นตวั ของผมเปน็ ตวั อยา่ งทดี่ ที จ่ี ะอธบิ ายเรอื่ งน้ี หนง่ึ วนั ใหห้ ลงั ทผ่ี ม มีความมุ่งม่ันที่จะเริ่มหลักสูตรผู้น�ำ ผมก�ำลังเดินอยู่บนถนนในลอนดอน ถามตัวเองว่าจะหาผู้ เชย่ี วชาญและเงนิ ทนุ ในการทำ� งานนไี้ ดอ้ ยา่ งไร ขณะทผ่ี มเดนิ ผา่ นซมุ้ ขายหนงั สอื พมิ พ์ ตาของผมก็ เหลือบไปเห็นค�ำบรรยายใต้ภาพบนหน้าปกนิตยสาร US News & World Report ว่า “RX สำ� หรบั ผนู้ ำ� ในอเมรกิ า” ผมเปดิ นติ ยสารและพบบทความของ ทอม ครอนนิ ปราชญท์ ไ่ี ดร้ บั การ ยกยอ่ งอยา่ งสงู เขามแี นวคดิ เรอ่ื งผนู้ ำ� ทส่ี อดคลอ้ งไปกนั ไดก้ บั ผมทเี ดยี ว ผมเลยซอ้ื นติ ยสารและฉกี เอาบทความนน้ั ออกมา และบนิ ไปอเมรกิ า ไมก่ ว่ี นั ตอ่ มาผมกอ็ ยใู่ นบา้ นของ ครอนนิ ในรฐั โคโรราโด ไดพ้ ดู คยุ กบั เขาเรอ่ื งความใฝฝ่ นั ของผม เขาฟงั อยา่ งตงั้ อกตงั้ ใจเวลาทผี่ มบรรยายวา่ จะทำ� อะไรบา้ ง แลว้ เขากพ็ ดู วา่ “เชอ่ื ไดเ้ ลย ผมเอาดว้ ย” เขาแนะนำ� ใหผ้ มรจู้ กั กบั จอหน์ การด์ เนอร์ ผกู้ อ่ ตงั้ โครงการ White House Fellows ซง่ึ เปน็ รปู แบบทผี่ มนกึ ไวส้ ำ� หรบั หลกั สตู รผนู้ ำ� ของผม การด์ เนอรแ์ นะนำ� ให้

124 ผมรจู้ กั นกั คดิ นกั ปฏบิ ตั กิ ารอกี หลายคนในสาขาน้ี ซงึ่ คนเหลา่ นน้ั กแ็ นะนำ� ใหผ้ มรจู้ กั กบั คนอน่ื ๆ อกี มายมาย ในชว่ งเวลาสนั้ ๆ ผมสามารถรวบรวมวา่ ใครเปน็ ใครบา้ งในวงการ พฒั นาผนู้ ำ� ไดอ้ ยา่ งดี หลงั จากนน้ั สามสปั ดาห์ ผมสามารถหางบไดพ้ อประมาณทจี่ ะเปน็ ทนุ เรมิ่ ในการทำ� หลกั สตู ร ผมสมั ผสั ไดถ้ งึ พลงั ของความมงุ่ มน่ั ผมพบกบั สงิ่ ทน่ี กั สำ� รวจเทอื กเขาหมิ าลยั ชาวสกอ๊ ตเคยกลา่ วไว้ วา่ “ในหว้ งเวลาทเ่ี รามงุ่ มนั่ อยา่ งทส่ี ดุ ผยู้ ง่ิ ใหญก่ จ็ ะเคลอื่ นตามดว้ ย .... หลายสง่ิ หลายอยา่ งเกดิ ขนึ้ เพอื่ จะชว่ ยเราในแบบทเี่ ราไมอ่ าจคาดคดิ ....” พวกเราหลายคนโดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ผนู้ ำ� ทางธรุ กจิ ทคี่ ลาคลำ�่ ไปดว้ ยวาระงานการประชมุ ตา่ งๆ เลยี่ งทจี่ ะเดนิ ขา้ มพรมแดนสกู่ ารเดนิ ทางดา้ นใน เราปลกุ ปลำ้� เปน็ ปๆี กบั ความกลวั และการปฏเิ สธ ตวั เอง กอ่ นทจ่ี ะกา้ วผา่ นความกลวั นนั้ ได้ เรามกั จะปฏเิ สธเปา้ หมายของตนเองเพราะความไมม่ นั่ คง ภายในของเรา ความกลวั ทจี่ ะแปลกแยกจากสงั คม ความวติ กกงั วลและความขลาดทจี่ ะเสยี่ งกบั สง่ิ ทเ่ี รามอี ยู่ ผลทจ่ี ะเกดิ ขนึ้ ตามมา หากเราปฏเิ สธทจ่ี ะคน้ หาเปา้ หมายของตนและลงมอื ปฏบิ ตั กิ าร ตามเปา้ หมายนนั้ มแี นน่ อน อบั บราฮมั มาสโลว์ ผเู้ ปน็ เสมอื นผนู้ ำ� ทางในชว่ งตน้ ๆ ระหวา่ งทผ่ี มกำ� ลงั กา้ วขา้ มทางท่ี ไมค่ นุ้ เคยเตอื นผมวา่ หากเราคดิ จะเปน็ นอ้ ยกวา่ คนทเ่ี ราสามารถจะเปน็ ได้ เรากเ็ สย่ี งทจ่ี ะมชี วี ติ อยอู่ ยา่ งไรค้ วามสขุ ไปชวั่ ชวี ติ การเดนิ ทางของบรรษทั เพอื่ คน้ พบเปา้ หมาย “สถาบันต่างๆ ในสังคมมากมายเหลือเกินยังฝันไม่ พอ ไร้จินตนาการอันบรรเจิดท่ีจะน�ำพาคนให้เห็น ศักยภาพที่ตนจะเป็นและไปให้ถึงได้” กรีนลีฟกล่าว “ประสทิ ธภิ าพของผนู้ ำ� องคก์ รสมั พนั ธโ์ ดยตรงอยา่ งยง่ิ กบั ความฝนั อนั ยง่ิ ใหญข่ ององคก์ ร” ความคดิ ของกรนี ลฟี เรอื่ งความสำ� คญั ของเปา้ หมายขององคก์ รกลนั่ มาจากประสบการณ์ 36 ปี ของเขา ทรี่ ว่ มงานกบั บรษิ ทั เอที แอนด์ ที (AT&T) เขาเชอ่ื วา่ ภายใตผ้ นู้ ำ� ซง่ึ มวี สิ ยั ทศั นอ์ ยา่ ง ธี โอดอว์ เวล บรษิ ทั เอที แอนด์ ทเี ปน็ “บรษิ ทั ทม่ี วี สิ ยั ทศั นแ์ ละพนั ธะสญั ญาอนั ยงิ่ ใหญใ่ นการให้ บรกิ ารโทรศพั ทแ์ กป่ ระเทศชาต”ิ แตไ่ มร่ วู้ า่ เกดิ อะไรขนึ้ ความรสู้ กึ เชน่ นหี้ ายไป วสิ ยั ทศั นแ์ ละจติ วญิ ญาณทขี่ บั เคลอ่ื นองคก์ รกห็ ายไปดว้ ย

125 มที ฤษฏที จ่ี ะอธบิ ายวา่ ทำ� ไม เอที แอนด์ ที จงึ ลม่ สลายในปี 1984 แมจ้ ะมเี หตผุ ลและคำ� อธบิ ายมากมายวา่ บรษิ ทั เตบิ โตขยายมากเกนิ ไปและไดผ้ กู ขาดกจิ กรรมทางโทรคมนาคมของประเทศ เปน็ ตน้ แตก่ รนี ลฟี ปฏเิ สธทจี่ ะเชอ่ื เหตผุ ลคำ� ชแี้ จงเหลา่ นนั้ คำ� อธบิ ายของกรนี ลฟี กค็ อื บรษิ ทั ไดส้ ญู เสยี จติ วญิ ญาณ สำ� นกึ และความฝนั อนั ยง่ิ ใหญข่ องตวั เองไป หากบรษิ ทั ยงั คงรกั ษาความฝนั อนั ยง่ิ ใหญข่ องตวั เองไว้ หรอื หากมผี นู้ ำ� ทมี่ วี สิ ยั ทศั นท์ ส่ี ามารถสรา้ งสานความฝนั ใหมไ่ ด้ กรนี ลฟี เชอื่ วา่ บรษิ ทั เอที แอนด์ ที อาจจะยงั ไดเ้ ปน็ ผนู้ ำ� ในการปฏวิ ตั โิ ทรคมนาคม ไมใ่ ชเ่ ปน็ เพยี งบรษิ ทั คแู่ ขง่ ราย หนงึ่ เทา่ นน้ั ถา้ เชน่ นน้ั ผนู้ ำ� ในองคก์ รจะพบเปา้ หมายหรอื ลขิ ติ ขององคก์ รตนไดอ้ ยา่ งไร? กค็ งเหมอื นกบั การคน้ พบเปา้ หมายของตวั เองนนั่ แหละ คอื การออกเดนิ ทางคน้ หาเปา้ หมายดว้ ยการถามวา่ องคก์ รนเี้ กดิ ขนึ้ และอยเู่ พอ่ื อะไร อะไรคอื เหตผุ ลของการดำ� รงอยู่ กรนี ลี ฟกลา่ ววา่ “สถาบนั ตา่ งๆ ในสงั คมมากมายเหลอื เกนิ ยงั ฝนั ไมพ่ อ ไรจ้ นิ ตนาการอนั บรรเจดิ ทจ่ี ะ นำ� พาคนใหเ้ หน็ ศกั ยภาพทตี่ นจะเปน็ และไปใหถ้ งึ ได”้ ในปี 1986 ในบทนำ� ของบทความ “วกิ ฤตผนู้ ำ� ” กรนี ลฟี เสนอความเหน็ ทนี่ า่ สนใจอยา่ งยงิ่ วา่ ประสทิ ธภิ าพของผนู้ ำ� องคก์ รสมั พนั ธโ์ ดยตรงอยา่ งยงิ่ กบั ความฝนั อนั ยง่ิ ใหญข่ ององคก์ ร กรนี ลฟี กลา่ ววา่ ความตระหนกั ถงึ เปา้ หมายและความหมายชว่ ยขยายขดี ความสามารถและ ศกั ยภาพของผนู้ ำ� สว่ นการขาดไรซ้ งึ่ ความหมายกอ่ ใหเ้ กดิ ขอ้ จำ� กดั ตา่ งๆ ความเหน็ นอ้ี าจจะดเู หมอื น ปฏวิ ตั คิ วามเชอื่ เดมิ ๆ แตจ่ ากประสบการณข์ องผม นค่ี อื เรอ่ื งจรงิ ผมพบวา่ เมอ่ื การคน้ หาความหมาย ขององคก์ รและผนู้ ำ� องคก์ รเดนิ เคยี งคกู่ นั ไป จนวนั หนง่ึ มาพบกนั เขา้ ตรงจดุ ทมี่ าบรรจบกนั นนั้ เอง จะเกิดการปะทุอันย่ิงใหญ่ของพลัง และความสร้างสรรค์ หากองค์กรใดต้องการพลังความ สรา้ งสรรค์ หากตอ้ งการประสทิ ธผิ ลอนั โดดเดน่ ผนู้ ำ� ขององคก์ รนนั้ ๆ จำ� เปน็ ตอ้ งเตม็ ใจทจ่ี ะออก เดนิ ทาง และพาองคก์ รเดนิ ทางเพอ่ื คน้ หาความหมายและปฏบิ ตั กิ ารตามเสยี งเรยี กของความ หมายนน้ั ในหนงั สอื Built to Last จมิ คอลลนิ ส์ และ เจอรรี่ พอรราส ศกึ ษากลมุ่ บรษิ ทั ทยี่ งิ่ ใหญ่ เหนอื ชน้ั ซง่ึ ยนื หยดั ผา่ นการทดสอบของเวลา เพอ่ื เปรยี บเทยี บกบั บรษิ ทั ทม่ี ลี กั ษณะคลา้ ยๆ กนั มี โอกาสเหมอื นๆ กนั แตไ่ มไ่ ดก้ า้ วขนึ้ ไปสคู่ วามยงิ่ ใหญเ่ ชน่ บรษิ ทั ในกลมุ่ แรก ผลการศกึ ษาทำ� ให้ คอลลนิ ส์ และพอรราส สรปุ ไดว้ า่ ผกู้ อ่ ตงั้ บรษิ ทั ทย่ี ง่ิ ใหญไ่ มธ่ รรมดาเหลา่ นน้ั เขา้ ใจดวี า่ การรวู้ า่ เราเปน็ ใครนนั้ สำ� คญั มากกวา่ การรวู้ า่ เรากำ� ลงั จะไปไหน เพราะจดุ หมายหรอื ทท่ี เ่ี ราจะไปอาจเปลยี่ นแปลงไดเ้ นอื่ งดว้ ยโลกเปลย่ี นแปลงอยตู่ ลอดเวลา “ผนู้ ำ� ของบรษิ ทั ทเ่ี หนอื ธรรมดานนั้ มคี วามปรารถนาทจี่ ะสรา้ งสรรคส์ ง่ิ ทย่ี ง่ั ยนื บางสง่ิ บางอยา่ งทยี่ ง่ิ ใหญก่ วา่ ตนเอง นนั่ คอื สถาบนั องคก์ รทหี่ ยง่ั รากลงสคู่ ณุ คา่ หลกั อนั ไรก้ าลเวลา องคก์ รทด่ี ำ� รงอยเู่ พอื่ เปา้ หมายทเี่ หนอื ไปกวา่ การแสวงหาเงนิ ตราและองคก์ รทย่ี นื หยดั สกู้ าลเวลาดว้ ยการเนน้ คณุ คา่ จากการแปรเปลย่ี นพฒั นา ภายในตวั เองอยเู่ สมอๆ”

