Сарғайған дәптерде сыр бар (3)

•—! Ш1Р .' ■ шсьш=шз ' И Е'•—Я Н! !I-------- !Е^1 !? щ Ш-:01.: : $■ I г Щ'; ТттттШШШЩШШ _ ■. ■даш ут ш •— •}. | •V,

УДК 391 13 95 ББК 63.5 (5Каз) С 24 КЕНЕНКЫЗЫ Т. С 24 САРГАЙГАН ДЭПТЕРДЕ СЫР БАР: дцгшелер, есшелг'ктер. - Алматы: «Принт плюс», 2017 124+24 турл1*-туст1* фотосурегп жапсырма бет. 13В]\\ 9965-9954-10-5 Асылдыи сыныгы, тулпардыц туягы Торткен Ксненкызы аяулы жары Тасыган Байдшденовпен етюзгеи бакытты гумыры куанышты сэттер! жайында окырмандармсн сыр белюед!. Бул туындыны Тертксн Кененкызыныц жарына орнаткан сскертк1ш1 дсп тусшуге болады. Кггап барша окырмаи кауымга арналган. 18ВК 9965-9954-10-5 УДК 391 13 95 ББК 63.5 (5Каз) © \"Принт плюс\" баспасы, 2017.

1$ IКу V Ж Л ! АЛ ГЫ €03 V * Я 1 5 О \"р, ЛГенщ жасым каз1р 82-де. Аруагыцнан !| \\\\ / айналайын асыл жарым, омфлн< X V Асершш, кимас досым Тасыганмен 40 жыл бфге омф сурдш. Екеумвдщ жас л айырмашылыгымыз бф-ак жыл. Екеумп де темфжол бойында осшшз. Ол Алматы облысы, казфп Кербулак ауданыньщ Жоламан бекетшде (станция), мен Жамбыл облысы, казфп Кордай ауданыньщ Отар бекетшде туыппыз. Екеум1з де Г* сол кездеп республикамыздыц астанасы Алматы каласындагы мен №12 мектепте, Тасыган №18 § мектепте окыдык. Жогары оку орындарын да осы калада бтрднс. 1957 жылы шацырак курып, «кол * 4 устасып, судай тасып» жур1п торт баланьщ (Баян, Роза, Болат, Алмас) эке-шешес1 болганымыз езшше б1р эцпме. Осылардан бул кунде 12 немере, 10 шобере керш отырган эжемш. о'Г 1/.Ог Тасыган балаларыныц оскенш, окыгандарын, отау курып, кызмет ютеп, балалы-шагалы болгандарына аянбай ат салысып, озшщ экелш 1

^ мшдетш мейлшше аткаргаи жаи. Коцшне калу ^ тусфмей, аузына сусым куйып, басына жастык Су. койып, жаныньщ аман калганын каншама ^ тшегешм1збен, амал не, тжелей келген с.ум ажал 4 сушктшд! алып тынды. Ол 1997 жылдьщ 1 мамыр куи1 62 жасында пэни дуниеден етть Будан кейщ ч> де 20 жыл зымырап етштн * Менщ узак емф сурт жургеншнщ 031 де, I бфйшпден, Алланыц бергеш болса, екшнпден, V екеум.здщ берж махаббатымыздьщ аркасы деп V. тусшемш. Сол берж махаббат меж унем. алга 5 жетелеп келедг Эрине, эр адамнын, эр отбасыныц, эр шанырактын оз кызыгы мен шыжыгы болатыны $ анык. Жастык шактын кадфш, Эр тайганда бшерсщ. 4 Ата-ананын кадфш, # Картайганда бшерсщ, - дегендей, жас келген сайын коп нэрсеге мэн берш, багалай ;• I бшетш кезге келед1 екенсщ. Сексеннен асканда Терткеш-пн махаббатты ь сез еткеш нес. деп секпешздер. Бул менщ узак ^ жылдар сактаган жанымнын сыры. Соны бугш 5: оздерп-нздей дос, бауыр, туыс, сыйлас-сырлас, 1 коз корген жора-жолдас, 1сурбы-1сурдастар I алдында айтып калганды жон кордш. Оныц нес. айып деп есептеймш. «Махаббатсыз дуние \\ бос...» деген гой .углы Абай бабамыз. Онын устше Тасыганымныц езшщ жазып кеткен хаттары мен кунделйстерп-щеп ой-пшрлер1, «сушктьмнщ Ч'г жалыиды жас журепнен» деп бастап, менщ эр жазган хаттарымнын 1шшен езше эсер еткен ^ жерлерш копнрш жазып койган дэптерш тастауга

да, жыртуга да кимай, жарты гасырдан астам 1$уакыт сактап келемш. Ор! азаматымныц омф жолындагы Т1рл1ктср1 кешнп жастарга улп Г-Ц боларлыктай екенш айткым келдг -$ЗА0 Ол кезде казфгщей техниканыц жетшмеген •ч уакыты. Уялы телефон, интернет, планшет, ватцап дегендердш жок кезт Бпдер тек журекпен сезш, 3 КОЗбсН туСИПСШ, ХаТПСИ КОШЛ КуЙШ13Д1 бщдфуцп •V. 3 ед1к. Сол кездеп байланыстьщ (почта) жаксы ч. ж.умыс 1стейт11пне осы куш тангаламын. Сонау Мэскеуден жазган хат уш кунде, Алматыдан I жазгаи хат б!р кунде жетуип едг Я Мен осы кундер! экраннан Елбасымыз & о3 Нурсултан Эбшгулы Назарбаевтыц омф жолы туралы галамат киноны, эсфесе, Сара екеупйц аракатынастары, улкенге Нет, киш те камкорлыктары, ата-анага деген 5 сушспеншшктерк жора-жолдастарымен сыйлас- тыктары, бфш-бф1 калткысыз тусшюулерк пдешстерк киген кшмдер], билеген билер1, сол а кездеп эуендер бэрпбэр! еш коспасыз, шындык. Осы киноны керген сайын 613 де осындай болып г* едж-ау деп катты тебфешп, толкып, откен [ кундерд1 ескс алып кулш те, жылап та алатыным л ) жасырын емес. Б(з Тасыган екеумп де «бетегедеи $ I бшк, жусаннан аласа» дегендей карапайым емф 43 а сурген жандармыз. Оныц лауазымы катардагы л л подполковник, менщ лауазымым Кеменнщ кызы .1 деген. '' I Бпдщ жас шагымызда «Махаббат кызы к Я Iэ мол жылдар» деген ютабын гздеп журш тауып /Ю. -I окитын, кейш де «Акикат пен ацыз», «Махаббат а жырлары», «Халима», тагы баска да коптеген 1 IV

