Жұмағали Саин

ТУРАН Ж Е Р I М СЕН БАЯН КадфЛ1 Баян — жер Баям! Кайыцды Баян, кол Баян! Сешн. жайьщ ерге лян... Мешн, ©мфш елге а ян... Кормегел! коп болды Коркешпсщ сем дары. Байытыпты ел колхозды, 0згер1пт1 жер дары. ...Жаз ед: та имен шамалас Шырып кырра коз салдым: Б идай, суды арал ас Ырралады, карсы алдым. Акырын жел урлейд1 Толкыйды б1 р кок тещз. Журег1мд1 билейд1 Табират пен жан ег!з. Жайды тосек кок мамык, Суйер жаидай улым деп. Карап коктен шаттаиып, Кун де жузд| кул:мдеп. Тоя алмай наз керкше Мен отырдым кырында. Шын бершп еркше, Бузбай куй1и, жырыи да. Дэцгелек жуз ак Баян Тартты сулу сарымды. Муиарымеи ойнап тац, I Кел деп маран жалынды... 52 1 I

0скен жерьм, кед далам: Куз, дарарай, шыд бшк. Сыбырлайды самсаран — Сулу дурак бас шп... Айдыиды Баян, кел Баян, Аяцда тудым мен 61 р кез. Басылсын маудым сарынган Суыднан лэззэт бернп тез! 1917 —

; ...... ....... ж:. ~т к, У Л Ы Н Ш А к. Киикептай рана кулышиак Уыз ем1п кырда оскен. Жылкы 1Ш1ИДС ойын сап, Жулдыздармен т1лдесксп. Ержкеннем тштейсш Анацныц кыл куйрытын. Октын-октын к1С1нейс|'ц Кек дауыл тентек жуйршш. Айга карал ес'шеп, Танды-рынды кересж. Кунге карап кюнеп, Кон,:лге жел берест Кейде желмен жарысып, Атылып ойнак саласын, Тай, кунанмен кагысып, Жерден топырак кабасын. Жет1 айшылык жерд| алар Туягы болат болар ыа? Аспандап ушкан кусты алар Ерге канат болар ма? Бота тфсек, буйра жал Болдыр м айты и кекб!с1 н ? Сымбатты сулу кер марал . > Ер мшер ат сенбшш? ; | Мен мшген ат белдеуде Жорыкка дайып жарап тур. Капыда жауга бермеуге Шекесшен карап тур. 54

1 Т! : ' ! Менде де даныи о.ктаулы 1 . Тур кабурда пистолет, ■ Шинель мен шлем саптаулы I Караймын кейде кулшдеп. [* ; Ал, сен бол сан, кулыным с: Ат боларсыи ариырап, Мшер совет улынын ■ Мандайы кунге жаркырап. 4 Лилия гулдей ашылган Кулыншагым тан асар. 1 Нр каруы асынган Тал бойына жарасар. I: ! 1939 ; / !

Ье кош к Е Л ДI И Жаркылдап жана жылым келдщ маран, Кезьмде допоим тасып масайрагаи. Ардадты сталинд1к бакыт зацыи Жырлайын эшекейлеп меи де саган. Жакында, терше шык, отыр бермен! Конадсыц ел 1М13гс бугш келгеи, Сыйланын курметше Отаиымныц Гаусардай кум1СТ1 жыр — жана олецмен. Кабыл ал журегшищ маржапдарын, Сусын ет шелдесещз тидщ балын. Арала саяхат кып Отаиымныц Квр1кт1 сталиндж бакшаларын. Кересш Кавказдары Казбект1, Тобеа оный, булттан асып кегп. Гул егш баурайына мал каптатып, Корпии 013Д1Ц замай еркелеттн Турарсыц тамашага кезж салып, Кердше сулуымныц ац-тац далып, Сеш де жайнатармын жас конарым, Балкытып сталиидж нурра малый. Шырарсыц Эльбрустыц мунарына, Конадтап зэулш биж шыпарына. Тебецнеи Чкаловтар ушып этер, Естшп мотор куш куларыца. .• Куттыдтап барлык, елдж сулулары, Тез кел деп сси! достым шакырады. Энекей ак мандайлы бота кездщ — Колында желбфейд! орамалы. 56 1

О л култ кол былгайды чсаган карап, г Куд1кс1з кекшне дос деп санап. Алтын ай, акылы аскан грузин кызы Алдыка токсан турл1 кояр тамак. * ; Сен жерсщ балауызды тагамдарыи, Бауырмал жаксы корт адамдарын. Сауыкпен, сайраимеисн отк!зёрс:к Самал жел, салкынды кеш жаздык тацын. Косемнщ— данышпанныц тугаи жер1 Жем1СТ1, бакша баулы грузин елк Табыспен кутш алып сый корсетер Курмегп жас конагым — жылым сеш. Лимоны, апельсиш, дэмд! шайы, Кегилд1 маужырагаи жаздык айы. Кытыктап журепнд1 жандыргандай Корит кыз сулуы, ак мандайы. Кол алып Алатаудай аксакалык, Каптатып бауырында мын сан малый, Корсетер салтанатпен иеше турл1 Колхозды ауылымиыц кулпыргакын. Тэкэппар турш кор:п кариянык,, Дерсш сен «кайта кегт жастык шагыц», Кенелш ерж-мейю, жузшше Аларсыц колмен узш алмаларын. Куанып карсы алады досым сегп Рекордшы Стаханов — ен|цек ер1, Тары да сан керемет жасаймыз дейд, Журт естш жан кермеген дуниедеп. Кош келдщ жаксы курбым — жада жылым! Сауык кор, есл тарткан шаттык уши, Боларсын кутты коиак ауылыма Тегермш кощл куйш, мактан жырын. 1938