126 เปน็ แรมปที ่ี พเี ตอร์ เซงเก้ แนะนำ� หนงั สอื ของกรนี ลฟี เรอื่ ง ผนู้ ำ� ผรู้ บั ใช้ ใหเ้ ปน็ หนงั สอื ที่ สำ� คญั ทส่ี ดุ ในหมวดทว่ี า่ ดว้ ยเรอ่ื งผนู้ ำ� ในบทนำ� ของหนงั สอื นฉ้ี บบั ตพี มิ พใ์ หมท่ เ่ี ขยี นขน้ึ ไมก่ ป่ี กี อ่ นก รนี ลฟี เสยี ชวี ติ เขาแสดงความชน่ื ชมแนวคดิ ของเซงเก้ เรอ่ื ง “วสิ ยั ทศั นร์ ว่ ม” กรนี ลฟี เชอ่ื วา่ ทกุ คน ไมว่ า่ จะอยใู่ นสถานภาพใดในองคก์ รตอ้ งสามารถกอ่ รา่ งความฝนั และบอกไดว้ า่ นนั่ เปน็ ความฝนั ของ ตนเองดว้ ยเหมอื นกนั เรอื่ งนจี้ รงิ ทเี ดยี วสำ� หรบั “องคก์ รเกา่ ๆ ทไี่ ดส้ ญู เสยี ความฝนั อนั ยงิ่ ใหญท่ เ่ี คย มไี ป และตอ้ งการจะสรา้ งมนั ขนึ้ มาใหม”่ องคก์ รจะรไู้ ดอ้ ยา่ งไรวา่ ความฝนั ทมี่ ยี ง่ิ ใหญพ่ อหรอื ยงั ? กรนี ลฟี กลา่ ววา่ “แบบทดสอบวา่ ความฝนั นนั้ ยงิ่ ใหญเ่ พยี งพอหรอื ไมน่ นั้ ใหด้ ทู ่ี พลงั ของความ ฝนั วา่ สามารถทำ� ใหค้ นเดนิ ออกจากวถิ ชี วี ติ ทนี่ า่ เบอ่ื ไปสคู่ วามมชี วี ติ ชวี าและพรอ้ มสมั พนั ธแ์ ละเผชญิ หนา้ กบั อนาคตอยา่ งเปย่ี มดว้ ยความหวงั มากกวา่ ทเ่ี ปน็ อยใู่ นปจั จบุ นั ไดห้ รอื ไม”่ ผมเคยไดย้ นิ ความ คดิ คลา้ ยๆ กนั นจ้ี าก บลิ โอ ไบรอนั ผบู้ รหิ ารระดบั สงู บรษิ ทั ประกนั ฮาโนเวอร์ ผเู้ กษยี ณไปแลว้ วา่ “คนเรามคี วามตอ้ งการอยา่ งแรงกลา้ ทจ่ี ะรสู้ กึ วา่ ตนเปน็ สว่ นหนง่ึ ของภารกจิ อนั สงู สง่ ” จติ วญิ ญาณ และ ความเปน็ เรา “ภาวะผู้น�ำน้ัน เป็นเรื่องของการ “เป็น” เสีย มากกวา่ ทจ่ี ะเปน็ เรอ่ื งของ “การกระทำ� ” เปน็ เรอื่ ง ของแนวโนม้ บคุ ลกิ ภาพ สภาวะภายใน” กรนี ลฟี มกั จะพดู ถงึ ความสำ� คญั ของจติ วญิ ญาณอยเู่ สมอๆ ทำ� ใหห้ ลายคนตงั้ ขอ้ สงสยั วา่ เขา กำ� ลงั พดู ถงึ เรอื่ งนใ้ี นแงข่ องศาสนาอยหู่ รอื เปลา่ ซง่ึ ออกจะขดั แยง้ กบั การงานความรบั ผดิ ชอบของ ผนู้ ำ� ในทางโลก ผมไมค่ ดิ เชน่ นนั้ แมว้ า่ กรนี ลฟี จะพดู ถงึ จติ วญิ ญาณ แตเ่ ขาพดู ในความหมายกวา้ งๆ เขามกั อา้ งรากศพั ทข์ อง คำ� วา่ ศาสนา religio ซง่ึ หมายถงึ การกลบั ไปเชอ่ื มใหม่ เพอ่ื จะอธบิ ายความ เขา้ ใจของเขาเกย่ี วกบั เปา้ หมายของศาสนาวา่ เปน็ “การเชอื่ มคนเขา้ กบั จกั รวาล เยยี วยาความรสู้ กึ แบง่ แยก และสถาปนาใหช้ าย และ หญงิ รบั บทบาทหนา้ ทข่ี องผรู้ บั ใช้ ซงึ่ คอื ผเู้ ยยี วยาสงั คม” คำ� นยิ ามอนั ลกึ ซง้ึ นชี้ ใ้ี หเ้ หน็ หนา้ ทค่ี วามรบั ผดิ ชอบของผนู้ ำ� ผรู้ บั ใช้ ทต่ี อ้ งชว่ ยสมานสงั คมทแี่ ตกรา้ ว กรนี ลฟี มคี ำ� อธบิ ายแรงจงู ใจทางศาสนาอกี อยา่ งซงึ่ เขาหยบิ ยมื มาจาก พระชาวยวิ โจชวั เฮชเชล ทเ่ี ขานยิ มชมชอบทงั้ ในแนวคดิ และวถิ ชี วี ติ ของทา่ น “รากของศาสนาอยทู่ ี่ เราจะทำ� อะไรกบั ความรสู้ กึ อศั จรรยก์ บั ชวี ติ ทเ่ี ปน็ อยู่ จะทำ� อะไรกบั ความรสู้ กึ ฉงนฉงาย ประหลาดใจและตน่ื เตน้ ”

เรอ่ื งนดี้ เู หมอื นจะมใี หเ้ หน็ ในชวี ติ ของใครหลายคนทเ่ี ปน็ ผนู้ ำ� ในชว่ งเวลาวกิ ฤต 127 ไมน่ านหลงั จากที่ วนิ สตนั เชอรช์ ลิ ขนึ้ ด�ำรงตำ� แหนง่ นายกรฐั มนตรขี ององั กฤษในชว่ ง สงครามโลกครงั้ ทส่ี อง เขาแลกเปลย่ี นความเหน็ กบั เพอ่ื นรว่ มงานคนสนทิ หลายคนวา่ “ผมรสู้ กึ เหมอื นกำ� ลงั เดนิ บนลขิ ติ อะไรบางอยา่ ง และชวี ติ ของผมทผ่ี า่ นมากไ็ มไ่ ดม้ อี ะไรมาก นอกจากการเต รยี มผมสำ� หรบั ชว่ งชว่ั โมงนี้ สำ� หรบั การทดสอบน้ี ผมใครค่ รวญเรอื่ งนอี้ ยมู่ ากและผมมน่ั ใจวา่ ผมจะ ไมพ่ ลาด” เมอื่ ตระหนกั ในเปา้ หมาย พนั ธกจิ ผนู้ ำ� สามารถชว่ ยใหค้ นอน่ื ๆ คดิ ในแงบ่ วก มองอยา่ ง สรา้ งสรรคไ์ ด้ และสง่ิ นย้ี งั ทำ� ใหผ้ นู้ ำ� รสู้ กึ ดว้ ยวา่ เปน็ หนา้ ทแี่ ละความจำ� เปน็ ทจี่ ะตอ้ งลงมอื ทำ� ตาม ความคดิ นนั้ ดว้ ย แตค่ วามรสู้ กึ เรอ่ื งหนา้ ทร่ี บั ผดิ ชอบน้ี ไมไ่ ดม้ ากจากเหตภุ ายนอก กรนี ลฟี กลา่ ว วา่ “ผมมองเรอื่ งความรสู้ กึ วา่ เปน็ หนา้ ทคี่ วามรบั ผดิ ชอบของผนู้ ำ� วา่ มาจากความใสใ่ จกบั ตวั เอง นอ้ มรบั การเตบิ โตภายในทใ่ี หค้ วามสงบแกจ่ ติ วญิ ญาณ ซง่ึ ถา้ หากปราศจากสง่ิ นแี้ ลว้ หลายคนคงไม่ อาจพดู ไดเ้ ลยวา่ “ผมรสู้ กึ เปน็ อสิ ระ” ผมเร่มิ จะเชือ่ วา่ ภาวะผูน้ �ำนน้ั เปน็ เร่ืองของการ “เปน็ ” เสยี มากกว่าท่จี ะเปน็ เร่อื งของ “การกระทำ� ” เปน็ เรอื่ งของแนวโนม้ บคุ ลกิ ภาพ สภาวะภายใน ผมเหน็ แนวคดิ นเี้ ชน่ กนั ในงานเขยี น ของกรนี ลฟี เขาไมไ่ ดพ้ ดู วา่ การกระทำ� ของเราจะชว่ ยใหโ้ ลกนดี้ ขี น้ึ แมว้ า่ เขาจะทำ� งานมากมายเพอื่ ทำ� ใหผ้ นู้ ำ� มปี ระสทิ ธภิ าพมากขนึ้ เขาเชอื่ วา่ โลก “นา่ จะดขี นึ้ เพราะ เราเปน็ และ เราทำ� งานของ เราอยา่ งไร” เรอ่ื ง “การเปน็ ” ทก่ี รนี ลฟี เนน้ ยำ้� ไมไ่ ดห้ ายไปไหน ในคำ� นำ� หนงั สอื On Becoming a Ser- vant Leadership ซง่ึ ตพี มิ พง์ านเขยี นสว่ นตวั ของกรนี ลฟี หลายเรอ่ื ง ปเี ตอร์ ดรกั เกอร์ ผทู้ เี่ คยทำ� งาน กบั เขามากวา่ 15 ปี ยอ้ นรำ� ลกึ ถงึ เหตกุ ารณท์ เี่ กดิ ขนึ้ ในการอบรมองคก์ รเรยี นรทู้ เ่ี ขารว่ มทำ� ดว้ ยกนั วา่ ผเู้ ขา้ รว่ มคนหนงึ่ เดนิ เขา้ มาถามกรนี ลฟี วา่ “ผมจะทำ� อะไรด”ี กรนี ลฟี ตอบวา่ “คำ� ถามนน่ั มาทหี ลงั กอ่ นอน่ื ตอ้ งถามวา่ คณุ ตอ้ งการจะเปน็ อะไร” ดรกั เกอรน์ กึ ถงึ คำ� ตอบของตนวา่ “คณุ คดิ วา่ คำ� ถามไหนเปน็ ไปไดม้ ากกวา่ กนั ” แลว้ ทงั้ สามคนกห็ วั เราะ ความสมบรู ณ/์ ความเปน็ หนงึ่ เดยี วกนั ทง้ั หมด กรนี ลฟี สนใจแนวคดิ เรอื่ ง ความสมบรู ณ์ และ ความรบั ผดิ ชอบของผนู้ ำ� ในอนั ทจ่ี ะชว่ ยเหลอื แตล่ ะคนและองคก์ รใหบ้ รรลเุ ปา้ หมายอนั ยง่ิ ใหญ่ ในหนงั สอื In My Debt to E.B White เขาแสดง ความชน่ื ชมนกั เขยี นวา่ “มคี วามสามารถทจ่ี ะแลเหน็ สงิ่ ตา่ งๆ และมคี วามเตม็ (อดุ ม) มากกวา่ นกั

128 เขยี นหลายคน” ใน ปี 1980 ผมพบเจอแนวคดิ ความเปน็ หนงึ่ เดยี วผา่ นแนวคดิ ของ เดวดิ โบหม์ นกั ทฤษฏี ฟสิ กิ สผ์ ยู้ งิ่ ใหญ่ โบหม์ เชอื่ วา่ ทกุ สรรพสงิ่ ในจกั รวาลเปน็ สว่ นหนง่ึ ของความเตม็ หนง่ึ เดยี วทไ่ี มอ่ าจแบง่ แยกได้ เขายงั เชอื่ อกี วา่ ความจรงิ มหี ลายระนาบ หลายลำ� ดบั อนั ซบั ซอ้ น พน้ ไปจากประสบการณ์ สามญั และการรบั รขู้ องเรา ในระนาบความจรงิ ทกุ อยา่ ง รวมทง้ั อดตี เผยตวั ออกมาในทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ ง กรนี ลฟี อาจไมเ่ คยพบเดวดิ โบหม์ แตเ่ ขามญี าณทกั ศนะ เขา้ ใจถงึ ความสำ� คญั ของความเตม็ สมบรู ณแ์ ละเปน็ หนง่ึ เดยี วทงั้ หมด ในการคน้ หาความหมายของบทกวอี นั นา่ พศิ วงบทหนง่ึ ของโร เบริ ต์ ฟรอส ทชี่ อื่ วา่ Directive กรนี ลฟี สรปุ ความวา่ เราจะรสู้ กึ เตม็ ผา่ นการเดนิ ทางคน้ หาตวั เอง ทย่ี ากลำ� บากและหลายครง้ั ลกึ ลบั ซบั ซอ้ น ถา้ เราเดนิ บนเสน้ ทางนนั้ เราจะรสู้ กึ เตม็ และจะได้ ศกั ยภาพทจ่ี ะเหน็ ความเปน็ หนง่ึ เดยี วกนั ทงั้ หมด เขากลา่ วเสรมิ โดยอา้ งคำ� ของโรเบริ ต์ ฟรอส วา่ การดำ� รงชวี ติ อยู่ “ในแสงสวา่ งของประสบการณภ์ ายใน” ประสบการณภ์ ายในและความรสู้ กึ เตม็ เปน็ หนง่ึ เดยี วกนั นนั้ คอื หมดุ หมายของผนู้ ำ� ผรู้ บั ใช้ เมอื่ ยงั เดก็ เราไดร้ บั การสอนใหร้ บั มอื กบั ความซบั ซอ้ นโดยการแยกสง่ิ ตา่ งๆ ออกเปน็ สว่ นเสยี้ ว ทงั้ นเี้ พอ่ื ใหใ้ หก้ ลบั มาเหน็ ความเปน็ หนง่ึ เดยี วกนั ทงั้ หมด เหน็ ภาพรวม ภาพใหญ่ เรารสู้ กึ วา่ ตอ้ งเอา สว่ นตา่ งๆ นน้ั กลบั มาตอ่ กนั อกี ครง้ั ผมไมค่ ดิ วา่ กรนี ลฟี หรอื เดวดิ โบหม์ จะเหน็ วา่ การเหน็ ทง้ั หมด หมายถงึ การรวบรวมประกอบตอ่ ชน้ิ สว่ นความจรงิ ตา่ งๆ มาเปน็ ภาพใหญ่ จรงิ ๆ แลว้ การเหน็ ความเตม็ และเปน็ หนงึ่ เดยี วทงั้ หมด หมายถงึ การเขา้ ใจทง้ั หมดทด่ี ำ� รง อยแู่ ลว้ ในตอนน้ี หนทางทถ่ี กู ตอ้ ง วนั หนง่ึ ในปี 1987 ผมกำ� ลงั พดู คยุ อยกู่ บั กลมุ่ ผเู้ ขา้ รว่ มวงสนทนา (ฟอรม่ั ) เกย่ี วกบั เสน้ ทางทผ่ี มเลอื กเพอื่ ทจี่ ะสรา้ งหลกั สตู รผนู้ ำ� หลงั จากการพดู คยุ แมร่ี แอน บคุ แคนนาน ผอู้ ำ� นวยการ หลกั สตู รผนู้ ำ� ในรฐั โอเรกอน บอกกบั ผมวา่ คำ� พดู ของผมฟงั ดคู ลา้ ยๆ กบั เนอื้ หาในหนงั สอื ของ โจเซฟ แคมเบล เรอ่ื ง The Hero with a Thousand Faces แมว้ า่ แคมเบลจะโดง่ ดงั แตผ่ มยงั ไม่ เคยไดย้ นิ เกย่ี วกบั เขาเลยในตอนนน้ั เธอจงึ สง่ หนงั สอื เลม่ นน้ั มาใหผ้ ม ตอนทผี่ มอา่ นหนงั สอื ผมอด คดิ ไมไ่ ดว้ า่ การบอกเลา่ การเดนิ ทางของวรี ชน เขาบรรยายถงึ กระบวนการทคี่ นและองคก์ รตอ้ งกา้ ว ผา่ นการคน้ หาจดุ หมายของตน เนอื้ ความนไี้ มพ่ ยี งแตจ่ ะสอดคลอ้ งกบั การเดนิ ทางของผมกวา่ 15 ปี แตย่ งั ตรงกบั ความเหน็ ของกรนี ลฟี ทผี่ ลกั ใหผ้ มออกแสวงหาดว้ ย

