To follow in Dad's footsteps : สานต่องานพ่อ

ดอกผลความสำ�เร็จ ชุมชนบ้านลิ่มทองถือว่าประสบความสำ�เร็จในการบริหารจัดการน้�ำ • ดา้ นบคุ ลากรในชุมชน จัดตัง้ คณะกรรมการน้�ำชุมชน เขยี นแผน และการพัฒนาเป็นชุมชนพ่ึงตนเองที่มีความเข้มแข็งมีประสิทธิภาพ ทำ�โครงการ พฒั นาศนู ยก์ ารเรยี นรชู้ มุ ชนดำ�เนนิ กจิ กรรมสง่ เสรมิ ในหลายๆ ด้านอย่างเห็นผลเป็นรูปธรรม องค์ความรู้ให้กับเยาวชนรนุ่ ใหม่ • ด้านการบริหารจัดการน�้ำ ดำ�เนินการขุดคลองส่งน้�ำ ขุดแก้มลิง • ดา้ นเทคโนโลยี จดั ตงั้ ศนู ยค์ อมพวิ เตอรเ์ พอ่ื ใชใ้ นการศกึ ษาคน้ ควา้ และสระกกั เกบ็ นำ�้ ไรน่ า เกบ็ บนั ทกึ บญั ชผี ใู้ ชน้ ำ้� ปรบั ปรงุ คณุ ภาพนำ้� และจัดเก็บข้อมูล จัดอบรมความรู้สารสนเทศเพื่อใช้ในการ จัดทำ�ระบบประปาบำ�บัดน�้ำใส ตรวจสอบคุณภาพตะกอนจาก พัฒนาชุมชน สอนการใช้โปรแกรมสำ�เร็จรูปจากคอมพิวเตอร์ ระบบประปาเพอ่ื นำ�ไปใชป้ ระโยชน์ ผนั นำ้� จากระบบบำ�บดั ประปานำ�้ ใส สอนการใช้เคร่ืองจับพิกัดจุด GPS และแนะนำ�การใช้งานแผนท่ี กลับลงสระเก็บน้�ำเพ่ือนำ�กลับมาใช้ได้ใหม่ วางแผนแก้ไขปัญหา ภาพถ่ายดาวเทียม การขาดแคลนน้�ำอย่างเป็นระบบ ทำ�แผนการผลิตที่สอดรับกับ การจัดการน้�ำ ท้ังน้�ำที่ใช้เพื่อการเกษตร น้�ำที่ใช้อุปโภคบริโภค • ด้านเศรษฐกิจชุมชน เรียนรู้การจัดทำ�บัญชีครัวเรือนกับมูลนิธิ และน�้ำสำ�รองทีเ่ กบ็ ไว้ใชย้ ามฉุกเฉิน เพ่ือการศึกษาและประชาสงเคราะห์และสมาคมพัฒนาประชากร รวมถึงชุมชน จัดต้ังและส่งเสริมตลาดชุมชนเพ่ือเป็นแหล่ง • ดา้ นการพฒั นาทรพั ยากรทอ้ งถน่ิ ปรบั ปรงุ คณุ ภาพดนิ ใหเ้ หมาะกบั รายไดเ้ สรมิ และเปน็ การกระจายผลผลติ อกี ทางหนงึ่ มกี ารวางแผน การทำ�การเกษตร ปลูกหญ้าแฝกและต้นไม้ใหญ่ รอบสระเก็บน�้ำ การตลาดโดยระบบร่วมกันผลิตรว่ มกันขาย และแนวคลองส่งน้�ำ เพื่อลดการระเหยของน้�ำ ทำ�แปลงเกษตร สาธิตเพื่อทดลองปลูกพืชด้วยวิธีการต่างๆ เช่น การปลูกพืช ด้วยระบบน�้ำหยด การปลูกพืชหมุนเวียน การปลูกพืชแบบ เกษตรอินทรีย์ การทำ�เกษตรแบบผสมผสานหรือเกษตรแบบ ประณีต นอกจากน้ันยังส่งเสริมโครงการเพื่อรักษาคุณภาพ สงิ่ แวดล้อมชุมชนดว้ ย 151