жЗЗЕ-ЧдкХгН. -р ПЗЭБГ. ЛАГЕРЬ Ж Ы Р Ы Жаз жайнатып, кун кулдфш, Б13 лагерьге барамыз. Асыл Ж1бек гул успнде Ауиап ойнак саламыз. Орман таудыц арасында, Квр1НД1 эне ак шатыр, Оида кызыл ту уста ран, Б13 пионер — жас батыр. Жалындасын жас Ж1герлер, Бойда каймап куш-куат, Б13Д1Н, замай сошна кызык, Б13Д1Ц турмыс рахат. Барабанный, ашык даусы Каттырак шык санкылда. Ей, алдагы жас командир, Бас маршка жаркылда! Думам, суык, эн, куйменен Б13 лагерьге барамыз. Асыл Ж1бек гул уст1иде, Аунап ойнак саламыз. Кум1с сулы таза оуемеи, Демаламыз кайтамыз, Бар дауыспен энге салып, Лагерь жырын айтамыз 1936

! 1 * : ! 0К1Н1Ш б1реу, ой ток,сан, I 1 Талгап айт айтар сезпци! I Топта да жуйргк бар 1ге сан I» ;: Кетере берме ©зитдИ ■ 1 | ( ; I

тт-.*а~ КОЛХОЗ Т А И. Ы БаркытШ кызыл малынып Жерге карап таи кулдк Калрандай елд1 сагыиып Бф кулмедк сан кулдк.. Карсы алды колхоз ерлер| Танды ецбектщ тершей, «Кел сушктш, кел» дедк Куттш б 1 р туи сеш мен. Кайтпай кеше ушне. Калып ед[ карындас, Комбайниыц бшне, Соныменен бIрге бас! Жерде бидай, кокте кун, Тан, калдырсыи керкшен, Кайсар кызы колхоздыц Шыксын айткан сертшен. Кыймылдады талай кол, Кырман басты даланы, Ецбек кызу, епн мол Бакыт куле карады. Керуен тартты шубалып, Астык тиеп кунд13, тун, Карады элем тан, калып, Кудфетше колхоздыц. Коршама булт кегшдн Калкып суду кун журсш. Орып ш'скен епщц Колхоз 1С1И тындырсын. Кызыл арай, а'к тацдак Куиде б!рге кабыссын! Ер мен ецбек, тацгы шак Ток басынан табыссын! 1947 60

) 1 \\ >: ■ :: КУЛПЫ РА БЕРШ1 КЕИ. ДАЛА ' Кулпыра берип кец дала, ■ 1 Гул1ЦД1 кунде терейш! Жапырарынмен жасыршы . ! 1 Койныца меи енейш! Жасауы иды жайн аты гI 1 Алдыма тег1с уйейш, < Нэрестедей балдырран, I Куанып сак-сак. кулейш. Кулпыра берип кец дала, ] Кызыгып купле карайын! Махаббат, шаттык бэрш де Б1р ©31 цнси табайын. Гул1ЦД1 кушып кун сайын Кец бакшацда журейш, Канбагандай кумарым | Тары да сак-сак кулей!н. 1 1939 * : ; : ■ : ;; ,

К0КШЕТАУ Болганда сулу сырлы жаздык айы, Дукенш'ц себЬтгендей п!с майы. Жаиаттай даласынын жайнап гул1, Ун салып кетеркпер боз торгайы. Еркелеп сулу гулдщ койнына ешл, Жутканда Ж1бек желш кеуде керш, Кулсрсш, куанарсыц, шаттанарсын, Ана суйгсн баладай емшек берш. «Бзу-бэулеп» мандайыднан сыйпам жел! Тербетер мейфлешп сонда сеш. г)п салып токсан турл1 куй тартады внсрпаз сауык кусы дуниедеп. Тамаша талай сыр бар будап’езге, Барлыгын сыйгыза алман айтып созге, Кунменен шагылыскаи кумш табак Сек1лд1 кер1нед1 кел1 кезге. Пулы орман иеше турл! алка тагмн, Майысар жел урлесе сылац кагып, Айкасып еркештешп кузы бултпен Саркырап томен карал булак агып. Булд1*рген, каракат пен жндск, мыя Кездесер аягыцды бассац кыя. Аснампаи соргалайды ацды корсе Сак кыран шыц басына салган уя. Бауырында жер еркеа Кокшетаудын, Кузындай бултты суйген Алатаудыц, Желбфсп кызыл туы аспапдаган Бакытты нурына алып колхоз аулыи. Гаусылмас Кокшетаудын, сыр, келбел, Сыя алмас сулу созге жер сурел, Суп-суш р кос еркешл Айыртауы Тотыдай турлешп тур Сырымбел. 1937 62

■ БАЛА Оралып етегше былдырлагаи ЖуГфШ 03111-031 ПУр-КУРЛЭРаН. Бвланын тэгп т!л мен кызык, даусы, Нсп'лер ак кум!стей сылдырлаган. Адамньщ тек баладан белек жаны, Болмаса бала кути — тан шолпаны. Ак мапдай, торсык шскс бал бебекп— Б1р суйсе басылмай ма шаршаганы. : : ) : : ; -

% л\\ О Л Д II* I. V Л А К. \\\\оЛЦ|р Пу-Л-'К,, \\к тидырлп, Суии, глусэр, жер:ц бал. 1\\ог)|.И1.1Ц гул, М.чн'р.1п сыр, Улиц герой вр!мтал. Молдф булл к., Лк оылдырлм, Нлдс бакыт, шаттык куй, Леем еырлы, Кызыл гулдI, Саган арнап тарттым сын. Мелд'ф булак, Жасыл кур ак, Етегше орнаган. Талда булбул, ТвГШП жыр, Кунде сауык эн салган. М©лдф булак, Кулагьщ сап, Эн эуезш тындансьщ, Сылдыр-сылдыр, Тынбайсыц б!р, Томен агып зырлайсьз.ч. 103(3 -> ! -