* . енбектершен ел суШспеншшгше боленген ! белгш жазушымыз Эзшхан Нуршаиьщов: ^7 — Мснш ойымша махаобаттын уш тур! боладьп Бала махаббат «■? Шала махаббат Мэнгшк махаббат С Бала махаббат эркшде болады. Бфш-бф1 жаксы корген кыз бен Ж1Г1Т артынан бф-бфшен ** коз жазып калады. К061 шала махаббатпен омф суредк Алгашында бфш-бцн шын суйдж деп ч косылганмен, артынан ангал косылгандарын § байкап ажырасып кетедг Немесе балалы-шагалы ■в2 болгандыктан жуптарын жазбай турып калады. Ал мэнг1Л1К махаббат шуде бфеуде гана болады. Сьщарынан айырылганы кайтадан т.урмыс 1су.рмай емф бойы жан жарын жоктаумен отед1 деген екен. 6 Ал 613Д1Н басымыздан махаббаттьщ осы айтылган уш тур1 де оттт Екеумгздщ де бала махаббатымыз болды. * Ол бфеудщ жас кызын, меш бфеудщ жалгыз улы жаксы корт, бфаз элекке тустж. Кейшнен 4 тусйпспей кетпк. Шала махаббаттьщ да кейбф турлер1 бпдщ емфшпде аз болмады. Кырыкка келш калдык. Оныц арманы гылым жолы едк Математиканы № суйд1, Т1ПТ1 мектепте окып жургенде-ак математика С окулыгына ек1 есеб1 енген. Менщ арманым эйгш энш1 болу ед1. Екеумп де баска жолдармен кетш, арманымызга толыкканды жете алмадык. Осы Й жолда бфаз киналдык та, созге келген кундершпз Оч Де болды, бфак тусшстш. др Енд] сол аяулы азаматым екеумждщ мэцгшк ^ махаббат жолында кездескен куанышты

кундершгз бен киыншылыктарды калай ( кабылдап, калай жене бшгеншвд, жылдар бойы кергспей журсек те хат аркылы бф-бфтпд! '/-V тусшскешмю жайындагы жазылгандарды Г окып, гибрат алсацыздар ойымды дурь1с кабылдайсыздар деп сенемш. р'чГ. Мше, сол Тасыганьшньщ фэнилж болганына 3 20 жыл толса да, эр кунш, эр тацым тек соны 1§• сагынумен, еткен емфшд! аялаумен, журю- $ турысын елестетумен ©тш келе жатьф. Эсфесе, бейнебаяннан бейнесш керш, дауысын естш, I кундел1ктер1 мен хаттарын окып кудды жанымда жургендей сезшемш. 5 О Ардакты да аяулы келшдерш, болашакта жар * суйер кыздарым, сщлшерш! ЕрлЕзайыптылардын татулыгынан тэгп, достыгынам КуШ'П, махаббатынан бшк бул жалганда ештене жок! 7 Ф •1г •Ч & *

«•§ ЕРТЕ есейген балальщ шак о 5 Тасыган Шенспбайулы Байдшденов 1935 * жылы шшде айыньщ 1 куш Алматы облысы, бурынгы Гвардия ауданы Жоламан бекетшде 'Ч дуниеге келген. 1930-1934 жылдар аралыгындагы V. В ашаршылыктан сон, епн 61т1к шыгып, елдщ енсес! в кетерше бастаган кезде тугаи нэрестенщ атын с,!? жаксылыкка, молшылыкка балап Тасыган деп атапты. Артынан 1938 жылы Гулшара деген кыз бала дуниеге келш, бакьпты ем!р сурш жаткан 8 отбасы, аяк астынан улкен кайгыга ушырайды. <§> Тасыганньщ 4 жасында, Гулшарамын 1 жасында Ленинград каласындагы темфжолшылар курсын 5: бтрш келген экелер1 Шенс1збай оз ауылы ^ Жоламанныц темфжолшылар бригадасын л& баскарып жургенде, ею жук поезы согылып кыруар у* шыгын болады. Сол куги жумыста тургандар С ч камала бастайды. Алдында ганаецбеккорлыгымен, % алгырлыгымен, жшерлшгшен ерекше козге тусш, КПСС мушелйгше кандидаттыкка откен бфбеткей, намысшыл Шенсвбай: «Халык жауы атанып, балаларымньщ болашагына зиянымды \\ типзгенше, тор кездщ аргы жагында вмфШД1 V етюзгенше, елгенш артык», - деп, аншы досынын (Ниетбай) уГпнс барып, кабыргада шул! турган с! мылтыгын алып, сайга карай жупредг Артынан < д коса жупрген жшггтер келгенше, озш-оз1 как

