ทีมมีฝัน โค้ชด้วยใจ

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 151 ทกั ษะทโี่ คช้ ตอ้ งเรยี นรจู้ งึ มที ง้ั การสรา้ งความสมั พนั ธ์ ความไวว้ างใจ ทกั ษะการสนทนาทสี่ รา้ งสรรคแ์ ละมพี ลงั ทกั ษะการฟงั เขา้ ใจระดบั การฟงั และ บนั ไดแหง่ การวนิ จิ ฉยั ทกั ษะการตงั้ คำ� ถาม การสอ่ื สารสรา้ งแรงบนั ดาลใจหรอื สอื่ สารเชงิ บวก การสงั เกต และการสงั เคราะห์ การจบั ประเดน็ สรปุ ประเดน็ การครนุ่ คดิ ใครค่ รวญ สะทอ้ นความคดิ สะทอ้ นมมุ มอง การถอดบทเรยี น การ จดบนั ทกึ และความสามารถในการคดิ กระบวนระบบ (Systems thinking) เพอ่ื ชว่ ยใหผ้ รู้ บั การโคช้ มองเหน็ ภาพรวมของปญั หาและสามารถคน้ หาจดุ คานงดั ที่ จะจดั การกบั ปญั หาได้ การฝกึ ฝนทกั ษะและกระบวนการตา่ งๆ ของโคช้ นน้ั นอกจากการฝกึ ให้ หลกั สตู รการอบรมพฒั นาศกั ยภาพแลว้ โคช้ ตอ้ งเปน็ ผทู้ ฝี่ กึ ฝนตนเองอยเู่ สมอ และเปน็ การเรยี นรผู้ า่ นการทำ� งานงานจรงิ กบั ทมี ชมุ ชน หากโคช้ เปน็ ผทู้ ใ่ี สใ่ จใน การพฒั นาตนเองกจ็ ะมองเหน็ การเรยี นรแู้ ละการเปลยี่ นแปลงของตนเองได้ อยา่ งชดั เจน โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ เรยี นรผู้ า่ นกระบวนการทไี่ ดท้ ำ� บอ่ ยๆ เชน่ กระบวนการเตรยี มความพรอ้ มของทมี การสนทนาทส่ี รา้ งสรรคแ์ ละมพี ลงั กระบวนการเชค็ อนิ – เชค็ เอาท์ การถอดบทเรยี นการทำ� งานดว้ ยกระบวนการ AAR (After Action Review) รวมไปถงึ การใชเ้ ครอ่ื งมอื ตา่ งๆ ในการจดั กระบวนการระดมความคดิ การประชมุ อยา่ งสรา้ งสรรค์ เปน็ ตน้

152 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ แนวทางการโคช้ แนวทางการโคช้ ทส่ี ำ� คญั ทเี่ รยี กไวว้ า่ เปน็ ตน้ แบบของการโคช้ ถกู ออกแบบมาใหโ้ คช้ จดจำ� ไดง้ า่ ย สามารถนำ� ไปปรบั ใชก้ บั การโคช้ ของตวั เอง ประกอบกบั ทกั ษะ กระบวนการและความสามารถทโี่ คช้ มี เครอ่ื งมอื นเ้ี รยี กวา่ โครงสรา้ งแหง่ การเตบิ โต (GROW Model) ประกอบดว้ ย G - Goal คอื เปา้ หมาย ในการโคช้ นน้ั ตอ้ งมกี ารตง้ั เปา้ หมายทงั้ เปา้ หมายของโคช้ และการทำ� กระบวนการใหโ้ คช้ ชต่ี ง้ั เปา้ หมายของตนเอง โคช้ ตอ้ งใหท้ มี ชมุ ชนชว่ ยกนั คดิ วา่ เปา้ หมายทชี่ มุ ชนตอ้ งการคอื อะไร ผลลพั ธท์ จี่ ะ เกดิ ขน้ึ มลี กั ษณะเปน็ อยา่ งไร รวมทงั้ รวู้ า่ เปา้ หมายนนั้ มคี วามสำ� คญั ตอ่ ชมุ ชน อยา่ งไร R - Reality คอื ความเปน็ จรงิ การทำ� งานนน้ั ตอ้ งมองเหน็ สถานการณ์ ความเปน็ จรงิ บรบิ ทแวดลอ้ ม เหน็ ความจรงิ ของทกุ เรอื่ งเพอื่ ไมใ่ หเ้ ราประเมนิ สถานการณผ์ ดิ หรอื อยกู่ บั ความเพอ้ ฝนั มากเกนิ ไป หากความจรงิ บดิ เบยี้ วการตงั้ เปา้ หมายกจ็ ะยง่ิ หา่ งไกลจากความเปน็ ไปได้ โคช้ ตอ้ งเหน็ ความจรงิ ตลอดเวลา และทำ� ใหโ้ คช้ ชม่ี องเหน็ และทำ� งานบนฐานความเปน็ จรงิ นนั้ ดว้ ย การคน้ หาความ จรงิ ในปจั จบุ นั เชน่ เมอื่ เทยี บความเปน็ จรงิ กบั เปา้ หมายแลว้ หา่ งไกลกนั แคไ่ หน อยา่ งไร แลว้ มปี จั จยั สำ� คญั อะไรทจี่ ะทำ� ใหช้ มุ ชนบรรลเุ ปา้ หมายไดบ้ า้ ง O - Options คอื ทางเลอื ก ตอ้ งทำ� ใหท้ กุ อยา่ งมที างเลอื กเสมอ ไมใ่ ช่ วา่ ทกุ เรอ่ื งจะมที างออกเดยี ว ดงั นนั้ การคดิ ออกแบบ วางแผนในการทำ� งาน จะ ตอ้ งมที างเลอื กเสมอ ในการทำ� งานของโคช้ กเ็ ชน่ กนั ตอ้ งสามารถปรบั ตาม สถานการณแ์ ละสรา้ งทางเลอื กใหมๆ่ ไดเ้ สมอ ยง่ิ เจอภาวะวกิ ฤตยง่ิ สามารถปรบั เปลยี่ นยดื หยนุ่ สรา้ งทางเลอื กใหมๆ่ ได้ ยงิ่ มโี อกาสเอาชนะสถานการณท์ ยี่ าก ลำ� บากได้ ทมี ชมุ ชนจะตอ้ งรว่ มกนั วางแผนงานหรอื วธิ กี ารในการบรรลเุ ปา้ หมาย วา่ ตอ้ งทำ� อยา่ งไรบา้ ง

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 153 W - Way Forward / will / wrap up คอื แนวทางทเี่ ปน็ ไปได้ หรอื สงิ่ ทจ่ี ะทำ� หรอื จะเปน็ ขอ้ สรปุ ทจี่ ะลงมอื ทำ� เปน็ การคน้ หาการตดั สนิ ใจ ความมงุ่ มนั่ ทจี่ ะลงมอื ทำ� เพอื่ นำ� ไปสคู่ วามสำ� เรจ็ ตามเปา้ หมายทวี่ างไว้ บอกไดว้ า่ ทมี ตดั สนิ ใจทจ่ี ะทำ� อะไรบา้ ง สรปุ ออกมาเปน็ แผนการทำ� งาน วธิ กี าร และวเิ คราะห์ วา่ มคี วามเปน็ ไดม้ านอ้ ยแคไ่ หนทจี่ ะทำ� ใหง้ านขบั เคลอื่ นเขา้ ใกลเ้ ปา้ หมาย การใชเ้ ครอ่ื งมอื GROW Model ไมต่ อ้ งใชต้ ามลำ� ดบั แตใ่ ชต้ าม สถานการณใ์ นการโคช้ บางครงั้ โคช้ กอ็ าจจะตอ้ งเรม่ิ ตน้ ดว้ ยทางเลอื กวา่ จะอะไร เพอ่ื จดั การกบั ปญั หา แลว้ ถงึ จะมาดสู ถานการณค์ วามเปน็ จรงิ แลว้ จงึ ไปตงั้ เปา้ หมายกไ็ ด้ หรอื บางครง้ั คน้ หาสถานการณค์ วามเปน็ จรงิ และตงั้ เปา้ หมายแลว้ แตเ่ กดิ สถานการณท์ เี่ ปลยี่ นแปลงทำ� ใหค้ วามเปน็ จรงิ ทเ่ี คยเกบ็ ขอ้ มลู ไวไ้ มเ่ หมอื น เดมิ กก็ ลบั ไปศกึ ษาสถานการณค์ วามเปน็ จรงิ ใหมอ่ กี ครง้ั กเ็ ปน็ ไปได้ G O = = Goal Options R W = = Reality Way Forward

154 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ การสร้างเจตนารมณ์ร่วมกันของผนู้ ำ� การเรมิ่ ตน้ ดว้ ยการตง้ั เจตนารมณร์ ว่ มกนั ถอื เปน็ การผกู พนั มน่ั หมาย (Commitment) หรอื พนั ธสญั ญาตอ่ กนั เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความไวว้ างใจกนั วา่ ตอ่ ไปนี้ องคก์ รทข่ี บั เคลอ่ื นการทำ� งาน องคก์ รสนบั สนนุ และหนว่ ยงานตา่ งๆ ในชมุ ชน รว่ มมอื กนั ทำ� งานเพอ่ื เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั หลงั จากชมุ ชนเหน็ ปญั หารว่ มและอยากลกุ ขน้ึ มาแกป้ ญั หาดว้ ยตวั เอง และไดม้ กี ารเตรยี มความพรอ้ มของทมี โคช้ แลว้ โครงการจงึ ไดจ้ ดั “เวทพี บ ผบู้ รหิ าร” เพอ่ื ใหผ้ นู้ ำ� ทอ้ งถน่ิ ผบู้ รหิ ารของแตล่ ะหนว่ ยงานในระดบั ตำ� บล ผบู้ รหิ าร ขององคก์ รสนบั สนนุ โดยผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั 4 สสส. ผนู้ ำ� องคก์ รเอดสเ์ นต็ และ ทมี โคช้ จากทงั้ 5 องคก์ รทจี่ ะเปน็ ผขู้ บั เคลอ่ื นงาน ไดพ้ บปะพดู คยุ ถงึ การทำ� งาน ทจี่ ะรว่ มมอื กนั ในระยะเวลา 1 ปี โคช้ และแกนนำ� ของทมี ชมุ ชน ไดน้ ำ� เสนอขอ้ มลู สถานการณท์ พ่ี บใน พนื้ ทเ่ี พอ่ื ใหเ้ หน็ ถงึ ความสำ� คญั ของปญั หา โดยเฉพาะปญั หาสำ� คญั ๆ เกยี่ วกบั เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั มกี ารแลกเปลยี่ นความคดิ เหน็ แนวทางและแผนการ ทำ� งานทจ่ี ะเดนิ ไปดว้ ยกนั ดว้ ยความรว่ มมอื ของทกุ ฝา่ ย มองเหน็ เปา้ หมายการ ทำ� งานรว่ มกนั ทำ� ใหเ้ กดิ การมสี ว่ นรว่ มและบรู ณาการการทำ� งานรว่ มกนั ระหวา่ ง หนว่ ยงาน มกี ารสนบั สนนุ การทำ� งานเชงิ นโยบายและแผนการทำ� งานปฏบิ ตั กิ าร ในพนื้ ท่ี

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 155 ดงั นนั้ การทำ� งานในระยะเรม่ิ ตน้ จงึ เปน็ เรอื่ งของการเชอื่ มโยงคนท่ี เกยี่ วขอ้ ง ทง้ั ผบู้ รหิ ารระดบั นโยบาย และระดบั ปฏบิ ตั กิ าร รวมทง้ั ผมู้ จี ติ อาสา เขา้ รว่ มเปน็ ทมี ทำ� งานเปน็ ทมี ของตำ� บล โดยทางเอดสเ์ นต็ และทมี โคช้ จะสรา้ ง กระบวนการเพอื่ ใหค้ นในชมุ ชนลกุ ขน้ึ มาแกป้ ญั หาและสนบั สนนุ สขุ ภาวะของ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ในตำ� บลดว้ ยตนเอง ทำ� ใหเ้ กดิ การทำ� งานรว่ มกนั เปน็ ทมี ทเ่ี รยี กวา่ “ทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ระดบั ตำ� บล” หรอื ในทน่ี เ้ี รยี กวา่ “ทมี ชมุ ชน” และมกี ารโคช้ ใหท้ มี สามารถทำ� งานกนั เปน็ ทมี ได้ ดงึ และเพม่ิ ศกั ยภาพใหก้ บั คน ทมี สามารถออกแบบวางแผนการทำ� งานเพอื่ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ได้

156 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ ศกึ ษาโครงสรา้ งของชมุ ชน และคน้ หาคนทใ่ี ชเ่ ขา้ มารว่ มทมี คนทำ� งานเพอื่ สรา้ งการเปลยี่ นแปลงในชมุ ชนนนั้ ตอ้ งรโู้ ครงสรา้ งของ หนว่ ยงาน องคก์ รตา่ งๆ ในชมุ ชนโดยเฉพาะทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั ประเดน็ เพอื่ ออกแบบ วางแผนการทำ� งานใหส้ อดคลอ้ งกบั บรบิ ทดงั กลา่ ว รวู้ า่ จะตอ้ งไปพดู คยุ กบั ใคร หรอื เชญิ ชวนใครเขา้ มาในทมี แตล่ ะคนทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั ประเดน็ มบี ทบาทหนา้ ท่ี ความรบั ผดิ ชอบแบบไหน อยา่ งไร การคน้ หาคนเขา้ มาทำ� งานเปน็ ทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ระดบั ตำ� บล จงึ คน้ หา จากผู้ท่ีมีบทบาทและคนที่อยากจะลุกข้ึนมาแก้ปัญหาของชุมชน จากองค์ ประกอบหลกั ไดแ้ ก่ 1) องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ 2) ศนู ยพ์ ฒั นาครอบครวั 3) ศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ 4) โรงเรยี น 5) โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บล 6) สภา เดก็ และเยาวชนตำ� บล 7) ผนู้ ำ� ชมุ ชน 8) อาสาสมคั รสาธารณสขุ 9) กลมุ่ สตรี 10) กลมุ่ แมบ่ า้ น 11) กลมุ่ พอ่ แมผ่ ปู้ กครอง โดยเฉพาะผปู้ กครองผสู้ งู อายุ ฯลฯ ในแตล่ ะหนว่ ยงานจงึ ตอ้ งเขา้ ใจโครงสรา้ งและบทบาทหนา้ ทท่ี เี่ กยี่ วขอ้ งกบั กลมุ่ เปา้ หมายดว้ ย อาทิ องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ รปู แบบการปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ทมี่ อี ยทู่ ว่ั ประเทศทกุ จงั หวดั มี 3 ประเภท ไดแ้ ก่ องคก์ ารบรหิ ารสว่ นจงั หวดั (อบจ.) เทศบาล (นคร/เมอื ง/ตำ� บล) และองคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บล (อบต.) ซง่ึ ในพนื้ ทกี่ ารทำ� งานของโครงการนม้ี คี น ทำ� งานจากองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ เขา้ มารว่ มทมี ดว้ ย ไดแ้ ก่ เทศบาลตำ� บล ดงเยน็ เทศบาลตำ� บลบงึ เนยี ม อบต.นาหนองทมุ่ อบต.พระธาตุ อบต.กะฮาด องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ นน้ั มบี ทบาทหนา้ ทโี่ ดยตรงในการดแู ลเดก็ ปฐมวยั และครอบครวั โดยแบง่ ภารกจิ การทำ� งานผา่ นสว่ นงานตา่ งๆ ทง้ั ดา้ น