ความภาคภูมิใจ การประกวดการจดั การทรพั ยากรนำ�้ ชมุ ชนตามแนวพระราชดำ�ริ ไดร้ บั พระราชทานถ้วยรางวัลชนะเลิศ จากพระบาทสมเด็จพระปรมินทร ผลจากการมนี ำ�้ และการวางแผนจดั การทมี่ คี ณุ ภาพ ไมเ่ พยี งแตท่ ำ�ให้ มหาภมู พิ ลอดุ ยเดช เมอื่ วนั ท ี่ 27 มนี าคม พ.ศ. 2557 ณ พระตำ�หนกั ชาวบ้านมีน�้ำกินน�้ำใช้และน�้ำเพื่อทำ�การเกษตรอย่างเพียงพอแล้ว เปี่ยมสุข วังไกลกังวล อำ�เภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ชาวบ้านชุมชนล่ิมทองยังมีรายได้เพ่ิมข้ึนจากผลผลิตท่ีเพ่ิมข้ึน และ ส ร ้ า ง ค ว า ม ยิ น ดี ใ ห ้ แ ก ่ ช า ว บ ้ า น ใ น พื้ น ที่ เ ป ็ น อ ย ่ า ง ม า ก แ ล ะ รายได้เสริมจากการปลูกพืชหมุนเวียนที่ทำ�ได้ตลอดปี หน้ีสินค่อยๆ เ พ่ื อ ใ ห ้ ชุ ม ช น อื่ น ๆ   ไ ด ้ มี โ อ ก า ส แ ล ก เ ป ล่ี ย น เ รี ย น รู ้ ก า ร บ ริ ห า ร ลดลง ทรพั ยส์ นิ มจี ำ�นวนมากขนึ้ มสี ภาพแวดลอ้ มชมุ ชนทสี่ ะอาดนา่ อยู่ จัดการทรัพยากรน้�ำชุมชนผ่านพื้นที่จริง ดร.สุเมธ ตันติเวช จากการร่วมมือร่วมใจกันดูแล มีตลาดชุมชนเป็นแหล่งรายได้เสริม กุล ประธานกรรมการมูลนิธิอุทกพัฒน์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ มีอาหารปลอดภัยให้กิน และมีสินค้าคุณภาพให้ได้ใช้สอยในชุมชน จึงได้เปิดให้เป็นชุมชนบ้านล่ิมทองเป็น “พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติ ชาวบ้านชาวชุมชนลิ่มทองอยู่ดีกินดีมีคุณภาพชีวิตที่ดีข้ึน ทำ�ให้ จัดการน�้ำชุมชน ตามแนวพระราชดำ�ริ บา้ นลมิ่ ทอง จงั หวัดบรุ ีรัมย์” เครือข่ายการบริหารจัดการน้�ำระดับชุมชนบ้านลิ่มทอง ชนะเลิศ 152

“ความภ า ค ภู มิ ใ จ เริ่มพัฒนาจากหมู่บ้านขยายเป็นตำ�บล เป็น 3 ตำ�บล ตอนน้ีน่าจะ ของน้าน้อย 10 ตำ�บล ชาวบ้านมีน้�ำกินน้�ำใช้ มีน้�ำปลูกข้าวปลูกผัก หน้าน้�ำน้�ำก็ คือเห็นชุมชน ไมท่ ว่ ม คนทไี่ ปทำ�งานตา่ งบา้ นตา่ งถนิ่ กลบั มาบา้ นทำ�ไรท่ ำ�สวนในทดี่ นิ บ ้ า น เ กิ ด ข อ ง เ ร า เ ป ล่ี ย น แ ป ล ง ไ ป ใ น ท า ง ที่ ดี ขึ้ น ช า ว บ ้ า น ตวั เองทห่ี มบู่ า้ นตวั เอง แคน่ เี้ ราถอื วา่ ภมู ใิ จมากแลว้ แตเ่ รากย็ งั อยาก ต ่ า ง มี ร า ย ไ ด ้ ม า ก ขึ้ น ห นี้ สิ น ล ด ล ง   มี คุ ณ ภ า พ ชี วิ ต ที่ ดี ข้ึ น จะพฒั นาต่อไปอกี ทำ�ตลาดชมุ ชน ทำ�เร่อื งดนิ ทำ�เรื่องสิง่ แวดลอ้ ม แ ล ะ เ ร า เ ป ็ น ส ่ ว น เ ล็ ก ๆ   ท่ี ทำ�ใ ห ้ เ กิ ด ก า ร เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง แ บ บ นี้ ทำ�เรื่องพัฒนาคนพัฒนาเยาวชนยังมีให้ทำ�อีกเยอะมาก ก็ค่อยๆ มีกำ�ลังในการทำ�งานต่อ มองอุปสรรคเป็นเร่ืองท้าทาย ทุกวันนี้ ทำ�ไปทีละเรื่องทีละอย่าง ตรงไหนท่ีเร่ิมเห็นผลเราก็คิดต่อยอดต่อไป ถึงหลายคนจะมองว่าเราทำ�สำ�เร็จแล้วได้เป็นพ้ืนที่ตัวอย่างแล้ว อันไหนท่ยี งั เปน็ ปญั หาอยกู่ ค็ อ่ ยๆ แกก้ นั ไปทลี ะข้ัน อย่างแรกท่กี ำ�ลงั เป็นต้นแบบมีคนมาศึกษาดูงาน หนังสือพิมพ์มาทำ�ข่าว รายการ ทำ�อยู่ตอนนี้คือการทำ�ตลาดชุมชนให้ชาวบ้านเขาเอาพืชผักท่ีตัวเอง โทรทัศน์มาขอสัมภาษณ์ เป็นชุมชนต้นแบบการจัดการน้�ำท่ีประสบ ปลูกมาขายเป็นช่องทางเพิ่มรายได้ให้กับครอบครัว ใครมีอะไรก็ ความสำ�เร็จ แต่สำ�หรับน้าน้อยแล้วน้าน้อยคิดว่างานเรายังไม่เสร็จ เอามาขายมาแลกเปลยี่ นกัน คนซ้ือกไ็ ด้สนิ คา้ สดใหม่ปลอดภัย ราคา เรายังมีอีกหลายอย่างที่ต้องพัฒนาถ้าเทียบกับท่ีอื่นแล้วพื้นท่ีเรา ไมแ่ พง คนขายกไ็ ดม้ ตี ลาดขายผลผลติ ใกลบ้ า้ นลดคา่ เดนิ ทางไปทอี่ น่ื ยังไม่ถือว่าสมบูรณ์ แต่ก็ถือว่าเราทำ�ได้ดีเมื่อเทียบกับต้นทุนท่ีเรามี เหลือกำ�ไรมากข้ึน” 153

ส่งต่อองค์ความรู้ เตรียมใจเตรียมกาย... เปิดโอกาสให้ตัวเอง “เวลาน้านอ้ ยไปทำ�งาน ถ้าเปน็ ไปได้ น้านอ้ ยจะพาเด็กๆ ลูกๆ หลานๆ ไปดว้ ย พาเขาไปดฝู าย พาเขาไปเลน่ นำ้� ในคลองทเี่ ราขดุ ไปดบู อ่ แกม้ ลงิ “ปัญหาเจออยู่แล้ว เจอทุกคร้ังเจอตลอด โดนหาว่าบ้า โดนบ่น เล่นน้�ำเล่นดิน พาไปดูแปลงผักไปทุ่งนา เล่าเร่ืองราวของป่าชุมชน นินทา คดิ วา่ ถ้าไม่ทำ�กไ็ ม่มีอะไรเปล่ียน ถ้าเราทำ�อย่างน้อยต้องมอี ะไร