129 กรนี ลฟี กลา่ ววา่ ผทู้ จ่ี ะเปน็ ผนู้ ำ� ผรู้ บั ใช้ “ไมช่ า้ กเ็ รว็ ตอ้ งรแู้ นช่ ดั วา่ ตนเองเปน็ ใครและอยตู่ รง จดุ ไหนแลว้ ของการเดนิ ทาง” เขาเชอ่ื วา่ บนเสน้ ทาง ทศิ ทางในการเดนิ ทางสำ� คญั มากกวา่ จดุ หมายปลายทางเสยี อกี “เราไมค่ อ่ ยรเู้ ปา้ หมายชดั ๆ ของเราหรอก แตเ่ ราสามารถมนั่ ใจในทศิ ทาง ของเราได้ เปา้ หมายทแ่ี ทจ้ รงิ จะเผยตวั ออกมาเองในระหวา่ งทาง” กรนี ลฟี พบแนวคดิ ทำ� นองนใี้ นงานวรรณกรรมเรอื่ ง วอลเดน ของ เฮนร่ี เดวดิ เธอรโ์ รว์ ดว้ ยเชน่ กนั “หากเรากา้ วไปอยา่ งมนั่ ใจในทศิ ทางของความฝนั ของตนและพากเพยี รทจ่ี ะมชี วี ติ อยา่ ง ทตี่ นจนิ ตนาการ เราจะพบกบั ความสำ� เรจ็ อนั ไมอ่ าจคาดเดาไดใ้ นเวลาสามญั ทว่ั ไป” ความคดิ ทวี่ า่ ชวี ติ คอื การเดนิ ทางไปสคู่ วามไมร่ ู้ สะทอ้ นกอ้ งจากกวชี าวสเปน A. Machado ผทู้ บ่ี อกกบั เราวา่ “ผเู้ รร่ อ่ นทง้ั หลายเอย๋ เสน้ ทางหามไี ม่ เจา้ สรา้ งทางดว้ ยการออกเดนิ ไป” ผมมปี ระสบการณเ์ ชน่ นนั้ เหมอื นกนั ทศิ ทางคอื สง่ิ เดยี วทเ่ี รารู้ เสน้ ทางจะเผยตวั ออกมาเมอ่ื เรากา้ วเดนิ ไป การเดนิ ตามหนทางทำ� ใหเ้ ราตอ้ งตนื่ ตวั เตม็ ท่ี มคี วามรสู้ กึ สนใจใครร่ ู้ ฉงนสงสยั ตระหนกั รกู้ บั ทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งทเ่ี กดิ ขนึ้ รอบตวั อยา่ งกระจา่ งชดั รอคอยอยา่ งเดาไดว้ า่ จะมี “เสย้ี ว โอกาส” มาถงึ และเมอ่ื โอกาสนน้ั มาถงึ เราตอ้ งลงมอื อยา่ งสายฟา้ แลบโดยไมต่ อ้ งคดิ วเิ คราะหด์ ว้ ย ตรรกะใดๆ อกี แลว้ รงั สรรคอ์ นาคต ความสามารถทจี่ ะมจี ติ สำ� นกึ ใหมส่ ำ� คญั อยา่ งยง่ิ ยวดสำ� หรบั ผนู้ ำ� ทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพ กรนี ลฟี เชอ่ื วา่ ผนู้ ำ� จำ� เปน็ ตอ้ งขยายขดี ความสามารถของตนออกไปเพอ่ื “รบั รสู้ งิ่ ทไี่ มอ่ าจรบั รไู้ ด”้ และ “เหน็ ในสง่ิ ทไี่ มอ่ าจเหน็ ได”้ กรนี ลฟี อธบิ ายวา่ สงิ่ ทเี่ ราตอ้ งทำ� คอื การเพมิ่ ความสามารถทจี่ ะ “สมั ผสั ความแตกตา่ ง ดว้ ยใจ” ระหวา่ งสงิ่ ทจี่ ติ สำ� นกึ เชงิ ตรรกะบอกเรา และสงิ่ ทเ่ี ราจำ� เปน็ ตอ้ งรู้ ระหวา่ งสงิ่ ทเี่ ปน็ อยู่ และ สง่ิ ทอี่ าจจะเปน็ ไปได้ อนาคตทกี่ รนี ลฟี เหน็ ไมใ่ ชส่ ง่ิ ทอ่ี ยภู่ ายนอก แตเ่ ปน็ บางสงิ่ บางอยา่ งทเ่ี ราสรา้ งขน้ึ อยทู่ กุ ขณะ เขากลา่ ววา่ “ดว้ ยความอตุ สาหะของเรา เรากำ� ลงั นำ� อนาคตมาสปู่ จั จบุ นั ” แนวคดิ ของกรนี ลฟี ใน การสรา้ งอนาคตสอดคลอ้ งกนั กบั ความคดิ เรอ่ื ง ระบบซบั ซอ้ นของเดวดิ โบหม์ เปน็ ความสมบรู ณ์ เตม็ เปย่ี มทมี่ อิ าจแบง่ แยก เหตกุ ารณต์ า่ งๆ ผดุ พรายขนึ้ เราทงั้ หมดเปน็ สว่ นหนง่ึ ของความเตม็ เปย่ี ม อนั ไมอ่ าจแยกสว่ น ซง่ึ คอ่ ยๆ เผยตวั ออกมาในโลกทอ่ี าจสมั ผสั ได้ ความคดิ ของ กรนี ลฟี และโบหม์ เหมอื นกบั โจนาส ซาลค์ ผคู้ ดิ คน้ วคั ซนี กำ� จดั โรคโปลโิ ออยา่ งราบคาบ ซาลค์ เชอ่ื วา่ จกั รวาลเผยตวั

130 ออกมาหลากหลายตามระบบขา่ ยใยความสมั พนั ธเ์ ชอื่ มโยง และเราสามารถพฒั นาศกั ยภาพทจ่ี ะสมั ผสั ถงึ หนทางทอ่ี นาคตตอ้ งการจะแสดงตวั ออกและนำ� ทางกระบวนการนน้ั โดยการตดั สนิ ใจของเรา ผมเชอ่ื วา่ เราทกุ คนมสี ว่ นรว่ มในการกอ่ รา่ งอนาคต ไมใ่ ชจ่ ากความพยายามทจ่ี ะโนม้ นา้ ว ความตง้ั ใจเราไปในทางนน้ั แตจ่ ากการสบื สาวลกึ ลงไป ทำ� ความเขา้ ใจรว่ มกนั วา่ อะไรทร่ี อคอยท่ี จะปรากฏขน้ึ มาในโลก และ เรามคี วามกลา้ ทจ่ี ะทำ� ในสงิ่ ทจี่ ำ� เปน็ ตอ้ งทำ� เราจำ� เปน็ ตอ้ งเขา้ ใจเรอ่ื ง น้ี มนั เปน็ พนื้ ฐานทส่ี ำ� คญั ของผนู้ ำ� ผรู้ บั ใช้ แตเ่ ราจะรไู้ ดอ้ ยา่ งไรวา่ อะไรทรี่ อคอยการเผยตนและปรากฏขน้ึ ในโลก ? เราอาจจะเรมิ่ ดว้ ยการทำ� ตามคำ� แนะนำ� ของกรนี ลฟี ทว่ี า่ “ฟงั เสยี งสญั ญาณ” หากเราฟงั เรา จะไดย้ นิ อยา่ งทก่ี รนี ลฟี บอก “เสยี งพยากรณพ์ ดู อยตู่ ลอดเวลา” นำ� ไปสหู่ นทางทด่ี กี วา่ เราอาจใสใ่ จ กบั คำ� เชอ้ื เชญิ ท่ี “จะพฒั นาความวอ่ งไวในการรบั รู้ ความใกลช้ ดิ กบั สงิ่ ทเี่ ราเรยี กวา่ ความเปน็ จรงิ กบั ความลลี้ บั ” เราสามารถฝนลบั ความตระหนกั รใู้ หม้ ากขน้ึ ไดห้ ลายวธิ ี ญาณทศั นะทลี่ กึ ซงึ้ ทส่ี ดุ ทผ่ี มมี เกดิ ขน้ึ เมอื่ ผมใชเ้ วลาตามลำ� พงั เขยี นบนั ทกึ สว่ นตวั วงิ่ หรอื นงั่ ใกลน้ ำ้� ทไ่ี หลเรอ่ื ย คนอน่ื ๆ อาจจะพบ วา่ เขารบั รไู้ ดด้ ขี น้ึ หากเดนิ ในระยะทางไกลๆ ฝกึ โยคะ ทำ� สมาธิ ไมว่ า่ จะวธิ ใี ด เราไดร้ บั ปญั ญาญาณ เราควรทำ� ตามคำ� แนะนำ� ของกรนี ลฟี เมอ่ื เราไดย้ นิ คำ� ชท้ี าง และทำ� ตามแนวทางทไี่ ดร้ บั นน่ั คอื “ใบ ผา่ นทางทจี่ ะทำ� ใหเ้ ราไดร้ บั อนั ตอ่ ๆไป” ดว้ ยการฟงั สญั ญาณ เราจะรบั รไู้ ดว้ า่ อนาคตจะเผยตวั อยา่ งไร เพอ่ื ทวี่ า่ เราจะไดร้ ว่ มมอื กบั เปา้ หมาย ลขิ ติ ของเรา สงิ่ นจ้ี ะพาเรากลบั มาสคู่ วามรบั ผดิ ชอบของผนู้ ำ� ผรู้ บั ใชท้ ตี่ อ้ งแสวงหาและ สนองตอบเปา้ ประสงคข์ องตวั เอง และองคก์ ร สงิ่ ทเ่ี กดิ ขน้ึ จะสรา้ งสรรค์ เปดิ โลกแหง่ โอกาส มากมายและโลกทเ่ี ตม็ ไปดว้ ยความมหศั จรรยอ์ นั คาดเดาได้ และปรากฏการณบ์ งั เอญิ โลกทเ่ี รา สรา้ งอนาคตในปจั จบุ นั ทเี่ รากำ� ลงั ดำ� รงอยู่

131 คณุ ลกั ษณะแหง่ ผนู้ ำ� 6 ประการ โดย โจเซฟ ยาวอสกี้ งานเขยี นชนิ้ หลงั ๆ ของผมเนน้ ทำ� ความเขา้ ใจสง่ิ ทผี่ มเหน็ วา่ เปน็ คณุ ลกั ษณะสำ� คญั ของภาวะ ผนู้ ำ� นน่ั คอื ความสามารถทจ่ี ะเสกสรรปน้ั แตง่ อนาคตขององคก์ รไดด้ งั ทต่ี งั้ ใจ ซง่ึ ทำ� ไดจ้ ากการสรา้ ง โอกาสใหม่ ๆ ขน้ึ มา มากกวา่ ทจ่ี ะตอบโตห้ รอื แกไ้ ขสถานการณท์ ผี่ า่ นเขา้ มาไปวนั ๆ ผมเชอื่ วา่ ความสามารถดงั กลา่ วเปน็ หวั ใจของภาวะผนู้ ำ� ทแี่ ทแ้ ละการบม่ เพาะคณุ สมบตั ิ ความสามารถนใ้ี หม้ ขี นึ้ ทงั้ ในระดบั บคุ คลหรอื องคก์ ร จะสง่ ผลใหเ้ กดิ การเปลยี่ นแปลงองคก์ ร (และ สงั คม) ในศตวรรษที่ 21 ได้ แนวคดิ เรอ่ื งนเ้ี กดิ ขนึ้ หลงั จากทผ่ี มไดม้ โี อกาสพบและใชเ้ วลาทง้ั วนั สนทนากบั นกั ฟสิ กิ สท์ ฤษฎี คนสำ� คญั ของโลก ดร. เดวดิ โบหม์ ในปี 1981 ตอนทผ่ี มพบทา่ นในเวลานน้ั เปน็ ชว่ งทผี่ มเรม่ิ จารกิ บนหนทางทผ่ี มอยากใหช้ อ่ื วา่ เปน็ “การเดนิ ทางของยอดคน” (The Hero’s Journey) อยา่ งท่ี โจ เซฟ แคมเบล นกั ปรชั ญาและเทพปกรณมั ผยู้ ง่ิ ใหญก่ ลา่ วไว้ ตอนนน้ั ผมเพง่ิ ตดั สนิ ใจลาออกจากวชิ าชพี ดา้ นกฎหมายทที่ ำ� มายาวนาน เพอ่ื จะเดนิ ตาม ความฝนั ของตวั เอง ผมตงั้ ใจวา่ จะเปดิ โครงการอบรมผนู้ ำ� ผรู้ บั ใชแ้ ละผนู้ ำ� สรรสรา้ งอนาคต ซง่ึ ตอ่ มา เปน็ ทรี่ จู้ กั กนั ในนาม กลมุ่ ผนู้ ำ� อเมรกิ นั (American Leadership Forum) สำ� หรบั ผมแลว้ การตดั สนิ ใจครงั้ นห้ี มายถงึ การหนั หลงั ใหก้ บั ชวี ติ ทผี่ มกอ่ รา่ งสรา้ งมากวา่ 41 ปี ผมตอ้ งเดนิ จากครอบครวั หมู่ เพอื่ น และความมน่ั คงทางการเงนิ แลว้ กา้ วเขา้ สพู่ นื้ ทแี่ หง่ ความไมร่ ู้ ไมค่ นุ้ เคย