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 157 บรหิ ารและดา้ นการปกครอง ขนึ้ อยกู่ บั โครงสรา้ งการบรหิ ารของแตล่ ะตำ� บล อาทิ ดา้ นการศกึ ษากจ็ ะมกี องการศกึ ษาศาสนาและวฒั นธรรม ทดี่ แู ลศนู ย์ พฒั นาเดก็ เลก็ (ศพด.) โดยมนี กั วชิ าการศกึ ษา ผชู้ ว่ ยนกั วชิ าการศกึ ษา ครู และ ผชู้ ว่ ยครผู ดู้ แู ลเดก็ ดา้ นสาธารณสขุ กจ็ ะมกี องสวสั ดกิ ารสงั คม กองสาธารณสขุ ดแู ลงานงานสง่ เสรมิ สขุ ภาพและสาธารณสขุ และบางแหง่ กเ็ กย่ี วขอ้ งกบั งานดา้ น สาธารณสขุ และสง่ิ แวดลอ้ ม เปน็ ตน้ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บล (รพ.สต.) เดมิ คอื สถานอี นามยั ซงึ่ เปน็ แนวคดิ การขยายงานสาธารณสขุ มลู ฐาน ไปยงั ทอ้ งถนิ่ โดยคดิ วา่ การดแู ลสขุ ภาพควรเนน้ ทก่ี ารปอ้ งกนั และการปอ้ งกนั ที่ ดที ส่ี ดุ คอื ใหช้ าวบา้ นมที พี่ ง่ึ ดา้ นสขุ ภาพระดบั หมบู่ า้ น ระดบั ชมุ ชน จงึ มอี าสา สมคั รสาธารณสขุ (อสม.) ทส่ี ามารถรกั ษาขนั้ พนื้ ฐานได้ ลดการกระจกุ ตวั ทพี่ งุ่ เขา้ มาทโี่ รงพยาบาลจงั หวดั เรยี กไดว้ า่ สถานอี นามยั เปน็ สถานพยาบาลทม่ี คี วาม สำ� คญั ตอ่ การขบั เคลอื่ นงานสาธารณสขุ ของประเทศ และเปน็ สถานพยาบาลชนั้ ตน้ ทอ่ี ยใู่ กลช้ ดิ กบั ประชาชนมากทสี่ ดุ ไดร้ บั การยกฐานะจากสถานอี นามยั หรอื ศนู ยส์ ขุ ภาพชมุ ชน มาเปน็ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บล หรอื รพ.สต. เมอ่ื ปี พ.ศ. 2552 โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บล มกี ารใหบ้ รกิ ารสาธารณสขุ ทห่ี ลาก หลาย อาทิ การสง่ เสรมิ สขุ ภาพ การปอ้ งกนั โรค การรกั ษาพยาบาล การฟน้ื ฟู สภาพ และการคมุ้ ครองผบู้ รโิ ภค งานบรกิ ารดา้ นสาธารณสขุ ตา่ งๆ เชน่ ตรวจ รกั ษาพยาบาลขน้ั ตน้ การฝากครรภ์ การใหบ้ รกิ ารสรา้ งเสรมิ ภมู คิ มุ กนั โรค ฉดี วคั ซนี เดก็ การดแู ลโภชนาการเดก็ งานอนามยั โรงเรยี น ตรวจสขุ ภาพเบอ้ื งตน้ สำ� หรบั นกั เรยี น คดั กรองภาวะผดิ ปกตติ า่ งๆ เชน่ เบาหวาน ความดนั โลหติ คดั กรองมะเรง็ ปากมดลกู สำ� หรบั หญงิ วยั เจรญิ พนั ธ์ุ การดแู ลผพู้ กิ าร การดแู ลวยั ทำ� งาน การดแู ลผสู้ งู อายุ ตรวจสขุ ภาพเบอื้ งตน้ งานฟน้ื ฟสู มรรถภาพ ฯลฯ

158 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ เมอื่ มองปรชั ญาการกอ่ เกดิ และพฒั นาการของ รพ.สต. เจา้ หนา้ ทดี่ า้ น สาธารณสขุ จงึ ใหค้ วามสำ� คญั ตอ่ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั โดยใหค้ ำ� แนะนำ� และเปน็ ทปี่ รกึ ษาใหก้ บั พอ่ แมข่ องเดก็ ตง้ั แตก่ ารฝากครรภ์ และการดแู ลเยย่ี ม บา้ นของอสม. เปน็ ตน้ อกี ทงั้ มกี ารเฝา้ ระวงั สง่ เสรมิ พฒั นาการและสขุ ภาพ รวมทง้ั เสรมิ ความรคู้ วามเขา้ ใจใหผ้ ดู้ แู ลเดก็ ปฐมวยั สง่ เสรมิ สภาพแวดลอ้ มทเี่ ออ้ื ตอ่ การพฒั นาเดก็ ปฐมวยั เพอื่ ใหเ้ ดก็ มพี ฒั นาการสมวยั และสขุ ภาพทส่ี มบรู ณ์ แขง็ แรงตอ่ ไป สภาเดก็ และเยาวชน สภาเดก็ ฯ เปน็ อกี หนว่ ยงานหนงึ่ ทเี่ ปน็ กำ� ลงั สำ� คญั ใหก้ บั ทมี ชมุ ชนแตล่ ะ ทมี โดยทม่ี าของสภาเดก็ ฯ นน้ั เกดิ จากการจดั ตงั้ ตามมตขิ องสำ� นกั งานสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพและพทิ กั ษเ์ ดก็ เยาวชน ผดู้ อ้ ยโอกาสคนพกิ าร และผสู้ งู อายุ (ปจั จบุ นั เปลยี่ นเปน็ กรมกจิ การเดก็ และเยาวชนหรอื ดย.) กระทรวงการพฒั นาสงั คม และความมน่ั คงของมนษุ ย์ (พม.) ตง้ั แตป่ ี 2547 และไดข้ ยายผลใหม้ สี ภาเดก็ และเยาวชนใหค้ รบทงั้ 76 จงั หวดั ในปี 2549 ตอ่ มาไดม้ กี ารปรบั แกไ้ ขพระราชบญั ญตั สิ ง่ เสรมิ การพฒั นาเดก็ และ เยาวชนแหง่ ชาติ พ.ศ. 2550 และทแี่ กไ้ ขเพมิ่ เตมิ (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2560 กำ� หนด ใหม้ สี ภาเดก็ และเยาวชนตำ� บล สภาเดก็ และเยาวชนเทศบาล สภาเดก็ และ เยาวชนอำ� เภอ สภาเดก็ และเยาวชนเขต สภาเดก็ และเยาวชนจงั หวดั สภาเดก็ และเยาวชนกรงุ เทพมหานคร และสภาเดก็ และเยาวชนแหง่ ประเทศไทย ซงึ่ มี โครงสรา้ งเชอื่ มโยงกนั รวมทง้ั ใหห้ นว่ ยงานภาครฐั องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ องคก์ รเอกชน ภาคประชาสงั คม รว่ มสง่ เสรมิ สนบั สนนุ สภาเดก็ และเยาวชน ให้ มสี ว่ นรว่ มในการพฒั นาเดก็ และเยาวชน บทบาทของสภาเดก็ และเยาวชนนน้ั สามารถนำ� มาหนนุ เสรมิ การทำ� กจิ กรรมกบั เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 159 ผนู้ ำ� ชมุ ชน ผนู้ ำ� โดยธรรมชาตแิ ละปราชญช์ าวบา้ น ผนู้ ำ� ชมุ ชนทอ้ งถน่ิ ทเ่ี ปน็ ทางการปกครอง เชน่ กำ� นนั ผใู้ หญบ่ า้ น ผชู้ ว่ ย ผใู้ หญบ่ า้ น ประธานชมุ ชน รวมไปถงึ ผนู้ ำ� ในชมุ ชนทมี่ บี ทบาทสำ� คญั ทง้ั ผนู้ ำ� ทาง ธรรมชาติ ผนู้ ำ� ทางจติ วญิ ญานหรอื ศาสนา เชน่ พระ ครู พอ่ แมผ่ สู้ นใจใน กจิ กรรมสว่ นรวมตา่ งๆ ซงึ่ คนเหลา่ นมี้ บี ทบาทและเปน็ กำ� ลงั ทสี่ ำ� คญั มากในการ พฒั นาชมุ ชนในทกุ ๆ ดา้ น นอกจากกลมุ่ คนทมี่ บี ทบาทหนา้ ทตี่ ามโครงสรา้ งในหนว่ ยงานตา่ งๆ แลว้ ยงั มกี ลมุ่ ทเี่ ขา้ มารว่ มทมี ดว้ ยความตงั้ ใจ โดยเฉพาะกลมุ่ คนสนใจปญั หา เพราะเรม่ิ จากปญั หาของตนเอง เชน่ กลมุ่ คณุ พอ่ คณุ แม่ กลมุ่ ผสู้ งู อายุ เพราะ มตี น้ ทนุ ในเรอ่ื งการดแู ลเดก็ มาบา้ ง สามารถนำ� มาแลกเปลยี่ นประสบการณท์ ง้ั ความสำ� เรจ็ และปัญหาทค่ี น้ พบในการเลย้ี งดบู ตุ รหลาน และรว่ มกนั คน้ หา แนวทางการดแู ลทถ่ี กู ตอ้ ง เหมาะสมกบั บรบิ ทของทอ้ งถน่ิ โดยอาจจะเชญิ ผู้ เชยี่ วชาญดา้ นเดก็ ปฐมวยั ในพนื้ ที่ เชน่ ครศู นู ยเ์ ดก็ เลก็ มารว่ มใหข้ อ้ มลู ทเ่ี ปน็ ประโยชนอ์ กี ทางหนงึ่ อกี กลมุ่ หนง่ึ คอื กลมุ่ คนทสี่ นใจดา้ นการพฒั นาตนเองและสงั คม ซงึ่ อาจ จะไมไ่ ดอ้ ยใู่ นบทบาททตี่ อ้ งดแู ลเดก็ กลมุ่ คนเหลา่ นก้ี ระจายอยใู่ นทต่ี า่ งๆ เรา อาจจะสามารถสอ่ื สารกนั ไดผ้ า่ นการสอ่ื สงั คมออนไลนแ์ ละเปน็ กองหนนุ ในรปู แบบตา่ งๆ ตอ่ ไปไดใ้ นอนาคต การคน้ หาคนทใ่ี ชส่ ำ� หรบั การทำ� งานชมุ ชนนน้ั สามารถทำ� ไดห้ ลายรปู แบบ ทงั้ การจดั เวทสี นทนา การจดั กจิ กรรมรว่ มกบั หนว่ ยงานอนื่ ๆ การแนะนำ� บอกตอ่ เพอ่ื ใหเ้ ราเขา้ ไปพดู คยุ สรา้ งและรบั แรงบนั ดาลใจใหแ้ กก่ นั และกนั อาจ จะไมไ่ ดม้ ารว่ มทมี กนั ในวนั นี้ แตก่ ร็ วู้ า่ ยงั มผี ทู้ มี่ แี นวคดิ เดยี วกนั และสนบั สนนุ กนั ใหเ้ กดิ การเปลยี่ นแปลงได้

160 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ เชอื่ มโยงคนเขา้ มารว่ ม เพอ่ื สรา้ งทมี ของชมุ ชน เปา้ หมายของโคช้ และทมี ในชว่ งแรกคอื หาคนทใ่ี ช่ คนทมี่ ใี จอยาก ทำ� งานเพอื่ เดก็ เขา้ มารว่ มทมี การเชอ่ื มโยงคนเขา้ มารว่ มทมี นนั้ ทำ� ไดห้ ลายวธิ ี ทง้ั การประสานความ รว่ มมอื ไปยงั ผทู้ เ่ี กย่ี วขอ้ ง เลา่ ใหฟ้ งั ถงึ สถานการณด์ า้ นเดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ทไี่ ดม้ กี ารสำ� รวจขอ้ มลู เบอ้ื งตน้ และเลา่ ถงึ โครงการทอี่ งคก์ รและทมี โคช้ กำ� ลงั จะ รวมทมี ของชมุ ชนเพอ่ื ชว่ ยกนั จดั การกบั ปญั หา ชวนเขาเขา้ มารว่ มกนั เปน็ ทมี หรอื โคช้ ใชว้ ธิ ปี ระสานงานกบั คนทเ่ี รารจู้ กั คนุ้ เคยอยแู่ ลว้ ใหเ้ ขาออกความเหน็ วา่ ควรจะชวนใครเขา้ มาอกี บา้ ง และใหค้ นทเี่ รารจู้ กั ไปชวนคนเขา้ มา อกี วธิ กี ารหนง่ึ กค็ อื การจดั ประชมุ ชแ้ี จงวตั ถปุ ระสงคแ์ ละเปา้ หมายในการทำ� งานของเรา ขน้ั ตอนนเี้ ราจะพบวา่ มที งั้ คนทเี่ ชญิ ชวนเขา้ มาโดยคณุ สมบตั ทิ เ่ี หมาะ สมในการเขา้ มารว่ มกนั เปน็ ทมี และคนทอี่ าสาสมคั รเขา้ มา เปน็ คนหรอื กลมุ่ คน ทสี่ นใจอยากชว่ ยแกป้ ญั หาของชมุ ชน ไมว่ า่ คนทเี่ ขา้ มาในทมี จะมาดว้ ยวธิ ใี ด การ กอ่ รปู กอ่ รา่ งเพอ่ื จะเปน็ ทมี ทท่ี ำ� งานรว่ มกนั นนั้ เรม่ิ ตน้ จากตรงน้ี ดงั นน้ั การ ทำ� ความรจู้ กั กบั ทกุ คนในทมี และทำ� ใหค้ นในทมี รจู้ กั กนั และกนั มากขนึ้ เปน็ อกี บทบาทหนง่ึ ของการโคช้ แบบทมี โคช้ จะทำ� ขน้ั ตอนนไ้ี ดด้ ขี นึ้ หากโคช้ ไดม้ กี ารวเิ คราะหแ์ ละทำ� แผนทค่ี วาม สมั พนั ธข์ องคนในชมุ ชนมากอ่ น เพราะโคช้ จะมองเหน็ วา่ ควรเชอ่ื มโยงใครเขา้ มา บา้ ง และมองเหน็ ความสมั พนั ธข์ องคนแตล่ ะคนวา่ สมั พนั ธก์ นั อยา่ งไร มใี ครบา้ ง ทย่ี งั ไมค่ อ่ ยคนุ้ เคยกนั มใี ครบา้ งทส่ี นทิ สนมกนั อยแู่ ลว้ แมแ้ ตโ่ คช้ เองกจ็ ะไดเ้ หน็ ตนเองวา่ มใี ครบา้ งทเ่ี รายงั ไมค่ อ่ ยไดพ้ ดู คยุ ดว้ ย

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 161 ชว่ งนส้ี ำ� หรบั โคช้ คอื การรจู้ กั กลมุ่ เปา้ หมายของการโคช้ ตามหลกั การ โคช้ คอื การคน้ หาวา่ จะโคช้ ใหก้ บั ใคร (Who) รวู้ า่ แตล่ ะคนทำ� งานอะไร เปน็ อยา่ งไร เปน็ คนแบบไหน ตอ้ งการการโคช้ แบบไหน วเิ คราะหอ์ ยา่ งละเอยี ดเพอ่ื ใหเ้ หน็ วา่ ผลจากการโคช้ นนั้ มใี ครไดป้ ระโยชนบ์ า้ ง เชน่ คนในทมี ชมุ ชนทไ่ี ดร้ บั การโคช้ องคก์ รตน้ สงั กดั ของคนทไี่ ดร้ บั การโคช้ คนในชมุ ชนทโ่ี คช้ ชไี่ ปทำ� งาน ดว้ ย อยา่ งเชน่ เดก็ ครอบครวั ผปู้ กครอง เปน็ การวเิ คราะหท์ งั้ กลมุ่ เปา้ หมาย หลกั ของโคช้ และกลมุ่ เปา้ หมายทท่ี มี ชมุ ชนตอ้ งทำ� งานดว้ ย สรา้ งความสมั พนั ธ์ ความไวว้ างใจ เปา้ หมายของโคช้ คอื ทำ� ใหท้ มี ยอมรบั ในตวั โคช้ และยอมรบั การ ทำ� งานผา่ นการโคช้ มคี วามจรงิ ใจและตกลงรว่ มกนั ทงั้ สองฝา่ ย และทำ� ใหภ้ ายใน ทมี มคี วามสมั พนั ธท์ ด่ี ตี อ่ กนั ดว้ ย สว่ นเปา้ หมายของทมี ในขนั้ ตอนนค้ี อื ความสมั พนั ธท์ ดี่ ตี อ่ กนั พรอ้ มท่ี จะทำ� งานไปดว้ ยกนั การสร้างความสัมพันธ์ระหว่างโค้ชกับผู้รับการโค้ชน้ันส�ำคัญที่สุด เพราะเปน็ จดุ เรมิ่ ตน้ ของการเปดิ ใจ ยอมรบั และนำ� ไปสคู่ วามไวว้ างใจ (trust) การโคช้ บางประเภทนนั้ ผรู้ บั การโคช้ จะเปน็ คนเลอื กโคช้ เอง เพราะตอ้ งดวู า่ จะ ไปดว้ ยกนั ไดไ้ หม รสู้ กึ สบายใจ ไมอ่ ดึ อดั ปลอดภยั ในเวลาทส่ี นทนากนั หรอื ไม่ ซงึ่ เปน็ การวดั ดว้ ยความรสู้ กึ ทงั้ สนิ้ แตก่ ารวดั ดว้ ยความรสู้ กึ น้ี เกดิ จากทา่ ที (approach) การเขา้ หาของโคช้ การแสดงใหเ้ หน็ ความจรงิ ใจ ทศั นคตขิ องโคช้ ท่ี ผา่ นการแสดงออกบางอยา่ ง เชน่ เคารพศกั ดศ์ิ รคี วามเปน็ มนษุ ย์ เอาใจใส่ ดแู ล ไมแ่ สดงออกใหผ้ รู้ บั การโคช้ รสู้ กึ วา่ ตวั เองไมเ่ กง่ ทำ� ไมเรอื่ งแคน่ ค้ี ดิ ไมไ่ ดท้ ำ� ไมไ่ ด้

