менің сатып алған күйеуім (1) - Неизвестный

! Нобель сыйлывы ' ' ’ - •- ; .-'О'. Элис Мунро. Бет жде окып, студентгер сер1кгест1пнщ мушес! болгандыта„, уы да емес болыпты. Элде бфеудщ маган айтканындай шынымен хас сулудьщ бф1 болган болса да (анага бага еске алары коп болса керек. беру киын гой) оныц сырткы келбет1 дэл экемнщ калаган Колгап ещцрга банкроте» ушырагаи сон ол сактандыру денгейше жету1 екггалай. бизнесмен айналыскан. Калада ол колледждепсшдеи атасы Кейбф эиелге ол «Ой, ипркш эдемьак жан гой» деп, кез жер жарып турды. Гольф ойына шебер, каиыкпен жузущ алмай караса, картайган шагында «куыршагым-ай» суйсше де катырады (бфак, бы викториан улпешдеп Гурон кед! сез тастайтын болган. Шешем ернщ де боямайтын, тым карабайырлау тестарткыш тагады, шашын тебесше уйе жагасындагы уйде турдык деп отырган жокпын). 0кем уйде салганда жазык мацдайы ашык кершетш. Неше жерден сэн кумаса да, олпы-солпы кшнсе де тэп-тэуф кершетш. болган кездершде оньщ жек керушшп мен жшркешцгпк Оны мойнына мерурет алка таккан эйелдерше елестету- «шеберл1Г1» одан ары айшыктала туседт Ол машина улплер!, ге болар ед1, бфак, дэл ондаи эшексш болмаган да секшд! эн жыр, турл1 ас су, эцпме терюш, киш кию, радионыц эзшкойлары, телевизия журпзушшершен катар турл1 топ- тар мен улт еюлдершде болатын эуескойлыкты катты жек керетш. Муньщ бэршен белгш болганы, мен ата-анам ушш даудьщ Непзшене алганда бвдщ калалыктар спортпен айналы- басы оолган жан едш. 0у баста-ак, озара мулде уксастыгы сатын эр1 студенттер серштесппндеп оныц достары арасы- жок жандарды мен одан бетер жаланаштап, бф бфшен нан оган карсы келетш жан жокка тэн болатын. зорга тапдан ортак дуниесшщ езш жок кылып, ешкашан Тек менш гана дурыс дейтш сол бф кемершен аскан шешшмейтш мэселеге душар еттш. Шын мэншде, мешц сен1М1 айналасындагыларга кумэн тудырып та жатады. ыкпалыммен олар ездершщ шынайы болмыстарын тапты. «Заттардыц езш оз бшгеншен атайды» деп олар экем тура- Туган каламда отшзген жылдарда кшнщ кшнен лы айтатын. 0рине, мен секшд1 туындыныц авторы екецщп кутылганын бшп те жарытпадым. Дегенмен, журектер1 . уйдш ес1пн ашкан сэтте-ак онын ор кеюрек мшезш жан- алые, аралары суык болганымен бф шатыр астында жарык шып тастайтын. Ол туск! аска келмейтш, жеке тамактанады. дуниенщ кундерш откшп журген каншама отбасы бар Кущцз анам меншен бфге отырып, тамактанады, кешке екещцпне кепшдш бере салуга да болады. Бф бфшщ айткан I1! онымен бфге отырады. Акыры, урыс-керюке осы себеп сездер1 ме, элде, мшез-купыктарын кенпре алмаса да, орта- болган шыгар. Мен тамактанып отырганда анам касымда сында тургызылган кабырга беюшеп кулату мумкш болмай болганымен, тамакты экеммен бфге шедк да калады екен. 0ке-шешемн1ц отбасылык бакытына менш, ешбф ык- Достарыныц тыные-тфшшпнщ кандай екещцпне ка- палым болмасы аньщ. Дегенмен, олар калай уйленш алган? рамастан экемнщ 1шу1 жшлеп кеткецщпне тацданудыц Шешем колледжде окымаган, мугалшдер мектебше туспек рет1 жок ед1. Алпыска да жетпей миына кан шауып, сол и! болганымен акша каражат мэселеш кесе келделец турып куш тесек тартып жатып, дуние салган-ды. Анам оны бар алган. Ол кайыкпен журуден коркумен катар гольф ойна- дэрмешмен купп баптап отырса да, ол оны багалау былай ! I ; 194 195

Нобель сыйлыгы иегерлертц эцгшелер1 Элис Мунро. Бет I ■ •............................................................... • ’.......................................................• • • — ........, 1 турсын, бурынгысынша катал мшезш корсетш, аузына кел- жайлаган адам локсытарлык жайсыз аура, экемнщ катал эр,’ ген созбен балагаттайтын. Б1р жагына ауып кисайып кеткен аузынан шыккан сез еш туснпказ болганымен шешем оныц т0Пас м.нез! салдарынан б!зден тыс барлык жер оте жайлы эр С031Н угады. Кдзф ойлап отырсам, муныц бэр! оган шы- бын шаккан гурлы болмапты. Жерлеу кезшде маган карай карапаиым эр! адамдары жуас мейрщд! сеюлда коршепн бф бейтаныс эйел жакындап келш: «Сенщ анан, ете ак жыркын адам» дедк Ол маган сол сэтте унай койган жок. Олде офеулер маган аяушылык танытгы деп айта алмай- Мен сол туста колледждщ екшпп курсында окитынмын. „ьш. Бф карасам, бор, маган «Жузшнщ Жалмауызы» деген Экем мушелшшде болган студенттер сер1ктест1п мещ лакан ат коиып алыпты. Нега, барлык балалардьщ алде 61р шакырмады. Менщ достарымныц да оцганы жок, шетшен шайпау, ешбф кпен шугылданбайды, когамдык курылымды жайсыз лакан есшдер! болган. Ир баланын аягынан ете б!п бетщ, жузщ демей сынайтын, жана заманныц дщс1здер1 ед1. Кеб! жазушы немесе актер боламыз деп бес кап болып жайсыз ню мункш туратьш. Кунде душ кабылдаса да нэтиже болмаган да шыгар. Сондыктан, оны бэр| «шуаштын кабы» журедк ©31Н агартушы ретщде корсетют келетщдерд1 жек дейтш. коремщ. Шындыгыыда, анам ондайлардыц катарынан емес Жалпы алганда, мен езшд1 дурыстау алып журдш. Анам- ед1. Ол элде бф жалган дщдар да болмады. Уйге енгеншде, «Океннщ болмесше бар, татуласатындай бфдеме айт» деп, ды сагынган кезшде кощлдшеу етт хат жазып коямын Ол ешкашан айкайлап талап койган да емес. Соншалыкты акымак жан болмады. Менщ емфшдеп алгашкы сепз жыл- да сондай сипаттагы жауап жазады. Кала мен гибадатханада ды анам тугелдей маган арнады (бул созд1 бурын мен бф де рет айтпаганмын, бфак, шындыгында осылай ед1). Сосын, не болып жатканын ащы эжуамен баяндайды. Бф жолы ол орта мектепке апарды. Дэл бф айыптау секшд1 естшп кет­ кыстырмасы бар панды калай тару туралы керемет шу кен шыгар? котершгеш жайында жазганы есшде. Бетшщ бф жагы сол куш кулпн медге толган, анасыньщ Сонда ол «улы мэртебелш» деп эспеттелетщ элп экемд1 махаббатына шекшз боленген бозбала аяк астынан озщ ая- мастан жэбфлейтш кшппрш анайы топтыц ортасына топ кагытып жазганына мен еш ренжнен жокпын. Мен унпн ет!п тусе калган едь Дегенмен, заманымда соншалыкты нашар болмадым. Неге дегенд1 казфп уакытта айта алмай- экем деген жабайы жырткыш, ал, анам коргаушы перштем мын. Жасымньщ юшшпне карамастан, ф1 денел1, купим басым болгандыгы маган бак болган шыгар. Ушмд1 ен екенд1пне шубэсп сенеттмт. Мектепке барарымнан бурын олар менщ омфшдеп барым да, нарым да емес едк Сон­ да да, отбасымда аураны еш сезшбейтшмш. Менщ атап отырган омф атты Улы Сахналык Кфйылымда менен озге тагы б1р адам ойнаган. Улы койылым. Осы создер1 жазганда, аркамнан суык тер бурк ете калады. Мен оз кунымды арттырайын деп отырмын ба, элде, жай эншешн отфж кекеткен турш бе деген мэселе де кызыкты шыгар. Кейт ойланып карасам, омфше колделеннен коз салсам, ол туралы айту эдеттеп жагдай сек1лд1 сезшедк Дэл не уплн мен баска емес, осы жолды гана тандаганым тустнсп бола- ды. Мен актерлж мамандыкты тандадым. Тан калдыныз ба? ' - : -...... ■ Г-V-;; ■.... .... - ........ ......г . ’. • '’ ' ...........................■ \" ......................... .V- • V'.-: 197 196

Нобель сыйлыгыиегерперШч д,}г!л.,е. ,1..* - -г.-.......... -• - . Элис Мупро. Бет -''г.;- Колледжде окып „ргеиде мен театрга катысты ада„. багдарламамды тывдайды. Негашен, ел келемшде деген сез яйналсокгай бердам де, сонгы курсга дардын ортасында дЫМ. Кандай релД1 сомдасам да, гой. Радиодаи кеткенде шын-етфИ белгкнз каптаган мадак жургенде койылым кырьшмен карап турамын. Ал, жесаткиышн .доМсыепнащн нхеамбеасреымотнбыансытмыуншдаеусшшыщлабрфышебнейанжеырбашп1 мен керермен залына V ды тосаМын дейт!н езш ойлап калгандай-ак куй кент. Бурын олардыц вмфшде уакыт ягни, аптаньщ бес тэулт зулап етеш екен. Ендз олар арткы катарга аУы^рАБ^ак та? ондай эдегген тыс козгалыс жетшсфеп калса да Маган деген ризашылыкхары шын ни- еттен кершедь тапкан бф эял!М бар. V ж0К Сол кезенде журт радио Ец кызыгы, мен де оларга разы едш. Тжелей эфир ар- жасаудьщ КажетгШ1Г у етЫд1кген жексенб! кун! кешке кылы хаттарды окыганда тамагыма оксш тыгылып, ер1кс1з кенеп, терец демалуга тура келдк Дегенмен, сол багдарлама спектаклдерд! артык багдарламанын айы онынан туып да, мен туралы естелж те кешжпей еше бастап жогалды. эфирге шыгарылатын Тындаушылар унин кызык дуниелер кебейсе керек. Сон- дыктан, мен кайырымдылык шараларына, аукциондык сау- турды. койылым . Шекспир, Ибсэн. Менщ дауысым даларга, еске алу кештерше катысудан бас тартып, жаксылап Драмалык демалуды уйгардым. туадан тэуф болтан сон ба, азтантай гана даиындщган сон Шешем коп жасады, менен бфнеше жыл бурын гана кажетг! талапка жетп. Ол заманда телевизия онер! ек1н- дуние салды. Мен сол кезде ушмд! сатпай жалга берш койганмын. Ал, енд1 оны саудага салатынымды жалга ш1 орынга койылатын. Бастабында маган кншпрш рол алушыларга ескертш койдым. Бфаз уакыт сонда болып, уй- жайымды, бау-бакшамды женге келтфуд! ойлап журмш. бергеншен, мен деген апта сайын радионыц тжелей багдар- ламасына журпзушшк жасаганнан кешн есшш баршага болмаса да туракты тындаушыларга таныс болып кета. Актерлж мамандыгымды тастасам да дауысым кэдеге жа- рап кетп. Алдымен, Виннипегте, кешн Торонтода журпзупп болдым. 0мфшнщ сонгы жиырма шакты жылында жумыс кунде- р! кенш уакытта эфирге шыгарылатын музыкалык хабар- ларды журпздш. Копшшк ойлайтындай эндердщ тацдауын мен жасамайтынмын. • ц Эн музыка жагына келгенде, алып бара жаткан ештенем жок. Соган карамастан, радио журпзушшщ кайталанбайтын бфкатар корш образын жасай алдым. Мен журпзген баг- дарламаларга хаттар коп келетш. Кдрттар уйлерк сокырлар когамы, кызмет бабымен узак уакыт колж т1зпцдейтшдбр> ас эзфлеп, киш-кешек упктейтш уй шаруасындагы эйелдер» ! трактормен аяцдайтын жеке шаруашылык жумыскерлер1 .. - • '• - .■ ■ •. • • .- .• • • •. 1• ■■ 199 198

Нобель сыйлыгы иегерлертщ зцг'шелер! Моя.^ Мо Ян. Тунг/ олжа Кхр дла жаздай бакылдаумен айыздары канып болган бакалар ТУНГ1 ОЛЖА |нге кфмекке муршалары жок шыгар, айнала тьш-тырыс Б!здш шалпылдатып су кешушо гана мулпген тыныштыкты К,айта-кайта жалынып-жалпайып етшген соц гана бузады. Б.ршама рак журген сон гана епстж алкабынан Тогызыншы немере агам зорга дегенде тун ортасында шаян аулауга меш ертш апаратын болды. Буп алпысынщы ШЫКТЫК. жылдардыц ортасы болатын. Жыл сайын кешкш тусед! де Су „бег„енше ормелегешмпде агам «Элп 03ен ИШ1М1 осы гои. Осы жердей шаян суземЬ» дед!. Агам устшдеп елд1 мекешмвден бф шакырымга жетер жетпес аиналасьщ жамылгысы мен калпагын шешт,т!гт, б.утынлагы щкише су басып калады. шешн сыпырып тастады. Тыр жалацаш денесшде темт Кенш астан кешн екеуш1з ауылдан шыктык. Кетердщ курекген езге ештецес! жок ол жалпактыгы ондаган кулаш алдында шешем маган тыныш журудц немере агамныц сезщ ифшге секф.п тусш, езен суын ею жакка белмекке тас пен батпакты уйе бастады. Мундагы шршнщ терецц1п шамамен булжытпауымды ескертумен катар меш катты кадагалауын бф кулаш, агысы баяу. оган да тапсырды. Тогызыншы немере агам «Жецгей, кам Эне-мше дегенше, бшмейтш жок, Тогызыншы немере жемещз! Мен турганда ол еш кайда жогалмайды» деп агам батпактан шагын гана боген тургызып тастады. Оныц сабырга шакырып элек. бф жагын айналдыра бф купаштай ашык калдырып, епннщ Шешем б1зге карындарыц ашканда жецдер деп пияз сабандарын тобымен ныгап койды. Экелген май шамды косылган ею куймак бердг Б1з жацбыр етпейтш, бамбуктан бума сабанныц устше койып, маган жарыкты калкаламай токылган сулык жамылып, басымызга улкен калпак киш отыруга нускау бердт Осылайша 613 ушш ецщ, олжамызды алдык. Мен кендфден токылган ф1 кап кетерш, агам бф кутш отыру гана калды. колына шам, келеш колымен курекп мыктап устап, иыгына - Шаян аулау оцай ма? - деп, мен агамнан сурадым. салып алган. Ауылдан шыккан соц узап жарытпадык. Жол - Сен жай гана карап отыр. Були тунде жел шыгыстан сшемдер! енлп жогалып кеткен, айнала толган ми батпак, согып, кояр емес. Аяктары кышыган шаяндар жиналыста- жанбырга урылып, бастары салбыраган бидай алацы ал- рына катысу ушш асыгып жетер1 анык. Мшдетп турде осы дымыздан шьщты. Жалац аяк жургендпсген 613 су, батпак шрш аркылы отед1. Тац атканда екеуЫз кабымызды кетере дегендерд1 пыскырмай-ак ете шыгамыз. алмай комакты олжамен кайтатын шыгармыз. Сол тунп айдыц ерекше ф1 кершгенше Караганда, Бегеннщ туб1 дымкыл эр] салкын, агам жамылгысын тамыздыц онтерт1, онбес1 кундершщ б1р! болган шыгар. тосеп меш отыргызып койды. Агамныц жалацаш денесшде •I Куздщ орта шеш жакындаганыныц белпсшдей кешю желдш ай сэулеспйц ойнауы оте бф ерл1к нышаны юпетп. Оныц II ызгары сезшедт Айдыц тунык жарыгы епн ортасындагы су орнынан турып, мацгаздана кол-аягын козгап, мойны мен бетшен шагылысканда бф уыс кумю соуле шашылгандзч. аркасын сьщырлатуы алып денел! есерсок бала сеюлдй . ...............................................................................................................................................................................■ ........... I 200 201

•'*■*'*'*“''** ••••-•\"* \" агам сол жылы он сепзге енда гана '' ' ■■' ~....... М° Ян. Тунг/ опжа Т0ГЫуйГнбеген де болатын. Ол балык аулау, кус устау, Шаяндардын ЭЛ1 де кершбеу! меш абыржыта бастады толган, Тогызьшшы немере агам да тшш жугып койгандай у„сп бегенд! элсш-элсш карап кояды. Маган бурылып карал,- ’ КвРБфа”ан Ьсо°н немере агам шкишт кит, жамылгьшьщ - Неткен кызык жагдай бул, езй Були тунде мшдетт! ^\"вГлдьГсХыр1‘шыгаруга болмайды. Шаян охе акь,„- турде шаяндар тобы осы арамен етуге тию едк Тагы да шыгыстан жел шыкса, шаяндардьщ аяктары кышиды деген ды »нд1к Болмашы, бфдемеш сеэш коиса козгалмаидь, - дед1. бар. Егер олар шыгып келмесе, дара басты дей бер. Епннщ сабанына шнген май шамньщ жарыгына бф Немере агам озен жагасындагы камыс арасынан сэры карап, шаянга курган бегенге бф кез тастап, бфаз уакыт туст. жапырак тауып окелд! де ернше кысть.рып алып ыскырык секшд! бф жагымсыз дыбыс шыгарды. Мен каггь! жаурап отырсам да оган: унс13 отырдык. 0зен суы жаркьфап, агып жатканы бшнер- - Тогызыншы немере ага! Ыскырманызшы! Шешем бшнбестей тек су бетшдеп сабанга тфелген гулдщ айткан, тунде ыскырса сайтан келед! деп. козгалуынан гана онын агыны бар екешн ацгарылатындай. Агам жапыракпен ыскыра тура маган бурылып кара- Шаянньщ карасы кершбегенше мен аздап мазасыздана ба- ганда К031 К6КШШ туске еН1П, бгртурл1 коркынышты стадым. Шыдамай немере агамнан сурап та алдым. кершдк Журепм атша тулап, немере агам бейтаныс жандай - Сен несше асыгасьщ? Ыстык сорпа ауыз куйдеред1 де­ кершш кегп. Жамылгыга одан ары суцги тускен мен катты тоцганымнан калшылдап отырдым. ген сез бар - деп, ол маган ескертш койды. Кепикпей дымкыл туман айналаны басканда айдьщ ез1 Элп жапыракка бар назарын аударып, урлеп отырган не­ жогары кетершп, мппрейт калгандай кершгеншен оньщ мере агамныд алып денес1 ай сэулесше шомылып, муздан тунык сэулеш жерд1 бозартып, туманный кою тускен жерле- жасалган мусш секйцц коршдк Мен штей танданып «Мына .' р1 карауытып, кей тустары суйылып, тамаша бф керш берш немере агам маган элпнде гана тыныш отыр, шаян уркггесщ турды. 0зен жиепндеп камыстан турл1 кустыц уш сазды ор­ деп алып, енд1, несше жапыракпен ыскыра бастады? Шаян- дарды осылай шакырып, колга туаре ме екен?» деп ойла- кестр ойнагандай дыбыс шыгарады. Ку;стар уш тунп мамы- дым. ражай тыныштыкты одан ары айкындап тургандай. Епстж алацы жактан шалпылдатып су кешкен дыбыстыц шыгуы Сонымен акырын гана сыбырлап «Тогызыншы немере ага!» деп шакырдым. Ол тым курыганда козгалмады. Сол элде кшнщ асыгыс адымдап келе жатканындай бшндк0зен куш жапыракпен ыскыра бердк оньщ дыбысы барган сай- бойына турактап калган туман коюы мен суйыктыгымен ал- ын урешп естшедк Тезфек саусагымды каттырак тютеп масып, турл1 бейнеге кубылады, судыц кумю сэулеш бфде кердш. Кдтты ауырганына Караганда тусм емес, ещм екеш туманньщ тасасына егйп кеткеш де анда-санда ацгарылады. анык. Немере агамныц аркасына колымды типзгеншде суп- I 202 203

Нобель сыйлыгы иегерлершщэцштер! суык денес! сай суйегше шеиш вдшьт Мо Ян. Тунг! олжа сэтте мен шынымен сунпп кегпм баяу гана агатын озеннщ агысы саньш шыгайын десем, тастай карангь. тунде шел коршбейтш ег1„ ль, сипагаидаи болганда сезбен айткьюыз тамаша се Гм алкабында, мидай батпакты клип калаи уиге аМан-есе„ зуды. Катты суисшгонщ соншалык, елЬ бара жатканд Г жете аламын? куиге ендш. Козге коршгенде санаулы кадам калагданддаайи Немере агаммен бфге шаян аулауга шыкканыма шыны- болгапымен жакындаган сайын ары кете беретш секши мен де катты 6КШД1М. Жапырак урлеп отырган мына бхр Лотос гул, екеу,м13Д1ч аралык кашыктык мулле езгермедк мусш сек1лд1 суп-суык адам баягыда менщ Тогызыншы Алга офнеше рет кадам шгершесем, ол ары карай кетш немере агам болудан калган, анызда айтылатын балык ба- калады. Менщ журепм толкып, маужырагандай болсам да сты кубыжыкка айналган жын-пер! ме К1М ошсш. Осылай ракатанатын секшдамш. Шын мэншде, элп гулге баруга ойлагандатебе куйкам шымырлап, бас терьм сыпырылгандай да ыкыласым болмай ол су бетшде калкып, мен соцынан ер1п дегендей муншалыкты коркем эрх армандауга туратын болды. Бул жерде бупн туннен аман шыкпаспын деп ойла- дым. сэтте жылы судыц денемд! сипалауы козшнщ Тфюшде Кдшан шыга келгенш бшмеймш, бхр бумадай саргыш умытылмастай-ак тым тамаша сезш тудырды. туст1 огаш булт аспанда керше калганы сол ед1, айдьщ Кешжпей ай сэулеш жарк етш шыгып, айналаны тол- ез! соган мшш алып шауып кеткендей жок болды. Неткен тырганда мен екшын мэрте дф-дф епш. Жебемен аткы- кызык, осыншама кен аспанда кшкентай гана бултка сщщ лагандай аппак сэуле ортасында гул жапырактары тепле кетепш калай деп 1штей тацданып койдым. Ай сэулесшен бастагандай болды. Курап тускен гул жапырактары су осылайша коз жаздым. Ортада турган элп май шам гана бетшде ай сэулесш жылтылдата жузш, бшкте умтылып турган гулдщ сабы сол сэпе буплш, карацгыга сщщ айналаны баскан карацгылыкты бурынгыдан да жарык ете болды. жок тускендей. Дэл осы сэпе ерекше бф гажайып шс бшшдь Ержсп оксш жылап жШергешмде журепм мен кеюре- 0зен жактан сезшген сол жупар шс меш ержшз солай же- г1м муцга толып калыпты. Оны касфет деуге де келмейдк телеп, су бетшде калкып журген аппак лотос гулш корсета. жагымды мун, дерл1ктей. Коз алдымда болып откен осы Шамньщ жарыгында анык кершген осы бф лотос гугп коршютщ бэр1 кас кагым сэпеп туе секшд1 сезшедь Алай- соншалыкты тэкаппар эрх тартымды. Ушм1здщ ауласындагы да, мен озенде тура бердш, денемд1, журепмд1 су еркелете су буркактьщ жанында лотос гулдер1 коп ескешмен дэл кез жубатып онын, агысы журек лупшмен бхрге кетш жапы. алдымдагы мына эсемджп онымен салыстыруга келмейтш Лотос гугп тарап жогалса да жупар ша озен бойында эл1 едг тур, айдьщ жарык сэулес1, камыс арасындагы ойнап турган ! Эсем лотос гугп менщ коркынышымды басып, бурын оркестрдей бфлесш ун косады. кездеспеген бш'к мэртебел1 эсем аурага батырды. Мен ор- нымнан ержеп атып турдым да бар кшмшд1 шешш, ло- Алып кол келд1 де меш желкемнен бас салып судан су- тоска карай бепедш. Аягым жып-жылы суга тигенде, ырып алды. Су тамшылары шагын гана меруерпер 1спеп1 мойын, жауырыннан бастап, карын, белден теменп мушеде I ' '- .............. 1 204 205