*** •! Ержурек бар, есер бар, елде де ез бар, >'.а ) Айтпас сыр бар, адамга айтар соз бар, * Кен.1л кушн актарар кезщ келсе, Естф жан]ды, еспден сен тандап ал! II ; . I I \\ : 1 1 ■ у ' У : Г' -Ж. Сайи •й 65 | I ::

/\\\\ Л II С 1.1 И И Л Т Т А Р Ы! (Гпп.цыц сиры тяц кялгандай. Гприхтп гш Оолмгпан, Куц колЬюп от жангандай, К'1р1и коп.1л тоймаган. I<'.111 култ, кусы сайрап, Куш кутим каккандай, Агаштары тур масайрап, I»уг11 г шолпы таккандай. Шолпылары кех жапырак, Агашыиа берген сэк. Дол басында кустар шулгп Мэз болады шыркайды эн. Каз канкылдап, упрек ушып, Сулу акку келшде. Табигат бай турге тус!п, Ажар кфген жегйне. Дыры К0КШ1Л, ойы маиса, Кызыл, жасыл кызгалдак. Бал мшездГ калкатайша, Бас нсд1 булгандап. Онс, кара, жер шеберк Кара макпал кыйрандай. Г,ока салды екбек ер;. Жср айырды. бф кандан? \\ Сод сокашы ернек салад. Нрпск салад монерлеп, Жырткан жор( нсткен кажап, С.оиысыи лигам шебер доп. с?’

Колхоз жырткан кара жерге, ;! Балгын бидай онедк ; Макпалдайын аскар белге Жалкын керп< береди Тацым сырлы тац калгаидаЙ Тарихта еш бопмаран. Кун1М нурлы от жангандай Корт когил тоймаран. 1935 . .1 I 1 ; Iг \\ : 1 :

Еде * ** Жауыз ойлап жзлган кулме! Жаныц таза богсеа егер, Жэд1Г0Й боп ем1р сурме! { Арык таза болса егер. I Айтканына басыиды сал! Акыйкатын ойласад, Турдым деген жер 11те кал! Адамдыгыц жоймасац. т.** <3 68

Г •• • КАРЫНДАС (Спортшы /уыздарга арнаймын) Жуз1 гулдей жайнаган Каравдт К03Д1 карындас. Кшктей тауда ойнаган Сагымменен аралас, ‘ Ат секфмес бшктен Ак алмастай жаркырап, Ак бекендей атылды Анлгарылды жург карап Тур ем катып коз Т1пп Атылран ки1к лзгына, Кыз кубылды жуз кул1п От койып акын жаныма. Колац шашы куидыздай Желмен ойнап кулпырды, Коз алдымда жулдыздай Кыз турран жок, кун турды. Астында асау аррымак Солкылдатып кара жер, Кыз шыкты тары зымырап, ©нершд! оид1 кор.— Дед1 ме, копке бф карап, Кынаптан кылыш суырды, Заулап акты астында ат Жер апшышп куырды. Куимен кылыш жаркылдап Кыз колында ойнады, 69 !

Агашты кетп ол тураи Бф талый да коймады. • Кесюр кылыш, ЭТК1'р кыз Ел ынтыга парады, «Бакыттым» деи «армансыз» Журт жанына балады. Каракат квзд1 карындас Атпенен мьщ кубылды, Тавдану, сую аралас Мындаган кез суршд!... Арнасымда тура алмай :) Акыниан да сез кегп, Асыл кызра жыр арнай Асырып калам тербетп'. 1940

: ■ I 1 I

ПАРТИЗАНДАР К.ацтар куш карт борам Жындаиады айрай сап, Аш арыстан сымбатты Азу тю сакылдап. Абыржымай акырын Теп.селед1 кара ормаи, Муздай темф курсанып Тун катады партизан. Тун катады партизан Кар кушады, муз жайлап. Калтырамас бфеу1 Кэр кылсац да ойбайлап. Катал, кайсар журег1 Кайтпас боран кэршен, Кымбат елдщ намысы Партизанра бэршен. Журеп'иде туларан Намысы бар, ары бар, Жауда калган суп бар, Кайрысы бар, зары бар. Каи жас аккан мозжен Ыза мечен мук батып, Катын, бала кег1 ушш Журген жандар туи катып. Ауыр колы булардык Карулары алмастан, Калтырайды фашистер Манайына бармастан. Катал, катал партизан! Кантардан да алды тар, Катал бол деп уйреткен Туран бала, суйген жар, 73

2Г Буркылда борам жындана! Кем даланы кар бассыи, Кеп'н алсын партизан, Фашистерд! кан бассын! Кара орманды шайкалтып, Кэр1 еменнщ басыи и Кан жорыктан оралып Партизандар тартсын сын... 1943 ■; .*»

ДОНЕЦ Бурканып, тулап жаттын. сен, Ак кеб1пн жаркылдап, Октар ушты устщнен Мылтык, даусы сандылдап. Долдана какты тацдайын Ысылдап сол куп жел дагы. К/анды кег!Н бардайын К.атуландыц сен дары. Жар кабагын. шыцылдап, Кент молдф суынды ок. Ашулы ерши кыбырлап, «Жок, жок!» дедщ, «еткел жок!» 0Л1М жанмен ойнады, Кесюлесп ек1 жак. Ер жулдызы жайнады, Ез журег1 калтырап. Гранаттар жарылды, Дф1*л какты баскан жер! Жан саугалап, жалынды Кан Т1леген жендеттер. Бф жарынан сен кыстын, Б1р жарынан партизан. Ес1 кегп фашист щ, Ел колына берд{ жан... Жау жаншылды... бггп айкас. Шеру тартты бюдщ кол. Ашуынды сен де бас, ИПркш Донец, осей бол! 1943 75 _____