ясуректен атып, сол жерде каза табады. Артында (. Г) жары Мэкеи снесшей (Шенспбайдын анасы), ек1 баламен небэр1 25 жасында жесф калады. Сол гА ауылдын сиырларын багып, 031 юкер, шебер кю1 X болтан екеи, елдш кшм-кешепн 'ппп кун коредк $ * Жасы келш калган енесш ел «Кара кемшр» деп л. атап кеткен. Ауылдын аягы ауыр эйелдерш ез уГпнде босандырып, кептеген нэрестелсрдщ К1НД1К шешеш атанган кадрии юш болыпты. Жеслрш жатка бермеген, жетшш жылатпаган, ч салт-дэстурд1 мыкты устаган Кара кемшр, жас 1калган келшш сол ауылда туратын, кезшде баласы 3 Шенспбаймен жора-жолдас болтан, руы жагынан да жакын, келпи Мэкеннщ нэмецгер1 болып келетш Туралы деген аза,матка коспак болады. Оньщ устше келшшщ Туралымен кезкарасын да сезедк Алайда, Туралы ол кезде уйленген, бфак 9 алган эйел1 бала таппайтын бедеу болып шыгады. Туралы эйел1 Гулбануды шыгарып, Мэкенге уйленуге даяр екендпш бшдфедк Сол кезде IМэкен: «Бфеудщ жас баласын жылатпаймын, оньщ 031 менщтуыстас сщшм екен. Одам да аягым $ ауырлап журмш. Осы баланы ез аттарьща жазып * алып емф сурщдер», - дептк Гулбану жылап келш Мэкенд! кушактап: «Канша бала тапсацыз гр*. да оз1м аламыи, езш осфемш», - деп уэде V $ берштк Сонымен, Туралы ею отбасына да б1рдей 5 камкоршы болады. Кыскасы, Мэкеи Туралыдан /) ек1 ул, бф кыз туады. Барлыгын да Гулбану 031 !/ алып багады. Алайда, соцгы кыз баланы туганда баланыц орны туспей Мэкен 37 жасында кайтыс А болады. Енд1п Тасыган мен Гул шара эжелерг 1 Г Кара кемшрдщ камкорлыгында калады.

9) Меи 03 экс-шешемнен бурый тэрбиещ осы эжемнем алдым. А -Жалгызымды (Шенсвбайды) алгаи кудайдан, I снд! жалгыз иемерем сеш де алып кетедБау деп корыкпаймын, - деп бгзд1 ете катал устады. Мал 'З*ч багу, кора-жайды тазалау, тэртшт! болу, жаксы оку дегендерд1 уйретп, - деп жш есше алып отырушы о. ^ ед1 Тасыган. * Эс1ресе, эжесшщ озш бала болса да отау * иесшдей тэрбиелегенш айтып коймаушы едт 1V, Ол кезде жылу жинау деген болатын. Бхреу там салса асарга шакыратын. Бастарына киыншылык ^ ч*о» тускенде елден кемек сурайтын. Сондай кездерде эжем меш шакырып алып, осы Тасыган не берсе, сомы алындар деп бил!к Т1зпшн маган беретш. Кой, козы косам ба, бузау, сиыр берем бе бэрш 10 маган айткызатын. Сойтсем, меш емфге бейш <§> болуга баулиды екен гой, жарыктык. 0жемнщ белш катты байлап алып, отын терт алып ^ келе жатканын, ертеден кешке дешн тыным 1- таппайтыны коз алдымда. Сол кюшщ тцшпнщ § аркасында дастарканымыз мол, берекелк пешлд1 болдык. Сол кюшщ аркасында б1здщ тамагымыз ^ ток, КИ1М1М13 бутш, бфде-бф кун сабактан калган ^§ емесгпз. 0жем 613 ауырсак та туншен емдеп, койдьщ майын жагып, сутке косып берш, жылы кшндфш, айдьщ жарыгымен мектепке жШерунп ед1. 0сфесе, эжемшн, жылда бф ки1з-текемет N жасап, жинай берет1ш есшнен кетпейдк Сол к> текеметтерд1 эжем елген сон, жылына бфеуш 2) сатып, костюм алып киш, институтта окыган ^~\\ кез1мд1 калай умытамын. Менщ киналганым 3 1 жетпшп сымыпты бтрген соц ары карай не аудан

орталыкынан, не Алматыдан оку керек болды $ Жатып алып жылаймын, ойланамын, эжем болса 4. картайып барады, денсаулыгы да жок, кейде Гбел!иен шойырылып журе алмай калады. Сойтш жур1п такы да озшщ С1ЦЛ1С1Н колыиа алып бакты. $ С1ЦЛ1С1 де омфден пар кешкен, баласы жок кейуана а екен. Мыиа ек! бфдей карт ауру эжелершд!, а$' карындасымды кайтем, бэр1 макан карап тур. Кой, эр! карай окымай-ак кояйын, жумыс ютейш, * жасым толкам сон уйленейш деп шештш. Алайда, ары карай окымайтыныма шш куГпп жылап Я жургенде, Шшдехана декен сынып жетекипс! апам 5 бастакаи букш мектеп мукалшдер! кол койып, КР-ньщ оку-б!л!м мпнистрл1пне хат жазыпты. Онда ата-анадан ерте айырылкан тул жетш, оку озаты, алкыр, енбеккор осы баланы окшеттщ каражатымен окитын жерке, не жетшдер ушне 11 алуларьщызды сураймыз дептк Оку министр! мен! Алматыдакы №18 мектептщ интернатында турып окитынымды, киш, тамак, жатын орын бэр1-бэр1 тепн декен хат жШерштк Мукалшдер .^1 эжемнен суйшнп сурап, куанышымызда шек болмады. Эжем: «Баламиын, муцайканы жаныма о батып журкенде мыиа хабарларыц тебемд! кокке & ЖСТК13Д1 кой, шырактарым» - деп, курак урып, кой N. сойып, акайын-туыстарды, коршшерд! шакырып ^ кшппрщ той жасап, мукалшдерше ак батасын > берд1. Баланды калака ж1берме, орыс болып кетед1 /7 дегендер де болды. Эжем ешкайсысынын созше ; р' кулак аспай, дорбака шскен ет, бауырсактар, ^1/Ю еР1к, мешз, курт, фшлпк салып берш, поезка отыркызып турып: «Еш нэрседен корыкпа. Кудай берген жанын кажет кезде оз1 алады. Экен тгр! (э