132 ผมพบเดวดิ โบหม์ หลงั จากประกาศลาออกจากบรษิ ทั กฎหมายไดห้ นงึ่ อาทติ ย์ ถา้ จะวา่ ไป ผมวา่ ชว่ งนน้ั ผมคงสกุ งอมพรอ้ มทจ่ี ะนอ้ มรบั การชที้ างชวี ติ เดวดิ โบหม์ เพง่ิ พมิ พห์ นงั สอื Wholeness and the Implicate Order1 ซง่ึ ทา่ นอธบิ าย แนวคดิ ทวี่ า่ สรรพสงิ่ ในจกั รวาลลว้ นเปน็ สว่ นหนง่ึ ของความเปน็ หนงึ่ เดยี วกนั ทงั้ หมดอนั ไมอ่ าจแบง่ แยกได้ ความว่างไม่ได้ว่างเปล่า หากเต็มไปด้วยโครงสร้างที่มองไม่เห็นและทรงอานุภาพยิ่ง ท่านเชอื่ วา่ เราทกุ คนลว้ นเชอื่ มโยงกนั ดว้ ยขา่ ยใยของความสมั พนั ธท์ ม่ี องไมเ่ หน็ เจตจำ� นงและสง่ิ ทเี่ ราเปน็ สง่ ผลสะเทอื นตอ่ สนามพลงั ของความสมั พนั ธข์ องกนั และกนั แตแ่ ทนทเ่ี ราจะตระหนกั เหน็ ความเปน็ หนง่ึ เดยี วกนั ของสงิ่ ทง้ั หมดทงั้ มวล เรากลบั มองตวั เองแยกขาดจากผอู้ นื่ ทงั้ ในฐานะปจั เจกชน สถาบนั หรอื ระดบั ประเทศ เมอ่ื เราแบง่ โลกออกเปน็ เศษเสยี้ ว เรากส็ รา้ งกำ� แพงกน้ั ระหวา่ งกนั และกนั เราจงึ พลาดโอกาสทจี่ ะไดเ้ หน็ และเขา้ ถงึ ศกั ยภาพ อนั แทจ้ รงิ ทแ่ี ฝงเรน้ อยใู่ นความเปน็ หนงึ่ เดยี วกนั ทง้ั หมดนนั่ เอง หากเราสามารถเหน็ ตวั เองเปน็ สว่ นหนงึ่ ของความเปน็ หนง่ึ เดยี วทงั้ หมดในจกั รวาล เดวดิ โบหม์ เชอื่ วา่ เราจะพฒั นาความสามารถทจี่ ะสมั ผสั รบั รวู้ ถิ ขี องอนาคตทกี่ ำ� ลงั กอ่ ตวั ในปจั จบุ นั เพอื่ ทเี่ ราจะ ไดเ้ ขา้ ไปมสี ว่ นชกั นำ� หรอื สรา้ งกระบวนการใหอ้ นาคตนน้ั เกดิ ขนึ้ โดยหลกั แลว้ โบหม์ กำ� ลงั บอกวา่ อนาคตไมใ่ ชส่ งิ่ ทอ่ี ยู่ “ภายนอก” หากแตเ่ ปน็ สงิ่ ทเี่ รา กอ่ รา่ งสรา้ งขนึ้ อยทู่ กุ ๆ ขณะ ทฤษฏขี องทา่ นสอดคลอ้ งตอ้ งใจผมมาก อนั ทจ่ี รงิ สง่ิ ทที่ า่ นสาธยายอยา่ งกระจา่ งแจง้ นเ้ี ปน็ ปรชั ญาหลกั สตู รผนู้ ำ� ทเี่ รากำ� ลงั พฒั นาขนึ้ สำ� หรบั การอบรมกลมุ่ ผนู้ ำ� อเมรกิ นั การพบกบั เดวดิ โบหม์ ในบา่ ยวนั นนั้ เปน็ ประสบการณค์ รง้ั สำ� คญั ของผม ทงั้ ในดา้ นการงาน และชวี ติ สว่ นตวั ประสบการณค์ รงั้ นนั้ เปดิ หนา้ ตา่ งใหผ้ มเหน็ และเขา้ ใจความเชอ่ื มโยงของสรรพสงิ่ และการพง่ึ พงิ องิ อาศยั กนั ของมวลชวี ติ หลงั การสนทนาในวนั นนั้ ผมเดนิ กลบั บา้ นดว้ ยความระทกึ ตน่ื เตน้ และมงุ่ มน่ั ตงั้ ใจอยา่ งทส่ี ดุ ทจี่ ะเดนิ สเู่ ปา้ หมายอนั ยง่ิ ใหญ่ ผมไดจ้ ารกิ บนหนทางทยี่ งั คงสรา้ งสมดลุ ใหช้ วี ติ ผมจนทกุ วนั น้ี ในชว่ งหลายปนี บั แตน่ นั้ ผมไดพ้ บปะกบั ผคู้ นมากมายทพ่ี ฒั นาทกั ษะความสามารถในการ 1 Implicate order คอื ภายใตค้ วามไมแ่ นน่ อนและสบั สนนน้ั แทจ้ รงิ มกี ฎเกณฑห์ รอื ความเปน็ ระเบยี บทแ่ี ฝงเรน้ อยู่ แตก่ าร ทจ่ี ะเขา้ ถงึ ความเปน็ ระเบยี บทแ่ี ฝงเรน้ อยนู่ น้ั จะตอ้ งอาศยั ภมู จิ ติ ภมู ปิ ญั ญาทแี่ ตกตา่ งออกไปจากจติ คดิ แบบวทิ ยาศาสตรเ์ ดมิ คอื ตอ้ งเปน็ จิตท่ผี ่านการฝกึ ฝนมาดี และเป็นอสิ ระจากกรอบความคดิ ภาษาและระบบสัญลักษณ์ท่ไี ดก้ ลายเปน็ พนั ธนาการจองจ�ำวธิ ีคดิ ของ วทิ ยาศาสตรแ์ บบเดมิ ไปเสยี แลว้ (โกมาตร จงึ เสถยี รทรพั ย์ คอลมั น์ จติ ววิ ฒั น์ วนั ที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2547)

133 รงั สรรคอ์ นาคตของตนและองคก์ รทเี่ ขาอยู่ ผมสงั เกตเหน็ คณุ ลกั ษณะพน้ื ฐาน 6 ประการในกระบวน พฒั นาสภู่ าวะผนู้ ำ� กลา่ วคอื การมเี ปา้ หมายทช่ี ดั เจน ความมงุ่ มน่ั ตง้ั ใจ การสดบั รบั ฟงั การยอม ตนตอ่ เจตจำ� นงอนั ยงิ่ ใหญ่ การลงเลน่ ในสนามความสมั พนั ธก์ บั ผอู้ น่ื และทา้ ยทสี่ ดุ คอื ประตทู เ่ี ปดิ ออกสโู่ อกาสอนั มหศั จรรย์ เรอ่ื งนเี้ ปน็ ประเดน็ ทก่ี วา้ งและซบั ซอ้ น ตวั ผมเองกย็ งั คงเรยี นรเู้ รอ่ื งนอี้ ยทู่ กุ ๆ วนั 1. มเี ปา้ หมายทชี่ ดั เจน ผนู้ ำ� ทพี่ ฒั นาความสามารถในการสรรสรา้ งอนาคตลว้ นจำ� ตอ้ งเดนิ สโู่ ลกภายใน เพอ่ื คน้ หา เปา้ หมายในชวี ติ ของตนเองทง้ั สนิ้ ผมเชอื่ วา่ มนษุ ยเ์ ราโหยหาทจ่ี ะรวู้ า่ เรามชี วี ติ อยไู่ ปทำ� ไม และ เพอื่ ทำ� อะไร โจเซฟ แคมเบล เรยี กเปา้ หมายนว้ี า่ “แบบแปลนสำ� คญั ของชวี ติ ” สว่ น จอหน์ การด์ เนอร์ เรยี กวา่ “ความปรารถนาทจี่ ะรบั ใชเ้ ปา้ หมายอนั สงู สง่ ” การคน้ พบเปา้ หมายทว่ี า่ นี้ ไมใ่ ชเ่ รอื่ งงา่ ย สำ� หรบั หลายคนเสน้ ทางนอ้ี าจเจบ็ ปวดเกนิ กวา่ ที่ จะกา้ วไปเสยี ดว้ ยซำ้� สว่ นผทู้ เ่ี รมิ่ จารกิ บนหนทางแลว้ กอ็ าจตอ้ งใชเ้ วลาทงั้ ชวี ติ เพอ่ื คน้ พบเปา้ หมาย ภายใน อยา่ งไรกต็ าม การพบเปา้ หมายทช่ี ดั เจนจากภายในตน นบั เปน็ กา้ วแรกทสี่ ำ� คญั ยงิ่ สำ� หรบั ผู้ ทปี่ รารถนาจะกอ่ รา่ งสรา้ งอนาคตของตนและองคก์ ร 2. มงุ่ มนั่ ตงั้ ใจ การเดนิ ทางสเู่ ปา้ หมายอนั ยงิ่ ใหญต่ อ้ งอาศยั ความมงุ่ มน่ั ตงั้ ใจ อทุ ศิ ตนตอ่ ความฝนั ซง่ึ ผดุ ขนึ้ จากสว่ นลกึ ในความเปน็ ตวั ตนของเรา เปน็ ความในทเ่ี ปดิ ประตสู อู่ นาคตและชะตาชวี ติ ดี ฮอค ผกู้ อ่ ตงั้ และผบู้ รหิ ารสงู สดุ ของบรษิ ทั วซี า่ นานาชาติ เปรยี บวา่ “เปน็ ความมงุ่ มน่ั ตงั้ ใจ ชนดิ ทต่ี อ้ งทมุ่ จา่ ยหมดหนา้ ตกั ลว่ งหนา้ เลยทเี ดยี ว” อยา่ งไรกด็ ี ความมงุ่ มนั่ ตงั้ ใจเพยี งอยา่ งเดยี วนน้ั ยงั ไมพ่ อ จำ� ตอ้ งบวกดว้ ยการลงมอื ทำ� เขา้ ไปดว้ ย คอื ตอ้ งตกลงปลงใจทจี่ ะเดนิ กา้ วขา้ มพรมแดนทคี่ นุ้ เคยสดู่ นิ แดนทยี่ งั ไมร่ จู้ กั โจเซฟ แคมเบล เขยี นไวใ้ นหนงั สอื Hero’s Journey (การเดนิ ทางของยอดคน) วา่ เพราะ เสน้ ทางนไ้ี รซ้ ง่ึ แผนที่ และไมม่ ขี อ้ รบั ประกนั ใดๆ วา่ จะสำ� เรจ็ หลายคนจงึ ถอนตวั นบั แตก่ า้ วแรก ผมเองใชเ้ วลาถงึ 7 ปกี วา่ ทจี่ ะกลา้ เรม่ิ ตน้ ออกเดนิ ทาง ผมคดิ วา่ พวกเราหลายคนลงั เลทเี่ ดนิ ตามหนทางทตี่ นมงุ่ มน่ั ตงั้ ใจ เพราะกงั วลวา่ จะไมม่ คี วามมน่ั คงปลอดภยั ในชวี ติ กลวั จะถกู ตดั ออก

134 จากวงสมาคม และกลวั วา่ จะตอ้ งละทง้ิ ทง้ั ผคู้ นหรอื วถิ ชี วี ติ ทค่ี นุ้ ชนิ สะดวกสบาย แตห่ ากเราปฏเิ สธ ทจี่ ะออกเดนิ ตามหนทางของตนเพราะสงิ่ เหลา่ นกี้ เ็ ปน็ เรอ่ื งนา่ เศรา้ มาก เพราะเทา่ กบั เรากำ� ลงั ปฏเิ สธ อนาคตของตวั เอง 3. สดบั รบั ฟงั คณุ ลกั ษณะสำ� คญั ของผนู้ ำ� ขอ้ ที่ 3 คอื ความสามารถทจี่ ะรบั ฟงั ดว้ ยความตน่ื รอู้ ยา่ งกระจา่ ง ชดั ไดย้ นิ เสย้ี วขณะและจงั หวะแหง่ โอกาสทป่ี รากฏ จากการฝกึ ฝนรบั ฟงั อยา่ ลกึ ซงึ้ เราจะไดย้ นิ เสยี งของสง่ิ ทรี่ อคอยจะผดุ บงั เกดิ ขนึ้ ในโลก แลว้ เรา จะไดร้ ว่ มมอื กบั สง่ิ นน้ั กระบวนการนนั้ เพอื่ เขา้ ไปรว่ มกำ� หนดทศิ ทางของอนาคตทก่ี ำ� ลงั จะมาถงึ เดวดิ โบหม์ อธบิ ายวา่ อนาคตและความจรงิ บางอยา่ งในระบบชวี ติ กร็ อคอยใหเ้ ราทำ� คลอด มนั ออกมาเหมอื นกนั 2 ชวี ติ คลตี่ วั ออกอยา่ งเปน็ ระบบแบบแผนอยเู่ สมอ และมนษุ ยม์ คี วามสามารถ ทจ่ี ะสมั ผสั ไดว้ า่ สงิ่ ใดทกี่ ำ� ลงั คลต่ี วั ออกมาและรอบงั เกดิ ขนึ้ บนโลก วถิ แี หง่ การบงั เกดิ ขนึ้ ของสงิ่ นนั้ คอื อะไร เปน็ อยา่ งไร ผมเรมิ่ เหน็ วา่ ความสามารถทจ่ี ะสรา้ งเงอื่ นไขปจั จยั ใหเ้ กดิ “ปาฏหิ ารยิ ท์ ค่ี าดเดาได”้ เปน็ คณุ ลกั ษณะทล่ี ะเอยี ดออ่ นทสี่ ดุ ของภาวะผนู้ ำ� 4. ศโิ รราบตอ่ เจตจำ� นงอนั ยงิ่ ใหญ่ มารต์ นิ บเู บอร์ นกั ปรชั ญาผยู้ ง่ิ ใหญใ่ นแนวคดิ อตั ถภิ าวนยิ ม (Existentialism)3 แยกเสน้ แบง่ บางๆ ทแ่ี ตกตา่ งระหวา่ งสง่ิ ทเี่ รยี กวา่ “เจตจำ� นงไมอ่ สิ ระ” ซงึ่ ถกู ควบคมุ โดยสญั ชาตญิ าณและ อทิ ธพิ ลจากปจั จยั ภายนอก และ “เจตจำ� นงอนั ยง่ิ ใหญ”่ ซงึ่ นำ� หนทางชวี ติ และอนาคตของเรา การพฒั นาความเปน็ ผนู้ ำ� คอื การศโิ รราบตอ่ เจตจำ� นงอนั ยงิ่ ใหญแ่ ละใหเ้ จตจำ� นงนน้ั นำ� ทาง เราไป การยอมรบั เจตจำ� นงอนั ยงิ่ ใหญเ่ ปน็ เรอ่ื งทยี่ ากทสี่ ดุ เรอื่ งหนง่ึ โดยเฉพาะเราหลายคนทถี่ กู หลอ่ หลอมเลย้ี งดดู ว้ ยกระบวนทศั นแ์ บบตะวนั ตกทเ่ี นน้ การบงั คบั ควบคมุ และเราสงั่ การสงิ่ ตา่ งๆ การทจ่ี ะยอมรบั เจตจำ� นงอนั ยงิ่ ใหญไ่ ดน้ น้ั เราจำ� ตอ้ งเปดิ ใจอยา่ งลกึ ซงึ้ และกลา้ ทจ่ี ะให้ 2 ความจรงิ มหี ลายระนาบ ลำ� ดบั อนั ซบั ซอ้ นพน้ ไปจากประสบการณส์ ามญั และการรบั รขู้ องเรา ในระนาบความจรงิ ทกุ อยา่ ง รวมทงั้ อดตี เผยตวั ออกมาในทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ ง 3 ปรชั ญาอตั ถภิ าวะนยิ ม (Existentialism) กอ่ ตวั ขนึ้ ทกี่ รงุ ปารสี ในชว่ งสงครามโลกครงั้ ท่ี 2 เปน็ ปรชั ญาของปจั เจกบคุ คล ซง่ึ มงุ่ เนน้ ใหบ้ คุ คลไดแ้ สวงหา ความหมายใหแ้ กช่ วี ติ ของตนโดยการไตรต่ รอง และหาเหตผุ ลใหก้ บั ตวั เองวา่ ตวั เขานน้ั มชี วี ติ อยเู่ พอื่ อะไร