и к Л И Ж л [> 0гк|'ц жу:и туцплйык. сырра баткан, Батыр колла кан кешт кекке шапкан, Лрсыз ажал тэш’рга, ак канжарды Турды солдат котсрт жерде жаткан. Кулпе сабын, сагасын саспай карап, Ею жузш кыялай бф сыралап, С1лтес1мнеи жакылар ма екенсгн деп, Мацьшдагы арашка керд! кадап... Садам кешн солдаттын. куиш колы Сарт еткЫп кынапка сукты оны. Ерлж, ажал ойкастап кез алдында Елестед! кауыпты жорык жолы. 1944 7>

УРЫСТАИ К Е й I И 1 Кабак каткам сурланып, ; 1:1 ?А:'!■ УНС13... !:■; Айкас басталды. Жосыды октар зыр кагып, ! Жау б 1 р-б1 р 1н басоалды. !'• Ажал ашты аранын I; 1 Жутты жанды талгамай. Колда кару-жарагын I Калган кш бар кандамай? - Тынды несер... Тынды айкас, : .}• В.:р туцрыйык сыр тастап. $ Турды солдат бхр жап-жас К,ыр басында ойкастап... ■4 0л1к жатты касыида ; Кек шинельге оранган, * Жалгыз айрак осында Жавдры еткен бораинаи... I, Езу тартты кызыл ер Автоматын асынып, 0л ш 1здеп кел гендер Жатты. аякка басылып. '1944 77

ДНЕПРГЕ К А Р А Д Ь! Урыстан кейш бф солдат, Днепрге парады. Суйгю келд1 кушактап, ©31 отырган жаганы. Буырканды асау Днепр ТоЛ’КЫн1ды бет1 шымырлап, Сеюлд1 терен. бейне емф Солдатка бф соз сыбырлап... Узшп солдат ун катты, Сезшшц таксам тшмен, Минуттер 0ТТ1 ТЫМ ТЭТП, Барабар рашык сырымен... Кушагын жаза, емфене Такады сура мандайын, Балкыды мулде. ер дене, Ж161ТТ1 каткам тандайын. Кетерд! басын, коп турды — Дарияра тупс!з уцшп, Кызрэиыш тартты бф турлк Кецш мьщра кубылып. Тынымсыз соккан емфдей, Днепр суы зыр какты, Толкынмен бIрге кершбей, Солдат ойы б!рге акты. Ашулы бет1 жыбырлап, «Нем» дед! су дары, 031 не ез1 сыбырлап «Суйем» дед! бул дары. 1948 76' 1

ЖАУЫНГЕР С 0 3 I I Томырыд ем1р мшез1 I? Тосдауылра алган шад, Тетелеп талай тар кезен. К.К Тенш ед елш жадындап, Тодайласа мен июптым Iг Тоспада ажал турранда, !!0 Тып-тыйпыл бон* жан-жадтыд Тынысы дурып турранда... !! Тойтармай бетш дойрам жок, I Топырлап фашист каптасын, Тедкер1лд1 дзоттар, ■ Тондфе мылтыд атдасын. Тодсан К1 рд1 м камалра «Тоба» деп кедшм басылмай. - Тунжырап турды кекте булт Толастап кушм ашьтлмай, Той. мойын фашист журепн Туралап данжар сурындым. Толарсадтаи дан кештш, Тобылгы жастай жупрдш. Торыз рет од 0ТТ1, Тал бойымды аралап. Тагы да жау мадтанды, Тартыста меш жаралап. Табанды тфеп зорландым, Терьме сыймай кегп ашу. Тер1 стен шыддал булттай Тешзге селш токт1 ашу. Туй1лд:м дайта дат-дабат, Тунжырап ем1р тулданды, Тобымен фашист баспалап, Тебемде булт сурлаиды. «Аламыз» деп умтылды ол, «Алмайсын» деп мен жаттым, . 79

Айбынды «Максим» жалынын 5 Акырып жауга ацыраттым. Жаралы жаным сау тартып, I Жаркылдап козш от шашты, Жазасьш залым жау тартып, «Жан саугага» жармасты. Жабыркау тарткан кешлш Жадырап сонда бф кетп’, Жабылдык, б!з де жан-жактан Жау камалды, дос жеттн ...Жацылдым бф кез мен естен Жансыз жатты тулабой, Жалыпы эшт1 журектщ Жарак.ат соцы осы рой. ЖаИан|ды мулде умыттым Жер а на алды кушактап, Жабылды кара к:ргнпм Жарына туйык сыр сактап... ...Жацбыр ма жауран арареп, Бетше тамшы басылды. Жан 'КIр1 п ол1 денеме Айкаскан кфтк ашылды. Тап осы кез кем, дунне Сулу бф туспен сырлаиды, Сабырым кет!п карадым, Сарп етт ем бул жанды Жас ойнары елестеп, Жан жарым да т1л катты, Жабыктым |деп айтпа дос! Жан 6Мф1 ТЫМ ТЭТТ1. Кыймылдап едш 61 р мезг1л Естщш сыбыр не ражап! Кара шаш Кавказ сулуы Касыма келд! жа-кындап, Кадала калдым мен оран Карындас коз1 кулшдеп, Калайша келген жайымды Хабар егп бфшдеп... Кайрам калдым емфге 80

Куаныш, ум!т аралас, :г 1ипмде сэуле жарк егп, Кара козден акты жас... ,11 Жараны кайта байлады, ■г Жалгады сенер емфД1, Ирл1КТ1Ц* кундей коп'пен 1Щ Кезше куры топлдк !* 3 9-11 1 !.| ' ! и 11 ‘ К. Саии •$/