Нобель сыйлыгы иегерлерпиц эцг'шелер! кулдилап, сыргып туст жатты. 0зен жактам ауыр жУр;ст; .14^5игг- Мо Ян. Тунгг олжа бфеудщ аягыньщ сыбдыры шыкты. Денемд! жинактап жамылгысыныц 1шше сумги тустш. Мен1 немере агам судан Кенет б!р зщмсак кол тым ептткпен мавдайыма ти- шыгарды ма десем, ол сол баягы орнында жапырагын урлеп генде одаылып карасам, б,р жал-жас кыз тдады, алдым- отыр, оны сол жердей козгалды дейтшдей еш белп жок. да. Узыннан *зын шашь, бар, к^ашнын жогары жагына Бар даусыммен «Тогызыншы немере ага!» деп айгай тауыктын жумыркасындай улкен ак гул таккаи, дол кандай салдым. Агам жапырак тютеген куш бейтаныс адамньщ гул екенш б.лмедш, и,с. мурын жарады. Жуз! кулшсфеген жат козшен карауынан оным озше кедерп келтфгенщд1 жактырмаганы антарылды. 0зенге туст шыкканнан кейщ оньщ мацдаиыныц ортасында бф кара мен кершед1 Ол ак туст! кец кейлек киш, ай жарыгымен сэуле тартып, ацыз ертекте шыгатын суду арулар секшд1 к©з тартады. Ол баяу бола тура мейр1мд1 унмен: коркып калтырауды койган мен ушш оны немере агам ба, — Юшкентай балакай, сен мунда негып журсщ? — дедь элде, аруактын елес1 ме деп кумэнданудыц мэш калмаган - Шаян аулауга келген едш. ед1. Ол меш сикырлы элемге бастап келш, максатына жеткен — Осындай К1п-К1шкентай бола тура шаян аулауды бшесщ сон бейтарап адамга айналгандай коршдп Осылай ойлаган бе? - деп, сыкылыктап култ табалагандай болды. сэтте ол жапыракпен ыскырып емес, эуен ойнагандай - Немере агаммен бфге келгенмш. сезшп, кен1лд1 тербегендей естшдг - МЬм, сенщ немере агац осы дуниедеп ец акымак адам - деп эл! култ тур. Май шамныц сары жарыгы маган «Сен екеущ мунда шаян аулауга келген ед1цдер гой» деп ескерткендей коршдт ©зщ акымаксьщ! - Бф тобы басын котерш, келеш тобы салбыратып, букш бф шаяндар табыны богенге келш алган жогарыга ормелеп ба- -Юшкентай балакай, мен озшнщ акымак емес екендтшд1 рады. Кужынаган элп шаяндардыц бэр! ат туягындай ф1 жасыл сауыты шпнен улкен коздер1 жылтылдап, аяктарын саган корсетейш - дед1 де, ол епспк алкаптан бфшама жу- жапкан жундер1 оларды одан бетер коркынышты корсетедь андау сабанды суырып алды да элп богенге сугып салганда Мен туганнан бер1 мундай шаян кормеген едш, оньщ устше жасыл сауытты хр1 шаяндар ушып келгендей-ак кона баста- осыншама топтаскан коп шаянныц бф жерде турганын. ды. Сабанньщ келеш бхр ушын каптын шше сугып койды. Боп-бос жаткан кап дереу томпая бастаганда шаяндардыц Журепм тулап катты куансам да, неге екенш бшмеймш, батылым бармайды. Тогызыншы немере агамды канша тырмалаган дыбысы естщдп Бф кап эп-сэтте толганда кыз шакырсам да ол мулде жауап кататын тур1 жок. Мен ашула- жерден шоп алып каптыц аузын байлап тастады. Келеа кап та тым узамай осылай томпайып толды. - Ал, калай екен? - деп, ол октемси сурады. - Сен су перю1 шыгарсыц? нып «шаян жокта жапырак урлеумен болдын, енд1 ол келш - Мен су перю1 емесшн - деп, ол басын шайкады. !! ед1, эл1 ыскырып турсыц, булай болса, тун ортасында несше - Онда, сен тулюсщ! келдш?» деп айгай салдым. Агам баягыда мен бшетш неме- - Ттп тулк1 де емесшн. Тулк1 деген кандай жаман ац I; реге уксамай калганын ещц гана сездш. екенш бшесщ бе? Юшкентай гана бет!, узын куирыгы, денеа | ‘ ............................................... .. ........................................................................................... ... ■ • 206 207 I

Нобель сыйлыгы иегерлерипц эцгшелер/ Мо Ян. Тунг/ олжа толган лас жуш, сасык и(с! бар. Кане, езщ шскеп корш!, мен- - К!шкентай тенте™, каз!р сен даайсьщ. Жиырма бес де сасык шс бар ма? — деп, катты кулд|. жылдан кеиш шыгыс елкенщ б.р аралында мен сеншен тага Мен бетшд! оньщ денеанде хош шоке жапсырын, омы- да ушырасамын, сол кезде тусшерсщ. рауына жеткеншде басым айналып кетп. Киш-кешегшщ ез! Кыз кулагыиыц жогары жагындагы гулд! суырып алып, бет1мд1 салкындата сипайтыны гажап. маган урлегп, колын мацдайыма типздь Тулк1 сулу кыздын кейшне ене алады, бщак, куиыршыгы - Сен сезштал, журегщ таза, кекфегщ ояу баласын калып кояды деп улкендер айткан онпмеш есше тусцщщ. Меищ С03ШД1 ешше сакта! Мумкщдш дер кезшде келед! оган улгерсен тангажайыпка тап боласьщ! - дегенщде менЫ Сонымен элп кызга айттым: ек1 К031М жумылып, уйкы мен туе элемше калыктап журе - Сен батылын келсе, маган куирыгынды сипат, егер берд!М. куйыршыгыц жок болса, сенщ адам баласы екендшще сенешн! Оянганымда кун шыгып, озен шршшдеп камыс кызыл - Пэле бала, меш мыктамаксын гой? - деп, кыз дауыс туспен жаркырап, шет! мен шеп коршбейтш епстж алкабы кетердк канды мухит юпетп толкып жатты. Осы сэтте сонау алы- - Сипатудан корыксац, онда сен тулюсщ! - деп, мен ту- ста бхр топ адам менщ атымды атап шакырып жатканы расын айттым. кулакка шалынды. Мен айгай салып, жауап катканымда — Жарайды, мен саган сипатайын. Акырын сипайсыц гой. тым кеипкпей экем, шешем, женгем, немере агам епсНктщ Егер ауыртсац мен сеш езенге лактыра саламын, бшп кой! Ол кейлепн турш, менщ колымды енпздк Оньщ терю1 келес1 жагынан шыга келдк Олардыд арасында Тогызыншы майда жуп-жумсак эр1 домалана артка карай шошайган немере агам да коршдк Ол кос колдап турып меш алкымнан ; улкен богсесшде куйыршык болмады. Кыз маган карай алды: т бурылып: - Сен сонымен кайда жок болып кеттщ? - деп, ашулана - Куйыршык бар ма екен, жок па екен? - деп, сурады. сурады. -Жок. Немере агамныц айтуына Караганда, мен бхз ауылдан И: : - Онда меш тагы да тулю дейсщ бе? шыккан соц епстж алкабына жетшшз. Сонда, ол тайып •! - Жок - дегеншде ол кыз саусагымен басымды акырып жыгылып кайта турганда мен де, шам да жок болып кетшшз. нукып: Абыржып, асыгыс-ус1Г1с уйге барса, эрине, онда да жокпын. - Ю’шкентай бола тура акылды, тагы кулыгын кара­ Уйдегшердщ бэр1 асып-сасып туш бойы меш пдесе керек. ты! -дедк - Мен епбен бфге болдым гой - десем, ол: - Сен тулк1 де, су перю1 де емессщ, сонда юмещ? - Кайдагы жокты тантыма! - деп, булкан-талкан болды. - Адаммын. - Мына каптагы не нэрсе? 1! — Сен сек1лД1 осындай мшс1з таза, хош шоп ете сулу ару - Шаян. калай адам бола алады? .- .. ........ ...... . ...... .. .... ........ .. ... .... ... ., • • '•........... . ...... .... ... . ........ ' 14-401 209 208

Нобель сыйлыгы иегерлертщ эцгтелер/ ■ ... ... . .-..Г - Г- Тогызыншы немере агам каптьщ аузын буган ш©пт1 жулып алып, ашканда элп алып денел1 шаяндар ецбектеп шыга келдь - Сен устадыц ба? - деп, тандана сураганда мен ештеце демедш. Осы жазда, Сингапурдагы бф сауда орталыгында до- сыммен бфге кызыма киш алмак болып, овды-солды кезт жургеншде кенет керемет бф жупар шс мурнымды жа- орыс в! ХХгасырдаидI рып жШере жаздады. Шстщ багытымен байкап карасам, киш ауыстыратын белмеден тур1 кузде туган айдай, касы карлыгаштыц куйыршыгындай, кос жанары жулдыздай эдебиетшщ кврнект1 сэуле шашкан бф ару билеуден бетер калкып шыга келдь Ол маган ерекше ыстык сезшмен кулшсфей коз тастады да, ©К1А1 баяу гана бурылып, кужынаган калыц адамдар мухитыньщ ортасына юрш, толкындай кулаштап жок болды. Онын кулшсфеген кейш откф жебедей атылып келт квюрепме кадалды да жаракаттап кетп. Журек согысым жшлеп, басым айналып маужырап кеттш де кабыргага суйент узак турган соц гана зорга дегенде калпыма келдш. «Не болды?» деген досымнын сурагына кецшм алабур- тып кетп де ешкандай жауап ката алмадым. Мейманханага келген соц мен элп маган шаян аулап берген кызды есше алдым. Колымды созып турып, саусагымды бупп санасам, дэл жиырма бес жыл еттть Барлыгы соныц айткандай бол­ ды, Сингапур дегеншп де шыгыстыц бхр аралы гой.

Василий ШУКШИН К0Ц1ЛЖАЙ (повесть) Бурнагы куш кешкурым Ивам Расторгуевтщ туыстары оны алые сапарга шыгарып салуга жиналды. Бул Иванньщ шипажайга аттанары алдындагы сэт1 болатын. вмфшде алгаш рет тещзге жол тартпад. Сонымен, бэр1 бфаз сштеп алысты. Соз кебешп, сомы дауга уласты. Иван жалгыз жол- дамасы бола тура зайыбы Нюра мен ек1 юшкентай улын ертш кетпекнп болтаны, дауга аркау. Балаларды ертш журу керек пе, жок па? — десш, дауласты. Иван керек дейдк Тшт1, сол ушш кызарактап та бадты: - Турасын айтканда, курметп туыстар, мен мещреу адам- ша мэнпрш отыра беруге де бармын. Балаларым жастайы- нан коз ашсын! Мше, осы. Маган ондай демалыстын кажеН де шамалы. Кдрмак салып, езен жагасындагы келенкеде отыра беруге бармын. Сейтш-ак демала саламын. Бутаньщ тубшде бфер шолмек босатылар. Солай гой? Ал, мыналарга, юшкентайларга кеп нэрсе кажет. Айталык, булар мектепке барганда мухит, тещз туралы сабак ету1 мумкш. Бфак, оны кезбен корд1 ме? Бала кезшеде экем ертш апарып ед1 деп есейген сон айтады. Менщ экем жадымда калмапты, бфак, кшкентей кезшде Кдйындыга ертш апарганы есшде. Сол *! гана ойыма оралады! Асылы, меш еркелетш, кэмпит эперген г де шыгар, онысы, мулде есшде жок. Ал, атпен Кдйындыга (*! апарганы анык есшде... - Неге сол окига есщнен кетпейтшш мен айтып берей- ■ ш, - дед1 де, ■ Иванньщ нагашы агасы Васька Чулков: - Атпен бар- гандыктан солай! 213

!I XX гасырдагы орыс эдебиетшщ кориекий окт О?*-;- - «Атта» турган не бар? •••-• Василий Шукшин. Кофжай - Иваинын Т1Л1 ащы гой. '/т.г »; - Мотоциклмен емес атпен баргандыктан с°лай. — Кептфшген нан унтакталып калады деп коржынга сал- Сондыктан, сенщ ес1'вде. Мен де ез балаларымды маушы ма едк Кара карга кусап беталды каркылдап... - Одан емес - деп бэр! шулап доя бердй Сонда ауылдьщтарга уксамаитын бф жас келшшек; айы-рмОаншьыщлыбогсы сбеазр!? Атпен, мотоциклмен барудь,ц КанДай - Егер балалар ауырса, жолсертше барып, осылай да осылайТала61^ ВЗГ0ННЬЩ - Айырмасы, туйе мен ешк! сиякты гой! Сонда жолсерж радио торапка барады да келес! бекетте ем- - Дэлелдеуше мурша берпздер - дед1, Иван шыны хана кызметкер, турсын деп шакыртып кояды. Оньщ мшдет! шанышкымен тьщылдатып турып: - Осы ушт ИШа' ны г *« сендерд; солай, бпгп! Ша№рштене етпейдН Америка асып кеткел! жатыр ма екен? - Андагыныц бэр! далбаса. Иван сен калай болганда да Ресёй 1Ш1НДе гой - деда, байыргы тещзш! аскер болга. б!р шиша акты ала жур. Бала ауырса, кеудесше компрес коясыи. Нюра, сен макта жэне жапсыратын кагаздар ал. Кузьма шал. Иваннын енес! Акулина Ивановна оган карай Маган... - деп, Васька Чулков езшше акыл айтады. б№-тьш жас болгасын журепм ауырады. Не ушш ола» - Алганмын. етед!? -Ау! - Мына К1С1 б1рдеме деп тур гой. - Жапсыратын кагаз алдым деп турмын. - Неткен байыпсыздык... - Емшектеп баламен де журе беред1 гой. Васька аузын арандай гып ашып Нюрага керсетедп - Емшектеп бала болса, тшп оцай гой. Емпесщ де уй- ыктата саласыц. Мынандай балалар кас кагым сэтте маши- - Сеи караты, тамагыма не болганын. Караты, кане. наныц астына тусш кетедг А-а... О-о! - Машинаныц астына дейд1 гой. Кайдам, Ванька, еиитад тындама, алып кет. - Нюр, дед1 Иванныц эйелше бурылып: Тамагымныц баспасы устап желбегей без! бес есе ест - Саган не болды, неге ундемейсщ? кеткен. Караты! - Мен Т1ПТ1 бфдеце б1луден калдым. Анау тецгз дегенд1 ести сала миым айналып кетп. Жол журу жаксы сеюлд|, - Атацныц басыныц желбегей безИ Арак сылк етш ететш бфак, журепм дауаламай корка беремш. тамактарыц наукассыз журетш кез1 бола ма екен - деп Нюра - Неден коркасыц? жактырмады. - Жолда ауырса не ютеймш? - Кыскарт! Ырымы жаман бейбак! - Сондыктан да, 1шем13 гой. Баска амалдьщ жоктыгынан! Желбегей безш улкеймеген болса, мен аракты татып алмас едш. - Жога, Иван сен калага бара сала ец алдымен... Меш тыцдап турсын, ба? Сен бара салысымен... Ваня, берг карай кулак турил, сен бара сала... • • ~ ,... -...... '.г-.-...-'.-.—. - '• 214 215

XX гасырдагы орыс эдебиепинщ корнеют окт ^усилий Шукшин. Кецтжай - Тура туршы, барар жерге жетш алайыкшы. Эрбф1 катар сейлеп, озшш созше ешкшнщ зер СалМа, Мен айггым, ауру дейтш ештечем Жок, б1рак;'кр,ан таза сау адам да емесшн. Ток .шепмде жаракат бар. Гендеше ган-ынАауИывладньнщыбнфызЖа1сПыТ1кеклашлзтгуаркгаелншедаьлып, кайдан щальщ оны калан емдеуд! мен саган уйретешн, 6[р айдын шлнде шауып кетесщ дел кояды, элпм. калсам екен деп ойланыпты... - Калай деп мен сурадым. - Не шалу ол? _ Корне шс суынан туп-тура бес шишасын ал да алояны - Не емес, юмд! десечни, адам деген жанды нэрсе г ~ усактап турап араластырып кой! -дейд1. - Юм? - Неге шс су ол, арак емес пе? - Юм1 бар ма? Сен 031 адам созш угасьщ ба? - Кобшесе, спиртке коспайтын ба ед1? шал-у,Уоглы?п турган жокпын. Сен 0314 шалу дейсщ к- Д| — Кайдан бшешн, корпе шс суы болу керек дед! гой. — Сонымен канша колемд! 1шу керек*^ - Нес1 бар, бф эдем! кызды да. — Эне, Лев Казимирыч кетш оарады. Лев Казимирыч! — - А-а. Иэ, солай екен. деп б1реу1 терезеден айгай салды. Бэрг терезе кагып: -Лев Казимирыч! - деп, жамырай шакырды. - Сен тындашы, езщ--- Лев Казимирыч шляпа киген акылды басын баяу котерш Ек! адам устелге екпеттеп алардай ецкешп алып, энгше айтады. Бгр ауылдык тургынньщ калага барган хикаясын бф карады да есйске карай беттедк Ол баяу гана адымдап энпмелемек болып барын салып жатыр. Ол ушш касындагы келедг Уйдегшер Лев Казимирычтщ акылдылыгына там- !| адамныц алкымынан алып, езше карай тартып экешп айтпак санып, бшмеитш пэлес1 жок, алма осфедд ютап, газеттерге болганда элпш колын кагып тастап жатыр. жазылып алдырады десш эцпме ерютетп. - Сен тындашы! - Мен кок0Н1с коршауыныц шетшен кетш бара жатыр !: - Тындап отырмын. Сен неге колыма жармаса бересщ? ед1м, шакырды. П; - Мен жармаскан жокпын, енд1, тындашы! Юр дейдг Юрдш. Сойтсем, Лев Казимирыч бф колында - Кдлага барып, кайдан шалсам екен деп ойлапты. - Ол не деген ойлап бНпейтш адам, ез1? Ойлай беред1, элде бф журнал бар, теория деген мынау, практикасы анау деп корсетш алма же дедк Мен алмасынан дэм таттым - ойлай бередг Сен неменеге колыма жармасып калдын? десе, енд1 бфй ■ Дастарканньщ келес1 бф шетшде асказан жарасынан - Егор Козловтшне тукым себуге барганбыз. Шелек, те- калай сауыгуга болатыны туралы кызу эцпме ербш жатыр. гене, табак колына шшгещц тарсылдатып ура берпн. Ды- -Мен автобуста б!р кюшен сойлестш... дейдк алтын тюн быс, шу ©те кажет болады деген! Сейтш дурлшп жургенде арык Ж1пт агасы. Ол тым шубаланкы эр1 барынша бершп Козловтьщ Нюрасынын бес бфдей кумырасыньщ быт- шытын шыгардык. К°ршаудын басына кептфмек болып сейлейдк чип койган екен. Мен оны казыкпен б1р перемш, дыбыс — Сенщ тур14 неге карайып кеткен, ауырасын ба Деп шыгармак болган турш гой! :;1 сурайды элп кю1. V— • ^ ‘ •............................. ......... *-■ • ■■......................... ■■■-• • • • • ..................... 217 II!I ; 216

_ — С-* г-- Василий Шукшин. Квщлжай .. .. , Бэр1 кулш алды. ' - Нюра, сешн басына урып та дыбыс шыгармадьщ Па7 - Балаларды сонда койып келешн деп пе едщ? - Тукым себш жатканда кумыраны ойлауга мурЩа ^ - Бул не деген сез? ' _ Мына балалардьщ штершен дереу кан етт шыга келед1 ма гой. ТШТ1, - Эй, осы Казимирычтщ оасы катты ютейтш адам гой! 1Ш ауру жол-жонекей де штп экету1 мумкш. Экес1 , сал -Б1з бф куш... акымак жасайын деп отырган жоксьщ ба? Лев Казимирыч юрш келш, бас кшмш колына ЗДып, барлыгынын, алдында бас ид1: - Солай ма? - Топ ортага бф сэлем! - Солай — деп, Лев Казимирыч оте байсалды тш катты. - Лев Казимирыч, сэл тПе бупщз! Барлыгынын коцшдер1 орныкты. Титл, отыргандар кещл- дене бастады. - Кане, орындык бер1вдер! - десш ж1к-жапар болысты. - Эне, еепдщ ое, Ванька! Бп бутан айтуындай-ак айттык Лев Казимирыч жайгаскан сон болмашы танданыспен кой. Ал, бул сузеген букаша оз бетшен бой бермейдщ. Лев былай дедк Казимирыч, С1зге ракмет! — Мунда не болып жатыр, озт? - Окасы жок. - Иванымызды шыгарып салып отырмыз. Ол ендд тенпге - Лев Казимирыч, 11шмд1ктен алып койьщыз! Азгана тартады. болса да... - Тещзге тартканы, калай? - 1шпеймш, ракмет. Болмайды. - Шипажайга демалыска кетт барады... - Азгана. Иванныц енес1 Акулина Ивановна элп Казимирычке бет - Азгана да болмайды, ракмет. бурды: Элп бф алтын Т1СТ1 Ж1Г1Т устелдщ аргы шетшен шалга - Ал, Казимирыч со бф жол сштеп, кол ушын берщЬ. карай умтылып: Иванымыз балаларды алып кетем деп болмайды, мен кой - Лев Казимирыч, маган бф свзщ13Д1 киьщызшы, егер деп. Балалары тым жас болгасын менщ тшН журепм езшп алояны и1с сумей косып... дей бергенде элде бф1 онын сезш кегп. Бала алып журт, катканыньщ басын бтре ме? болт жШердк - Кайтесщ? - дед1, Лев Казимирыч. - Сен андагы шс су, шс су дей бергещц кой! Егер бшгщ - Не «кайтесщ»? келсе, мен-ак айтып берешн. Кызыл миядан артыгы жок. - Бала алып журш. Ал, Лев Казимирыч, мен азден баска нэрсе сурайын. Мыса- лы, С13Д1Н КОЛ1Г1Ц13Д1Н калпакшасы б1телш калды дел1К... дей - Кунге кыздырылсын, мухит, тещз кореш... бергенде, Лев Казимирыч басын жогары кетерш: - Сенде ее бар ма? - Ал, сосын? Бэр1 ун-тунс1з Лев Казимирычке коз Т1КТ1. - БНелш калгасын цилиндрге отын бармайды. Неге? - Онда турган не бар? - деп Иван ауыз ашты. ..... .. .. . ..................... ...... 219 218 I