а- кезшде баламды алые жактардан окытамын деуцй ед!к Сонын сешмш акта. Бпдш эулеттщ жолын чАп жалгастыратын жалгыз сенсщ. Экеннщ тупнш «г еипрмей, ие бол. Бвд! уайымдама, жаксы окы» - деген I эл1 есшде. Мектепте де, интернатта да тек казак улдары ч> окиды екен. Кебюшщ экелерт согыста олген, Ч кейбф! мен сиякты экеден де, анадан да ерте айырылгандар. Сол кезде еститшбп, осы Алматы- Ч да 613 сиякты тек жетш казак кыздарына арналган 1 №12 мектеп-интерматы бар деп, кеГйннен сол мектешт тауып, тшет! жерлерге барып жур1п карындасым Гулшараны да сол жерге орнала- стырдым. Жазты, кыекы демалыстарда ауылга келш, эжелершнщ жагдайларын бшп, жасай I алмай журген жумыстарын тындырып журдж. ( 12 Тштр уйренш алган соц, жай демалыс кундер1нде I Ф де тэрбиешшершнен суранып келш турдым. ( Эжем матан карньщ ашып калмасын деп жимаган 'I акшасын берсе, мен сол акшага эжелерше ора- I $ мал, галош, кебш, юршш шайын экелш берушI к ед1м. Мен тогызыншы, Гулшара алтыншы сы- С $ ныпта окып жургеиде эжемнщ кайтыс болтаны I ч. жайлы хабар келдг Кдрындасымды ертш, бота- Т 3 дай боздап келдпе. Эжемд! агайындар, ел-журт д $ к е арулап шытарып салды. Уш кунге сабактан д суранып келгенбН. Не гстесем екен деп басым н \\ катып отыргаида уйге Туралы ага келдк «Аман С жагынан сегйц бауырларын: ею ул, бф кыз мен- ГЛ К •р де г°й. Калнаскардан баска бф ул, бф кыз V См мен1ц мацдайыма сыймай омфден ерте кетп. Бф д- Кдлкещц ермек кылып отырмыз. Сыймай бара жаткам ештецем жок. Окуларыцды токтатпай

жалгастырывдар, ана екшш! эжевд! маган тап- , сыр. Б1зде б1р бауырыц Кдлнаскардыи, ост ни келе жатканын умытпа. Ж. 1пт боп далдьщ гой, аландамай окыидар» - дедг Ундемеи калдым да, № келес1 куш екшпн эжемд! ертш, жетьсепз койды, ек1 сиырды, дуние-мул1ктерд1 барынша каттап 35 оны ек1 дана етш кеппрш, дарындаеым екеумв =5- Туралы аганын уйше бардык. Олар дуана карсы алып, кершшерш шакырып, балам бгреу едд ещн 1 ушеу болды деп жатыр. Сол куги доны гг «Мына ^5 ч» малдарды, дуние-мулй<терд1 жинап альщыз» - деп, жазгандарымнын бф данасын Туралы агага I тапсырдым да, шлм удай ашып, жылай-жылай окуымызга кетпк. Осыдан бастап демалыс кезшде келетш уйш13 де, суйешшш1з де осы юсшер болды. Туралыны - жэке, Гулбануды - тэте деп кегпк. Сондагы бф тацгалатыным: Бгр! экемдей, 13 бф1 анамдай камкорлык жасаса да болнйп турамын. Жэкемнщ руы Жалайыр - Аидас - Каракус. Мен де солаймын, бфак сщбедш. Алай- да, сыйластыгымыз арта бердг Барлык мэселем 5*1 осы юсшер аркылы шешшш, орындалып жатса да, бул юсшерлл сыйлау менщ мшдетш гама деп тусшдш. Тпгп, кейш уйлешп, туцгышымыз Баян- О ды бауырларына салып бсргенде де, картайганда * N. Колыма алып баксам да, омфден еткенде арулап оз колымнан шыгарып салсам да - барлыгында да бул ютерш менщ мшдетш, парызым деп са- надым. Ул бала басдага сщбейд! еден деген ел (’ созшщ дурыстыгына дез1м жетдендей болды. С Кайтсем де эжем айтдандай сонш далган экемнщ /1р УЙ1Н канта тургызып, оз тутшшд1 шыгару болды, Деп отырушы ед1 Тасыган. I4-/

ь и с- А РДЛ1СГЫМНЫИ, КVНДЕЛ1Г1НЕН & (Каз-калпында) Узын бойлы, аккуаша суду жйтг болып осщ * келемш. Спорттын тур-туршен айналысамын. $ Когамдык жумыстардыц бел ортасында журемш. § Е, балалык шак, бал дэуренге не жетсш! взшнщ 8 Алматыда окитынымды бшген соц, жупрш бала махаббатым Ж....-га бардым. - Мен № 18 мектепте окитын болдым, сен кайда окитын болдыц? - дедш. 14 - Бшмеймш, агатайым Алматыда ЖенПУ # (Женское педагогическое училище) деген оку ориы бар, соган барасыц, - дедь Алакай, онда 2 екеум13 бфге боламыз дед! де, жупрш кетш калды. I5 Солай болды да. Юшкене бос уакытымыз болса кыдырып, кинога барып мэз болып жургенде, § 'е' ЖенПУ Алматыдан Кызылордага кеииршетш * болды. Бала махаббатым Ж...-ныц да кету1не тура «8 келдг КДмай-кимай «Не забудем друг друга» 5 деген жазуы бар суретке тусш, шыгарып салдым. О) Алгашкыда хат жазысып турдык. Ол меш келш кетон, - деп бфнеше рет шакьфды. Сабактан \\ жШермейдк каражатым да жок, ондай алые жолга шыгып кормеген басым, эйтеуф бара алмадым. ч-я Окпелед1 ме? Бфтшдеп арамыз ашылып, кещлшю ■ч суысып кетпк. Алдында гана эжем кайтыс болып, д салым суга кетш жургеи магам бул жагдай эсер