162 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ หรอื มงุ่ แตจ่ ะแนะนำ� ชแี้ นะบอกทางออกโดยไมร่ บั ฟงั ชว่ งเวลาทสี่ นทนากนั โคช้ กเ็ ปน็ ผพู้ ดู อยฝู่ า่ ยเดยี ว เปน็ ตน้ สมั พนั ธภาพทดี่ รี ะหวา่ งโคช้ กบั ทมี ชมุ ชนและคนในชมุ ชนนน้ั ตอ้ งอยบู่ น พน้ื ฐานของการเคารพนบั ถอื กนั ใหเ้ กยี รตแิ ละปฏบิ ตั ติ อ่ คนในทมี อยา่ งเทา่ เทยี ม ใหค้ วามสนใจ เอาใจใส่ ดแู ล แสดงออกถงึ การรบั ฟงั และฟงั คนในทมี ทกุ คน อยา่ งลกึ ซง้ึ ไมด่ ว่ นสรปุ ไมต่ ดั สนิ ไมด่ ว่ นสวนกลบั สว่ นหนง่ึ ของการสรา้ งความสมั พนั ธแ์ ละความไวว้ างใจทมี่ ตี อ่ กนั จนนำ� ไปสคู่ วามรว่ มมอื กนั ระหวา่ งโคช้ กบั ทมี ชมุ ชนกค็ อื การมกี ตกิ ารว่ มหรอื ขอ้ ตกลง รว่ มวา่ การโคช้ นจ้ี ะเรมิ่ ตน้ เมอื่ ไหรแ่ ละจะเดนิ ไปดว้ ยกนั จนถงึ ตอนไหน ขอ้ ตกลงการโคช้ เชน่ ทมี กบั โคช้ จะพบกนั สปั ดาหล์ ะครง้ั มกี ารตดิ ตอ่ สอื่ สารกนั สมำ�่ เสมอ เปน็ ขอ้ ตกลงใหร้ วู้ า่ ตา่ งฝา่ ยตา่ งรบั ผดิ ชอบ ไมท่ อดทง้ิ กนั ระหวา่ งทาง แสดงถงึ ความจรงิ จงั และจรงิ ใจตอ่ กนั สรา้ งความผกู พนั มนั่ หมาย (Commitment) ระหวา่ งโคช้ กบั ทมี ชมุ ชน โดยโคช้ สามารถอธบิ ายถงึ แผนการ โคช้ วา่ เปา้ หมายของการโคช้ ชว่ งแรกจะเหน็ อะไร จากนน้ั จะเดนิ ไปอยา่ งไรตอ่ และผรู้ บั การโคช้ จะใหค้ วามรว่ มมอื กบั โคช้ อยา่ งไรบา้ ง จนทา้ ยทสี่ ดุ โคช้ ชจ่ี ะตอ้ ง มศี กั ยภาพ วางแผนการทำ� งานและปฏบิ ตั งิ านตามเปา้ หมายได้ เปน็ การบอกถงึ หวั ใจสำ� คญั ของแตล่ ะชว่ งวา่ จะเปน็ อยา่ งไร ทง้ั สองฝา่ ยกจ็ ะมองเหน็ เสน้ ทางของ ความสมั พนั ธน์ วี้ า่ จะเดนิ ไปดว้ ยกนั จนถงึ เปา้ หมายไดอ้ ยา่ งไร กระบวนการสรา้ งความสมั พนั ธน์ น้ั นอกจากเปน็ กระบวนการทท่ี ำ� โดย โคช้ แลว้ ยงั เปน็ เรอื่ งทค่ี นในทมี ควรมกี จิ กรรมสรา้ งความสมั พนั ธภ์ ายในทมี เปน็ ระยะ ทงั้ กจิ กรรมทเ่ี ปน็ การออกแบบรว่ มกนั ของทมี และการสรา้ งสมั พนั ธส์ ว่ น บคุ คล ภายในทมี ตอ้ งมกี ารดแู ลความสมั พนั ธใ์ หด้ ี ไมล่ ะเลยมองขา้ มเรอ่ื งความ สมั พนั ธ์

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 163 ในเรอ่ื งนี้ บางทมี มกี จิ กรรมสรา้ งความสมั พนั ธค์ วบคไู่ ปกบั การทำ� งาน เชน่ การจดั ประชมุ วางแผนการทำ� งานนอกสถานทเี่ พอื่ ใหค้ นในทมี ไดผ้ อ่ นคลาย พกั ผอ่ น และทำ� กจิ กรรมอนื่ ๆ รว่ มกนั ทง้ั แคมปป์ ง้ิ ทำ� อาหารดว้ ยกนั รอ้ งเพลง สนั ทนาการ บางทมี นดั วางแผนงานและรบั ประทานอาหารรว่ มกนั หลายทมี มี การดแู ลเอาใจใสก่ นั เชน่ วนั หยดุ หรอื เมอื่ เพอื่ นในทมี ตอ้ งเขา้ เวรทำ� งานกท็ ำ� อาหารไปฝาก ไปเยย่ี มเยยี นกนั ถงึ บา้ น นดั หมายพบปะพดู คยุ กนั เปน็ ตน้ เหลา่ นี้ เปน็ การสรา้ งสายสมั พนั ธท์ ด่ี ตี อ่ กนั และชว่ ยใหเ้ กดิ ความรกั สามคั คกี นั ในทมี พรอ้ มทจี่ ะชว่ ยเหลอื ดแู ล สนบั สนนุ และผลกั ดนั กนั และกนั ซง่ึ เปน็ สว่ นสำ� คญั ในการทำ� งานเปน็ ทมี เพอื่ ไปสเู่ ปา้ หมาย

164 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ สรา้ งเปา้ หมายรว่ มของทมี ตงั้ เปา้ หมายของโคช้ สำ� หรบั ทมี ชมุ ชนนน้ั การมเี ปา้ หมายรว่ มและเปน็ เปา้ หมายทช่ี ดั เจนนนั้ สำ� คญั มาก เพอื่ ใหท้ กุ คนในทมี รวู้ า่ จดุ หมายปลายทางของการทำ� งานนท้ี ำ� ไป เพื่ออะไร การมีเป้าหมายจะท�ำให้แต่ละคนช่วยกันคิดหาหนทางท่ีจะไปสู่ เป้าหมายนน้ั ใหไ้ ด้ และมคี วามมงุ่ มน่ั ตง้ั ใจทจ่ี ะทำ� ใหเ้ ปา้ หมายนน้ั เปน็ จรงิ ขนึ้ มา เปา้ หมายของโคช้ กค็ อื การทำ� ใหท้ มี ชมุ ชนไปถงึ เปา้ หมายทท่ี มี ตอ้ งการได้ แลว้ เปา้ หมายทที่ มี ชมุ ชนตอ้ งการคอื อะไร โคช้ ตอ้ งทำ� กระบวนการตงั้ เปา้ หมาย (Goal setting) ใหท้ มี ชมุ ชนมเี ปา้ หมายหรอื ภาพฝนั ทท่ี มี ชมุ ชนอยากเหน็ รว่ มกนั ทำ� ใหท้ กุ คนในทมี มเี ปา้ หมายรว่ มกนั ทชี่ ดั เจน ในระยะแรกของโครงการไดเ้ คยมกี ารทำ� ภาพฝนั ของชมุ ชนมาบา้ งแลว้ โครงการระยะท่ี 2 มคี นในทมี ของชมุ ชนเพมิ่ ขนึ้ ทกุ คนทเ่ี ขา้ รว่ มในทมี มคี วาม เขา้ ใจมากขนึ้ วา่ การเขา้ มารว่ มกนั เปน็ ทมี กเ็ พอ่ื ลกุ ขน้ึ มาแกป้ ญั หาเกย่ี วกบั เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั และสรา้ งสรรคน์ วตั กรรมทท่ี ำ� ใหช้ มุ ชนเหมาะสมในการ เลย้ี งเดก็ ใหเ้ ตบิ โตอยา่ งมคี ณุ ภาพและมคี วามสขุ การตง้ั เปา้ หมายอาจจะไมแ่ จม่ ชดั ในครง้ั แรกๆ บางครง้ั อาจจะฟงั เปน็ นามธรรม เปน็ เหมอื นคำ� ขวญั และเปา้ หมายนนั้ มหี ลายระดบั และหลายระยะ เชน่ เปา้ หมายสงู สดุ เปา้ หมายหลกั เปา้ หมายรอง เปา้ หมายยอ่ ย เปา้ หมาย ระยะสน้ั ระยะกลาง ระยะยาว เปน็ ตน้ ดงั นน้ั กระบวนการทำ� เปา้ หมายรว่ มเพอ่ื ใหท้ กุ คนเกดิ ภาพทช่ี ดั เจนรว่ มกนั นนั้ อาจจะตอ้ งทำ� หลายครง้ั และเมอื่ ไดเ้ ปา้ หมาย แลว้ จะตอ้ งทบทวนกนั บอ่ ยๆ เพอ่ื ใหเ้ รารวู้ า่ เราจะไปไหน และตอนนเ้ี ราเดนิ มา ถงึ จดุ ไหนแลว้

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 165 ในแตล่ ะทมี ตำ� บล โคช้ ไดส้ นทนาถงึ เปา้ หมายของทมี ชมุ ชนหลายครง้ั มที งั้ กระบวนการใหป้ น้ั ดนิ นำ�้ มนั เปน็ ภาพฝนั ของชมุ ชน ทงั้ เขยี นเปา้ หมายทท่ี มี ชมุ ชนอยากเหน็ มกี ารพดู คยุ กบั บอ่ ยๆ วา่ อยากเหน็ อะไร อยากใหม้ อี ะไรเกดิ ขน้ึ บา้ ง พรอ้ มทง้ั เหตผุ ลวา่ ทำ� ไมถงึ อยากใหเ้ ปน็ เชน่ นน้ั เพอื่ ใหภ้ าพฝนั ของชมุ ชนชดั ทส่ี ดุ กอ่ นทจ่ี ะวางแผนงานวา่ จะทำ� เปา้ หมายทอี่ ยากเหน็ ใหเ้ ปน็ จรงิ ไดอ้ ยา่ งไร ยกตวั อยา่ งกระบวนการตง้ั เปา้ หมายรว่ มของทมี • แตล่ ะคนในทมี ทบทวนเปา้ หมายของตวั เอง ทงั้ เปา้ หมายชวี ติ เปา้ หมายในหนา้ ทก่ี ารงานหรอื อาชพี และเปา้ หมายหรอื ภาพฝนั วา่ เราอยากเหน็ ชมุ ชนของเราเปน็ อยา่ งไร โดยมตี วั เรา ครอบครวั ของเรา คนรอบขา้ งในชมุ ชน ของเราอยใู่ นภาพฝนั นนั้ ดว้ ย สงิ่ สำ� คญั ในการคดิ ภาพฝนั ของชมุ ชนหรอื การตง้ั เปา้ หมายนนั้ จะตอ้ งหลกี เลย่ี งเรอื่ งงบประมาณและความเปน็ ไปไดต้ า่ งๆ ออกไป กอ่ น เพอ่ื ใหส้ งิ่ ทเ่ี ราฝนั นน้ั ไมต่ ดิ กรอบ • เขยี นเปา้ หมายหรอื วาดภาพเปา้ หมายของแตล่ ะคนในกระดาษของ ตวั เอง ทง้ั เปา้ หมายชวี ติ เปา้ หมายในหนา้ ทก่ี ารงานอาชพี เปา้ หมายทเี่ ปน็ ภาพ ฝนั ของชมุ ชน • คน้ หาแรงบนั ดาลใจของแตล่ ะคนทอ่ี ยากจะมงุ่ ไปสเู่ ปา้ หมายนนั้ ไม่ วา่ แรงบนั ดาลใจนนั้ จะเปน็ เรอ่ื งทจ่ี บั ตอ้ งได้ เปน็ เพยี งความคดิ ความรสู้ กึ ภายใน หรอื อะไรกต็ ามทเี่ ปน็ แรงผลกั ดนั ใหเ้ ขาอยากทำ� อยากเหน็ ดว้ ยความเชอ่ื วา่ ทกุ คนตอ้ งมแี รงบนั ดาลใจ คน้ หาใหไ้ ดว้ า่ อะไรทำ� ใหอ้ ยากทำ� เปา้ หมายนใ้ี หส้ ำ� เรจ็ • เลา่ เปา้ หมายของเราแตล่ ะเปา้ หมายใหก้ บั คนในทมี และโคช้ ฟงั ทกุ คนจะมองเหน็ เปา้ หมายในชวี ติ ของตนเองและผอู้ น่ื และมองเหน็ วา่ แตล่ ะเปา้ หมาย ในชวี ติ เรานน้ั สอดคลอ้ งกนั หรอื ไม่ อยา่ งไร กบั เปา้ หมายของสว่ นรวมนน้ั ไปดว้ ย กนั ไดอ้ ยา่ งไร

166 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ • โคช้ ใชก้ ารฟงั อยา่ งตงั้ ใจ และจบั ประเดน็ โคช้ กจ็ ะมองเหน็ เปา้ หมาย ในชวี ติ ของแตล่ ะคนในทมี เปา้ หมายในหนา้ ทก่ี ารงานอาชพี และเปา้ หมายวา่ อยากเหน็ ชมุ ชนเปน็ อยา่ งไร รวมทงั้ แรงบนั ดาลใจในแตล่ ะเปา้ หมายวา่ ทำ� ไมจงึ อยากทำ� ใหส้ ำ� เรจ็ • ดงึ เปา้ หมายทเ่ี ปน็ ภาพฝนั ชมุ ชนของแตล่ ะคน มาสรา้ งภาพฝนั รว่ ม กนั คน้ หาจดุ เหมอื นและจดุ ตา่ ง แลกเปลย่ี น อภปิ รายกนั เพอื่ วาดภาพฝนั ชมุ ชนทท่ี กุ คนอยากเหน็ รว่ มกนั ขน้ั ตอนนอี้ าจจะใชก้ ารปน้ั ดนิ นำ�้ มนั หรอื ทำ� แบบจำ� ลองออกมาเปน็ โมเดลชมุ ชนทท่ี กุ คนอยากเหน็ กไ็ ด้ • หากแตล่ ะตำ� บลมสี ถานทปี่ ระชมุ พบปะกนั ของทมี หรอื สถานทท่ี ำ� การ ของทมี ชมุ ชน ใหน้ ำ� ภาพฝนั หรอื แบบจำ� ลองชมุ ชนทที่ กุ คนอยากเหน็ นมี้ าวางไว้ เพอ่ื ใหท้ กุ คนไดเ้ หน็ เสมอ เพอื่ เปน็ การยำ้� เปา้ หมายทเี่ ราอยากไปใหถ้ งึ จรงิ ๆ

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 167 คน้ หาความจรงิ ในปจั จบุ นั เขา้ ใจปญั หาและตน้ ทนุ ของชมุ ชน โคช้ และทมี ทำ� ความเขา้ ใจกบั สถานการณค์ วามเปน็ จรงิ ในทกุ ดา้ น ทงั้ ภาพรวมของปญั หาทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั กลมุ่ เปา้ หมายเพอื่ นำ� มาวเิ คราะหป์ ญั หาและ สาเหตุ และการสำ� รวจตน้ ทนุ ในดา้ นตา่ งๆ ของทมี และชมุ ชน นำ� ความเปน็ จรงิ ทกุ ดา้ นเพอ่ื ดวู า่ เราจะวางแผนการทำ� งานอยา่ งไร สงิ่ ทเ่ี ปน็ อยใู่ นปจั จบุ นั กบั เปา้ หมาย ห่างกันแค่ไหน และต้องท�ำอะไรบ้างเพื่อไปสู่เป้าหมายแต่ละข้ันจนไปถึง เป้าหมายสงู สดุ การคน้ หาความจรงิ แบง่ ปนั ขอ้ มลู อาจแบง่ ออกเปน็ • สำ� รวจขอ้ มลู เกย่ี วกบั กลมุ่ เปา้ หมายจากหนว่ ยงานตา่ งๆ วา่ หนว่ ยงาน ใดมขี อ้ มลู ของกลมุ่ เปา้ หมายอยา่ งไรบา้ ง มกี ารสำ� รวจครง้ั สดุ ทา้ ยเมอ่ื ไหร่ รวมไป ถงึ วธิ กี ารสำ� รวจของแตล่ ะหนว่ ยงาน มกี ารทำ� โครงการอะไรไปแลว้ บา้ งทเ่ี กยี่ ว กบั กลมุ่ เปา้ หมาย และโครงการทกี่ ำ� ลงั ดำ� เนนิ การ ทง้ั จากหนว่ ยงานภายใน ตำ� บลและหนว่ ยงานภายนอกทเี่ ขา้ มา ผลของการทำ� โครงการตา่ งๆ เปน็ อยา่ งไร ขอ้ มลู สว่ นนที้ ำ� ไดจ้ ากการจดั การกระบวนการสนทนาแลกเปลย่ี นขอ้ มลู กนั ในทมี และเชญิ หนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งมาใหข้ อ้ มลู เพม่ิ เตมิ • สำ� รวจขอ้ มลู กลมุ่ เปา้ หมายทเี่ ปน็ จรงิ ในปจั จบุ นั ขอ้ มลู ของเดก็ ปฐมวยั ในทกุ ดา้ น ทง้ั การเลย้ี งดู พฒั นาการ พฤตกิ รรม การบรโิ ภค การเตบิ โต ตามวยั สขุ ภาพ ฯลฯ ขอ้ มลู สถานการณข์ องครอบครวั สภาพปญั หาเปน็ อยา่ งไร อาจจะเนน้ ขอ้ มลู ทตี่ อ้ งการใชง้ านเปน็ พเิ ศษ ขนึ้ อยกู่ บั การออกแบบการ สำ� รวจขอ้ มลู ของทมี ชมุ ชน