135 เจตจำ� นงนำ� ทางเราไปขา้ งหนา้ เรายงั ตอ้ งรอคอยดว้ ยใจจดจอ่ ในขณะเดยี วกนั กป็ ลอ่ ยวางเพอื่ ให้ เจตจำ� นงอนั ยงิ่ ใหญเ่ ผยตวั ตอ่ เรา อยา่ งไรกด็ ี การเปดิ ใจยอมรบั เจตจำ� นงไมไ่ ดห้ มายถงึ ไมต่ อ้ งทำ� อะไรเลย แลว้ เจตจำ� นงจะ ปรากฏขนึ้ เอง จรงิ ๆ แลว้ เราตอ้ งเขา้ ไปมสี ว่ นรว่ มดว้ ยเพอ่ื ใหเ้ จตจำ� นงนนั้ เปดิ เผยออกมา เฉกเชน่ นกั รบซามไู รผกู้ า้ วรบั ภาระหนา้ ทอี่ ยา่ งเปดิ เผยเตม็ ใจ ไรก้ ารตดิ ยดึ และพรอ้ มพลชี พี เพอื่ เปา้ หมาย เรากเ็ ชน่ กนั เราตอ้ งพฒั นาวนิ ยั ในการรบั ฟงั ชว่ งจงั หวะอนั สำ� คญั หรอื “ลกู เตา๋ แหง่ โอกาส” อยา่ งที่ คารล์ อส คาสเตอรน์ าดา เรยี ก ลกู เตา๋ แหง่ โอกาสนมี้ กั ทอยออกมาในเวลาทเ่ี ราคาดไมถ่ งึ ท่ี สดุ และเมอ่ื โอกาสทอยออกมา เราตอ้ งลงมอื อยา่ งสขุ มุ และฉบั ไวในทนั ที 5. ลงเลน่ ในสนามเดยี วกบั ผอู้ นื่ ถา้ เราไดค้ น้ พบเปา้ หมายทยี่ งิ่ ใหญแ่ ละมงุ่ มน่ั ทจี่ ะออกเดนิ ทางตามความฝนั และถา้ เราไดก้ า้ วขา้ มธรณปี ระตอู อกจากทที่ คี่ นุ้ เคยสเู่ ขตแดนแหง่ การผจญภยั และความ หมาย และถา้ เราไดพ้ ฒั นาความสามารถทจ่ี ะสมั ผสั รบั รสู้ งิ่ ทร่ี อการบงั เกดิ และถา้ เราไดเ้ รยี นรทู้ จี่ ะยอมใหเ้ จตจำ� นงอนั ยงิ่ ใหญน่ ำ� ทาง เมอ่ื นน้ั เราจะพบวา่ ตวั เองกำ� ลงั อยใู่ นสนามพลงั สนามเดยี วกนั กบั เพอ่ื นอกี หลายคนทร่ี ว่ ม เปา้ หมายเดยี วกนั กบั เรา เดวดิ โบหม์ พดู ถงึ สง่ิ นว้ี า่ เปน็ “สนามพลงั ของมวลมนษุ ยชาต”ิ ทา่ นเหน็ ความวา่ ง (อวกาศ) เปน็ โลกทเ่ี ตม็ ไปดว้ ยสอื่ เหนย่ี วนำ� ความสมั พนั ธข์ องสงิ่ ตา่ ง เราอาจคนุ้ เคยกบั สนามพลงั ในธรรมชาตบิ างอยา่ ง เชน่ สนามแรงโนม้ ถว่ ง สนามแมเ่ หลก็ และสนามไฟฟา้ สนามพลงั ในความหมายนี้ คอื ปจั จยั ทเี่ ชอื่ มโยงและสง่ ผลอทิ ธพิ ลตอ่ กนั เราไมอ่ าจมองเหน็ สนามพลงั แตร่ บั รผู้ ลสะทอ้ นของสนามพลงั เหลา่ นไ้ี ด้ สนามพลงั เหลา่ นเี้ ปลยี่ นแปลงและเคลอื่ นไหวอยตู่ ลอดเวลา และทส่ี ำ� คญั เดวดิ โบหม์ เชอื่ วา่ ความมงุ่ มนั่ ตง้ั ใจและสงิ่ ทเี่ ราเปน็ สง่ ผลและอทิ ธพิ ลอยา่ งมหาศาลตอ่ สนามพลงั เหลา่ น้ี ดงั นน้ั เมอ่ื เราพฒั นาภาวะผนู้ ำ� มาถงึ ระดบั น้ี เราจะพบวา่ ตวั เองกำ� ลงั อยใู่ นสนามพลงั ของ คนอน่ื ๆ ทรี่ ว่ มความหมายและเปา้ หมายเดยี วกนั กบั เรา เราไมไ่ ดท้ ำ� อะไรคนเดยี วแบบปจั เจกชนอกี ตอ่ ไป แตเ่ ราทง้ั หมดกำ� ลงั ทำ� สง่ิ ตา่ ง ๆ ไปในทางเดยี วกนั ตามระบบแหง่ อนาคตทกี่ ำ� ลงั กอ่ ตวั ขนึ้

136 6. ผลทเ่ี กดิ ขนึ้ คอื ประตทู เ่ี ปดิ ออกสโู่ อกาสอนั มหศั จรรย์ ถงึ ขนั้ นี้ ภาวะปจั จยั และสถานการณพ์ รอ้ มแลว้ ความเคลอ่ื นไหวแมเ้ พยี งเลก็ นอ้ ยในจงั หวะ ทใี่ ช่ กจ็ ะทำ� ใหเ้ กดิ ความมหศั จรรยน์ านาประการขนึ้ ได้ นเ้ี ปน็ ชว่ งเวลาทเ่ี หมาะเจาะสมบรู ณ์ ทนี่ ำ� สงิ่ ตา่ งๆ มารวมกนั เขา้ อยา่ งไมน่ า่ เชอ่ื เหตกุ ารณ์ ตา่ งๆ ทไี่ มค่ าดคดิ มากอ่ นวา่ จะเกดิ ขน้ึ ได้ กจ็ ะบงั เกดิ ขน้ึ และนำ� เราไปบนหนทางของเรา ในหว้ งเวลาแบบน้ี เราจะรสู้ กึ ถงึ ความไหลเลอื่ นรอบๆ ตวั สงิ่ ตา่ งๆ ดเู หมอื นจะเกดิ ขนึ้ ไดเ้ อง งานทเี่ หมอื นวา่ เราจะตอ้ งใชค้ วามพยายามและลงแรงอยา่ งยงิ่ ยวดเพอ่ื ใหเ้ กดิ ผลสำ� เรจ็ กลบั ทำ� ได้ โดยแทบไมต่ อ้ งใชค้ วามพยายาม คารล์ ยงุ เรยี กปรากฏการณน์ ว้ี า่ “Synchronicity”4 (บางคนอาจเรยี กวา่ “้ ธรรมจดั สรร” --- ผแู้ ปล) โจเซฟ แคมเบล เรยี กวา่ “พลงั ผชู้ ว่ ยเหลอื เหนอื ธรรมชาต”ิ สว่ น บลิ มอยเยอรส์ เรยี กวา่ “การไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื จากมอื ทซี่ อ่ นอย”ู่ ไมว่ า่ เราจะเรยี กสง่ิ นว้ี า่ อยา่ งไร ความเลอ่ื นไหลในหว้ งเวลานเ้ี ปดิ ชอ่ งทางใหค้ นตา่ งๆ เดนิ เขา้ มาหาเรา เปน็ ผทู้ เี่ ราตอ้ งการและจำ� เปน็ ทจี่ ะชว่ ยทำ� ใหฝ้ นั ของเราเปน็ จรงิ ขน้ึ มา แมส้ งิ่ ทผ่ี มกลา่ วไปนนั้ จะยงั อยใู่ นชว่ งกอ่ รา่ งทางความคดิ หากความคดิ เหลา่ นกี้ ช็ ว่ ยพฒั นากร อบความเขา้ ใจธรรมชาตขิ องผนู้ ำ� สรรสรา้ งอนาคต ผมเชอื่ จรงิ ๆ วา่ การพฒั นาความสามารถในสว่ น นเ้ี ปน็ สงิ่ ทล่ี ะเอยี ดออ่ นและสำ� คญั สำ� หรบั ผนู้ ำ� เมอื่ ใดทเ่ี ราเหน็ วา่ ตวั เองเปน็ สว่ นหนง่ึ ของระบบชวี ติ ทส่ี รา้ งสรรคแ์ ละรอคอยกำ� เนดิ ขนึ้ เรา จะรไู้ ดว้ า่ สงิ่ ใดกำ� ลงั รอทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ และเราจะไดเ้ ขา้ ไปลงมอื ทำ� อะไรบางอยา่ งเพอื่ รว่ มใหก้ ำ� เนดิ อนาคตนน้ั 4 เปน็ การทเ่ี หตกุ ารณส์ ำ� คญั และมคี วามหมายสองเหตกุ ารณ์ หรอื มากกวา่ นนั้ ประจวบมาพบกนั เขา้ พอดี และไมใ่ ชแ่ ค่ เรอ่ื งของโชคหรอื ความเปน็ ไปได้ ความบงั เอญิ อนั เหลอื เชอื่

137 โจเซฟ ยาวอสก้ี คอื ผเู้ ขยี นหนงั สอื Synchronicity: the Inner Path of Leadership เปน็ หนงั สอื บอกเลา่ การเดนิ ทางดา้ นในของผนู้ ำ� ใน อนั ทจ่ี ะหยงั่ ลกึ ถงึ ความจรงิ และพฒั นาศกั ยภาพในการสรา้ งสรรคอ์ นาคต ในชว่ ง 20 ปแี รกของวยั ทำ� งาน ยาวอสกี้ เปน็ อยั การใหก้ บั บรษิ ทั Bracewell & Petterson ทเี่ มอื งฮสุ ตนั เขาเชยี่ วชาญการวา่ ความทงั้ ระดบั ประเทศ และ ระหวา่ งประเทศ นอกจากนนั้ เขายงั ชว่ ยกอ่ ตงั้ ธรุ กจิ ตา่ งๆ ซงึ่ ประสบความสำ� เรจ็ มากมาย ตง้ั แต่ บรษิ ทั ประกนั ชวี ติ บรษิ ทั กลนั่ นำ�้ มนั และ บรษิ ทั เพาะพนั ธม์ุ า้ ในปี 1980 เขากอ่ ตงั้ กลมุ่ ผนู้ ำ� อเมรกิ นั เพอื่ ทจี่ ะพฒั นาภาวะผนู้ ำ� ใหม่ ชว่ งหลงั คดวี อเตอรเ์ กท ตน้ ทศวรรษที่ 90 เขาเขา้ รว่ มกบั กลมุ่ บรษิ ทั รอยลั ดชั ท์ เชลล์ ในกรงุ ลอนดอน โดยนำ� ผเู้ ชยี่ วชาญจากหลายประเทศ ใหม้ ารว่ มทมี เพอื่ ลองคาดเดา รบั มอื กบั สถานการณโ์ ลกทอี่ าจจะเกดิ ขนึ้ ในอนาคต เขาทำ� งานใกลช้ ดิ กบั ศนู ย์ MIT เรอ่ื งองคก์ รแหง่ การเรยี นรู้ (ซง่ึ ตอนนี้ กลายเปน็ สมาคมเพอ่ื องคก์ รเรยี นร)ู้ ชว่ ยสรา้ งองคก์ รแหง่ การ เรยี นรหู้ ลายๆ แหง่ เขายงั เปน็ ผกู้ อ่ ตง้ั และ ประธาน Centre for Gener- ative Leadership (ตอนน้ี คอื บรษิ ทั Generon Consulting) เขาทำ� งาน รว่ มกบั ลกู คา้ เพอื่ ชว่ ยปรบั เปลยี่ นองคก์ รขนานใหญ่ และ พฒั นาผนู้ ำ� ที่ ขบั เคลอื่ นงานดว้ ยคณุ คา่ จรยิ ธรรม

138 ภาพจาก goodlifeupdate.com ธรรมแหง่ ผนู้ ำ� (ความสำ� เรจ็ ) สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย์ (ประยทุ ธ์ ปยตุ โฺ ต) อทิ ธบิ าท 4 ธรรมแหง่ ผนู้ ำ� (บทความนี้ คดั ลอก ยอ่ และ สรปุ จาก ธรรมบรรยายทที่ า่ นเทศนไ์ ว้ หากมคี วามผดิ พลาด ประการใด อนั เกดิ จากความไมร่ ู้ ตอ้ งขออภยั ทกุ ทา่ นดว้ ยคะ่ ) อทิ ธบิ าท 4 ธรรมทเ่ี ปน็ เครอื่ งใหถ้ งึ ความสำ� เรจ็ ฉนั ทะ คอื ความปรารถนาทจ่ี ะทำ� สง่ิ ใดสงิ่ หนง่ึ ใหด้ แี ละสำ� เรจ็ อยา่ งแพทยม์ ฉี นั ทะในการดแู ล คนไข้ กพ็ ยายามหาหนทางรกั ษาดแู ลเพอ่ื ใหค้ นไขห้ ายจากโรคและมสี ขุ ภาพดี คณุ ครทู ม่ี ฉี นั ทะ คอื ครู ทป่ี รารถนาใหเ้ ดก็ ดี เกง่ และมคี วามสขุ จงึ พยายามหาหนทางวธิ กี ารสอนและแนะนำ� เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ประสบความสำ� เรจ็ วริ ยิ ะ คอื ความแกลว้ กลา้ ใจสู้ เมอ่ื เจอปญั หาแลว้ ไมท่ อ้ ถอย ผทู้ มี่ วี ริ ยิ ะ เมอื่ เจอสงิ่ ทย่ี าก จะ เหน็ เปน็ ความทา้ ทาย เกดิ กำ� ลงั ใจทจ่ี ะสกู้ บั อปุ สรรคนนั้ ๆ อยากเอาชนะและทำ� ใหส้ ำ� เรจ็ จติ ตะ คอื ความมใี จจดจอ่ ใสใ่ จกบั สงิ่ ใดสง่ิ หนงึ่ เพราะเหน็ ความสำ� คญั ของสง่ิ นน้ั จนใจไมค่ ดิ ถงึ เรอื่ งอน่ื ๆ เลย อยา่ งคนทตี่ อ้ งกรู้ ะเบดิ เหน็ ความสำ� คญั ของการกรู้ ะเบดิ ใหไ้ ดป้ ลอดภยั ใจไมว่ อกแวก ไปไหน วมิ งั สา คอื การชอบทดลอง ทดสอบ เพราะอยากรคู้ วามจรงิ ของสงิ่ นนั้ ๆ ทำ� อยา่ งนแ้ี ลว้ เกดิ ผลอยา่ งไร ถา้ ทำ� อกี อยา่ งจะเกดิ อะไร วมิ งั สาเกยี่ วโยงกบั ปญั ญา เพราะตอ้ งใชก้ ารคดิ ไตรต่ รอง เมอ่ื คดิ แลว้ กล็ งมอื ทดลอง ทดสอบดว้ ย