етпI Жуйкем щкарып, окыгым келмей, темеш тартып, тебелесш, булшш барып озер токтадым ■ Карындасым Гулшарага, жерлесгср/м Капиза д Розаларга жолыгып кинога, би кештерше барып 5 б1раз басылгандай болдьм. Капиза екеумпдщ арамыздагы жерлестж катынас бфтшдеп сезшге кешкендей болган едп Тусп-пспей кеттпс. Сол § жылдары жогары сынып окушыларымен сенбц * жексенб! кундер! бфде №12, б1рде №18 мектепте | эдебиет, математика сиякты эртурл! такырыпта ПЭН кештер1 откшлетш. Оны окытушылар оздер1 'I уйымдастыратын. КеГпндер! ойласам б.ул да бф кыздар мен улдардьщ жакындасуына жол ашудьщ амалы екен. Би билеймга, эн шыркаймыз, ортада & хат тасушы (почташы) жчпт журедг Бэршпдщ кеудемвге номфлер кыстырылады. Сол аркылы б1р- бфЫзбен танысамыз. Сондай бф кеш 15 №12 мектептщ жогары сынып окушыларымен етп. Б13Д1 конакка шакырды. Кыздар «Абай» пьесасынан узшд1 керсетш, артынан концерт (о бердт Пьесадагы Шарбану Кумарованыц (казф ол белгш жазушы) Абай бейнесш сомдаганы 5 мен концерттеп Терткен Кененованын, Майра Уэликызыныц «Майра» деген эшн домбырамен, & упттык кшммен ту.рып шыркаганы ерекше эсер V 5 етт1. Артынан би болды. Мен Торткещц бите шакырдым. Кара торыныц эдем1С1, ашык, жаркын, жещл билейд! екен. - Абайдыц рол1М ойнаган кыз кш? -дед1м. / - Ол Шарбану Комарова деген оку озаты. Кабырга газетшде оныц олендерц макалаларыI ГЛ УЗД1КС13 жарияланып тирады, - дедт Ол кезде Терткен 9, мен 10-сыныпта едп<. Тагы бтр кеш У

т^ 01аде болды. Ол коште мен ксзекни едш. Терткен/п карап журмш. Эдем! кш'нген. кеудесшдеп н0М1р1 - -\"Г 19. Мси1М номфьм — 42. Бите дс шакыра алмадым, I керше дс алмадым. тек хат жаза бердш. Бфак бф <4 хагыма да жауап ала алмадым. Кеш аякталганда гама сснсгш алдыида кыздарды шыгарып салып коштасып турдым. Ыр кезде. «О, Алла! 42- & немфдеп Ж1пт К1М екен деи таппай журсем, Слз О екеисгз гой?» — дел сыкылыктап кулш, коштасып * 'Ч Тортксн шыгып кетп. 8, Арада коп уакьггтар отп. Емтихан басталды. V *$>. Кум1С медальмен мектеггп бтрт, Москваныц турл 1-тусп металлургия институтына тусуге кеттш. Оган сэл балым жетпей, сол балмен Алматыпыц тау-кен (каз1р политехнический) инстшутынын тау-кен факультетше окуга 16 алындым. Бфншн курстыц алгашкы семинарына деГпн сабактан бас алмадым. Кыдыруга уакытжок. Тек семппардан сои тана карындасыма кеде жатыр едш, интернаттын, есплн аша бергенде Терткенге согыса жаздадым. Бугам екеумпде кулш алып, $ хал-жагдай сурасып жатырмыз. Окуга тусушмен с куттыктады. Бп де, мше, 10-сыныпка келш * калдык. Кай мамандыкка барамыз деп, басымыз 5 каты и жур... деп бщаз эипмелер айтты да, кетпек го* болды. Колынан шап берш устай алдым да: - С13 мепщ хаттарыма кашам жауап бересп? А\\\\ - деп, байты почта ойыныи есше салдым. Бфаз ойланып гурды да, каткылдау дауысымен: - Г 1 асыган, сен мсш юм дсп журсщ? Мен К-апизамен о!р сыныига окимын, бф болмеде жатамын. Оныц сем! суйс'1 ппн сеземш. ©31 меищ жакын жолдасым. Бк! кемсден устап, суга кетщ журме, жшшм? Уят

болады! -деда де, журит кетп. Басымнан тер бурк I©ете калды. Уяттан жерге юре жаздап, турдым да калдым. Ендт кормегеюм Терткен болсын деп, гА озше-озш серт бернт, орнымнан эрец козгалдым. ^ БфШНП курсты б1Т1ргеН СОН 013Д1 К-УфЫЛЫС жумысына жхбердк Сол жерде журш, Терткен ^ кайда жур екен, кайда окуга тустт екен, - деп 5? бэр1бгр соиы ойлаумен болдым. Келюшен ч карындасымнан Капиза кайда тустд Роза кайда екен? - деп алдымен жерлсстердн сурадым. 1 - Ой, Капиза окуга тусе алмай ауылга кетп, яI Розаны бшмеймш, - дедк 1 - Торткен деген кыз бар ед1 гой, оны бшесш 5 О' бе? - дедш. - Бшгенде кандай. Ол медицинскийге тусп, - дедк Сол куннен бастап мен Торткенд1 Идей бастадым. Институтка бфпеше рет бардым. 17 Таппадым. Бфнпш курс студенттершщ макта ф жинауга Оцтустпс облысына кеткендерш бшп, мен де карындасымды алып ауылга демалуга а кеттш. Тамыз айыныц жиырмасынан бастап Алматыга келш, карындасымды интернатка ^§ орналастырып, озш жатакханадан орын алдым. с' Сабак та басталып кетп. Торткеннщ ©зше кершбей, сырттай кайда туратынын бшп алдым. * Райла, Умггкен деген озшен б1рге окыган & ч. -VУ курбыларымен пэтерде турады екен. Оларды мен С де бурыннан бшетшмш. Акыры кушшд1 жинап, I/.Ю уялмай пэтерлерше бардым. Бэр! шэй шш отыр екен, мегн корт шу ете калды. - Из, сен б1зд1 калай тауып келдщ? - деп сурап жатыр. - Шын пдеген адам табады екен гой, - деп