168 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ • นำ� ขอ้ มลู ของกลมุ่ เปา้ หมายทเ่ี ปน็ จรงิ มาจดั หมวดหมู่ เพอื่ ดภู าพ รวมและแนวโนม้ ของปญั หา วเิ คราะหป์ ญั หาวา่ มเี หตปุ จั จยั มาจากอะไรบา้ ง เกย่ี วขอ้ ง สมั พนั ธก์ นั อยา่ งไร เพอ่ื คน้ หาจดุ คาดงดั ในสว่ นนส้ี ามารถวเิ คราะห์ ดว้ ยเครอื่ งมอื ของการคดิ กระบวนระบบได้ ทงั้ เพอื่ เปน็ การฝกึ การวเิ คราะห์ และ นำ� สง่ิ ทว่ี เิ คราะหไ์ ปใชใ้ นการวางแผนการทำ� งานได้ • ค้นหาศักยภาพของทีมชุมชนที่ใช้ในการท�ำงานว่าใครมีความ สามารถ ความรู้ ทกั ษะดา้ นใดบา้ ง เพอ่ื ใหเ้ หน็ ศกั ยภาพของคนในทมี วเิ คราะห์ ตน้ ทนุ ทมี่ อี ยแู่ ลว้ ดวู า่ ทมี ตอ้ งการศกั ยภาพดา้ นใดเพมิ่ เตมิ อกี ควรเสรมิ ความรู้ ดา้ นใด หรอื จะมใี ครถา่ ยทอดความรใู้ หก้ บั คนในทมี ไดบ้ า้ ง รวมไปถงึ คนในทมี ใครอยากเสรมิ ทกั ษะความรคู้ วามสามารถดา้ นใด แตล่ ะคนอยากจะทำ� งานใน ดา้ นใด สว่ นไหน เพอ่ื แบง่ บทบาทของคนในทมี ใหเ้ หมาะสม • คน้ หาตน้ ทนุ ทเ่ี ปน็ ศกั ยภาพของชมุ ชน ตน้ ทนุ ทเ่ี ปน็ ทรพั ยกร เชน่ สถานทจ่ี ดั กจิ กรรม งบประมาณจากหนว่ ยงานไหนบา้ ง มแี หลง่ ทนุ สนบั สนนุ ใดบา้ ง โครงสรา้ งทเ่ี ออ้ื ตอ่ การทำ� งาน กฎระเบยี บทเี่ ออื้ ตอ่ การทำ� งาน หากมี นอ้ ยหรอื มไี มเ่ พยี งพอตอ้ งทำ� อยา่ งไร เพอื่ ใหช้ ว่ ยกนั หาหนทางทจ่ี ะมตี น้ ทนุ ใน การทำ� งานตามแผนงาน ข้อมูลความเป็นจริงและต้นทุนเหล่าน้ีจะช่วยให้ทีมชุมชนน�ำมาใช้ ประกอบในการวางแผนการทำ� งานไปสเู่ ปา้ หมายได้ สำ� หรบั โครงการนี้ ในการทำ� โครงการระยะแรกไดม้ กี ารสำ� รวจขอ้ มลู ของกลมุ่ เปา้ หมายเพอื่ ใหเ้ หน็ สถานการณป์ ญั หาวา่ ควรจะตอ้ งลกุ ขน้ึ มารว่ มมอื กันแก้ไข เม่ือระยะเวลาผ่านไปหลายคนในทีมชุมชนสะท้อนว่าเกิดการ เปลย่ี นแปลงของขอ้ มลู กลมุ่ เปา้ หมายบางสว่ น มที ง้ั เดก็ เกดิ ใหม่ การยา้ ยเขา้ ยา้ ย ออก สถานการณข์ องครอบครวั ทเ่ี ปลยี่ นแปลงไป และขอ้ มลู ทไ่ี ดม้ าตอนแรกนนั้ ไมค่ รบบา้ ง ไมถ่ กู ตอ้ งตามความเปน็ จรงิ บา้ งเนอ่ื งจากผใู้ หข้ อ้ มลู ปกปดิ ขอ้ มลู

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 169 ดงั นนั้ การสำ� รวจขอ้ มลู ของแตล่ ะตำ� บลในระยะนี้ จงึ มกี ารออกแบบ การเกบ็ ขอ้ มลู จดั ระบบขอ้ มลู ใหมใ่ หส้ อดคลอ้ งกบั การนำ� ขอ้ มลู มาใช้ โดยแตล่ ะ ตำ� บลใชว้ ธิ กี ารเกบ็ ขอ้ มลู เปน็ ระยะๆ เพอ่ื อพั เดทขอ้ มลู ทเ่ี กดิ การเปลยี่ นแปลงไป ดว้ ย และสว่ นหนงึ่ กเ็ พอื่ เพมิ่ เตมิ ขอ้ มลู ทขี่ าดไป การสำ� รวจขอ้ มลู ในครงั้ ถดั ๆ ไป เมอ่ื ผใู้ หข้ อ้ มลู เกดิ ความไวว้ างใจ หรอื ไดค้ รนุ่ คดิ ทบทวนถงึ ประโยชนจ์ ากการให้ ขอ้ มลู ความจรงิ กจ็ ะคอ่ ยๆ ปรากฎมากขน้ึ เรื่องของการส�ำรวจข้อมูลเพื่อให้ได้ข้อมูลจริงนั้น เป็นเร่ืองที่ต้อง รอบคอบเปน็ อยา่ งมาก หากทมี ไดข้ อ้ มลู ทไี่ มต่ รงกบั ความเปน็ จรงิ การแกป้ ญั หา กจ็ ะไมถ่ กู จดุ และการชว่ ยเหลอื กจ็ ะไมท่ วั่ ถงึ ทำ� ใหเ้ ดก็ บางคนตกหลน่ ไปเพราะ คนทำ� งานไมไ่ ดน้ บั รวมอยใู่ นรายชอื่ ทจ่ี ะตอ้ งเขา้ ไปชว่ ยเหลอื เรง่ ดว่ น จากการสนทนาถอดบทเรยี นกบั ทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ตำ� บลไดเ้ ลา่ ถงึ เรอื่ งทบ่ี างคนสงั เกตเหน็ วา่ ในการเกบ็ ขอ้ มลู ครง้ั แรกๆ นนั้ บางครอบครวั ใหข้ อ้ มลู ไมจ่ รงิ ปกปดิ ขอ้ มลู ใหข้ อ้ มลู ทดี่ เู ปน็ กลางๆ จงึ ทำ� ใหไ้ มเ่ หน็ ปญั หาทแ่ี ทจ้ รงิ แตเ่ มอื่ ทมี สำ� รวจขอ้ มลู ลงพน้ื ทไี่ ปพดู คยุ สอบถามหลายครง้ั เขา้ ผใู้ หข้ อ้ มลู เกดิ ความ รสู้ กึ คนุ้ เคยและบางคนกม็ ปี ญั หาทอ่ี ยากใหใ้ ครรบั ฟงั หรอื ขอ ความชว่ ยเหลอื จงึ บอกขอ้ มลู จรงิ เชน่ ครอบครวั ทเี่ ดก็ อยกู่ บั ยาย ในครง้ั แรกๆ กใ็ หข้ อ้ มลู วา่ พอ่ แมข่ องเดก็ สง่ เงนิ มาใหเ้ ลย้ี ง ดเู ดก็ ทกุ เดอื นแตข่ อ้ มลู จรงิ ทเ่ี ปดิ เผยภายหลงั นน้ั ทำ� ใหร้ วู้ า่ พอ่ แมเ่ ดก็ ไมไ่ ดส้ ง่ เงนิ มาใหน้ านแลว้ และยายกไ็ มม่ รี ายไดใ้ นการ เลยี้ งดเู ดก็ มเี งนิ จากรฐั ทใ่ี หก้ บั ผสู้ งู อายกุ ไ็ มเ่ พยี งพอทจี่ ะใชจ้ า่ ย ตอ่ เดอื น แมม้ รี ายไดจ้ ากการรบั จา้ งลา้ งจานในงานตา่ งๆ ทจี่ ดั ในตำ� บลบา้ งแตก่ น็ านๆ จงึ จะมรี ายไดเ้ ขา้ มา ถงึ อยา่ งไรกไ็ ม่ เพยี งพออยดู่ ี เปน็ ตน้

170 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ นอกจากการสำ� รวจขอ้ มลู เฉพาะประเดน็ แลว้ ยงั มขี อ้ สงั เกตทน่ี า่ สนใจวา่ ขอ้ มลู บางสว่ นนนั้ ไดม้ าจากเพอ่ื นบา้ น และ อสม.1 ทท่ี ำ� หนา้ ทเ่ี กบ็ ขอ้ มลู ใหก้ บั ทางสาธารณสขุ นอกจากจะมขี อ้ มลู ทที่ างสาธารณสขุ ตอ้ งใชแ้ ลว้ ยงั มขี อ้ มลู อน่ื ๆ เกย่ี วกบั เดก็ และครอบครวั ทไี่ มไ่ ดบ้ นั ทกึ ไว้ เชน่ สภาพครอบครวั เรอื่ งความ รนุ แรงในครอบครวั พฤตกิ รรมของเดก็ สภาพปญั หาอน่ื ๆ ของครอบครวั นนั้ ที่ สง่ ผลตอ่ เดก็ เกอื บทกุ พนื้ ทนี่ นั้ ตอ้ งพงึ่ พาขอ้ มลู จาก อสม. และการมี อสม. อยู่ ในทมี ชมุ ชน กช็ ว่ ยเตมิ เตม็ ขอ้ มลู ไดเ้ ปน็ อยา่ งมาก การเชอื่ มโยงขอ้ มลู และ วเิ คราะหข์ อ้ มลู ใหเ้ หน็ ภาพรวมกจ็ ะทำ� ไดด้ ยี งิ่ ขน้ึ ถา้ ชมุ ชนทำ� ระบบขอ้ มลู ไดด้ กี จ็ ะมปี ระโยชนต์ อ่ การทำ� งานมาก ทง้ั การ ทำ� ใหเ้ หน็ ภาพรวมของปญั หา การใชข้ อ้ มลู รว่ มกนั หรอื สำ� รวจขอ้ มลู รว่ มกนั ตา่ ง ฝา่ ยตา่ งเตมิ ขอ้ มลู ใหก้ นั เพอื่ ทำ� ใหข้ อ้ มลู ของกลมุ่ เปา้ หมายของแตล่ ะหนว่ ยงาน ตรงกนั จะทำ� ใหม้ องเหน็ ความจรงิ ไดอ้ ยา่ งรอบดา้ น การใชข้ อ้ มลู เลอื กขอ้ มลู วเิ คราะหป์ ญั หากจ็ ะทำ� ไดด้ ขี นึ้ ทำ� ใหน้ ำ� ไปใชจ้ ดั การปญั หาไดต้ รงจดุ อกี ทงั้ การ เหน็ ขอ้ มลู ทง้ั หมดจะทำ� ใหช้ มุ ชน “ตน่ื ” อยา่ งทห่ี ลายคนไดส้ ะทอ้ นวา่ “เมอื่ เหน็ ขอ้ มลู กแ็ ปลกใจวา่ ในชมุ ชนเรามเี รอ่ื งแบบนดี้ ว้ ยหรอื ?” การตน่ื มาเหน็ ความจรงิ จะทำ� ใหร้ สู้ กึ วา่ ตอ้ งลกุ ขนึ้ มาจดั การแกป้ ญั หา ในชว่ งแรกของการโคช้ และการสรา้ งทมี หากเรมิ่ ตน้ ดว้ ยการทำ� ความ เขา้ ใจกบั ปญั หาโดยใชข้ อ้ มลู ความเปน็ จรงิ ในชมุ ชน โคช้ จะตอ้ งสรา้ งกระบวนการ เพอื่ ใหท้ มี ชมุ ชนสามารถเกบ็ ขอ้ มลู ไดถ้ กู ตอ้ ง และจดั ระบบขอ้ มลู เปน็ เพอ่ื นำ� ขอ้ มลู ดงั กลา่ วมาใชใ้ นการวเิ คราะหป์ ญั หาของชมุ ชนได้ สว่ นทมี ชมุ ชนกไ็ ดเ้ รยี นรู้ 1 อาสาสมคั รสาธารณสขุ ประจำ� หมบู่ า้ น (อสม.) เปน็ กลมุ่ บคุ คลภายในชมุ ชนทไ่ี ดร้ บั การอบรมใหค้ วามรู้ จากเจา้ หนา้ ทส่ี าธารณสขุ และปฏบิ ตั งิ านดา้ นสาธารณสขุ ดว้ ยความเสยี สละตอ่ ประชาชนในหมบู่ า้ น โดยมี บทบาทหนา้ ทใ่ี นการดแู ล ใหค้ ำ� แนะนำ� ในการปฏบิ ตั ติ นใหถ้ กู ตอ้ งตามหลกั สขุ อนามยั เพอื่ สขุ ภาพของ ตนเอง และใหก้ ารชว่ ยเหลอื ขน้ั พนื้ ฐานกบั คนในชมุ ชน

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 171 การเกบ็ ขอ้ มลู และจดั ระบบขอ้ มลู เพอ่ื นำ� มาใชง้ านจรงิ อกี ทง้ั กจิ กรรมการเกบ็ ขอ้ มลู สำ� รวจขอ้ มลู นน้ั เปน็ กจิ กรรมเพอ่ื สรา้ งความเปน็ ทมี ไดด้ ว้ ย เปน็ การฝกึ ทดลองทำ� งานเปน็ ทมี แบง่ งานกนั ทำ� ในชว่ งนโี้ คช้ กจ็ ะทำ� กระบวนการสนทนา เพอ่ื ใหร้ จู้ กั แตล่ ะคนวา่ มคี วามสามารถในเรอื่ งใดบา้ ง ถนดั ดา้ นไหน อยากพฒั นา ตนเองในเรอื่ งใด อยา่ งไรบา้ ง เพอื่ โคช้ จะไดว้ างแผนในการโคช้ แตล่ ะคนตอ่ ไป หลงั จากการเตรยี มขอ้ มลู กจ็ ะมกี ารวเิ คราะหข์ อ้ มลู ในการวเิ คราะห์ ขอ้ มลู นน้ั โคช้ อาจจะใชก้ ระบวนการในการวเิ คราะหข์ อ้ มลู รว่ มกนั ดว้ ยเครอ่ื งมอื ตา่ งๆ เชน่ การวเิ คราะหป์ ญั หาดว้ ยการคดิ กระบวนระบบ เปน็ ตน้ วางแผนการทำ�งานเพอื่ ไปสเู่ ปา้ หมาย กอ่ นอน่ื เราตอ้ งมคี วามชดั เจนรว่ มกนั เสยี กอ่ นวา่ เปา้ หมายสงู สดุ ทที่ มี ชมุ ชนมรี ว่ มกนั ทเี่ ราเรยี กกนั วา่ “ภาพฝนั ของชมุ ชน” นนั้ เปน็ เปา้ หมายทเ่ี ราไม่ สามารถเดนิ ไปถงึ ไดภ้ ายในระยะเวลา 1 ปี แตก่ ารจะเดนิ ไปสเู่ ปา้ หมายสงู สดุ ได้ จะตอ้ งประกอบดว้ ยเปา้ หมายยอ่ ยวา่ เราจะตอ้ งบรรลเุ ปา้ หมายอะไรบา้ งจงึ จะสง่ ผลไปสเู่ ปา้ หมายสงู สดุ เปา้ หมายยอ่ ยทวี่ า่ นเ้ี ราจะมกี เี่ ปา้ หมายกไ็ ด้ และสงิ่ หนงึ่ ทต่ี อ้ งคดิ เชน่ กนั กค็ อื เปา้ หมายระยะสนั้ แลว้ แตเ่ รากำ� หนดระยะเวลา ตอ้ งทำ� ให้ สำ� เรจ็ ภายใน 3 เดอื น ซงึ่ สว่ นใหญจ่ ะตอ้ งทำ� เพอื่ แกป้ ญั หาเรง่ ดว่ น กรณที ไ่ี ม่ สามารถรอเวลาได้ เปา้ หมายระยะกลาง เราอาจจะกำ� หนดระยะเวลา 6 เดอื น หรอื 1 ปี เราจะตอ้ งไดผ้ ลลพั ธอ์ ะไร และเปา้ หมายระยะยาว เราอาจจะกำ� หนด ไวว้ า่ ในระยะเวลา 5 ปี ชมุ ชนของเราจะเปน็ อยา่ งไร เปา้ หมายระยะยาวนเ่ี องท่ี จะประกอบภาพฝนั ของเราใหเ้ ปน็ จรงิ หรอื ใกลเ้ คยี งกบั ความจรงิ ใหม้ ากทสี่ ดุ