ХХгасырдагы орыс здеоиетшщ кор Василий Шукшин. Коцшжай ••Г. ^Я>Г- - Бфак, мотор 1степ турады! 1ш1нде сол табыттыц бф ару коз жумган, Мэцп уйкыга оянбастай батып кеткен... - Мотор ютемейдк Жиналгандар бул энд1 тындаганымен косылып айта ал- -1стейд1! ай турДы- Б1рак, жай тыцдап отырудьщ не кажен бар? Кон- - Ендеше, калпакша бпелген жок. цертке келген адамдар емес. - Жога, бпелш титл, тарс-турс атылып турса. _Онда бггелсе де б1ржола жабылып калмаган гой. «Табыттыц касында тперлеп, -Лев Казимирыч, зн салайыкдны! Опасыз Ж1Г1Т отыр камыгып» Устелдщ злп алтын тют1 жайгаскан бурышынан «знде.. тей1к» деген дауыс шыкты да. - Эй, Зина, Зина деймш! - деп, элп толык эйелдщ энш Сырга, жуз1к сатылган, зорга токтатып: Шулы калада отырган... - Бэр1М13 бшетш эн айтайыкшы! Айналайын, андагы та- - деп кошкар мурынды толык эйел эндете тура касында быт-мабыт дегенщ тым коркынышты естшед1 екен. отырган Ж1Г1Тке тесше кез тастайды. Сол сэтте ол эиел жас Лев Казимирычтщ касында отырган байсалды эр1 муцлы Ж1птп кепе-кершеу ыктырдым деп ойлаган шыгар. кейштеп суцгак бойлы еркек: — Ей-аЫ — деп куректей алаканын устелдщ устше ! Онда ез1 барган сон, койганда Лев Казимирыч шошып калды. Элп узынтура: Депп гой, эйелшш сыганныц. - Лев Казимирыч, революциялык эндер шыркайык па? Отырып ашык терезе алдында, - «Рябинушка» бола ма, бф орыс эн айтсацдаршы! ! Армандадым мен, анда-санда. Сонымен «Рябинушканы» айтты. Тамаша шыркады. Сыган эйел касы кара, Олардыц эн1 кеше бойлап естшп турса да тамылжыган Келд1, мше дэл касыца... кештщ тыныштыгын бузбады, эуеш кеше аралап эр кулакка Эйелдщ тесшген кез1 жас жтггтщ кецшн аулай алмап- жетсе де, тыцдаган адамдарга колайсыздык тудьфган жок. ТЫ . Ол манагы калпакшасы бпелсе де моторы ютеп туратын - Ивандшнде бфеулер эндетш жатыр ма? Ж1Г1Т агасына карай бурылып былай дедк - Иэ. Токымкагар. Эндетш жатыр. - Ол калпакша бггелмеген гой, туашгат ме? - Эдем1 шыркап жатыр. - Онда не болган? - Иван демалыска кетпекнп ме? - Пюпеп желшген. Кальцо. Ашып кердщ бе? - Демалыска. Адшасын кайда шашарын бшмеген, акымак. - Мулде ашпаганмын. - Иван десе, Иван гой. Есектщ кулагына алтын куйсац да - Кальцоны алып ауыстыра сал. басын шайкайды. Нюра да бара ма? Кара баркытпен табыт оралган, - Алып кетедк Балаларын да ертш журмекни шыгар. Айналасына кеп шырак жагылган. - Ой-бу! Енд1 кайттж! 221 220

ХХжырдат орыс ^аиепМ'1^м‘°кт -: . - . - * Василий Шукшин. Коцижай - - .С..е.'н' Иванд.^ш. е йбяаоРЫ^Пь|пто^райынКк0ЙерДЬд1щМ.бКе?араша ^ - Устшен басып отырган секщдщщ гой... - Жок. ЕНД1, т0Р • Соншаманы не кыламын, - Ваня, жолда коп сштемепн. дешн б!реуд! асырасам да жегедь - Мен бе, ол не дегенщ? - Егер 1шсеН сыра дурью. 1ш«щ келш бара жатса. ек| сайтан. шиша сыра алып писец пзлеидей мае та болмайсын, эдемт Сонда, 031 Ивлевыда б1р торай канша турады? отырасыц. - Мен бе, ол не дегенщ... - Кванта? Жиырма бес ед1 гой. Б1р айлык па? Булардьщ агайындары шетшен жуан жудырыкды дене- лер! ширак, катал болып келед!. Бэр! жумылган жудырык- - Б1р айлык. тай бфжсе, журттыч зэресш ушырарлыктай. Б!рак, калалык - Жиырма бес. жердей бэр! бастарын ала кашады. Иванныц коцш! толкып - Ертец барып керешн. Мен б!р еркек шошка асырап тур. - Онда барган сон кызбалыкка салынбагайсыц... корешн дегенмш, сайтан алгыр. Етшз киын екен гой. - Мен бе, ол не дегенщ... • Автобус келдг - Киын болмаганда ше? Туыстар суйкпп коштасты. - Иван, абай болгайсьщ... : Й! Ертещнде Иван мен Нюраны автооус аялдамасына дешн - Анашым, балага жаксы карацыз. взенге карай ж1бер- ' шыгарып салды. Улы жолга атгандырмак. Иван мен Ню- мегейшз... - Алацсыз журе берпадер, мен караймын гой! 1 паны ага, эпкелер1 ортага алып, кеше боилап барады. Иван - Кощл алавдап тур! кешег. токымкагардын зеершен жуз. жабыркау болганьшен - Бара бер! Алган бетщнен кайтпа! : су жаца сыртылдаган сулык киш, басына шляпа койган. - Акымагым-ау, онда барып демалмаганда не ютейсщ? ! Нюра кара юбка, жылтыр атлас жейде киш, шубар ала ора- Журе бер! !И - Нюра, эй Нюр! Акшанды юбканнын арт жагына са- мал жамылган. Тойга бара жаткандай-ак сэнденген. лып ал-ей, сайтан да сезбейдг Мен ылги солай ютеймш... Иванньщ туысы б!р жшгг гитара асынып алып, колын жогалмайды. - Анашым, балаларга абай болыныз. Олар езенге кетш сермеп, онын !шектерш пергшеп, жат журттыц элде б!р калмасын! эуенш ойнап келед1. Жолда кездескен адамдар тура калып, кызыктап карайды да ары карай жумыстарына кетедг 223 Бэлкш, олардьщ кай б1р1 ауылынан кетер болса, туыстары- мен осылайша квптщ назарын аударып журер. Автобус аялдамасына келдг Иван нагашы агаларымен бфге асханага кфдн Зайыбы Нюра, жасы улкен туыстары да оган лэм-им демедг Алые сапарга шыгарып салу кезшде асханага юрщ шыкканда турган не бар екен. Кенпкпей Иван жэне оньщ туыстарыньщ беттер1 кыза- рып, жотелш шыга келють Темею тартысты. 222

XX гасырдагы орыс эдебиеттц корнеют окт ••г . '' - -- ■ .-‘•Г. Василий Шукшин. Коцтжай - деп, Иван автобус тепезесшен айгай салды- келсе, К0ЦШ1 толкып алкына ма бшшамя , ’ ИВЗН КЗЛаГа Р * ТСлшай унпн оала... _Анашым,КА Ек1 жуп сапарга агганды. Ещ кететш! бар. Элп шляпа киген юсщен сурад'Г^^ б°ЛЫП :■ АВТ°бУС кажет! жок. Кен1л орныктыру керек, уйрент _ Сп билетгщ кезепнде турсыз ба? ' аландаудын, даже! - Жок, шужыктыц кезепнде турмын - деп ол газетке \"11ш!нде кабагын туйт, бала кеэшен бауь,р тесшп, муршасы болмай турса да Иванга оган ренж1ген де жок. кез салды. Иван Иван автооу таса болганша терезеден кез алма- 6аСКМалМ еТстер! артта калып, ормаи жалгасты. Иванны* - Узакка кетесп бе? ды. Элп тапал адам тары да газетшен бас котерт Иванга карадыда: 1 I же” Кайдагы! - деп бурылып карап, сергек уи кат* - Ленинград. Иван отфж сога салды. - Мен оцтустж жакка жол тартамын. Сосын, эйелше бф карап алды да тагы кабагын туйт, - Жаксы екен. терезеге телмфдг Бфаз жер журген сон, элп сапарласына - Тэуекел барып корейш деп шешш кетш барамын Би­ лет таусылып калмас-э? бурылды: - Кдйда алгаш рет деп сурадыдыз? - Таусылмауы тшс. Бфак, сайтан бшп пе, адам коп екен. Иван газетке тесшген адамныц шляпасына езшщ де - Алые сапарга. басындагы шляпасын жакындатып, баяу дыбыстады: - Неге олай ойладыныз? - Туыстарьщ бэр1 шыгарып салып, корпйп тур гой. - Адам коп екен. Не аталарыньщ басын 1здеп журед1 - Жалпы, мен калага барып журдш, 61рак, дэл осылай екен? Уйлершде отырса болмас па? алыска алгаш рет шыгуым. Элп К1С1 тагы да Иванга бф карады да газетш оки баста- ды. Иван унс13 калып, олай-булай коз салды да элп узын- ,: - Кдй жерге дешн барасьщ? сонар кезекп кордй .. Элп кюшщ иыгыньщ уетшен газетке - Кара тец1з. I - Тамаша. УН1ЛД1 де: : - Газетте нендей жаналык? - Буэнос-Айресте пойыз бф пшд1 согып кетшп - деп, - Демалуга бара жатырмыз. - Тамаша. ол жактырмай басын шайкап, тас-тус жауап катты. - Ой- Темфжол вокзалыньщ сыртында билет сатылып жатыр, бу! - деп, Иван тацданые бшдфгенде кезекте тургандардын кьфгын кезек. Иван шагын бакшадагы агаштыц жанына бфазы газет окып турган кюше тандана карасты. Иван сурап эйелш шабадан каратып, отыргызды да 031 кезекке туруга жатыр: ! кетт!. Бф шляпа киген адамньщ артына барып турды Да> - Пойызга не болды екен? I 224 15-401 225

- Жолымен кете берген де. Мына ыстыкта кеп сойЛеу Василий Шукшин. Кощпжай С13Д1 жалыктырмай ма? - дсдп Мен алмаймын, кешжпей Горсктен тусемш. Мына Иван мшш бшп унс1з калды. Ол непз1, узак та .узьщ ке- К1•СткпаеНргже акйаыжебташр ы-гдаерп.,БНуюл рюасгша екрартатпютаогцытуксутлждгжакка бара зекте эз1лкой сергек турса кецшд1 болар деп ойлаган. Иван Жа _ расында, бшге керек болмаган бфаз уакыт турды да эйелше ымдады. Иван асыгыс тш катты... да ше, алып келпн — деп, — Сен мунда тур. Мен темсю тартып келешн. - Шабаданнын касында темекнин тарт... Вагон жол серил кос тесек жаймасын алып келдг Иван шабаданнын касына оарып, Нюра кезекке турганда - Ею рубль - дегешн естшен Иван себебш тусше алмады. _ Кдйдагы ею рубль? узак уакыт кутуге тезш керек екснш тусшдк - Тосек жаймасыныц багасы. Эр адам билет алды. Соган карамастан Иван мен Нюра Иван ек! рубль тагы шыр ете тусетш болды деп ойлап жайгаскан купеде бф гана адамньщ отырганына Караганда улгерд! де: - Бул сонда, тесек жаймасынын багасы белек эл1 билет калганга уксайды. Иван купеге емен жаркын кфд1. болганы ма/ - Эй, Нюра, жиырма ею, жиырма уш дегеы мунда гой. 1ссапарда журген юс1 мен жолсерж екеу! бф-бфше Берк берй Ал, сэлеметсП бе? карады. Кез1 сэл кулшдеген, бфшама сабырлы эр1 езше сеншд1 - Белек, белек. Кане, тез телещз, мен асыгыспын. кешпте бола тура ештенеге шшфжпейтшдей тур1 бар - Нюра, мына книге ею рубль алып бернп. адам вагоннын юшкентай устелшщ жанында отыр екен. Иван ете байсалды айтты. Есесше, Нюра акырын гана: 1ссапармен журген адам кершедг Нюрага карап ол: - Меш далдалай туршы! - дедг Иван эйелш ей бфдей - Иэ, танысайык, мен Николай Николаевич деген юс1 бо- еркектен далдалап турды. ламын - дегенде Иван шп экегп: - Бхз казф шулыктыц шшен акшамызды шыгарып алай- - Иван Расторгуев. Бул менщ зайыбым Нюра. ык. Сосын, берем1з. - Дурыс - деген юсапаршы адам ерльзайыпты екеушен Иван акша-пулын эйелшщ «шулыгында» сактаганына беталды свйлесе беруге болады дегендей екеуше, эсфесе, катты ьщгайсызданды. Осы себептен, юсапаршыл к1с1 мен Нюрага еш кысылмастан кез тшш, тштц иыгын сипай жаз- жолсерж езара жымиысканда Иван оларга каймыкпай тж дап: - Узакка жол тарттындар ма? - дедь карап, кулш турганымен езушде ащы емеруш бар едг Егер - Оцтустж жакка...деп Иван бфдеме бшетш адамша сы- юсапаршы юс1 Иванга катты зер салып караса, ол кулюсш пайы жауап катып ед1, Николай Николаевич кулш жШерш: дереу тыйган болар ма едг Алайда, ол мулде мэн бермей - Сендер ез1 жыл кусысындар ма? Оцтустж жак дейс1н карагандыктан кулшсфеген куш Иван: - Эйелш ете коркак бе? адам, акша-пулымызды бфеулер урлап кете ме дейдь Бпдщ Оныц мазагына Иванныц жыны келсе де онысын ашык азгана акшамыз юмге керек? Солай емес пе? - дедь : бшдфмедг Жолсерж те юрт келе калды. Нюра бестж банкнот шыгарып жолсержке усынды, ол - Тесек жаймасын аласыздар ма? уш рубль кайтарды да шыгып кетп. ‘ ' •................ Г ' ........................'-'.-.V'. ' ' Г *- ' ■. - ». • - 226 227

XX гасырдагы орыс эдебиетшщ кернект/ окЫ .-•••■•■■■■■•- ,ВасиЛ1<й Шукшин. Коцтжай . ......................... _ Алгаш рет кой? - юсапаршыл ЮС1 кулана сурады. ■■■■• ■ -Не? - Алгаш рет сапарга шыгып отырсындар гой? I - Иэ, онда турган не бар? - Адамга сеанлуайдкае,река.кшМаыласраылынд, ысвдкеарйдамешсамледньшбдгаррг?е - Ен алдымен сапарга шыгуга уйрену каже‘ т. Онымен жолдасындар, коймай тагы эйелш суйреп журедР олай болса маган сенбей турсывдар гои. Солаи ма? Щы. - Макеынрщынэйбеоллшгансыагманенпоэтлее Иван „ынла солай болып тур. Мен, таиымаи, бшмеи турьш болып жабысты ма? - деп, купйегенесшдер! Алые жолга бара жатырсындар, ар адамга 31ЛД1 сурады. Остюе болды, жан-жВаалншь!ы.,гдаерпыпта, гтыебдеалеессектешргщп■.'бгшетшд1ктен Нюра: осыпай сенбей журеейщер ме? Сол ауылдык мшездервдзд! койсандар гой. Сент айтуынша, онтуетж жаеда бара — Менщ эйелш саган пэле болып жабысты ма? жатсавдар, ездеР1нд, женшен альт журнщер... Немесе - Алдымен, адам ез! жол журуд! уйренш алып, сосын, эйелш суйресе жарасатын шыгар! буйтш жургенше уйлер1дде тьгаыш отыргаидарьщ артык. Онтуспк жак легенде кай жерге дейш жетесшдер? Онтуспк - Сенщ онда шатагьщ канша? Мен елке улкен гой... _ ТИ1СТ1М бе? саган жайдан жай - «Кайда» деген тауга барамыз. Сондаи тауды естщщ Ызадан жарылып кетш, пэле болмашы! Б1з сен турмак, бе^ Сонда жанадан б!р демалыс орны ашылган екен. .. Мен сенен зорынын талайын кергенбИ. Мурньщныц тесшн шацгымды майлап алып, сол жакка алгаш рет оара жатыр- улгайтып, еит1кпей-ак койгын! Пойызга калай М1нген мын-дегенде,Нюраершазкулшж1берд1. ^ ^ болсан, солай туеш калып журме! ■| Бул жагдай элп юсапаршыл кил ушш отка май куигандаи - Кш, сен туаресщ бе? ■ эсер етп. Эсфесе, Нюраныц кулюа оган оган титл жайсыз - Ванька! Куадай ушш ушщц ешфшП Ылги шшеш ТИД1. журесщ... - Сен неге беталды кызарактай калдьщ? 1ссапаршыл ккл тшН ешрш, батылданып кетп. : I - Сп неге сезд1 кебейтш, кызарактап кетпщз? Мен сщщ ею туып, бф калганыцыз емеепш гой... - Муны бф женге салмасам, юН насырга шаптыратын - Мэссаган, ал ендеше! - деп, юсапаршыл ккл эдеш тур1 бар. Кдрай гор озш... зорлыкпен кул1п: - Ал, женге сала койшы! - Сен екеушп де еркеюрек жандар болып шыктык. - Кдзф. Келеа бекетте сакшы шакыра саламын. Сол жер- - Курмегп жолдас, калай болганда да мен С13 секшд! де калып, лац сала гой. Он бес кун бегелерещ. Жол сапарда б1реуд1 мазактап, жыркылдамаймын. Сол кылыгыцызбен с1з адам озш калай алып журуд1 ойлау керек кой. вйтпесе... : ете акылды бола аласыз ба? Жога.. - Мына б!р шалбар киген бейшара! Мен коркытпакшы 1 - Иван! - деп, оган дауыс кетерт, Нюра араласты. 1сса- ма? Сен езщ туеш калма! Терезеден лактырылгын келе ме? Сосын, жол агаштарымен адамдай бер! - деп, Иван атып паршыл К1С1 сабырлы кешпке ендь турганда, Нюра колына жармасты. 228 229 II

XX гасырдагы орыс эдебитшщ корнеют вкш . Василий Шукшин. Коцмжай Иван мае емес, сап-сау 1ссапаршыл дю1 де турды. Ол зэреш ушьщ кеткен- •ссапаршыл ккаге бурылды: отыргандыдтан ею жолсерж уялса да тэкэпарлыгын садтады. 11ен - А, солай ма? Тура тур, бэлем! Сеш тусттщ т __ ^13 езге купеге орналасыцыз, б ос орын бар. Еюшш ку- купеден шыгып кегп. Нюра датты ДорыдТь,СТаЙ' педеек! бфдей орын бос тур. мын! - деп - Жаман м1нез1НД1 тежей алмайтыньщ бар, атанн 1ссапаршыл ДЮ1 портфелш сына меш ертш шыдтын ба? йа~ карады- алды да Иванга дектене - Кдм жеме! Мен бастаган жодпын гой. _ Горскте кездесермгз, эли - Шынымен келес! бедетте тушрш тастаса. Сол жерде __ Эрине. Бф бф кесе сьфа шермв. Жолсерж езшше да- осылай дыртып отырарсьщ. уыс кетердг. - Ондай дайда. - Жолдас сен...шектен шыдтьщ. Саган 1шкпе доярмыз. - Бул К1С1 элде бф бастыд шыгар. Сен дайдан бшесщ? - Ол бф журген есалац! Адамды мазадтап жырдылдауды Олар шыддан сон Иван ею колын калтасына салып, купе ;ш1нде ердш адымдап журд1. дайдан тапдан? - Ол жырдылдады еден деп сен кемш далдьщ ба? - Ал, бггп гой! Мешмен оойинамасын, бшдщ бе! - Тыныш отыр... Кердендемей-ад дой! Шын Жырдылдай береш... Тэуф-ад деле жатыр едж! Жайлы мшез зэре-дутьщ дашдан шыгар. мэншде танып журмейсщ бе. - Юмнщ? Менщ бе? Мен бекетте далуды даламадым гой. - Байбалам салма. Кордып саспа! Мейлшше енсещц Эйтпесе, ол неменщ... ;; кетерш, пац мшез танытпасан тушрш тастауы да мумдш. Купеде тамаша ердшдж орнады. Иван темею тарпад бо 11 - Тэуф-ад келе жатыр едж... - деп, Нюра муная ун датты. лып, далтасына дол салды. Купенщ ес1Г1 ашылып, ею жолсерж элп юсапаршыл Д1С1Н1 ертш кфдп Элп бф тосед жайма берген жолсерж тш - Шыгып тарт. Мунда болмайтын шыгар. датты: Иван дэлпге шыдса, эдем! кшнген, жузпще кулю - СПге не болган? ушршген бидай 0НД1 Ж1ПТ тур екен. Бфтурл1 суыдтусп Ж1ПТ кершдг Иван темеюсш тутатпад болып, шрщке сылдырлата - Не? Ештеце де болган жод - дед1, Иван. берш ед1 элп жшт жылы жымиып, тутатып турган шылы- - Неге шу кетерш журшз? мын усынды. Иван темеюсш тутатты. Бидай енд! жЮт вагон - Юм? Ешкш де шу дотерген жод. дызметдерлер! отыратын белмеш нусдап: I - Меш вагонньщ терезесшен ладтырмад болган дш ед1? - - Ынгайсыз жагдай болды ма? деп, юсапаршыл кю1 сураганда Иван айылын жимады. - Бф жолдас бас-дез жод... - СИ дателесш турган сиядтысыз. Керюшше, шз мен1 - Алысда барасыз ба? пойыздан тушремш дедщП. Ал, мен пойыздан туеш далгым - Онтустжке. Сэл дем алмадшымын. Мемледеттж дема- келмейдк Сол уплн мунайып отырмын. лыс орны гой. ■ ... ... ...... . .... ... 230 231 I