л Торткенге карадым. Ол да сезд1 гой деймш, естшегенсш терю айналып кетп. чАп - Неше турл1 кыздарын бар ед1, кайсысы кайда О кеткенш бшесщ бе? Бшмесец 613 айтып берешк. *■? Айтпакшы, сейш жерлес1ц бе, махаббатьщ ба ед1, окуга тусе алмай ауылына кетт1, — дед1 Райля. о - А-а, Капиза ма? Ол куйеуге тиш кеткен, - § дедш. - Кой, айналайын, куйеуге тигеш нес1? Ол б1зд1ц жаксы жолдасымыз ед1, айтпай кету1 мумкш 1 емес, -дед1 Торткен. •I СоЙТШ, ананы-мынаны айтып дуылдасып г отырып кайтуга тура келдк Кетерде Умггкен: $ «Тасыган, уйд1 кердщ, келш тур» - деп есйсп жауып алмак болды. Акырын гана кулагына жакындау келш, сыбырлап: «Торткеннщ ж1г1т1 18 бар ма?» - дедш. - Иэ, эйтеу1р бхреу емес неше ж1г1ттер келед1, -деп кулдк Келес1 жетще тагы бардым. Умлткен мен Райля, I с ( ■$ тагы да бхр ж1пт отыр екен, Торткен жок. Б1раз § отырып: «Жай, мына жерден етш бара жатып к1ре кетейш», - дедш де кетш калдым. Аялдамада тур * едш, уГйне асыгыс келе жаткан Торткещц кор1п, 3 ол да меш керш, амандастык. «Сен болмаган сон * 1 кетш калдым», - дедш де кинога шакырдым. 0) «Уйге юрш шыгайын», - деген Торткенге: «Уйге \\ юрмей-ак кой, б!р ж1г1т сеш кутш отыр» - дедш. Ойланып б1раз турды да: «Кетт1к!» деп келюшш Ч берд1. Сол куш екеумв тунгыш рет «Свадьба с С> приданным» деген киноны керд1к. Кино б1ткенше др, Торткен ондагы музыкаларга кызыгып, толкып (у отырды. Шыккан соц Торткен: «Ракмет саган

Тасыган, сондай жаксы кино екеи. Амандык болса мына кимога мен тагы келемш. Эттец, I. -Ж жазып алатын аппарат жок, музыкаларына гашык; ь болдым», - дедг Гашык деген соз эсер стп ме ■V бшмеймш: «Сгз кинонын музыкасына гашык болсаныз, мен С1зге гашык болып отырдым» - а дедш. - Ой, Тасыган, ондай-ондай бола беред1 ч гой, Сгз осындайынызды койынызшы дсп МОП V бермеген сынай танытты. УГпне шыгарып салып, жол бойы ойланып келдш. Менщ созше тптп я§ мэн бермей женш карагаиына Караганда, жанагы уйде отырган жлпт шыгар муныи суйгеш, дсп 1 ч5. ез-езшнен корланып, кызганган сиякты болдым. 5- Бфаз уакыт корланып бармай журд]'.м. Сол арада Торткен медипститутты окымай тастап кстнтп, ауылында екеи деген энпмелер естщш. Шыдай 19 алмай аныгын бшешн деп пэтерлерше бардым. Уй иесшщ кызы Маша: «Иэ, Торткен тотем окымай ауылына кета. Умггкен тотемд1 бф жлпт алып кашып кета. Райла тэтем жатакханадан орын алып окып жур» - дедь $ X &гч I •V /

Тасыган, сондай жаксы кино екен. Амандык А болса мына кинога мен тагы колем ш. Эттец, IX жазып алатын аппарат жок, музыкаларыма гашык ■ю болдым», - дедь Гашык деген соз эсер стп ме 4 бшмеймш: «Св киноныц музыкасына гашык болсаныз, мен Свге гашык болып отырдым» - т'. 3‘ дедш. - Ой, Тасыган, ондай-ондай бола бсред1 ч ч гой, Сгз осындайынызды койыцызшы дсп мои 7. бермеген сынай танытты. Уйше шыгарып салып, N. жол бойы ойланып келдш. Менщ сезаме гпгп мэн бермей жецш караганына Караганда, жанагы 5 уйде отырган ж1пт шыгар мунын суйгенк деп оз-езшнен корланып, кызганган сиякты болдым. Бфаз уакыт корланып бармай журдьм. Сол арада Терткен мединститут.! окымай тастап кетш'п, ауылында екен деген эцпмелер естщш. Шыдай 19 алмай аныгын бшейш дсп пэтерлерше бардым. Уй иесшщ кызы Маша: «Иэ, Терткен тотем окымай ауылына кетп. Ум1ткен тэтемд1 бф жшгг 3 алып кашып кегп. Райла тэтем жатакханадан * орын алып окып жур» - дедт * * О *ч. $ и-'.Г. :А 'У

ГС I «4 ЖАНЫММЕН ЖАНЫ УНДЕС Б1РЕУ 5 БАРЫН СЕ31НЕМ1Н |$К Б1рак, ол К1М? 031мд) жаксы керш жургеи ч кыздар да баршылык. Алайда, коз алдымиан % да, ойымнан да Торткен бф кетпей койды. Бф куш, ерте уйлешп, пэтерде туратын Торткеннщ достары, 031 ме де коптеи таныс Кецесбек ч & нем Римага бардым. Олар меш керш, куанып дастаркан жайып жатканда устелдщ устшдс жаткан хатка К031М тустт Сырткы адресше 20 карасам Торткеннщ Римага жазган хаты екен. Меш кандай куш итермелегешн бшмеймш, бфеудщ хатыи окымау керекпгш бшсем де ашып V окып шыктым. Терткен курбысына бар шынын * жазыпты. Окудан кеткенш, ата-анасыньщ % жагдайын, бала махаббатынын саяздау жшгг -Уо ексшн, куып жюергенш бэрш-бэрш актарыла жазыпты. Дастаркан басына отыра бастаган 5 кезде, жасымыздан бфге оскен эзшкой, куакы Болат деген досымыз келш, кулкшщ астында с калдык. Болат екеумп де бойдакпыз. Кецесбек У пен Римага кызыгамыз. Кыздар туралы да коп создер айтылды. Рима Торткеннен хат алганын 1; айтканы сол ед1, бэршв кызып кетпк. “ Эттец, ертс уйленш койыппын (кулана Римага карап кояды) болмаса Тврткещц озш алатын ед1м. Кандай жаксы кыз, ашык-жаркын,