ЙКЗ МАИДАНДЛ К Е 3 Д Е С У Таи атып, талай батты кун Сарынгам досты кере алмай Кездестш калай мен бугш Отырдым бфдеп сене алмай Жыр етсем бэрш тым узак Бхр дастам солдат ем!р1, Денете тускен алты дак... Жыртылран шинель ©н.5р>• • - Долыида оныц автомат, Алдымда Т1лс1з турды жай... Жан кьшр достык... еткеи шак Жарк егп бейне нажагай. Жабыса калдык сол кезде, Ун датпай журек сырласты. Бшмеймш кайтер ел езге, Мелд|'реп токД кез жасты Жазылды кушак... 613 .катар Атыспен бастык алга адым. Жан унс!3... зырлап жауды октар Кушейд! майдан... кызды кун.. 1944 *** Елд! суйсец, берьпе журекпен суй, Б^рге куан, онымен б!рге отка куйГ Тардырыдныд кожасы жалгыз халы?;, Эркашан да ойыца сен мыктап туй5 82

ЖАРЛЛЫ ПАРТИЗАН ЖЫРЛАРЫ Бфпиш жыр Сагындым сеш, достарым, Жапанды кезген, партизан1 Жолбарыстай жорткан тун, (Жер астында жаиган шам...) Аркырай ушкан от шашып, Пулеметтен аткан ок, Жабыксам жалгыз сырласып* Жадыратар сен де жок! Жапаида жалгыз бф кала Жаныма менщ «.тас корган* Жакында ед1 ол маиа Жан досыма не болтан? Жалгызбын мунда мен неге, Жакыным сен бе, айтшы ару?:’ Кайда жорык жолдары, Кайда алдары Кызыл ту? %* Сагындым сеш, достарым! Сагындым, ерлер, бэр1НдП Сагындым курес, майданды., Сагындым от пен жалынды! Тагдырымды бф коскан Сагындым орыс баласын! Сагындым достык кушагыи. Сагындым орман агашып! 93

Сэрыидым сеш, достарым! Сагындым сеж, партизан! жаткам омфдпт Сэш жок жарам.. . аккаи кап... Сауыгар Сапта канта турармым, Саусылдап кару бойымда^! Сан камалды бузармыи, С.абылып тупит койнында. ЕК1НШ! ЖЬф Жа йла и ы 11 кару-жа раксыз Жатырмын мунда мен неге? 0р журепм тагатсыз Жабыркау тарттыц сен неге? Майдандас достан а1 ырып, «Жан саура ма» мен! алгаи? Сэулетаз кара тфшшк Еттш кашан сеж арман? Тесекке тарттыц тэн-дене, Калды жорык... калды ду... Жалынбас румыр пендеге Жалынды журек болдыц у Босатшы меш, карагым, Украин кызы карыидас! Кайда екен кару-жарагым, Кайда майдан, кайда айкас?! Жорыкка мен де енейш Ок жаудыра туи бойлап. «Жаралы жаным» демейш Отанды ойлап, елд1 ойлап Фашисте ешпес кегш бар, влтфмей оны жай таппан! Тутанып санам, толып ар, Кысадьг мега жаи-жактан. 84

•Бер каруды, бер майдан Куреспен емф артыксын. Телмфт мунда жаткаипан «Тец» урыста жан шыксынЕ А ралап бф кез жалынды Кадырлы сулу кара коз. Керсетш акдан канымды Кушрене магам айтты соз. г. Токта жолдас, токта дос1 /Каралы жанра жай тапкыз? .. Жабыркап неге соз каттыц, Жат па едж, арэ, аз бен 613? V Кайратты тугаи камдасым, Тулама асау тец’здей! /■ Агызды анам коз жасын, Емшепн смгеи е.пздей. Долдаиды тары Украина ? Суырды кыииан семсерш. Аттанды кепи жоктаура Ерш дел суйген ел сети. «Мен де кеттш, тос бауырГ» Дед», коз1 жарк етть Кыймадым кызды жолга ауыр> «Кош» деп даусы самк еттП Жаркырап достык шолпаны Аспанра тары бф шыкты. Дф1лдеп фашист коркауы Коргалап тунге тупшыкты. А йбатты а сыл Украииа Суйдш батыр кызынды! Суйдш шалкар ойыиды, Суйдш жаркын Жу31НД1 • Суйдш кекнпл ДЭСТур1Н Ер партизан колыиын, Суйдш ерлер журепн, Суйдш улы жорырын- 85

ямввап V ш | к ш I ж ыр I Кез алдымда жауран октар, Кфш'к какпай аткан тацдар, Суык аяз... тенгсн кауып.. Арыстаидар — партизандар. Кез алдымда жендеттобы, Кара тунек кайраган т1с Кан сел болтан катты сорыс, Кысылшац кез... б&дщ жешс... Кез алдымда Торскийде, Сонау солдат хуторында, Полицейлер бидщ колдан ЖаЬаннамга жан тапсырран.. Кез алдымда жауран октар, КфП1к какпай аткан тацдар. Кауып, ажал, кан кешулер, Капармандар — партизандар. и Олар казф жорыкта жур, Мен отырмыи елец жазып Бфге втюзген кундерд! ауыр, Эцгше рып, етш азык. Уйктап жатыр лине балам. '031м ушм... жарылран шам, Еш дыбыс жок, устап калам - Толганамын елец жазам. Кеше дауыл шшде едш, Кан мен жалын араласкан, Кешег1 ажал кайда кеткен, Маган карап аузын ашкан? — Жок, жок,олар кегпалыски, Мен жарымжан калдым кейш. Бола алмадым достарменен Улы жещс кунге дейш. ■Эрине, бул маран ауыр, Кенд1м бфак шара каидай! Сарынамын достарымды Суйгежмнен айрылрандай. 86