XXгасырдагы орыс эдебиеттщ кврпеют окт - .-.г; Василий Шукшин. Коц'шжай ■. ■ ••• -• ....................................................................................................... • Иван эр кшмен жайлы катынас жасауды ойлады. Жога, мен шаршаган жокпын. Ал, сонымен акша ма? - еп1 Виктор. - Жалгыз журс13 бе? ^ А ’ дкШа. Мысалы, мен тракторшымын. Бул сауыншы. - Жок. Эйелшмен. 1М13 кейде екшузден асырып аламыз. - Менщ атым Виктор - деп, бидай енд1 колын усынды. Солай ма? Мен аз деп ойлаушы едш. 10 кайдагы. Кейде ушжузге де жеткпемп. - Иван. - Слздщ купеде езге адамдар бар ма? -Вань!.. - Сен не деп алкымдап кеттщ. - Жок, бф неме болды, кетп. — Онда мен аздерге косылайын - дед1 де, Виктор корщ} купеден улкен сары чемодан котере келш: - Сонымен, сосын? — деп, конструктор кызыктай туст1. - Мунда ылги эйелдермен ыцгайсыз екен. Спдщ купеге Иван тэуф керетш эцг1мес1н кыздыра туст1. кфеиш. - Сонымен не болды де. Егер мен жалкауланбасам жуз жиырма рублд1 киналмай согамын. Солай ма? Мен азаннан - Макул! акшамга дей1н...кейде тунделет1п те перемш гой... солай ма? Олар купеге кфдп Виктор зор куанышпен сэлем бер1п, шабаданын тесект1н астына салды. - Иэ, солай. - Бэрекелд1 - деп, кецш1 орныккан ол Нюрага карап - Дурыс. Бфак, бф к1шкентай сурак бар. Мен коп акша кулшсфеп: - Ал, сонымен колхозда жагдай калай? тапкан сайын сол алацга астык ес1р1ле ме, жок па дегенге - Калай деуге болады? - деген Иван сэл ойланды да: аса бас катырмаймын. Осылай. - Кейбф жагы жаксы, ецбекакы мол. Кейбф жагынан... - Муныц нес! сурак;? Жауап кой. Айтпакшы, ез мамандыгьщыз кандай? - Жарайды, жауап екен. Одан да соракы бар. Сурашы. - Мен бе? - К1мнен? 1 -Ия! - Менен. - Конструктор. - Не туралы? - Кала адамы екеншз. Кала мен ауылды тецест1рем13 - Мысалы, жер жыртуга жанын аши ма деп сура. Мен дейд1. КореЙ1К. Калалыктарга ец нег1зпс1 акша ма? Ал, де адам баласы болгандыктан, жаным ашуын ашиды. Б1рак, •! ауылдыктар уш1н басты мэселе акша деуге бола ма? Оттау- б1ртурл1леу. Жер жыртылды ма, мен1ц шаруам бггп. Солай бай! Олай деуге болмайды! ма? - Иван! - деп, Нюра ескерту жасады. - Солай. - Не дейсщ? — Атасына нолет! Мысалы, мен зауытта донгелект1н, - Сен коп эцгшеге кетт1ц. Мына К1С1 шаршап отырган ортасындагы тем1р айналмасын жасаймын дел1к. Оган коз- шыгар - деп, Нюра барынша жумсак унмен айтып, ку- галткыш керек пе? Олай болса, оныц бэр1н мен жасадым де­ 41 Л1МС1реД1. ген соз. ■■ ■ •. - ....................................................... ■ ■ '■ 232 233

XXгасырдагы орыс эдебиатпц коривк,т окт .• ■ - ' •' Кецшжай - К,озгалткыш машина ушш керек зат. Бфак, жалгыз оны- „ \"ада жузжиырма руа,м“ мен тэты алыска шаппайды гой. -Дурыс! Ол машинаны кейш нзге адамдар курастырады. Калада азык-тул!к дукеш, зат дуке„|, ша Курастырган сон тиын-тебен бфдеме алады гой. .. деисш 6е, бар, фгеде. Ауылда алп йр„еше акшавды КалТа на саласын да, кызга польтоны, езще жейдещ айелще _ Ауылда да айырмашылык жок. Сен жырткан жерге куртке польтоны капдан табамын дел шарк урьш журген\"е баска бфеулер тукым отыргызады. — Мен жер жыртамын да акшамды аламын, олар астыц Усак-туиек бфдемелер ушш де уш,н акшаларын алады. Б.рак, астык жок. Мен мысал ушщ керек. Алайда, ауданнынез! айтып турмын. . ол жерден де табылмайды... - Бул енд1, Гегель секшд1 болып кет гои. - Солаи-ак болсын. Каз.р кайда бара жатырмыз? Ауыл- - Жок, ешкандай да Гегель сеюлд! емес. дан безш, бас саугалайтын орын Идеп барамыз ба? Иван бфшама ренжщк - Онда неге астык жок? вспей кала ма? — Менш онда шатагым жок, солай болады. Астык шьщ- - К^ап, усталып калдык! Конструкторга усталдык! — деп, пауы да мумкш, себебш мен бшмеуш де ыктимал. Есесше, Иван риясыз кулдк - СИ барлап тапкан жайлы жер бар ма? жерд! молынан жыртгым, акша коп таптым. Сонымен, мше - Ренжш калдыц! Жер жыртушы екпеледй - деп, кон- шипажайга бара жатырмын. Маган жеткшжтк структор да кулш: — Ренжше, мен жай кездейсок айта сал- ■ - Вань' .. деп эйел1 ескертш койды. дым. Сендер 031 кайда бара жатыр едвдер? - Сен Вань, Вань дей бермеип. Мен беталды ештеце - Оцтустш дедш гой. айткан жокпын, колхозым ушш жаным ауырады. Мен осын- - Р1э, онтуетж. Бул тамаша ю екен. Мен де сол жакка дай кюшерден бфдеме тындап алуым керек кои. ^ зыткым келед! деген конструктор бхр эзш энд1 эндетп: - - Олай болса, евдердщ жагдайларьщыз жаилы болып «Кара тещздщ кумы мен жагажайы, Коцшд1 жаулаган емф- шыкты гой? - деп, конструктор тужырымдык сауал тастады. дщ еркшдшЬ). Солай ма? - Жаксы. Менш турше кара. Мынаган да... Жалпы, тэу- Нюра Т1ПТ1 сак-сак кулдт Жалпы, бул оте кулекеш эйел. фм!з, жаксы емф сурш жатырмыз. КуЛКЮ1 СОНШаЛЬЩТЫ СеН1МД1 Эр1 ОТе НЭ31К. - Олай болса, журт неге ауылдарында отыра бермей - Е, солай де! - деп, конструктор кецш толып, орнынан калага шубыра беред!? турды да астыцгы жук салгыштан шабаданын шыгарды: - - Муньщ енд1, сурак емес, шете болды. Мен сол бф Ал, менщ шабаданыма не салып койды екен. БИ ез1 жолга жузжиырма рубльд1 жумыс ютеп, кайдан болса да табамын. шыкканда ылги... Унем1 асыгып журетш жандармыз. Ал, Калада жумыс ютесем де табамын гой. мше, шабаданньщ кштш уйде пианинанын уетше койып- пын да умыткан екенмш. Мундай окига мэнгшк эдет кои. I - Табатын шыгарсыз. - Табамын! Куш-куатым бар, ден сау болса, бэр1 болады. *!• - Кольщнан келедк Иван пышак бар ма? 235 234

XXгасырдагы орыс эдебиеттщ корпекпп оюл! Деп, Василий Шукшин. Квтлжай • .......... ................. .............. . - Бар. Ею Ж1Г1Т терю карап езара сыбырласып тур. Конструктор - Мынандай эде\\п шабаданды несше булдфесдз? аКырын сурап жатыр. НЮ-Ештене етпейд1, мына гасырымызда шабадан жеткщкп, - Коньякка калай карайсьщ? _ Мен бе? Тэуф шшдк кой. С°Лпе ^Иван9 - деген конструктор шабаданньщ ею жылтыр - Бф тартып жШеруден кет ары емес шыгарсьщ? Кавказдпб гой. кулпын пышактын ушымен аскан эккшкпен сарт етквд!. - 0лгщ сонда коньяк па? - С1з трактор ойлап табатын адам емессв бе? - Иэ, оныц езшде генерал коньяп. - Жога мен темф жол саласынын адамымын. - Еш карсылык жок. - Олай болса, б!рер нэрсе сурап бшейш деп едш. - Ал, карандар - дед1, Нюра. Кофтаны кигенде шынын- - Онын кажет! жок! - дед! де, конструктор элп шабаданын да эдем1, тшт1 мулдем езгерш кеттть Жтттер Караганда аса б!р дэн1ккен адамша копарыстырып, суракка жауап бе- Нюра уялып кызарганымен баягы тартымды кулкюшен РУге кулык танытпады. Мен сурактан шаршадым. Бэрекелд!, ажьфамады. бт шиша коньяк салыпты. Кавказдыц тавдаулы бф 1Ш1мд1г1! - 0дем1 жарасып тур. Бул не болды екен?... Акша гой. Эй, осы окымыстыларды-ай, - Св осындай заттарды кшге апара жатьфсыз? - деп, шабаданга адам акша сала ма екен? - деп, акшаны калтасына Нюра сурады. сунг1тг1 де- - 0деби к1тап неге салынбады екен. Ондай да - Осы кофтаны св альщыз! - дед1, конструктор байып- болады...Мунысы нес!? - дед! де, Иван мен Нюрага элде б!р пен. сырмен кез салды. Конструктордыц ойын аяк астынан то- - Ойбай, ол не дегенщп! - деген Нюра абыржып калды. сын идея туды. Шабаданнан бф кездщ жауын аларлык коф- - Окасы жок, С13 КИ1Ц13. 0Н1Н13Д1 ашады, жарасып тур - :■ деп, бидай ещп сыпайы кул!мс1реп: - Беде тагы бар. Ой, та шыгарды да: С1зге Т1ПТ1 гажап жарасады! Б!зд1цше, жана б1р дуние жасап - Кднеки, Маруся, туршы! - дед1. - Нюра ма? Б13Д1Н Маруся уйде калган. б1Т1рген сон айтатынымыздай нагыз жайнап кето! - Кане, Нюра мынаны киш корни! Иван да абыржып калды. - Не ушш? - Бв акша-пул жагынан ...шамалы муктаждау шыгып - Ки1п кер, мен карайын. ед1к. Бары жолакыга гана. Бул кофта ете кымбат туратын зат - Ойбай, мен мундай эсем ки1мд! 0мф1мде КИ1П керген шыгар. Конструктор бас шайкады. емесшн... - Иван, еш кам жеме! Акша деген барып турган оттау- - Мына К1С1 ки1П кер деп ОТ1НД1 гой - деп, Иван Ж1к-жапар бай нэрсе гой. Оньщ орнына мына коньякка тюкебасарды не болды. ютеймв, соны айтшы! - Онда тер!С карандар! - Б!зде азгана туздалган кияр бар ед1. 237 236

XXгасырдагы орыс эдебиетшщ корнеют окт Василий Шукшин. Коцшжай - Бул жерде кияр журмейдь.. о, оэрекелдЕ — деп, шаба- дшСыЙлд1ы: мды сорып, кесше отыРрЫыПпКк0т31шпс^ыгырайтып былай дан 1Ш1нен шокалад тауып алды. - Тамаша, борщ ойласты- рып салган екен! _ Уйкыга кеткендс гана б1р тынышталып каласыц да! Нюра сол бф жаксы адамга ерекше жаксы сез тауЫп — Мен спге бфдеме айтайын, Виктор... кш ед1? айткысы келш: — Александрович. Бфак, достарым жай гана Виктор — Слздщ жарыцыз вте мешршд1 адам сксн - дедк дейдь — Жаман емес, сэл умытшактыгы болмаса. — Мен бфдеме айтайын, Виктор! - деп, Иван бфшама — Ойласам, С1здердщ кызметтерщв солай шыгар. Б1здщ жагымпаздыкка копти: — СЬдерсв 613 алыска бара алмай- аулада бф терец ойлы, оасы катты ютейтш с1з секшд1 мыз. мыкты талым бар. Алайда, оныц унем1 шалбарыныц алдыгы - Б1ЗС13 кайда барасындар! туймесш салуды умытып кете беретш1 бар. - Мысалы, мен тракторшы адаммын. Уш-ак ай уйрендш Нюра кулюге ерж бердь Конструктор да кулдг Иван да. де сарт та с.урт айдап кеттш. Алайда, тракторды ойлап табу Бэр1 кулш, жайлылык орнады. керек. Кдншама туйЫ мен жуйеш бар. Отын жуйеб, от ал- - Ал, Иван алып кой! дыру жуйес1, суыту жуйеск.. — деп, Иван саусак басып санай Иван сол коньякка аса комагайланбасын деп Нюра оныц бастады. Виктор оны токтатып мактады: жецше тартып ед1, Иван аягымен туртш, урыскандай бетш - Жаксы! Слз тракторды жаксы бшп турсыз. Ушак кон- тыржитты. Конструктор неге екенш кайдам, аяк астынан структорлары 613 уипн... муцая калды. - Темф жол жагыньщ адамымын деген жок па едщп? - Осылай жумыс ютеп, кун корт журм13. Алайда, - Темф жолд1К1 екешм темф жолдшмш гой, бфак, ушак багытындамыз. Б13 казф игрек жуйесш жасап жатырмыз. еш куаныш жок. Ешбф куаныштан адамыз. Шынайы Кдгскасы, кеп1рс1з темф жол салмакшымыз. шыгармашылык жумыстан журдаймыз. Кайдагы бгр усак- - Ол калай? туйекпен айналысумен... шаршадык. Коцш куй эрдайым саз - Былай гой, пойыздыц жолында езен сулар кездеседк аспабыныц 1шеп сеюлд! сымша тартылганда кейде узшп бфак, онда кешр салынбайды. кетер ме деп коркамын. - Сонда, калай етпекпп? Иван аса бф бшкп адамныд кейшн жасауга тырысты. - вй, темф жол-ай! Жай пойызда отырганнын езшде бас - вте оцай. Пойыз акырындап эуеге кетершед1 де езеннен айналарлыктай болганда, шдер унем1 ойлануларыцызга еткен сон, темф жолдыц усине топ етш кона калады. тура келетш шыгар. Бул бф танданарлык ю емес едт.. - Оньщ канаты кай жершде болады? - деп, Нюра да - Ещп, не 1стейм13? кызыктап сурады. - Тартып Ж1'берей1к! - Ешбф канат болмайды, эуе жастыгы аркылы. Пара- 5 Ек1 Ж1Г1Т кымбат коньяктан тартып жШерш, шокалад жед1. Конструктор элп шабаданнан шыккан алтын жолакты воздан коп бу шыгады гой, сол бумен... -- -- ----- . ■• • ... - '' ' 238 239

ХХгасырдагы орыс эдеб«е,т,щ кертктокш Василий Шукшин. Коцшжай МаймДлЫек-етАг1нКа ш°и^пеалжадйег\"а' бХаруанджаайтадмыасеккуенне. м немелер тагы Иван каркылдап турып кулдн Ме‘СаКшы Иваннан бфаз суеты сурады: - Ондай тет1кт1 ойлап тапкан адам кыруар сыйады алады гой. _ ^айда бара жатырсыз? - Алуына болады - деп, Виктор макулдап кулдн - Бул шын ба, 031? - деп, Нюра ештецеге туешбей 0цтуст1к жакка. Ал, не? Себебш туешбей турмын. Билет1м мше, шакыру мынау. сураганында ею жшгг каркылдап турып кулдк - Сен ез1 калжын тусшбейсщ бе? Сен1 демалыска емес, айыктыргышка жШерсе Пойыздьщ жылдамдыгы тежелш, тарсыл-турсылы лайыксын- Онымен коймай эйелш суйреп жур гой! - деп, кебейдь Виктор 0цеш1н созып: 1ссапаршыл ккя кектене айтканда сакшы: — Бул кай бекетке келд1? - дедк Иван терезеден карап: __ СЭл куте турьщыз! - дед1, Иваннын билет! мен - Гор...ск, Горек - деп, окыды. шаКыруын мукият карап: - Мекешщзден узамай жатып, - Мунда неше минут аялдайды екен? шиша койыпсыз, неге булай? - Бшмедш. - Жолдас, себебш туешбей турган секшдюгздер - де- — Кайта бф куйып кой. Тыныш кана энпмем1зд1 ген темф жол конструкторы кабагын туйш, ете сабырлы кей1ппен баяндады: - Мына колхозшы жолдасты мен ко- жалгастырайык. ньякпен сыйлап отырмын. Бгз бул шишадан титтей гана — Екеулерпцзге енд1 жетед1 гой. Виктор Александрович ауыз тиш отырмыз, С13 карацызшы. Будан бурын бул юсь С13 031Ц13 1Ш1щз, Иван бф рет калыс калсын. Эйтпесе, вагон нщ сап-сау болганына кепшдш беремш. аралап, кезш кету1 кэд1к - дед1, Нюра. Виктор оньщ мэнш - СИ бул кюп-п жактамай-ак койьщыз. Оньщ адамгер- туешбедк Ш1Л1Г1 жок сИдщ жаксылыгыцызды... - Неге? - Бул аузына бфдеме тисе кацгырып кетедк - Мен жактап турган жокпын - деп даусын кетерген кон­ - Кфйшы-ей, сен! Коньяк 1шт алып калайша тентфеймП. структор: - Мен дерекпен айтып турмын. Бул юа сау бола- тын, мен 1ШК13Д1М. Ал, сП...милицияга жупрш шагымдану- Бул бПдщ самогон емес кой - деп, Иван ашуланды. дан уялмайсыз ба! 0сек тасып журуден уялсаныз нетп! - Бул К1С1 несше кетед1? БН жоншИбен энпме-дукен - Мен осек тасыдым ба?! Андагы устелдщ уетшдеп не? курып отырмыз. Арасан ба? - Сендер колхозшылар сьезше катыстындар ма? -Бул коньяк! Кавказдш. БИдщмемлекеттешймдж шуге -Жок. болмайды деген зац жок. Бул белгш. Осек тасып адамдар- - Онда кандай сурак - дей бергенде, купенщ ешп ашы- Ды кинауга болмайды. Булар шипажайга баратындай енбек лып, бф сакшы, оньщ артында элпюсапаршы юс1 турды. - Эне, коньяк сшфш отыр гой - деп, юсапаршы К1С1 сщфген адамдар. жифкене ырбиып: — Мына юс! Новосибирскке де жете ал- - СИ 031 К1МС13? - деп, 1ссапаршы ЮС1 КуП1НД1. . • -. • - -. • 5'/ 1М01 241 240 I !

XX гасырдагы орыс здебиеттц кориеютокш •&',Т ' Василий Шукшин. Кецтжай -;гV, .V ‘ .................................................................• — • Р1яге койгым келед1. С13 кай жер- болады- Онда мае болмайсыздар. Ал булпй »а- • СЬдерге ештене жасайык демед!к копкытк\"^ КаУ'ПТ’' ' °СЫ Зсм'- деп, конструктор калтасынан белгшеу де аулакпыз, жеидерщзбен журе бёр|„1здер 'ПлУрк,1уден дэптерш шытарып, жазуга ынгайланды. рет1„де, жолдастык Чргыдан да айтарым, Л , мен ага дэптерш ш 5арась13? - деп сакшы конструктордан сурады. болыныздар. Коньяк деген ндкенде Жяпт„ - ° _ мен НовосМрге, академиялык калашыкка барамыи - >К’с\"Г Ж|беред\" Ал' Сау б^ь-чь'здар!аНЬЩеН деп, о1л енжар кейште жауап Iкайтарды да, юсапаршы гасщен: а - Жолдас, С13 кайда ютейсп? - Сау болыцыз! ' - Онда С1здщ шаруацыз болмасын. Купенш ес1пн жапкан сон «раз уакыт унс|з оть - Жарайды - деп, конструктор белгшеу дэптерш калта- Конструктор К031Н жумып, шалкайып бфаз отырды да- сына салды. - Бше салуга болады. Николай Сергеевич 7 В“еРьянка бар „а? - дед|. Тур1 расында сар аркылы бшуге тырысармын. Еш киындыгы жок. Сол кез- кер1НД1. Нюра аоыржып кетп: де мунда емес, озге жерде жауап беретш боласыз. СЬдер - Элп тосек жаймасын тарататын жИтген барып сурап не уцпн колхозшы кауымды коркытып-уркшп, кужатын келейш. Оларда бар шыгар. - Керек емес. Бю мына азгантайдан жугайык-деп Вик­ тексерш элде кандаий боласыздар... тш типзген, ецз - Мына К1С1 гой, журтты келемеждеп тор жарты стакан ет!п куйып алды да тартып япберш: -Енд! еспген жоксыз... ер азаматтардыц Ю11 ... деп конструктор тэуф болдым. - Оны койшы, Пойыз козгалды. зулай женелдк - Кеттж! Эй, сен де... акымак, коркып кеттщ, э! - деп, Онын сезшщ арасына элде бгр сурак кыстырудьщ 031 мун ед1. Олар вагонныц тамбурына барып тусЫстк Кон­ конструктор коньяктыц эсершен бе, сез1 кобешп кетп. - Иван, сен игректщ жуйеа туралы сурап едщ гой. Жана структор айтады: - Жога, С13 мына сакшыны экелш, оны гана сенщ коз алдыцда сол игрек жуйеа жумыс ютед1 гой. 1 тжелей мшдетп жумысынан алыстаттьщыз, когамдык Б1з эуеге кетершдж кой. Сен ацгардыц ба? орныктыратын мэртебел! кызметкер жайында ауыл - Кдлайша эуеде? БП токтап турдык кой - деп, Нюра ТЭрТ1ПТ1 жумыскерлер! арасында сеншаздж туды- танданды. шаруашылыгы рып отырсыз... сабыр етщ1з, сабыр! - деген сакшы: - Б1з эуеге баяу котершп, кайтадан акырын туетж кой... - Жолдас, С13 деп конструктор ол козгалысты колынын кимылымен керсетп. Неге екеш белпсв ол кещлденш, каркылдап кулш БПдщ жумысымыз алдын ала сактандыру. Олар жолда жур, отырды. оньщ езшде екеу! гана. СЬге де айтарым, тюкебасарсыз - Кррыктыц ба? 11ШМД1К 1Ш1П ОТЬфСЫЗДар . СИ жас адамсыз, бул жагынан - Кррыктьщ ба деп пе? Тусфш тастай ма деп... тэжфибецН аз. Ержаз мае боласыз. Осында дайын вагон- келш шуге ресторан тур, содан бфшдп, еюнил тамак алып ..... .-л,.... - .................. . 243 242