172 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ หากเราเขา้ ใจเปา้ หมาย และเขา้ ใจความเปน็ จรงิ ในปจั จบุ นั เรากจ็ ะ ประเมนิ ไดว้ า่ จงั หวะกา้ วทเ่ี ราจะเดนิ ไปสเู่ ปา้ หมายนน้ั จะเดนิ ไปอยา่ งไร และ แตล่ ะกา้ วทเ่ี ราเดนิ ไป ทำ� ใหเ้ ราเขา้ ใกลก้ บั เปา้ หมายสงู สดุ ทเ่ี ปน็ ความฝนั ของเรา ไดม้ ากนอ้ ยแคไ่ หน เปา้ หมายแตล่ ะเรอ่ื ง เปน็ เปา้ หมายทเ่ี มอ่ื เชอ่ื มโยงกนั แลว้ จะ นำ� เราไปสเู่ ปา้ หมายสงู สดุ ทเี่ ปน็ ภาพฝนั ของชมุ ชน และกวา่ จะไปถงึ ฝนั นนั้ เรา ตอ้ งเรมิ่ ตน้ ทท่ี ำ� กา้ วแรกใหส้ ำ� เรจ็ เสยี กอ่ น การวางแผนการทำ� งานจงึ เปน็ การเชอื่ มโยงจากสง่ิ ทเ่ี ปน็ อยใู่ นปจั จบุ นั ไป สเู่ ปา้ หมายทเี่ ราตอ้ งการ ดงั นนั้ กระบวนการคดิ วเิ คราะหส์ ถานการณป์ จั จบุ นั จะ ชว่ ยใหเ้ ราตอ้ งคดิ พจิ ารณาถงึ รายละเอยี ดของสงิ่ ทเ่ี ราตอ้ งทำ� และคาดการณล์ ว่ ง หน้าว่าจะเกิดผลส�ำเร็จอะไรขึ้นบ้าง ที่เป็นผลส�ำเร็จตามท่ีเราต้องการตาม วตั ถปุ ระสงคแ์ ละเปา้ หมายทต่ี งั้ ไว้ กระบวนการวางแผนทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพสำ� หรบั ทมี ชมุ ชนนนั้ โคช้ จะเปน็ ผทู้ ำ� กระบวนการ โดยเปดิ โอกาสใหท้ กุ คนไดแ้ สดงความคดิ อยา่ งเตม็ ท่ี กอ่ นหนา้ นใ้ี นการทบทวนตน้ ทนุ การทำ� งานของชมุ ชน คนในทมี ทม่ี าจากแตล่ ะหนว่ ยงาน ไดแ้ บง่ ปนั ขอ้ มลู แผนงานทอี่ งคก์ รทำ� อยู่ ใหเ้ ขยี นแผนงานเหลา่ นใ้ี หช้ ดั เจนเพอ่ื นำ� มาพจิ ารณารว่ มกนั อาจจะเขยี นลงในตารางเพอ่ื ใหเ้ หน็ ความเชอ่ื มโยงกนั เชน่ • กจิ กรรมหรอื โครงการอะไร • เหตผุ ลของการทำ� โครงการนี้ ทำ� ไปทำ� ไม • มวี ธิ กี ารขนั้ ตอนการทำ� งานอยา่ งไร • ระยะเวลาของการทำ� งาน • ตอ้ งใชท้ รพั ยากรอะไรบา้ ง (งบประมาณ คน ความรู้ ฯลฯ) • ใครเปน็ ผรู้ บั ผดิ ชอบ • ผลทค่ี าดวา่ จะไดร้ บั คอื อะไร • วดั ผลสำ� เรจ็ ของงานดว้ ยวธิ กี ารใด

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 173 จากนน้ั เราจงึ มาพจิ ารณาวเิ คราะหแ์ ผนวา่ มแี ผนงานเดมิ แผนไหนบา้ งท่ี มแี นวโนม้ วา่ หากเรารว่ มมอื กนั ทำ� ใหด้ ขี น้ึ ปรบั วธิ กี าร วตั ถปุ ระสงค์ รวมไปถงึ ผลทค่ี าดวา่ จะเกดิ ขน้ึ แลว้ จะเปน็ การเพม่ิ คณุ ภาพใหก้ บั กจิ กรรมหรอื โครงการ มากขนึ้ กจ็ ะเปน็ แผนทห่ี นว่ ยงานรบั ผดิ ชอบสามารถดำ� เนนิ การตอ่ ไดแ้ ละมี หนว่ ยงานอน่ื ๆ หรอื คนในทมี ชมุ ชนเขา้ รว่ มเปน็ สว่ นหนง่ึ ในการดำ� เนนิ งาน กจ็ ะ เปน็ การบรู ณาการแผน บรู ณาการคนทำ� งานไปดว้ ย สว่ นการออกแบบแผนงานใหม่ กต็ อ้ งทำ� ใหส้ อดคลอ้ งกบั เปา้ หมายรว่ ม ของทมี ชมุ ชน เปา้ หมายและภารกจิ ของแตล่ ะหนว่ ยงาน พฒั นาและออกแบบ แผนงานใหเ้ กดิ การบรู ณาการคนและการทำ� งานใหม้ ากทส่ี ดุ การออกแบบแผนงานใหมท่ พ่ี ฒั นารว่ มกนั โดยมเี ปา้ หมายรว่ มของ ชมุ ชนทตี่ ง้ั ไวเ้ ปน็ เปา้ หมายสงู สดุ จะมเี ปา้ หมายหลายประการทอ่ี าจจะเรยี กวา่ เปน็ เปา้ หมายยอ่ ยหรอื เปา้ หมายของกจิ กรรมทส่ี อดคลอ้ งกบั เปา้ หมายและ ภารกิจของแต่ละหน่วยงาน การคิดแผนงานที่ท�ำให้เกิดการบูรณาการท้ัง แผนการทำ� งานและบรู ณาการคนผา่ นการเปน็ ทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ระดบั ตำ� บลกจ็ ะ เกดิ ขน้ึ ได้ หากเราพจิ ารณาจากเปา้ หมายทเ่ี ราตง้ั ไวซ้ ง่ึ มอี ยหู่ ลายเรอื่ งหลายดา้ น เชน่ ทำ� ใหผ้ ปู้ กครองมคี วามรู้ ความเขา้ ใจในการเลย้ี งดเู ดก็ แกป้ ญั หาเดก็ ตดิ โทรศพั ทม์ อื ถอื แกป้ ญั หาการกระทำ� ความรนุ แรงตอ่ เดก็ แกป้ ญั หาโภชนาการเดก็ ดแู ลพฒั นาการเดก็ พฒั นาการเรยี นรอู้ ยา่ งสรา้ งสรรคข์ องเดก็ พฒั นาดา้ นราย ไดใ้ หค้ รอบครวั มตี น้ ทนุ ในการเลย้ี งดเู ดก็ ทำ� สภาพแวดลอ้ มในชมุ ชนใหป้ ลอดภยั ตอ่ เดก็ ฯลฯ คนในทมี ควรไดแ้ ลกเปลย่ี นกนั ถงึ ประเดน็ ปญั หาทเ่ี ราใสใ่ จอยาก แกไ้ ขกอ่ นมอี ะไรบา้ ง หรอื มเี รอ่ื งใดทจ่ี ะทำ� ไปพรอ้ มๆ กนั ได้ จากนน้ั จงึ ออกแบบ กจิ กรรมหรอื โครงการทจี่ ะทำ� ในแตล่ ะเรอื่ งวา่ ใครมแี นวคดิ ในเรอื่ งนน้ั อยา่ งไรบา้ ง

174 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ การรว่ มคดิ รว่ มวางแผนนน้ั โคช้ จะตอ้ งทำ� ใหแ้ นใ่ จวา่ ทกุ คนไดแ้ สดง ความคดิ เหน็ และไดแ้ ลกเปลย่ี นกนั จนสามารถหาขอ้ สรปุ รว่ มกนั ไดว้ า่ จะทำ� โครงการหรอื กจิ กรรมอะไรบา้ งโดยมรี ายละเอยี ดใหค้ รอบคลมุ เชอื่ มโยงกนั เชน่ เดยี วกบั หวั ขอ้ ทว่ี างไว้ ชว่ ยกนั เขยี นลงกระดาษแลว้ นำ� มาตดิ บนฝาผนงั เพอ่ื ใหท้ กุ คนไดว้ เิ คราะหแ์ ผนรว่ มกนั วา่ โครงการหรอื กจิ กรรมทเ่ี ราเลอื กทำ� นนั้ แตล่ ะคน มบี ทบาทอยา่ งไรบา้ ง ตอ้ งการการสนบั สนนุ อะไรบา้ ง ทงั้ เรอื่ งของทกั ษะ ความรู้ กระบวนการ ยงั มปี ญั หาอปุ สรรคอะไรบา้ ง ในการคดิ แผนงาน โครงการ หรอื กจิ กรรมนนั้ เราควรชว่ ยกนั คดิ ออก มาหลายๆ แผน และเมอื่ เราวเิ คราะห์ เราจะไดพ้ จิ ารณาเลอื กแผนทเี่ ราสามารถ ทำ� ใหเ้ ปน็ จรงิ ได้ หรอื เลอื กวา่ เราจะทำ� โครงการไหนกอ่ น โครงการไหนหลงั และ การคดิ แผนงานนน้ั เราตอ้ งระบวุ ธิ กี าร กระบวนการทำ� งานของแตล่ ะโครงการให้ ชดั เจน เพอ่ื ใหเ้ ราสามารถมองเหน็ ภาพการทำ� งานลว่ งหนา้ นอกจากการวางแผนรว่ มกนั ของทมี ชมุ ชนแตล่ ะตำ� บลโดยมโี คช้ ทำ� กระบวนการจดั ทำ� แผน ทบทวนแผน วเิ คราะหแ์ ผน ไปจนถงึ การคดั เลอื กแผนที่ จะดำ� เนนิ การในชว่ งระยะเวลาประมาณ 6 เดอื นกอ่ นจบโครงการแลว้ ในสว่ น ของโครงการพฒั นาศกั ยภาพกลไกชมุ ชนฯ กไ็ ดจ้ ดั เวทเี พอื่ วางแผนการทำ� งาน โดยแตล่ ะตำ� บลนำ� แผนการทำ� งานทมี่ อี ยแู่ ลว้ และการวางแผนการทำ� งานใหมท่ ี่ จะดำ� เนนิ งานเพอ่ื ไปสเู่ ปา้ หมายรว่ มทชี่ มุ ชนไดต้ งั้ ไวร้ ว่ มกนั ในเวทวี างแผนการ ทำ� งาน ทำ� ใหแ้ ตล่ ะทมี ไดแ้ ลกเปลย่ี นเรยี นรจู้ ากกนั และกนั เหน็ ตน้ ทนุ และ ศกั ยภาพของตำ� บลตา่ งๆ เพอ่ื นำ� มาพฒั นาวางแผนการทำ� งานของตนเองใหด้ ยี งิ่ ขนึ้ อกี ดว้ ย

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 175 พัฒนาศักยภาพคน ด้านความรู้ ทักษะ กระบวนการ และการเสริมแรง การพัฒนาศักยภาพให้กับทีมชุมชนสามารถท�ำได้ผ่านการจัด กระบวนการของโคช้ การสนทนากบั โคช้ ถงึ สงิ่ ทแ่ี ตล่ ะคนอยากมคี วามรหู้ รอื พฒั นาตนเองในดา้ นตา่ งๆ เพมิ่ เตมิ จะเปน็ การพฒั นาดว้ ยกนั ทงั้ ทมี หรอื การ พฒั นาศกั ยภาพเฉพาะดา้ นกไ็ ด้ ในโครงการนไี้ ดม้ กี ารจดั เวทพี ฒั นาศกั ยภาพใหก้ บั ทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ระดับต�ำบล ร่วมกัน 3 ครั้ง โดยวางแผนการพัฒนาศักยภาพจากข้อมูล สถานการณป์ ญั หาในการทำ� โครงการระยะแรก และมองเหน็ วา่ ประเดน็ ปญั หาท่ี ชมุ ชนประสบอยเู่ กยี่ วกบั เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั นน้ั มรี ปู แบบคลา้ ยๆ กนั จงึ ไดว้ างแผนพฒั นาศกั ยภาพเพอ่ื ใหท้ มี ชมุ ชนมคี วามรู้ ความเขา้ ใจในประเดน็ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั เพม่ิ ขน้ึ เพอื่ นำ� ความรไู้ ปปรบั ใชก้ บั การวางแผนการทำ� งาน ในชมุ ชน

176 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ เวทกี ารอบรมพฒั นาศกั ยภาพ 3 ครงั้ ไดแ้ ก่ 1. แนวทางการปกปอ้ งคมุ้ ครองเดก็ (สทิ ธเิ ดก็ ) และการชว่ ยเหลอื เดก็ ประสบปญั หาและเดก็ ทมี่ ภี าวะเสย่ี ง/เปราะบางจากการดแู ลจากครอบครวั 2. อบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร เรอ่ื งแนวทางการสง่ เสรมิ พฒั นาเดก็ ปฐมวยั ใน ทกุ มติ ิ สขุ ภาวะกาย จติ ใจ และสงั คม และชมุ ชน 3. อบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร ทกั ษะการทำ� กจิ กรรม Group Support และ การออกแบบแนวทางการทำ� กจิ กรรมกบั ผปู้ กครองทม่ี กี ารดแู ลเดก็ ทม่ี ภี าวะ ประสบปญั หาและภาวะเสยี่ งหรอื ภาวะเปราะบางจากการดแู ลของครอบครวั และ ชมุ ชน (ตอ่ มาทมี วทิ ยากรกระบวนการไดป้ รบั ใหเ้ วทนี เ้ี ปน็ อบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร เรอ่ื ง แนวคดิ และวธิ กี ารออกแบบกจิ กรรมเพอื่ สรา้ งการเรยี นรอู้ ยา่ งมสี ว่ นรว่ มใน ประเดน็ ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง กบั การสง่ เสรมิ พฒั นาเดก็ ปฐมวยั ในทกุ มติ ิ สขุ ภาวะกาย จติ ใจ และสงั คม เพอื่ ใหท้ มี กลไกทอ้ งถนิ่ ไดฝ้ กึ ทกั ษะและจำ� ลองการจดั กจิ กรรม มกี ารแลกเปลย่ี น และขอ้ เสนอแนะตอ่ กจิ กรรม ใหท้ มี นำ� ไปปรบั ใชก้ บั กจิ กรรม ทจ่ี ะทำ� จรงิ ในชมุ ชน)

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 177 ในการอบรมทง้ั 3 ครง้ั นอกจากการอบรมปฏบิ ตั กิ ารเกยี่ วกบั ความรู้ ในประเด็นท่ีก�ำหนดไว้แล้ว ได้มีการฝึกฝนให้ทีมชุมชนได้เรียนรู้ทักษะ กระบวนการ เทคนคิ และเครอ่ื งมอื ทจี่ ะนำ� ไปใชใ้ นการทำ� งาน ผา่ นกระบวนการ ฝกึ อบรม อาทิ ทกั ษะการสนทนาสรา้ งสรรคท์ มี่ พี ลงั ทกั ษะการฟงั ดว้ ยหวั ใจ กระบวนการเตรยี มความพรอ้ มเจรญิ สติ สมาธิ กระบวนการเชค็ อนิ – เชค็ เอาท์ กระบวนการสนทนากลมุ่ ยอ่ ย การใชเ้ ครอ่ื งมอื แผนทค่ี วามคดิ (Mind mapping) เทคนคิ การด์ และกระบวนการอน่ื ๆ เพอื่ ใหผ้ เู้ ขา้ อบรมไดเ้ กบ็ เกยี่ วประสบการณ์ จากการเขา้ รว่ มเวทพี ฒั นาศกั ยภาพใหม้ ากทสี่ ดุ การศกึ ษาดงู าน เปน็ อกี รปู แบบหนง่ึ ของการไดเ้ รยี นรจู้ ากประสบการณ์ ของผอู้ นื่ และทำ� ใหผ้ เู้ ขา้ รว่ มเรยี นรดู้ งู านมคี วามรแู้ ละประสบการณเ์ พมิ่ ขนึ้ ได้ อาทิ เขา้ รว่ มมหกรรมเลน่ เปลย่ี นโลก ทจี่ งั หวดั นครราชสมี า และเรยี นรดู้ งู าน ท่ี ศนู ยค์ วามเปน็ เลศิ การพฒั นาเดก็ ปฐมวยั คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ โดย ดร.พลู สขุ ศริ พิ ลู ผอู้ ำ� นวยการศนู ยค์ วามเปน็ เลศิ ฯ ซง่ึ เปน็ ผู้ เชยี่ วชาญและทป่ี รกึ ษาของโครงการ ไดเ้ ปดิ ใหเ้ ขา้ ไปเรยี นรผู้ า่ นประสบการณ์ จรงิ ในพนื้ ทที่ ด่ี แู ลเดก็ ปฐมวยั ทกุ คนไดส้ มั ผสั ถงึ บรรยากาศของการดแู ลเดก็ ท่ี เหมาะสมกบั พฒั นาการและความสนใจของเดก็ การจดั สภาพแวดลอ้ มทเี่ ออ้ื ให้ เดก็ ไดเ้ กดิ การเรยี นรแู้ ละเตบิ โตอยา่ งมคี ณุ ภาพ