แลว้ คอ่ ยๆ อธบิ ายใหเ้ ขาฟงั ใหเ้ ขาไดร้ จู้ กั พน้ื ทรี่ จู้ กั บา้ นตวั เอง ไปบอ่ ยๆ เปลีย่ นแปลง กก็ ้มหน้าก้มตาทำ�ตอ่ ไป พสิ ูจน์ใหเ้ ขาเห็นว่าส่ิงท่เี ราพดู เขาก็ได้เรียนรู้ เขาสนุกอยากไปอีกพอค่อยๆ โตข้ึนเขาก็จะเข้าใจ สิ่งที่เราคิด สิ่งที่เราแนะนำ�มันสามารถเป็นจริงได้ และเราได้ทำ�ให้เห็น มากขึ้น เขาจะค่อยๆ ซึมซับรักบ้านเกิดแบบไม่รู้ตัว ค่อยๆ แนะนำ�เขา เป็นรูปธรรมแล้ว คำ�ครหาเหล่านั้นก็จะซาไป แต่มันไม่หมดหรอก สอนคอมพวิ เตอร์ เดก็ สมยั นเ้ี ขาเกง่ กวา่ เราเรว็ กวา่ เราอยแู่ ลว้ สง่ ตอ่ บางคร้ังเราก็ไม่ไหว เราท้อเราเหนื่อย ร้องไห้ จนไม่มีน�้ำตาจะไหล ถ่ายทอดให้พวกเขาเพราะในวันข้างหน้าพวกเขาจะเป็นกำ�ลังสำ�คัญ ถงึ จะหนกั หนาแค่ไหนเรากไ็ มเ่ คยหยุดทำ� เพราะเราเช่ือวา่ มนั เป็นไปได้ ในการพัฒนาชุมชนต่อไป ส่ิงที่ต้องเพิ่มเติมให้เขาคือความมีสำ�นึก มันเห็นผลได้จริง และเราก็พิสูจน์ให้เห็นมาโดยตลอด ถ้าอยากให้ รักบ้านเกิดเหมือนที่น้าน้อยเป็น ที่น่ีเป็นบ้านเกิดของเรา แม้มันจะ สำ�เร็จเราคิดหวังผลกำ�ไรไม่ได้หรอก สิ่งที่จะทำ�ให้งานแบบนี้สำ�เร็จ ลำ�บากยากจนเราก็ไม่หนีไปไหน ถ้าเราพัฒนาให้มันดีข้ึนเป็นหมู่บ้าน คือ สำ�นึกรักบ้านเกิด ถ้าเรารักบ้านเราซะอย่างแล้ว ไม่ว่าจะปัญหา ทน่ี า่ อยขู่ นึ้ ทำ�ไมเขาจะไมร่ กั ไมห่ วงแหนบา้ นเกดิ ของเขาเองละ่ คดิ แบบน้ี อะไร ไมว่ า่ จะไมไ่ ดร้ าคาค่างวดตอบแทน แตเ่ ราจะยนิ ดที ำ�เพราะเรารกั กำ�ลังใจมาเต็มเลยมีแรงที่จะลงมือทำ�ต่อไป ถึงวันน้ีน้าน้อยก็คิดว่า ปัญหาไม่มีวันหมดหรอกแต่เราต้องทำ�ด้วยความรักบ้านเกิดจึงจะ เห็นผล ลูกเราเองหลานเราเอง เขาเรยี นจบมหาวิทยาลยั เขากไ็ มไ่ ป สำ�เร็จ เราตอ้ งเรยี นรู้กบั คนทม่ี คี วามร ู้ เปิดโอกาสให้ตัวเอง ทุกวนั นี้ ทำ�งานที่อื่น กลับมาปลูกผัก ทำ�เกษตร ช่วยเหลือสังคมตามที่เขา นา้ นอ้ ยรสู้ กึ ขอบคณุ ตวั เองทเ่ี ปดิ โอกาสใหต้ วั เอง ไดเ้ รยี นรไู้ ดพ้ ฒั นา ถนัดตามท่ีได้ร�่ำเรียน กลับมาช่วยเหลือพัฒนาชุมชนเพราะเขาเห็น ตัวเอง ถ้าเรามีความรู้มีปัญญาเราจะใช้ไปแก้ปัญหาอะไรก็ได้ ใช้ได้ คุณคา่  แม้จะได้คา่ ตอบแทนไม่มากเทา่ กับทำ�งานทอี่ ื่น แต่เขาได้อยู่กบั กบั ทุกเรอ่ื งไม่มวี นั หมด” ครอบครวั ไดอ้ ยดู่ แู ลพอ่ แม่ ไดก้ ลบั มาพฒั นาบา้ นเกดิ ของตวั เอง ซง่ึ ส่ิงเหล่านี้เป็นคุณค่าทางจิตใจไม่สามารถประเมินมูลค่าราคาได้ เขามี ความสุขที่ได้ทำ�ได้อยู่ที่นี่เราเห็นเราก็ดีใจ น้าน้อยไม่ได้หวังจะร�่ำรวย เปน็ เศรษฐีหรือมชี ื่อเสียงใหญ่โต แคม่ พี ออย่พู อกนิ ไม่ลำ�บากมากนัก แคน่ กี้ ็พอแล้วสำ�หรับนา้ นอ้ ย” 154

น้าน้อยและชุมชนบ้านลม่ิ ทองใชเ้ วลานับ 20 ปีกวา่ จะพาชมุ ชนมาถงึ ชุมชนบ้านลิ่มทองก็ถือเป็นหนึ่งในพ้ืนท่ีต้นแบบที่น้อมนำ�เอาแนวทาง จดุ น้ี ผา่ นอปุ สรรคปญั หามามากมาย เคยลม้ เคยทอ้ ลองผดิ ลองถกู พระราชดำ�รขิ องพระองคท์ า่ น มาปรบั ใชเ้ พอื่ แกป้ ญั หาพนื้ ท่ี และพฒั นา มานับไม่ถ้วน แต่ไม่เคยคิดท่ีจะหยุดทำ�เพราะคิดอยู่อย่างเดียวว่า คณุ ภาพชีวติ คนในชมุ ชน จากหมู่บา้ นเลก็ ๆ ทลี่ ำ�บากขาดแคลนตอ้ ง ทน่ี ค่ี อื บา้ นคอื แผน่ ดนิ เกดิ เปน็ มรดกตกทอดมาจากบรรพบรุ ษุ  ถอื วา่ ไปขอความรู้ดูงานยังพ้ืนที่อื่น ถึงวันนี้ชุมชนล่ิมทองแห่งเดียวกันนี้ เป็นหน้าท่ีโดยตรงที่จะหวงแหนรักษาไว้เพื่อตอบแทนคุณแผ่นดิน กลายมาเปน็ ผใู้ ห้ ถา่ ยทอดความรเู้ ปน็ ตน้ แบบใหก้ บั พนื้ ทอ่ี นื่ ๆ ทว่ั ประเทศ เดนิ ตามรอยพอ่ หลวงแหง่ แผน่ ดนิ ทพี่ ระองคท์ รงทำ�ไวเ้ ปน็ แบบอยา่ ง เป็นแหล่งเรียนรู้ เป็นพิพิธภัณฑ์สถานที่มียังชีวิต พร้อมที่ส่งต่อ ในเรอื่ งของความเพยี ร การพฒั นาตนเอง และสำ�นกึ รกั ทมี่ ตี อ่ แผน่ ดนิ องคค์ วามรแู้ ละประสบการณใ์ หก้ บั ชมุ ชนอนื่ เพอื่ ตอ่ ยอดพฒั นาชมุ ชน พฒั นาประเทศต่อไปอย่างไม่มีทีส่ นิ้ สดุ พระองค์ผู้เปรียบด่ังบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม สุดยอดปราชญ์ผู้มองเห็นว่าดิน น้�ำ ป่า ภูเขา ทะเล 155 ส่ิงเหล่าน้ีควรดูแลรักษาให้คงอยู่อย่างอุดมสมบูรณ์เพื่อคุณภาพ ชวี ติ ทด่ี ขี องเราเองและเพอ่ื เปน็ มรดกลำ้� คา่ ใหล้ กู หลานในภายภาคหนา้ ท่านได้ทรงทดลองสร้างทางเลือกทางออกเอาไว้ยังจุดต่างๆ เป็นต้นแบบในแต่ละเร่ือง แต่ละแนวทางการแก้ปัญหาแตกต่างกันไป ตามแตบ่ รบิ ท ครอบคลมุ พน้ื ทีไ่ ปท่วั ประเทศ