XX гасырдагы орыс э.дебиеттщ кврнеют окт - - - - - - • - ВаСит,й ШУкшт• Квцтжай - Солайы солай. Тус1рем десе тушре салады. Ал, жол- - Б1з нен1 тусшемв? Бп жег! курт секйщ ем1р суре- дарын болсын! Мен ке9тпесем болмайды... т1нд1Ктеи барлык адамды озшздей ойлаймыз. Алайда, бур­ ки пен сункардай журт та оар. Егер сенде дуниеконыз мше- _ Оз кайда “™™3сыыды ^Здеймш - деп. конструктор 31Н болмаганда осылар секшд1 турар едж. 0лп азын-аулак акша бер! экел. Кажет болган сайын дамбал мен шулыкка - Осында кайыс белдеуш тартып, - Менщ досым осы кол салып, уяттан жарылып елетш болдым. шабаданыныц — Уяттан жарылып олмейсщ. Осында болса, сеншдн Ана ПОЙЫЗДа Журу1 ТИ1С ... Конструктор бф КОЛЫна шабаданын, екшшюше элп | !• коньяпн устап алып, одан жутты да ишп тагзым етп. жаксы адамга жаратушы жар болсын! — деген Нюра айнага - Шишанын тыгынын жауып калтацызга салып койьщыз. карап: - Шынында, жаркырап тур. Элп досыцызбен кезжкенде шпейспдер ме? - дед1, Иван. Сол сэтте айна шетке карай ыгысып, есж айкара ашыл- - Бпге табылады, сау болывдар! ды да ею сакшы, жолсерж жэне жай кшм1 бар бф юст юрдк - Виктор Александрович, мундай эсем кофта бергенщпге Элп юсапаршы кгсшен бтрге келген сакшы: калай алгыс айтарымды бшмей турмын. Эйел-балаларыцыз - Ана К1С1 кайда? болса, кудайдын кущретшен есен-аман журсш! - Юм? - СЬдермен бфге отырган кюГ.кетт калды ма? - Айтканьщ келсш! журмеий ме? Мынандай эдемт - С1здщ уйдегшер ренжш - Кетш калды. ■ кофтаны кшге бердщ деп. - Кдшан? Коп болды ма? Конструктор кулак турит, элде бф сыбдыр тындады да: - Кеткегйне жарты сагаттай болды, бэлкш, жиырма ми- ■ - Окасы жок... еш алацсыз кие бергш. Жаратушы жар нуттай шыгар. Спдер конструкторды сурап турсыздар ма? болса, Кырымда кездесермп - деп, еснсп ашып бф бакылап - Конструктор... карады да шыга женелдк - Заттарын алып кетп ме? Ол не алып журд1? Кердщ бе, осындай да жаксы 1 апдаанмедмаресбеолеладуыруекбелньь . Сене -Бф сондай ... сары шабадан. алмайсыц. Мундай кофта кырык бола- - Баска ештенеш жок па? тын шыгар. Грушка Богатковага агасы кьфыкбес рублдщ -Жок сеюлдь.. кофтасын жШергеш будан нашар зат болатын - деп Нюра Нюра элп кофтаны киш отыргандыктан сакшыларга айтканда Иван. Алпыска жетпесе де кырык рубль молынан уйрейлене карап отырды. - Мынау ма? - Ол К1С1 Горсюге тустт ме? Кешн тустт ме? - Кешн. Негтзт, НовосШфге баратын адам гой. Осындагы болАадныд.а..гы белплерше карамайсьщ ба, шетелдщ заты екен. вагондарды аралап, досын 1здемек болган. Бул сен достасатын дуние емес-ау. себебш мен еш - Жогаргы Тур кезещне орлеген кезде вагоннан сеюрш кеткен екен. Баскаша не ютейдт - деп сакшылар элп жай - Не упин маган кофта сыйлаганынын кишд1 кгсшен озара болжам жасасты. ;1 тусшбедш. ■■■■■-- - ■ .... .•■■: -■ ■ ■ 245 244

5 XXгасырдагы орыс эдебиетшц корнекий окт - ... г. - ...- - .-.г. - Василий Шукшин. Коцшжай • • • .-г. * ГГ\"-\"''; -Л-\"'. ~.щг. * гт\"г. “ тусе салган шыгар, сайтан - Алпыс жетщен де сеюрш бше ме? Ол вагонньщ басына карай беттед1 ме, элде, соцыНа р0„ болганда, эжетхана манында т,р! жан жок екен Иван карай ма? шыгып кеткен. Онын калай кеткегйн корген элг, жеиден, унитазга ныгады да су тарткь1шты Ьдш - Купеден „ыитындады. Алаида, элп жеидес, тусюр унитаздын ковш жокпыз. Ол ккл не ютеп койган? б теп> <=У толып ^ Тар белме Ыне канша коз жупртсе Ею сакшы мен жай кшмд1 юс1 кетершде: де оны ары карай ныгап жйерерлЫей таякша йрдемелер ' - Купеден шыгушы болмандар! - дедн коршбед,. Кенет еснш сыртган итерт...кулыптьщ туткасын Жолсерж абыржулы кешпте орындыктьщ шелне т|3е козгады. ' бГуОпЙ-.пБ:0СоТсИоДр1ы, нмш1бноеел.. гБаисылентсОпТЫардСаЫмНдыденде1шгме.. отыргызасъщ дейдг - Каз.р, Ым буран кегп, жолдас! -деп, Иван катты да- 1КМшНэЭлШ1 ааддааммддыы тщапц-- уыстады. - Тергеуцл келщ шакырып жатыр - дед!, жолсер!к пай ма екен. Кдлай сонда! Ол к1с1 сендермен б1рге щщдйс - Дереу барамын. 1ШТ1, сонда К1НЭЛ1 сендер боласындар ма? Алайда, жолсерж кетпей есж сыртында кутумен болды. -- Н0зедберо1лгуаснтаезй1?алмай калады да юнэш езгеден пдейдй - — Сеш шакырып жатыр гой, барсацшы! - Кдзф дедш гой - Иван ызалана айгайлады. I деп жолсерж катты абыржыды: — Оны орналастырдым, из. - Из, бар енд1 - дед1 де жолсерж кетт калды. Унем1 солай жалынады, ол. НовосШфге дешн онсыз да бос Иван амалын таусып, бастыргысын тагы бф басып орын турса. Журу керек болса, кете берсш. К1нэл1 адамды калганда унитаз ернеушен асып кеткен су еденге жайылып гана табу керек кой, ай, бейшара! - дед1 де турып кегп. кегп. - Вань...не болган, ез1? Осы сэтте тергеугш Нюраны суракка алып жаткан. ’ •! - Уры емес пе. Онбаган уры неме... - Ол К1С1 С13Д1Ц куйеущ1зд1 танитын ба ед1? Осылай дегенде Иван еш саскан жок, кер1с1нше, юкерлж - Жок, байым темею тартуга шыкканда ерш келген. • ?]| пигыл танытты: - Андагы кофтаны шеш! Тездет! Бер1 экел! Тергеунп манагы жай кшмд1 эсем кезшдфж киген ккл ед1, Нюрага зер сала карады. 0з1Свдоншынмкеин! элп коркынышты кофтаны курту ю1 бастал- - Жай жол-женекей кездескен болды гой. Ол юрт келе ! . Иван кофтаны койнына тыгып вагонньщ эжетханасына сала не дед1? дкпыазрб-аейцАдшнеыарккдпоеаднк!ьшягкоытйь!бщоСлашгуаиснашдкаатсьжыщонлтаса,ецржб1ааклсепысынжеатшленмнаскэырегскаелегнаеп. к:Соелндтеир- - Ештеце деген жок, сэлемдестг Мшез! жаксы адам кершдк Енд1 гана юрт келш, орындыктьщ бурышына жайгаскан жолсерж жагымпаздана кулш: : шыкпавдар, отыр! - Мшез1 жаксы дейд1 гой... I - Отырмыз гой, ендИ 247 • • -.■.•г : 246

XX гасырдагы орыс эдебиеттщ корпекпй окт ..... „ • • • ‘ •' ’ ... •' • - - • • .Васит,1~[ Шукшин. Коцтжай . - ........... - .... .. - ....... - ■• - -• ...... - Жана гана шыгып кетп деген жолдас кайда? - деп5 Екшпп дэрежел1 Отлещбазспйцашшлдоотатыкктшнаььщттдсата„р, шоисныансшынамажТуоппт кароы алып жатыр. тергеупп жолсержке бурылып карап сурады. — Мен айттым. Ол 031... - Кулагынызга бфдеме десем бола аламнын ваш карсы алганьша мысы басылгавдай кешГ ма? — деп, тергеушшщ кулагына бфдеме сыбьфлаганда, ол Флот аскерилер, де жаплай артЫ Адамдар * Ьфбиды. жугф.сш, тешзш, эскери адамды тезфек тусфш акел.ддер — Кррьжканынан ба? десш аигаиласады. Элп бакытты жан сол калпы «енд! нне - Элбетте. Екеу1 кулдь кггеймш» деген кешпте тур. Пойыз мулде токтатылды. - 1ш1 ауьфып па? Сойтед! - деп, Нюра айта бергенде есж Тен13Ш1 де достарыныц колына кона кетп. кагылды. Бф егде адам полковниктер киетш каракол-папах устап - Юре бер! - дед1, тергеунп. алып коптщ ортасында жортып жур. Иван келдп Су жана костюмшщ сыцар жещн иыгына - Папах бас кшм! Папах бас киш бар! Кш алады? -деп дешн сулап алыпты. бф калыпты унмен сызылтып жургенде аузыньщ салымы - Амансыз ба, курметп тергеупп! кушп бгр саудагер жолыга кетп. Тергеупп тым панданып отьфганын умыткандай кар- - Кдне, корейш, каншага бересщ? - дегеш кулакка ша- кылдап турып кулдп Жолсерж еш нэрсенщ байыбына бар- лынады. маса да ерш кулш ел1ктед1. Иван да куле жаздап барып, Пойыз кайтадан козгалды. байсалды тергеупп неге соншама ыржактаганын тусшбей Иван сырткы жейдесш шешш, баскасына ауыстырды. калды. Тергеупп купюсш зорга тежедп Нюрасы екеу1 ун-тунс1з келедк Анау бф «темф жол кон­ - Мен неге курметп болып кеттш? структоры» екеущщ коцшне каяу тусфшп. Иван терезеден - Сонда не деуш керек? сыртка коз сала отырып: Ш■ - Жай гана жолдас демейсщ бе. - Сумдык екен,э! - дедк Тергеушшщ не себептен кулгенш жолсерж енд1 гана - Сондай жас адам бола тура кызык екен! Не упнн олай . тусшш, астарлы ойды угатын дэрежеде екендшш бшгенде жасайды? деп, курсщщ. Сол сэтте есж ашылып, жас жпггтерше жещл эр! эзпжой куанып кетп. - Ерте, эл! ерте ... курметп деуге. Кешн айтарсын, Т1ПТ1, кеселд1 балаларга тэн коздер] ойнакшыган, сакал- : эпендш. муртты, мунтаздай таза егде адам келш юрдк Юрген сон Пойыз осы сэтте бф ф! станцияга келдп Журт кужынап кайыс тарткышпен жабылган сэры шабаданын жерге койды. тур, бф1 шыгарып салса, келес1С1 карсы алып жатыр. Бгр - Сэлеметс1здер ме? Менщ орным осы ма? Жиырма торт тобы мунайып кайтса, енд1 бф тобы жаркылдап кулш жа- мынау екен. Б1з бфге журетш жолаушыларымыз ба? -деп, тыр. Эдеттеп бф шулы прпплж корнпсп Омф деген дуние кетерщю кощлмен самбырлады. сыртта да, вагон шщде кайнап жатыр. Г : 248 249

XXгасырдагы орыс эдебиетпйц кврнеюш вк'т Василий Шукшин. Квцтжай ........X............ Иван онын белдеушес! бар улкен сары шаоаданын кор. _ Мен шай экелешн. Шайга тапСырые береандер ме? - БЬге шай кажет емес. генде К031 шарасынан шыгып кете жаздады. Нюра да жада узедгшесш коргенде куддсгенген, корыккан кешпте болды. Профессор шыгысымен Иван: - Алыска барасындар ма? — деген кеп созд1 кющщ - Акша-пулынды бф тексерщ кой, дос-жаранымыз кел- ген секшд1. сурагына Иван: - Алыска барамыз - дед1. Нюра акша тыккан жерш басып керд1 де: - Мен алыска кетемш — десе де, ерлызайыпты екеудщ - Бар екен. квпе-коршеу жактырмай отырганына танданып: — Мен сен- - Акшаны томешрек тушрщ, астьща басып отыр, бетал- дерге б©гет болган жокпын ба? — деп сурады. ды козгала берме! -Жок. - Менщ осы жершнен алып кояды дегенщ бе? Ушеу1 де унс13 отырды. Сэлден сод Иван ауыз ашты. - С13 конструктор емесшз бе? - Бупар адамныц колындагы сагатты да алып кояды... Еш - Жога, неге меш конструктор деп ойладыдыз? бшдфместен алады. - Жай - дед1 де, Иван оган мазакпен эр! кудшпен кара- ды: - онда немен айналысасыз? Бшсем, кызык болар едь - Бупар сосын, не деген жайлы мшезд1 адамдар? - Мен профессормын. Бфак ... ©те мазасыз кызьщ про­ фессор боламын. - Шай экелш 1ш десе, 1шпе, 1ппне уйыктататын дэр! Спдердщ ауылдык жерлерд1 аралап, халыктыд эзш косуы мумкш. эндерш, ертегшерш жинап, кайтып келе жатырмын. Иван мен Нюра бф бфше карады. Менщ ойымша булар бф топтын адамдары секши... - Сонымен жинадьщыз ба? - Коп жинадым - деп, профессор шардиган шабаданын деп Иван элп «темф жол конструкторыншне» айна-катес1з шапалактап: - Халык бай гой, эй, бай, бай. Сол байлыкты уксайтын профессордьщ сары шабаданын нускады. гасырлар бойы сактап келш «мшеки» деп тегш бере сала- ды. Менщ шабаданымда бф пут алтын бар. Корешндер ме? - Барып ТИ1СТ1 адамдарга хабарлайык па? - деп, профессор ашпакка эрекеттенгенде Нюра абыржып кетп. - Не? Кешн кабыргада пышак шаншып кетер. Сен ауыз - Бш ештеце корпмю келмедщ - деп бэйек болды. ашпа, тыныш отыр. Б1з ауылдын карацгы адамдарымыз, Иван Т1ПТ1 ашып коймасын дегендей атып турып, галымга еш нэрседен сыр алдырмауымыз керек. Тунде екеуЫз жактырмай тесшдк Профессор ад-тан. Ушеу1 де унс1з оты- рысты. Профессор орнынан турып: кезектесш уйыдтайык- Профессор юре сала: 250 - Шай экелдш, оте тамаша шай екен. Сен екеущ бекер тапсырыс бермедйщер. - Б13 баягыда шай 1шш алганбыз. Профессор Иванга бфтурл1 коз салды. Нюра тшн жутып Койгандай унс1з. - Ауылдыксыддар ма? - Иэ, ауылдагы деревнядан келемю. 251

XX гасырдагы орыс эдебиетйпц кврнект/ окт Василий Шукшин. Квцшжай • ................а ' •' ••'••••' • •••• .• •. .... . - Буйтт! екен деп не озгередП — Ауылда жагдай калай? Менщ оайкауымша, ете мзз- - Дереу тыныстап калады гой. - Солай екен-ау... Калым мейрам думаншыл секшд1 коршдп Солай ма? Адамдар бфдемеге эзшмен карап... 5” КГ\"• - Ваня, Ваня билей бер. - Элбетте солай. Кейде тшИ сол думаннан дашып ку- тылуга шак каламыз. Дэт жок. Ауылда букш коше бойы - Элп езу жимай кулудщ орнына енд1. унем| сеюрепн жаппай думандатып, каркылдасып кететшш кайтерсщ! болып кетсек каитпк? Ол каушН гой. - А, ия! Жаппай кещлд1 думаншыл. Неге олай екен? - Билейсщ бе? - Бар болганы думай гой! Мен езше келер болсам, кейде азанда турган кезде тэуф, алайда, тацгы асты 1шпей отыр- - Элбетте. Солай секфетш болып кеткен адамнын, аягы ганда-ак ойын-кулю басталады. Шыдайын десем де тезуге кун1 бойы кышитын шыгар. амал жок! Кулкш! Кейде туе ауганда да жыртывдасып - Ол да болар, болады. Ал, енд1 не ютеу керек екен. Жаксы жатканы. жемю шарабынан бф шишаны жутамыз ба? Одан 6П... -деп, - Сол думанды калай токтатуды бшесщ бе? Мен де куш профессор тосын усыныс жасады. «Эйтпесе, 613 бфтурлг жакын таныса алмай ауыз ашеак болды, бф бфшЬден шк бойы кулш кердш. Одан калай кутылуды бф акылды кип пдейтш тур1м1з бар» деп айткысы келд1 де айнып калды. Алайда, Иван мен Нюра шиша шарап деген сезд! ести сала: маган уйреткен болатын. - 1^алай арылуга болады? Эйтпесе, к,иын болатын тур! II бар. - 1шпейм13 - деп катар ауыз ашты. - КДын, киын! ... Мен бшемш! Жумыс ютейсщ бе, шде, - Неге? ыржыцдап кулю отыра беремП бе... - 1шпеймш, коп ракмет! - Ия, рас. - Себебш туешбедш... - Сынар аякпен турып, он, колмен сол жак куладты - Жога, бПдщ К1С11шпайд1 - дед1, Нюра. устап...атьщыз кш ед1? - Темек! де тартпайтын адаммын - деп, Иван да косып - Иван. койды. - Олай болса... Профессор Иваниыц жузше карады: Ваня, Ваня билей бер, - АЛТЫН Ж1Г1ТСЩ! Аягын сенщ тым тзуф. - Тагдырдыц маган берген сыйы... Балалайканы тамаша Аягын сенщ тым тэуф. шертед! - дед1, Нюра. Ваня, Ваня билей бер - - Бул жерде алтынньщ катысы канша? - деп, сурады деп, секфш кетесщ. Иван. Нюра ершпз кулш жЮердг Ал, Иван бул энге неге екеш I - Нес1 бар, арак 1шпейсщ, темею тартпайсьщ. Акшан кеп шыгар, э? : белпаз, бфшама ызаланган тур1 бар. 253 252

XXгасырдагы орыс эдебиеттщ корнекни окш ■ .. .. ..................... Василий Шукшин. Коцткай . .... • ............. - 8 ' - Акта кайдан болсын? БН онтустжке бару уш1н жо- ^Жок, жаи гои. 0лп «темф жол жагыньщ» адамы ше? лакыныц жарты багасын зорга толедж. «Бор! арыктыгьщ - Не, «темф жол жагыньщ» дей ме? бшдфмеудщ» амалы. Карыз-борыш та шашетектен... - деп, - Кешраз...игрек жуйес! легенд, бшмейсй бе9 • Улкен Нюра абыржи тш катты. адамсыз... Уялмайсыз ба? - Сонда, калай кайтасындар? - Вань! - деп, эйел1 кедерп жасады. - Кдйтерш13Д1 бшмейм1з...0йтш-буйтш... - Осыларды сайтан исктссс екен. ...Уятсыз немелер! Профессор ауылдык екеуге зер сала карады. Шын мэнщде, не болып хатканын тус1не алмай дал. Сокыр тиын ушш олген адамнын керш казатындар, озгенщ - Мысалы, мен тракторшы адаммын, мынауым сауын- сандыгы мен шабаданын уптеп, сапалы шарап пен коньяк шы. Бвде коп акша кайдан болады? Жерден казып ала- 1111Ш мэз болып журетшдер. Менде акша бар, астыртын мыз ба? СИ шарап 1ш дейшз. Шынын айтканда, жутып бшпщз келш, арандатпадыз! Бф рубль алмак болсацыз, мы- жШерпм-ак келед1, коцшмд1 жылытып... Ал, сол бф жутым наны бшесп бе? - деп, токпактай жуан жудырыгын корсе- тш: - Кунан сиырдьщ езш мурттай ушырамын... шарабын дереу лан тудырмак. Мысалы, мен кешке олердей Профессор оньщ усынган жудырыгын шскеп: шаршап, дукенгйн жанынан откенде, эй нпркш, екшуз - Солай екен, кордщ ию1 шыгады. Галамат ф1 эрг сешмд1 грамм тартып жШерер ме ед! деп ойлаймын. Бфак, акылга салып ойланганда рубль деген оцайлыкпен келмейдн Осы- жудырык екен. Алайда, Иван жан, 613 элде бф себеппен тусп-йсе алмай жаткан сияктымыз. СЬ меш баскалармен ! лай ойлайсын да уйще дуп-дурыс кайтудан баска амальщ калмайды. Элп дукеннщ касынан да ете шыгасыц. Сосын, шатастырып турсыз-ау. Болмаса мен жолсержН ертш ч уйще келш, суНщп 1шес1ц де уйьщтайсьщ. Сондыктан, бул келейш бе? Менщ кш екеншд1 сол кю1 айтып берсш. Мен асказанга сол жаксы шараптьщ 031 жакпайды. Эйтпесе, казф кужаттарымды оган корсетешн немесе с1з коресП бе? I - Маган ешкандай кужаттьщ кажет1 жок. СЬ де ешкайда С1збен куана-куана ... деген Иванныц сезш Нюра болдп бармадыз. Мен де ешкайда бармайын. Бул менщ клм емес. - Б1здщ мынау дереу кусып тастайды. Егер осы купеде уйлесш тауып журе алмасак мен алдын ала - Иэ, дереу... айтамын. - Слз бф жайсыз мшез корсетш, алдап соккалы турган - Жалпы, мен барып келейш. Эйтпесе, букш жол бойы секшдюп, Иван Иванович... бф бфш1зге арам ойлап, куд1ктене беремв - деп, профессор - Менщ аты-женш Иван Федорович. шыгып кетп. - Иван Федорович сп айлакерлжке кошш отырганыныз- ды бшш турмын. Ал, не себептен екенш тусшбей турмын. Нюра аландап: - С13 бф конструкторды танисыз ба? - деп, Иван тжелей - Вань,613 оны бекер ренжтп алган жокпыз ба? сурады. Иван тш катпады, коцшне белгклз бф каяу тускендей. - Мен бфд! емес, бф тобын танимын. Онда турган не - Солай ма, Вань? бар? - Мен кайдан бшешн. Сен барып себебш таппайсын ба... .-'ГГ. 255 254

XXгасырдагы орыс эдебиеттщ корнекпи окш - Бул 631 кайдан пут алтын тауып жур? _ Деп, . ..... - ;-«г; - -.у- -......, Вастш} Шукшин. Квцшжай профессордыц шабаданын тептп - ЕреР мына жолдас б‘РДеме деп басьщызды катырса, — Ит тумсыгы етпес тайгада бфеуд! урып жыкпаса... маган айтьщыз. Бп муны сшап тастаймыз. Бгз бутан... - - Ондай адамга мулде уксамайды. деп, урса оастаган жолсержке профессор ашуланды: - Манаты конструктор уксайтын ба ед1? - КетщИпп эршен! СП не ушш бул кклмен байланысып — О, кудай-ай, адамдарды танып бшудщ 031 муц болды турсыз? той - деп, Нюра курешдп Профессор жолсержН ертш кфдп Жолсерж кутьщ-кутыц Жолсерж абыржып, унсИ калды. Профессор былай дедг. — СП кеппрщИ! Ракмет! Б13 озшп бэрш реттеймН, с1з бара бер1Ц1з! КуЛ1МС1реЙД1. - Жарайды, сойтщЬдер! - деп, желсерж шыгып кеткен сон профессор: — Сен неткен сауысканнан сак оолып кеттщ? Бул кю1 мэскеулж профессор, талым адам. Саган эр кадам сайын - Ой, неткен кырсык едП Жайсыз житг... уры-кары кездесе бере ме. Жолдасты ренжггкенщ жарама- — Профессор жолдас кудай уплн 61ЗД1 кедпре керщкз! БН кателескен екенбН... - деп, Нюра кеппрш сурады. ды... - дегенде, профессор: - Не ушш! Неге кепйрш сурайсындар. Мен бф алжытан - Ренжу туралы сез мунда артык. Мен еш ренжшен кадпас жолсержке бекер жупршпш. Озара тусшгсушв ке- рек ед1. жокпын. - Неге ренжшейсп? Иван намысда тырысып, кабагын тушп отыр. - Мен еш ренжшен емеепш, керюшше, тусшюкеншИ Ж0Н болды. - Сен кеппрш сурасаншы. Содан тшд тартылып кал- мае - дед1, Нюра каткылдау унмен. Жолсерж Иванта ете мацызды бфдеме тауып айткысы келд1. - Иэ, кеппрш сураудан келер не бар? - деп, Иван бетш тыржитты. - Муныц жарамады, жолдас! Бул кю1 кайдаты уры? Адамдардыц ара жжш айыра бшу керек кой. - Бул окиганы бэршв умытып кетейж. БП узак жолга Жолсер1ктщ имандылык айтып, уйретпек болтан б!рге шыккан жандармыз. Не ушш бгр бфшИдщ кодшмИге жатымпаздык мшезше жыны келген Иван: каяу тусфемН, Иван! - деп, профессор кесш айтгы. - Ана бф конструкторды билетсп отыргызтанда ара Пойыз тагы бф бекетке келдь Журтшыльж тагы да кететш кетш, келетш1 келш, Ж1пн катты ажыраттыц ба? Анда бф, мында бф жупрш...шу шыгарып, онымен коймай кутыддайсыд. кужынап жатыр. - Жолдас, тэртшке келгш, сен ушцде пештщ уетшде Иван мен Нюра элп профессормен бфге отырган вагонга жаткан жоксыд! - деп, жолсерж дауыс котерд1 де: гитара устаган ул-кыздары аралас кеп студент жастар кфдт - Профессор жолдас, сп осында жайгасыдыз. Кыздар жаты басымдау. - Мед мудда боламыд, бэр1 дурью. Пойыз айналаны жангырта дабыл какты. ! 256 17-401 257