.Сендер жодсын, балад жатыр ! Ак нэресте... кандай гажап? I! Жарыц отыр сушп беттен Турансыц деп «палаца усап> I Бэрщшц де куткен уйщ, Жас нэрестец, суйген жары и., 1лул1 эне кишдерщ, Терезенде жанган шамыц. Ертец гана сен келесщ, Сен келесш жел ескендей. Кулер дуиие, бар адамзат Армаиымеи т1ллескендей, Сен келесщ алшац басып, Жау карасы багты дейсщ. -Ел1М1*зге туды бацыт, Алтын шапак, атты дейсщ... Сен баланды, жан жарыцды БэрЫзден кел суйесщ. Кеш суйесщ де узац, ракат Той устшде дес суйесщ. (и Коз алдымда калын, орман Жер астынаи салынран уй, Сырырайран быгге май шам, Уйкысыз тун еткен ылрын... К,аи жорыктан алран олжа Жау солдаты, кару-жарак.. Сумфешп б1зд|ц колда Гурган фашист сасып арак. Кез алдымда устшден КуиД1з-тун1 жарылран ок, Кбайтаушы ед! карательдер Мын, да мын боп, еш тыным жок- Каиды кундер, кара тундер 0ткен талай 61ЗЛЩ бастан, Ажалды окпен, ер журекпен •Карсы алранбыз табжылмастан. -ИПркш сабаз тар кезеншн, Тагдырын 61 р еткен ерй Сан жорыкка бфге аттанган, 37

Кайда умытсын казак сеш. Кез алды'мда калы'ц орман, Узак тундер, суык тандар... Елдщ кепи кан.мен жукам КаЬармандар партизандар! Герт1и»и1 жыр (Жаралы партизан кез'шдо жасырып. Щалда цуткарган украин к,ызы ■ В. М. Маслппага'^ Сс I [ I ойласам, тербелсд1 журепм, Сеш ойласам, келер козден ыотык ж ас. СеН1 ОМфШШЦ Т0П.1р1С1 ДСП бывши Саган мэцп борыштымын карындас Тар кезенде кара туши жамылыр, Элс13 гама соккап кезде журег'ш', 1здеген жау капды тырнак сабылып Сен саянда сактярансьщ б’демпг Ажал жетш коз жумылар кун оолса Суык корге сеп леи капа енермш. >Курег1мд1 жарып шыгар жыр болса, Сеш кокни, жулдызынн тецермш Тэтп кыял тагы есше салды да; бткен кундер окыйгасын санадым Суретпцц оймен экеи алдыма Ак жузще мен тесине карадым . Кордш сети, ашык, зенгер кознии, Аилы тундёй жаркыраган жа'нары Уккандай боп Т1лёпмд1, сезш;н' Кул1м кагып ол да магам карали. Уктым одаы терец сырдьшгагы да Адам атты зор атактын. багасын Тецеп жалгыз журектеп жаныма Суйдш 1зп' Россиянин даласын. Ерлшщмеи ел ден тугаи ер жегер «Ана» дегеи асыл атак актал/'ян. Есигеиде жан жуйесш тербетер,- Достык К1ЛТ1 ец бш’кте сакталг-ан, : 88 ■ ■

Бупн тудым—•сен турыздыд дайтадан. I Сен арысыд адамшылыд тадыныд. Ком м уиизм тулрасыидай сен маг-аи !| Символысыд бу.К1л совет жаныпыц. Мелдф судыд туб1ндег1 гауЬардай Сешд таза журегпда жырладым. Касиет1ВД1 еш жеткЫп айта алмай Мен 631 мд1 талай-талай дыйнадым. Бешнш жыр (Киев цаласына) Тан. далдым мше бф керш, Тардырыц маран тым жадын. Тар кезед огп, тобенде Тамылжып туды кун жардык Таласа кфгем талай мен Жауыиа одпен т!л датып. Сан жорыдтар етюзгем Тар дадпадда тун датып. Квшедде огп дан майдан Куа оран жас пен карниз, Кубфлеп сейлер кш далды. Куресте болДыд бэрит. Балам деп сонда сен душтын Баурыд ыстыд, квзщ жас, Басымды т1ге ант еттш Багыда апа, дарындас Туысдаи дала, туран жер Топырарыд суйген сан дазак, Толрана еткен сол кундер Тунерш ажал турган шад. Тоспагаи кш бар маддайын, Кед байтак совет елшде. Бойыма б*1ткеи ардайын Кымбаттым ед!Н мешд де. 80

Бупн тудым — оеп тугыздыц кайтадан, Сен арысыц адамшылык. тацыныи. Коммунизм тулгасындай сен маран Символысы.ц бу.К1л совет жаныныц. Мелдф суды и, тубшдеп гауЬардай Сешц таза журепцщ жырладым. Касиетйци еш жеткЫп айта алмай Мен 63ШД1 талай-талай кыйнадым. Бестии жыр (Киев к;аласына) Гак калдым мше бф керш, Тардырыц магам тым жакын. Тар кезец огл, тебемде Тамылжып туды кун жаркык Таласа юргем талай мен Жауына окпен тзл катып. Сан жорыктар етюзгем Тар какпавда тун катып Кошенде егп кай майдан Куа оган жас пен кэрщв, Кубфлеп сейлер кш калды. Куресте болдык боршп. Балам деп соида сен куштын Баурык ыстык, кезщ жас, Басымды т1ге ант егпм Багына апа, карындас Туыскан кала, тугаи жер Топырагык суйген сан казак, Толгана еткен сол кундер Тунерш ажал турган шак. Тоспаган кш бар мацдайым, Кец байтак совет елшде. Бойыма бггкен ардаиын Кымбаттым ед!К менщ де. 89

Гыгы да келдГм оралып, Тамаша жещ'с куншде. Тойлайык 61'рге эн салып Кулшде, достар, кулшде! Айрылмас достык, ак ниет Куэс1 курбаи — кеп сацдак. Куэс! ешпес далавда Каныма шыккан кызгалдак. •944 94