178 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ การลงมอื ปฏบิ ตั กิ ารของทมี และการสรปุ บทเรยี น เมอื่ ทมี ชมุ ชนไดอ้ อกแบบและคดั เลอื กกจิ กรรมหรอื โครงการทจี่ ะลงมอื ทำ� แลว้ ทกุ คนคาดการณร์ ว่ มกนั วา่ สง่ิ ทจี่ ะเกดิ ขนึ้ ในขน้ั ตอนตอ่ ไปจะเปน็ อยา่ งไร มกี ารกำ� หนดระยะเวลาทจี่ ะลงมอื ปฏบิ ตั กิ าร มขี น้ั ตอนการทำ� งาน แตล่ ะคนมี บทบาทอยา่ งไร มกี ารเตรยี มตวั ทงั้ จากการพฒั นาศกั ยภาพเพม่ิ เตมิ และการ คน้ ควา้ เรยี นรแู้ ลกเปลยี่ นดว้ ยกนั ในทมี แลว้ กถ็ งึ เวลาลงมอื ทำ� การดำ� เนนิ กจิ กรรมในแตล่ ะตำ� บลจะมคี วามแตกตา่ งกนั ตามความ สนใจของคนในทมี และกจิ กรรมทเี่ ปน็ เรอ่ื งเรง่ ดว่ น ยกตวั อยา่ งกจิ กรรม อาทิ • กจิ กรรมเยยี่ มบา้ นเพอ่ื ชว่ ยเหลอื เปน็ รายกรณที เ่ี ปน็ ปญั หาเรง่ ดว่ น ในการทำ� กจิ กรรมนกี้ เ็ ปน็ โอกาสในการเกบ็ ขอ้ มลู เกยี่ วกบั เดก็ และครอบครวั เพม่ิ เตมิ ดว้ ย

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 179 • กจิ กรรมลานเลน่ สรา้ งสรรค์ กจิ กรรมสรา้ งปญั ญา ซง่ึ เปน็ กจิ กรรมที่ ไดไ้ อเดยี มาจาก มหกรรม Let ‘s play more : เลน่ เปลย่ี นโลก และการนำ� ภมู ปิ ญั ญาของคนในชมุ ชนเกย่ี วกบั การทำ� ของเลน่ จากวสั ดธุ รรมชาตแิ ละวสั ดุ เหลอื ใชม้ าทำ� เปน็ ของเลน่ ซงึ่ กจิ กรรมนยี้ งั มกี ารพฒั นาตอ่ ยอดในแตล่ ะพนื้ ทแ่ี ตก ตา่ งๆ กนั บางพนื้ ทค่ี รจู ากศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ กส็ อนผปู้ กครองทำ� ของเลน่ ใหเ้ ดก็ ชวนเดก็ เลน่ หรอื แมแ้ ตก่ ารใหเ้ ดก็ ไดท้ ำ� ของเลน่ เอง บางทมี ไดพ้ ฒั นาเปน็ สอื่ การ เรยี นรผู้ า่ นการเลน่ โดยทมี ชมุ ชนชว่ ยกนั ผลติ สอื่ ใหก้ บั เดก็ ๆ ในชว่ งเกดิ วกิ ฤต โควดิ - 19 เปน็ ตน้

180 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ • กจิ กรรมอบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารเพอ่ื สรา้ งทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ระดบั หมบู่ า้ น ซง่ึ เปน็ การถา่ ยทอดความรจู้ ากทมี กลไกชมุ ชนระดบั ตำ� บลไปสกู่ ารสรา้ งทมี ใน ระดบั หมบู่ า้ นเพอื่ ใหม้ คี วามรแู้ ละทกั ษะในการชว่ ยเหลอื ดแู ลเดก็ • กจิ กรรมอบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารเกย่ี วกบั พฤตกิ รรมเดก็ ตดิ โทรศพั ท์ มอื ถอื มกี ารแลกเปลยี่ นเรยี นรกู้ นั ในประเดน็ ดงั กลา่ ว และผปู้ กครองเดก็ แตล่ ะ ครอบครวั กม็ กี ารลงมอื ทำ� ปรบั พฤตกิ รรม มกี ารตดิ ตามผลจากทมี กลไกทอ้ งถนิ่ ระดบั ตำ� บลถงึ พฤตกิ รรมเดก็ เปน็ ตน้ • กจิ กรรมการแลกเปลยี่ นเรยี นรเู้ กย่ี วกบั พฒั นาการเดก็ และสทิ ธเิ ดก็ โดยกลมุ่ เปา้ หมายเปน็ ผปู้ กครองของเดก็ และทมี กลไกทอ้ งถนิ่ ระดบั หมบู่ า้ น เพอื่ ใหม้ คี วามรใู้ นการดแู ลชว่ ยเหลอื เดก็ • ในกรณที ตี่ อ้ งชว่ ยเหลอื เดก็ เรง่ ดว่ น การเขา้ ถงึ สวสั ดกิ ารของรฐั การ สง่ ตอ่ ดแู ลเดก็ ตา่ งๆ ในกรณเี ชน่ นที้ กุ พนื้ ทไ่ี ดใ้ หค้ วามสำ� คญั และเรง่ แกไ้ ขพรอ้ ม กบั ถา่ ยทอดความรใู้ นการดำ� เนนิ การเรอื่ งเหลา่ นใ้ี หก้ บั คนทมี หากกรณมี คี วาม ซบั ซอ้ นกม็ กี ารสง่ ตอ่ ใหก้ บั หนว่ ยงานระดบั จงั หวดั ซง่ึ มกี ารประสานงานกนั อยา่ ง ตอ่ เนอ่ื ง หลงั การจดั กจิ กรรมตา่ งๆ แลว้ ในแตล่ ะตำ� บลไดม้ กี ารจดั กจิ กรรมสรปุ บทเรยี น เพอ่ื ใหแ้ ตล่ ะทมี ไดม้ องเหน็ เสน้ ทางทผ่ี า่ นมาของตนเอง สงิ่ ทเ่ี กดิ ขนึ้ การเรยี นรสู้ ง่ิ ใหมๆ่ การพฒั นาทมี พฒั นาการทำ� งานไปดว้ ยกนั คน้ พบจดุ เดน่ จดุ ดอ้ ย จงั หวะและโอกาสในการทำ� งานของทมี ปญั หาอปุ สรรคทท่ี มี ตอ้ งประสบ พบเจอ ทง้ั วกิ ฤตจากโรคระบาดไวรสั โควดิ -19 ทที่ ำ� ใหแ้ ตล่ ะทมี กป็ รบั แผน ปรบั กจิ กรรม เพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกบั สถานการณ์ แรงและกำ� ลงั ใจทแ่ี ตล่ ะทมี ไดร้ บั ที่ ทำ� ใหผ้ า่ นพน้ อปุ สรรคกนั มาได้ สง่ิ เหลา่ นใี้ นแตล่ ะพน้ื ทไี่ ดน้ ำ� มาเปน็ บทเรยี นใน การทำ� งานตอ่ ในระยะตอ่ ไป

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 181 บทเรยี นทไ่ี ดเ้ รยี นรจู้ ากการทำ�งาน การท�ำงานเพื่อให้คนในชุมชนลุกขึ้นมาแก้ปัญหาด้วยตัวเอง โดย ออกแบบใหม้ กี ารพฒั นาการเปน็ โคช้ เพอื่ สรา้ งทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ระดบั ตำ� บลให้ พรอ้ มทำ� งานเปน็ ทมี ในประเดน็ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ในชมุ ชนอยา่ งตอ่ เนอื่ ง สง่ิ ทไี่ ดเ้ รยี นรทู้ เี่ กดิ จากการดำ� เนนิ โครงการทงั้ หมดมดี งั น้ี 1. เรมิ่ ตน้ ทคี่ นมใี จ ทอ่ี ยากลกุ ขน้ึ จดั การกบั ปญั หาในชมุ ชนของตวั เอง ทำ� อยา่ งไรใหห้ าคนทใ่ี ชใ่ หเ้ จอ การทำ� งานสรา้ งความเปลยี่ นแปลงนน้ั ขน้ึ อยู่ กบั แนวคดิ และจติ ใจของคน สงิ่ ทส่ี ะทอ้ นความเอาจรงิ เอาจงั อยากชว่ ยเหลอื ผอู้ นื่ และทำ� ใหส้ งั คมดขี น้ึ คนทมี่ องเหน็ เรอ่ื งสว่ นรวมเปน็ เรอื่ งสำ� คญั และตอ้ งชว่ ยกนั การเขา้ ไปในชมุ ชนเพอื่ คน้ หาคนทใ่ี ชม่ ารว่ มมอื กนั ทำ� งานนนั้ ตอ้ งคน้ หา ใหถ้ กู คน เพราะบางครงั้ อาจจะพบวา่ คนในชมุ ชนเหลา่ นเ้ี ปน็ คนทเี่ หน็ ปญั หา อยแู่ ลว้ อยากทำ� อยากจะลกุ ขน้ึ มาจดั การกบั ปญั หา และอาจจะเคยลกุ ขน้ึ มา พยายามพดู ถงึ ปญั หา พยายามทำ� บางอยา่ งตามทตี่ นเองมกี ำ� ลงั และอาจจะเคย ผดิ หวงั กบั โครงการอนื่ ๆ ทเ่ี คยเขา้ มาในชมุ ชน เมอื่ สนิ้ สดุ โครงการกไ็ มม่ กี ารทำ� อะไรตอ่ ความไมต่ อ่ เนอื่ งอาจจะทำ� ใหค้ นเหลา่ นเ้ี คยทอ้ แท้ หมดหวงั ดงั นน้ั การเขา้ ไปทำ� งานกบั ชมุ ชนจงึ ตอ้ งจบั ทห่ี วั ใจเขาใหไ้ ดว้ า่ เขาคดิ อยา่ งไร รสู้ กึ อยา่ งไร เขาอยากทำ� อะไร อยากทำ� แบบไหน และหนว่ ยงานทคี่ วร จะทำ� งานรว่ มดว้ ยชว่ ยกนั ไปกบั เขามากทสี่ ดุ คอื หนว่ ยงานทอ่ี ยใู่ นชมุ ชนเอง ทเี่ หน็ วา่ ปญั หาในชมุ ชนกเ็ ปน็ ปญั หาของเขาเองเชน่ กนั การเชอ่ื มโยงใหแ้ ตล่ ะคนไดเ้ จอ กนั และสรา้ งกระบวนการใหค้ นในชมุ ชนไดท้ ำ� งานดว้ ยกนั แบง่ ปนั ประสบการณ์ แลกเปลยี่ นเรยี นรแู้ ละออกแบบการทำ� งานรว่ มกนั จะชว่ ยปลกุ พลงั ในตวั คน เหลา่ นใ้ี หท้ ำ� งานอยา่ งเอาจรงิ เอาจงั ตอ่ เนอื่ ง และสรา้ งผลสำ� เรจ็ ใหเ้ กดิ ขนึ้ ใน ชมุ ชนได้

182 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ พลงั ใจสำ� หรบั การทำ� เรอื่ งยากๆ และซบั ซอ้ นนนั้ สำ� คญั มาก และพลงั แรงใจที่จะท�ำเป้าหมายให้ส�ำเร็จจะท�ำให้คนเหล่านี้ผลักดันตนเอง พัฒนา ศกั ยภาพตนเอง เพอื่ ใหต้ นเองมคี วามสามารถมากขนึ้ มคี วามรมู้ ากขน้ึ ทำ� ในสงิ่ ทไี่ มเ่ คยทำ� มากอ่ น จงึ ควรหลอ่ เลยี้ งพลงั รกั ษาไฟแหง่ ความฝนั ความหวงั ของ คนดว้ ยการทำ� งานเปน็ ทมี จะทำ� ใหเ้ ขาไมโ่ ดดเดย่ี ว มเี พอื่ นรว่ มทางทเ่ี ขา้ ใจและ พรอ้ มจะฟนั ฝา่ ไปดว้ ยกนั 2. การเปน็ โคช้ ทดี่ ี เปน็ ปจั จยั แหง่ ความสำ� เรจ็ ความเปน็ โคช้ นน้ั สะทอ้ นผา่ นการโคช้ ชงิ่ ใหท้ มี อยากจะเรยี นรแู้ ละพรอ้ มทจ่ี ะทำ� งาน ดงั นน้ั โคช้ ตอ้ งฝกึ ฝนตนเองและเรยี นรอู้ ยเู่ สมอ สงิ่ สำ� คญั คอื เทา่ ทนั ตวั เอง ความนา่ เชอ่ื ถอื ของโคช้ นนั้ มาจากการเปน็ แบบอยา่ งทดี่ ี และสรา้ งความ เชอื่ มน่ั ใหก้ บั ทมี ได้ การแสดงออกของโคช้ ผา่ นการกระทำ� และคำ� พดู ทา่ ทตี อ่ คนในทมี ทา่ ทตี อ่ การเรยี นรพู้ ฒั นาตนเอง ยกตวั อยา่ งเชน่ การวางตวั และทา่ ที ของโคช้ ในวงประชมุ การตรงตอ่ เวลา การตง้ั ใจฟงั ใสใ่ จรายละเอยี ด ดแู ลเอาใจ ใสค่ นในทมี สง่ิ เหลา่ นเี้ ปน็ สง่ิ ทม่ี นษุ ยส์ มั ผสั มนษุ ย์ สามารถเขา้ ใจไดโ้ ดยไมต่ อ้ ง อธบิ ายแตเ่ ขา้ ใจผา่ นทา่ ที บคุ ลกิ ภาพ ความเปน็ โคช้ นน้ั ตอ้ งไมต่ งึ และไมห่ ยอ่ น รจู้ งั หวะและโอกาส รจู้ กั การ เพมิ่ พลงั ใหท้ มี ฮกึ เหมิ และรจู้ กั การผอ่ นคลายเพอื่ เสรมิ พลงั สรา้ งความอนุ่ ใจให้ กบั คนในทมี ทมี ทำ� งานแมจ้ ะเขม้ แขง็ รว่ มมอื กนั เปน็ อยา่ งดี แตก่ ใ็ ชว่ า่ จะคงสภาพ ความเปน็ ทมี อยา่ งเดมิ ไดต้ ลอดเวลาหรอื ตลอดไป สภาวะแหง่ ความเปน็ ทมี กม็ ี ชวี ติ เหมอื นคนเรา ทม่ี ขี นึ้ ลง มฮี กึ เหมิ ออ่ นแอได้ ดงั นนั้ การดแู ลรกั ษาและ หลอ่ เลย้ี งพลงั ในทมี จงึ เปน็ เรอื่ งสำ� คญั และตอ้ งใหค้ วามใสใ่ จสำ� รวจเชค็ สภาวะ ของทมี และของคนในทมี อยเู่ สมอ เพอื่ รกั ษาพลงั ความเปน็ ทมี ใหไ้ ปไดเ้ รอ่ื ยๆ (ซง่ึ อาจเปน็ เรอื่ งทโี่ คช้ หรอื หวั หนา้ ทมี ตอ้ งใสใ่ จเปน็ พเิ ศษในเรอ่ื งน)ี้