หนงั สอื TO FOLLOW IN DAD’S FOOTSTEPS สานต่องานพอ่ ท่ีปรกึ ษา นายรัชฎา สรุ ยิ กลุ ณ อยธุ ยา อธบิ ดกี รมส่งเสรมิ คณุ ภาพสิ่งแวดลอ้ ม นายสรุ ชัย อจลบุญ รองอธบิ ดกี รมสง่ เสรมิ คุณภาพสง่ิ แวดล้อม บรรณาธิการบรหิ าร นางภาวินี ณ สายบรุ ี ผู้อำ�นวยการกองส่งเสรมิ และเผยแพร่ กองบรรณาธิการ นางสาวระเบยี บ ภผู า ผูอ้ ำ�นวยการกลุ่มสือ่ สิง่ แวดล้อมและกจิ การพเิ ศษ นายบุญสม สวุ รรณสขุ นักวิชาการเผยแพรช่ �ำ นาญการ นายวรกร แตน้ �ำ ชยั นกั วิชาการเผยแพรป่ ฏิบตั ิการ นายสัญญา จงจติ ร นักวิชาการโสตทศั นศึกษาปฏบิ ัติการ นางสาวภทั รานี บำ�เพญ็ กิจ นกั วิชาการเผยแพร่ปฏิบตั กิ าร บรรณาธกิ ารภาษาไทย อโนชา พชิ ัยศริ ิ จารยา บญุ มาก บรรณาธกิ ารภาพและชา่ งภาพ เริงชัย คงเมือง ครีเอทีฟ กราฟฟิกดไี ซน์ พรพิชยา เตชะประภาสวัสด์ิ ออกบบและจดั พิมพ์ บริษทั สาระพนั ปันสขุ วิสาหกิจเพื่อสังคม จำ�กัด พิมพค์ รัง้ แรก : เมษายน 2561 จดั ท�ำ โดย กรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ้ ม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ้ ม 49 พระราม 6 ซอย 30 พญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทร. 02 278 8400-19 อีเมล [email protected] www.deqp.go.th www.environnet.in.th © สงวนลขิ สิทธ์ิ โดยกรมสง่ เสริมคุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม ห้ามการลอกเลียน ท�ำ ซ�้ำ หรือดดั แปลง เพ่อื จัดจำ�หน่ายโดยมไิ ด้รับอนุญาต แตส่ ามารถทำ�ซ้�ำ เพอื่ เป็นวิทยาทาน โดยการขออนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์







กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 49 พระราม 6 ซอย 30 ถนนพระราม 6 พญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทร. 0-2278-8400-19 อีเมล [email protected] www.deqp.go.th, www.environnet.in.th