айтылмай к е т к е н А М А Н а I (Фашист огыиан цаза тшщан партизанОир. дбдеш Рабдулоп пен Василий Щербаковой) Ауыр бф минут басталды, Айта алмас адам т|л жетш, Ат койдык фашист колына Кун андыскан, тун бекш. Дфьлдеп кетп жер мен кек Думпуге улы шыдамай, Дуниеге кайран еттш мен Калайша тур деп куламай Жер бауырлай женките, Танк1 умтылды кызды айкас. Салмарына шыдамай, Как жарылды кара тас. Сузг1лест! кек темф Жекпе-жекте еш дай, Дфкпдеп ,жер куйкасы, Жаркылдады иажарай! Жалынменен аралас Ер умтылды, ез калды, Ебелек емф ушкыны Бф басылды, бф жанды. Каркылдап кулд1 сум ажал Кабырра тартып кан жутып! Каусады гулдей сан боздак, Жау андыран, ел кутт. Жадбырдай жерге ок жауды. Серейд1 ел1к... акты сел... Жарасын баса колымен, Ызалы алга жугфд! ер. Камалды мундай кш кергеи, о Кан сасыды жер мен кек. 91?■-

Кадамыц апат б)'р тенген Артыц жалын, алдыц шок Кара курен, жср дары, К,аи тамырыи ерт шал гаи. Казылып жатыр тоиырагы Катерде тур бул жалраи. Карсы умтылран ажалга Ар, адамдык, намыс-шам Кайран ел сети жолывда Жаи - садага, жли курбан п Кушейе тусл бул шайкас, Сертм кетл окка ушып, Кезшнен канды жас алдым. Капсыра' опы мен кушып. — Кайран ем1р, кайран ер, Калайша кегли сен тастап?!. Ажалга карсы аттаиган, От жамылып, он жастап 0м1рд!ц уыз багланы, /Кае нэресте кейпшде, Жабыгу деген бар ма едг, Жалынды сенщ керкише? Уа, дарига жастык шак! Жана б1 р аткан нызгалдаи! Жабылмай шорын турса узаи, Жалыгар ма сд!-ау жаи карап/ Уштыд ба- окна сертм, Кеттщ бе солай лл иатпай? Жумылды-ау К031Ц тас болып Каранры тарткан бейуактай Ш Кубфлеп сонда сейледд ол Колымды натты б’ф нысып, Жас жапы сая тапкандай Кутыдап жутып суды пшп: 92

— Лиам бар ед алпыста Аппак шашып куп суйгсн, Асыл СД1 журсг! Айнымаган бф куйден Бсапме телмфш, Ай батканша карараи. Лк. у1лд|р бебепн Аскарлы шьщга санаган. Аббарлы туыц, ак балан Алыска кегп дегейац, Ажалменен айкаскан Шабыста кетт1 дегейсш! Жауар кундей курмреп, Жауга Т0н|д| дегейсщ! Жауыз фашист жеидетш Жаншып 0лд1 дегейсщ! Он фашист! бф 031 Канга малды дегейсщ! Кайрылуга тьшысы Жстпей калды дегейсщ! Аиа сенщ атынды Актап ©ЛД1 дегейсщ! Журеп* мдс отандай Сактап елд1 дегейсщ1.. Кара коз! от жанган, Ак жузшен нур там га и. Карындасым Кдшия Айта гор соран агажаи; — Ею.козден жас топ'п, Камыкпасын дегейсщ! Кайгы бултын жамылып, Зарыкпасын дегейсш! Ертел1-кеш еплгеи Ел болмайды дегейсщ! Ер иамысын кумаган Жан оцбайды дегейсщ) Ага жаудаи олгенде 1н! калар дегейсщ! Ак найзаныц ушымеп Кепи алар дегейсщ! Жас ориыиа намыстыц Отын жаксын дегейсщ! Шинель киш устше, 93

К.ылыш гаксын дегейсМ Кас жауынан есесш К,анмен алсын дегейсщ! Ер майданда айкасып Урыс салсын легейсш! IV Епле сез1н тьшдадым. 1зп емфден ер кетть Елше сэлем жолдады, Енд1 аттанар кез жеттг Ершмд) катты тштедш, Ет1мд1 жара жапкандай! Туцрыйык ойга камалдым, 'Гебемде кунш баткапдай Ыррып м1нд1м атыма, Кдлшылдап бойда кегп ашу 1шшде жалын лапылдап, Булырьш сыртке тегт ашу Жау тобыиа айдастым. Дом алады талай бас. Гурады баудай г.улымды, Кескф кылыш, ак алмас. Жусады фашист солдаты Жайнады кезш жалындай! Жалт берд! бф кез жас ум!т Жалраншы бейне сарымдай.. Жырылдым аттан... жер тартты Жетт1 деп кезщ коз жумар. Улшлдеп тосты мамырын, Аппак жон суду акта кар, Асау бф мешн. журегш, Алкына сокты «ар, ар» деп, Етектен елш жабысты Енд1 сен уйкта «кал, к,ал!» — деп' Даламсыз жаздым сонда мен Каныммен аккап жер сызып, Далаулы ом|'р ксзецш Кезшнен бф-бф втюзш: -- Кадырлы едщ туран жер, Касиетт1 ед| сеиде емф. 94