สมาธทิ ำ� ใหเ้ กดิ ความสำ� เรจ็ 139 อทิ ธบิ าท 4 สมั พนั ธก์ บั สมาธิ เพราะธรรมแตล่ ะขอ้ ในอทิ ธบิ าท 4 เปน็ ตวั ทท่ี ำ� ใหเ้ กดิ สมาธิ ดงั นนั้ อาจกลา่ วไดว้ า่ ความสำ� เรจ็ ของอทิ ธบิ าท 4 มาจากสมาธนิ น่ั เอง ฉนั ทะ เมอ่ื สง่ิ ทท่ี ำ� เปน็ สง่ิ ทชี่ อบ ทส่ี นใจ ใจกอ็ ยกู่ บั สงิ่ นน้ั เกดิ สมาธจิ ดจอ่ ไดง้ า่ ยและยาวนาน วริ ยิ ะ เมอื่ รสู้ กึ วา่ สง่ิ ทจี่ ะตอ้ งทำ� นนั้ ยากและทา้ ยทาย อยากเอาชนะ ใจสู้ กท็ ำ� ใหเ้ กดิ สมาธิ จติ ตะ เมอื่ เหน็ วา่ สง่ิ ใดสงิ่ หนงึ่ มคี ณุ คา่ มปี ระโยชน์ จติ กจ็ ดจอ่ เพราะเหน็ ประโยชนข์ องสง่ิ นนั้ วมิ งั สา เมอ่ื อยากรคู้ วามจรงิ อยากลงมอื ทดลองทดสอบ ใจกจ็ ดจอ่ อยกู่ บั การคน้ พบ คนแตล่ ะคนมพี นื้ นสิ ยั ตา่ งกนั บางคนอาจตอ้ งเรมิ่ จาก ฉนั ทะ คอื เรมิ่ จากทำ� ในสง่ิ ทส่ี นใจ ชอบใจ เมอ่ื เกดิ ฉนั ทะแลว้ ธรรมขอ้ อนื่ ๆ เชน่ วริ ยิ ะ จติ ตะกต็ ามมาได้ แตบ่ างคนไมส่ นใจอะไรเปน็ พเิ ศษ แตห่ ากสงิ่ ใดยากทา้ ทาย ใจจะมแี รงอยากทำ� ขนึ้ มา สำ� หรบั คนลกั ษณะน้ี เรากต็ อ้ งกระตนุ้ ดว้ ยความ ทา้ ทายของงาน สว่ นบางคนถา้ ไดร้ วู้ า่ สง่ิ ใดมคี วามหมาย ความสำ� คญั และประโยชนก์ บั ชวี ติ กจ็ ะตงั้ ใจทำ� เพราะถา้ ไมท่ ำ� จะเกดิ ผลรา้ ยกบั ตวั เองได้ ทา้ ยทส่ี ดุ บางคนมนี สิ ยั ชอบทดลอง ตรวจสอบ อยากคน้ หา ความจรงิ เรากก็ ระตนุ้ ความใฝร่ ขู้ องเขา ไมว่ า่ เราจะเรม่ิ ตน้ จากธรรมขอ้ ใดในอทิ ธบิ าท 4 หากเขา้ ไดถ้ กู จรติ แลว้ กจ็ ะเกดิ การเหนยี่ วนำ� ไปสขู่ อ้ อนื่ ๆ ในอทิ ธบิ าท 4 ไดเ้ หมอื นกนั เพราะทา้ ยทสี่ ดุ แลว้ ความสำ� เรจ็ ใดๆ เกดิ ขนึ้ จากธรรมทงั้ 4 ขอ้ หนนุ เสรมิ กนั ทงั้ หมด อทิ ธบิ าท 4 ธรรมทที่ ำ� ใหอ้ ายยุ นื อทิ ธบิ าท 4 เปน็ กำ� ลงั ปรงุ แตง่ พลงั ชวี ติ ผใู้ ดมอี ทิ ธบิ าท 4 จะมชี วี ติ ชวี า ชวี ติ มกี ำ� ลงั อายยุ นื เมอ่ื มฉี นั ทะ ใจปรารถนาทจี่ ะอยู่ เพราะมสี งิ่ ทปี่ รารถนาจะทำ� ใหส้ ำ� เรจ็ ใจเหน็ วา่ เปน็ จดุ หมาย สงู สดุ ของชวี ติ เปน็ สง่ิ ทด่ี มี คี ณุ คา่ จงึ เกดิ พลงั ทจี่ ะมชี วี ติ อยเู่ พอ่ื ทำ� สงิ่ นน้ั ใหไ้ ด้

140 แตห่ ากคนใดชวี ติ ไมม่ เี ปา้ หมายทปี่ รารถนาจะทำ� ใหส้ ำ� เรจ็ มชี วี ติ อยไู่ ปเรอื่ ย ๆ กข็ าดพลงั เพราะไมร่ จู้ ะอยไู่ ปทำ� ไม คนเราตอ้ งมเี ปา้ หมายของชวี ติ ไว้ ไมว่ า่ จะเปน็ เรอ่ื งใหญ่ - เลก็ สว่ นรวม หรอื สว่ นตวั การ มเี ปา้ หมายทำ� ใหเ้ กดิ ฉนั ทะทจี่ ะทำ� และมพี ลงั ทจ่ี ะสรา้ งสรรคช์ วี ติ คนทมี่ เี ปา้ หมายแมเ้ พยี งเปา้ หมายเดยี วทชี่ ดั เจนและดงี าม ยงิ่ ถา้ เปา้ หมายนนั้ ยง่ิ ใหญเ่ ทา่ ไร คลา้ ยๆ กบั วา่ “ถา้ งานนไี้ มส่ ำ� เรจ็ ตายไมไ่ ด”้ พลงั ชวี ติ จะแรงมาก เพราะใจจดจอ่ เปน็ สมาธิ นอกจากฉนั ทะแลว้ หากใจสดู้ ว้ ย ยงิ่ ยากลำ� บากยงิ่ สู้ เหน็ อปุ สรรคเปน็ ความทา้ ทายทชี่ ว่ ย พฒั นาตวั เอง กย็ งิ่ ทำ� ใหเ้ กดิ พลงั มากขน้ึ ใจจดจอ่ ตามมา อยากทดลอง ทดสอบคน้ หาวธิ กี าร ปรบั แก้ งานไปเรอื่ ย เพอื่ ใหเ้ ปา้ หมายสำ� เรจ็ เมอื่ ใจเปน็ สมาธจิ ดจอ่ เชน่ น้ี จติ กด็ ี สขุ ภาพจติ กด็ ี เกดิ พลงั หลอ่ เลย้ี งพลงั ชวี ติ และอายใุ ห้ ยนื นานได้ -------------------------- บางตอนจากหนงั สอื ธรรมนญู ชวี ติ 8 . คนมชี วี ติ อยอู่ ยา่ งมน่ั ใจ (ชวี ติ ทเี่ ลศิ ลำ�้ สมบรู ณ)์ คนทม่ี คี วามมน่ั ใจในชวี ติ ของตน จนไมห่ วาดหวน่ั พรนั่ พรงึ แมต้ อ่ ความตาย กเ็ พราะไดด้ ำ� เนนิ ชวี ติ ของตนอยอู่ ยา่ งดที สี่ ดุ และไดใ้ ชช้ วี ติ นนั้ ใหเ้ กดิ คณุ ประโยชนค์ มุ้ คา่ กบั การทไี่ ดเ้ กดิ มาแลว้ ชาตหิ นง่ึ เรยี กไดว้ า่ เปน็ ผอู้ ยอู่ ยา่ งผมู้ ชี ยั ประสบความสำ� เรจ็ ในการดำ� เนนิ ชวี ติ คนเชน่ นนั้ คอื ผทู้ ไี่ ดเ้ ขา้ ถงึ จดุ หมายแหง่ การมชี วี ติ และดำ� เนนิ ชวี ติ ของตนตามหลกั การตอ่ ไปนี้

141 1. นำ� ชวี ติ สจู่ ดุ หมาย คอื ดำ� เนนิ ชวี ติ ใหบ้ รรลปุ ระโยชนท์ เี่ ปน็ จดุ หมายของการมชี วี ติ ทเี่ รยี กวา่ อตั ถะ หรอื  อรรถ 3 คอื   ขนั้ 1 ทฏิ ฐธมั มกิ ตั ถะ จดุ หมายขนั้ ตาเหน็ หรอื ประโยชนป์ จั จบุ นั  ทส่ี ำ� คญั คอื   ก) มสี ขุ ภาพดี รา่ งกายแขง็ แรง ไรโ้ รค งามสงา่ อายยุ นื ยาว  ข) มเี งนิ มงี าน มที รพั ยจ์ ากอาชพี สจุ รติ พง่ึ ตนไดท้ างเศรษฐกจิ   ค) มสี ถานภาพดี ทรงยศ เกยี รติ ไมตรี เปน็ ทยี่ อมรบั ในสงั คม  ง) มคี รอบครวั ผาสกุ ทำ� วงศต์ ระกลู ใหเ้ ปน็ ทน่ี บั ถอื   ทงั้ หมดนี้ พงึ ใหเ้ กดิ มโี ดยธรรม และใชห้ รอื ปฏบิ ตั ใิ หเ้ กดิ ประโยชนส์ ขุ โดยชอบทงั้ แก่ ตนและผอู้ นื่ ขนั้ ที่ 2. สมั ปรายกิ ตั ถะ จดุ หมายขน้ั เลยตาเหน็ หรอื ประโยชนเ์ บอื้ งหนา้  ทเี่ ปน็ คณุ คา่ ของ ชวี ติ ซง่ึ ใหเ้ กดิ ความสขุ ลำ�้ ลกึ ภายในโดยเฉพาะ  ก) ความอบอนุ่ ซาบซง้ึ สขุ ใจ ดว้ ยศรทั ธา มหี ลกั ใจ  ข) ความภมู ใิ จ ในชวี ติ สะอาดทไี่ ดป้ ระพฤตแิ ตก่ ารดงี ามสจุ รติ   ค) ความอม่ิ ใจ ในชวี ติ มคี ณุ คา่ ทไี่ ดเ้ สยี สละบำ� เพญ็ ประโยชน ์ ง) ความแกลว้ กลา้ มนั่ ใจ ดว้ ยมปี ญั ญาทจ่ี ะแกป้ ญั หานำ� พาชวี ติ ไป  จ) ความโปรง่ โลง่ มน่ั ใจ วา่ ไดท้ ำ� กรรมดี มหี ลกั ประกนั วถิ สี ภู่ พใหม่ ถา้ บรรลจุ ดุ หมายชวี ติ ถงึ ขนั้ ท่ี 2 ขนึ้ ไป เรยี กวา่ เปน็ “บณั ฑติ ” ขน้ั ที่ 3. ปรมตั ถะ จดุ หมายสงู สดุ หรอื ประโยชนอ์ ยา่ งยงิ่  คอื การมปี ญั ญารเู้ทา่ ทนั ความจรงิ เขา้ ถงึ ธรรมชาตขิ องโลกและชวี ติ อนั ทำ� ใหจ้ ติ ใจเปน็ อสิ ระ  1) ไมห่ วนั่ ไหวหรอื ถกู ครอบงำ� ดว้ ยความผนั ผวนปรวนแปรตา่ งๆ  ข) ไมผ่ ดิ หวงั โศกเศรา้ บบี คน้ั จติ เพราะความยดึ ตดิ ถอื มน่ั ในสงิ่ ใด  ค) ปลอดโปรง่ สงบ ผอ่ งใส สดชน่ื เบกิ บานใจตลอดเวลา  ง) เปน็ อยแู่ ละทำ� การดว้ ยปญั ญาซง่ึ มองทเี่ หตปุ จั จยั  

142 จดุ หมายหรอื ประโยชน์ 3 ขน้ั นี้ แยกเปน็ 3 ดา้ น 1. อตั ตตั ถะ จดุ หมายเพอื่ ตน หรอื ประโยชนต์ น คอื ประโยชน์ 3 ขนั้ ขา้ งตน้ ซงึ่ พงึ ทำ� ให้ เกดิ ขนึ้ แกต่ นเองหรอื พฒั นาชวี ติ ของตนใหล้ ถุ งึ   2. ปรตั ถะ จดุ หมายเพอื่ ผอู้ นื่ หรอื ประโยชนผ์ อู้ น่ื  คอื ประโยชน์ 3 ขนั้ ขา้ งตน้ ซงึ่ พงึ ชว่ ย เหลอื ใหผ้ อู้ น่ื หรอื เพอ่ื นมนษุ ยไ์ ดบ้ รรลถุ งึ ดว้ ยการชกั นำ� สนบั สนนุ ใหเ้ ขาพฒั นาชวี ติ ของเขาเองขนึ้ ไปจน เขา้ ถงึ ตามลำ� ดบั   3. อภุ ยตั ถะ จดุ หมายรว่ มกนั หรอื ประโยชนท์ งั้ สองฝา่ ย คอื ประโยชนส์ ขุ และความดงี าม รว่ มกนั ของชมุ ชนหรอื สงั คม รวมทงั้ ภาวะและปจั จยั แวดลอ้ มตา่ งๆ ทงั้ ทางวตั ถุ เชน่ ปา่ แมน่ ำ�้ ถนน หนทาง และทางนามธรรม เชน่ ศลี ธรรม วฒั นธรรม ซง่ึ พงึ ชว่ ยกนั สรา้ งสรรคบ์ ำ� รงุ รกั ษา เพอ่ื เกอื้ หนนุ ใหท้ ง้ั ตนและผอู้ น่ื กา้ วไปสจู่ ดุ หมาย 3 ขน้ั ขา้ งตน้ อยา่ งนอ้ ยไมใ่ หก้ ารแสวงประโยชนต์ นสง่ ผลกระทบ เสยี หายตอ่ ประโยชนส์ ขุ ของสว่ นรวม 2. ภายในทรงพลงั  คอื มกี ำ� ลงั ทเี่ กดิ จากคณุ ธรรมความประพฤตปิ ฏบิ ตั ทิ เ่ี ปน็ หลกั ประกนั ของชวี ติ ซงึ่ ทำ� ใหเ้ กดิ ความ มน่ั ใจในตนเองจนไมม่ คี วามหวาดหวน่ั กลวั ภยั เรยี กวา่  พละ (ธรรมอนั เปน็ กำ� ลงั ) มี 4 ประการ กลา่ วคอื   1. ปญั ญาพละ กำ� ลงั ปญั ญา คอื ไดศ้ กึ ษา มคี วามรคู้ วามเขา้ ใจถกู ตอ้ งชดั เจน ในเรอ่ื งราวและ กจิ การทตี่ นเกย่ี วขอ้ ง ตลอดไปถงึ สภาวะอนั เปน็ ธรรมดาของโลกและชวี ติ เปน็ ผกู้ ระทำ� การตา่ งๆ ดว้ ย ความเขา้ ใจเหตผุ ลและสภาพความจรงิ   2. วริ ยิ พละ กำ� ลงั ความเพยี ร คอื เปน็ ผปู้ ระกอบกจิ ทำ� หนา้ ทกี่ ารงานตา่ งๆ อยตู่ ลอดเวลา ดว้ ยความบากบน่ั พยายาม ไมไ่ ดท้ อดทงิ้ หรอื ยอ่ หยอ่ นทอ้ ถอย  3. อนวชั ชพละ* (แปลตามศพั ทว์ า่ กำ� ลงั การกระทำ� ทป่ี ราศจากโทษ) กำ� ลงั สจุ รติ  หรอื กำ� ลงั ความบรสิ ทุ ธิ์ คอื มคี วามประพฤตแิ ละหนา้ ทก่ี ารงาน สจุ รติ ไรโ้ ทษ สะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ไมม่ ขี อ้ ทใี่ ครจะติ เตยี นได ้ 4. สงั คหพละ กำ� ลงั การสงเคราะห ์ คอื ไดช้ ว่ ยเหลอื เกอ้ื กลู ทำ� ตนใหเ้ ปน็ ประโยชนแ์ กเ่ พอื่ น มนษุ ย์ เปน็ สมาชกิ ทมี่ คี ณุ ประโยชนข์ องชมุ ชน ตวั อยา่ งเชน่ เปน็ ขา้ ราชการ พงึ จำ� สน้ั ๆ วา่ รงู้ านดี ทำ� หนา้ ทไี่ มบ่ กพรอ่ ง มอื สะอาด ไมข่ าดมนษุ ยสมั พนั ธ ์