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 183 การเปน็ โคช้ นนั้ เปน็ ศลิ ปะแหง่ ความสมั พนั ธ์ การเรยี นรแู้ ละการสรา้ ง โอกาสในการทำ� บางอยา่ งเพอื่ ใหถ้ งึ เปา้ หมาย เปน็ การรกั ษาความสมดลุ ระหวา่ ง การทำ� ใหโ้ คช้ ชไ่ี ปถงึ เปา้ หมายใหไ้ ด้ แตใ่ นขณะเดยี วกนั ตอ้ งไมก่ ดดนั จนทำ� ใหเ้ กดิ ความเครยี ด ยงิ่ เปน็ โคช้ แบบทมี ยงิ่ ตอ้ งถา่ ยทอดความเขา้ ใจในเรอ่ื งของความ สมั พนั ธ์ การดแู ลกนั และกนั ในทมี ไมม่ องกนั แตเ่ รอื่ งของงานเทา่ นน้ั แตค่ วรมอง เรอื่ งของการใชช้ วี ติ ทส่ี มดลุ ใหเ้ กดิ สขุ ภาวะทง้ั กายและใจ โคช้ จงึ มสี ว่ นอยา่ งมาก ในการหลอมใหท้ กุ คนในทมี เปน็ คนทเี่ อาจรงิ เอาจงั ไมท่ ง้ิ เปา้ หมาย อยาก เอาชนะปญั หาใหไ้ ด้ แตข่ ณะเดยี วกนั กท็ ำ� งานดว้ ยความเบกิ บานมคี วามสขุ 3. เนน้ ความเปน็ ทมี ไมใ่ ชโ่ ครงสรา้ งตามตำ� แหนง่ จากทเี่ คยเปน็ มา สว่ นใหญแ่ ลว้ หนว่ ยงานตา่ งๆ มกั ไปสนบั สนนุ ใหช้ าวบา้ นจดั ตง้ั กลมุ่ โดยมี โครงสรา้ งมากอ่ น มตี ำ� แหนง่ ตา่ งๆ แลว้ ใสช่ อื่ คนในชมุ ชนทคี่ ดิ วา่ เหมาะสมเขา้ มา แตโ่ ครงการนไี้ ดเ้ ปลย่ี นจากการจดั ตง้ั กลมุ่ เปน็ การสรา้ งทมี ทำ� งาน ทม่ี าจาก หนว่ ยงานตา่ งๆ และคนทมี่ ใี จอยากทำ� งานในประเดน็ เดก็ ปฐมวยั และครอบครวั ทงั้ นคี้ นทมี่ าจากหนว่ ยงานทมี่ ารวมตวั กนั เปน็ ทมี กเ็ พอ่ื ใหก้ ารทำ� งานเปน็ เนอ้ื เดยี วกนั กบั งานทม่ี บี ทบาทรบั ผดิ ชอบอยู่ และมปี จั จยั สนบั สนนุ ไมว่ า่ จะดว้ ยงบ ประมาณหรอื อำ� นาจความรบั ผดิ ชอบ และมกี ระบวนการสรา้ งเปา้ หมายรว่ มกนั ของทมี โครงสรา้ งของทมี จะเปน็ ไปโดยความถนดั ความสนใจ (ความแตกตา่ ง ของกลมุ่ กบั ทมี ) เนน้ ทม่ี ใี จอยากทำ� เรอื่ งนจ้ี รงิ ๆ ดงึ คนทเ่ี กยี่ วขอ้ งทมี่ ภี ารกจิ ตรง กบั กลมุ่ เปา้ หมายเขา้ มารว่ ม ทำ� ใหเ้ หน็ ความสำ� คญั ของการทำ� เรอื่ งน้ี นอกจากนยี้ งั มกี ารสนบั สนนุ ใหม้ กี ารตงั้ ทมี ทำ� งานเลก็ ๆ ตามความ สนใจ กจ็ ะยง่ิ เสรมิ สรา้ งความเขม้ แขง็ ใหก้ บั ชมุ ชน เพราะคนทล่ี กุ ขนึ้ มาเหลา่ น้ี เปน็ คนทอ่ี ยกู่ บั ปญั หา การหนั หนา้ เขา้ หากนั พดู คยุ แลกเปลย่ี นเกยี่ วกบั ปญั หา นนั้ ๆ และหาทางออกรว่ มกนั ได้ เชน่ กลมุ่ พอ่ แมท่ มี่ ลี กู หลานพกิ ารกจ็ ะมอี งค์

184 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ ความรอู้ ยา่ งหนง่ึ ทจี่ ะแลกเปลยี่ นถา่ ยทอดกนั ได้ หรอื การตงั้ เปน็ ศนู ยช์ ว่ ยเหลอื ทมี เฝา้ ระวงั ทมี ในระดบั หมบู่ า้ น เปน็ ตน้ การมที มี เลก็ ๆ หลายทมี แตล่ ะทมี มี อสิ ระและมแี ผนของตนเอง และเชอื่ มโยงกนั เปน็ ทมี เครอื ขา่ ยระดบั ตำ� บล จะ ทำ� ใหเ้ ราเหน็ ความเขม้ แขง็ ของผคู้ นทชี่ ว่ ยกนั คนละไมค้ นละมอื ไมม่ ใี ครเปน็ เจา้ ของและผกู ขาดการใหค้ วามชว่ ยเหลอื แตท่ กุ คนชว่ ยกนั ทง้ั ชมุ ชน การพฒั นาความเปน็ ทมี ทต่ี อ้ งทำ� อยา่ งตอ่ เนอ่ื งและรกั ษาโครงสรา้ ง ความสมั พนั ธท์ เ่ี ทา่ เทยี ม เคารพและใหเ้ กยี รตซิ ง่ึ กนั และกนั รบั ฟงั กนั สรา้ งความ สมั พนั ธท์ ดี่ ตี อ่ กนั กจ็ ะทำ� ใหค้ วามเปน็ ทมี ยง่ิ แนน่ แฟน้ สามารถทำ� งานทย่ี ากๆ และซบั ซอ้ นใหส้ ำ� เรจ็ ได้ 4. ความสมั พนั ธเ์ ปน็ เงอื่ นไขสำ� คญั สคู่ วามสำ� เรจ็ ในการทำ� งานและ การแกไ้ ขปญั หา เพราะทกุ งานเดนิ ไดด้ ว้ ยคน และไมใ่ ชค่ นเพยี งคนเดยี ว แตเ่ ปน็ กลมุ่ คน ดงั นนั้ ความสมั พนั ธข์ องคนในทมี รวมไปถงึ ความสมั พนั ธข์ องคนใน ชมุ ชนดว้ ย จงึ เปน็ เงอื่ นไขสำ� คญั ทจ่ี ะนำ� ไปสคู่ วามสำ� เรจ็ ตามทตี่ งั้ เปา้ หมายไว้ หลายคนในชมุ ชนรจู้ กั กนั ผา่ นหนา้ ทกี่ ารงาน รจู้ กั กนั โดยตำ� แหนง่ แต่ เมอื่ เขา้ มารว่ มทมี กนั กเ็ กดิ ความสมั พนั ธเ์ ปน็ คนในทมี เดยี วกนั บางสว่ นทเี่ คยมี ความสมั พนั ธแ์ บบบนลงลา่ งกเ็ ปลย่ี นใหเ้ ปน็ แนวราบ เพอ่ื การทำ� งานรว่ มกนั เปน็ ทมี ทใี่ หค้ วามสำ� คญั ทกุ คนเทา่ กนั ใหเ้ กยี รตกิ นั แตโ่ ดยบทบาทแลว้ คนในทมี ตอ้ ง มคี นทเ่ี ปน็ แกนนำ� คนทม่ี ภี าวะผนู้ ำ� มคี วามรบั ผดิ ชอบหลกั เปน็ คนผลกั ดนั ใหก้ ารทำ� งานมงุ่ ไปสคู่ วามสำ� เรจ็ ไดต้ ามเปา้ หมาย และมผี ทู้ มี่ บี ทบาทสนบั สนนุ บางครงั้ บทบาทเหลา่ นก้ี ส็ ลบั กนั ได้ เปน็ การผลดั กนั นำ� ผลดั กนั ตาม ความสัมพันธ์ท่ีเปลี่ยนไปนี้เกิดขึ้นจากการที่ทีมได้มีโอกาสเข้า กระบวนการฝกึ อบรมของโครงการ และสมั พนั ธก์ บั รปู แบบการทำ� งานระหวา่ ง ทมี กลไกทอ้ งถน่ิ ระดบั ตำ� บลกบั โคช้ หลายคนในทมี สะทอ้ นวา่ ความสมั พนั ธท์ ด่ี ี นน้ั เกดิ มาจากความรสู้ กึ วา่ พวกเขาเปน็ คนสำ� คญั เชน่ โคช้ มวี ธิ กี ารประสานงาน

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 185 ตกลง นดั หมายทใี่ สใ่ จทกุ คน เปน็ การนดั หมายทม่ี กี ารตกลงรว่ มกนั ไมใ่ ชก่ าร แจง้ วนั เวลาไปโดยคนทม่ี ตี ำ� แหนง่ ซงึ่ ชาวบา้ นเกรงใจและตอ้ งจดั สรรเวลามาเขา้ รว่ มกจิ กรรม แตจ่ ะเปน็ การนดั หมายทที่ กุ คนหาเวลารว่ มกนั และเปน็ การนดั หมายลว่ งหนา้ ทท่ี กุ คนสามารถจดั สรรเวลาได้ เปน็ ตน้ สงิ่ สำ� คญั คอื ดแู ลรกั ษาความสมั พนั ธใ์ หเ้ จรญิ งอกงาม ความชว่ ยเหลอื เกอื้ กลู และดแู ลเอาใจใสต่ อ่ กนั เปดิ โอกาส เปดิ ใจ รบั ฟงั กนั และกนั ผลกั ดนั กนั และกนั อนั เปน็ หวั ใจสำ� คญั ของการสรา้ งทมี กจ็ ะทำ� ใหท้ มี อยบู่ นความสมั พนั ธท์ ่ี ดตี อ่ กนั ไดย้ าวนาน 5. สรา้ งวฒั นธรรมใหมข่ องการประชมุ และการสนทนา เปลย่ี นวธิ ี การประชมุ จากอบรมแบบบรรยาย ใหค้ นไปประชมุ นง่ั ฟงั เปน็ การประชมุ อยา่ ง สรา้ งสรรค์ ทกุ คนไดม้ สี ว่ นรว่ ม ไดแ้ สดงความคดิ เหน็ ไดพ้ ดู โดยมกี ระบวนการ สนทนาทม่ี พี ลงั การเตรยี มพรอ้ มดว้ ยการนงั่ สมาธภิ าวนาใหใ้ จพรอ้ มกายพรอ้ ม การฟงั อยา่ งตง้ั ใจ การสรปุ สง่ิ ทไ่ี ดพ้ ดู คยุ แลกเปลยี่ นกนั ใหม้ ขี อ้ สรปุ รว่ ม สรา้ งการ สนทนาทแี่ ตล่ ะคนไดแ้ ลกเปลย่ี น แสดงความคดิ ความรสู้ กึ และมคี นรบั ฟงั ทำ� ให้ คนรสู้ กึ ถงึ พลงั ศกั ยภาพในตน ไดร้ บั การยอมรบั เปน็ การเสรมิ พลงั (empower) ซง่ึ มสี ว่ นในการสรา้ งพลงั แหง่ ความเปน็ ทมี เพราะคนรสู้ กึ เปน็ สว่ นหนงึ่ ในทมี ไดร้ บั การยอมรบั ฟงั กนั และกนั การเรยี นรผู้ า่ นการประชมุ ในโครงการนี้ มกี ารจดั กระบวนการเรยี นรู้ ผา่ นการดหู นงั ดภู าพ อา่ นบทความ และสรา้ งการสนทนาทม่ี คี วามหมาย ไม่ ทำ� ใหก้ ารมาประชมุ รว่ มกนั เปน็ เรอื่ งนา่ เบอื่ ทกุ ครง้ั ของการสนทนากนั ตอ้ งมคี วามหมาย ไดป้ ระโยชนก์ นั ทกุ คน เหน็ ไดจ้ ากการสะทอ้ นมมุ มองความคดิ ของผเู้ ขา้ รว่ มประชมุ ในแตล่ ะครง้ั ทมี่ กี าร ตง้ั คำ� ถามวา่ เขาไดป้ ระโยชนอ์ ะไร ในเรอ่ื งไหน เรอ่ื งไหนทจี่ ำ� ได้ เรอื่ งไหนทร่ี สู้ กึ สะดดุ ใจ สะกดิ ใจ

186 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ การสนทนาเปน็ ทง้ั กระบวนการและเครอ่ื งมอื ในการเชอื่ มความคดิ เชอื่ มใจ สรา้ งสรรคค์ วามคดิ ใหม่ กอ่ เกดิ พลงั ใจ สายสมั พนั ธ์ และนำ� ไปสพู่ ลงั การปฏบิ ตั ริ ว่ มกนั ดงั นน้ั การสนทนา ไมว่ า่ จะในรปู แบบไมเ่ ปน็ ทางการ อยา่ ง บนโตะ๊ อาหาร หรอื แบบประชมุ กค็ วรใสใ่ จเรอื่ งพลงั ในการสรา้ งสรรคแ์ ละเชอ่ื ม ผคู้ นในวงสนทนาใหเ้ กดิ ขน้ึ ในการประชมุ ควรทำ� เปา้ หมายการสนทนาใหช้ ดั เจนวา่ ประชมุ ทำ� ไม เพอ่ื อะไร สำ� คญั อยา่ งไร เพอื่ ใหท้ กุ คนจดจอ่ ไปทเ่ี ปา้ หมาย การแบง่ ปนั เปา้ หมาย (shared goal) ของการสนทนา จะทำ� ใหก้ ารสนทนามหี ลกั ชดั เจน และกระชบั ได้ ไมท่ ำ� ใหเ้ สยี พลงั นอกจากนย้ี งั มกี ารนำ� กระบวนการถอดบทเรยี น โดยใชก้ าร AAR (After Action review) บอ่ ยๆ ทกุ ครงั้ หลงั การประชมุ ไมว่ า่ จะเปน็ ทมี บรหิ าร โครงการ ทมี โคช้ ทมี ชมุ ชน สำ� หรบั โครงการนไี้ ดม้ กี ารมานง่ั คยุ กนั เพอ่ื ทบทวน สงิ่ ตา่ งๆ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในวนั นน้ั วา่ เกดิ อะไรขน้ึ บา้ ง ผลเปน็ อยา่ งไร มอี ะไรทเ่ี ปน็ ประโยชนส์ ำ� หรบั การนำ� ไปใชห้ รอื ไปปรบั ปรงุ ตอ่ มปี ญั หาอปุ สรรคอะไรเกดิ ขน้ึ บา้ ง ในตอนนนั้ แกป้ ญั หาอยา่ งไร หรอื ถา้ ยงั ไมไ่ ดแ้ กป้ ญั หา มแี นวทางแกไ้ ข อย่างไร การตั้งวงสนทนาหลังจบการประชุมแต่วันของทีมจะช่วยให้ทีมได้ ทบทวนรว่ มกนั ทำ� ความเขา้ ใจรว่ มกนั และเดนิ มาอยใู่ นจดุ เดยี วกนั ได้ ไมใ่ ชเ้ วลา ในการสนทนามากเกนิ ไป และใหท้ กุ คนไดพ้ ดู แสดงความคดิ ความรสู้ กึ ยงั คง ใชก้ ระบวนการสนทนาอยา่ งสรา้ งสรรคใ์ นทกุ วงสนทนา สว่ นคำ� ถามนน้ั ขนึ้ อยกู่ บั โคช้ ทนี่ ำ� คยุ ตอ้ งการรอู้ ะไรบา้ งในวนั นน้ั และอยากรไู้ ปเพอื่ อะไร สำ� หรบั โครงการ นสี้ ง่ิ ทมี่ กั ยำ้� กนั เสมอคอื อยา่ ทำ� ใหก้ าร AAR เปน็ พธิ กี รรม แตต่ อ้ งทำ� ใหไ้ ด้ ประโยชน์ การ AAR เปน็ การสรปุ และถอดบทเรยี นเพอื่ พฒั นาตนเอง พฒั นาทมี เพอื่ ทำ� งานใหเ้ กดิ ผลสำ� เรจ็ ตามทมี่ งุ่ หวงั การ AAR ตอ้ งรวู้ า่ จะทำ� ชว่ งเวลาไหน เชน่ ภายหลงั ทำ� กจิ กรรมสำ� คญั ๆ แตล่ ะครงั้ และ/หรอื ในชว่ งทท่ี ำ� โครงการไปได้