Колымнан ушкан кус болды Кяйрылмас макан еши о, б1р Каракай, кайьщ, тау, ормап, Совегпк елш кец сарай, Жарасып эз1л калжыцым 0ТК13Д1М жасты бф талай Таусылды дэм1Ц мен татар Такдырка кенд'1 ержурек, Кабырка келер суйген жар Каракат кез1 мелдфеп. Кенпндер меш жас курбым, Кей кезде катты кулсем мен! Кес-кестей алдын тобыцныц. Кекжие карап журсем мен. Кеудеме б1ткен улы куш, Коленке тартпан кекке асса,. Кенбеймш емф десе де, Кендфем деп айкасса, Кешф1ндер меж сонда да. Мен кешермш бэрнш, Кешпесш жалкыз сункыла Жалкан дос, жады, залымды Кддфлш менщ Украина! Кдбырым сенде салынар, Кемфдей кара топыракын Кебпйм болды жамылар. Тукан жерден сен кымбат Журегшнен кан тамкан, ©нбойымды ок шарлап, Маидайымды кун шалкан. Айкаскан достык айрылмас, Айкакы болсын осы жер, Эд1лет пен зулымдык Майданы болкан осы жер Жан тапсырар кезшде, Жалпыка арнай жаздым хат Жаныма катты баткан соц, Жан достым айткаи аманат Тауып окыр достарым, Жерде калмас осы хат, Ел аузында жыр болар, Айтылмай кеткен аманат... 1043

Ж Е Ц I С К V II 1 Саррая куткен уды кун Шурыл асы бупн жарк егп, Багыиа талаи миллионный Баянды жещс кун жеттк Шуйпиш елден сурадык — Жубайын куткен жар кулдй Жаным дер бауыры жауда ел ген Жаркырап кайры, зар кулдь С1ЛК1НД1 думие кайратпен -Кишш шепни кан баскам, Отырды солдат айбатпен Ет1Г1п суртш шац баскам. К0И1ЛД1 коктем шарыидай Кулпырды элем сол бф шак, Сушам рашык жарындай Адамды ем|'р кушакта п. Дуние махаббатымен Суктанды Кызыл жулдызра, Жендмпаз отан данкымсн Жауынгер б1здш ул, кызра. 1945—48 <;6

?Е С 1 М Д Е А И Д А Р 63Р.Н1 Лйдар, Айдар, ак Айдар! Жагак сурет, суыц бал. 9тюздш сеиде кеп айлар... Калдырдым сеиде коп ойлар... ...Ол майдан ед... ер жолы Тун жамылган кан кешш... Зэр туюрген кок долы Ажал менмш, мен дест. Айкара мылтык асынып, Суыцды кештш мен талай. Бет1мд! толкын жасырып, ЭмфД1 шыктым аркалай. Ак. кебтн... ак жузщ Айнам ед! бф карар. Этюзгеи тугим... кундЫм... Тербетер меш, ой салар. Кызыл арай жол салып, Тунде успннен ок аскан. Жан бсрюп, жан алып, Эткел.ще таласкаи. Сол майдандар... катты айкас, Еспше ме, ер Айдар? 9шкеи курбан... аккан жас... 9тт1 жылдар... коп айлар... Ею ол 1 к жан — б 1 р кабыр Калган белг1 шайкастан, Орыс, казак ег1з ул Дос кушагы айкаскан. С&Ш! 97

Жатыр сснщ боныдда, 1',л деп есксн с:<1 гул. Кунден жанып койнында Лр, адамдык оты тур. Жаным суйд|, жарастым, Жалпак елщ—даным б«р Журспндсй Тарастыд Таза суыд кок мелдф. Суду Айдар, сырлы Айдар> Украина жершде. Акьшыц бар, улыд бар, Мен дазактыд елшде. 1947

/ / N > г; } ПО ЭМ АЛ АР } < I I V’ ОТ

Л ./I Т А Й Т!т1реп думие журеп 0Мф Меи 0Л1М С1ЛК1СКеН, Айтарым сотые жыры ед1 Аунап тарих бф тускен. Айтарым ельч оз куйщ Сен кешкен улы жорыктар. Жырларым мешц ез жырыд,, Суршсем езщ жолта сал! Жазшы деп мети билеген, Адамдык арым бойдагы, Сейледш сатан жырменен Сырымды коптен ойдагы. Олактау жаным, т!л кыска, Окый кер журтым кеипре! Кдлсын да менен бф пуска, Жазды деп секпе несше. Банде уста достарым! ©мф бар, мунда жалын бар. 0з тусымнан косканым, Менщ бф тамшы каным бар' Урыс алдында Сонау, сонау жылдарда, Ок жастанып, от баскак Отан майдан шеб1 боп, Уйкысынан ел кашкак. Кек жалыны кернеген, [\\осем киш шинелш, Жаута карсы урандап, Бастатапда ез елш: Байтак ел1 советтщ Сапка турды тус-тустак.ч /:/

Аттанбаган кпм калды, Аламыз, деп клига-кап Сол КвПТСрДЩ 1Ш1НДе, К,ару устап кегп Алтай, Ар мен памые жулдызын Мэцп ссрй< стт! Алтай... ... Майдан шетл жау алда, Бхр тфес те, бф курес, Бфде утылып байдаусыз, Алатын шак, бТр де улес. .. ТЫИЫШ 0М1р эзфше, Блиндажда тфшшк, Кфшк какпай андыста. — Тундер отер, кун шыгып. Анда-еанда зуылдап, Кезгеи октар мадайды. Мен «ажалын.» дегендей Солдаттарды жанайды. Атасынан сыпырта Б1р жМерш боктыгын, Ек1 «очеред» сын тартып, Бул корсетер шоктыгын. Осындай жалкау бхр кезен. Баскалы талай болды шак. Урыссыз тыныш турмыстан Солдаттар да жабыркап Отырды бэр]'... жылжыды, Жылжыды купдер тым жалкяу. К,анды айкасты кутумен Касарысып жатты жау. I Анау шстте жас солдат. Кисетше ун,1Л|дк Кеп отырды жабыркап, Басында ойлар жупрдш. Ушлд1 ойга жас солдат, . Жарк етт'1 емф, жарк етт! ел, К,арай калды тацыркап, 0м1р не дер, ел не дер!? ... К,ала ес!к алдында Экеп турды. аппак шал. 102