143 ธรรมแหง่ พลงั จากพจนานกุ รมพทุ ธศาสตร์ ฉบบั ประมวลธรรม พระธรรมปฎิ ก พระพรหมคณุ าภรณ์ (ประยทุ ธ์ ปยตุ โฺ ต) ปจั จบุ นั สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย์ พละ 5 คอื ธรรมอนั เปน็ กำ�ลงั (power) 5 ประการ คอื        1. สทั ธา (ความเชอื่ — confidence)         2. วริ ยิ ะ (ความเพยี ร — energy; effort)         3. สติ (ความระลกึ ได้ — mindfulness)         4. สมาธิ (ความตงั้ จติ มนั่ — concentration)         5. ปญั ญา (ความรทู้ วั่ ชดั — wisdom; understanding)        ธรรม 5 อยา่ งนี้ เรยี กอกี อยา่ งหนง่ึ วา่ อนิ ทรยี ์ 5 (ธรรมทเี่ ปน็ ใหญใ่ นกจิ ของตน — controlling faculty) ทเี่ รยี กวา่ อนิ ทรยี ์ เพราะความหมายวา่ เปน็ ใหญใ่ นการกระทำ� หนา้ ทแ่ี ตล่ ะอยา่ งๆ ของตน คอื เปน็ เจา้ การ ในการครอบงำ� เสยี ซง่ึ ความไรศ้ รทั ธา ความเกยี จครา้ น ความประมาท ความฟงุ้ ซา่ น และความหลงตามลำ� ดบั ทเี่ รยี กวา่ พละ เพราะความหมายวา่ เปน็ พลงั ทำ� ใหเ้ กดิ ความมนั่ คง ซง่ึ ความไรศ้ รทั ธาเปน็ ตน้ แตล่ ะอยา่ ง จะเขา้ ครอบงำ� ไมไ่ ด ้ พละหมวดนเี้ ปน็ หลกั ปฏบิ ตั ทิ างจติ ใจ ใหถ้ งึ ความหลดุ พน้ โดยตรง

144 วถิ แี หง่ ผกู้ ลา้ : คณุ คา่ แหง่ การภาวนาในวถิ ตี นั ตระ เรจนิ ลั ด์ เรย์ / เขยี น , วจิ กั ขณ์ พานชิ  ถกั ทอและรอ้ ยเรยี ง จากการอบรม บนเสน้ ทางแหงการฝกึ ตน (ชมั บาลา : การเดนิ ทางของนกั รบ) วนั ที่ 16-17 กมุ ภาพนั ธ์ 2551 พมิ พล์ งสารเพอ่ื นเสม ฉบบั ที่ 28 เดอื นมนี าคม-เมษายน 2551 เชอเกยี ม ตรงุ ปะ เคยกลา่ วไวว้ า่ “หากคณุ สามารถหลกี เลย่ี งการเดนิ ทางทางจติ วญิ ญาณ ได้ คณุ กค็ วรจะทำ� เสยี ” การฝกึ ฝนทางจติ วญิ ญาณทเี่ ขม้ ขน้ จะนำ� พาคณุ ไปยงั สถานที่ ทซี่ ง่ึ อตั ตาของ คณุ ถกู สนั่ คลอนและถอนรากอยา่ งถงึ ทสี่ ดุ ราวกบั กำ� ลงั ถกู ทา้ ทายดว้ ยเพลงิ ไฟแหง่ การตนื่ รู้ ดงั นนั้ คณุ จำ� เปน็ ทจี่ ะตอ้ งตระหนกั ถงึ สงิ่ ทจี่ ะเกดิ ขน้ึ เมอื่ คณุ ไดย้ า่ งกา้ วเขา้ สเู่ สน้ ทางแหง่ การฝกึ ตน เรากำ� ลงั พดู ถงึ คณุ คา่ ทางจติ วญิ ญาณทแี่ ท้ หาใชค่ วามเปน็ ศาสนาทฉ่ี าบฉวยหรอื ความโหย หาความสขุ สงบดว้ ยการภาวนาวนั ละนดิ วนั ละหนอ่ ย เรากำ� ลงั พดู ถงึ การอทุ ศิ ตนบนธรรมแหง่ การ ตน่ื รใู้ นทกุ ลมหายใจเขา้ ออก ยง่ิ ผปู้ ฏบิ ตั สิ ามารถเขา้ ไปสมั ผสั กบั พน้ื ทภี่ ายในอนั เปดิ กวา้ งและวา่ งจากขอ้ จำ� กดั ทางความ คดิ อนั เปน็ พลงั พนื้ ฐานแหง่ การตน่ื รอู้ นั ไพศาล เมอ่ื นน้ั พลงั ชวี ติ ทสี่ ดใหมก่ จ็ ะงอกงามขน้ึ ตามธรรมชาติ มนั เปน็ สง่ิ ทท่ี า้ ทายอยา่ งยงิ่ เพราะพลงั เหลา่ นนั้ จะฉกี ชวี ติ ทค่ี บั แคบของคณุ เปน็ ชน้ิ ๆ นน่ั คอื เหตผุ ล ทวี่ า่ ทำ� ไมเสน้ ทางแหง่ ตนั ตระจงึ เปน็ ทรี่ จู้ กั กนั ดใี นความรนุ แรงและรวดเรว็ ของการเปลย่ี นแปลงภายใน ยงิ่ ประสบการณแ์ หง่ ความวา่ งลมุ่ ลกึ มากขน้ึ เพยี งไร พลงั ชวี ติ ทส่ี ดใหมก่ จ็ ะปรากฏใหเ้ ราสมั ผสั ได้

145 อยา่ งตรงไปตรงมามากขน้ึ มนั เหมอื นกบั เราหลดุ เขา้ ไปอยใู่ นเพลงิ ไฟอนั รอ้ นแรงอยา่ งไมม่ ที างเลอื ก และมันก�ำลังเผาผลาญการยึดมั่นทางความคิดท้ังหลายจนหมดส้ิน หลงเหลือเพียงพลังแห่ง ประสบการณต์ รงอนั เปลอื ยเปลา่ ในทกุ ปจั จบุ นั ขณะ การภาวนาเปน็ การฝกึ ฝนทตี่ อ้ งเอาชวี ติ เขา้ แลก มนั เปน็ เรอ่ื งทเี่ สย่ี งและอนั ตรายมาก เราจะ พบกบั ผคู้ นมากมายทเ่ี คยฝกึ ฝนตนเองอยา่ งมอบกายถวายชวี ติ จนถงึ จดุ หนง่ึ พวกเขากส็ ารภาพวา่ “พอกนั ท.ี ..ฉนั ไมอ่ ยากทจ่ี ะฝกึ มนั อกี ตอ่ ไปแลว้ ” เพราะหากพวกเขายงั ฝกึ ไปอยา่ งตอ่ เนอื่ ง การ เปลย่ี นแปลงภายในจะเกดิ ขน้ึ อยา่ งเขม้ ขน้ จนเขาจะกลายเปน็ คนทแี่ ตกตา่ งไปจากเดมิ โดยสนิ้ เชงิ พวกเขาตอ้ งยอมตายและเกดิ ใหมซ่ ำ้� แลว้ ซำ�้ อกี ดว้ ยการยอมศโิ รราบใหก้ บั พลงั ชวี ติ ทโี่ ชตชิ ว่ งจากการ ปฏบิ ตั ิ ในแงม่ มุ นนั้ จะเหน็ ไดว้ า่ เราตา่ งใชช้ วี ติ ทคี่ บั แคบอยใู่ นโครงสรา้ งสงั คมทแี่ ขง็ ทอ่ื เตม็ ไปดว้ ย กฎกรอบ และขอ้ จำ� กดั มากมาย แลว้ อะไรจะเกดิ ขน้ึ กบั ผคู้ นทฝ่ี กึ ฝนตนเองจนบรรลสุ พู่ ลงั แหง่ การรู้ แจง้ ในขนั้ นนั้ มนั ไมง่ า่ ยเลยจรงิ ๆ...ไมใ่ ชว่ า่ คณุ ฝกึ เทคนคิ เหลา่ นน้ั ไป แลว้ จะสามารถกลบั ออกไปใชช้ ี วติ หลบั ใหลในแบบเดมิ ๆ ตามปกตไิ ด้ ราวกบั ไมม่ อี ะไรเกดิ ขนึ้ เพราะในแงม่ มุ หนงึ่ อาจจะกลา่ วได้ วา่ การภาวนาจะทำ� ลายชวี ติ ของคณุ อยา่ งไมเ่ หลอื ชนิ้ ดี หากคณุ ฝกึ ฝนอยา่ งตอ่ เนอื่ ง และใหค้ ณุ คา่ กบั การภาวนาในฐานะพนื้ ฐานของการดำ� เนนิ ชวี ติ ประจำ� วนั วนั หนงึ่ คณุ จะพบวา่ คณุ ไมใ่ ชค่ นคนเดมิ อยา่ งทเี่ คยเปน็ เมอ่ื สบิ ปกี อ่ น การปฏบิ ตั เิ หลา่ นไี้ ดเ้ ขยา่ ชวี ติ ของคณุ อยา่ งถงึ ราก และแสดงใหค้ ณุ เหน็ ถงึ จดุ ทค่ี ณุ กลา้ และกลวั ไปพรอ้ มๆ กนั แมค้ ณุ จะปฏบิ ตั มิ ามากเพยี งไร คณุ กย็ งั เหน็ แนวโนม้ ของการ พยายามจะใชเ้ ทคนคิ หรอื ภาพลกั ษณท์ างจติ วญิ ญาณในฐานะหนทางทจ่ี ะควบคมุ ชวี ติ โดยยดึ เอาแต่ สงิ่ ทค่ี ณุ คดิ วา่ ดหี รอื สงู สง่ เขา้ ไวด้ ว้ ยกนั ซง่ึ อตั ตาทางจติ วญิ ญาณเชน่ นน้ั จำ� เปน็ ตอ้ งถกู ทา้ ทายดว้ ย การกลบั มาดำ� เนนิ ชวี ติ รว่ มทกุ ขร์ ว่ มสขุ กบั ผอู้ น่ื ยง่ิ คณุ กลา้ ทจี่ ะใชช้ วี ติ อยา่ งเปลอื ยเปลา่ มากขน้ึ เทา่ ไร คณุ กส็ ามารถสมั ผสั ไดถ้ งึ ความไม่ แนน่ อนของชวี ติ และความตาย อนั เปน็ ฉากหลงั ของการดำ� เนนิ ชวี ติ ในทกุ ขณะ คณุ ไมม่ บี า้ นใหก้ ลบั ไปพกั พงิ เหมอื นเกา่ ประสบการณช์ วี ติ ในทกุ ขณะไดเ้ ชอ้ื เชญิ ใหค้ ณุ กา้ วออกมาสหู่ นทางแหง่ การ ตน่ื รู้ เผชญิ อปุ สรรคทง้ั ภายในและภายนอกทท่ี า้ ทายตวั ตนของคณุ ยง่ิ ขน้ึ นนั่ เปน็ เพราะวา่ คณุ มใี จที่ เปดิ กวา้ งตอ่ ธรรมชาตทิ แี่ ทจ้ รงิ ของชวี ติ ไมว่ า่ มนั จะสวยงามหรอื นา่ หวาดกลวั เพยี งไร ในขณะเดยี วกนั คณุ ไดก้ ลายเปน็ คนเดนิ ดนิ ธรรมดาๆคนหนงึ่ ทเ่ี ขม็ แขง็ และกลา้ หาญ อกี ทงั้ หวั ใจยงั เตม็ เปย่ี มไปดว้ ย ความเชอ่ื มน่ั ในประสบการณท์ ผ่ี า่ นเขา้ มาในทกุ รปู แบบ คณุ เลกิ เกาะเกยี่ วเสาหลกั ทางความเชอื่ และ ความคาดหวงั ทง้ั หลาย สกู่ ารดำ� เนนิ ชวี ติ จากความเตม็ เปย่ี มภายในดว้ ยหวั ใจทตี่ น่ื รู้ ทกุ ปจั จบุ นั ขณะ คอื กา้ วเดนิ ของการเอาชวี ติ เขา้ แลก พรอ้ มใหเ้ พลงิ ไฟแหง่ ชวี ติ เผาไหมอ้ ตั ตาตวั ตนจนไมเ่ หลอื ซาก ทงิ้ ไวเ้ พยี งพน้ื ทว่ี า่ งของหวั ใจ เปน็ ฐานใหแ้ กพ่ ลงั แหง่ การตนื่ รภู้ ายในไดเ้ ลอื่ นไหลและปรากฏ

146 สงั คมสารสนเทศ Column: Inner Management Story: ชยั วฒั น์ ถริ ะพนั ธ์ุ สนบั สนนุ โดยกลมุ่ สอื่ สรา้ งสรรค์ www.happymedia.blogspot.com และศนู ยจ์ ติ ตปญั ญาศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล “ความเจรญิ กา้ วหนา้ ” ในแบบของเศรษฐกจิ สารสนเทศ นา่ จะอยทู่ ค่ี วามเจรญิ กา้ วหนา้ ของ “ความเปน็ มนษุ ย”์ พดู อกี แบบคอื ความรงุ่ เรอื งของสงั คมสารสนเทศ ขน้ึ อยกู่ บั การพฒั นาศกั ยภาพมนษุ ยผ์ มู้ พี ลวตั ไมจ่ ำ� กดั (infinite potential)” ผคู้ นจำ� นวนไมน่ อ้ ย พอนกึ ถงึ ภาพของสงั คมสารสนเทศกจ็ ะเหน็ ภาพของเทคโนโลยี เชน่ คอมพิวเตอร์ ไมโครชิพ โทรศัพท์มือถือ เคร่ืองรับส่งเอกสาร และเคร่ืองควบคุมด้วยระบบ อเิ ลก็ ทรอนกิ สอ์ กี สารพดั ภาพทเ่ี หน็ ดงั กลา่ วเปน็ เพยี งบางสว่ นของสงั คมสารสนเทศเทา่ นน้ั เพราะในความเปน็ จรงิ สงั คมสารสนเทศเปน็ เรอ่ื งของการเปลย่ี นแปลงทางสงั คม อยา่ งเชน่ การกอ่ ตวั หรอื จดั ตงั้ สถาบนั และองคก์ ร รวมถงึ ความคดิ และจติ ใจของผคู้ นในสงั คมดว้ ย นบั ตงั้ แตค่ ลนื่ คอนดราทฟี ลกู ทหี่ นง่ึ ถงึ ลกู ทส่ี ่ี ทศิ ทางการเปลยี่ นแปลงของสงั คมอตุ สาหกรรม คอื การมงุ่ คน้ หาวตั ถดุ บิ เพอื่ นำ� มาแปรรปู สรา้ งสายพานลำ� เลยี ง ถนนหนทาง และเสน้ ทางการไหล ลนื่ ของพลงั งานใหไ้ ดป้ ระสทิ ธภิ าพทสี่ ดุ