казакы тэрбиеленген, адамгерш1лн<Т1, та гы да баска касисттерш айтып тауыса алмады Кецесбек. - Иэ, мен де ол кызды бшемш. 1лрак мен сиякты ку жетшге Кенен ата кызын бере;н дсйслц $ бе, - деп эзшдед! Болат. 3 - Неге, Кеиекемнщ ез! де койшы, жепм оснгп, 5! тусппсетш шыгарсындар, дсйд1 Кецесбек. Мендеун жок, ой устшде жай гама култ отырдым. ч Б!р кезде екеу1 магам жабылды: «Эй, Тасыган, сен жст1м болганыцмен окып журген жДпгсщ, * 031ц эдемющ, кудай бшед1 Кенекем кызын саган бередп Дереу к1 р1с. Он, сорлы-ау, ондай кызды V •' 5 коюшы ма ед1? Ауылдын 61 р куы кагып кетеди ме I- деп корка м ын», -дейд1 Кецесбек. Бул сездер 111 п ей булп-пп отыргаи меш одам ары канаттандырып, ертесшде-ак Отар бекетшс журт кеттш. Ол 21 кезде поезд Отарга Алматыдан 4-5 сагаттай журетш едк Б1рак Торткендт хаба алмадым. Мектепте пионер вожатый болып кызмст стедд о екен. Аудаи орталыгына слетке кетштк Ертенп поезбен кетт, кешю поезбем келш, Кецсс пен ^ Римага жагдайды айтып, сонда конып калдым. * Олар жакында тунгыш кыздарыньщ 61 р жаска г&4- толган тойын жасайтынын, соган Торткенд1 * шакыратынын айтты. Сол жолы Терткенмен ♦V кездесудщ жоспарын жасадык. Сабакта отырып, 5 Терткенге «Достык кецес» деп такырып койып, тагы да хат жазып ж1бердш, - депт1 кундел1г1нде ;• ардактым. > г• с1к -^

б)1)С1 1У ХАТТАРЫЦМЕН ЕСЕЙД1М О Булан деуш Тасыганмен емф сурген кырык жылдыц алты жылы окуына баиланысты кеоше § белек журуге тура келдт Калган уакыттарда да 1ссапарга жш шыгатын. Сондыктан бвдщ * омфшвде хат жазысудын аткарган рел1 ерекше Л болгандыгын этап ету едт Менщ жецешелерш кеп болды. Бфакбфде-бф > жецгеммен сырласып керген жокпын. Сырласатын адамым тек анам - Нэсиха. Анам мен жокта келген 22 хаттарды тыгып ешкшге керсетпей езше беретш. 031 хат танымаса да сезштал едг Мен хаттарды окып жатканда, кезшщ астымен карал байкап ч отыратын. Бф куги: «Бойжетт калдыц гой, кызым. * Осы кунге дейш бар эцп'мещц экеце айтушы едщ, -V енд1 мешмен сырласып, акылдасып журеемни. Еш нэрсещц менен жасырушы болма. Баласына С V жамандык ойлайтын ана жок бул жалганда», 4$! - деген ед1 апам. Осы куннен бастап келген хаттарды апам екеумв бфгеталдаймыз. Ол кездер1 с неге екенш бшмеймш, керемет суду болмасак та, Чч соцымыздан калмайтын Ж1пттер кеп болатын, хат кеп келегпн. Бфеулер1 хатты: «Алтыннан ардакты, А2г кумютен салмакты, судам мелдф, суттен ак, алтыннан асыл, жапырактан жасыл, орта бойлы, терец ойлы...» - дсген сездермен бастаса, ещц ^ бфк «Бул хат жай хат емес, суйюпеншшк хат»

деп бастайтын. Апам екеумп ондай хаттарды (?) кулш-кулш, жыртып тастайтынбыз. Кебше анам '-Л екеумпдщ ойымыз, козкарасымыз б!р жердей чО Ашыгатын ед1. Бгр куш Тасыганнан «Достык кецес» такырыбында хат келдн Онда былай деген: л «Хатымды былай деп бастауыма бф улкен себеп болып тур. Оны келешек керсетер, Иэ, Теке, > мен деген эйтеуф аягымды ептеп басып журмш гой. Сенщ де халщ, оказывается, не очень-то I блестяще. Оны мен сенщ ауылына барганда кордш де, сездш де. Хат жазсам жауап бермейсщ, | ч V § л барсам таба алмаймын. Не ютершд1 бшмей п жургенде, маган комек еткен (29.10.1955 ж.) Рима досьща жазган хатьщ болды. Ол хатты жасырын окыганым унпн кеппрш сураймын. Ещр меш ешкш де токтата алмайды. Сенщ жеке басыцньщ юше араласканыма ренжше. Осы кезде мен 23 031мше араласуга мшдеттшш деп таптым. Мы <ф люди железные. Терпи на все, то есть не унывай, не горюй! Тек айтарым, сенщ сау журш, аман болганьщ кажет. Мумкпцигщ болса Алматыга келип. Сейлесешк, сырласайык, кутемш. Мен I^ озьм-ак барар едш, тек онда еркш сейлесе * алмаймыз гой» - дептг Тывдап отырган апам: & «Е, мына баланын, с©31 дурью екен, 031 орысша § окыган ба?» - дедт Мен орысша жазган жерш 'I тусшдфш бердш. Мен Тасыганнын буп хатына да 5 жауап бермедш, ар! кездесуге де бармадым. Куте- / куте шаршаган Тасыган былай деп хат жазыпты: «Кайдасьщ, жаным-ау! Саган жаза-жаза, куте- 4/ ^5 куте мен де шаршадым. Не болса да сенщ омфй-ще / улкен бф озгерю болган болуы керек. Откен У, демалыста бфге оскен, бгрге окыгандар жиналып