XX гасырдагы орыс эдебиетмщ корнеют окт ^“Г* * - -ЯфВ!!5ф«гЛф. Василий Шукшин. Квфжай - Иэ, тебудщ тури Кыз-келш шектер арасында кеп айты- лады. рып отыр. ана тшше каншалыкты жуйрншпн тексерш келеда. Иван - Кемшр-кешектердщ сез1 - Деген Иван: да «емтиханга» бфшама мукият юр.сш, Нюра унем, жен - Тагы калгандау деген бар. сштеущ де сиреткен. - Бул не деген сез? ! - Одетте жай гана «уру» деген соз бар. Мен урдым, элде - Басымен сузт сабауды айтады - деп, Иван профессор- бфеу урды... тагы баскаша калай айтуга болады? дыц иыгынан тартып сузуге ыцгайлады. Бфак, сузген жок, ишарамен корсетп. - Перш Ж1берд1 дейд1 - деп, бастады Иван. - Дурыс. - Калган деген бас па? - Сыбагасын беру. - Бас. - Сыбагасын беру дейсщ бе? - Кай тшде? .! - Иэ, эдемшеп турып сыбагасын беру. — Орысша. Боде ауылдык кецесп солай атай беремН. - О, тамаша. Тагы? - Иэ, тагы кандай сез бар? - Ит терюш басына каптау! - Томпакта. - Иэ, солай. Тагы? - Тшт1, шектен шыкты. Профессор ага, мундай сездер С1зге кажет пе?- деп, Нюра тацдана сурады. 1 - Боктауга бола ма? ! - Жок, боктаудын кажеН жок. -Керек, Нюра! - Негш, коп ед1. Осы сэтте уш студент кыз шулап кфдь Бфеу1 купедеп бос орынга жайгастырмак. - Жога, кажет жок. Мунда эйел адам бар. - СНдерде бф бос орын бар деген... - Талай естшен соз едп - Ол рас! - дед1, профессор ете биязылыкпен: - Сен- - Ал, енд1? дердщ кайсыц жайгасасывдар. Куте турындар, ен сулуын - Кагып жШеру деп те айтады - деп, Нюра косты. тавдаймыз. - Кагып ...а, солай. Жаттауга киындау сез сеюлдг - Солай ма, ендеше тандацыздар! - Жалп етюзу. Быт-шытын шыгару. Олар аяктарын айкастырып, тура калды, бэр1 жас эдемх - Ал, мунын енд1...Етют1к. Урейл1 соз. кыздар. - Сындыру. Тацба салу. Уйыктату. .. ецкейту...жок, бул Профессор козэйнепнщ устшен оларды бакылады да... келмейдп шынымен-ак курсшдт - Шаншу, сойып салу дегендер бар. - Ушеу1нд1 де тандауга тура келедг Негш, алатын адам - Иэ, иэ... деп профессор коншдендп Нюра да юрють гана тацдау керек кой... Жарайды, бэр1 калжьщ. - Шыжгыру деген урдю бар. - Сонымен кайсымызды аласыздар? - дед1, кыздар кулш. - Шыжгыру дейсщ бе? Жаксы. Бул тебу ме? - Кайсысын алайык, Иван? I;1 . ...... . .................. -. -..... - 258 259

XXгасырдагы орыс здебиетнщкврнек ‘ '.......... - ..... ... .... г.г-.. . .... Василий Шукшин. Коцшжай -... - • ■ -. - Иван акырын кулшсфеп бет! кызарып Нюрага парады. -Сосын, Иван! Н,ора. сен „еге о„ын сезш белесщ? .V - Олай болса, сен танда. Маган бэр1 61р. Мен жасым профессор кызыгушылык; таныггы. -деп, улгайган адаммын - дедк профессор. - Непз1, мен б!здщ ауыл мр-алшдер! тураль, айткым кел- Люба деген кек коздк1р1 тост1 кыз калды. ген. - Сабак бгпп, колды аякка тимей журген шыгарсьщдар - - Сонымен? деп, кызыга да, кызгана да айткан профессор сурак койды: -Жэ, кояйыншы! - Кай оку орында окисын? - Коямын деген не деген сез? Айтсаншы! - Педагогикалык. - Буларга , ай, байгустар-ай, тым кеп мшдет жуктеледг - Факультет? Бфак, мен шынында мэселеш кемшшдеу ойлаган шыгар- - Физмат. мын. Сейлесу тшмд1. бфак, кояйын. - Ылги физмат. Бэрш жецетш физмат болды ма! Сол фи- — Мугалшдердщ бойлары аласа болып кетп деп айтады. зика мен математикамен сендер кайда барар екенспадер? - Мына к1с1 соны айткысы келген болар - дед1, Люба. деп, профессор мудлы ун катты. - Иван сен не айткыц келд1? Узын бойлы мугалшдер тек - Свге математика мен физика тамаша емес пе? калада ма? - деп, профессор сурак койды. . - Сендерге де тамаша болып турганы шамалы, айна- - Бул енд1, не айтарын 031 де бшмей калды. Тым артык лайын! - деп, профессор студентке эзшдей коз тастады. Ол сштеп жШерген жок па? Ендд уйыктап тынык! - деп, Нюра тацданып: ызалана айтканда, Иван айтар созш ойлап тапканымен ауыз - Неге? ашпады. - Неге десен, сендерге Лермонтов, Есенин...унамайды Осы сэтте корил купеден элп студент кыздардьщ екни деуге болмас. келдп - Бф бф1не богет жасауга тше емес! - Сергей Федорович, кеипрщп! - Бэрекелдд карай гор, озш! - Ал, не болып калды? - дед1, профессор. - Пединститут болгандыктан сендер мугалш болып - Б13 С13Д1 таныдык. С13 телевизия багдарламасында сез шыгасындар ма? сейлегенс1з. - Из, - деп жауап берд1, Иванньщ сурагына. - Сейледш. Кунз жасадык та. - Каз1р оку окып, куанып, думандатып журс1цдер. Ецбек- - Бпдщ купеге келш эцпме айтьщызшы. С1ЗД1 арнайы ке араласкан сон не болар екенспадер, сендерге жаным аши- шакырамыз. Корпи купе гой. ДЫ... - Иван жур, алые емес кой...деген профессор кыздарга : - Иван! - деп, зайыбы оган ескерту жасады. бурылып: - Шишадагы сусынымызды да ала журешк пе? !■■! ! -Не? КыЗДар КуЛ1СТ1. - Не деп турсыц? Жаным ашиды дейд! гой. Саган не болды? - Ала журщп. - 260 261

): XX гасырдагы орыс здебиеттщ кврнекпй окт •' ......— ' • '.............................. ^ ' •• • Василий Шукшин. Коцшкай -;! - Иван сен калсан ип ед1 - ледд Нюра. кмшыен-м. ММшаеушнгпдиетнунарен.ыжБоэддра1дйептраесршщсны.?УкАшййгеенмабдлаеаррйПсыафн,дмереенрсаущк,абтетсыбафддаемй- I - Аюдын терю1 бар ма? Алайда, Иван профессормен бгрге баруга ынталы едд I: - Жэ, сен! Не боп далды? Мына турган кернп купе гой. Ш. - Жайша ма! Сен дешн вагондарды аралып кезт журерсщ. - Нюра, ол вагон кезбейд! - деп, профессор Иванды ертщ осутры-ермтаУтвдш.ы„ еБ.у.ф. пАб„лабр,а.л°даБлафна!р0сцбыгеалрмткдеаысРшаседашеЧ,к, тобщлаарроалмодейытнрнадп1алужлту1енстешуурлжаддуылеыт.ш.п.. - Наизагаидан садтандыру дуралы бар ма? кетп. Гажайып айлы тун! ... Жер элем ад жамылгы кигендей агарандайды. Кешр устшен сартылдатып етш бара жатдан пойыз темф — Найзагай корганышы уйдщ шатырында орналасты- рылган. Мен алдымен уй шшдегшерд! айтайын. доршаулардан зулап еткен сэтте дуана аладайлагандай ды- быстайды. Ад мус1НД1 дайьщ агаштар пойыздьщ алдынан Юреберютщ сол жагында шидиген сирагы бар ыдыс-аяд зулап етш жатканы ай сэулесшен шагылысып, айпарадай шкафы бар. Бфде мен айлыд тускен куш сузш кетш, кырык аныд эр1 ете суйдшд1 дершедг Сейте тура пойыз содынан сепз руолдщ тэрелкелерш диратып тастаганым бар. - Эйелщш ашуланып урысты ма? мудая карап тургандай калып дояды. Керпй дупеде сезге шешен, мыгым денел! Иван сту- Жод, менщ эйелш ондай емес. Жалпы, кейбфеулер денттерд1 шулатып отыр. Оныд энпмесп пэле гой... Сендер сондай болып кетпендер, дуниеде содан - Сендер ауылга барып дерпщер. Сонда, менщ дезда- жаман ештеце жод. Олай болу бадыт емес, тштд уйде болса ше! Ал, жумыста болсац иттей болып шаршайсьщ да, сулд расымды бшетш боласыддар. тус1П уйыдтап, ертещнде тагы да жумысда детесщ. Ал, уйде Студент дыздар квД1ЛД1. Иван да дэн риза. отырсац...диын, тштд лажы жод. Одан сорады ештеце жод... Ал, профессор Иванды аягандай ма, элде, ыцгайсыз- - СИ тэуф турамын дегешщз дайда? дангандай ма, ойга шомып оган дарап отыр. - Мен жадсы турамын. 0згелерд1 айтып отырмын. Эр - Бшге шеп шаптырта ма? адам дудайдыц дудфетмен мендей туратын болса, тама- ша болар едй Айталыд, мен жумыстан делемш де: «Нюся - Шеп шабудыд дажеН данша? Бшдщ жадта дазф шепт1 машинамен шабатын болган. Элде, ездерщ шеп шабуга сушдтш, тамад эдел!» деймш. Эйелш шаршген ет пен дар- думарсыддар ма? Онда, дурыс. Мен-ад шеп шапдызайын. топ эделш алдыма дояды. Бпдщ отбасымыз жылдьщ терт Бфад, балалар, бул ете ауыр жумыс дой. Одан гер1 бпбен мезгшн етс1з етдшбеймш. БНдщ шошдалар менщ мына жерше мше жаздайды - деп, мойнын шапаладтап алып: бфге дайыдта отырып алып: - 0те жалмауыз немелер! Кейде мылтыд алып шыгып, бэ- Кдрындаспен 613 дайыдтамыз, р!н дырып тастагым делед1. Егер мен сап-сау болсам, жу­ Толдында шалдып, тербелемп - деп, энде айтылатындай жургеншш жен болар. Студенттер дуледк мыстан датты шаршап делемш де босаганы аттай бере «Эй, Нюся.. .» деп шакырамын. - Сшдщ «Волга» машинацыз бар ма? 262 263 I

XX гасырдагы орыс здебиеттщ кврнеют вкЫ Осы сэтте Нюра карангы терезенщ касында отырып - • - • - - • ■ • ■ .. . ......... ..^Василий Шукшин. Квцтжай радиодан орындалган эн тьщдап отырган. Профессор кфф - Калай камсыз отыра аламын? Жаным ауырады келт: Студенттердщ купесшде гитара шертшп, эн шыркалды: 1нжу-маржан шатырда, - Иэ, Нюра зер1Г1п кеттщ бе? - деп, сурады. Тонаушылар кемеа кодшдд - Бвдщ элг1 адам онда не ютеп жатыр? - деп, Нюра ■ Капитан 031 еле мае, Кемеш айдап келед1 - аландады. - Иван ба? Айтарлыктай ештене болган жок, аландама. деп, элде бф магынасыз дацгаза эщд айтады. 031Н1Ц бай-куатты т1рш1Л1Г1 жайында студенттерге эцпме- - Тонаушылар.,.малшылар...асау осшдпс. Бейшара то- леп отыр. бырлар - деп, профессор сыбырлап, ойга шомды. Бф тадкы танау жтт еакп ашып: - Пу, сеш ме, бэлем! Нагыз онбаган! Ею шалбары мен - Бул шздерде ме? жуылган б1рнеше жейдес1 гана бола тура ... баймын дейдй Жалпы, ер азамат ретшде тэу1р, балаларын л<аксы керед1, - Не? маган жаны ашиды. Оны жамандасам, кунэ болар. Тек - Эн айтып жаткандар. 1шш алгасын, бфесе байлыгымен мактанады немесе лад - Жога, мына керш! купеде айткан. Кдзф токтады. Сез1н шыгарып, тобелесед1. Акымак оцбаганга талай рет уйреттщ. жазып алайын дедщ бе? Б1р тебелесте агашпен басын жаргызып келд1. Сабак алган - Жа'гтап аларлык жаксы эн екен. ол жок. Кезш шыгарып тастаса да бес адам жабылып келсе - Кайда бара жатырсын? - деп, сурады профессор. де пергшесе беред1. - Кьфымга! - дед1, тадкы танау орынньщ шет1не жай- - Унем11ше ме? гасып. - Жога, олай десем, тагы кунэ. Жумысы коп. Булар ез1 - Ек1нш1 мэрте бара жатырмын. Аркамнан шаншиды, ■ тукымдарымен ете енбеккор. Буны журт катты сыйлайды. азап шект1м. Б1рак, сондай бф ит мшез1 бар... Той, мереке жакындаган - Ауырып тур ма? сайын мазам кетед1. Журт думандатып жатканда мен уйде - Ауырып тур - дегешмен, ол енжар кешппен баска жападан жалгыз отырып «Элг1 Иван юммен ургыласып жа­ эдг1меге кешН. тыр екен, юм кашан жуг1р1п жетер екен» деп ойлап отыра- - Адам кеп-ак! Тец1з жагалауында жургенде анда да мын. жалацаш эйел, мында да жаладаш эйел жатады. Ол жермен Профессор курешдк жургенде устершен аттап етуге тура келед1. - Б13Д1Д анады мазактап кул1п жатыр ма? - Тырдай жаладаш па? - деп, Нюра тандана сурады. - Жок, жок. Жалпы, жастар саусагыдды шошайтсад да - Кдйдагы? Суга шомылганда киет1н ки1мдер1 бар. Де- куле беред1 гой. Б1рак, еш зияны жок... Ал - деп, профессор генмен, жасанды нэрсе гой. Мен бфде 1ШК1 дамбалыммен :! бфдеме айтпакшы болды да койды: - Ештеде етпейдд кам жортып жургенм1н. Алайда, б1р Ж1Г1Т «суга шомылатын : жеме! ки1м» деп кедес бердг Олар кешеде де элп тыртыскан 264 265

шкшмдершен журе бередк Солай кетш бара жаткандарын Ваа/лш) Шукшин. Коцшжай кергенде бфтурлг ыдгайсыз. Иван отырган купеде бф эдем! дауысты яопт гитараньщ — Сойтпегенде ше. Баскаша кшнгендерд! у.рып жалп суйемелдеушен «Ана болган Ресей» туралы гажайып бф 9НД1 айтты. етк1зер. - Жога, олай етпейдь Бфак, бфтурл1 ьщгайсыз. Тагы бф «Ана болган орыс ел1 унпн ойшылдардыц бэрх, Ана болган орыс ел1 ушш журектшердщ бэрЬ> - жолдас маган «Кара козэйнек тагып ал. Кара кезшдфшпен журсец не болып жатканын кермейсщ, ракат» дегеш бар. деп, эндеткепде Иван тютенш отырып тындады. Ол эн оган ерекше унаган екен. 0лп танкы танау (демалушы) да купеге - Ал, ендеше! кфш келш, тютенш отыра калды. Оган да эн ерекше унаган - Кешкющ мейрамханага барып, кэуапка тапсырыс берщ болса керек. отырсыд музыка дегенщ тарсылдап ала женеледг Бфеу эн айтып, журт би билейдг Билеу1 енд1, сумдьщ, Жлпт энд1 айтып бНкенде бэр1 уншз отырысты. 0лп бф пай-пай! 0й, тажалдар! Журек жарылардай. Алгаш кер­ танкы танау ж1пт: генде уяттау сек1лд1 сезшгеншен кешн ойласац, жап-жаксы! Олар ездер! уялмаса, менщ кырымнан кысылуым не тэшрй - «Коз» деген энд! бшесщ бе? Айтып бершИ - деп музы- Жалпы, барлыгы бфкелю эуен. Бф ккл олардьщ биш керш канттан отшдг «мына уяттан безгендер не ютеп жатыр» деп ед1, дереу сыбагасын берш тастады. «Саган унамаса карамагын, ба­ Иван жудырыгымен твесш салып калып: рып уйыкта!» дест! гой. Бфде «Кара коз» деген эн орын- далып, кез жасыма ерж бере жаздаганмын. Оншакты адам Карындаспен 613 кайыктамыз, карсы келсе де корыкпастай жшерленгенш бар. Мен ещреп Толкында шалкып, тербелемв - жШеруге шак калдым. Бфде тауга шыктык. Ецбектеуге дешн барып, таудын басына шыксам, гажабын айтсайшы! деп, дэлвге шыгып, купесше ендг Тешз кемелерщщ бэрщде сазды эуен эуелегенде музыка су - Менщ мэртебелг.. - дей берд1 де, профессор мен Ню- астынан кетершп жаткандай елестегенщ кайтерсщ. Таудан тускен сон кайтадан мейрамханага бардым гой. раныц сыбырласып отырганын керш унс1з калды. - Жан-жактьщ бэр! мейрамхана болганда, кыруар акша Профессор мен Нюраньщ ешбф1 Иванньщ кфш келгенш кететш шыгар? - деп, Нюра кайран калды. - Ол енд1, эр кадам сайын гой! Демалыска бф рет кана адгармастан бфтурл1 нэрсеш эщтмелеп отырды. - Свге кдлай дершд! шынында бшмеймш. Мен ею бала- барып кердш. Сол жерде бф сиырдыц кунына жетерлш акша шыгын- лымын...олар эл1 тым жас - деп, Нюра терен ойлана айтып отыр. Ал, профессор: даганы туралы бф жолдастыд айтканы бар. Ол жерде туш- пара асханасы бар. Уш тэрелке алсад, бтп кетесщ. .. - Е, бейшара-ай! Сонымен не дешк? Ол кю1 балалар- ды ете жаксы коредг..уш Мэскеу мацында. Онын ушнде . •. - ......................................................................... ’ турып, тамаша емф суруге болады. Ол юш арак-шарап 1шпейд1, тобелес, шу шыгармайды, осы жаска дешн еншмге 266 жаман соз айткан емес. Иса пайгамбардын койнына юр- гендей-ак емф суресщ. ©зщ шешерсщ. 267

Василий Шукшин. Коцшжай - Нс дершд! де бшмеимш. Шындыгын аитканда, мен Г'ПГ-'. тфл1ктен жалыгып кеттш. Журт тойлап жаткамда меи Иваннын кез1 шарасынан шыгып кете жаздады. жалгыз 031М жан дунием ауырып отырамын. Бф жакка - Оу, тындасацыздаршы! Мен кеыирщЬдер деп турмын шыкса да не булдфер екен деп киналып отырамын. Ол к!сщ!з жалпы, канша жастагы адам?- дедк Нюра муцлы унмен. гой. Мен мундамын! Не болып жатыр? - Ана К1С1 ме? Жетпюте. Бфак, ете Ширак таза адам. Бу- - Сен осындасыц ба? Мен адгармадым, Сергей Федо­ ырыл шашты, унем1 т1к журш-турады, эдем1 азамат. 0М!р рович екеушв эцпмелес!п отырмыз. Сен баягыда келдщ бойы опера-балет театрында билеген жан гой, езш эдем! бе? - деп Нюра кенет ест жигандай айггы. устауга дагдыланган адам. - СП калай байкатпай келщ койгансыз? - деп сурады, - Жалпы, ете егде адам екен... профессор тавданып. - Бфак, ешбф жас жттке берпаз адам дегенд] айтып - Не оолып жатыр? — деп, Иван кайтадан сурады. отырмын гой. Сыпайылыгын айтсаншы! Бгр сез айтады да - Ештеце болган жок. «мерси», «пардон», «данке шен» деп шлш-бугшп жургеш. - Клм жетпюте? - Солай жасайтын болса, маган унайды екен. - Мен. Иван дереу мастыктьщ эсершен шыккандай болды: — Кенпрщвдер, кш туралы айтып отырсыздар? - - Жалган, мен жана гана естщш гой. дегеншен Нюра оны керген де, еспген де, ацгарган да жок. - Менщ жайлы, жаксы емф сурушдх коя турайьщшы, — Ваня, жатып уйыкта. Мына жогары кабатка шыгып балаларымды улгш адамньщ ыкпалымен тэрбиелесем жат. Журтка бар сырывды актарып келдщ бе? Калай ту- дегенмш. Кдзф быдщ балалар унпн керемет улп-енеге бол- ратынынды айтып...баска не дедщ? Едщ, норманды орын- май тур. даган болсац жантая кер. Ванюшенька мына жогаргы те- - Мен де соны айтып отырмын гой. 0те керемет улп- секке шыгып, жат, сушктш, кане, жата гой! енеге керсетед1 - дейдд профессор. - Мен ештене тусшбедш. - Мен ойланып керешн. - Ойлан, ойлан. - Ертен тусшерсщ. Ертед бэрш еспрсщ. - Жетшс жасында турган не бар, мен оны жаксылап Иван жогаргы жакка шыгып, жым-жырт болды. Люба КуТ1П... келш, карадгыда сарт-сурт шедпдщ де жецш гана сеюрш жогаргы кабатагы орнына жайгасты да унсИ калды. - Кутетшдей де еш нэрсе жок. Тацертец жетектеп апар да шагын саябактагы орындыкка жайгастырып койсан ол Профессор мен Нюра терезе алдында отырган куш элп «мерси»-1н айтып отыра береди Тамак 1шш те жарыт- калды. пас. Быламык бфдемелер жасап берсец талгажу ете салады. Кеышсш тунде ендй.. - Укшетпк демалыс орнында сондай болады деп жада- гы жшггпц айтканы рас па? - деп, Нюра сураганда, профес­ сор: - Дэл ондай болмас. Бфак, шындыктыд непз! де бар. - Бутш бф сиырдыд кунымен демалады дейдг Солай бола ма? н -• •- • ' • -• : •' - •.................... -• Г,*™-. • • • 269 268