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 187 สกั ระยะ (ซงึ่ ตอ้ งออกแบบวางแผนการทบทวนบทเรยี นวา่ ตอนไหน เวลาใดจงึ จะเหมาะ) รวมถงึ อาจมกี าร AAR ไดใ้ นจงั หวะทเ่ี หน็ วา่ จำ� เปน็ เชน่ ในกรณที ม่ี ี เหตวุ กิ ฤตบางอยา่ งเกดิ ขนึ้ หรอื เมอื่ ทมี เหน็ วา่ มบี างอยา่ งทจ่ี ำ� เปน็ ตอ้ งถอด บทเรยี นกส็ ามารถ AAR ได้ 6. ใชก้ ระบวนการทที่ ำ� ใหค้ วามรอู้ อกมาจากทกุ คน ดว้ ยความเชอื่ วา่ ทกุ คนมคี วามรแู้ ละศกั ยภาพในตวั เพยี งแตย่ งั ไมไ่ ดด้ งึ ออกมาใชห้ รอื นำ� มา จดั การความรเู้ พอื่ นำ� ไปใชง้ าน จากเดมิ หนว่ ยงานตา่ งๆ มกั จะจดั กจิ กรรมให้ ความรกู้ บั คนในชมุ ชนในเรอื่ งตา่ งๆ แตโ่ ครงการนไี้ ดท้ ำ� ใหค้ นในทมี ชมุ ชนมอง เหน็ วา่ ความรนู้ น้ั อยใู่ นตวั คน ไมว่ า่ จะเปน็ ความรเู้ กยี่ วกบั การเลย้ี งดเู ดก็ ความรู้ ในการทำ� ของเลน่ ใหก้ บั เดก็ รวมไปถงึ ความรดู้ า้ นอนื่ ๆ การดงึ ความรอู้ อกมาจาก ตวั คนโดยใชก้ ระบวนแลกเปลยี่ นความรู้ วทิ ยากรกระบวนการทำ� หนา้ ทเ่ี ชอ่ื มโยง ความรทู้ อี่ อกมาจากทกุ คน และเรยี บเรยี งใหท้ ำ� ความเขา้ ใจงา่ ยขนึ้ บางครง้ั ไม่ ตอ้ งสรปุ ทกุ คนกเ็ ขา้ ใจความรนู้ น้ั แลว้ และถา้ มสี ว่ นไหนทข่ี าดวทิ ยากรถงึ จะ เพมิ่ เตมิ หลายคนทเี่ ขา้ รว่ มกระบวนการสะทอ้ นวา่ การแลกเปลยี่ นเรยี นรทู้ ำ� ให้ เขามองเหน็ คณุ คา่ ในตวั เองวา่ เขากม็ คี วามรู้ และทำ� ใหเ้ ขากลา้ พดู กลา้ แสดง ความเหน็ รสู้ กึ มคี นรบั ฟงั กระบวนการเรยี นรแู้ บบนจ้ี ะทำ� ใหท้ กุ คนจำ� ไดเ้ พราะ ผา่ นการพดู คยุ กนั จนตกผลกึ และเปน็ การทำ� ใหค้ วามรเู้ ปน็ เรอ่ื งสนกุ นอกจากการเรยี นรทู้ คี่ นในทมี ไดเ้ รยี นรจู้ ากโครงการแลว้ ทมี แตล่ ะ ตำ� บลยงั ไดป้ รบั กจิ กรรมการฝกึ อบรมทจ่ี ะใหค้ วามรกู้ บั กลมุ่ เปา้ หมายมาเปน็ การ อบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร มกี ารออกแบบหลกั สตู รการอบรมและซกั ซอ้ มทดลองจน มนั่ ใจ เมอื่ จดั กจิ กรรมกลมุ่ เปา้ หมายแลว้ หลายคนสะทอ้ นวา่ เปน็ การอบรมท่ี ทำ� ใหผ้ เู้ ขา้ รว่ มไมเ่ บอ่ื เขา้ รว่ มตลอดการอบรม จดจำ� สง่ิ ทไี่ ดเ้ รยี นรไู้ ด้ และอยาก ใหม้ กี ารอบรมแบบนอี้ กี เพราะรสู้ กึ วา่ เปน็ ความรทู้ เ่ี ขา้ ถงึ และเขา้ ใจไดไ้ มย่ าก

188 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ การจดั กจิ กรรมการอบรมใหค้ วามรทู้ เี่ กดิ ผลสำ� เรจ็ เชน่ นี้ ยงิ่ ทำ� ใหท้ มี ชมุ ชนมกี ำ� ลงั ใจในการทำ� งาน และยง่ิ พฒั นาตนเอง คน้ ควา้ ความรเู้ พมิ่ เตมิ เพอื่ นำ� มาใชใ้ หเ้ ปน็ ประโยชนก์ บั กลมุ่ เปา้ หมายในชมุ ชน 7. การทำ� งานบนฐานขอ้ มลู ทเี่ ปน็ จรงิ รอบดา้ น ทนั สถานการณ์ ไม่ ได้เก็บข้อมูลเพียงคร้ังเดียว เพราะข้อมูลเก่ียวกับเด็กและครอบครัวมีการ เปลยี่ นแปลง และเดก็ เตบิ โตขนึ้ เรอ่ื ยๆ สถานการณค์ รอบครวั กไ็ มน่ งิ่ มกี าร ปกปดิ ขอ้ มลู บอกความจรงิ ไมห่ มด การทำ� ระบบขอ้ มลู จงึ ตอ้ งมกี ารอพั เดทกนั บอ่ ยๆ มกี ารลงพนื้ ทเ่ี พอื่ เกบ็ ขอ้ มลู เปน็ ระยะ ยกตวั อยา่ ง ขอ้ มลู ทเ่ี ปลยี่ นแปลง เชน่ เกบ็ ขอ้ มลู ครง้ั แรกเดก็ อยกู่ บั พอ่ แม่ แตพ่ อผา่ นไปอกี หนงึ่ เดอื น พอ่ แมไ่ ป ทำ� งานตา่ งจงั หวดั เดก็ ตอ้ งอยกู่ บั ยาย การเลย้ี งดกู เ็ ปลยี่ นไป เปน็ ตน้ การทำ� งานตอ้ งอาศยั ขอ้ มลู ความเปน็ จรงิ ในพน้ื ที่ ดงั นนั้ จงึ ตอ้ งทนั เหตกุ ารณ์ เทา่ ทนั สถานการณใ์ นพนื้ ทต่ี ลอดเวลา ไมม่ องขอ้ มลู ความเปน็ จรงิ ทมี่ ี เปน็ สง่ิ ตายตวั หยดุ นง่ิ กบั ที่ จงึ ตอ้ งออกแบบกระบวนการ วธิ กี ารทจ่ี ะเทา่ ทนั ความเปน็ จรงิ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ดว้ ย นอกจากนี้ การมขี อ้ มลู ทร่ี อบดา้ นเกยี่ วขอ้ งกบั ประเดน็ งานกเ็ ปน็ เรอ่ื งสำ� คญั ไมเ่ พยี งขอ้ มลู เรอื่ งเดก็ แตอ่ าจเปน็ ขอ้ มลู เกยี่ วกบั สภาพการทำ� มาหากนิ ของทางบา้ น ความสมั พนั ธ์ วฒั นธรรม ความเชอื่ ของผู้ ทดี่ แู ลและเกย่ี วขอ้ งกบั เดก็ ฯลฯ ทมี เกบ็ ขอ้ มลู จงึ ตอ้ งมคี วามรู้ ความเขา้ ใจ เกยี่ วกบั ความเปน็ จรงิ อน่ื ๆ ท่ี อาจจะหรอื มผี ลกระทบตอ่ ประเดน็ ปญั หาหรอื กลมุ่ เปา้ หมายทเี่ กย่ี วขอ้ งดว้ ย เพอ่ื ใหร้ บั มอื กบั ปญั หาไดท้ นั การณ์ หรอื เหน็ ทางออก/โอกาสในการรบั มอื กบั ปญั หา 8. การแกป้ ญั หาอยา่ งเปน็ ระบบ และไมแ่ กป้ ญั หาแบบเหมารวม เชน่ การสำ� รวจขอ้ มลู ในชมุ ชนวา่ มผี ทู้ มี่ ปี ญั หาคลา้ ยกนั กรี่ าย และจดั วงคยุ ใหค้ น ทม่ี ปี ญั หาคลา้ ยกนั ไดพ้ ดู คยุ เพอ่ื หาทางออกรว่ มกนั เปน็ การจดั ตง้ั กลมุ่ เลก็ ๆ ท่ี ทมี ชมุ ชนจะสามารถเขา้ ไปทำ� งานดว้ ยไดอ้ ยา่ งตรงจดุ เชน่ กลมุ่ ครอบครวั ทเ่ี ดก็

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 189 ปฐมวยั มปี ญั หาเรอื่ งโภชนาการ / กลมุ่ ครอบครวั ทเ่ี ดก็ มปี ญั หาสขุ ภาพ / กลมุ่ ครอบครวั ทป่ี ยู่ า่ ตายายเปน็ คนเลย้ี งดเู ดก็ / กลมุ่ ครอบครวั ทม่ี ปี ญั หาเรอื่ งเดก็ ตดิ โทรศพั ท์ เปน็ ตน้ และเมอ่ื จดั ใหก้ ลมุ่ ครอบครวั เหลา่ นม้ี าพดู คยุ กนั คน้ หาสาเหตุ ของปญั หาวา่ เกดิ จากอะไรบา้ ง และคน้ หาความตอ้ งการในการแกป้ ญั หาของ แตล่ ะกลมุ่ รวมทง้ั ใหแ้ ตล่ ะกลมุ่ ลองคดิ คน้ หาทางออกจากปญั หา โดยทมี ชมุ ชน เปน็ ผเู้ ออ้ื อำ� นวยใหเ้ กดิ วงคยุ ชว่ ยชวนคยุ ตงั้ คำ� ถาม และหาขอ้ สรปุ รว่ มกนั ทมี ชมุ ชนกจ็ ะเหน็ ทางออกของปญั หาวา่ ควรจะสนบั สนนุ อยา่ งไร ถา้ ชว่ ยเหลอื ตอ้ ง ชว่ ยอยา่ งไรในเบอ้ื งตน้ และตอ้ งคน้ หาทางออกทนี่ ำ� ไปสคู่ วามยงั่ ยนื ดว้ ย สงิ่ ทที่ มี ชมุ ชนตอ้ งคำ� นงึ ถงึ กค็ อื ทางแกป้ ญั หาไมใ่ ชก่ ารสงเคราะห์ เพราะการสงเคราะหเ์ ปน็ ทางออกทเี่ รง่ ดว่ นทที่ ำ� ไดช้ ว่ั คราวเทา่ นนั้ แตท่ างออกท่ี ยงั่ ยนื จะชว่ ยใหค้ รอบครวั ตา่ งๆ ในชมุ ชนยนื อยไู่ ดด้ ว้ ยตวั เอง ยกตวั อยา่ งเชน่ เดก็ มปี ญั หาเกย่ี วกบั โภชนาการ หากสาเหตมุ าจากความไมร่ ขู้ องผเู้ลย้ี งดู กส็ ามารถ ใหค้ วามรู้ ใหค้ ำ� แนะนำ� ทำ� เปน็ ตวั อยา่ งได้ ใหผ้ เู้ ลยี้ งดทู ดลองจดั เมนอู าหารให้ เดก็ ใหถ้ กู ตอ้ งตามโภชนาการได้ แตห่ ากปญั หาเกดิ จากความยากจน กต็ อ้ งหา ทางออกภายใตข้ อ้ จำ� กดั นน้ั วา่ จะทำ� อยา่ งไรใหเ้ ดก็ ไดร้ บั อาหารทถ่ี กู ตอ้ งตาม โภชนาการได้ บางครง้ั เราสงเคราะหค์ นยากจนดว้ ยการใหเ้ ขาไดร้ บั เงนิ สงเคราะหจ์ าก ทางรฐั แตเ่ งนิ ดงั กลา่ วไมไ่ ดถ้ กู ใชต้ ามวตั ถปุ ระสงคข์ องการใหเ้ งนิ เดก็ กย็ งั ไดร้ บั อาหารที่ไม่ถูกหลักโภชนาการอยู่ดี ท�ำอย่างไรให้เด็กได้รับอาหารถูกหลัก โภชนาการจงึ เปน็ โจทยห์ ลกั ทตี่ อ้ งแกข้ องคนกลมุ่ นี้ แตต่ อ้ งแกค้ วบคกู่ นั ไปกบั เรอ่ื งของความยากจน ซงึ่ บางชมุ ชนอาจจะชว่ ยเหลอื เดก็ กลมุ่ นไ้ี ดด้ ว้ ยการทำ� โรง อาหารของอาสาสมคั รในชมุ ชนทจ่ี ดั อาหารถกู ตอ้ งตามโภชนาการใหก้ บั เดก็ และ ครอบครวั เปน็ ตน้ แมค้ วามคดิ เหลา่ นจี้ ะยงั ไมไ่ ดเ้ กดิ ขนึ้ ในชว่ งระหวา่ งการทำ� งาน โครงการ แตแ่ นวโนม้ การคดิ แกป้ ญั หาของชมุ ชนนนั้ มคี วามเปน็ ไปไดท้ จ่ี ะนำ� ไป สกู่ ารลงมอื ทำ� สง่ิ เหลา่ น้ี

190 ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ การคดิ แกป้ ญั หาอยา่ งเปน็ ระบบนนั้ ตอ้ งมที กั ษะการคดิ วเิ คราะห์ การ คดิ เชอ่ื มโยง ซง่ึ ทมี ชมุ ชนและโคช้ ตอ้ งฝกึ ฝนตนเองใหม้ คี วามสามารถในการคดิ วเิ คราะหเ์ พอ่ื ใหแ้ กป้ ญั หาอยา่ งเปน็ ระบบ แกท้ รี่ ะบบและสรา้ งระบบทที่ ำ� ใหช้ มุ ชน เปน็ พน้ื ทเ่ี หมาะสมในการเลยี้ งดเู ดก็ ตอ่ ไปในอนาคต 9. การทำ� งานแบบมเี ปา้ หมายรว่ มและมคี วามหมายรว่ ม พลงั ของ ความฝนั จะทำ� ใหค้ นอยากจะทำ� งาน และการขยบั กา้ วเขา้ ใกลก้ บั ความฝนั จะชว่ ย สรา้ งกำ� ลงั ใจใหค้ นอยากทำ� ใหด้ ยี งิ่ ขนึ้ อยากทำ� ใหใ้ กลเ้ ขา้ ไปอกี ในระยะสน้ั เรา อาจจะตอบไดว้ า่ เราอยากทำ� อะไร และคดิ วา่ ทำ� อยา่ งไร แตห่ ลกั ของการโคช้ มกั จะบอกเสมอวา่ ตอ้ งทำ� ใหผ้ รู้ บั การโคช้ รวู้ า่ ทำ� ไมถงึ อยากทำ� มนั มคี วามหมายตอ่ ตวั เขาอยา่ งไร มคี วามหมายมากแคไ่ หน และเปน็ สงิ่ ทเี่ ขาตอ้ งการไปใหถ้ งึ ที่ แทจ้ รงิ หรอื เปลา่ เพราะหากสง่ิ ทเี่ ขาอยากเหน็ นน้ั มนั มคี วามหมายตอ่ ชวี ติ ของ เขาและคนรอบขา้ งเขามากพอ มนั กจ็ ะมพี ลงั มากพอทจ่ี ะทำ� ใหเ้ ขามงุ่ มนั่ ผลกั ดนั ตนเองใหท้ ำ� สง่ิ นนั้ ใหส้ ำ� เรจ็ จนได้ แมพ้ บกบั อปุ สรรคมากมายแคไ่ หน ถา้ เปน็ สง่ิ ทเ่ี ขาตอ้ งการจรงิ ๆ เขากจ็ ะกา้ วขา้ มฝนั ฝา่ อปุ สรรคนนั้ ไปจนได้ ยงิ่ เปน็ เปา้ หมาย รว่ มยง่ิ ทำ� ใหเ้ หน็ วา่ แตล่ ะคนไมไ่ ดก้ ำ� ลงั เดนิ ทางเพยี งลำ� พงั แตม่ เี พอื่ นรว่ มทางทจ่ี ะ คอยประคบั ประคองดแู ลกนั ไป

ทมี มฝี นั โคช้ ดว้ ยใจ 191 ดงั นนั้ การทำ� เปา้ หมายรว่ มของทมี ใหแ้ จม่ ชดั และมคี วามหมายจงึ เปน็ สงิ่ สำ� คญั ทจ่ี ะทำ� ใหเ้ ราอา่ นแนวโนม้ ไดว้ า่ ทมี ชมุ ชนจะทำ� งานไดป้ ระสบความ สำ� เรจ็ มากนอ้ ยแคไ่ หน บทเรยี นทไ่ี ดเ้ รยี นรจู้ ากการทำ�งาน 1. เรมิ่ ตน้ ทคี่ นมใี จ ทอ่ี ยากลกุ ขนึ้ จดั การกบั ปญั หาใน ชมุ ชนของตวั เอง 2. การเปน็ โคช้ ทด่ี ี เปน็ ปจั จยั แหง่ ความสำ� เรจ็ 3. เนน้ ความเปน็ ทมี ไมใ่ ชโ่ ครงสรา้ งตามตำ� แหนง่ 4. ความสมั พนั ธเ์ ปน็ เงอ่ื นไขสำ� คญั สคู่ วามสำ� เรจ็ ในการ ทำ� งานและการแกไ้ ขปญั หา 5. สรา้ งวฒั นธรรมใหมข่ องการประชมุ และการสนทนา 6. ใชก้ ระบวนการทที่ ำ� ใหค้ วามรอู้ อกมาจากทกุ คน 7. การทำ� งานบนฐานขอ้ มลู ทเี่ ปน็ จรงิ รอบดา้ น ทนั สถานการณ์ 9. การทำ� งานแบบมเี ปา้ หมายรว่ มและมคี วามหมายรว่ ม

“การเล้ียงเด็กคนหนึ่ง ใช้คนท้ังหมู่บ้าน” เพราะการท่ีเด็กคนหนึ่ง จะเติบโตข้ึนมาได้ดีนั้น นอกจากจะมาจากการเล้ียงดูท่ีดี ของครอบครัวแล้ว ยังต้องมีการเอาใจใส่ของเพ่ือนบ้าน มีการใช้ชีวิตร่วมกับเพ่ือน และมีความสุขในการเรียนรู้ ท่ีโรงเรียน มีการดูแลท่ีดีที่เก้ือหนุนเด็ก จากชุมชนและสังคม รวมท้ังสื่อต่างๆ เหล่าน้ีล้วนมีผลต่อพัฒนาการของเด็ก