I кощл/п отырыс болды. Шакырсак та, шакырсам У— да келмедщ, катты куттж. Мен де, жолдастарыц да келмегенще окпеледж. Егер сен тез арада айыбынды жоймасан, сешмен муидагылар «■§ баскаша сейлеседь Саган деген достарьщньщ суйюпеншшп тым зор екен, олардыц сорына % сегпн мундагы журтка ешкандай сезшщ жок сиякты. Капиза жолдасьщныц жолын куып кетш V$4 журме. Ол бар, мен бар, баскалар бар бул жакта, г Учти, Токе, у меня нервы тоже не железные. ^ Егер танкы мурынынды кетерт б1зд1 умытатын * болсан, оида барлыгымыз жабылып жазанды | беремп. Бп енд! Кенесбектщ уГпне жиналатын болып жатырмыз (куши, айын корсезлтл). Огам сеш де шакыратынын айгты. Сол куги келий. Кутемш, кутемЫ» -депть 24 Осы хаттан сон тым аргык кеткегпмд! сезш, ф) апамнаи руксат сурадым. Бшемш, неге баргыц келщ отырганынды деп, кезшщ астымен кулана 5: карады. Кенесбек пен Римага сэлем айт (оларды ■ф бурыннан бшетш ед1), - деп ауылдан сэлем-саухат ретшде казы-карта, ет, курт-чршшж салып берш, шыгарып салды. V 1*3 N Гс; у СУ\\ у) '

чсыгаи {.ъс! Тасыганньщ анасы Шелл Мэкен Тасыганды асыраган зке-шешес1 Туралы мен Гулбанудыц- алтын тойы 1ню1 Калиаскар мен карындасы Гулшара

БЛЛАЛЬЩ ШАК, БАЛ ДЭУРЕН .■■ ! А: I



МАХАББАТ КЫЗЫК МОЛ ЖЫЛДАР I

10 класс Сыныптастары Колхоз Толеухан Камал

УЙЛЕНУ ОЦАЙ. УЙ БОЛУ КИЫН :

5 -С * О ’З- о .§ 33 р .& Ю оС Ь о 2

БIЗДIЦ БОЛА Ш АКТА РЫМ Ы3 Болат Ал мае -



ТАСЫГАННЫЦ ЕЦБЕК ЖОЛЫНДАГЫ ДОСТАРЫ. ЭР1ПТЕСТЕР1. КЫЗМЕТТЕСТЕР1 3 . иеыган Москвадр

■ гаи Германияда .

ап 57 он 1 нв сз *! 2^ -2 3В в с? о I : г



ЭР1ПТЕСТЕР АРАСЫНДА

й

Тасыган Байдшденов пей Сот Токпакбаев

КЫЗМЕТ БАРЫСЫНДАГЫ ДОСТАРЫ !V





МАРАПАТТАРЫ МЕН КУЖАТТАРЫ — КАЗАК ССР ОКУ ЛИНИСТРЛ1Г1 КАЗАХСКАЯ ССР Л\\ИН ИС1ЕРС Т ВО П РОС ВЕШI:ПИЯ I'-’ ■ .• ЛЧ.Ь’ •' • • *■'” • *’**** • ' У\"--- • • ;*■%» * шкзлм п;.Ч >лггаеи г.--'ЭТ Ьгт»1 ••• 1.' I -|Л/ 4 '/ИЦШ !■»■« сЦ»га Кч , • V •< бе. *--Ь ■«’’ Йгы'ч > ’*3\\ ЬЯЬиТ’, «-его -лгз ' С > 'Ъ»в» Х.-1 1\\ .. ».«■ 1/*ч г, «1.ла« *. гв»а .. к-А’.и :>•?. VI.-- ОвЛе» 4 - . -..ж; и

/

0М1Р1НЩ СОЦГЫ КЕ31 ! I Тасыгаи мен Торткен

Немерес! Айдостын колынан дэм татып отыр

! I ■ Я

СОЛ КУН 1955 ЖЫЛДЫЦ 13 ЖЕЛТОКСАНЫ ЕД1 -к ГОсы куш Кенесбектщ ушнде барлык жора- жолдастармен кездест, сэлем-саухатымды бер1п, анамнын сэлемш айтып, катынаспай кеткенш ■V. ушш кенпрш сурадым. Тасыганнын куанышымда 1' шек болмады. Уш кун Алматыда болдым, 1 ! ойнадык, кулд1к, кыдырдык, жолдастарымды * сагынып-ак калыппын. Желтоксаннын 1б-ы куш § бор1 меш поезга шыгарып салды. Уйге келсем 1 апам саган хат келд1 деп колыма устата салды. 5 Карасам хат Тасыганнан, желтоксаннын 14-1 С4 куш, мен 0311-пн: касында журген кезде жазып I- жШерштк Тангалдым. Онда былай дептп «Дэл казф касымда журсец де, сен уйще келгенде менщ хатым алдыннаи шыксын деп жазып отырмын. 25 Иэ, эцгшенщ кай жакка бурылып бара жатканын <® сезе де бастаган боларсын, - дей келе, немфлеп •( турып былай дспти Щ 1. Егер сен жагынан карсылык болмаса, Iбв екеумв жазушы С.Мукановтыц «Мелдф махаббат» деген романындагы Аскар мен •V Ботакездей болып мэнгшк емф сурсек кайтед1?! & 2. Жасымнан халыктын улы болуды Г* 1 армандаймын. с 3. Мектетп медальмен бтргеншд1 езщ I бшеСЩ. * 4. Мамандыгымды тандап окып журмш. я : 5. Бала махаббатымныц кеаршен с1 бфаз жаман жолга тусе жаздап, кайттым. Сенщ Г менен осыншама кашкактап жургенщ де соган байланысты деп тусшемш.