лXлXггоассыьррдагы орры.с... э.д..е.би..е..п..пш..ц-кв•р-не-кп.й...о..к.ш...!..... ......................................... - ... Пасший Шукшин. Квц'тжай '•■Г. - - Сиырдьщ багасы канша? '' •....................... - Терт жуз, терт жуз елу... егер бузаулы болса Т1пт1 еркектер арасында шашакты .узьш коныш етМлерге орын болмаитын сиякты. *^ кымбат. зорСгаоленбшфИтваарнсныьлщытмоейнла^отырган^устелй^бя^*^3 НЮРа - Сондай болады, бузаулы сиырдьщ кунындай щыгьщ шыгады. ракатка 6еле,,п, ВДп Пзбектелген узын вагондардагы жолаушылар жаппай дерлжтеи кыз-келшшеюгер коршап отырган, „аз болып уйкыга кеткен сьщайлы. Тек пойыздьщ басындатылар гана шампан шараоын сшфш отьф. ояу. Бфшама егде жастагы машинист жолга карай келе жат- - Иван жур уйге! - десе, ол басын шайкап, жымиып куледь ты да кенет: — Колька, кадр болшшдеп есепипнщ не ютеп жургенш Кенет музыка капы сартылдап, журт жшркешшп буратылып итектейдг.. бшесщ бе? - деп, кемекип улдан сурады. - Бшемш. «Сиге канша керек?» Сен осымен жегший рет Нюра есжке карай бепегенде элп эйелдер каркылдап айттьщ! - дед1, уппннн бгр адам. кул1п, толкында жузгендей билеп, иыктарымен катады... - К,ызык нэрсе ойлап журем1з! - деп, карт машинист Нюра токтай калып ед1, музыка да ктт узшп, тыныштык КуЛД1. орнады. Нюра тагы да устелге карай бет алды. Оньщ кер1 - Кызык нэрсенщ ез1 эжуа болмаганда кайтсщ. бурылган кадамымен бфге элп «аралдьщ артынан судьщ терещне» деген эуен баяу басталды да барган сайын кушейе - Сонда да кулкш. Сондайды кш шыгарады екен? ТуСТ1. Бозбала иыгын кикан етквдк Иван дастаркан басында Степан Разиннщ кейпше ент - Адамдар... отыр. Нюраны адам шошырлыкала кезбен атады. Нюра оны - Мен де бфдеме шыгарайын десем, мулде болмады. * устелден жулып алып, тургызды да куйрьщтан бф теуш ал- Нюра уйыктап жатыр... Алайда, оньщ сабырлы туршде дына салып, ез1 сонынан ерш келедь Ес1ктщтабалдырыгына элде бф кещл аландаткан урей байкалады. Нюра туе кердг келген соц бурылып ызалана карады: Бфталай шырмауык шеп пен махаббат гушн салбыраткан - Мэссаган, сендер кулш отырсындар ма? Кшд1 мазак мейрамхананьщ сэулел1 залы айкара ашылды. Улкен зал сол етш ыржывдайсыцдар? Керюшше, ездерщ кулкшсвдер. куш тенселш ыргактайды. Тыр жалацаш дерл1ктей эйелдер, Сендер емес, мен сендерд1 эжуалап купим келедП Не ютеп устьбастары жун-жун жас ж1ппер «Кдракез» деген билерш журс1вдер, ездерщ? Неткен арсыз адамсындар? Эйелдер, сендер неге осыншама жаланаштандындар? Еркектерд1 койып жатыр. Кумар ету унпн бе? Егер тэндерщ эсем, ниенерщ таза болса, Элп сол бф «эуенд1 емф» дегеш тарсылдап, журт итек- онсыз да ерлер сендерд1 тауып кередь Сендерге Караганда коз ашиды. Тфу! ... Осындай шактарында енбек етш, бала тей бастады. Элемнщ думаны деген1 басталгандай, ертен тауып отырудын, орнына булайша жынданып жургендерщ! дуние тонкерйпп тэмэм болатындай. Дшбасы Гавриил кер- ней тартып жатдандай, коз тартарлык сулулар мен сыпайы --- . . ....................... .- ,..г - ...... - - .—. - '. - .V'. - и • ‘ •' ’•' — *'* • 270 271

XX гасырдагы орыс эдеби&птщ корнеют ок1п\\ Василий Шукшин. Коцтжай ............ .••• - - Нюраньщ соцынан зейнет жасындагы кариялар ерш, бэ- - Содан не болды? Деп, Нюра окиганы бшмекке рше сын кезбен карагандарымен лэм-им деп ауыз ашпайды, асыгады. - Сендерге айтарым, б.ул эдеттерщнен бас тартып, Ко- - Содан... Сол жерде Машамен, казфпм Мария Иванов- гамга пайдалы ецбекпен айналысьщдар! намен жолыктым. Осы. Бул ипл1КТ1 юке кариялар кол сокты. - Катя не болды? - Мундай соракылык ещн кайталанбасын! Катя да...элде б1р Василий Иванович деген кюьмен ушырасып, тепе-тец болдык кой. Кдриялар тагы да кол сокты. Нюра уйкыдан оянып, бфаз жатты. - Кш алдымен ушыраскан? Катя ма, сп бе? - деп, Люба - Вань! - деп, акырын шакырды. кызыктагаида профессор кулд1. Ол терец уйкы кушагында екен. Нюра турып, Иванды - Иэ, менщ романшылыгым осы гой! Бакандай б1р тарткылап ед1, оянбады. Кдйтадан жатып, козш жумды. бол1М1Н калдырыппын! Катя алга шыгып кетт1. Ол кез- Танертен оянган сон Иван кешеп окигадан уялып, де мен алыстагы ауылда туристермен б1рге журд1м. Сонда бурылып та карамай уншз жатты. Профессор Нюра мен естш, ауылга тарткан ед1м. Бул жолы жаяу. Жуз жиырма Любага жастык шагынан естелж айтты. шакырымды адымдап багындырдым. - Мен де кезшде тым аскак журген адаммын. «Осы уйде - Жол-женекей С13Д1 ала кеткен жан болмады ма? туганым менщ калауым емес, ал, бул жердей - Жок, мен 031М каламадым. Мен ащы мунга батып, катты бфжолата кету вз ерюмде» деп шешенсш айтады екенмш. киналдым. Атарбага М1нсен де езег1цн1н ерт1 басылмайды 9те астамшылдык кой. Жалпы, жиырма жасында эр адам гой. Жуз жиырма шакырымды жаяу журш еткен1м дурыс тым еркекфек келедь болган. Дуние ете жылдам оныц езшде бгр тунде езгер1п ! - Неге эр адам? - деп сурады, Люба шубэланып. шыга келед! дегенге оз басым сенбейм1н. Ал, Вологданын - Барлык адам сондай болады - дед1, профессор шегелеп. жолы жуз жиырма шакырым дегенге сенемш. Эртурл1 ойга - Сосын, не болды? - деп сурады, Нюра. баттым...кеп дуниеш туй1п журд1м. - Сосын, не болушы ед1, уйден кетщ калдым. - Кудайым-ау, бул ютаптагы окига сек1лд1 болды гой - - Элп эйел не болды? дед1, Нюра суду. - Ол калды. - Сондагы киналганымды тек махаббат машакаты, б1рак, - С1з оны суйетш ед1Н13 гой? ем1р емес дегенд1 туешген ед1м. Ал, емф кеЙ1н басталган — Иэ. Бфак, мен ез1мд1 де суйет1н едш. Мен ез1МД1 болатын. артыгырак жаксы кергенмш. Сонымен Вологда каласынан - 0кен1зге кайтадан барган жоксыз ба? ауданнын алые ауданына барып мугал1м болдым. Тамаша - Жок, бармадым. Жалпы, мен1ц кей1нп емф1м ...мулде б1р кезец ед1. Куз келген, терек агаштарыньщ жапырыгы баскаша болды. Махаббаттын шытырман окигасы емес. тусе бастаган, орман уетшде кок аспан... Б1рак, сол махаббат кызык болган,э!.. Солай ма? • •\" '• .--г. - - .... _ - .V' ' '.г * 272 18-401 273

XXгасырдагы орыс эдебиепйи'щ корнекпй окт • '■ ' Василий Щукшин. Коцшжай \" \". - — Не, не? деп, асыга тщ катты. - 0те кызык екен. - Тэуф СеКШДЮЩ гой! - Расында, ете кызык. - Шай аласыздар ма? - дед1, жолсерж есж ашып. - Не тэуф? Не нэрсе ол? - Аламыз, аламыз. Кеп шай, он кесе. Мунда газет - Жаньщ киналмайтын мыгым адамсыц гой, сен! - деп экелесеццер ме? - дедк профессор. Нюра сулп алып, бетькол жууга кетп. Люба да бфге шыкты’ - Жок, газет бекеттерде гана сатылады. Екеу1 гана калган соц профессор ауыз ашты. Жолсер1кт1ч келгенш пайдаланып Иван корпе астында - Шара колданды ма? шалбарын тездетш кид1 де, тебеден секфш тустк — Ияя...деп Иван темен караган куЙ1 бет1н тыр - Жайлы демалдьщыздар ма? - деп, баяу гана ун каткан Ол экелген газет1н Т1зес1не койып окып ЖЫЦеТК13Д1. Иван орамалын ала салып, сып берш шыгып кетп. - Басын ауырып тур ма? отырды. ■; - Уяты оянган екен - деген Нюранын созш профессор - Жога... деп ол ете жаркын дыбыстаганымен басын I тусшбей калды. кетермедк I! -Не? - Менде тагы бгр шиша шарап бар. Тартып ж1берес1н бе? - Кеше асыра шш жШерш, бупн уялып жургенк Енд1, Иван ес1кке карай кез тастады. куш бойы ауыз ашпайды. — Ол эзф келе коймайды, кезекте тургандар кеп. Б1р - Ол не дегенщ? Онда зержт кететш шыгар, байгус. - Зерше берс1н. Бфаз киналсыншы, бэлем! жутып жШер, курыс-тырысыц жазылып кетед1. - Ал, с13 ше? I - Ылги сейте ме? - Мен 1шпейм1н, басым тэу1р. : - Унем1 тебелес жасаса сол туш ол уйге кайтпайды, жен- Профессор шабаданынан узын мойын шиша шыгарды I деу орныньщ кузетш1Н1н касында конады. Ол жерден ек1 да есп< жакка б1р кез тастап, стаканга толтыра куйды. Оны : тэулж шыкпай кояды. Уяттан жарылардай болатын шыгар. Иван бф деммен тартып Ж1берд1 де: Пойыз бекетке кел1п токтады. Иван колында сулг1С1 - Ай-Ьа! - деп дыбыстады. бар, вагоннан сеюрт туст1 де газет сататын дуцг1ршекке - Тагы куяйын ба? карай жуг1рд1. Газеттерд1ц эр сандарынан б1рден алып, кер1 - Жок, рахмет! кайтты. Бул сэтте езгелер тацгы шай 1шкел1 отырган. Иван - 1ш1мд1к 1шкеннен кей1н ертешнде ауыр бола ма? К1рд1 де колындагын газеттер1н устелд1ц усНне койып, жа- - Ауыр еш нэрсеш жок, шм алай-дулей болып турады. сандылау унмен: - Сен аса уайымдамай-ак кой, кеше жайсыз ештене - БэршЬ газет карасак па екенбП... болган жок. - Газет дейсщ бе? Иван муны кайдан алдьщ? Иван кинала кабагын туйд1. : - Ана жерден... деп бекеттеп уйд1 нускады. - Мен бфаз кыртылдаткан шыгармын? Мен1н тт1м ащы, - Ал, калайсьщ? - деген Нюраныц даусы шыкканда Иван унс1з калмаган болуым керек. ТшН, ез1ме ез1м ит жыным шошып басын кетерд1 де кайтадан темен карады. келедк Б1р жолы мен б1зден елу шакырым жердег1 керш1 ! 274 275 1

XX гасырдагы орыс эдебиеттц корнекпй окт Василий Шукшин. Коцижай . ‘ ....... - ... - ' ■■ '• ' V '•••-' • ... ауылдагы камбага барганмын. Сонда бфшама бидай ©цдеп, Анасыныц койнынан енд! гана шыкгы дершкгей жап- жергшкп ж1Г1термен .у.рттап-жалап койганмын гой. Менщ жас офицер суикшд1 де кер1кп кызга былай дейдй басыма не кгргенш кайдам, 031МД1 социалиста ецбек ер1 дед - М-уныц бэр! тамаша, дегенмен, жаппай нэз1к дуние. Б1з куйкылжытыппын... мулде озге жандармыз - дейдг - Ал, ендеше! - Бфак, ол тым эдем1 - деп, сеншспдеу ун каткан суйкшд1 - Олар меш мазактаса керек, тобелес шыгарыппьщ. бикеш: Эрец дегенде Тф1 калганмын гой. Айналасы жет1-сепз адам К0ФЛД1 коктемнщ мамьфажай тацы, жабылган. Кегшдф атпен желдфш жеткендей - деп, елец окыганда - Сен кеше неге сонша тез мае болдыц? Т1К М1незд1 лейтанант: - Алдында элп сумырай у.рымен бфге бф шолмек коньяк - Андагыц ерлердщ олеш екен. Кегшдф ат. Жиырмасын- 1шкенм1н. Оган шарап косылган сон мае болып калыппын. шы гасьфдьщ олещ емес, келшетш шыгарсыц. Мен соншалыкты катты кулдыраган жокпын...бфак, С1зге не Ек1 катын жайлы мшезд1 жандар болгысы келш, барын- айттым? ша таласып эуфе: - Кайда? Студенттерге ме? Бай-куатты туратыньщды - Куте турыцыз, мен устщп орынга жатайын. II айттыц. - Туй, оцбаган теке! - Жога, ол не дегешщз? Мен еш киындыксыз шыга са- - Жалпы, беталды кыртылдатпаганда тфшшгщ капай, ламын. 031? - Маган да еш айырмашылыгы жок, соншалыкты ауыр емес. — Жаман емес, бф калыпты. Мен баюга катты к^- - Мен т1пт1 ешкандай да ауырсынбаймын. мартпайтын адаммын. Балаларымныц козш ашеам, маган - Маган да еш кедерп келтфмейдь I ©зге еш нэрсе керек емес. Негш, барлыгы бар да. Теледидар - С13 мына астыцгы орынга жайгаса берщзпи, етшемш. бар, сиыр бар, канша жек керсем де бфнеше шошка асырап Шынында маган еш ыгайсыздык тудырмайды... отырмын, онбаган немелер мешкей гой. Бэр! бар, болып жа­ тыр. - Жок, жок! СИ астында болыцыз! - Иван сен бф мугалм туралы айтпак болган едщ. Соны Астыцгы ек1 орынныц б1р!нде жаткан ецгерзедей жшгг айтшы! жантайып эдеби журнал окып жатты да, оны коя салып, еш Иван тагы да есжке карай бердг катынныц эрекетше тацыркай карады. - Жарайды, кешшрек болсын. Бф шал шабаданы мен капшыгын кетерш, копшшк Ана болган Ресей ел1 неткен байтак, неткен улы ед1? Кун вагонныц дэлшнде карсы келгеннщ бэрш жапырардай енте- шыкканда да, баткан сэтте де, жарык кун, карацгы тунде де леп келедк Адамдар шулап жатыр: пойыз зулай бередг Адамдар элде бф жакка асыгады. Жола- - Эй, шалеке! 1ипп-жемге умтылгандай кайда тартып ушылар журш жатыр. барасыц? 276 277

XXгасырдагы орыс эдебиеттщ кврнеют окЫ Василий Шукшин. Коцтжай ........ ............................................................... ......... - Мен сонда кайда жайгасуым керек? жерД1 керсем деймш. Бв ушщ кам жемещздер. Балаларга - Эй! ... Сэл байкап журуге болмай ма? мукият караныздар! Иван». Бфак, шал олардьщ сезше пыскырып та карал журген Осылайша, Мэскеуге келш жетп. жок. Ец бастысы, орын тауып жайгасу тана екенш ол орыс - Жолаушы азаматтар! Пойыз ешмвдщ астанасы батыр жолаушыларыныц ащы тэжфибесшен бшедп Кай бф заман- да эр вагонда жеке бвлмелер болады, кепшшк вагон болтан кала Мэскеуге келш жетп! Дсп, радиомен салтанатты турде жариялады. куннщ езшде канырап бос турады дел ойласа керек. Бфак, Иван мен Нюраньщ кенщдер! толкып кеткен. Профессор не болар екен? Капаландырмай кайтсш! екеуше кызыга карайды. Пойыз жуйткш келед1, жуйткш келед1. Адамдардыц — Вань!... Ой, ана бф уйдщ курылысын караты! - деп, кейбф1 уйыктап жатыр. Кггап оку устшде. Карта ойнап отыр. Нюра ойоай сала жаздайды. Иван таныркап келе жатса да, Нарданы да ойнап жатыр. Омфшдеп турл! кызыктарын бф сабырлы кешппен Нюрага: бфпне айтып жатыр. 1шш-жеп те жатыр. Жеп те барады. — Сен неге айгайлайсьщ? Улкен уй екен. Осылай дегенде Иван жолда аулына хат жазды: «Амансыздар ма, енем профессорге кулана карайды. !{ Акулина Ивановна, Ефим Кузмыч ага, Маня эпке, Вера, ата Онымен косылып Нюраны мазактагысы келген. жэне менщ балам, Валя, Нина бэрщ! - Мынау - «Ленинград» конак уйг - дед1, профессор. Ен алдымен айтарым, 6Н есен сау журм1з. Сендер де - Неше кабаттан турады? - деп, Иван кызыга сурады. аман-есен болындар. БИдщ сапар аякталмагандыктан жол­ - Ит бше ме. Мен мэнш тусшбеймш. да хат жаздым. БН екеушН жайлы журм1з, бфак, мен бекер Пойыз токтады. Профессор, Иван жэне Нюра перронга купеге билет алыппын. Сонда да муцаятын жайым жок. шыкты. Профессор кужынаган халык арасынан элде кшд! Елшпдщ шетс1з кед мекешн терезеден тамашалап барамыз. 1здеп тур. Аслан ашык, плюс жиырмабес градус. Вагон мейрамхана- - Менщ улым кутш алуы керек едг Иван сен оган элп сына бф рет кфдж. Бфшпп тамакка борщ, екшпп тамакка мугалш эйел туралы айтып бер. Жалпы, оган айтканнын еш аз тана куырдак алып жедж. БНбен бфге бф профессор артьщтыгы жок. Сен жаксылап айт. Эйтпесе, жас галымдар жур, ете жаксы адам. Турл1 кызыктарымыз да бар, барган ездерш бэрш бшетшдей ойлап журедг 1 сон айтармын. БП Мэскеу каласына жолда согады екенбп. - Свдщ ульщыз да талым ба? Мэскеуге тусш, бвдшне бфнеше кун конак болындар деп Иван эдепт1 ойлап кана сауал тастаганы болмаса, айна- профессор кария шакырып отыр. Олардш бес бвлмел1 ке- ланьщ бэр1 оны кызыктырып турган-ды. ршедь Ол усынысты Нюра колдап отыр, себебь Мэскеудеп - Мунда турайык, эйтпесе адасамыз - деп, профессор мемлекеттж эмбебап дукенше (ГУМ) юрш керпш келедг айтканда олар адам аягынан окшаулау шыгып турды. Мен де хайуанаттар багы секшд1 бфЛ1 жарым жерлерд! - Неткен коп адам? - деп, Нюра тацданысын жасыра ал- кермек ойдамын. Мумкшдж болса, адам мурдесш ертейтш май тур. '• '• * ........................................................................................■ *......................................................................................................................... • \". •’ ’• 278 279 ,_

XX гасырдагы орыс эдебивтшщ корнекпи окш • • •• '■ * • -■ - г-. - Г Г .V'. - ••• • ВасШш Шукшин. Коцшжай -— Жогары шыгьщдар, Иван! - Мэскеуде он миллион адам тура ма, одам да коп пе? - - Не дед1щз, оке? деп, санды жаксы керетш Иван кызыктайды. _ Жога, саган айткан жокпын, конак Иванга айтамын. Сен де кел. Улым Иван сеиде бугш кандай шаруа бар? - Мен угудан калдым. Оны бвдщ галымдар бшед! Менде дэрю бар ед1, с1зд! кутщ алу ущщ гана суран- Бшгендершен ештене ютей алмайды. Вавилон ост улгайьщ ганмын. келедП Мше, кермеймющ! Эй, десенди! Бф кадамньщ е3| кандай... 0те ер кеюрек адамдар! - деп, профессор колын сермейдг -Дэрю, дэрю! Осындай шынайы адамдармен сейлессец Адамдар агыны арасынан узын бойлы бф ж1пт суыры- иг1 ед1. Бул сандарды толтыратын элеумегпк зерттеудщ лып шыкты. - Эке, мен келдш - деп, катты дауыстады. Эке мен бала кестеш емес кой - дед1, кецш ортайган профессор. суйюш амандасты. - Элеуметтану да шынайы адамдар гой. Бв кешке жаксылап энпмелесемв - Иван атгы улы. - Мынау менщ улым - деп таныстьфды. Улы: - Сендер кеш болса, кино жэне театр, достар деп - Менщ атым Иван! жогаласындар... Эмфдщ шындыгына зер салсандар екен. - Менщ де атым Иван! Иван сен бутан элп мугалш эйел туралы айтып берерсщ. Профессор кулд1. Нюра да атын айтып кол бердь Элде бф оолмеде телефон шырылдады. Иван есшд1 улы - Булар менщ конактарым. Анаднын, денсаулыгы ка- соган карай асьщты. лай? - дед1, профессор. - Керемет юкер жандар екен гой - деп, профессор - Бф кездегщен ойлаганда... кункшдедг - Эзщ калайсыц? Профессор шынымен бшдемеге аландады ма немесе I - Жаксы! СИ жаксы журш кайттьщыз ба? уишде сондай мазасыз ба. Оныц себебш Иван мен Нюра - Жаксы журш кайттым, жарайды, мунда турмайык, тусше алмады. кетешк. - Эке, С13Д1 телефонга шакырады. - СПге телефонмен - деп, энпме ербикен олар кеп Профессор телефонмен сейлесуге кетп. ЕрлНзайыпты Расторгуевтер оцаша калган сон Нюра: нешрдщ арасына сщш кегп. ; Элп «миллион адам» интфесш, энпмелесш, айгайласып, - Таты да беталды оттадьщ ба? Мугалш эйел туралы не айтып едщ? Кандай мугалш ол? асыгып-аптыгып, ашуланып бара жаткандары коршедг -Нет бар...Федоровты... ■, Профессордщ ушнде конактарды эйел! Мария Ивановна - Тфу! Енд1, газетке жазып Ж1беред1 гой. Сен бфдеме де­ в деген бфшама толыкша келген, децгелек жузд1 эйел карсы ген екенсщ, тагы не деп сандалдын? ‘1 алды. Ауызгы белмеде суйюетшдер1 суйюш, танысатында- Иван окиганы ой елепнен бф мэрте еткгадь ры танысты. Мшезге бай профессор конактарды терлетуге - Бфшшщен, мен аздап шип алган едш, сондыктан кызу 1! шакырды. отырып айта салганмын деуге болады емес пе. 280 281