147 การคน้ ควา้ วจิ ยั ทางวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยใี นสงั คมอตุ สาหกรรมจะวางจดุ เนน้ หนกั ท่ี การผลติ เครอ่ื งจกั รเครอื่ งมอื ตลอดจนใหค้ วามสำ� คญั กบั ประสทิ ธภิ าพการผลติ สนิ คา้ ทงั้ วตั ถแุ ละ วสั ดภุ ณั ฑ์ สว่ นสงั คมสารสนเทศเปน็ สงั คมทเี่ นน้ การคน้ หาและนำ� สงิ่ ทป่ี รากฏเชงิ สารสนเทศมาใชใ้ หเ้ กดิ ประสทิ ธผิ ล เชน่ ขา่ วสารขอ้ มลู ถอ้ ยคำ� ภาษา แฟม้ ภาพ ดนตรี ความรู้ ความคดิ ความสมั พนั ธ์ และยทุ ธศาสตร์ หากลองเปรียบเทียบความแตกต่างระหว่างสังคมอุตสาหกรรมและสังคมสารสนเทศ จะเหน็ ภาพววิ ฒั นาการของสงั คมทงั้ สองแตกตา่ งกนั สงั คมอตุ สาหกรรมวางเขม็ ทศิ ไปทก่ี ารพฒั นาโครงสรา้ งการขนถา่ ยสนิ คา้ การลำ� เลยี งวตั ถดุ บิ และพลงั งานใหไ้ ดป้ ระสทิ ธภิ าพทส่ี ดุ เชน่ โรงงานถลงุ เหลก็ ตอ้ งสรา้ งอไู่ วใ้ กลๆ้ กบั แหลง่ พลงั งาน (ถา่ นหนิ ) เพอื่ ใหก้ ารขนสง่ วตั ถดุ บิ มรี ะยะทางทสี่ น้ั ทส่ี ดุ โรงงานเคมตี งั้ อยรู่ มิ แมน่ ำ้� เพอื่ ลดตน้ ทนุ ใหต้ ำ�่ ในสงั คมสารสนเทศ คณุ ลกั ษณะดงั กลา่ วไมม่ คี วามหมายอกี ตอ่ ไป ดว้ ยธรุ กจิ สารสนเทศไม่ สนใจเสน้ ทางการขนสง่ วตั ถดุ บิ และพลงั งาน แตส่ นใจ “ความใกลช้ ดิ ” กบั ลกู คา้ ทง้ั ในระดบั ทอ้ งถนิ่ และระดบั โลก ทงั้ นี้ เพอ่ื รกั ษาความสมั พนั ธห์ รอื การแลกเปลย่ี นขา่ วสารขอ้ มลู ใหก้ ระชบั แนน่ แฟน้ ทสี่ ดุ ดงั นน้ั ปจั จยั ชขี้ าดความกา้ วหนา้ ทางเศรษฐกจิ และสงั คมจงึ อยทู่ ค่ี วามสามารถในการจดั การ สารสนเทศใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพและสรา้ งสรรค์ คณุ สมบตั สิ ำ� คญั ทจ่ี ะขาดเสยี มไิ ดค้ อื ความกระตอื รอื รน้ ทจ่ี ะเรยี นรตู้ ลอดเวลา ความสามารถ ในการคดิ เชงิ ระบบ และความสามารถในการสอื่ สาร รวมทง้ั การรกั ษาสมั พนั ธภาพ แนน่ อน สงั คมสารสนเทศตอ้ งมกี ารผลติ วตั ถภุ ณั ฑเ์ พอ่ื ตอบสนองความตอ้ งการทางกายภาพ ของมนษุ ย์ ถงึ กระนนั้ ความตอ้ งการทางดา้ นจติ ใจ จติ วทิ ยา และระบบนเิ วศนก์ ม็ คี วามหมายความ สำ� คญั เดน่ ชดั ขน้ึ กวา่ เดมิ เนฟโิ อดอฟ (Nefiodof) ผเู้ ขยี นหนงั สอื “คลนื่ คอนดราทฟี ลกู ทหี่ า้ ” สรปุ วา่ เปน็ ครง้ั แรกใน ประวตั ศิ าสตรท์ ม่ี นษุ ยเ์ ปน็ ศนู ยก์ ลางแหง่ การเปลย่ี นแปลงเชงิ โครงสรา้ ง (heart of structural changes) เพราะมนษุ ยค์ อื ผผู้ ลติ สาร ผนู้ ำ� พาสาร ผเู้ ชอื่ มประสาน ผนู้ ำ� ขอ้ มลู ขา่ วสารไปใชป้ ระโยชน์ และทา้ ยสดุ มนษุ ยค์ อื ผบู้ รโิ ภคขา่ วสารทต่ี นผลติ นำ� พา และเชอื่ มประสานนนั้ ดว้ ย ถงึ ตรงนี้ เรานา่ จะสรปุ ไดว้ า่ “ความเจรญิ กา้ วหนา้ ” ในแบบของเศรษฐกจิ สารสนเทศนา่ จะ อยทู่ คี่ วามเจรญิ กา้ วหนา้ ของ “ความเปน็ มนษุ ย”์ พดู อกี แบบคอื ความรงุ่ เรอื งของสงั คมสารสนเทศ ขนึ้ อยกู่ บั การพฒั นาศกั ยภาพมนษุ ยผ์ มู้ พี ลวตั ไมจ่ ำ� กดั (infinite potential)

148 การพฒั นาเศรษฐกจิ ของประเทศเปน็ กระบวนการทซ่ี บั ซอ้ นกวา่ ดชั นชี ว้ี ดั สภาพเศรษฐกจิ ของ ประเทศจะเคลอื่ นขนึ้ ไดส้ กั หนง่ึ เปอรเ์ ซน็ ต์ ภาคสว่ นตา่ งๆ ในสงั คมกล็ ว้ นตอ้ งเขา้ มามบี ทบาทมาก บา้ งนอ้ ยบา้ งตา่ งกนั ไป ผลติ ภณั ฑแ์ ละสถาบนั ทางเศรษฐกจิ ทเี่ หน็ และจบั ตอ้ งได้ อาทิ อาหาร ยารกั ษาโรค เครอื่ งจกั ร โรงงาน การโฆษณา โรงแรม สำ� นกั งาน ธนาคาร และการมงี านทำ� ซง่ึ จะเกดิ ขน้ึ ไมไ่ ดถ้ า้ ขาดโรงเรยี น มหาวทิ ยาลยั การวจิ ยั ของภาครฐั ระบบศาลยตุ ธิ รรม ขา้ ราชการตำ� รวจ โรงละครและภาพยนตร์ สนามกฬี า สวนสาธารณะ รฐั สภา กฎหมาย วดั มสั ยดิ โบสถ์ วรรณกรรม ศลี ธรรม และความ รว่ มมอื รว่ มใจกนั ของชมุ ชน ถา้ เราพจิ ารณาแบบองคร์ วมจะเหน็ วา่ หากองคป์ ระกอบดงั กลา่ วไมเ่ กอื้ หนนุ กนั เศรษฐกจิ ทท่ี นั สมยั ยอ่ มไมค่ บื หนา้ คลนื่ ยาวเศรษฐกจิ คอนดราทฟี ใหค้ วามสำ� คญั ตอ่ การพงึ่ พงิ องิ กนั เกอ้ื กลู กนั ระหวา่ งเศรษฐกจิ และสงั คม เมอ่ื ใดกต็ ามทภี่ าคสงั คมเกดิ ความขดั แยง้ กบั ภาคเศรษฐกจิ นน่ั คอื วฒั นธรรมและจารตี ประเพณี ความเชอื่ ความรสู้ กึ และคณุ คา่ ทยี่ ดึ ถอื กอ่ ตวั เปน็ พลงั ดา้ นลบ ความไมเ่ ชอ่ื ถอื กนั ยอ่ ม ปรากฏ อาจรนุ แรงถงึ ขนั้ ประทว้ งคดั คา้ น เดนิ ขบวนนดั หยดุ งาน พลงั ขบั เคลอ่ื นภาคเศรษฐกจิ ยอ่ ม ชะงกั งนั ความตงึ เครยี ดระหวา่ งภาคเศรษฐกจิ และสงั คมมกั เกดิ ขนึ้ บอ่ ยครงั้ ในชว่ งการเปลย่ี นผา่ นจาก คลน่ื เศรษฐกจิ ลกู หนงึ่ ไปยงั คลนื่ อกี ลกู หนงึ่ ทง้ั นเี้ ปน็ เพราะในชว่ งการกอ่ ตวั ของคลน่ื ยาว ผคู้ นโดย มากมกั ไมไ่ ดเ้ ตรยี มตวั เตรยี มใจทจ่ี ะรบั มอื กบั สง่ิ ใหมๆ่ ตน้ แบบใหมๆ่ ทม่ี คี วามสลบั ซบั ซอ้ นกวา่ แบบ เดมิ ขณะทค่ี นจำ� นวนมากยงั คงยดึ ตดิ กบั ความคดิ ของคลน่ื ลกู เกา่ อยู่ ซงึ่ เปน็ ความคดิ ทรี่ บั มอื กบั การเรยี กรอ้ งและความทา้ ทายของคลน่ื นวตั กรรมใหมไ่ มไ่ ด้ ลองหนั มาทบทวนสงั คมไทย โดยดจู ากภาพท่ี 1 และภาพที่ 2 ถา้ เราใชแ้ นวคดิ ของอลั วนิ ทอฟเลอร์ (Alvin Toffler) มาพจิ ารณาจะพบวา่ สงั คมไทยมคี ลน่ื อารยธรรมสามลกู ปะปนกนั คอื คลนื่ เกษตรกรรม มคี นชนบทเปน็ ตวั แทน คลน่ื อตุ สาหกรรม มชี าวเมอื งเปน็ ตวั แทน และคลน่ื หลงั อตุ สาหกรรมหรอื สารสนเทศ มชี นชน้ั กลางในกรงุ เทพฯ เปน็ ตวั แทน ถงึ วนั นี้ เราไดป้ ระจกั ษเ์ หตกุ ารณส์ ำ� คญั ๆ 2 เหตกุ ารณท์ สี่ ะทอ้ นความขดั แยง้ อยา่ งรนุ แรง ของสองคลนื่ อารยธรรมในประเทศไทยมาแลว้ นนั่ คอื การชมุ นมุ เคลอ่ื นไหวเพอ่ื ประทว้ งและขบั ไล่ พล.อ.สจุ นิ ดา คราประยรู ออกจากตำ� แหนง่ นายกรฐั มนตรี โดยมกี ลมุ่ ชนชนั้ กลางเปน็ แกน่ แกนนำ� การชุมนุมเม่ือเดือนพฤษภาคม 2535 หรือท่ีเรียกว่า “ม็อบมือถือ” (smart mobs) ท่ีนาย Howard Rheingold เปน็ ผเู้ รยี ก

149 เราจะเห็นได้ว่าเหตุการณ์ทางการเมือง “สองนคราประชาธิปไตย” ท่ี ศ.ดร.เอนก เหล่าธรรมทศั นพ์ ดู ถงึ นน้ั แยกไมอ่ อกจากคลนื่ คอนดราทฟี และนเ่ี องทเี่ ปน็ สว่ นหนงึ่ ของสาเหตขุ น้ั พนื้ ฐานท่ี “คนชนบทเลอื กรฐั บาล แตค่ นกรงุ เทพลม้ รฐั บาล” เดอื นเมษายน 2550 อณุ หภมู กิ ารเมอื งไทยรอ้ นระอไุ มแ่ พอ้ ากาศทเ่ี ราหายใจ สงั คมปรากฏ ความขดั แยง้ หลากเรอื่ งและหลายพน้ื ท่ี ตง้ั แตข่ า่ วกรณนี ายแพทยป์ ระกติ เผา่ ปญั หาสามจงั หวดั ชายแดนภาคใต้ แมน่ ำ�้ เจา้ พระยาเนา่ เสยี ภยั แลง้ ปญั หาหมอกควนั ปกคลมุ หลายพน้ื ทใ่ี นภาคเหนอื กระบวนการตรวจสอบการคอรปั ชน่ั ของ พ.ต.ท.ทกั ษณิ ชนิ วตั ร และการยบุ พรรคการเมอื ง ตลอด จนการรา่ งรฐั ธรรมนญู พลงั งานสงั คมมกั ถกู จงู ไปสดู่ า้ นลบหรอื การขยายตวั ของความขดั แยง้ ปญั หาเหลา่ นม้ี กี ม่ี ติ ?ิ รากเหงา้ ของปญั หาอยทู่ ใ่ี ด? โครงสรา้ งของความขดั แยง้ มกี ร่ี ะดบั และกร่ี ะบบ? ถา้ ผนู้ ำ� ในภาคตา่ งๆ ของสงั คมไทยไมร่ ว่ มกนั ครนุ่ คดิ และใชป้ ญั ญาจากฐานคดิ หรอื กระบวนทศั นแ์ ละโลกทศั นใ์ หมๆ่ แลว้ วกิ ฤตลิ กู ใหมแ่ หง่ กรงุ รตั นโกสนิ ทรก์ ย็ ากทจ่ี ะหลบเลย่ี งไปได้ (ภาพที่ 1)

150 เราตอ้ งสนใจเรอ่ื งชว่ งเปลย่ี นผา่ นของคลนื่ เศรษฐกจิ คอนดราทฟี ใหด้ ี การอยปู่ ะปนกนั ของ สามคลน่ื อารยธรรมของอลั วนิ ทอฟเลอร์ หรอื คลนื่ ยาวเศรษฐกจิ กอ่ นอตุ สาหกรรม และคลนื่ คอน ดราทฟี ทงั้ หา้ ลกู ปนเปกนั ไปในสงั คมไทย ไดส้ รา้ งทง้ั ดา้ นดแี ละรา้ ยไปพรอ้ มๆ กนั โลกทเ่ี ศรษฐกจิ สารสนเทศใหค้ วามสำ� คญั ตอ่ คณุ ภาพของมนษุ ย์ และประเดน็ สงิ่ แวดลอ้ มรอบ ตวั ของมนษุ ยก์ ำ� ลงั มาแรง ทวา่ วธิ คี ดิ ของสงั คมอตุ สาหรรมเครอ่ื งจกั รไอนำ�้ ของนายทนุ ยงั คงลา้ หลงั และเหน็ แกไ่ ดก้ ำ� ลงั สรา้ งปญั หาใหแ้ กส่ งั คมไทยอยา่ งหนกั หนว่ ง โดยทตี่ วั เขาเองกย็ งั ไมเ่ ฉลยี วใจ (ภาพที่ 2)