XXгасырдагы орыс эдебиеттщ кернеют окт! РУбль • Василий Шукшин. Коцшжай ----- „ Иван орнын тузеп отырды. Ал, Нюра бетен уйде озш алаСдыоладйеймсаа?лЕгакншмшыщн.е..нО,ньощл маулигамлешнтд!апайатыыннаыжн калай устауды бшетшджтен болмашы кулшсфеп, сэл гана басын изедп кеттшн! Алиментке кырык жеН рубль алады ж ^МЫТЬ1п жет! деген соншалыкты кедей емес кой... 5 КыРь,К - Отын тепн - деп, Нюра косты. Профессор асуйге ендг — Алым-салык аз... Тагы телефон койдырган, мьюалы, - Булар бНдщ уйде коп бола ма? - деп, Мария Ивановна сурады. мен телефон койдырмак болсам, алдымнан кол шыгарады - Не уппн сурадын? - дед1, профессор тосыркап. гой. - Жай сураганым гой. - Телефонды кайтешн деп едщ? - Жай сурамаган сек!лд1 коршдщ маган. Г: Оньщ оте Курдел1 бфдеме ойлап тапканын ешкщ - Мен шаруа жайын ойластырып, есептеуш керек кой. тусшбейтшдюше налыган Иван ашуланды. - Булар бНдшнде ею апта болады - деп, профессор са- - Мысалы, мунда телефон деген оте кажет шыгар. Бпге бырлы кешппен айтканда, Мария Ивановнаньщ кер1кт1 коз1 кажетсшнде не шатагымыз бар, телефонсыз кун! карац адам тостагандай болып кеткенш ацгармастан: - Тамак дайын- секйщ отырсайшы! да! - дедь I - Сен бул галымга не айтып едщ? Неге ею апта оолады? Булардьщ бара жаткан жерлер1 - Крйшы, койшы... бар емес пе, ед1? - Ванька, айтшы, ендП Мен бф амалын тауып саган - Канша конса да консын, сен неге ашулысын? кемектесуш мумюн гой. Не айтып едщ? - Мен бе? Еш ашуланган емеспш. - Мен бшмсИ адам болсам да сол мугалшнен артык - Ал, саган бф еИшш бар. Мэскеуд1 сен аралатарсын. тфшшк етемш. Бул эдшдшке жатпайды. Ойлап карасан, Иванныц жумысы бар, колы босайтын тур1 жок... калыпты жагдай емес кой. Ол устаз балаларымызга бшш - Оньщ дэр1С1 бар. Иэ, бшемш-дегещц айтканда, сабыр- берш журш беден томен омф суру! калай... Маган салса, лы кейшнен айырылып, - Егер сен... дей бергенде соз1 узшп косымша пайыз телеу - дей бергенле профессор мен улы калды. Конак Иван осы сэтте ютап сорелер1 шн тфескен улкен келш калды. белмеге журексше юрт, ютап карап турды. - Ал, жарайды кете бер! Бф топ бшм! Уйде жаттауга - Еш нэрсесще кол типзбе! - дедк Нюра. болмайтын ба ед1? - Не дейсщ? Улы Иваны иыгын кикан етюзд1 де шыгып кетп. - Жайьща тыныш отырсаншы! Арлы-берл! кезе берме. Конак Иван мен Нюра орындарында туп-тузу какиып, Не 1здеп журсщ, онда? козгалыссыз отыр. - Ютап корш турмын... Баска не ютеупн едш? Мэдениегп - Иван, Нюра екеущ какимай ерюн отырсандаршы! адамдар осылай ютейдь ........ . ... ......... ....... ........................... ••-•••• • 283 282

ХХгасырдагы орыс эдебиеттщ корнекпп окт --ОМнэьдщенеинде1г,пкаадтеа!мБбффдееумдещлеуршанйдтеыпты, енрыкшш ооттыырраудьЫ1 ............. • ’ '' ' •• Василий Шукшин. Коцтжай .уг. - - Сен айтарывды айтып койган жоксьщ ба коп г,<6рек- Сырттай Караганда, галымга Уксайтын егде жастагы ’ “-а3 Кырт- каска бас адам юрш амандасты. - Келд! бе? ау! - Келдп дай-уСнсе1й3тпотеыгерныдпе, шжеу..р. тБтюыцауКы0Цз1ыЛм1Нызкгуаптс1у еттоелмтып.рьБщулаЛГЭН' — Ал, сонымен ауылдьщ азаматтьщ ат-кол1п аман ба? кещлдерш кетеру керек - деп, Иван акыл айтгы да РДЫц - Айтар оар ма? Ттт1 ертт кел1пт1. Енд1, улын дэр1ске кетт1 деп сепп отыр. нан не болганын кайдам: ’ асты' Каска бас профессор сулыгын шеш1п, жайдары кул1м- сфед1. айт-пайСсеынц мбаы?сЖалуыр,т бкыуллетшыр... аюга тырналып калганыЧды - Кдзф, тамак дайын болды - дед1, келш юрген профес - Улынды ауылга халык арасына жШермек болар. — Жетпеген1 сол ед1 — дед1, Мария Ивановна курсшш. сор. Каска бас профессор басын сипай болмеге К1рд1. Нюра орнынан козгалмады. Иван басын изеп: - Амансындар ма? Ал, есен сау журт кайттьщ ба? - - Ол бф тамаша 1с болды - дед1. деп, жумсак орындыкка баппен отырды да: — Ауыл олкеде - Ал, Мэскеу каласы жайында леб1здер1ц кандай? жагдай калай? - деп жен сурады. - 0те 1р1 кала екен - деп, Нюра эдеппен ун катты. - Вавилон! Ал, сощы кезде бала туу корсетк1Ш1 ек1 есеге — Вавилон, аманбысыц? - дед1, уй иес1 профессор тар- тымды кулк1С1мен жадырап. темендегенде, тургындар саны б1р жарым есеге ос1п отыр- ган жайы бар. Ауыл тургындары да ест жатыр. Калалыктар - Кала баягы сол, 1ргес1н кенейт1п келед1, у-шу кобейд1 - дед1, кул1мсфеген куЙ1. балалы болуды ойламайды, керемет б1рдеме тындырып жат- - Бул енд1, кенею емес, уйлыгысу шыгар. 0су деген кандай колымыз босамайтын сияктымыз. баскаша... шынайы тыныш емф болса керек - деген уй Мария Ивановна дастаркан жайып жатты да кенет: иесше жауап рет1нде конак профессор: - Профессор жолдас, С13 конактардьщ мазасын алып, - Егер жылдамдьщты калпында сактаса заттык дене езщп гана - дед1, айыптагандай унмен. куламайды деген табигаттыц мэнгш1к б!р карапайым занын - Бфдеме б]Л1п алгандары буларга да пайдалы гой. гуманитарлык галымдар ылги умытады... Ардакты Сергей - Улыц дэр1с беруге барамын десе, жазгырасыц да езщ... Федорович, ол занды с1з екеушв тузей алмаспыз. Онсыз да - Ол галымдар жасаган сандык кесте гой. Элеуметтану. бул кала есе беред1, шу одан ары кебейедь Жылдамдьщты — Ондай санды б1л1п турса нес1 жаман? Олардын жумы- сактауга тырысып жатыр гой - дед1. сы сол. Когам алдында мэселе кетеретш адамдар гой. - Дастаркан басына кел1щздер! - деп, Мария Ивановна I — Адал ецбек етет1н адамдар мэселен1 ездер1не алдына шакырды. коймаса... дей бергенде ес^к кодырауы согылды. Мария Ива­ - Ракмет, 613 танертен шай 1ШТ1К кой... - деп, Нюра каккан I новна ес1-к ашуга кеп1... казьщтай бола калды. • '* ’ .................................................................................................................................................................................... \" ' •\" -• 285 284

XX гасырдагы орыс эдебиеттщ корнекпи окШ - Не деген сез? Кане, бер1 отырывдар! - дед1, уй иес1 про­ Василий Шукшин. Кофжай фессор. ГГ\".?*--.'-- - Окасы жок, 613 элде бф асханадан... - Уйдщ тамагы турганда асханасы неа, капе, бер1 отыр - Нюраны мецзеп: — Мына кюшер жакта сол дэстур сакталды дед!, ас иес1 эйел. - БН асханага барар болсак, бар уакытымыз кетедй Сен ма? - дед»- 0314 дукен араламак едщ гой - деп, Иван кадап айтканда, Нюра ершсв устел басына келдг - Орыс адам непзшен... Отбасы - Жарайды, астан ауыз тиейш... курылымын сез ететш Олар устелге орналаскан сон (конак профессор уй иесшщ болды. Бул б1р кызык арман... Профессордщ уйшде де жазбаларын окимын деп дастархан басына келмед1) сыргган бхрдей. Осыны ойлап кердщ бе? Люда юрдг Осы уйдщ келш1 ерекше суду эр1 сунгак бойлы келшшек екен. Иван эдеп атаулыны умытып, келшшектен - Жок, оны ойламадым. кез алмай калыпты. Уй иес1 профессор ауыз ашты: Конак профессор кайтадан элп дэптерге ущлдг Олардын не туралы эцпмелескенш Иван мен Нюра тусшбедг Иван шагын шыны кумырадан юшкентай касыкпен балыктыц Кызыл уылдырыгын аузына салады да кайталайды. Оны уй иесшщ ацгарып турганын бшген Иван: - ©те дэмд! екен! - Же, же! Бул отбасы естелнг Сирек нэрсе - дед1, Сергей Федорович бас изеп. - Булар менщ конактарым. Мемлекетпк улкен эмбебап дукен. - 0те куаныштымын. Онда адамдар агыны асау тещздей толкиды. Б1р тобы -Людмила сенде...бупн кандай шаруа бар? шулык сататын белшшщ аузында топталса, келес1 тобы - Сагат екще сырттай окитындарды кабылдаймыи. электрондык тауарлар залында кужынайды. Кейбф1 дукен- Профессордщ унжыргысы тусш, унс1з калды. Атасыньщ нщ узын сонар ДЭЛ131Н колделеннен байланыстырып жат- тусш кеткен унжыргысын ацгармады ма, ацгаргысы келмед1 кан буюр кешрге шыгып, демдерш басады, ес жиып жан- ме Люда: жакка карайды. - Ваня, телефон содты ма? - деп, сурады. Кешрдщ устшен томендеп адамдарга кез тастаганда - Ол дэрюке кеткен. Иванга ете кызык сезшдг Бфак, Нюра кетешк деп асыктыр- Люда мен Мария Ивановна екеу1 асуйге карай кетп. ды. Ол кайда несше асыкканын ит бше ме? Нюра алган зат- 1 - Сергей Федорович сен кызык адамсын. Сен не айткын тарын Иванга устатты. Иван каптаган кагаз кобдишаларды келед1? Буларга не ныл дейсщ? - деп, конак профессор кетерш журдг сураганда, уй иес1 профессор: Нюра турл1 заттарды шаршауды бшмей тандап-талгап 1 - Керюшше, сен кызыксыц. Мен бурыннан буларга коред1 эр1 орамалдардын бэрш басына койып керед1, сату- Н- бфдеме айтуды койганмын. Бф рет айтып корсем екен! шы жактырмай бфдеме айтса да оган еш назар аудармайды. 1|1 ! - Ал, ендеше не ютеймИ? Нюра эртурл1 тауарларды мукият кызыктап кередг Кепе- - Бул мэселеш отагасы бшуге тию. Алайда, бИде казф кернеу мулде езгерш, элп ауылдык коркак, уялшак мшез1 ондай дэстур жогалган - деген Сергей Федорович Иван мен т»пт1 жогалып кеткен. № - . .. - - . .. - • «да : 286 287

XXгасырдагы орыс эдебиетииц кернеют окШ ■• •• •• -- .. .. Ол Иванды одан ары ерте жонелдк Ол сырт КИ1М Василий Шукшин. Коцшжай белшше келш, бф сулыдтыд едеуш устап керш, тартты, де журеПшн бше алтай отыр гой -деп, Сергей Федорович мыжыгылады, багасы жазылган белпсш сыгалады да ары ашулаиып: - Ей», Чтка„ы кетерсе> дарай кетп. Кенет доптщ ортасында келе жатып е1<еу1 бф п0„ь,зынь,н нешеде журед! деп з|рКшдесем, (<ЭЙ бфшен дез жазып далды. Иван абыржып кетш, олай-булай какбас» деп оилаитын шыгар. кэр1 жалтадтады, бетшде дадтары бары, мынандай толыд эйелд! - Сенщ даусывды жас ЗДамныц керсешш! керд1ндер ме десе, бф1 басын шайдаса, кейбф1 куледд жУан ушндей етт Абырой болганда бф шп ниетп жас Ж1пт кезтп, С1з Профессор дайта телефон шал ганда тагы шадыру бармай турды. дукеннщ радио узелше барып эйелщИдщ аты-женщ ай- - Таты да! - деп, катты ашуланган профессор тыдыз, олар радиомен жариялап, зайыбыцызды ада су бур. бэсед дауыспен: - Кдрапайым адамныд мэртебаеялд1 амстшыднеаНн дадтыд дасына келтфед1 деп Иванга мэш-жайды тусшдфдд егер адам сурад дойса соган жауап беру дегенд! оган айта- Бул сэтте профессор Сергей Федорович Курск вокза- тын адам табылмады гой - д- едь‘ лыныд аныдтама белшше данша рет телефон содса да, жау­ Сенщ даусын жас адамнын уш секшд1 естшп тур гой. ап ала алмай жатты. - Сайтаннын сапалагы! - Антурган! Сагат бойы телефон шалдым, бф боса- - Сен несше тшдейсщ? Шынымен сейлесш жатдан 1 майды! шыгар. Телефон согып жатдан жалгыз сен емессщ гой? - Олар тутданы устелдщ устше алып дояды да, ездер! Осы сэтте баласы Иван келдд детектив роман одып отырады - дед1, донад профессор. - О, сен келдщ гой. Сен маган бфдемеш тусшдфшН Иван сол баягы мемлекегпк эмбебап дукеннщ су - Не болды? бурдагы жанында эйелш кутш...жас махаббатын куткендей - Курск вокзалыньщ аныдтамасымен байланыса тагатсызданып турды. дым. Унем1 сейлесш жаткандай. алма- - Бул ез1 не болып жатыр, сайтан! - деп, отагасы про­ - Тым курыганда ютей ме екен бшш берпп. ; фессор телефон туткасын ладтырып, белме шшде адымдай - Квашам кажет? Билетп осында, уйге экешп беред! гой. женелдд - Ертен. - Булар жумыс 1стемейд1 еден. Крлдарынан келмейдй Улы Иван телефон содты. Жумыс 1стег1лер1 келмейдП Сол аныдтамадагы эйел онжыл- - Сергейсщ бе? Сережа, ею билет кажет. Симферополга дыд мектепте одыганда адам тагдыры деген Мэскеуден дейш тжелей пойыз бар ма? Владивостокда дейт тжелей ушу деп тусшген бфеу шыгар- -Жод. - Ол солай гой, ез! де - дед1, донад профессор. - Ертенге. Ек1 билет. Симферополга дейш. аРраадсмыент.д..адееюп - Бшкке секфуден элемде узджтер датарындагы елде Иван тутданы дойып: - Ертен он мен он ею бола тура бф адам Мэскеу-Симферопол пойызынын неше- билет экелш береди 19-401 ; 288 289

XXвасырдагы орыс эдебиепйн'щ корнеют окт Ек1 шал ун-тунс13 бфаз отырды. Вас• и• л-и-й Ш- .лу.к-ш...и.н......К. о, ш/ .лж, ай - Барлык жерде тамыр-таныс. Булай омф суруге де — Бфншпден, мектептерге шектен тыс, кейде тнтп бетал- болады,э! — деп эке профессор ойын-шыны аралас айтты ды кажетсп мщдеттер жуктеледг Мугалшдерге айтуындай- да дауысын езгертш: — Иван мен сенен шын отшемщ. Кещ- ак айтамын. Ауыл басшылары барлык букаралык 1с-шара- ке ана ауылдын адамдарымен сейлес. Ол 031 оте акылды ларды мугалшдерге артуга кумар. Мугалшдер упт-насихат кулыгы да бар сейте тура танданарлык сенпш адам. Оньщ журпзедц уйымдастыру шараларын етюзедц эуеской енер- туда бойы бупнп орыс ел1 деген соз... паз да оолады, тагы ауылдык кецесте депутаттык, белсендБ дп< те бар. - Барлыгын жалгыз Иванга ушп-топп нец бар ед1? - дед15 - Оныц нес1 жаман? конак профессор. - Жаман жагы, олардыц кггап окуга, кино коруге - Не туралы сойлесемш? Ауыл мугалшдершщ казфп муршалары болмайды. Жумыстан эбден калжырап, жатып уйыктауга гана мэжбур болады. жагдайы ма? Бул жайды мен одан да артык бшемш. -Ушпшпде? - О, тоба! - Ушшнпден, мен олардыц жалакысын ©сфер едш. -Мысалы, елшпдеп мугалшдердщ басым бол1п эйелдер Алайда, мен ©з калтамнан косып бере алмайтыным анык екенш бшп турмын. Сандык деректер келтфешн бе? кой. - Кджет емес. Сонда эйелдер болса, кайтед1 екен? - Бул жайсыз. Баскаша айтканда, жайсыз да емес, де- - Ендеше, не 1стеу керек? Елшвдщ болашагы - жас генмен, мугалшдердщ басым кеб1 еркектер болганы аб- 0сшршдерд1 оларга сент тапсырдык. Мен кеп адам- зал. Муны с1зге тусщдфудщ к;ажет1 канша. Мысалы, ул мен жуздестш, олардыц арасында шагым айткандар жок. балаларга эйел мугалшдерден гер1 еркек мугалшдердщ Мугалшдер оте вп ниегп, сыйымды жандар. Тштц сергек ! бфдеме айтканы мулде баскаша. Оны бшемп гой. те К0Ц1ЛД1 журт! - Онда бупн кешке не ютейшндер? - Олар ецбеккер адамдар! Олар мэскеулш бф профессор- - Былыми дэреже уипн диссертация жазылады. ге шагым айта ма? СП жас кезщпде шагымданып кердщп - Мьщты балалар, э! бе? - Б1з кешн ауыл мугалшдерщщ мэдени децгейш не де- Профессор унс1з калды. сем екен, арттыруымыз керек. Жалпы... - Оке, бупн кешке бфнеше адам бвдщ уйде бас коссак Осы сэтте телефон коцырауы естщцг Профессор тутканы спдерге кедерп болмай ма? котердг - Юм? Жога, кедерп болмайды. Элп узын шаштылар - Уйде жок, сэлден соц телефон шалыцыз. Жалпы ол келе ме? - деп, профессор бет-аузын кисацдатып, гитара децгейд1 арттыруды каламагандыгында емес, керюшше... шерткен ишара жасады. - Меншен сейлеспек болды ма? Алайда, экесщщ ол кылыгына улы Иван еш мэн берген I - Иэ. Алацдап отырган секшдющ, неге? жок, б©лмес1не кфдг Кфнак профессор элп бф белгшеу 1. ! У -.•с— 291 290

XX гасырдагы орыс эдебиетшц корнвкпи окЫ ^.. .. Василий Шукшин. Коцтжай дэптерд1 алаканымен койып к^лып: — О, Сергей сен ете термен, телевизиямен мактанамыз. Б13 элеуметтанушы , ма- гажап дуниелер тауып келшсщ. Мынаныц шшде тамаша тематик жэне нумизматиктермп, классикалык демогогия- зат ете коп екен! - деп, кайран калды. ньщ хас шеоерлершП... халкымыздьщ калай сойлейтшш Уй иес1 профессор оган караганымен ештеце демед!, Сойтп де улынын артынан басын изеп сурады: тындамаганымызга коп болды. Ендеше, казф тывдацыздар! — Булардын 1шшде бфдеме болып жаткан секйщ ме? Мэскеу кошемен университета бет алып колжпен келе жатканда профессор Иванга былай деген: — Кш? Олар ма? Болатын болыпты. — Сойлейсщ ое? Олай болса, озщ туралы бфдеме айт. — Болатын болыпты. Мен гажап дуниелер экелтпш бе? Балаца калай бшм оергщ келедй соны айт. Неге мшдетп - Соз жок тамаша! - деп, конак профессор дэптерд! си- турде бшм беру керек. Осыныц бэр! туралы не ойлайтыныч- пады. ды айтсан, соныц бэр! омф туралы энгше болып шыгады... Сол куш тунде профессордщ басына бф тапкыр ой сап — Ол болады. Июра сойлей ме? — деп, Иван сураган. - Болады. ете калды. Жазгы демалыс кезшде Мэскеуде журген сту­ дент, аспирант, университет окытушылары жэне жалпы тф1 — Жок, мен сойлемеймш, сойлей алмаймын - деп Нюра орыс Т1Л1Н1Ц керкем эуешн тындагысы келген адамдарды кашкактаган. Иван Расторгуевпен кездестфу керек деп шеигп. Осылайша, «эдебиетке эуес» бф топ адам жиналды. - Нюра турасында барган сон корермп. Ал, Иван сен баяндама жасайын деп турган жоксьщ, шаманша энгше Кездесуд1 ашып сейлеген созшде профессор: айтасьщ гой. Тусшдщ бе? - Эрштес достар! Кездесуге шакырган себебш, тшд1 жа- саушы, оны кастерлеупи делшетш адамдардыц бфшен - Иэ бэрг дурыс болады. Одан бурын бф азанда ею профессор манызды энгше козгаган едн жуздеепрш, оньщ созш тывдатуды коздеген бф гана мана­ - Неге? - деп, Сергей Федорович сураганда каска бас тым болды. Адамдар музыка тындау уипн жиналады! Адам- профессор каткыл болса да ашу-ызасыз жауап каткан. дар жиналып алып, гитара кушактап шрелецдеген ауру К1С1- - Неге десен, сен оны бшмейсщ. Тусшбейсщ. Мэселеш ше сандырактаган неше турл1 эндерге зер салады, тындап катын-калаштын созшен айкындап, бшмей отырсын. отырады. Сол «ерш аулаушылар» неге журт назарын ауда- Бул юке мурын тыкпа! Сен уятка калма, ознцп де, ратынын мен будан бурын да айтканмын, жазып та журмш. улывды да куйелейсщ, ьщгайсыз жагдайга каласьщ. Сергей, Жасанды дуние адам назарын аударатын болса, шынайы бурынгы шаруа казф жок. Каратаев деген ата тек те калма- ! болмысты ансайтын арманньщ болуы да завдылык. БИ коп ган. Сен идеалистж кезкарасьщнан шаршамайды екенсщ. нэрсеш бшемп. Бп бурын сонды болмаган ф1 Вавилон кур- Тан каларлык жайт. дык. Машинанын гурш мен кауш-катерд1 мецзеген сигнал- - бюшшке карай Лев Николаевич коз жумып кетп. дан кулагымыз керен болуга шак калды. Б1з сандык ДеРек\" Эйтпегенде бф ауыз соз болса да естф едш. Нагыз сеншд1 термен, жартылай ток етюзуппмен, схемальщ корсеткии- идеалист ед! гой. 293 292 :